Skip to main content

Full text of "Divi Caecilii Cypriani, Carthaginensis episcopi, opera omnia"

See other formats 


'^'^f^m:^.-'-W.WST  'a  ■  :»^>.'-V.»-v. 


^N^^T^ 


'^%^^\ 


^i»p^     .; 


DIVI  CiECILII 


CYPRIANI 


OPERA  OMNIA. 


OLVRAGES 
PUBLI^S  PAR  LES  UtMES  LIBRAIRES 


AMBROSH  (sancti) ,  mediolanensis  episcopi,  opera  omoia  ,  juxta  edilio- 
nem  monachorum  S.  Benedicli:  »  vol.  in-8  sur  papier  fin  satine'. 

LACTANTII  (L.C.  Firmiani)  Operaomnia,  accesserunt  Arnobii  Afri  libr 
VII  adversus  gentes  ;  nec  non  Minuti  Felicis  Octavius;  juxta  probatissi- 
mas  editiones  recognita  et  emendata  :  t  vol.  in-8,  sur  papier  fin  satin^. 

BERNARDI  (sancti),  Abbatis  primi  clareevallensis,  opera  genuina 
juxta  editionem  monachorum  S.  Benedicti  :  3  vol.  in-8  sur  papier  fia 
satind. 

HIERO.NYMI  (sancti)  stridoniensis  epistolae  selectae,  juxla  edilionem  D. 
Petri-Canisii,  necnon  ad  exemplar  D.  Martianay  S.  Benedicti  Monachi,  cum 
rerum  etverborumindicelocupletissimo:  1  vol.  in-8  surpapierfin  salind. 

CEUVRES  choisies  de  Saint  Jdrdme,  traduites  en  fran^ais,  avec  le  texte  en 
regard,notes  et  commentaires,  par  MM.  J.  F.  Crdgoire  et  F.  Z.  CoUombet, 
suiviesde  dissertations  sur  divers  sujets  d'archdologie  chretienne  ,  par  M. 
rabb^H.  Creppo,  vicaire-gdndral  du  diocese  de  Belley  :  lo  vol.  in-8. 


LYON.  —  IMPRIMEIUE  D'AMOINE  PERISSE, 
IUPR.   DE   y.   S.    P.    LE   PAPE    I.T   DF.   S.    t.    MGR    LK   CARDI^fAL-.VP.CHtTtQCE. 


/847 


n.     u.v/.-r:*-    ; 


^  , 


0, 


.  *,     ■..^tisw^ 


DIVI   C^CILII 

CYPRIANI, 

CARTHAniNENSIS  EPISCOPI, 

(DipmiBii  (DmeiTiio 

accessil 

J.    FIRMICI  MATERIVI 

VIRI   CLARISSIMI 
DE  ERRORE  PROFAIVARUM   RELIGIO!IUM 

TRACTATUS : 

JCXTA  BALUZII  ET  BLGALTII  EDITIONES. 


APUD  PERISSE  FRATRES,  BIBLIOPOLAS, 


LUGDUIVI, 

IN  PRIORI  DOMO 
VIA   MERCATORIA,   33. 


PARISIIS, 

m  RECENTIORI  DOMO 
VIA  DICTA  PETIT-BOURBON,  18. 


1847 


Digitized  by  the  Internet  Archive 

in  2011  with  funding  from 

University  of  Toronto 


http://www.archive.org/details/divicaeciliicyprOOcypr 


VITA  ET  PASSIO 

SANGTI  GiEGILII  GYPRIANI 

EPISCOPI  CARTHAGINENSIS  ET  MARTYRIS, 

E4US  DIACONUM  SCRIPTA. 
(  EX  ACTJS  SIAIITYRUM  SINCERIS  ET SELECTIS.pag.  203. ) 


1.  Cyprianus  religiosus  anlistes  ac  testis  Dei  gloriosus,  tametsi  multa 
conscripsit ,  per  quag  memoria  digni  nominis  supervivat;  etsi  eloqutnliae 
ejus  ac  Dei  gratiae  larga  fecunditas  ita  se  copia  et  ubertate  sermonis 
extendit,  ut  usque  in  finem  mundi  fortasse  non  taceat  :  tamen  quia 
operibus  ejus  ac  merilis  etiam  hsec  prserogativa  debetur,  ut  exemplum 
suum  in  litteras  digeratur,  placuit  summatim  pauca  conscribere  :  non 
quod  aliquem  vel  gentilium  lateat  tanti  viri  vita,  sed  ut  ad  posteros 
quoque  nostros ,  incomparabile  et  grande  documentum  in  immortalem 
memoriam  porrigatur.  Certe  durum  erat,  ut  cum  majores  nostri,  ple- 
beiis  et  catechumenis  martyrium  consequutis  tantum  honoris  pro  mar- 
t)  rii  ipsius  veneratione  dederint ,  ut  de  passionibus  eorum  multa ,  aut , 
prope  dixerim,  pene  cuncta  conscripserint,  ut  ad  nostram  quoque 
notitiam  qui  nondum  nati  fuimus  pervenirent;  Cypriani  tanti  sacer- 
dotis  et  tanti  martyris  passio  praeteriretur ,  qui  et  sine  martyrio  liabuit 
quae  doceret ;  et  quas  dum  vixit  gesserit ,  non  paterent  :  quae  quidem 
tanta,  atque  tam  magna  et  mira  sunt,  ut  magnitudinis  contemplatione 
deterrear ,  ac  imparem  me  esse  confitear  ad  proferendum  digne  pro 
meritorum  honore  sermonem ,  nec  posse  sic  prosequi  facta  tam  grandia, 
ut  quanta  sunt,  tanta  videantur  :  nisi  quod  numerositas  gloriarum 
sibimet  ipsa  sufficiens ,  alieno  prseconio  non  eget.  Accedit  ad  cumulum , 
quod  et  vos  de  eo  multum ,  aut ,  si  fieri  potest ,  totum  desideratis  au- 
dire,  concupiscentes  ardore  flagranti  vel  facta  ejus  cognoscere,  etsi 
interim  viva  verba  tacuerunt.  In  qua  parte  si  dixero  nos  opibus  facun- 
dise  defici,  minus  dico.  Facundia  enim  ipsa  deficit  digna  facultate,  quae 
desiderium  vestrum  pleno  spiritu  satiet.  Ita  utrinque  gravitcr  urge- 


VI  VITA  ET  PASSIO 

mur;  siquidem  ille  nos  virlutibus  suis  onerat,  vos  nos  precibus  fati- 
gatis. 

2.  Unde  igitur  incipiam?  unde  exordium  bonorum  ejus  aggrediar, 
nisi  a  principio  fidei,  et  nativitate  coelesti?  Siquidem  liominis  Dei  facta 
non  debent  aliunde  numerari ,  nisi  ex  quo  Deo  natus  est.  Fucrint  licet 
studia,  et  bonae  artes  devotum  pectus  imbuerint;  tamen  illa  praetereo. 
Nondum  enim  ad  utilitatem  nisi  sseculi  pertinebant.  Postquam  et  sacras 
lilteras  didicit ,  et  mundi  nube  discussa ,  in  lucem  sapientia?  spiritalis 
emersit,  si  quibus  ejus  interfui ,  si  qua  de  antiquioribus  ejus  operibus 
comperi,  dicam  :  hanc  tamen  petens  veniam,  ut  quidquid  minus 
dixero  (minus  enim  dicam  necesse  est),  ignorantiai  meai  potius,  quam 
illius  glorige  derogetur.  Inter  fidei  suae  prima  rudimenta  nihil  aliud 
credidit  Deo  dignum ,  quam  si  continentiam  tueretur.  Tunc  enim  possc 
idoneum  fieri  pectus  et  sensum  ad  plenam  veri  capacitatem  pervenire, 
si  concupiscentiam  carnis  robusto  atque  integro  sanctimoniai  vigorc 
calcaret.  Quis  umquam  tanti  miraculi  meminit?  Nondum  secunda  nati- 
vitas  novum  hominem  splendore  toto  divinee  lucis  oculaverat,  et  jam 
veteres  ac  pristinas  tenebras  sola  lucis  paratura  vincebat.  Deinde,  quod 
majus  est,  cum  de  lectione  divina  qusedam  jam  non  pro  conditione 
iiovitatis,  sed  pro  fidei  festinalione  didicisset;  statim  rapuit  quod  in- 
vcnit  promerendo  Deo  profuturum.  Distractis  rebus  suis  ad  indigen- 
f  iam  pauperum  sustentandam ,  tota  pradia  pretio  dispensans ,  duo  bona 
simul  junxit,  ut  et  ambitionem  sseculi  sperneret ,  qua  perniciosius  nihil 
cst;  et  misericordiam,  quam  Deus  etiam  sacrificiis  suis  prsetulit,  quani 
ncc  ille  qui  legis  omnia  mandala  servasse  se  dixerat,  fccit,  impleret  : 
ct  pra^propera  velocitate  pietatis ,  pene  ante  cocpit  perfectus  esse  quam 
disceret.Quis,  oro,  dc  veteribus  hoc  fecit?  quis  de  antiquissimis  in  fidc 
senibus,  quorum  mentes  et  aures  per  plurimos  annos  divina  verba  pul- 
savcrant,  tale  aliquid  impendit,  quale  adhuc  rudls  fidei  homo,  et  cui 
nondum  forsilan  crcderetur,  supcrgressus  vetustatis  a^tatem,  gloriosis 
ct  admirandis  operibus  perpctravit?  Nemo  metitstatim  ut  sevit  :  nemo 
vindemiam  de  novellis  scrobibus  cxprcssit  :  nemo  adhuc  umquam  de 
noviicrplantatis  arbusculis  matura  poma  qucTsivit.  In  illo  omnia  incrc- 
«libilia  cucurrcrunt.  Pra^vcnit,  si  potest  dici  (rcs  cnim  fidem  non 
«ai.il,), praivcnitjinquam,  tritura  senicntem,  vindemia palmitem, poma 
ladicem. 

5.  Aiunt  Apostoli  littera?  debere  ncophytos  prcTtcrirf,  ne  stupore 
pciiiililatis  noiuluni  fuiidatis  sensibus  adluTrcnlc,  aliquid  iii  Dcum 
i;^s\ilas  incrudita  pcccarct.  illc  fuit  primus,  et  puto,  solus  cxemplo, 
l'I'.is  fidcposse  quam  tcmpore  promovcri.  Sed  et  si  in  Apostolorum  Actis 


S.ANCTI  CjECILII  CYPRIANI.  VJI 

Eunuclius  ille  describitur,  quia  toto  corde  crediderat,  a  Philippo  sla- 
timtinctus;  non  est  similis  comparatio.  llle  enim  et  Juda^us  erat,  et 
de  templo  Domini  veniens,  propiietam  legebat  Isaiam,  et  sperabat  in 
Cliristo,  etsi  nondum  eum  venisse  crediderat  :  hic  de  imperitis  gen- 
tibus  veniens ,  tam  matura  coepit  fide ,  quanta  pauci  fortasse  perfece- 
runt.  Mora  denique  circa  Dei  gratiam  nulla ,  nulla  diiatio.  Parum  dixi ; 
prcsbyterium  et  sacerdotium  statim  accepit.  Quis  enim  non  omnes 
honorum  gradus  crederet  tali  mente  credenti  ?  Multa  sunt  quse  adhuc 
plebeius,  multa  qu3e  jam  presbyter  fecit,  multa  quse  ad  veterum 
exempla  justorum,  imitatione  consimili  prosequutus,  promerendo 
Dominum  totius  religionis  obsequio  praestitit.  JNam  et  sermo  illi  de  hoc 
fuerat  usitatus,  ut  si  quem  pra^dicatum  Dei  laudatione  legisset,  sua- 
deret  inquiri  propter  quaj  facta  Deo  placuisset.  Si  Job  Dei  testimonio 
gloriosus,  dictus  est  verus  Dei  cultor,  et  cui  in  terris  nemo  compara- 
retur;  faciendum  doceI)at  ille,  quidquid  Job  ante  fecisset  :  ut  dum  et 
nos  paria  facimus,  simile  in  nos  Dei  testimonium  provocemus.  Con- 
temtis  ille  dispendiis  rei  familiaris,  in  tantum  exercitata  virtute  pro- 
fccit,  ut  nec  pietatis  temporalia  damna  sentiret.  Non  illum  penuria, 
non  dolor  fregit,  non  uxoris  suadela  deflexit,  non  proprii  corporis  dira 
})(jena  concussit.  Permansit  in  suis  sedibus  fixa  virtus,  et  allis  radicibus 
fundata  devotio;  nullo  diaboli  tentanlis  impetu  cessit,  quominus  Deum 
suum  fide  grata,  etiam  inter  adversa  benediceret.  Domus  ejus  patuit 
cuicumque  venienli.  Nulla  vidua  reversa  est  sinu  vacuo;  nullus  indi- 
gens  lumine,  non  illo  comite  directus  est ;  nullus  debilis  gressu,  non 
illo  bajulo  vectus  cst;  nullus  nudus  auxilio  de  potenlioris  manu,  non 
iilo  tutore  protectus  est.  Ha^c  debent  facere,  dicebat,  qui  Deo  placere 
desiderant.  Et  sic  per  bonorum  omnium  documenta  decurrens,  dum 
nieliores  semper  imitatur,  eliam  ipse  se  fecit  imitandum. 

k.  Erat  sane  illi  etiam  de  nobis  contubernium  viri  jusli  et  laudabilis 
memoriie  Csecilii,  et  setate  tunc  et  honore  presbyteri,  qui  eum  ad 
agnitionem  verae  divinitatis  a  sa^culari  errore  correxerat.  Hunc  toto 
lionore,  atque  omni  observantia  diligebat,  obsequenti  veneratione  su- 
spiciens,  non  jam  ut  amicum  animse  cosequalem,  sed  tamquam  novae 
Yitae  parentem.  Denique  ille  demulsus  ejus  obsequiis,  in  tantum  dilec- 
tionis  immensae  merito  provocalus  est,  ut  de  sa?cuIo  excedens,  arces- 
sitione  jani  proxima  commcndaret  illi  conjugem  ac  liberos  suos,  ut 
quem  fecerat  de  seclai  comraunione  parlicipem,  postmodum  faceret 
j.ietatis  ha^redcm. 

5.  Longiim  est  ire  per  singula  :  cuncta  ejus  facta  onerosum  est  enu- 
liierare.  Ad  probationeai  bonorum  operum,  solum  hoc  arbitror  satis 

a. 


Tfll  VITAETPASSIO 

esse,  quod  judicio  Dei  et  plebis  favore ,  ad  officium  sarerdotii  et  episoo- 
patus  gradum  adhuc  neophytus,  et,  ut  putabatur,  novellus  electus  est. 
»  Quamvis  in  primis  lidei  su?e  adhuc  diebus .  el  rudi  vitae  spiritalis  ietate, 
sic  generosa  indoles  reluccret;  ut  etsi  nondum  officii,  spei  tamen  ful- 
gore  resplendens,  imminentis  sacerdotii  totam  liduciam  poUiceretur. 
^on  prseteribo  etiam  illud  eximium,  quemadmodum  cum  in  dilectio- 
nem  ejus  et  honorem  totus  populus  adspirante  Domino  prosiliret,  hu- 
militer  ille  secessit,  antiquioribus  cedens,  et  indignum  se  titulo  tanti 
honoris  existimans,  ut  dignus  magis  fieret.  3Iagis  enim  dignus  effici- 
tur,  qui  quod  meretur  excusat.  Quo  tunc  ardore  plebs  aestuans  fluctua- 
bat,  spiritali  desiderio  concupiscens,  ut  exitus  docuit,  non  tantum 
episcopum;  in  eo  enim  quem  tunc  latenti  divinitatis  pra?sagio  taliter 
flagitabat ,  non  solummodo  sacerdotem ,  sed  et  futurum  etiam  marty- 
rem  requirebat.  01)sederat  fores  domus  copiosa  fraternitas,  et  per 
omnes  aditus  sollicita  caritas  circuibat.  Potuisset  fortasse  tunc  iUi  apo- 
stolicum  illud  evenire,  quod  voluit,  ut  per  fenestram  deponeretur;  si 
cum  Apostolo  etiam  ordinationis  honore  similaretur.  Erat  videre  cae- 
teros  omnes  suspenso  et  anxio  spiritu  exspectare  venturum,  cum 
gaudio  nimio  excipere  venientem.  Invitus  dico;  sed  dicam  necesse  est. 
Quidam  illi  restiterunt,  etiam  ut  vinceret;  quibus  tamen  quanta  leni- 
tate,quam  patienter,  quam  benevolenter  indulsit,  quam  clementer 
ignovit,  amicissimos  eos  postmodum,  et  inter  necessarios  computans, 
mirantibus  multis!  Cui  enim  posset  non  esse  miraculo  tam  memoriosae 
luentis  oblivio?  /■ 

6.  Exinde  quemadmodum  se  gesserit,  quis  referre  sufficiat?  quae  illi 
pietas!  qui  vigor!  mi^ericordia  quanta!  quanta  censura!  Tantum  sanc- 
titatis  et  gratiae  ex  ore  ejus  lucebat ,  ut  confunderet  intuenlium  mentes. 
Ciravis  vultus  et  Isetus;  nec  severitas  tristis,  nec  comitas  nimia;  sed 
admixta  utrinque  temperies  :  ut  esset  ambigere  vereri  plus  an  diligi 
inereretur,  nisi  quod  et  vereri  et  diligi  merebalur.  Sed  nec  cultus  fiiit 
dispar  a  vultu,  temperatus  et  ipse  de  medio.  Non  illum  superbia  saecu- 
Jaris  inflaverat ,  ncc  tamen  prorsus  afectata  penuria  sordidarat  :  quia 
et  hoc  vestitus  genus  a  jactantia  minus  non  est,  quam  ostentata  taliter 
ambitiosa  frugalitas.  Quid  autcm  circa  pauperes  episcopus  faceret, 
quos  catechumenus  diligebat?  Viderint  pietatis  antistites,  seu  quos  ad 
oflicium  boni  operis  instruxit  ipsius  ordinis  disciplina,  seu  qiios  sacra- 
luenti  religio  communis  ad  obsequium  exhibendaj  dilectionis  arlavit. 
r.yprianum  de  suo  talem  accepit  cathedra ,  non  fecit. 

7,  Statim  denique  pro  talibus  meritis  eliam  proscriptionis  gloriam 
ronsrquulus  est.  Nec  cnim  aliud  oporlcbat,  quam  ut  eum,  qui  inlra 


SANCTI  C;ECILII  CYPRIANI.  IX 

sccrelam  conscientise  latebram  religionis  et  lidei  toto  lionore  florebat , 
etiam  publice  celebrata  gentilium  fama  titularet.  Potuisset  quidem  tunc 
pro  velocitate  qua  semper  omnia  consequutus  est,  etiam  martyrii  circa 
eum  debita  corona  properare ;  maxime  cum  et  suffragiis  sgepe  repetitis 
ad  leonem  postularetur  :  nisi  per  omnes  ordines  gloriarum  transeun- 
dum  illi  esset ,  et  sic  ad  summa  veniendum  :  et  nisi  imminens  ruina 
ope  ta:.i  fecundi  pectoris  indigeret.  Finge  enim  tunc  illum  martyrii 
dignatione  translatum.  Quis  emolumentum  gratise  per  fidem  proli- 
cientis  ostenderet?  Quis  virgines  ad  congruentem  pudicitia3  disciplinam 
et  habitum  sanctimonia  dignum,  velut  frenis  quibusdam  lectionis  do- 
minicie  coerceret?^Quis  doceret  poenitentiam  lapsos,  veritatem  haire- 
ticos,  schismaticos  unitatem,  lilios  Dei  pacem,  et  evangelicse  precis 
legem?  Per  quem  gentiles  blasphemi  repercussis  in  se  iis  qu3e  nobis 
ingerunt,  vincerentur?  A  quo  Christiani  mollioris  affectus  circa  amis- 
sionem  suorum,  aut,  quod  magis  est,  fidei  parvioris  consolarentur  si)c 
futurorum?  Unde  sic  misericordiam ,  unde  patientiam  disceremus?  Quis 
livorem  de  venenata  invidise  malignitate  venientem,  dulcedine  remedii 
salutaris  inhiberet?  Quis  martyres  tantos  exhortatione  divini  sermonis 
erigeret?  quis  denique  tot  confessores,  frontium  notatarum  secunda 
inscriptione  signatos ,  et  ad  exemplum  martyrii  superstites  reservatos , 
incentivo  tubse  coelestis  animaret?Bene,  bene  tunc,  et  vere  spiritaliter 
contigit,  quod  vir  necessarius,  tam  multis  et  tam  bonis  rebus,  a  mar- 
lyrii  consummatione  dilatus  est.  Vultis  scire  secessum  illum  non  fuisse 
formidinem?  ut  nihil  aliud  excusem,  ipse  postmodum  passus  est,  quam 
passionem  utique  ex  more  vitaret,  si  et  ante  vitasset.  Fuit  fere  formido 
illa,  sed  justa  :  formido  quae  Dominum  timeret  offendere  :  formido  qivji 
prseceptis  Dei  mallet  obsequi,  quam  sic  coronari.  Dicata  enim  in  oni- 
Dibus  Deo  mens,  et  sic  divinis  admonitionibus  mancipata;  credidit  se 
nisi  Domino  latebram  tunc  jubenti  paruisset,  etiam  ipsa  passione  pec- 
care. 

8.  Puto  denique  etiamnunc  aliqua  de  dilationis  utilitate  disserenda, 
tametsi  jamdudum  pauca  perstrinximus.  Per  ha3C  enim  qu3e  videntur 
postmodum  subsequuta,  sequitur  ut  probemus,  secessum  illum  non 
hominis  pusillanimitate  conceptum,  sed,  sicuti  est,  vere  fuisse  divi- 
num.  Vastaverat  Dei  populum  persequutionis  infestae  insolens  atque 
acerba  grassatio;  et  quia  omnes  decipere  una  fraude  non  poterat  artifex 
hostis,  quacumque  miles  incautus  prodiderat  latus  nudum,  dispari 
genere  saeviendi,  singulos  diversa  strage  dejecerat.  Debebat  esse  qui 
posset  saucios  homines,  et  varia  expugnantis  inimici  arte  jaculatos, 
adtiibila  medicinse  cceleslis  medela  pro  qualitate  vulneris,  vel  secarc 


X  VITA  ET  PASSIO 

intcrim ,  vcl  fovere.  Sorvatiis  est  vir  ingenii,  praeter  caetera,  eliain 
spiritaliter  temperali;  qiii  inter  resiiltantes  collidentium  schismatuni 
fluctus,  Ecclesia3  iter  medium,  librato  limite  gubernaret.  Nonne  hsec, 
oro,  consilia  divina  sunt?  Hoc  fieri  sine  Deo  potuit?  Viderint  qui  putant 
posse  fortuito  ista  contingere.  Ecclesia  illis  clara  voce  respondet,  di- 
ccns  :  Ego  sinc  Dei  nutu  necessarios  reservari  non  admitto,  non  credo. 

9.  Percurramus  tamen  csetera,  si  videtur.  Erupit  postmodum  lues 
dira,  et  detestahilis  morbi  vastitas  nimia,  innumeros  per  diem  populos 
a  sua  quemque  sede  abrupto  impetu  rapiens,  continuatas  per  ordinem 
domos  vulgi  trementis  invasit.  Horrcrc  omnes,  fugere,  vitore  conta- 
gium;  exponere  suos  impie  :  quasi  cum  illo  peste  morifuro,  etiam  mor- 
tem  ipsam  aliquis  posset  excludere.  Jacebant  interim  in  tota  civitate, 
non  jam  corpora ,  sed  cadavera  plurimorum ,  et  misericordiam  in  se 
transeuntium  contemplatione  sortis  mutua»  flagitabant.  Nemo  respexit 
aliud  praterquam  lucra  crudelia.  Nemo  similis  eventus  recordationc 
trepidavit :  nemo  fecit  alleri,  quod  pali  voluit.  Quid  inter  ha3c  egerit 
Christi  ctDei  pontifex,  qui  pontifices  mundi  hujus  tanto  plus  pietate, 
quanto  religionis  veritatc  praecesserat ,  scelus  est  pra?terire.  Aggrega- 
tam  primo  in  loco  uno  plebem  dc  misericordiai  bonis  instituit,  docens 
divinse  lectionis  excmplis,  quantum  ad  promcrendum  Deum  prosint 
officia  pietatis.  Tunc  deindc  subjungit  non  esse  mirabile,  si  nostros 
tantum  debito  caritatis  obsequio  foveremus  :  cum  perfectum  posse  fieri 
qui  plus  aliquid  publicano  vel  elbnico  fecerit  :  qui  malum  bono  vin- 
cens,  ct  divinic  clemenliai  instar  exercens,  inimicos  quoque  diiexerit : 
qui  j)ro  persequcntium  se  salutc,  sicuti  Dominus  monet  et  horlatur, 
orarit.  Oriri  Deus  facit  jugiter  solem  suum,  et  pluvias  subinde  nu- 
Iriendis  scminibus  impertit;  exhibcns  cuncta  ista,  non  suis  tantum, 
sed  etiam  alicnis;  ct  qui  sc  Dei  eliam  fiiium  esse  profitetur,  cur  non 
cxemplum  palris  imilatur?  Responderc,  inquit,  nos  decet  natalibus 
iioslris,  et  quos  renatos  perDcum  constat ,  degcncrcs  esse  non  congruit; 
sedprobari  potius  in  sobole  traducem  boni  patris  «mulationc  bonitatis. 

10.  Mulla  alia,  ct  (juidcm  [magna  pra'terco,  qufc  temperandi  volu- 
minis  ralio  non  palilur  prolixiorc  sc  monc  replicari  :  dc  quibus  hoc 
tantum  dixisse  satis  est.  Quod  si  illa  gcntilcs  pro  roslris  audire  potuis- 
sent,  forsitan  slatim  crcderent,  Quid  Ciiristiana  plebs  faceret,  cui  de 
fidc  nomcn  est!  Distributa  simt  ergo  conlinuo  pro  qualitatc  honiinum 
alque  ordinum  ministeria.  Mulli  qui  anguslia  paupcrtatis  beneficia 
sumtus  exhiberc  non  poterant,  phis  sumtibus  cxliibebant;  compen- 
santes  proprio  lal)ore  mercedcm  divitiis  omnibus  cariorem.  Et  quis  non 
b.ib  lanto  doctore  proi)crarct  inveniri  in  partc  aliqua  talis  militiae,  pcr 


SAInCTI  CiECILII  CYPRIANI.  XI 

qiiam  placeret  et  Deo  patri,  et  jiidici  Christo,  et  tam  bono  interiiii 
sacerdoti?  Fiebat  itaque  exuberantium  operum  largitate,  quod  bonuni 
est  apud  omnes ,  non  ad  solos  domesticos  fidei.  Fiebat  plus  aliquid  quani 
dc  Tobiai  incomparabili  pietate  signatum  est.  Ignoscat  ille ,  et  ignoscat 
iterum,  et  frequenter  ignoscat;  aut,  ut  verius  dixerim,  merito  conce- 
dat ,  tametsi  ante  Cbristum  plurimum  licuit ,  plus  aliquid  licuisse  per 
Cbristum,  cujus  temporibus  plenitudo  debetur.  Necatos  ille  a  rege  et 
projectos  sui  tantum  generis  colligebat. 

11.  His  tam  bonis  et  tam  piis  actibus  supervenit  exsilium.llanc  enini 
viccm  semper  repraesentat  impietas,  ut  melioribus  pejora  restituat.  Et 
quid  sacerdos  Dei  proconsule  interrogante  responderit ,  sunt  acta  quitt 
referant.  Excluditur  interim  e  civitate  ille,  qui  fecerat  boni  aliquid  pro 
civitatis  saiute;  ille  qui  laboraverat  ne  viventium  oculi  paterentur  in- 
fernse  sedis  horrorem;  ille,  inquam,  qui  excubiis  pietatis  invigilans, 
pro  nefas!  ingrata  bonitate  providerat,  ne  omnibus  tetram  civitalis 
faciem  relinquentibus ,  multos  exsules  deserta  respublica ,  ac  destituta 
patria  sentiret.  Sed  viderit  sseculum ,  cui  inter  poenas  exsilium  com- 
putatur.  Illis  patria  nimis  cara,  et  commune  nomen  est  cum  parenti- 
bus  :  nos  et  parentes  ipsos,  si  contra  Dominum  suaserint,  abhorremus. 
Illis  extra  civitatem  suam  vivere  gravis  pcena  est :  Christiano  totus  hic 
mundus  una  domus  est.  Unde  licet  in  abditum  et  abstrusum  locuni 
fuerit  relegatus ;  admixtus  Dei  sui  rebus ,  exsilium  non  potest  compu- 
tare.  Adde  quod  Deo  inlegre  serviens ,  etiam  propria  in  civitate  pere- 
grinus  est.  Dum  enim  se  carnalibus  desideriis  continentia  sancti  Spi- 
ritus  abstinet ,  conversationem  prioris  hominis  exponens;  etiam  inter 
cives  suos,  aut,  prope  dixerim,  inter  parentes  ipsos,  vitae  terrestris 
alienus  est.  Accedit  quod  etsi  hsec  alias  poena  posset  videri,  in  hujus- 
modi  tamen  causis  atque  sententiis ,  quas  ad  probandse  virtutis  expc- 
rimenta  perpetimur,  non  est  poena,  quia  gloria  est.  Sed  esto  sane, 
nobis  poena  non  sit  exsilium.  Illis  ultimum  crimen  et  pessimum  neias 
etiam  ipsorum  conscientia  testis  adscribat ,  qui  possunt  innocentibus 
irrogare  quod  putant  poenam.  Nolo  nunc  describere  loci  gratiam,  et 
deliciarum  omnium  paraturam  interim  transeo.  Fingamus  locum  illum 
silu  sordidum,  squalidum  visu,  non  salubres  aquas  habentem,  non 
amoenitatem  viroris,  non  viciniam  littoris;  sed  rupes  vastas  silvarum 
inter  inhospitas  fauces  desertse  admodum  solitudinis ,  avia  mundi  parte 
"summotum.  Posset  licet  talis  locus  habere  nomen  exsilii,  quo  Cypria- 
nus  sacerdos  Dei  venerat;  cui  si  hominum  ministeria  deficerent,  vcl 
alites  ut  Helise,  vel  ut  Danieli  angeli  minislrarent.  Absit,  absit,  ut 
crcdat  aliquis  cuilibet  minimo,  dummodo  in  confessione  nominis  con- 


Xn  VITAETPASSIO 

stituto  aliquid  defuturum.  Tantum  abest  ut  Dei  pontifex  ille,  qui  misc- 
ricordiae  semper  rebus  institerat,  horum  omnium  opibus  indigeret. 

{'■2.  Jam  nunc,  quod  secundo  posueram  loco,  cum  gratiarum  actionc 
repetamus;  provisum  esse  divinitus  etiam  pro  animo  tanti  viri  apricum 
ct  competentem  locum ,  hospitium  pro  voluntate  secretum ,  et  quidquid 
apponi  eis  ante  promissum  est ,  qui  regnum  et  justitiam  Dei  quaerunt. 
Atque  ut  omittam  frequentiam  visitantium  fratrum ,  ipsorum  et  inde 
civium  caritatem ,  qute  repraesentabat  omnia,  quibus  videbatur  esse 
fraudatus,  admirabilem  visitationem  Dei  non  praiteribo ,  qua  antistitem 
suum  sic  in  exsilio  esse  voluit  de  sequutura  passione  securum,  ut  ira- 
minentis  mart}  rii  pleniore  fiducia ,  non  exsulem  tantummodo  Curubis , 
sed  et  martyrem  possideret.  Eo  enim  die  quo  primum  in  exsilii  loco 
mansimus,  (nam  et  me  inter  domesticos  comites  dignatio  caritatis  ejus 
delegerat  exsulem  voluntarium,  quod  utinam  et  in  passione  licuisset!) 
apparuit  milii ,  inquit ,  nondum  somni  quiete  sopito,  juvenis  ultra  mo- 
dum  enormis  :  qui  cum  me  quasi  ad  praetorium  duceret ,  videbar  mihi 
tribunali  sedentis  tum  proconsulis  admoveri.  Is  ut  in  me  respexit,  an- 
notare  statim  ccepit  in  tabula  sententiam,  quam  non  sciebam:  nihil 
enim  de  me  solita  interrogatione  qusesierat.  Sed  enim  juvenis  qui  a 
tergo  ejus  stabat,  admodum  curiosus  legit  quidquid  fuerat  annotatum. 
Et  quia  inde  verbis  proferre  non  poterat,  nulu  declarante  monstravit, 
quid  in  lilteris  tabul*  illius  haberetur.  Manu  enim  expansa  et  compla- 
nata  ad  spathae  modum,  ictam  solitse  animadversionis  imitatus,  quod 
volebat  inteUigi ,  ad  instar  liquidi  sermonis  expressit.  Intellexi  senten- 
tiam  passionis  futuram.  Rogare  coepi  et  petere  continuo,  ut  dilatio  mihi 
vel  unius  diei  prorogaretur ,  donec  res  meas  Icgitima  ordinatione  dispo- 
nercm.  El  cum  prcces  frequenter  iterassem,  rursus  in  tabula  coeperat 
r.escio  quid  annotare.  Sensi  tamen  de  vultus  serenitate  judicis  men- 
fem,  quasi  jusla  pelitione  commolam.  Sed  et  ille  juvenis,  qui  jamdu- 
(ium  de  passionis  indicio,  gestu  potius  quam  sermone  prodiderat,  clan- 
destino  identidem  nulu  concessam  dilationem,  quai  in  craslinum  pete- 
batur,  contorlis  post  invicem  digitis,  significare  properavit.  Ego  quamvis 
non  esset  lecta  sententia,  etsi  de  gaudio  dilationis  acceptK  lajto  admo- 
(ium  corde  gaudercm;  metu  tamen  interpretationis  incertje  sic  treme- 
bam,  ul  reliquiie  formidinis  cor  exultans  adhuc  toto  pavore  pulsarent. 

13.  Quid  iiac  revelatione  manifeslius?  quid  hac  dignatione  fcHcius? 
Ante  iili  pr.-cdicla  sunt  omnia  qua^cumque  postmodum  subsequuta  sunl. 
^ihil  de  Dei  verbis  imminutum,niliil  de  lam  sancta  promissione  muti- 
Intum.  Singula  dcnique  secundum  quod  ostensa  sunt  recognoscite. 
Dilationeni  pclil  crastini ,  cum  de  passionis  sententia  cogitaretur  . 


SANCTI  C^CILII  CYPRIANI.  XIIl 

postulans  ut  res  suas  die  illo  quem  impetraverat ,  ordinaret.  Hic  dics 
unus  significabat  annum,  quo  ille  post  visionem  acturus  in  sseculo 
fuerat.  Nam ,  ut  manifestius  dicam ,  eo  die  post  exactum  annum  coro- 
natus  est,  quo  hoc  illi  ante  annum  fuerat  ostensum.  Diem  autem  Do- 
mini ,  etsi  non  annum  in  divinis  litteris  legimus ,  promissioni  tamen 
futurorum  debitum  illud  tempus  accipimus.  Unde  nihil  interest,  si  nunc 
sub  diei  significatione  solus  annus  ostensus  est;  quia  illud  plenius  debct 
csse  quod  majus  est.  Quod  vero  nutu  potius,  et  non  sermone  explana- 
tum  est;  repraesentationi  temporis  servabatur  sermonis  expressio  :  solet 
enim  tunc  verbis  quodcumque  proferri,  quoties  quidquid  profertur 
impletur.  Nam  et  vere  nemo  cognovit  quare  hoc  ei  ostensum  fuisset, 
nisi  quia  post  eodem  die  quo  id  viderat ,  coronatus  est.  Medio  nihilo- 
minus  tempore  imminens  passio  pro  certo  ab  omnibus  sciebatur  :  pas- 
sionis  tamen  dies  certus  ab  iisdem  omnibus,  quasi  ignorantibus,  tace- 
batur.  Sane  et  in  Scripturis  tale  aliquid  invenio.  Nam  Zacharias  sacer- 
dos ,  promisso  sibi  per  Angelum  filio ,  quia  non  crediderat  obmutuit ; 
ita  ut  filii  nomen  scripturus  potius  quam  relaturus,  nutu  tabulas  postu- 
laret.  Merito  et  hic ,  ubi  Dei  nuntius  passionem  antistitis  imminentem 
Dutu  potius  expressit ;  et  fidem  admonuit ,  et  sacerdotem  munivit.  Dila- 
tionis  autem  petendse  ratio  de  ordinatione  rerum  et  de  voluntatis  dispo- 
sitione  veniebat.  Qu«  vero  res  illi ,  aut  quse  voluntas  ordinanda ,  nisi 
ecclesiastici  status?  Suprema  idcirco  accepta  dilatio  est,  ut  quidquid 
circa  pauperum  fovendorum  curam  supremo  judicio  disponendum 
fuerat ,  ordinaretur.  Et  puto  propter  nihil  aliud ,  immo  vero  propter 
hoc  tantum ;  etiam  indulgentia  ab  ipsis  qui  ejecerant ,  et  qui  occisuri 
crant,  admissa  est;  ut  prgesens  et  praesentes  pauperes,  novissimas 
dispensationis  extremis ,  et ,  ut  plenius  dixerim  ,  totis  sumtibus  rele- 
varet.  Ordinatis  ergo  tam  pie  rebus,  et  sic  pro  voluntate  dispositis, 
proximabat  dies  crastinus. 

14.  Jam  de  Xysto  bono  et  pacifico  sacerdote ,  ac  propterea  beatissimo 
martyre,  ab  Urbe  nuntius  venerat.  Sperabatur  jamjamque  carnifcx 
veniens,  qui  devota  sanctissimae  victimse  colla  percuteret  :  et  sic  erant 
omnes  dies  illi  quolidiana  exspectatione  moriendi ,  ut  corona  posset 
singulis  adscribi.  Conveniebant  interim  plures  egregii  et  clarissimi 
ordinis  et  sanguinis,  sed  et  saiculi  nobilitate  generosi,  qui  propter 
amicitiam  ejus  antiquam,  secessum  subinde  suaderent  :  et  ne  parum 
csset  nuda  suadela ,  etiam  loca  in  quae  secederet  offerebant.  IIIc  vero 
jammundum,  suspensa  ad  coelum  mente,  neglexerat,  nec  suadelis 
blaiidientibus  annuebat.  Fecisset  fortasse  tunc  eliam  quod  a  plurimis 
cc  lidelibus  petebatur,  si  et  divino  impcriojubcretur.  Sed  noc  illa  su- 


ilV  ViTALTPASSIO  • 

blimis  tanti  viri  gloria  sine  praeconio  transeunda  est ;  quia  jam  saeculo 
tumescente,  et  de  fiducia  principum  infestationem  nominis  anhelante, 
ille  servos  Dei  5  prout  dabatur  occasio,  exliortationibus  Dominicis  in- 
struebat,  et  ad  calcandas  passiones  hujus  temporis  contemplatione 
superventuraj  claritatis  animaliat.  Videlicet  tanta  illi  fuit  sacri  cupido 
sermonis .  ut  optaret  sic  sibi  p'assionis  vota  contingere ,  ut  dum  de  Dco 
loquitur,  in  ipso  sermonis  opere  necaretur. 

4o.  Et  hi  erant  quotidiani  actus  destinati  ad  placentem  Deo  hostiam 
sacerdotis,  cum  ecce  proconsulis  jussu,  ad  hortos  ejus,  (ad  hortos, 
inquam ,  quos  inter  initia  fidei  suae  venditos ,  et  Dci  indulgentia  resti- 
tutos ,  pro  certo  iterum  in  usus  pauperum  vendidisset ,  nisi  invidiam 
de  persequutione  vilaret)  cummilitibus  suis  princeps  repente  subita- 
vit,  imo,  ut  verius  dixerim,  sulutasse  se  credidit.  Inde  enim  posset 
tamquam  improviso  impetu  mens  semper  parata  subitari?  Processit 
crgo  jam  certus  expungi  quod  diu  fuerat  rctardatum  :  processit  animo 
sublimi  et  erecto,  hilaritatem  prcTferens  vultu,  et  corde  virtutem.  Sed 
dilatus  in  crastinum,  ad  domum  principis  a  prstorio  revcftebatur; 
cum  subito  per  Carthaginem  totam  sparsus  rumor  increbuit,  produc- 
tum  esse  jam  Thascium ,  quem  pra^ter  celebrem  gloriosa  opinione  noti' 
tiam,  etiam  de  commcmoratione  prfficlarissimi  operis  ncmo  nonnoverat. 
Concurrcbant  undique  versus  omnes  ad  spectaculum,  nobis  pro  devo- 
tione  fidei  gloriosum,  gentilibus  et  dolcndum.  Receptum  eum  tamen, 
et  in  domo  principis  constitutum  una  nocte  continuit  custodia  delicata, 
ita  ut  conviva?  ejus  et  cari  in  contubernio  ex  more  fuerimus.  Plebs  in- 
terim  tota  sollicita  ne  per  noctem  aliquid  sine  conscientia  sui  fieret, 
ante  fores  principis  excubabat.  Concessit  ei  tunc  divina  bonilas,  verc 
digno,  ut  Dei  populus  etiam  in  sacerdotis  passione  vigilaret.  Forsitan 
tamen  quserat  aliquis ,  qu?e  causa  fuerit  a  prajtorio  revertendi  ad  prin- 
cipem?  Et  volunt  hoc,  scilicct  quidam,  de  suo  tunc  proconsulcm  no- 
luisse.  Absit  ut  in  rebus  divinitus  geslis  segniticm  sive  fastidium  pro- 
consulis  conquerar.  Absit  ut  malum  hoc  intra  conscientiam  religiosae 
mentis  admittam;  ut  de  tam  beatissimo  martyre  ructushominis  judi- 
caret.  Sed  crastinus  dies  ille ,  quem  ante  annum  dignatio  divina  pra?- 
dixerat,  vere  crastinus  esse  debebat. 

iG.  liluxit  deni(iue  dies  alius,  ille  signatus,  ille  promissus,  ille  divi- 
nus;  quem  si  tyrannus  ipse  differre  voluisset,  numquam  prorsus  vale- 
ret :  dies  de  conscienlia  futuri  martyris  hrtus;  et  discussis  per  totum 
mundi  ambitum  nubibus,  claro  sole  radialus.  Egressus  est  domum 
principis,  scd  Chrisli  et  Dci  piinceps.  et  agminibus  muUitudinis  mixtoi 
c\  omni  parte  vallatus  est.  Sic  aulem  comitatui  ejus  infinitus  exercilus 


SANCTI  C^CILIl  CYPRIANI.  XV 

adhrercbat,  quasi  ad  expugnandani  mortem  manu  facta  veniretur. 
Eundi  autem  interfuit  transitus  stadii.  Bene  vero  et  quasi  de  industria 
factum ,  ut  et  locum  congruentis  certaminis  prseteriret ,  qui  ad  coro- 
nam  justitiae  consummato  agone  currebat.  Sed  ubi  ad  prsetorium  ven- 
tum  est ,  nondum  procedente  proconsule ,  secretior  locus  datus  est.  Illic 
cum  post  iter  longum  nimio  sudore  madidatus  sederet ;  ( sedile  auteni 
srat  fortuito  linteo  (1)  tectum ,  ut  et  sub  ictu  passionis  episcopatns 
iionore  frueretur)  quidam  ex  tesserariis (2)  quondam  Christianus,  res  suas 
«btulit ,  quasi  vellet  ille  vestimentis  suis  humidis  sicciora  mutare  :  qui 
videlicet  nihil  aliud  in  rebus  oblatis  ambiebat ,  quam  si  proficiscentis 
ad  Deum  martyris  sudores  jam  sanguineos  possideret  (5).  Cui  ille  rcs- 
pondit ,  et  dixit :  Medelas  adhibemus  querelis ,  qu3e  hodie  forsitan  non 
erunt.  Mirum,  si  contemsit  laborem  corpore,  qui  mortem  mente  ccn- 
temserat?  Quid  plura?  Subito  proconsuli  nuntiatiis  est.  Producitur, 
admovetur ,  interrogatur  de  suo  nomine  :  se  esse  respondit ;  et  hactenus 
verba. 

17.  Legit  itaque  de  tabula  jam  sententiam  judex,  quam  nuper  in 
visione  non  legerat;  sententiam  spiritalem  non  temere  dicendam ,  sen- 
tentiam  episcopo  tali,  et  tali  teste  condignam;  sententiam  gloriosam , 
in  qua  dictus  est  sectas  signifer ,  et  inimicus  deorum ,  et  qui  suis  futurus 
esset  ipse  documento ,  et  quod  sanguine  ejus  inciperet  disciplina  san- 
ciri.  Nihil  hac  sententia  plenius ,  nihil  verius.  Omnia  quippe  quae  dicla 
sunt ,  licet  a  gentili  dicta,  divina  sunt.  Nec  mirum  utique  cum  soleant 
de  passione  pontifices  prophetare.  Signifer  faerat  ^  qui  de  ferendo  signo 
Christi  docebat  :  inimicus  deorum ,  qui  idola  destruenda  mandabat  : 
documento  autem  suis  fuit ,  qui  multis  pari  genere  sequuturis  prior  in 
provincia  martyrii  primitias  dedicavit.  Sanciri  etiam  coepit  ejus  san- 
guine  disciplina ,  sed  martyrum ;  qui  doctorem  suum  imitatione  gloriac 
consimilis  semulati ,  ipsi  quoque  disciplinam  exempli  sui  proprio  cruore 
sanxerunt. 

18.  Et  cum  exiret  prsetorii  fores,  ibat  comes  militum  turba  :  et  ne 
quid  in  passione  deesset,  cenluriones  et  tribuni  latus  texerant.  Ipse 
autem  locus  aequalis  est,  ubi  pali  contigit,  ut  arboribus  ex  omni  parte 
densatis  sublime  spectaculum  prgebeat.  Sed  per  enormitatem  spatii 
longioris  visu  denegato  per  confusam  nimis  turbam ,  personai  faventes 
in  ramos  arborum  repserant ;  ne  vel  hoc  illi  negaretur ,  ut  ad  Zacchaii 
similitudinem  de  arboribus  videretur.  Sed  jam  ligatis  per  manus  suas 

(1)  Episcoporum  sedes  cooperiri  linleis  solebant. 

(2)  Tesserarii  ,qiii  tesseraspermilitum  contubernia  niiniianl,  vel  al)  excubiloriLus  exigurU. 

(3)  Sic  sliquasmartjTum  reliquias  ccrlalim  rapere  geslicLanl  Christiani. 


XYI  ACTA  CONSULARIA 

oculis,  moram  carnificis  urgere  tentabat,  cujus  munus  est  ferrum;  cl 
labente  dextera  gladium  vix  trementibus  digitis  circuibat,  donec  ad 
perpetrandam  pretiosi  viri  mortem,  clarificationis  hora  matura,  centu- 
rionis  manum  concesso  desuper  vigore  firmatam,  permissis  tandem 
viribus  expediret.  0  beatum  ecclesiae  populum !  qui  episcopo  suo  tali , 
ct  oculis  pariter  et  sensibus,  et ,  quod  est  amplius ,  publicata  voce  com- 
passus  est ;  et ,  sicut  ipso  tractante  semper  audierat ,  Deo  judice  coro- 
natus  est !  Quamvis  enim  non  potuerit  evenire  quod  optabant  vota  com- 
munia ,  ut  consortio  paris  gloriae  simul  plebs  tota  paterelur  :  quicum- 
que  sub  Christi  spectantis  oculis,  et  sub  auribus  sacerdotis  ex  animo 
pati  voluit ,  per  idoneum  voti  sui  testem ,  legationis  quodammodo  lit- 
te4"as  ad  Deum  misit. 

9.  Sic  consummata  passione  perfectum  est ,  ut  Cyprianus  qui  bono- 
rum  omnium  fuerat  exemplum ,  etiam  sacerdotales  coronas  in  Africa 
primus  imbueret :  quia  et  talis  esse  post  Apostolos  prior  coeperit.  Ex 
quo  enim  Carlhagini  episcopatus  ordo  numeratur,  numquam  aliquis, 
quamvis  ex  bonis  et  sacerdotibus ,  ad  passionem  venisse  memoratur. 
Licet  semper  Deo  mancipata  devotio ,  dicatis  hominibus  pro  martyrio 
deputetur;  Cyprianus  tamen  etiam  ad  perfectam  coronam,  Domino 
consummante,  profecit  :  ut  in  civitate  ipsa,  in  qua  taliter  vixerat,  et 
in  qua  prior  fecerat  multa  praeclara ,  prior  etiam  sacerdotii  coelestis 
insignia  glorioso  cruore  decoraret.  Quid  hoc  loco  faciam?  inter  gau- 
diuni  passionis  et  remanendi  dolorem ,  in  partes  divisus  animus,  et 
angustum  nimis  pectus  affectus  duplices  onerant.  Dolebo  quod  non 
comes  fuerim?  Sed  illius  victoria  triumphanda  est.  De  victoria  trium- 
phabo?  Sed  doleo  quod  comes  non  sim.  Verum  vobis  tamen  et  simpli- 
citer  confitendum  est,  quod  et  vos  scitis,  in  hac  me  fuisse  sententia. 
Multum  ac  nimis  multum  de  gloria  ejus  exulto;  plus  tamen  doleo  quod 
remansi. 


ACTA  PROCONSULARIA 

SANCTI  CYPRIAM  EPISCOPI  ET  MARTYRIS. 


1.  Imperatore  Valeriano  quarlum  ct  Gallieno  tertium  consulibus, 
tortio  calendarum  Septcnibrium,  Carthagine  in  secretario ,  Paternus 
pruconsul  Cypriano  episcopo  dixit :  Sacrdtissimi  imperatores  Valerianus 


SANCTI  CTPRIANIEPISCOPI  ET  MARTYRIS.  XVII 

ct  Gallienus  litteras  ad  me  dare  dignati  sunt,  quibus  praeeeperunt  eos 
qui  Romanam  religionem  non  colunt,  debere  Romanas  caeremonias 
recognoscere.  Exquisivi  ergo  de  nomine  tuo;  quid  mihi  respondes? 
Cyprianus  episcopus  dixit :  Christianus  sum,  et  episcopus.  Nullos  alios 
deosnovi,  nisi  unum  etverumDeum,  qui  fecit  ccelum  et  terram, 
rnare  et  quce  sunt  in  eis  omnia,  Huic  Deo  nos  Christiani  deservimus : 
hunc  deprecamur  diebus  ac  noctibus,  pro  nobis  etpro  omnibus  ho- 
tmnibus,  et  pro  incolumitate  ipsorum  imperatorum.  Paternus  pro- 
consul  dixit :  In  hac  ergo  voluntate  perseveras?  Cyprianus  episcopus 
respondit :  Bona  voluntas ,  quce  Deum  novit,  immutari  non  potest. 
Paternus  proconsul  dixit :  Poteris  ergo  secundum  praeceptum  Valeriani 
et  Gallieni,  exsul  ad  urbem  Curubitanam  proficisci?  Cyprianus  episco- 
pus  dixit :  Proficiscor.  Paternus  proconsul  dixit  :  Non  solum  de  epi- 
scopis,  verum  etiam  de  presbyteris  mihi  scribere  dignati  sunt.  Volo 
crgo  scire  ex  te ,  qui  sint  presbyteri  qui  in  hac  civitate  consistunt. 
Cyprianus  episcopus  respondit  :  Legibus  vestris  bene  atque  utiliter 
rensuistis,  delatores  non  esse.  Itaque  detegi  et  deferri  a  me  non  po&- 
mnt.  In  civitatibus  autem  suis  invenientur.  Paternus  proconsul  dixit : 
Ego  hodie  in  hoc  loco  exquiro.  Cyprianus  dixit :  Cum  disciplina  pro- 
hibeat,  ut  quis  se  xdtro  offerat,  et  tuce  quoque  censurce  hoc  displi-' 
ceat;nec  offerre  se  ipsi  possunt ,  sed  a  te  exquisiti  invenientur.  Pa- 
tcrnus  proconsul  dixit  :  A  me  invenientur.  Et  adjecit  :  Prseceperunt 
oliam,  ne  in  aliquibus  locis  conciliabula  fiant,  nec  coemeteria  ingre- 
diantur.  Si  quis  itaque  hoc  tam  salubre  prseceptum  non  observaverit , 
capite  plectetur.  Cyprianus  episcopus  respondit :  Fac  quod  tibi  pro^ 
ceptum  est, 

%  Tunc  Paternus  proconsul  jussit  beatum  Cyprianum  episcopum  in 
cxsilium  deportari.  Cumque  diu  ibidem  moraretur,  successit  Aspasic 
Paterno  proconsuli  Galerius  Maximus  proconsul,  qui  sanctum  Cypria- 
num  episcopum ,  ab  exsilio  revocatum ,  sibi  jussit  prsesentari.  Cumque 
Cyprianus  sanctus  martyr  electus  a  Deo ,  de  civitate  Curubitana ,  in  qua 
oxsilio  prsecepto  Aspasii  Paterni  tunc  proconsulis  datus  f uerat,  regressus 
esset ;  ex  sacro  prsecepto  in  suis  hortis  manebat.  Inde  quotidie  sperabat 
vcniri  ad  se,  sicut  iili  ostensum  fuerat;  et  cum  illic  demoraretur,  re- 
pcnte  idibus  Septembris ,  Tusco  et  Basso  consulibus ,  venerunt  ad  eum 
principes  duo,  unus  Strator  (1)  officii  Galerii  Maximi  proconsulis,  qui 
Aspasio  Paterno  successerat;  et  alius  equistrator  a  custodiis  ejusdem 

(1)  Juxta  Cangium  ,  Slralores  dicebanlur ,  qui  equorum  principis  curam  habeLant. 
^iaioris  auiem  sive  stalOfis  xnunja  descri^unturin  lege  Constantini,  Coi.  J.  9,lif.  k,  if« 
'^^nodia  ruum. 


XMII  ACTA  PROCONSULARIA 

oflicii.  Oui  et  in  curriculum  eum  levaverunt,  in  mcdioquc  pasucrunt, 
et  in  Sexti  (i)  perdu\erunt,.  ubi  idem  Galerius  Maximus  proconsul, 
I>onae  valetudinis  recuperandae  gratia ,  secesserat.  Et  ila  idem  Galerius 
Maximus  proconsul  in  aliam  diem  Cyprianum  sibi  reservari  prsecepit. 
Et  eo  tempore  beatus  Cyprianus  ductus,  ad  prinoipem  et  stratorem 
ojusdem  ofiicii  Galerii  Maximi  proconsulis  clarissimi  viri  secessit;  et  in 
hospitio  ejus  cum  eo  in  vico,  qui  dicitur  Saturni,  inter  Veneream  et 
Salutariam  mansit.  Illuc  universus  populus  fratrum  convenit.  Et  cum 
iioc  sanctus  Cyprianus  comperisset,  custodiri  puellas  prsecepit,  quo- 
n:am  omnes  in  vico,  antc  januam  bospilii  principis  manserant. 

3.  Et  ita  altera  die  octava  decima  calendarum  Oclobrium,  mane 
nmlta  turba  convenit  ad  Sexti ,  secundum  praceptum  Galerii  Maximi 
proconsulis.  Et  ita  idem  Galerius  Maximus  proconsul  eadem  die  Cypria* 
iium  sibi  offerri  prsecepit  in  atrio  Sauciolo  (-2)  sedenti.  Cumque  oblatus 
fuisset,  Galerius  Maximus  proconsul  Cypriano  episcopo  dixit.  Tu  es 
Tliascius  Cyprianus?  Cyprianus  episcopus  respcndit  :  E(jo  siim.  Gale- 
rius  Maximus  proconsul  dixit :  Tu  papam  te  sacrilegae  mentis  bominibus 
praebuisti?  Cyprianus  episcopus  respondit  :  Eyo.  Galerius  .Maximus 
proconsul  dixit  :  Jusserunt  te  sacratissimi  imperatores  ca^remoniari, 
Cyprianus  episcopus  dixit  :  Xon  facio.  Galerius  Maximus  ait  :  Consule 
tibi,  Cyprianus  episcopus  respondit :  Fac  quod  iibi  prceceplum  est.  In 
re  iam  justa  nulla  e.st  consultaiio. 

U.  Galerius  Maximus  colloquutus  cum  concilio,  sententiam  vix  aegre 
dixit  verbis  hujusmodi  :  Diu  sacrilega  mente  vixisti ,  et  plurimos  nefa- 
riae  libi  conspirationis  bomincs  aggregasti,  et  inimicum  te  diis  Romanis 
rt  sacris  legibus  constituisti,  nec  te  pii  et  sacratissimi  principes  Vale- 
rianus  et  Gallienus  Augusti,  et  Valerianus  nobilissimus  Caesar,  ad 
?.ectam  caTcmoniarum  suarum  revocare  potuerunt.  Et  ideo  cum  sis 
iiequissimorum  criminum  aucior  et  signifer  deprebensus,  eris  ipse 
locumento  bis,  quos  scclere  tuo  lecum  aggregasti :  sanguine  tuo  san- 
rietur  disciplina.  Et  bis  dictis ,  decrclum  cx  tabella  rccilavit :  Thascidm 
'^ypRiANDM  GLADio  AXI3U.DVERTI  "LACET.  Cypriauus  cpiscopus  dixit : 
Deo  gratias. 

b.  Post  hanc  vero  scntentiam  turba  fratrum  dicebat :  Et  nos  cum  ipso 
decollcmur.  Proplcr  hoc  tumultus  fratrum  exortus  est,  et  multa  turba 
cum  prosequuta  est!  Et  ila  idcm  Cyprianus  in  agrum  Scxti  produclus 
•^t,  et  ibi  sc  lacerna  byrro  exspoliavil,  et  geuu  in  terra  fiexit ,  et  in 

(1)  Hic  locus  fic  vifli-iiir  apjielialu- ,  (luod  soxlo  ^jL  urLe  lapidc  disfare!. 

(2)  Vox  obscura.  Videhir  e-se  co;ynoinen  alrii,  quod  bic  rei  interficerentur.  Obscrval  Oxon, 
crlilor  sanciluni  cs«c  iii  concilio  MaliMon.  11  ,  c.  19,  vt  aJ  locum  examinationi$  reornm  nuUvt 
liiTitut  aectdal ,  nequt  :n'«'tii  ofrio  Sauciolo  ,  t«!>i  pro  rtitut  lui  qw^Utate  qv.ifpia^n  inttrficifndus  t»U 


SANCTI  CYPRIANI  EPISCOPI  ET  MARTyPiiS.  XIX 

orationem  se  Domino  prostravit.  Et  cum  se  dalmatica  exspoliasset ,  ct 
diaconiljustradidisset,  in  linea  stetit,  et  coepit  spiculatorem  sustinere. 
Cum  Yenisset  autem  spiculator,  jussit  suis  ut  eidem  spiculatori  viginti 
quinque  aureos  darent.  Linteamina  vero  et  manualia  a  fratribus  ante 
eum  mittebantur.  Postea  vero  beatus  Cyprianus  manu  sua  oculos  sibi 
texit.  Qui  cum  lacinias  manuales  ligare  sibi  non  potuisset,  Julianus 
^/esbyter  et  Julianus  subdiaconus  ei  ligaverunt.  Ita  beatus  Cyprianus 
passus  est;  ejusque  corpus  propter  gentilium  curiositatem  in  proximo 
positum  est.  Inde  per  noctem  sublatum  cum  cereis  et  scholacibus ,  ad 
areas  Macrobii  Candidiani  procuratoris,  quse  sunt  in  via  Mappaliensi, 
juxta  piscinas,  cum  voto  et  Iriumpho  magno  deductum  est.  Post  paucos 
autem  dies  Galerius  Maximus  proconsul  decessit. 

6.  Passus  est  autem  beatissimus  Cyprianus  martyr  die  octava  decima 
calendarum  Octobrium,  sub  Valeriano  et  Galiieno  imperatoribus , 
regnante  vero  Domino  nostro  Jesu  Christo,  cui  est  honor  et  gloria  in 
fx^cula  sa?culorum,  Amen. 


(aii3ia®i!i(D2i(D(Ei2ii  m  m^mm^m, 


I".rt!\ANTiBtJsPniuppis,  teiicnle  aiilem  Petri 
<.i!hedram  ronl.  Max.  iAuUNO,  iiapti- 
/.atar  Cyprianus,  anno  2'i't 

vel  21-5 

Ifecpanlo  postscribif  ad  Donatum  epist.  1, 
ac  librum  de  Vanitatc  Jdolorum.  24.'i 

Presbyterium  ac  sacerdolium  stalim  a 
Laptismo  assequutus,  tres  Testimoniorum 
;,d  Quirinum  libros  conscribit ,  S^iG 

scu  24  7 

Ordinatar  episcopus  Carlhaginiensis  Cy 
prianus  248 

.M)  episcopalus  initio  usque  ad  Decii  pcr- 
scquutionem,  totus  in  emendandis  suo- 
rum  moribus,  conficiendisque  tracla- 
tibus  incumbit.  Et  tunc  temporis  scrip-         l 
i  ui  ostliher  de  JJahiln  Virginiim.  2^9 

.l!'tcirs,.in  odium  Puilrpporum,  qui  Chri,- 
lianis  faveranl ,  relijjionem  Doi  vexari 
aycreditur,  ineunle  anno  2oD 

Martyrium  palitur  S.  Fabianus  papa, 
die  20  januarii. 

At   contra    fuga    declinavit   mort;'m 
(yprianus  noster. 

Mense  maio,  scribit    ad  clerum  Carllu- 
f^inensem   de  Cypriani    secessu    cler us  ■ 
l\omanus,cui  mox  in  suam  justiiioa- 
l!t)neui  respondet  divusepistopiis.  230 

.iuUia   prjclerca   boc    anno    scrJplDQ 


.'unt  epistolse,  scilicel  5,  9,  10,  4J ,  t2, 
13,  14,  13,  quae,  vigente  Kstate,  Ro- 
luam  missae  sunt ;  et  paulo  posl  Caldonii 
ad  Cyprianum  epist.  10,  ac  20  ,  quae  est 
reiponsio  Cypriani.  Sequutaj  sunt  Lu- 
ciani  et  confessorum  17,  ad  preshyleros 
et  diaconos  18,  et  ejusdem  Luciani  ad 
Celerinum  responsio  22.  Scripserat  au- 
tem  Celerinus  epist.  21  diebus  paschali- 
bus.  Quae  omnes  Pvomam  delalae  sunt 
cum  23  et  2^  ,  eodemque  fere  tempore 
24  ,  27,  28,  29 ,  51  ,  20 ,  ac  paulo  posl  oQ. 
Tum  scribit  Cyprianus  cpisl.  52,  ac 
circa  mensem  octobrem  57  et  8. 

Kxeunle  hoc    anno    vel  ineunle    se-    ■ 
auenle  scilicet  231  ,  scriplse  sunt  epist. 
16  ,  5a ,  53 ,  54 ,  7,  6  ,  56 ,  58 ,  39. 

Conflalschismasuum  Felicissimusineunte 
anno  251 

Paucis  anle  Pascha  diebus,  moransadhuc 
in  secessu  Cyprianus  scribit  episl.  40 ,  ac 
transactis  feslis  Paschalibus  librum  de 
iapsis,  sedata  quidem  jjerseculione,  sed 
anle  Decii  mortem  el  Carlhaginenie 
concilium  ,  hoc  anno  habitum  2*1 

Summus  eligitur  Pontifex  Cornelics,  ut 
verisimile  est ,  die4  junii.  Hunc  aulem 
virum  sjnclum  iudijjiiaiis  sibi  prfeb- 
tuni  esse  Novalianus,  ipsius  eiecticni  in- 


XX 


CnnONOLOGIA. 


231 


252 


lercedit,  nonnullos  confcs56ram  ac  ple- 
his  parlem  aliquam  seducit ,  primusque 
eisurjjit  antipapa.  231 

Qua  occaiione  scriplae  sunt  epist.  41 , 
42 ,  usque  ad  31 ,  atque  in  lucem  prodit 
eximius  Cypriani  liLer  de  Unitate  £c~ 
tlesice. 

Exeuntehoc  anno,  cum"profliRatus  esset 
Decius  a  Barbaris ,  imperium  adepti 
sunt  GALLrs  el  VoLrsiAsrs. 

Ernittilur  Cypriani  ad  Antonianum  epist, 
32,  ejusdemque  editur  praestanlissimus 
Uber  de  Oratione  dominica. 

Circa  hujus.  anni  Pascha,  scribilur 
epist.  53. 

Idibus  maii  (die  scilicet  13  )  habelur 
C^rthaginense  concilium ,  quo  finilo 
scripfae  sunt  epist.  59,  64;  deinde  53, 
56;  m,  57. 

Circa  hujusce  anni  medium,  Chrislianos 
persequuntur  Gallus  et  Volusianus  -\u- 
jjusti  ;  quae  persccutio  non  aliura  habuit 
unem  quam  ipsa  imperatorum  vila , 
anno  scilicet  233 

Idibus  septembris  (  die  13) ,  pro  religione 
martyrio  fungiiur  beatus  papa  Corne- 
lius ,  in  cujus  locum  sufficilur  S.  Lrcics.  232 

Anno  jam  elabente »  directae  sunt 
cpist.  58 ,  81, 

Inier  persecutionis  ac  i>estls  calamitates 
K-ribit  tractatum  Cyprianus  adversus 
Demttrianum  ac  epist.  60,  sub  Cnem  anni  232 

vel  initia  253 

Die  quinla  martii,  pro  Christo  sangui- 
nem  fundit  papa  Lucius.  253 

Alense  maio,  Gallus  imperafor  a  mililibus 
occiditur;  cumque  tjus  successor  ^Emi- 
I.IANUS  ipse  quoque  ab  exercitu  suo  circa 
mensem  auguslum  occisus  esset,  im- 
perio  politus  et,  nemine  interpellante, 
Valeriancs.  253 

Interea  in  Lucii  locum  electm  est 
SiTPHANrs  papa  I. 

(^umque  magis  ac  magis  peslis  horrendae 
procella  ingravcsceret  ,  edidit  primo 
Cyprianus  librum  de  3lortalitate ,  anno 
elabenle  233  vel  ineunte  234 

Tum  secundo  partu  emisit  traclalum 
it  Qpere  tt  Lleemosxna.  234  i 


Ad  hujusquoque  anni  inilinm  refer- 
tur  epiit.  69. 

Hoc  etiam  anno  durante,  scriptae  sunl 
episf.  67,  de  Marciano  Arelatense,  neo- 
non  68,  de  Basilide  ac  Marliale. 

E.xoriuntur  Cyprianum  infer  ac  Stepha- 
num  papam  de  Haereticorum  rebaptii- 
mate  liles  et  dissensiones.  Qua  de  re 
scripfae  sunt  circa  autumnum  episf.  70 
et  71 ,  habif umque  fuit  Carfhagine  con- 
cilium.  25S 

Paulo  post  Pascha  scribunfur  epist.  72, 
75,  74,  76,  ac  eodem  circifer  tempore 
eduntur  libri  de  Fatienlia  ac  de  Zelo  et 
Livore.  S3G 

Kalendis  septembribus  hahetur  Car- 
thaginense  concilium ,  cujus  actus  in 
operibus  Cypriani  referunlur;  f  um  , 
insfante  hieme  recipit  a  Firmiliano 
Cyprianus  epist,  73.  236 

Post  exortam  de  Bapfismo  contro- 
versiam  ,  scripta  est  de  sacramento  Do- 
minici  calicis  epist.  63,  anno  256  vel  237, 

Valerianus,  cum  aliquandiu  Christiano» 
privatim  ac  publice  omni  humanitate 
fovisset ,  tandera  31acriani  artibus  in- 
ductus,  et  se  magnum  quemdam  ac 
felicem  imperalorem  fore  sperans  ,  re- 
ligionem  oppugnat ,  et  octavam  inchoat 
persequutionem,  257 

Tunc  rogatus  ab  episcopo  Tuccabori 
Fortunato ,  librum  contexuit  Cypria- 
nus  de  Exhortaiioue  martyrii. 

Die  sccunda  Augusti ,  marfyr  ad  superos 
abit  Stephanus  papa.  Cui  successit  Xystcs 
sive  SixTcs  11,  iSI 

Tertio  kalendarum  seplembrium  (  die  30 
Aug. ),  Chrisfum  confilelur  Cyprianus 
coram  Paferno  proconsule ,  ac  Curubis 
deportatur.  257 

Huic  vel  sequenti  anno  referuntur 
epist.  77,  78,79,  80. 

Mense  augusto,  scribit  ad  Successum  Cy- 
prianus  epist.  82  ,  ac  paulo  anle  marty- 
rium  ad  clerum  suum  et  plebem  epist. 
83.  2iS 

Die  14  septemb.,  pro  Christo  pafitur  divus 
Anfistei,  sub  Gtdcrio  Maximo  Pro- 
coosule.  mSi 


DIVI  THASCU 


CECILII   CYPRIANI 


EPISCOPI  CARTHAGINENSIS 


EPISTOLA  CYPRIANl  STATIM  A  BAPTISMO  CONSCRIPTA. 


Ad  Donalum. 
EPISTOLA  PRBIA  (l). 

Promiserat  Donalo  Cyprianus.  sermonen»  se 
ctim  illo  de  rcbus  divinis  hahiturum.  Jam 
promiisis  admonitus  satisfacil ,  ac  multis 
gratiam  Dei  per  baptismum  collatara  com- 
niendat,  quantum  sit  mutatus  ab  illo  signi- 
Ccat ,  et  ad  oculum  demonstratis  mundi 
erroribus,  adcontemptum  ejus,  adassiduam 
dmique  lectionem  et  orationem  bortatur. 

Ccecilius  Cyprianus  Donato  aalutem. 

JjENE  admones ,  Donate  carissime. 
1Na«B  et  promisisse  me  raemini,  et  red- 
deudi  tempestivura  prorsus  lioc  tempus 
cst,quum  indulgente  vindemia  solutus 
animus  in  quietem  solennes  ac  statas 
anni  fatiscentis  inducias  sortitur.Locus 
etiara  cum  die  convenit ,  et  mulcendis 
sensibus  ac  fovcndis  ad  lenes  auras 
blandientis  autumni  hortorura  facies 
amoena  consentit.  Hic  jucundum  ser- 
inonibus  diem  ducere ,  et  studentibus 
fabulis  (2)  indivina  praeceptaconscien- 
tiam  pectoris erudire.  Ac  ne  colloquium 
nostrura  arbiter  prophanus  impediat, 


(1)  Hanc  epistolam  Auguslinas  citans ,  lib.  li- 
ds  Dvct.  Christ. ,  Cyprianum  graviler  re- 
prehendit  quod  illam  spumeo  verborum  am- 
bitUi  ornaverit.  Ouam  quidem  censuram 
Baluzius  confutat  ,  TertuUiani ,  Lactanlii, 
J.  Chrysoslomi,  aliorumque  exemplo,  qui 
divinos  sermones  rbelorice  ornare  non  de- 
di^nati  sunt.  Caelerum  in  hac  epbtola  collo- 
quii  inter  se  et  amicum  Labiti  roiationcm 
tescribere  voI'iil  Cyj^rianus. 

(2)  Uoc  est,serLis  coiifiLbulationibus. 


aut  clamor  intemperans  familiae  strc- 
pentis  obtundat,  petamus  hanc  sedem. 
Dantsecessumvicina  secreta;  ubidurn 
erratici  palmitum  lapsus  nexibus  pen- 
dulis  per  arundines  bajulas  repunt , 
viteam  porticum  frondea  tecta  fece- 
runt.  Bene  hic  studia  iii  aures  daraus; 
et  dum  in  arbores  et  in  vites  oblectante 
prospectu  oculos  amcEnamus,  animuni 
simul  et  auditus  instruit  et  pascit  ob- 
tutus. 

Quamquam  tibi  sola  nunc  gratia , 
sola  cura  sermonis  est.  Contemptis  vo- 
luptariae  visionis  illecebrisin  me  oculus 
tuus  fixus  est.  Tam  aure  quara  raente 
totus  auditor  es,  et  hoc  amore  quo  di- 
ligis.  Caeterum  quale  vel  quantum  est 
quod  in  pectus  tuum  veniat  ex  nobis ! 
Exilis  iugenii  angusta  mediocritas  te- 
nues  admodum  fruges  parit ,  nullis  ad 
copiam  fcecundi  cespitis  culrainibus  in- 
gruvescit.  Aggrediar  taraen  facultate 
qua  valeo.  Nam  et  raateria  dicendi  facit 
mecura.  In  judiciis,  in  concione  pro 
rostris,  opulenta  facundia  volubili  ara- 
bitione  jactetur.  Cura  vero  de  Domino 
Deo  vox  est,  vocis  pura  sinceritas  noii 
eloquentiae  viribus  nititur  ad  fidei  argu- 
menta,  sed  rebus.  Denique  accipe  noa 
diserta,sed  fortia,  nec  ad  audientiaj 
popularis  illecebrani  culto  sermono 
fucata ,  sed  ad  divinam  indulgentiam 
praedicandam  rudi  veritate  simplicia. 
Accipe  quod  sentitur  antequam  disci- 
tur,  nec  per  mora^  tcmporum  longa 

1 


DIVI  CTPRIANI 


agnitione  colligitur,   sed    compendio 
gratiae  maturantis  hauritur. 

Ego  cuin  in  tenebris  atque  in  nocte 
cccca  jacerem,  cumque  iu  salo  jactantis 
sseculi  nutabundus  ac  dubius  vestigiis 
uberrautibus  fluctuarem,  vitae  meae 
iiescius ,  veritatis  ac  lucis  alienus,  dif- 
licile  prorsus  ac  durum  pro  illis  tunc 
moribusopinabarquod  in  salutem  mihi 
divina  indulgenlia  pollicebatur,  ut  quis 
renasci  denuo  posset,  utque  in  novam 
\itam  iavacro  aquae  salutaris  animatus 
quod  prius  fuerat  exponeret  (1 ),  et  cor- 
jMDris  licetinanente  compage.horainem 
anirao  ac  mente  mutaret.  k  Qui  possi- 
Lilis  ,  aiebam,  est  tanta  conversio,  ut 
repente  ac  perniciter  exuatur  quod  vel 
genuinum  situ  raaterise  uaturalis  ob- 
duruit,  vel  usurpatum  diu  senio  vetus- 
tatis  inolevit?  Alta  haic  et  profunda 
penitus  radice  sederunt.  Quaudo  parci- 


tatem  dare  quod  prius  difficile  vi(kb*- 
tur,  geri  posse  quod  impossibile  pula- 
batur,  ut  esset  agnoscere  terrenum 
fuisse  quod  prius  carnaliter  natum  de^ 
lictis  obnoxium  viveret,  Dei  esse  coc-» 
pisse  quod  jam  Spiritus  sanctus  anima- 
ret.  Scis  ipse  profecto  et  mecum  pariter 
recognoscis,  quid  detraxerit  nobis, 
quidve  contulerit  mors  ista  crirainum  , 
vita  virtutura.  Scis  ipse,  nec  praedico. 
In  proprias  laudes  odiosa  jactatio  est  : 
quaravis  non  jactatum  possit  esse,  sed 
gratura  ,  quicquid  non  virtuti  horainis 
adscribitur,  sed  de  Dei  munere  praedi- 
catur;  utjam  non  peccare  esse  cocperit 
lidei,  quod  ante  peccatum  est  fuerit 
erroris  huniani.  Dei  est,  inquam,  Dei 
estomne  quod  possuraus.  Inde  viviraus, 
inde  poliemus,  inde  sumpto  et  concepto 
vigore  hic  adhuc  positi  futurorum  ii>- 
dicia  praenoscimus.  Sit  tantum  timor 


moniam  discit  qui  epularibus  coenis  et  i  iunocentiai  custos,  ut  qui  in  meutea 


largis  dapibus  assuevit?  et  qui  pretiosa 
veste  conspicuus  in  auro  atque  in  pur- 
pura  fulsit,  ad  plebeiura  se  ac  simpli- 
cera  cultum  quando  deponit?Fascibus 
ille  oblectatus  et  honoribus  csse  pri- 
vatus  et  inglorius  non  potest.  Hic  sti- 
patus  clientium  cuneis ,  frequentiore 
coraitatu  officiosi  agminis  honestatus  , 
pcenam  putat  essc  cum  solus  est.  Tena- 
cibus  seraper  iilecebris  necesse  est ,  ut 
solebat,  vinolentia  invitet,  iuflet  su- 
perbia,  iracundia  inflammet,  rapacitas 
inquietet,  crudelitas  stimulet,  arabitio 
'ielectet ,  libido  praecipitet.  u 

Haec  egoraet  scepe  mecum.  Nam  ut 
ipse  quamplurimis  vitae  prioris  erro- 
iLbus  implicitus  tenebar,  quibus  cxui 
me  posse  non  crederera  ,  sic  vitiis  ud- 
haerentibus  obsecundans  eram  ,  et  de- 
eperatione  meliorum  raalis  meis  veluli 
iam  propriis  ac  vernaculis  offavebam. 
Sed  postquam  undae  genitalis  auxilio 
superioris  aevi  labe  detersa,  in  expia- 
tum  pectus  serenum  ac  purum  desuper 
se  luraen  infudit;  postquara  ccelitus  spi- 
ritu  hausto  in  novura  me  hominem  na- 
tivitas  secunda  reparavit ,  mirum  in 
iiiodum  protinus  conCrmare  se  dubia, 
patere  clausa,  lucere  tenebrosa,  facul- 


(1)  Uoc  ejt ,  Teterem  bomineiD  exuereL 


nostras  indulgentiae  coelestis  aliapsa 
clementer  Dominus  influxit,  in  animi 
oblectantis  hospitio  justa  obtempent- 
lione  teneatur,ne  accepta  securitas  in^ 
diligenliampariat,  etvetusdeauohostis 
obrepat. 

Caeterum  si  tu  innocentiae,  si  justitte 
viam  teneas,  si  illapsa  (I)  finnilate 
vestigii  tui  incedas,  si  in  Deum  viribus 
totis  ac  toto  corde  suspensus,  hoc  sis 
tantum  quod  esse  coepisti ,  taRtum  tibi 
ad  licentiam  datur  quantum  gratis 
spiritalis  augetur.  Kon  enim,qui  beno- 
ficiorum  terrestriura  mos  est ,  in  capes- 
sendo  munere  coelesti  mensura  ulla  vel 
modus  est.  Profluens  largiter  spiritus 
nullis  Onibus  premitur,  nec  coercentv- 
bus  claustris  intra  certa  metarum  spatia 
fraenatur.  Manat  jugiter  ,  exuherat  af- 
fluenter.  Nestrum  tantum  sitiat  pectus 
et  pateat.  Quantum  illuc  fidei  capacis 
afferimus,  tantum  gratiae  inundantis 
haurimus.  Inde  jam  facultas  datur,  ca^ 
titate  sobria,raente  integra,  voce  pura, 
virtute  sincera,  in  medelara  dolentium 
posse  venenorum  virus  extinguere , 
aniinorura  desipientium  labes  reddita 


(1)  Id  lit ,  si  ita  firmo  prde  viam  justiti» 
tcneai,  ut  non  deflectas,  non  labaris.  Jllapia, 
id  C5t  non  lapsa.  Alludit  aulein  ad  lapsos ,  d« 
quibiu  frequeas  in  cpi5t.  seqq   mentio. 


EPIST 
tonitateyiurgare,infesti3juberepacem, 
pioleiitis  ([uietem  ,  ferocientibus  leni- 
tdtcui ,  liumundos  et  erraticos  spiritus, 
qui  sc  expugnandis  hominibus  iminer- 
seriiit ,  ad  confessionem  minis  incre- 
pantibus  cogere  ut  recedant ,  duris  ver- 
beribus  urgere,conflictantes,ejulantes, 
gementes  incremento  poenae  propa- 
gantis  exfendere,  flagris  caedere,  igne 
<orrere.  Res  iliic  geritur ,  uec  videtur ; 
occulta  plaga,  et  poena  manifesta.  Ita 
quod  essc  jam  coepimus  acccptus  spiri- 
ius  liccntia  sua  politur;  quod  necdum 
corpus  ac  membra  mutavimus  ,  adhuc 
canialis  aspectussaeculi  nube  coscatur. 
Quantus  hic  animi  potentatus,  quanla 
\is  est,non  tantum  ipsum  esse  subtrac- 
tum  perniciosis  contactibus  mundi,ut 
quis  expiatus  et  purus  nulla  incursantis 
iniraici  labe  capiatur,  sed  adbuc  raajo- 
rem  et  fortiorein  viribus  fieri ,  ut  in 
omnera  adversarii  grassantis  exercitum 
imperioso  jure  dominetur! 

Atque  ut  illustrius  veritate  patefacta 
flivini  muneris  indicia  clarescant,  lu- 
cem tibi  ad  cognitionem dabo, malorum 
caligine  abstersa  ,  operti  saeculi  tene- 
bras  revelabo.  PauUsper  te  crede  sub- 
duci  in  inontis  ardui  verticem  celsio- 
rem,  speculare  inde  rerum  infra  te 
jacentium  facies;  et  oculis  in  diversa 
porrectis,  ipse  a  terrenis  contactibus 
liber  fluctuantis  raundi  turbines  in- 
tuere.  Jam  saeculi  et  ipse  misereberis, 
laique  adraonitus  et  plus  in  Deum  gra- 
tus  raajore  laetitia  quod  evaseris  gra- 
tulaberis.  Cerne  tu  itinera  latronibus 
clausa,  maria  obsessa  praedonibus, 
cruento  horrore  castrorumbella  ubique 
divisa.Madet  orbismutuo  sanguine;  et 
homicidium  cum  admittunt  singuli  cri- 
men  est,  virtus  vocatur  cum  publice 
geritur.  Impuuitatem  sceleribus  acqui- 
rit ,  non  innoceutiaj  ratio ,  sed  sajvitiae 
raagnitudo. 

Jam  si  ad  urbes  ipsas  oculos  tuos 
atque  ora  convertas,  celebritatem  of- 
fendes  omni  solitudine  tristiorem.  Pa- 
ratur  gladiatorius  ludus  ,  ut  libidinem 
crudelium  lurninum  sanguis  oblectet. 
Iraplelur  in  succum  cibis  fortioribus 
corpus ,  et  arvinae  toris  membrorum 
molefi  robusta  pingucscit ,  ut  saginatus 


OLJE.  5 

in  poenam  carius  pereat.  Horao  occuli* 
tur  in  hominis  voluptatem  ;  ct  ut  quis 
possit  occidere  peritia  esl ,  usus  cst, 
ars  est.  Scelus  non  tanlum  gori'ur ,  sed 
et  docetur.  Quid  potest  inUumanius , 
quid  acerbius  dici  ?  Disciplina  est  ut 
perimere  quis  possit,  et  gloria  est  quod 
perimit,  Quid  illud,  oro  te  ,  quale  est, 
ubi  se  feris  objiciunt  quos  nemo  dam- 
navit,  setate  integra,  honesta  salis 
forma  ,  veste  preliosa  ?  Viventos  in  ul- 
troneum  funus  ornantur,  malis  suis 
raiseri  gloriantur.  Pugnanl  ad  bestias, 
non  crjmine,  sed  furore.  Speclant  Ciios 
suos  patres.  Frater  in  cavea  est ,  et  so- 
ror  prajsto  ost.  Et  spectacuti  licct  pre- 
tium  largior  muneris  apparatus  ampli- 
Hcot ,  ut  m<BS'oribus  suis  mater  inlersit, 
boc,  proh  dolor!  mater  et  redimit;  et 
in  tam  impiis  spectaculis  tamque  diris 
et  funestis  esse  se  uon  pulaut  oculis 
parricidas. 

Converte  hinc  vultus  addiversi  spec- 
taculi  non  ininus  pwnitenda  contagia  ; 
in  theatrisquoque  conspicies  quod  tibi 
et  dolori  sit  ct  pudori.  Cothurnus  ost 
tragicusprisca  facinora  carmiiie  recen- 
sere.  De  parricidiis  et  inceslis  borror 
anti(iuus  expressa  ad  imaginem  veri- 
tatis  actione  replicatur,  no  sx^cuiis 
transeuntibus  exolescat  quod  aliquando 
commissum  est.  Admonetur  aetas  omnis 
auditu  lieri  posse  quod  factum  est. 
Nunquam  aevi  senio  delicta  moriuntur, 
nunquam  temporibus  crimen  obruilur, 
nunquam  scelus  oblivione  sepelitur. 
Exempla  fiunt  quae  esse  jam  facinora 
destiterunt.  Tum  delectat  in  raimis  , 
turpitudinummagisterio,  vel  quid  domi 
gesserit  recognoscere  vel  qui!  gerorc 
possit  audire.  Adulterium  discitur  duni 
videtur;  et  lenocinante  ad  vitia  pu- 
blicae  auctoritatis  malo,  quai  pudica 
fortasse  ad  spectaculum  matroua  pro- 
cesserat,  de  spectaculo  revertitur  im- 
pudica.  Adhuc  deinde  morum  quanta 
labes ,  quae  probrorum  fomenta,  quai 
alimcnta  vitiorum,  lustrionicis  gestibus 
inquinari ,  videre  contra  fcedus  jusque 
nascendi  palienuam  incestae  turpitudi- 
nis  elaboratamVEviraiitur  raares,  honor 
omiiis  et  vigor  sexus  ciiervati  corporis 
dedecore  mollitur,plusque  iilic  placet 


DIVI  CYPRIANI 


quisquis  virum  in  feminam  magis  fre- 

gerit.  In  iaudem  crescit  ex  crimine,  et 

peritior  quo  turpior  judicatur.  Specta- 

tur  liic,  proli  nefas!  et  libenter.  Quid 

uon  possit  suadere  qui  talis  est?  Movet 

scnsus,  mulcet  affectus,  expugnat  boni 

pectoris  conscientiam  fortiorem ;  nec 

deest  probri  blaudicntis  auctoritas  ut 

»uditu  molliore  pernicies   hominibus 

obrepat.  Expriraunt  impudicam  Vene- 

rem,  adulterum  Martem,  Jovem  illum 

•uum ,  non  magis  regno  quam  vitiis 

principem ,   in   terrenos  amores  cum 

ipsissuis  fulminibus  ardentem  ,  nunc 

u  plumas  oloris  albescere,  nunc  aureo 

inbre  defluere ,  nunc  in  puerorum  pu- 

•escentium  raptus  ministris  avibus  pro- 

ilire.  Quaere  jam  nunc  an  possit  esse 

ui  spectat  integer  vel  pudicus.  Deos 

aos  quos  venerantur  imitantur,  fiunt 

liseris  et  religiosa  delicta. 

O  si  possis  in  illa  sublimi  specula 

onstitutus  oculos  tuos  inserere  sccre- 

s,  recludere  cubiculorum   obductas 

)res ,  et  ad  conscicutiam  luminum  pe- 

etralia  occulta  reserare !  aspicias  ab 

npudicis  geri  quod  nec  possit  aspicere 

ons  pudica,  videas  quod  crimen  sit  et 

idere,videas  quod  vitiorum  furore 

amentes  gessisse  se  negant  et  gerere 

stinant.  Libidinibus  insanis  in  Viros 

iri  proruunt.  Fiunt  quae  nec  illis  pos- 

unt  placere  qui  faciunt.  Mentior  nisi 

lios  qui  talis  est  increpat.  Turpes  tur- 

lis  infamat,  et  evasisse  se  conscium 

redit.  quasi  conscientia  satis  non  sit. 

idem  in  publico  accusatores,  in  occulto 

ei,  in  semetipsos  censores  pariter  et 

locentcs.  Damnant   foris  quod  intus 

>perantur.    Admittunt  libenter    quod 

cum  admiserrnt  criminantur.  Audacia 

prorsus  cum  vitiis  faciens,  et  impu- 

dentia  congruens  impudicis.  Nolo  mi- 

reris  quae  loquuutur  hujusmodi  :  ore 

illo  quicquid  jam  voce  deiinquitur  mi- 

ims  est  (1). 

Sed  tibi  post  insidiosas  vias,  post 
diversas  orbc  toto  multiplices  pugnas, 
post  spoctacula  vcl  cruenta  vel  turpia  , 


(1)  Innuit  auclor  oris  stupralionem,  rle  qua 
Laclanlius,  Arnobius,  et  Minutius  Felix 
p»ssim.  Sensus  est  autem  :  In  ore  illo  delic- 
lum  ininus  est  illud,  quod  fit  voce. 


post  libidinum  probra  vel  lupanaribus 
prostituta  vel  domesticis  parietibus 
obsepta,  quorum  quo  secretior  culpa, 
major  audacia  est,  forum  fortasse  vi- 
deatur  immune,  quod  ab  injuriis  laces- 
sentibusliberum  ,  nullis  malorum  con- 
tactibus  polluatur.  Illuc  aciem  tuam 
flecte.  Plura  illic  quae  detesteris  inve- 
nies  ,  magis  oculos  tuos  inde  divertes, 
Incisae  sint  licet  leges  duodecim  tabulis, 
et  publice  aere  praefixo  jura  prsescripta 
sint ,  inter  leges  ipsas  delinquitur,  in- 
ter  jura  peccatur.  Innocentia  nec  illic 
ubi  defenditur  reservatur.  Saevit  invi- 
cem  discordantium  rabies,  et  interto- 
gas  pace  rupta  forum  litibus  mugit 
insanum  :  hasta  illic  et  gladius  et  car- 
nifex  praesto  est,  ungula  effodiens, 
equuleusextendens,  ignis  exurens,  ad 
horainis  corpus  unum  supplicia  plura 
quam  membra.  Quis  inter  haec  vero 
subveniat?  Patronus?  sed  prrevaricatur 
et  decipit.  Judex?  sed  sententiam  ven- 
dit.  Qui  sedet  crimina  vindicaturu» 
admiltit ;  et  ut  reus  innocens  pereat , 
Gt  noccns  judcx.  Flagrant  ubique  de- 
licta,et  passim  multiformi  genere  pec- 
candi  per  improbas  mentes  iiocens  virus 
operatur.  Hic  tcstamentum  subjicit  (4), 
ille  falsum  capitali  fraude  conscribit; 
hic  arcentur  haereditatibus  liberi,  illic 
bonis  donantur  alieni,  inimicus  insi- 
mulat,  calumniator  impugnat,  testia 
infamat.Utrobique  grassatur  in  menda- 
cium  criminum  prostitutae  vocis  venalis 
audacia,  cum  interim  nocentes  aec 
cum  innocentibus  pereunt.  NuUus  de 
legibus  metus  est;  de  qu^sitore,  do 
judice  pavor  nullus. Quod  potest  redimi 
non  timetur.  Esse  jam  inter  nocentes 
innoxium  crimen  est.  Malos  quisquis 
non  iraitatur  offendit.  Consensere  jura 
peccatis ,  et  coepit  licitum  esse  quod 
publicum  est.  Quis  illic  rerum  pudor, 
quae  essepossit  integritas,  ubi  qui  dam- 
nent  improbos  desunt,  soli  ibi  qui  dam- 
nenturoccurrunt? 

Sed  ne  nos  videamur  eligere  fortasse 
pejora,  etstudio  destruendi  perca  ocu- 
los  tuos  diiccre  quorum  tristis  atque 
avcrsai>dus  aspcctus  ora  ct  vultus  con- 


(1)  Id  est ,  supronit. 


EPISTOL^. 


6 


ftclentiae  melioris  offcndat,  jam  tibi  illa 
quaeignorantia  saecularis  bona  opinatur 
ostendam.  IUic  etiam  fugienda  conspi- 
cies.  Quos  honores  putas  esse?  quos 
fasces?  quam  affluentiam  in  divitiis? 
quam  potentiam  in  castris?  in  magis- 
tratu  purpurae  speciem?  in  principatu 
licentiae  potestatem?  Malorum  blan- 
dientiura  virus  occultum  est ,  et  arri- 
dentis  nequitiae  facies  quidem  Iaeta,sed 
calamitatis  abstrusae  iliecebrosa  falla- 
cia;  instar  quoddam  veneni,  ubi  in 
lethales  succos  dulcedine  aspersa  calli- 
ditate  fallendi  sapore  medicato,  pocu- 
lum  videtur  esse  quod  sumitur;  ubi 
cpota  res  est,  pernicies  hausta  grassa- 
t^.Quippe  illum  vides  qui  amictu  cla- 
riore  conspicuus  fulgere  sibi  videturin 
purpura  :  quibus  hoc  sordibus  emit  ut 
fulgeat!  quos  arrogantium  fastus  prius 
pertulit!  quas  superbas  fores  malutinus 
salutator  obsedit!  quot  tumentium  con- 
tumeliosa  vestigia  stipatus  in  clientiura 
cuneos  ante  praecessit ,  ut  ipsum  etiara 
salutatum  comes  postmodura  pompa 
praecederet,  obnoxia  non  homini ,  sed 
potestati!  Neque  enim  coli  moribus 
meruit  ille  ,  sed  fascibus.  Horura  deni- 
que  videas  exitus  turpes,  cum  auceps 
temporura  palpator  abscessit ,  cura  pri- 
vati  latus  nudura  desertor  assecla  foe- 
davit  (1).  Tunc  laceratae  domus  plagae 
conscientiam  feriunt,  tunc  rei  fami- 
liaris  exhaustae  damna  noscuntur,  qui- 
bus  redemptus  favor  vulgi,  et  caducis 
atque  inanibus  votis  popularis  aura 
quaesita  est.  Stulta  prorsus  et  vana  jac- 
tnra ,  frustrantis  spectaculi  voluptate 
id  parare  voluisse  quod  nec  populus  ac- 
ciperet  et  perderet  raagistratus  t 

Sed  et  quos  divites  opinaris  conli- 
nuantes  SQltibus  saltus,et  de.confinio 
pauperibus  exclusis ,  infinita  ac  sine 
terminis  ruralatius  porrigentes,  quibus 
argenti  et  auri  maximum  pondus  et 
pecuniarum  ingentium  vcl  extructi 
aggeres  vel  defossae  strues,  hos  etiam 
inter  divitias  suas  trepidos  cogitationis 
incertae  sollicitudo  discruciat  ne  praedo 
vastet,  ne  percussor  infestet ,  ne  ini- 


(1)  Hoc  est,  cum  adulator,  qui  tempus  au- 
cupatur  abscessit ,  et  nudum  latus  reliquil. 


mica  cujusque  locupletioris  invidiu 
cahimniosls  litibus  inquietet.Noncibus 
securo  soranusve  contingit.  Suspirat  ille 
inconvivio,  bibat  licet  gerama;  et  cuni 
epulis  marcidum  corpus  torus  mollior 
alto  sinu  condiderit,  vigilat  in  pluma; 
nec  intelligit  miser  speciosa  sibi  esse 
supplicia,  auro  se  alligatura  teneri,  et 
posslderi  magis  quam  possidere  divitias 
atque  opes.  Atque  ,  o  detestabilis  coe- 
citas  mentium  et  cupiditatis  insanae 
profunda  caligo!  cum  exonerare  se 
possit  et  levare  ponderibus,  pergit 
magis  fortunis  angentibus  incubare, 
pergit  poenalibus  curaulis  pertinaciter 
adhaerere.  NuIIa  in  clientes  inde  lar- 
gitio  est,  cum  indigentibus  nulla  par- 
titio;et  pecuniam  suam  dicunt  quam 
velut  alienam  domi  clausam  sollicito 
labore  custodiunt,  ex  qua  non  amicis, 
non  liberis  quicquara  ,non  sibi  denique 
imperliunt.  Possident  ad  hoc  tantum 
ne  possidere  alteri  liceat.  Et ,  o  nomi- 
num  quanta  diversitas !  bona  appeilant 
ex  quibus  nulius  illis  nis^  ad  res  nialas 
usus  est. 

An  tu  vel  illos  putas  tutos ,  illos  sal- 
tera  inter  honorum  infulas  et  opes  lar- 
gasstabili  firmitate  securos,quosregaIis 
aula3  splendore  fulgentes  armorum  ex- 
cubantiura  tutelacircumstat?Major  illis 
quara  caeteris  raetus  est.  Tara  ille  tiraere 
cogitur  quara  timetur.  Exigit  poenas 
pariter  de  potentiore  subliraitas,  sit 
licet  satellitum  manu  septus  et  clau- 
sum  ac  protectum  latus  numeroso  sti- 
patore  tueatur.  Quam  securos  noii 
sinit  esse  subjectos,  tam  necesse  est 
non  sit  et  ipse  securus.  Ante  ipsos  ter- 
ret  potestas  sua  quos  facit  esse  terribi- 
les.  Arridet  ut  saeviat,  blanditur  ut  fal- 
lat ,  illicit  ut  occidat ,  extollit  ut  depri- 
raat.  Foenore  quodam  nocendi  quain 
fuerit  amplior  summa  dignitatis  et  ho- 
norura,  tam  raajor  exigitur  usura  poe- 
narura. 

Una  igitur  placida  et  fiJa  tranquilli- 
tas,  una  solida  et  firma  et  perpetua 
securitas,si  quis  ab  hisinquielantissae- 
culi  turbinibus  extractus,  salutaris  por- 
tus  statione  fundatus,  ad  coelum  oculos 
tollat  a  terris,  et  ad  Doraini  mumis 
admissus,  ac  Deo  suo  mentejamproxi- 


r 


6  DlVi  CY 

mus,  quicquid  apud  caeteros  in  rubus 
Lumanis  sublime  ac  magnum  videlur 
infra  suam  jacere  conscientiam  glorie- 
tur.  Nibil  appetere  jam  ,  nihil  deside- 
rare  de  sxculo  potestjqui  saeculo  major 
est.  Quara  stabilis,  quam  inconcussa 
tutela  est,  quam  perennibus  bonis  coe- 
leste  praesidium,  implicantis  mundi  la- 
queis  solvi,  in  lucem  immortalitatis 
aternae  de  terrena  faece  purgari !  Vide- 
rit  quae  iu  nos  prius  infestantis  inimici 
pernicies  insidiosa  grassata  sit.  Plus 
amare  compcllimurquod  fuluri  sumus, 
dum  et  scire  conceditur  et  damnare 
quod  eramus.  Nec  ad  hoc  pretiis  aut 
ambitu  aut  manu  opus  est  ut  hominis 
summa  vel  dignitas  vel  potestas  elabo- 
ra(a  mole  pariatur,  sed  gratuitura  de 
Deo  munus  et  facile  est.  TJt  sponle  sol 
radiat,  dies  luminat,  fonsrigat,  imber 
irrorat,  ita  se  spiritus  coelestis  infun- 
dit.  Postquam  auctorcra  suum  coelum 
intuens  anima  cognovit,  sole  altior  et 
l:ac  omni  terrena  potestate  sublimior  , 
id  esse  incipit  quod  esse  se  credit. 

Tutantum,quemjamspiritalibuscas- 
tris  coelestis  militia  signavit,  tcne  in- 
corruptara,  tene  sobriam  religiosis  vir- 
tutibus  disciplinam.  Sit  tibi  vel  oratio 
assidua  vel  lcctio.  INunc  cum  Deo  lo- 
quere,  nunc  Deus  tecum.  Ille  te  prae- 
ceptis  suis  instruat,ilIedisponat.Quem 
ille  divitem  fecerit  nemo  pauperem 
faciet.  Penuria  csse  nulla  jam  poterit , 
cui  semel  pcctus  coelestis  sagina  satu- 
ravit.  Jam  tibi  auro  distincta  laquearia 


PniANI 

et  pretiosl  marraoris  crustis  vesftta  da* 
micilia  sordebunt,cum  scieris  te  exco- 
lendum  magis,  te  polius  ornandum, 
domum  tibi  baiic  esse  potiorem  quairi 
Dominus  inscdit  templi  vice,  in  qua 
Spiritus  sanctus  coepit  habitare.  Pinga- 
mus  hanc  doraum  pigmentis  innocen- 
tia?,  luminemus  luce  justitiae.Nou  ha^c 
unquam  procumbet  in  lapsum  senio 
vetustatis,  nec  pigmento  parietis  aut 
auro  exolcscente  fcedabitur.  Caduca 
sunt  quaecunque  fucata  sunt ,  ncc  fidu- 
ciam  praebent  possidentibus  stabileui 
(juae  posscssionis  non  habent  veritatviiK. 
Haec  manet  cullu  jugitcr  vivido,  honorc 
integro,  splendore  diuturno.  Aboleri 
non  polest  nec  extingui,  potest  tanUim 
iu  melius  corpore  redeunte  formari. 

Haec  interira  brevibus  ,Donate  caris- 
sime.  IVam  etsi  facilem  de  bonitatc  pa- 
tientiani,mciitem  solidam,Gdera  tulai/i 
salutaris  auditus  oblectat,  nihib|uc  lam 
tuis  auribus  gratum  est  quam  quod  iii 
Dco  gratura  est,  moderari  tamcn  di- 
cenda  debemus  simul  juncti  et  saepius 
collocuturi.  Et  quoniam  feriala  nuikc 
quies  ac  tempus  est  otiosum,  quicquid 
inclinato  jam  sole  in  vesperam  diei  su- 
perest,  ducamus  hanc  diem  laeti,  ne« 
sit  vcl  hora  convivii  gratiae  ccelestis 
immunis.  Sonet  psalmos  convivium  so- 
briuin  ;  et  ut  tibi  tenax.  memoria  est, 
vox  canora ,  aggredere  hoc  rounus  ex 
roore.  Magis  carissimos  pasces,  si  sit 
nobis  spiritalis  auditio,  prolectet  aures 
religiosa  mulccdo. 


EPISTOLiE  IN  SECESSU  CYPRUNI  TOTO  BIENNIO  CONSCIlIFr.C 


CkriRomaniadclerumCarlbaginenscin, 
EPISTOLA   II. 

De  secessu  Diri  CTprJanL 

DiniciMus  scccssissc  Lenedictum 
Papam  Cyprianum  a  Crementio  subdia- 
coii(»,qui  a  vobis  ad  nos  venit,  certa 
ex  cuusa  :  quod  utique  recte  fcccrit , 
pruptcrea  quod  sit  pcrsona  insignis.  Et 


imminente  agone  quem  permistt  Dci» 
in  saeculo  colluctaiidi  causa  cura  advei*- 
sario  siinul  cuin  servis  suis ,  voleoa 
etiain  angclis  ct  hominibus  cerlameii 
hoc  manifestare,  ut  qui  vicerit  corone» 
tur,  victus  vero  reportaverit  in  se  sei^' 
tentiam ,  quae  nobis  manifestata  est.  Et 
cum  incumbat  nobis(I),  qui  videmur 


(I)  Niniirum  fjuia  morluo  episcopo  Romni» 
cura  illius  ecclcsiao  incuniLcbat  dcro  uibico. 


EPISTOL^. 


pf^positi  esse  et  vice  pastoris  custo- 
dire  gregein,  si  negligentes  invenianiur, 
dicetur  nohis  quod  ct  antecessoribus 
nostrls  (i)  (iictuin  est ,  qui  tam  negli- 
gentes  pra^positi  erant,  quoniam  perdi- 
tum  non  requisivimus,  et  errantem  nou 
correximus,  et  claudura  non  colliga- 
vimus,  et  lac  eorura  edebamus,et  lanis 
eorura  operiebamur.  Denique  et  ipse 
Dominus  iraplens  quae  erant  scripta  in 
Lege  et  prophetis  docet  dicens  :  Ego 
mm  pastor  honus ,  qui  pono  anitnam 
tneam  pro  o^nhus  meis,  Mercenarius  au- 
tem  ct  cujus  non  sunt  proprioR  oves,  cum 
vidcrii  lupum  venientemj  reUnquit  et  fu- 
git,  et  lupus  dispergit  eas.  Sed  et  Simoni 
sic  dicit  :  Diligis  me?  Respondit,DHigo. 
Ait  ei  :  Pasce  oves  meas.  Hoc  verbura 
factum  ex  actu  ipso  quo  cessit  (2)  cog- 
noscimus,  et  caeteri  discipuli  similiter 
feccrunt. 

Noluraus  ergo,  fratres  dilectissirai , 
vos  mercenarios  inveniri ,  sed  bonos 
pastores,cura  sciatis  tura  non  mini- 
mum  periculura  incurabere  si  non  hor- 
tati  fueritis  fratres  nostros  stare  in 
fide  imraobiles,  ne  in  praeceps  euntiura 
ad  idololatriara  funditus  eradicetur 
fraternitas.  Nec  enim  hoc  solum  verbis 
vos  hortamur,  sed  discere  poteritis  a 
pluribus  a  nobis  ad  vos  venientibus 
quoniara  ea  orania  nos  Deo  adjuvante 
ot  fecimus  et  facimus  cum  omni  soUi- 
citndine  et  periculo  saeculari,  ante 
oculos  plus  habentes  timorem  Dei  et 
prenas  perpetuas  quam  tiraorera  homi- 
num  et  brevem  injuriam ,  non  dese- 
rentes  fratemitatem  ,  et  hortantes  eos 
stare  in  fide  et  paratos  esse  ire  cum 
Domino.  Sed  et  ascendentes  (5)  ad  hoc 
quod  compellebantur  revocavimus.  Ec- 
clesia  stat  in  fide ,  licet  quidara  terrore 
ipso  compulsi,  sive  quod  essent  in- 
signes  personae,  sive  apprehensi  timore 
hominum,  vererentur  :  quos  quidem 
separatos  a  nobis  non  dereliquimus , 


H)  Judaeoram  sacerdotes  intelligi  hoc  loco 
volunt. 

(2)  Id  est,  ex  eo  quem  habuit  exitu  imple- 
tum  cognoscimus.  Opponuntur  Chmtus  et 
Aposloli  sacerdotibus  Judaeorum. 

(o)  In  Capitolium  scilicet  i  ibi  sacriilcaturi 
dits  gentiuin. 


sed  ipsos  cohoftati  sumus  et  hcrtamur 
agcre  poenitentiam,  si  quo  modo  indul  • 
gentiara  poterunt  recipere  ab  eo  qui 
potest  praestare ;  ne  si  relicti  fuerint  a 
nobis,pejores  efficiantur.  Videtis  ergo, 
fratres,  quoniam  et  vos  hoc  facere  de- 
betis,  ut  etiam  illi  qui  ceciderunt  hor- 
tatu  vestro  corrigentes  aniraos  eorum, 
si  apprehensi  fuerint  iterato ,  confi- 
teantur,  ut  possint  priorera  errorem 
corrigere,  et  alia  quae  incumbunt  vobis, 
quae  etiam  et  ipsa  subdidimus,  ut  si 
qui  in  hanc  tentationera  inciderunt  cob- 
perint  apprehendi  infirmitate,  et  agaut 
poenitentiam  facti  sui,  et  desiderent 
comraunionem,  utique  subveniri  eis  de- 
bet,  sive  viduae,  sive  clinomeni  (1),  qui 
se  exhibere  non  possunt,sive  hi  qui  ia 
carceribus  sunt,sive  exclusi  desedibus 
suis,  utique  habere  debent  qui  eis  mt- 
nistrent.  Sed  et  catecumini  apprehensi 
infirmitate  decepti  esse  non  debebunt, 
ut  eis  subveniatur  :  et  quod  maximum 
est ,  corpora  martyrum  aut  caetcroruin 
si  non  sepeliantur,  grande  periculum 
imraiaet  eis  quibus  incumbit  hoc  opus. 
Cujuscunque  ergo  vestrum  quacunque 
occasione  fuerit  effectum  hoc  opus, 
certi  sumus  eum  bonum  servum  aesli- 
raari,ut  qui  in  minimo  fidelis  fuit  con- 
stituatur  super  decem  civitates.  Faciat 
autem  Deus,  qui  omnia  praestat  spe- 
rantibus  in  se ,  ut  omnes  nos  in  his  ope- 
ribus  inveniaraur. 

Salutant  vos  fratres  qui  snnt  in  vin- 
culis,  et  presbyteri ,  et  tota  Ecclesia, 
quac  et  ipsa  cum  summa  sollicitudine 
excubat  pro  omnibus  qui  invocant  no- 
men  Domini.Sed  et  vos  petimus  mutua 
vice  memores  silis  nostri.  Sciatis  auteuj 
Bassianum  perveiiisse  ad  nos  ;  et  peti-« 


(1)  Inter  illius  aevi  Christianos  probros-im 
vulfio  fuisse  constat  appellalionem  clinicorum, 
qui  decumbentes  in  lectulo,  propter  immi- 
nens  moriis  periculum  aqua  per/usi  baplis- 
mum  acceperant  quasi  non  proprie  baptiiati, 
quia  perfusi ,  non  mersi ,  de  quibus  agitur  in 
epistola  Cypriani  ad  Magnum  ,  vxxiv.  Clerus 
ergo  Romanus  istorum  etiam  clinicorum 
curam  suscipiens,  vocabuli  tristitiam  mili- 
gat ,  ac  deflexa  lerminatione  clinomenos  dicif , 
non  clinicos.  Ejusmodi  etiam  benignitateTer- 
tullianus  in  Apologelico  Christianos  gravi 
senio  prope  confectosnoluit  appellare  clinicos, 
sed  }(m  domeilicQ9  sen^. 


DIVI  CYPRIANI 


mus  vos,  qui  Iiabetis  zelumDei,  harum 
litterarura  exemplum  ad  quoscunque 
poteritis  transraittere  per  idoneas  occa- 
siones,  vel  vestras  faciatis,  sive  nun- 
tiuramittatis,  ut  stent  fortes  et  immo- 
biles  in  fide.  Optamus  vos,  fratres  ca- 
rissimi ,  semper  bene  valere. 


Jd  itreshyferos  et  diaconos  Romas  con- 
sistentes. 

EPISTOLA  ni. 

Familiaris  est  haec  epistola. 

CYprianu$  presiyterin  et  diaeonihus  ItomcB  coasiV 
Untibus  fratribua  sa2u(etn. 

CuM  de  excessu  boni  viri  collegse 
mei  (1)  rumor  apud  nos  incertus  esset, 
fratres  carissimi,  et  opinio  dubia  nuta- 
ret,  accepi  a  vobis  litteras  ad  me  mis- 
sas  per  Crementium  hypodiaconum  , 
quibus  pleuissime  de  glorioso  cjus  cxitu 
instnierer ;  et  exultavi  satis  quod  pro 
integritate  administrationis  ejus  con- 
summatio  quoque  honesta  processerit. 
Jn  quo  vobis  quoqueplurimum  gratulor 
quod  ejus  menwriam  tam  celebri  ct 
jllustri  testimonio  prosequamini ,  ut 
porvosinnotcsceret  nobis  quod  et  vobis 
essel  circa  prajpositi  memoriam  glorio- 
sum  ,  et  nobis  quoque  fidci  ac  virtutis 
pra;beret  exemplum.  Nam  quantum 
perniciosa  res  est  ad  sequenlium  lap- 
fum  ruina  praepositi.  in  tantura  conlra 
iitile  est  et  salutare  cum  se  cpiscopus 
per  firmameiitum  fidei  fratribus  prajbet 
imitandum. 

Legi  etiam  alias  litteras  in  quibns 
j)cc  quis  scripsorit,  ncc  ad  quos  scrip- 
tum  sit,  significanlcr  cxpressum  est. 
Et  quoniam  me  in  iisdem  lilleris  ct 
scriptura  et  sensus  ct  charla;  ipsa?quo- 
que  movcrunt,  ne  quid  ex  vcro  vel 
subtraclum  sit  vel  inimutatum.  eam- 
dem  ad  vos  cpistolara  autbenticara 
remisi,  ut  recognoscatis  an  ipsa  sit 
quam  Cromentio  bypodiacono  pcrfe- 
rendam  dedistis.  Perquam  etenim  grave 
cst,  si  epistolaj  clcricaj  veritas  menda- 


(I)  Scilicet  Fabiani  papae,  qui  Romae  mar- 
tyrio  coronulus  eral. 


V  aliquo  et  fraude  corrupta  est.  IIoc 
itur  ut  scire  possimus,  et  scripturaiii 
subscriptionem  an  vestra  sit  recog- 
scite ,  et  nobis  quid  sit  in  vero  ro- 

-.ribite.  Opto  vos,  fratres  carissimi, 

semper  bene  valere. 


cio 

ig: 
ct 
nosci 
scri 


Ad  preshjteros  et  diaconoSm 
EPISTOLA  IV. 

Hortatnr  clerum  suum  CfpriaJ^^Wt  *•*  ^^ 
sua  rite  funfrantur;  ne  quid  in  carcere 
conslitutis  aut  caeteris  pauperibus  desil ; 
deinde  ut  piebem  in  quiete  contineanl ,  •€ 
si  glomerati  ad  confessores  in  carcere  visi- 
tandos  concurrat ,  ab  illis  interdiealur. 

Cyprianus  prtshyterts  et  iiaconxbua  fratribm 
carissiinii  salutem. 

S  ALUTO  vos  incolumis  per  Dei  gratiam , 
fratres  carissimi ,  la^tus  quod  circa  in- 
columitatera  quoque  vestrara  omnia  in- 
tegraesse  cognoverim.  Etquoniam  mihi 
interesse  nunc  non  permittit  loci  con- 
dilio,  peto  vos  pro  fide  et  reli^ionc 
vestra  fungamini  illic  ct  vestris  parti- 
bus  et  meis,  ut  nihil  vel  ad  discipli- 
nam  vel  ad  diligentiara  desit.  Quantum 
autem  ad  sumptus  suggerendos,  sive 
illis  qui  gloriosa  voce  Dominum  con- 
fessi  in  carcere  sunt  constituti ,  sive  iis 
qui  pauperes  et  indigentes  laborant,  et 
tamen  in  Domina  perseTCTant,  pelo 
niliil  desit,  cura  summula  omnis  qiiaE 
rcdacta  cst  iilic  sitapud  clericos  distri- 
buta  propter  ejusmodi  casus,  ut  habe- 
rcnt  plures  uude  ad  necessitates  ei 
pressuras  singulorura  operari  possint. 
Peto  quoque  ut  ad  procurandain  quie- 
tem  solertia  et  soUicitudo  vestra  noa 
desit.  ISam  etsi  fratres  pro  dilectione 
sua  cupidi  sunt  ad  convcniendum  e» 
visitandum  confessores  bonos  quos  il- 
lustravit  jam  gloriosisiniliis  divinadig- 
iialio,  tamen  caute  hoc,  et  non  glomo- 
ralim ,  nec  per  mullitudinera  simul 
junctam  puto  esse  facicndum ,  ne  ex  hoc 
ipso  invidia  concitelur,  et  introeundi 
aditus  denegelur,  et  duin  insatiabilc» 
totura  volumus,  totum  perdaraus.  Con- 
sulite  ergo  et  providete  ut  cum  tempe- 
ramenlo  hoc  agi  tutius  possit,  ila  ut 
prcsbiteri  (luoaue ,  <iui  illic  apiul  coiv 


EPISTOL^. 


fessorcs  offerunt ,  singuli  cum  siugulis 
diaconis  per  vices  alternent,  quia  et 
mulatio  personarura  et  vicissitudo  con- 
venientiura  rainuit  invidiara.  Circa  ora- 
nia  enira  raites  et  hurailes,  ut  servis 
Dei  congruit ,  teraporibus  servire  et 
quieti  prospicere  et  plebi  providere  de- 
bemus.  Opto  vos,  fratres  carissirai  ac 
desiderantissimi ,  semper  bene  valere 
otnostri  merainisse.  Fraternitatem  uni- 
versara  salutate.  Salutant  vos  Victor 
diacouus  et  qui  mecum  sunt.  Valete. 


Jd  jtreshyteros  et  diaconos. 
EPISTOLA  V. 

EJusdein  pene  arguinenli  est  cum  praecedente ; 
jnsuper  confessores  oflicii  Jui  admonerl 
jubet,  el  secessus  sui  ralionem  reddit. 

Cyprianus  presbyieris  et  diaconis  fratribvs 
salulem, 

Optaveram  quidem,  fratres  carissi- 
mi,  ut  universuin  clerura  nostrura  inte- 
grura  et  incolumemmeislitterissaluta- 
rem.  Sed  quoniam  infesta  terapestas  (1) 
quae  plcbem  nostram  ex  maxima  parte 
prostravit ,  bunc  quoque  addidit  nostris 
doloribus  cuniulum  ut  etiam  cleri  por- 
tionem  sua  strage  perstringeret ,  oramus 
Dominum  ut  vos  saltera ,  quos  et  in  fide 
et  in  virtute  stare  cognovimus,  tutos 
quoque  in  posterum  per  divinam  mise- 
ricordiam  salutemus.  Et  quamquam 
caiisa  compelleret  ut  ipse  ad  vos  pro- 
perare  et  venire  deberem ,  primo  cupi- 
ditate  et  desiderio  vestri,  quse  res  in 
votis  meis  summa  est,  tum  deinde  ul 
ea  quae  circa  Ecclesiae  gubernacula  uti- 
litas  communis  exposcit  tractare  simul 
et  plurimorum  consilio  examinata  de- 
limare  possemus,  tamen  potius  visum 
est  adhuc  interim  latebram  et  quietera 
tenere  respectu  utilitatum  aliarura  quae 
ad  pacem  omniura  nostrum  pertinent 
et  salutem,  quarum  vobis  a  Tertullo 
fratre  nostro  carissirao  ratio  reddetur ; 
qui  pro  caetera  sua  cura  quam  impense 
divinis  operibus  impertit,  etiam  hujus 
consilii  auctor  fuit  ut  cautus  et  mode- 
ratus  existerem ,  nec  me  in  conspectum 


publicum,  et  maxime  ejus  loci  ubi  to- 
ties  flagitatus  et  qusesilus  fuissem ,  te- 
mere  committerem. 

Fretus  ergo  et  dilectiene,  et  religione 
vestra,  quam  satis  novi,  his  litteris  et 
hortor  et  ra«ndo  ut  vos ,  quorum  minirae 
illic  invidiosa  et  non  adeo  periculosa 
praesenlia  est ,  vice  mea  fungaraini  circa 
gerenda  ea  quae  administratio  religiosa 
deposcit.  Habeatur  interim  quantum 
potest  et  quoraodo  potest  pauperum 
cura,  sed  qui  tamen  inconcussa  fide 
stantes  gregem  Christi  non  reliquerunt , 
ut  his  ad  tolerandam  penuriamsumptus 
pervestrara  diligentiam  suggeratur ,  ne 
quod  circa  fidentes  (4)  terapestas  non 
fecit,  circa  laborantesnecessitas  faciat, 
Confesscribus  etiam  gloriosis  impertia- 
tur  cura  propensior.  Et  quaraquani 
sciam  plurimos  ex  his  fratrura  voto  et 
dilectione  susceptos,  tamen  si  qui  sunt 
qui  vel  vestitu  vel  sumptu  indigeant , 
sicut  etiara  pridem  vobis  scripserani 
cura  adhuc  essent  in  carcere  consti- 
tuti,  subrainistrentur  eis  quaecunque 
sunt  necessaria ,  modout  sciantex  vobis 
et  instruantur  et  discant  quid  seeun- 
dum  scripturarum  raagisteriura  eccle- 
siaslica  disciplina  deposcat,  humiies  et 
raodestos  et  quietos  esse  debere ,  ut  ho- 
norera  sui  nominis  servent,  et  qui  glo- 
riosi  voce  fuerunt,  sint  et  nioribus  glo- 
riosi,  faciant  se  dignos  ut  in  oranibus 
Dorainum  promerentes,  ad  coelesteia 
coronam  laudis  suae  consummalione 
perveniant.  Plus  enira  supcrest  quaui 
quod  transactum  videtur,  cum  scriptuiii 
sit  :  Ante  mortem  ne  laudes  hominein 
quemquam,  Et  iterum  :  Esto  fidelis  usque 
ad  mortemj  et  dabo  tibi  coronam  vitae. 
EtDominu^quoquedicat :  Qui  toleraverit 
usque  ad  fmem,  hic  salvnhitur.  Iinilentur 
Dominum,  qui  sub  ipso  tempore  pas- 
sionis  non  superbior,  sed  humilior  fuit. 
Tunc  enimdiscipulorum  suorumpedes 
lavit  dicens  :  Si  ego  lavi  pedes  vestros 
magister  et  dominus,  et  vos  debelis  alio^ 
rum  pedes  lavare.  Exemplum  enim  iledi 
vobis  ut  sicut  ego  feci  et  vos  faciatis.  Item 
Pauliapostoli  documentasectentur;  quL 


(1)  Decii  peiyeculjo. 


n        (1)  Id  est  fortes  in  fide.  Comparalio  e«t  inter 
— '  roliustos  in  fide,et  laI>oraiiteS|id  est  paupcres 

I  pl  indifpntfts. 


rol 

et  indiuentes. 


10  DIVI  CYPRIANI 

post  carccrem  ssepe  repelitum,  post 
flagella,  post  bestias,  circa  omnia  mi- 
tis  et  humilis  perseveravit,  cec  post 
tertium  coelum  et  paradisum  quicquam 
sibi  insolenter  assumpsit  dicens :  Neque 
gratis  panem  manducaf;imus  ah  aliquo 
vestnm ,  sed  in  lahore  el  fatigalione  node 
et  die  operanles,  ne  quem  vestrum  gra- 
varemus. 

Haec  singula,  oro  vos,  insinuate  fra- 
tribus  nostris.  Etquia  is  exaltabitur  qui 
se  bumiliavcrit ,  nunc  est  ut  magis  in- 
sidiantcm  advcrsariura  metuant,  qui 
fortiorem  quemque  magis  aggreditur, 
et  acrior  factus  boc  ipso  quo  victus  est , 
superantem  superare  conatur.  Dorainus 
faciat  ut  et  ego  iterura  illos  mature  vi- 
dere  et  salutari  exhortatione  componere 
mentes  eorum  ad  servandam  gloriam 
suam  possim.  Dolco  enim  quando  audio 
quosdam  improbe  et  insolenter  discur- 
rere  et  ad  inc^ptir^s  vel  ad  discordias  va- 
care,  Christi  mcmbra  et  jam  Christum 
confessa  per  concubitus  iilicitos  inqui- 
nari,  nec  a  diaconis  aut  presbyteris 
rpgi  por-se,  sed  id  agcie  ut  per  pauco- 
rura  pravos  et  malos  mores  multorum 
et  bonorum  confcssorum  gloria  honesta 
maculelur:  quos  vcreri  dcbeiit,ne  ip- 
sorumtestimcnioctiudicioconderanati, 
ab  eorum  socictate  priventur.  Is  enim 
demum  coufessor  illustris  et  verus  est, 
de  quo  postmodura  nou  erubescit  £c- 
clcsia,  s*d  gloriatur. 

Ad  id  vcro  quod  9rripserunt  mibi 
comprcsbylcri  nos'.ri  Donatus  ct  Fortu- 
natus,  iNovatMS,  ct  Gordius,  solusre- 
scribcrc  ni!>il  potui,  quando  a  primor- 
dio  episcopatus  mci  statuerira  nihil 
fiiio  consilio  vestro  et  sine  conseusu 
plcbis  mca  privalim  sententia  gerere. 
Sed  cum  ad  vos  per  Dei  gratiara  ve- 
ncro,  tunc  de  iis  ([ux  vd  ges^a  sunt 
vcl gcrendu ,  siculhor.or mutuus pnscit , 
in  co..;nnme  tractabimus.  Opto  vo^, 
fralrc?  cari>?imi  ac  des-dcrantissirp , 
scn  pcr  btMii*  v  ikTc  et  mei  mcminissf . 
Fraternilalcin  [wm  v(»biscura  est  mul- 
tum  a  inc  snlu^ile,  vi  ut  nostri  mcmi- 
nciit  ailmo!».!'    v  -lole. 


Ad  Rogatianum  pi-eshylerum  el  cxlerot 

confessores. 

EPISTOI.A  VI. 

Rojjallanain  et  caeterosconfessoresexhortatnr 
ad  diiciplinam  observandaiii  ,  ne  qui  Lhrij- 
tum  voce  confessi  fucranf ,  moribus  abne- 
gare  viderentur;  obiler  increpans  qnosdaiu 
eoruni,  quL  exlorres  fucli  ob  iidem ,  in 
palriam  tamcn  injusti,  reverli  non  Tere- 
bantur. 

Cyprianua  Rogatiano  pretbytero  et  emieTi»  conff^ 
suribua  Iratribui  iolultm. 

Et  jarapridem  vobis,  fratres  cari3»> 
simi  ac  fortissimi,  litteras  raiseram  , 
quibus  fidei  et  virtuti  vestraj  verbis 
exuilantibus  gratularcr,  et  nunc  non 
aliud  in  primis  vox  nostra  compiectitiir 
quara  ut  laeto  anirao  frequenter  ac  scni- 
per  gloriara  vestri  nominis  pra?dice- 
mus.  Quid  enira  vel  niajus  in  votis 
meis  potest  esse  vel  melius ,  quam  cmn 
video  confessionis  vestrae  bonore  inlu- 
minafura  gregeraChristi?.Nam  curagan- 
dire  in  hoc  omnes  fratres  oporteat , 
tum  iii  gaudio  comrauni  majorest  epi- 
scopi  portio.  Ecclesiae  enim gloria  ,  prae- 
positi  gloria  est.  Quantum  doleraus  ex 
illis  quos  tempestas  inimica  prostravit , 
tantura  laetaraur  ex  vobis,  quos  diabo- 
lus  superare  non  potuit. 

Ilortamur  tamen  per  communem  If- 
dem,  per  pectoris  nostri  veram  circa 
vos  et  simplicem  caritatera,  ut  qui  ad- 
versariura  prima  hac  congressione  vi^ 
cistis,  gloriam  vestramfortietpersevc- 
ranti  virtute  teneatis.  Adhuc  in  saecuio 
sumus,  adbuc  in  acie  constituti ,  do 
vitanostra  cotidie  dimicamus  (4 ).  Danda 
opera  est  ut  post  haec  initia  ad  incrc- 
menta  quoque  veniatur,  et  consummo- 
tur  in  vobis  quod  jamrudiinentis  feiici- 
bus  esse  coepistis.  Parura  est  adipisci  ali- 
quid  potuisse;  plusestquod  adeptus  e» 
posse  servare:  sicutctfides  ipsaelnati- 
vitassalutaris,  non  accepta,  sed  cnsto- 
dita,  vivificat.  Nec  statira  consecutio, 
'cd  consummatio ,  hominem  Deo  servat. 
Oominus  hoc  magisterio  suo  docuit  di- 
ccns  :  Eccc  sanus  factuses;  jam  noii 


(1)  Hoc  est,  quotidie  mortj  objicimur.  In- 
lcUitjil  vitam  BelcrnjLin. 


EPISTOLvE. 


H 


peccare ,  ne  quid  iihi  delerius  fiaU  Puta 
lioc  illuinet  confessori  suo  dicere  :  Ecce 
confessor  factus  es,  jam  noli  peccare, 
ne  quid  tibi  deterius  fiat.  Salomon  de- 
nique  et  Saul  et  caeteri  multi,  quandiu 
in  viis  Domini  ambulaverunt,  datam 
«ibi  gratiam  tenere  potuerunt.  Rece- 
dente  ab  iis  discipliua  domiuica,  re- 
cessit  et  gratia. 

Perseverandum  nobis  est  in  arto  etin 
angusto  itinere  laudis  et  gloriae ;  et  cum 
quies  et  humilitas  et  bonorum  raorum 
tranquillitas  Christianis  osnnibus  con- 
gruat  seeundura  Domini  vocem,  qui 
neminem  alium  respicit  nisi  humilem 
etquietum  ettrementem  scrmones  suos, 
tum  magis  hoc  observare  et  implere 
confessorc*  oportet ,  qui  exemplum  facti 
estis  cseteris  fratribus  ,  ad  quorum  mo- 
res  omnium  vita  et  actus  debeat  pro- 
vocari.  Nam  sicul  Judaei  a  Deo  alienati 
»unt ,  propter  quos  nomen  Dei  blasphe- 
matur  in  gentibus,  ita  contra  Deo  cari 
sunt  per  quorum  disciplinam  nomen 
Domini  laudabili  testimonio  praedica- 
tur ,  sicut  scriptum  est  Domino  praemo- 
uente  et  dicente :  Luceat  lumen  vestrum 
coram  hominibus ,  ut  videanl  opcra  veslra 
bona,  et  clarificent  patrem  vestrum  qui 
rn  coelis  est.  Et  Paulus  apostolus  dicit  : 
Lucete  sicut  luminaria  in  mundo.  Et 
Petrus  similiter  hortatur  :  Sicut  hospi' 
t£S,  inquit,  et  peretjrini,  abslinele  vos  a 
camalibus  desideriis,  qucc  militant  ad- 
versusanimam,  cowersalionem  habentes 
inter  gentiles  bonam,  ut  dum  dett^ectant 
de  vohis  quasi  de  malignis ,  bona  opera 
vestra  aspicienles  magnificent  Dominum. 
Quod  quidera  raaxima  pars  vestrum 
cum  meo  gaudio  curat ,  et  confessionis 
ipsius  honore  melior  facta  tranquiliis 
et  bonis  moribus  gloriam  suam  custodit 
iit  servat. 

Sed  quosdam  audioinficere  numerum 
vestrum  et  laudem  praecipui  nominis 
prava  sua  conversatione  destruere  : 
-quos  etiam  vos  ipsi,  utpote  amatores 
et  conservatores  laudis  vestrae ,  olijur- 
gare  et  comprimere  et  emendare  debe- 
tis.  Cum  quanto  enim  norainis  vestri 
pudore  delinquitur,  quando  aliquis  te- 
muleutus  et  lasciviens dcmoratur ,  alius 
iu  eam  palrisiui  ujide  extorris  factus  cst 


regreditur,  ut  apprchensus  non  jam 
quasi  christianus  sed  quasi  nocens  pe- 
reat?  Inflari  aliquos  et  tumere  audio, 
cum  scriptum  sit  :  Noli  allum  sapere , 
scd  time.  Si  enim  Dominus  naturalibus 
ramis  non  pepercit ,  ne  forte  nec  tibi  par-^ 
cat.  Dominus  noster  sicut  ovis  ad  victi- 
mam  ductus  est,  et  sicut  agnus  corani 
toudente  se  sine  voce ,  sic  non  aperuit 
os  suum.  Non  sum,  inquit,  contumax , 
neque  contradico.  Dorsum  meum  posui 
ad  flagella  et  maxillas  mcas  ad  palinas. 
Faciem  autem  meam  non  averli  a  foidi' 
tate  spulorum.  Et  quisquam  per  ipsuin 
nunc  atque  in  ipso  vivens  extollere  se 
audet  et  superbire ,  immemor  et  facto- 
rum  quae  ille  gessit  et  mandatorum  quoj 
nobis  vel  per  se  vel  per  apostolos  suus 
tradidit?Quod  si  non  est  major  doraina 
suo  servus,  qui  Dominura  sequuntur, 
humiles  et  quieti  et  taeiturni  vesligia 
ejus  imitentur,  quando  quisque  infe- 
rior  fuerit  sublimior  fiat,  dicente  Do- 
mino  :  Qui  minimus  fuerit  in  vobis;  hie 
erit  magnus. 

Quid  deinde  illud,  quam  vobis  exc- 
crandum  debet  videri,  quod  cum  summa 
anirai  nostri  gemitu  et  dolore  cognovi- 
raus  non  deesse  qui  Dei  templa  et  post 
confessionem  sanctilicata  et  illastrata 
raerabra  turpi  et  infami  concubilu  suo 
plus  raaculent,  cubilia  sua  cum  feini- 
nis  proraiscua  jungentes!  quando  etsi 
stuprum  conscientiae  eorura  desit,  hoe 
ipso  grande  criraen  est  quod  illoruiu 
scandalo  in  aiiorum  ruinas  exemplu 
nascuntur. 

Contentiones  quoque  et  a^raulationcs 
inter  vos  nullas  esse  oportet,  cum  pa- 
cera  suam  nobis  dimiseritDominus,  et 
scriptura  sit  :  Diliges  proximum  tuum 
tanquam  te.  Si  autem  mordelis  et  incusa- 
tis  invicem,  videte  ne  consumamini  ab  m- 
vicem.  A  conviciis  etiara  et  nialedictls, 
quaeso  vos ,  abstinete :  quia  neque  male- 
dici  regnum  Dei  consequuntur,  et  lin- 
gua  quae  Christum  confessa  est  incolu- 
mis  et  pura  cura  suo  honore  servauda 
est.  Nara  [qui  paciGca  et  bona  et  jusla 
secundura  praeceptum  Christi  loquitur , 
Christum  cotidie  coufitetur.  Syeculo  re- 
nuntiaveramus  cura  baptizati  sumua. 

Sed  Quuc  Ycre  rcaiiutiaYimu»  siccuio 


<2  DIVI  CYPRIAiNI 

quando  f entati  ct  probati  a  Deo ,  nostra 
omnia  relinquentes,  Dominum  secuti 
sumus,  et  fide  ac  timore  ejus  stamus  et 
vivimus. 

Corroboremus  nos  cxbortationibus 
niutuis,  et  magis  ac  magis  prodciamus 
in  Domino ;  ut  cum  pro  sua  misericor- 
«lia  pacem  fecerit,  quam  se  facturum 
repromittit,  novi  et  pene  mutati  ad  ec- 
clesiam  revertaraur,  et  excipiant  nos, 
sive  fratres  nostri,  sive  gentiles,  circa 
omnia  correctos  atque  in  melius  refor- 
matos,  et  qui  admirati  fuerant  prius  in 
virtutibus  gloriam ,  nunc  admirentur 
in  moribus  disciplinam.  Et  quamquam 
clero  nostro  et  nuper  cum  adhuc  essetis 
in  carcere  constituti ,  sed  nunc  quoque 
denuo  plenissime  scripserim  ut  si  quid 
vel  ad  vestitum  vestrum  vel  ad  victum 
iiecessariura  fuerit  suggeratur,  tamen 
etiam  ipse  de  sumpticulis  propriis  quos 
mecum  fercbara  misi  vol)is  ccl.;  sed  et 
JiliaccL.  proxime  miserara.  Victor  quo- 
que  cx  lectorc  diaconus,  qui  mecura 
est,  misit  vobis  clxxv.  Gaudeo  autem 
quando  cognosco  plurimos  fratres  nos- 
tros  pro  sua  dilectione  certatim  concur- 
rere  et  necessilates  vestras  suis  conla- 
tionibus  adjuvare.  Oplo  vos,  fratres  ca- 
rissimi,  semper  bene  valerc  et  nostri 
meminisse. 


Ad  clerum. 
EPISTOLA   VII. 

De  precando  Deo. 

Cyprianu»  prubyteris  et  diaconilxu  fratrilui 
salutem. 

QuAMQUAM  sciam ,  fratres  carissimi , 
pro  timore  quem  singuli  debemus  Deo 
vos  quoque  illic  assiduis  orationilius  ct 
cnixis  precibus  inslanter  incumbere. 
admoneo  tamen  ct  ipse  religiosam  sol- 
licitudinem  restram  ut  ad  placandum 
iitque  exorandum  Dominura,  non  vocc 
.«ola  ,  sed  et  jejuniis  ct  lacr}  mis  et  orani 
generc  deprecationis  ingeraiscamus. 
Inipliigcndura  est  enim  et  Cv^nfitondura 
pressurae  istius  tam  turbidam  vastita- 
tem,  quae  gregcm  nostrum  raaxima  ex 
parlc  pupulata  est  et  adbuc  usque  po- 
Dulatur,  secundum  peccata  nostra  ve- 


nisse ,  dum  viam  Domini  non  tenemus, 
nec  data  nobis  ad  salutera  ccelestia  man- 
data  servamus.  Fecit  Dominus  noster 
voluntatem  patris,  et  nos  non  facimus 
Domini  voluntateni,  patrimonio  et  lu- 
cro  studentcs,   superbiam  scctantes , 
aeraulationi  et  dissensioni    vacantes  ^ 
simplicitatis  ct  fidei  negligentes,  sae- 
culo  verbis  solis  et  non  factis  reuun- 
tiantes,unusquisque  sibi  placentes,  et 
omnibus  displiceutes.  Vapulamus  ita- 
que  ut  meremur,  cum  scriplum  sit : 
Servus  autem  ille  qui  cognoscit  volunta- 
tem  dominisui,  et  non  paruerit  voluntati 
ejus,  vapulabit  multis.  Quas  autem  pla- 
gas ,  quae  verbera  non meremur,  quando 
nec  confessorcs,  qui  cxemplo  caeleris 
ad  bonos  raorcs  esse  debuerant ,  teneant 
disciplinara?  Itaque  dum  quosdara  in- 
solenter  extollit  confessionis  sme  tu- 
raida  et  invcrecunda  jactatio ,  tornienta 
venerunt,  et  torraenta  sine  fine  lorlo- 
ris,sine  exitu  damnationis,  sine  sola- 
lio  mortis,  torraenta  quae  ad  coronam 
non  facile  dimittant,  sed  tamdiu  tor- 
(jueant  quandiu  dejiciant ;  nisi  si  aliquis 
divina  dignatione  subtractus  inter  ipsa 
cruciamenta  profcccrit,  adeptus  glo- 
riam  non  termino  supplicii,  sed  velo- 
citate  raoriendi.  Haec  patimur  delicto 
et  merito  nostro,  sicut  pramonuit  di- 
vina  ccnsura  diccns  :  Si  dereliquerini 
legcm  meam  et  in  judiciis  meis  non  am- 
hulaierint ,  si justificationesmeas prophor 
navcrint  et  prdcepta  mca  non  obscrva^e- 
rint,  visitaho  in  virga  facinora  eorum  el 
in  flagcUis  dclicta  eorum.  Virgas  igitur  et 
flagella  sentimus,  qui  Dco  nec  bonis 
faclis  placemus  ,  nec  pro  peccatis  salis- 
facimus.  Rogcraus  de  intimo  corde  et 
de  tota  mente  misericordiam  Dei,  quia 
ct  ipsc  addidit  dicens  :  Misericordiam 
i.iu(cm  meam  non  dispergam  ab  eis.  Peta- 
mus,  ct  accipiemus;  et  si  accipiendi 
mora  et  tarditas  fuerit,  quoniam  gravi- 
ler  ollendiraus,  pulsemus;  (juia  ct  pul- 
santi  aperictur,  si  modo  pulsent  ostium 
preccs.  geraitus,  et  lacrynia}  noslra', 
quibus  insistere  et  iraraorari  oportet, 
ctsi  sit  unanimis  oratio. 

>am  qjod  magis  suasit  et  compulit 
ut  Iii  5  a(i  vos  litteras  scriberem ,  ^circ 
dcbetis  (  sicut  Dominus  ostcndcrc  et 


EPISTOL^. 


fcvelare  dignatus  est )  dictum  esse  in 
visione,  Pelite,  etimpetratis;i\inc  deinde 
praeceptum  plebi  assistenti  ut  pro  qui- 
busdara  personis  designatis  sibi  pete- 
rent,  in  petendo  autem  fuisse  dissonas 
voces  ctdispares  voluntates,  et  vehe- 
menter  hoc  displicuisse  ilii  qui  dixe- 
rat,  Pelitef  ct  impctratiSi  quod  plebis 
inaequalitas  discreparet,  nec  esset  fra- 
trum  consensio una  et  siraplex  et  juncta 
concordia ,  cum  scriptura  sit  :  Deus  qui 
iiiJiabitare  facit  unanimes  in  domo ;  et  in 
Actis  apostolorura  legamus  :  Turba  au- 
tem  eorum  qui  crediderant  anima  ac 
mente  una  agebant ;  et  Dorainus  sua  voce 
mandaverit  dicens  :  Hnc  est  mandatum 
meum,  ut  diligatis  invicem,  Et  iterum  : 
Dico  auiern  vobis  quoniam  si  duobus  ex 
vobis  convenerit  in  teira,  de  omni  re 
quamcumque  petieritis  coniinget  vobis  a 
patre  meo  qui  in  ccelis  est.  Quod  si  duo 
unanimes  tantum  possunt,  quid  si  una- 
nimitas  apud  omnes  esset?  Quod  si  se- 
candum  pacem  quam  nobis  Dominus 
dedit  universis  fratribus  conveniret, 
jampridem  de  divina  misericordia  im- 
petrassemusquodpetimus,  nec  tamdiu 
iu  lioc  salutis  et  fidei  nostra?  periculo 
fluctuaremus.  Immo  vero  nec  venissent 
fratribus  haec  mala,  si  in  unum  frater- 
nitas  fiiisset  aiiimata. 

Kam  et  illud  ostensum  est ,  quod  se- 
deret  paterfamilias,  sedente  sibi  ad 
dexteram  juvene ;  qui  juvenis  anxius  et 
cum  quadam  indignatione  subtristis, 
maxillam  maau  tenens,  moesto  vullu 
sedebat.  Alius  vero  in  sinistra  parte 
consistens  rete  portabat,  quod  se  mit- 
tere,  ut  circumstantem  populum  cape- 
ret,  rainabatur.  Et  cum  miraretur  quid 
hoc  esset  ille  qui  vidit,  dictum  est  ei 
juvenem  qui  ad  dexterara  sic  sederet 
contristari  et  dolere  quod  praecepta  sua 
nou  observarentur,  illura  vero  in  sinistra 
exultare  quod  sibi  daretur  occasio  ut  a 
patrefamilias  potestatem  sumeret  sae- 
viendi.  Hoc  prius  longe  ostensum  est 
quam  tempestas  vastitatis  hujus  orire- 
tur.  Et  vidimus  impletum  quod  fuerat 
ostensum,  ut  dum  Domini  praecepta 
conteranimus,  dum  datae  legis  mandata 
salutaria  non  tenemus,  facultatem  no- 
cendi  inimicus  acciperet,  miuus  ar- 


matos  etadrepugnandum  minuscantos 
jactu  retis  operiret. 

Oreraus  instanter  et  assiduis  precibua 
ingemiscamus.  Nam  et  hoc  nobis  noii 
olim  per  visionem,  fratres  carissimi  , 
exprobratum  sciatis,  quod  dormitemu» 
in  precibus ,  nec  vigilanter  oreraus.  Et 
Deusutique,  qui  quera  corripit  diligit, 
quando  corripit,  ad  hoc  corripit  ut 
emendet,  ad  hoc  emendat  ut  servet. 
Excutiamus  itaque  et  abrumpamus 
sorani  vincula ,  et  instanter  ac  vigilan- 
ter  oremus ,  sicut  Paulus  apostolus  praa- 
cipit  dicens  :  Instate  orationi  vigilctntes 
in  ea.  Nam  et  apostolici  orare  diebus  ac 
noctibus  non  destiterunt,  et  Dominas 
quoque  ipse  disciplinae  magister  et 
exempli  nostri  via  frequenter  et  vigi- 
lanter  oravit,  sicut  in  evangelio  lcgi- 
mus  :  Exiit  in  monlem  orare ,  et  fuit  p&r- 
noctans  in  oralione  Dei.  Et  utique  quod 
orabat  orabat  ille  pro  nobis ,  cum  pec- 
cator  ipse  non  esset ,  sed  aliena  peccata 
portaret.  Adeo  autem  pro  nobis  ille  de- 
precabatur  ut  legamus  alio  loco  :  Dixii 
aulem  Dominus  ad  Petrum  :Ecce  satanas 
poslulavit  ut  vos  vexaret  quomodo  triti- 
cum.  Ego  autem  rogavi  pro  te  ne  deficiat 
fides  tua.  Quod  si  pro  nobis  ac  pro  delic- 
tisnostris  ille  et  laborabat  et  vigilabat 
et  precabatur,  quanto  nos  magis  insis- 
tere  precibus  et  orare,  et  primo  ipsum 
Dominum  rogare ,  tum  deinde  per  ipsum 
Deo  patri  satisfacere  debemus? 

Habemus  advocatum  et  deprecatorera 
pro  peccatis  nostris  Jesum  Christum 
Dominum  et  Deum  nostrum ,  si  raodo 
nos  in  praeteritum  peccasse  poeniteat, 
et  confitentes  atque  intelligentes  do- 
licta  nostra,  quibus  nunc  Dominum  of- 
fendimus ,  vel  de  caetero  nos  ambulare 
in  viis  ejus  et  praecepta  ejus  raetuere 
spondeamus.  Pater  nos  corrigit  et  tue- 
tur,  stantes  taraen  in  fide  et  prcssuris 
atque  angustiis,  scilicet  Christo  ejus 
firmiteradliaerentes,sicutscriptura  est* 
Quis  nos  separabit  a  dilectione  Christif 
pressura,  an  angustia,  an  persecutio ,  an 
fames,  an  nudilas ,  an  periculum,  an 
gladius?  Nihil  horum  potest  separare 
credentes, nihil  potest  avellere  corpori 
ejus  et  sanguini  cohaerentes.  Persecutio 
ista  examinatio  est  atque  exploratio 

2 


U  DIVI  C 

pectoris  nostri.  Excuti  nos  Deus  voluit 
et  probari ,  sicut  suos  semper  probavit ; 
nec  tamen  in  probationibus  ejus  ali- 
quando  auxilium  credentibus  defuit. 
Denique  ad  minimum  famulum  suum 
ct  iu  delictis  licet  plurimis  constitu- 
tam  etdignatione  ejusindignum,  taraen 
ille  pro  sua  circa  nos  bonitate  mandare 
digTiatus  est.  Dic  illi,  inquit,  securus 
fcit,  quia  pax  ventura  est ;  sed  quod  in- 
terim  morula  est,  supersunt  adbuc  ali- 
qui  qui  probentur.  Sed  et  devictuparco 
et  sobrio  potu  divinis  dignationibus  ad- 
monemur;  scilicet  ne  vigore  coelesti 
sublimcjam  pectus  illecebra  saecularis 
enen'et,  vel  ue  largioribus  epulis  mens 
gravata  minus  ad  preces  orationis  evi- 
gilet. 

Dissimulare  haec  singula  ct  apud 
conscientiammeam  solusoccultare  non 
debui,  quibus  unusquisque  nostrum  et 
instrui  et  regi  possit.  Nec  ipsi  denique 
apud  V03  banc  epistolam  teueatis  occul- 
tiim ,  sed  legendam  fratribus  suggeratis. 
Intercipere  enim  quibus  nos  Dominus 
admonere  et  instruere  dignatur,  ejus 
est  qui  admoneri  et  instrui  fratrem  suum 
nolit.  Probari  nos  a  Domino  nostro 
sciant ,  nec  unquam  a  fide  qua  in  eum 
semel  credidimus  prcesentis  pressuraj 
conCictatione  deQciant.  Delictasua  sin- 
guli  recognoscentes ,  vel  modo  conver- 
sationem  veteris  hominis  exponant. 
>cmo  enim  retro  attendens  et  superpo- 
nens  manum  suam  super  aratrura  aptus 
est  regno  Dei.  Denique  et  uxor  Lot, 
quae  liberata  contra  praeceptum  retro 
respexit ,  quod  evaserat  perdidit.  Atten- 
damus  non  posteriora ,  quo  diabolas  re- 
vocat,  sed  priora,  quo  Christus  vocat. 
Oculos  erigamus  ad  coelum ,  ne  oblecta- 
raentis  et  illecebris  nos  suis  terra  de- 
cipiat.  Unusquisque  oret  Deum,non  pro 
se  tantum,  sed  pro  omnibus  fratribus, 
«cut  Dominus  orare  nos  docuit;  ubi 
non  singulisprivatam  precem  mandat, 
icdoratione  communi  et  concordi  prece 
orantes  pro  omnibus  jussit  orare.  Si 
nos  Dominus  humilcs  ct  quietos,  si  no- 
bis  invicem  copulatos,  si  circa  ii.ira 
«aam  timidos,  si  praesenti  tribulatione 
correctos  emendatosquc  conspexcrit, 
tutos  ab  inimici  Infestationibus  exhi- 


YPRIANI 

bebit.  Praecesslt  disciplina,  scqueturct 
venia.  >'os  tautum  sine  cessatioue  pos- 
cendi  et  cum  fide  accipiendi  simplices 
et  unanimes  Dorainum  depreccmur, 
cum  gemitu  pariter  et  fletu  deprecai>- 
tes,  sicut  deprecari  oportet  eos  qui  siiU 
positi  inter  plangentium  ruinas  vt  U- 
raentium  reliquias,  inter  nuraerosam 
languentium  stragem  et  exiguam  stan- 
tium  firmitatem.  Kogemus  pacem  nu>- 
turius  reddi ,  cito  latebris  nostris  et  pe- 
riculis  subveniri ,  irapleri  quae  famults 
suis  Dominus  dignatur  ostendere,  re- 
dintegrationem  ccclesiae,  securitatem 
salutis  nostrae,  post  pluvias  serenita- 
tem  ,  post  tenebras  lucem ,  post  procel- 
las  et  turbines  placidara  leuitatem  ,  pta 
paternaedilectionis  auxilia,divin33ma- 
jestatissolita  magnalia,  quibus  et  per- 
sequentium  blasphemia  rctundatur  ,  et 
lapsorum  poenitentia  reformetur,  et  for- 
tis  et  stabilis  perseverantium  fiducia 
glorietur.  Opto  vos,  fratrcs  carissimi, 
semper  beue  valere  etnostri  raeminisse. 
Fraternitatem  meo  nomine  salutate,  et 
ut  nostri  meminerint admonete.  Valete. 


Jd  marfyres  et  confessores^ 
EPISTOLA  \1U, 

Marlyres  Africas  Cypriann*  inirLs  moJi!  a 
conslantia  commendans,  invital  ad  perse- 
vcrantiam,  exemplo  Mappalici  eoruiu  coi- 
legae. 

CYpriantts  martrrihua  et  confestorVjMi  ia  Christo 
Botnino  noitro  et  in  Deo  patre  j/erpeluam  *»- 
luiem. 

ExuLTO  lajtus  ct  gratulor,  fortissiml 
ac  bcatissimi  fratres,  cognita  fide  ae 
viriute  vostra,  in  quibus  mater  Eccle- 
sia  gloriatur.  Gloriata  cst  et  nuper  qui- 
dem,  cum  confessione  perstante  sua- 
cepta  pocna  est  quae  confcssores  Chrisli 
fecit  extorres.  Confessio  taracn  praesens 
quanto  iu  passionc  fortior,  tanto  clarior 
et  raiijor  in  honore  est.  Crevit  pugna; 
crevit  et  pugnantium  gloria.  >ec  retar- 
dati  estis  ab  acie  torracntorum  metu, 
sed  ipsis  tormentismagis  ac  magis  csts 
ad  aciem  provocati,  fortes  et  stabilcs 
admaximi  certaminis  praelium  prompta 
devoUone  redistis.  £x  quibus  quosdam 


EPISTOL^. 


jam  coraperl  coronatos,  quosdam  vero 
a<I  coronain  victoriae  jam  jamque  proxi- 
ino8,universosautem  quos  agmine  glo- 
rioso  carcerinclusitpariac  simili  calore 
▼irtutis  ad  gerendum  certamen  anima- 
t08,  sicut  esse  oportet  in  divinis  caslris 
milites  Christi,  ut  incomiptam  iidei 
firmitatero  non  blanditiae  decipiant,  non 
nrinae  terreant ,  non  cruciatus  ac  tor- 
uiciita  devincant,  quiamajorestqui  in 
uobis  est  quam  qui  est  in  boc  mundo, 
nec  plus  ad  dejiciendum  potest  terrena 
poena  quam  ad  erigendum  tutela  divina. 
Probata  res  est  certaraine  fratrum  glo- 
rioso,  qui  ad  tormenta  vincenda  caeteris 
duces  facti,  exempUim  virtutis  ac  fidei 
praebuerunt,  congressi  iu  acie  donec 
acies  succumberet  victa. 

Quibus  ego  vos  laudibus  praedicem, 
fortissimi  fratres?  Roburpectorisvestri 
et  perseveranliam  fidei  quo  praeconio 
vocis  exornem?  Tolerastis  usque  ad 
consummationem  gloriae  durissimam 
quaestionem,neccessistissuppIiciis,  sed 
vobis  potiussupplicia  cesserunt.  Finem 
doiorii)us,  quem  tormenta  non  dabant , 
coronae  dedcruut.  Quaestio  gravior  ad 
hoc  diu  perseveravit,  non  ut  stantem 
fidem  dejiceret ,  sed  ut  homines  Dei  ad 
l>ominum  velocius  mitteret.  Vidit  ad- 
inirans  praesentium  multitudo  cceleste 
certamen ,  certamen  Dei ,  certamenspi- 
ritalc,  praeiiuin  Christi ,  stetisse  servos 
ejus  voce  libera,  mente  incorrupta, 
virtute  divina,telisquidemsaecularibus 
nudos,  sed  armis  fidei  credeutes  arma- 
tos.  Steterunt  torti  torquentibus  fortio- 
res,  et  puisantes  ac  laniantes  ungulas 
pulsata  ac  laniata  membra  vicerunt. 
Inexpugnabilem  fidem  superare  non 
potuit  saeviens  diu  plaga  repetita,  quam- 
vis  rupta  compage  viscerum  torqueren- 
tur  in  servis  Dei  jam  non  membra ,  sed 
vulnera. Fluebat  sanguis  qui  iucendium 
persecutionis  extingueret,  qui  flammas 
etignes  gehennse  glorioso  cruore  sopi- 
ret.  0  quale  illud  fuit  spectaculum  Do- 
mino,  quam  sublime ,  quam  magnum  , 
quam  Dei  oculis  sacramento  ac  devo- 
tioue  militisejus  acceptum ,  sicut  scrip- 
tum  est  in  psaimis  Spiritu  sancto  lo- 
quente  ad  nos  pariter  et  monente  : 
Piclma  est  in  consitcdu  Doinini  mors 


justomm  ejus.  Pretiosa  mors  haec  esl  qnc'^ 
emit  immortalitatem  pretio  sui  sangui- 
nis,quae  accepit  corouam  de  coUbUji>- 
matione  virtutis. 

Quam  laetus  illic  Christus  fuit,  quain 
libens  in  talibusservis  suis  et  pugnavit 
et  vicit  protector  fidei ,  et  dans  credu»- 
tibus  tantum  quantum  se  credit  caperc 
qui  sumit!  Certamini  suo  adfuit,  pr3&- 
liatores  atque  assertores  sui  nominfe 
erexit,  corroboFavit ,  animavit.  Et  qui 
pro  nobis  mortem  semel  vicit,  sempcr 
vincit  in  nobis.  Cum  vos,  inquit,  tradi- 
derintj  nolite  cogitai^e  quid  loquamini. 
Dabilur  enim  vobis  in  illa  hora  quid  lo- 
quamini.  Non  enim  vos  estis  qui  loqui- 
mini,  sed  Spiritus  Patris  vestri  qui  lo^ 
quilur  in  vobis.  Documentum  rei  pra>- 
senspraeliumpraebuit. 

"Vox  plena  Spiritu  sancfo  de  martyrte 
ore  prorupit ,  cum  Mappalicus  beatissi- 
mus  inter  cruciatus  suos  Proconsuli 
diceret :  Videbis  cras  aijonem.  Et  quod 
ille  cum  virtutis  ac  fidei  testimonio 
dixit,  Dominus  implevit.  Agon  ccelestis 
exhibitus,  et  Dei  servus  in  agonis  pro- 
raissi  certamine  coronatus  est.  Bic  est 
agon  quem  propheta  Esaias  ante  prae- 
dixit  dicem:  Nonpusillum  vobis  ceriameu 
cum  hominibuSf  quoniam  Deus  pr(2stat 
agonem.  Et  ut  ostenderet  quis  hic  agon 
futurus  esset,addidit  dicens :  Ecce  viVgp 
in  uterum  accipiet  et  pariet  filium ,  et  vo- 
cabilis  nomen  ejus  Emmanuel.  Hic  est 
agon  fidei  nostrae  qua  congredimur, 
qua  vincimus,  qua  coronamur.  Hic  Cht 
agon  quem  nobis  ostendit  beatus  Pati- 
lus  apostolus,  in  quo  oportet  nos  cm> 
rere  et  ad  coronam  gloriae  pervenire. 
Nescitis,  inquit,  quia  qui  in  studio  cur-' 
runt,  omnes  quidem  currunt ,  unus  ta- 
men  accipit  paimam.  Sic  currite  ut  occu^ 
petis.  Et  illi  quidem  ut  corruplibilem 
coronam  accipiant,  nos  autem  incorrttf^ 
fa/n.  Ilem  suum  certamen  ostendens, 
et  hostiam  se  Domini  cito  futurura  esse 
proinittens,  ait  :  E<jo  jam  libor  ^  et 
tempus  instat  assumptionis  meoe.  Bonum 
agonem  cerlavi,  cursum  perfeci,  fidem 
servavi.  Jam  superest  mihi  corona  justi^ 
</ce,  quam  mihi  reddet  Dominus  in  iUa 
die ,  ille  justus  judex ,  non  solum  auteni 
mihi  3  sed  et  omrUbus  qui  dHiguHt  adven" 


4G 


DIVI  CYPRIAN! 


tum  ejas.  Hunc  igilur  agonem  per  pro« 
phetas  ante  praedictum ,  per  Dominum 
commissum  ,  per  apostolos  gestum, 
Mappalicus  suo  et  collegarum  suorum 
nomine  Proconsuli  repromisit.  IVec 
fefellit  in  promisso  suo  vox  fidelis.  Pug- 
nam  quam  spopondit  exhibuit,  et  pal- 
mam  quam  meruit  accepit. 

Istum  nunc  beatissimura  martyrem 
et  alios  participes  ejusdem  congressio- 
nis ,  milites  et  comites  in  fide  stabiles, 
in  dolore  patientes,  in  quaestione  vic- 
tores  ut  caeteri  quoque  sectemini  et 
opto  pariter  et  exhortor;  ut  quos  Tin- 
culum  confessionis  et  liospitium  car- 
ceris  simul  junxit,  jungat  etiam  con- 
sommatio  virtulis  et  corona  coelestis, 
ut  lacrymas  matris  ecclesise ,  quae  plan- 
git  ruinas  et  funera  plurimorum ,  vos 
vestra  la^titia  tergeatis,  et  cajterorum 
quoque  stantium  firmitatem  vestri 
exempli  provocatione  solidetis.  Si  vos 
acies  vocaverit,  si  certaminis  vestri 
dies  venerit,  militate  fortiter,  dirai- 
cate  constanter ,  scientes  vos  sub  ocu- 
lis  prajscntis  Domini  dimicare ,  confes- 
sione  nominis  ejus  ad  ipsius  gloriam 
pervenire;  qui  non  s-C  est  ut  servos 
suos  tantum  spectet,  sed  et  ipse  lucta- 
tur  in  nobis,  ipse  congreditur,  ipsc  in 
certamine  agonis  nostri  et  coronat  pa- 
riter  et  coronatur.  Quod  si  ante  diem 
certaminis  vestri  de  indulgentia  Domi- 
ni  pax  supervenerit,  vobis  tamen  ma- 
neat  voluntas  integra  et  conscientia 
gloriosa.  Nec  contristetur  aliquis  ex 
vobis  quasi  illis  minor  sit  qui  aute  vos 
iormenta  perpessi  victo  et  calcoto  saj- 
culo  ad  Dominum  glorioso  itinere  vene- 
runt.  Dominus  scrutator  est  rer.is  et 
coTdis,  arcana  pcrspicit,  et  intuetur 
occulta.  Ad  coronam  de  eo  promeren- 
dam  snfficit  ipsius  testimonium  soluin 
qui  judicaturus  est.  Ergo  utraque  res , 
fratres  carissimi,  sublirais  paritor  et 
illustris.  Illa  securior,  ad  Dominum 
victoriaj  consummatione  properare ; 
haec  laetior ,  accepto  post  gloriam  com- 
meatu  in  ecclesiae  laude  florere.  0  bea- 
tam  Ecclesiam  nostram,  quam  sic  honor 
divina3  dignationis  illuminat,  quam 
temporibus  nostris  gloriosus  martyrum 
sanguis  jlloslrat.  Eratante  in  opcribus 


fratrum  candida  :  nunc  facta  est  in 
martyrum  cruore  purpurea.  Floribus 
ejus  nec  lilia  nec  rosae  desunt.  Cerlent 
nunc  singuli  ad  utriusque  honoris  am- 
plissimam  dignitatem.  Accipiant  coro- 
nas  vel  de  opere  candidas,  vel  de  pa^- 
sione  purpureas.  In  coplestibus  castris 
et  pax  et  acies  habent  flores  suos,  qui- 
bus  miles  Christi  ob  gloriam  corone- 
tur.  Opto  vos,  fortissimi  ac  beatissimi 
fratres,  semper  in  Domino  bene  valere 
et  nostri  meminisse.  Valeta. 


Jd  derum. 
EPISTOLA  IX. 

De  qulbnsdam  presbj-teris  qui  tcmere  pacer\ 
liipsis  dederunt ,  necdum  sedata  perseca- 
fione,  et  citra  conscientiam  epi>coporum. 

Cyprianiu  presbyteris  et  diaconibua  frairibus 
ealuiem. 

Diu  patientiam  meara  tenui ,  fratres 
carissirai,  quasi  verecundum  silentium 
nostrum  proQceret  ad  quietem.  Sed 
cum  quorundam  'mmoderata  etabrupta 
prajsumptio  temeritate  sua  et  honorera 
martyrum  et  confessorum  pudorem  et 
plebis  universae  tranquillitatem  tur- 
bare  conetur,  tacere  ultra  non  oportet, 
ne  ad  periculum  et  plebis  pariter  et 
nostruni  taciturnitas  nimia  procedat. 
Quod  enim  non  periculum  raetuere  de- 
bemus  de  offensa  Domini,  quando 
aliqui  Cq  prcsbyteris  nec  Evangelii  nec 
loci  sui  raemores ,  sed  neque  futurum 
Domini  judicium  neque  nunc  sibi  prae- 
positum  episcopum  cogitantes ,  quod 
nunquam  oinuino  sub  antecessoribus 
factum  est,  cum  contumelia  et  con- 
temptu  pra?positi  totum  sibi  vindicent  ? 

Atque  utinam  non  prostrata  fratrura 
nostrorum  salute  sibi  omnia  vindica- 
rent !  contumeliam  cpiscopatus  nostri 
dissimulare  et  ferre  possem ,  sicut  dis- 
simulavi  semper  et  pertuli.  Sed  dissi- 
mulandi  nunc  locus  non  est,  quando 
decipitur  fraternitas  nostra  a  quibu&- 
dam  vestrum;  qui  dum  sinc  ratione 
restituenda»  salutis  (1)  plausibiles  esse 
cupiunt,  magis  lapsis  obsunt.  Summum 


(1)  Id  C5t  coQUQttnioiUf,  extra  quam  non  est 

salui. 


EPISTOItE. 


i 


enfra  delictum  esse  quod  persecutio 
committi  coegit  sciunt  ipsi  etiam  qui 
commiseruct,  cum  dixerit  Domiuus  et 
judex  noster  :  Qui  me  confessus  fuerit 
coram  hominibus^et  ego  illum  confUe^ 
bor  coram  patre  meo  qui  in  ccelis  esl. 
Qui  autem  me  negaverit,  et  ego  illiim 
negaho.  Et  iterum  dixerit :  Omnia  pcc- 
cata  remitlentur  filiis  hominum  et  Uas- 
jihemioB.  Qui  autem  hlasphemavcrit  in 
Spiritum  sanctum ,  non  hahchit  remis- 
gam ,  sed  reus  est  celerni  peccali.  Item 
beatus  apostolus  dixerit :  ISon  pofestis 
calicem  Domini  hibere  et  calicem  Jcemo- 
niorum.  Non  poteslis  mensoe  Domini 
communicare  et  mensoe  dcemoniorum. 
Haec  qui  subtrahit  fratribus  nostris, 
decipit  miseros;  ut  qui  possunt,  agen- 
tes  poenitentiam  veram,  Deoque  patri 
et  misericordi  precibus  et  operibus  suis 
satisfacere,  seducanlur  ut  magis  pe- 
reant,  et  qui  erigere  se  possent,  plus 
cadaut.  Nam  cum  in  minoribus  peccatis 
agant  peccatores  poenitentiam  justo 
tempore ,  et  secundum  disciplinae  ordi- 
nem  ad  exomologesin  veniant,  et  per 
raanus  impositionera  episcopi  et  cleri 
jus  communicationis  accipiant,  nunc 
crudo  tempore  ,  persecutione  adhuc 
l>erseverante ,  nondum  restituta  Eccle- 
sise  ipsius  pace,  ad  communicationem 
admittuntur,  et  offerturnomen  eorum, 
ct  nondum  poenitentia  acta,  nondum 
cxomologesi  facta,  nondum  manu  eis 
ab  episcopo  et  clero  Imposita ,  eucha- 
ristia  illis  datur,  cum  scriptum  sit : 
Qui  ederit  panem  aut  biberit  calicem  Do- 
mini  indigne,  reus  erit  corporis  et  san- 
ijuinis  Domini, 

Sed  nunc  ilH  rei  non  sunt  qui  minus 
Scripturae  legem  tenent.  Erunt  autem 
rei  qui  pra3sunt  et  haec  fratribus  non 
guggerunt  ut  instructi  a  praepositis  fa- 
riant  omnia  cum  Dci  timore  et  cura 
data  ab  eo  et  praescripta  observatione 
Exponunt  deinde  invidia)  beatos  mar- 
tyres,  et  gloriosos  servos  Dei  cum  Dei 
sacerdote  committunt,  ut,  cum  ilii 
memores  loci  nostri  ad  me  litteras  di- 
rexerint  et  petierint  tunc  desideria  sua 
examinari  et  pacem  dari ,  quando  ipsa 
ante  mater  nostra  Ecclesia  pacem  de 
misericordia  Domini  prior  sumpserit  j 


et  nos  divina  proleelio  reduces  ad  Ec- 
clesiam  suam  fecerit,  hi  sublato  honore 
quem  nobis  l^eati  mariyres  cum  cou- 
fessoribus  servant,  contempta  Domiui 
lege  et  observatione  (juam  iidem  mar- 
tyres  et  confessores  tenendam  mandant, 
ante  extinctum  persecutionis  metura, 
ante  reditum  nostrum,  ante  ipsum  pene 
martyrum  excessum  ,  communicent 
cum  lapsis  et  ofTerant,  et  eucharistiam 
tradant,  quando  etiamsi  martyres  per 
calorem  gtoriae  scripturam  minus  coi>- 
templantes  plus  aliquid  cuperent,  a 
presbyteris  et  diaconis  suggerentibus 
admoneri  deberent ,  sicut  semper  in 
praeteritum  factum  est.  Castigare  nos 
itaque  divina  censura  nec  uoctibus 
desinit  nec  diebus.  Pra^ter  nocturnas 
enim  vi&iones,  per  dies  quoque  implo- 
tur  apud  nos  Spiritu  sancto  puerorum 
innocens  aetas,  quae  in  ecslasi  videt 
oculis  et  audit  et  loquitur  ea  quibus 
nos  Dominus  monere  et  instruere  dig- 
natur.  Et  audietis  omnia  quando  ad 
vos  redueem  me  Domiuus  fecerit,  qui 
ut  secederem  jussit. 

Interim  temerarii  et  incauti  et  tumi- 
di  quidarainter  vos,  qui  hominem  noa 
cogitant,  vel  Deum  timeant,  sciente» 
quoniam  si  ultra  in  iisdera  perseve- 
raverint ,  utar  ea  admonitione  qua 
ine  uti  Dominus  jubet,  ut  interim  pn>- 
hibeantur  offerre,  acturi  et  apud  no9 
et  apud  confessores  ipsos  et  apud  ple- 
bem  universam  causara  suara  cum 
Domino  permittente  in  sinum  raatris 
ecclesiae  recolligi  coeperiraus.  De  hoc 
ad  marlyres  et  confossores  et  ad  plt>- 
bem  litleras  feci,  quas  utrasque  vobis 
legi  maudavi.  Oplo  vos ,  fratres  caris- 
simi  ac  desiderantissirai ,  in  Domiuo 
semper  bene  valere  et  uostri  memi- 
nisse.  Valete. 

Ad  martyres  et  confessores* 
EPISTOLA  X. 

Monet  ne  inconsiderale  lapsis  pelant  pacei» 

dari. 

Cyprianua  tnartyrihns  et  confessoribvs  cartssimi» 
fratribus  saUitem. 

SoLLiciTUDo  loci  uostri  et  timor  Do- 
miui  compellit ,  fortissimi  ac  bealibsiiui 


iH  DIVI  CY 

fra!res,  admonere  vo^  litteris  nostris 
ut  a  quibus  laru  devote  et  fortiter  ser- 
vatur  fiJes  Domini ,  ab  iisdem  lex  quo- 
que  et  disciplina  Domini  reservetur. 
^am  cum  o:imc5  mililes  Christi  cus- 
todire  oporteat  praicepta  imperaloris 
mi  ,  tum  vos  niagis  praeceptis  cjus 
obtemperare  plus  conveuit,  qui  exem- 
l)lum  cseteris  facti  estis  et  virtutis  et 
tiraoris  Dei.  Et  credideram  quidem 
presbyieros  ct  diaconos  qui  illic  pra> 
«entes  sunt  monere  vos  et  inslruere 
plcnis<ime  circa  Evangeiii  legem,  si- 
rut  in  pr3.'lerilum  scrapcr  sub  anteces- 
fcUT.bus  nostris  f.ictura  cst,  ut  diaconi 
ad  carcerem  commeantes  martyrum 
(losideria  consiliis  suis  et  scripturarum 
pricceptis  gubcrnarent.  Scd  nunc  cum 
m;;xiuio  animi  doiore  cognosco  non 
tautum  iilic  vobis  noii  sujigeri  dirina 
prajccptn  ,  scd  adhuc  potius  impediri, 
ut  ea  quae  a  vobis  ipsis  et  circa  Dcu:n 
caute  ct  circa  saccrdotera  Dei  honori- 
ficc  fiunt  a  quibusdam  presbytcris  rc- 
solvantur,  qui  nec  timorem  Dei  nec 
p{>iscopi  bouoreuj  cogitantes,  cum  vos 
ad  mc  littcras  direxeritis,  quibus  exa- 
minari  dcsidcria  vcstra  et  quibusdam 
^jpsis  paccm  dari  postulastis  cum  per- 
fcecu'ione  linita  cotivenire  in  unum 
cnra  clcro  et  recolligi  cneperimus,  illi 
contra  evangclii  legem ,  contra  vestram 
qaoque  houorificam  petitionem,  ante 
actam  poenitcntiam,  ante  exomologe- 
3in  gravissimi  atque  extremi  dclicti 
factam,  ante  manum  ab  episcopo  et 
clcro  in  poenitentiam  impositam,  of- 
ferrc  pro  illis  et  cucharistiam  dare  ,  id 
est,  sanclum  Domini  corpusprophanare 
andeant,  cum  scriptum  sit  :  Qui  edcrit 
pancm  aut  biberit  caViCem  Domini  in- 
(Ugne,  rea$  erit  corporii  et  sanguinis  Do- 
wUni. 

Et  lapsis  quidem  potest  in  hoc  venia 
CQDcedi.  Quis  enim  non  mortuus  vivi- 
ficari  properct?  Quis  non  ad  salutem 
snnm  vonirc  fcstinct  ?  Sed  pr.-epositorum 
est  praeceptum  tcnere  et  vcl  prope- 
rantes  vel  ignorantes  iustrucre,  ne  qui 
ovium  pastorcs  esse  debcnt  lanii  fiant. 
Ka  »-nim  conccdcre  quae  in  perniciem 
Tcrtant  decipere  est;  nec  erigitur  sic 
loj>&us,  sed  per  Dei  offeiisam  magis 


PRIANI 

impellitur  aJ  ruinam.  Vel  ex  vobis 
itaque  discant  quod  docerc  debuerant. 
Petiliones  ct  desideria  vestra  episcopo 
servent,  et  ad  pacem  vobis  petentibjs 
dandam  maturum  et  pacatum  tempus 
cxpectent.  Aiilc  est  ut  a  Domino  pncem 
mater  prior  sumat  ,  tunc  secundum 
restra  desideria  de  tiliorum  pace  Irac^ 
tetur. 

Et  quoniam  audio,  fortissimi  et  ca- 
rissimi  fratrcs,  impudcntia  vosquoruii- 
dam  premi  etvcrecundiam  vestram  vim 
pali ,  oro  ros  quibus  possum  precibns  ut 
Erangclii  memores,  et  considerautcs 
quae  et  ([ualia  iu  praeteritum  antecesso- 
res  Tcstri  martyres  concesscrint,  quam 
solliciti  in  omnibus  fuerint,  vos  quo- 
(lue  sollicite  ct  caute  petentium  dcsi- 
deria  ponderclis,  utpotc  amici  Domini 
et  cum  illo  postmodum  judicaluri  in- 
si-iciatis  et  actum  et  opera  et  merita 
sitigulonrm,  ipsorum  quoque  delicto- 
rum  gcnera  etqualitatcs  cogitctis,  ne  &i 
quid  abrupte  et  indigne  vel  a  vobis 
promissum  vel  a  nobis  factum  fuerit, 
apud  gentilcs  quoque  ipsos  ecclesia 
nostra  erubescere  incipiat.  Visitamur 
enim  et  castigamur  frequenter,  et  nt 
Domini  mandata  incorrupta  et  invio- 
lata  permaneant  admonemur.  Quod 
quidem  nec  illic  apud  vos  cessare  cog- 
nosco  quo  minus  plurimos  quoque  ex 
vobis  instruat  ad  ecclesiae  disciplinam 
divina  censura.  Hoc  autem  totum  po- 
test  fieri ,  si  ea  quae  a  vobis  petuntur 
religiosa  contemplatione  modereraini, 
inteliigentcs  et  eomprimentes  eos  qui 
personas  accipientes  in  beneficiis  to 
tris  aut  gratifiranlur  aut  illicitae  nego- 
tiationis  nundinas  aucupantur  (4). 

De  hoc  et  ad  clcrum  et  ad  plebem 
litteras  feci,  quas  utrasque  Tobis  le&i 
mandaTi.  Sed  et  illud  ad  diligentiam 
vestrara  redigere  et  emcndare  debetis, 
ut  norainatim  dcsignetis  eos  quibus 
pacem  dari  desideratis.  Audio  eniin 
quibusdam  sic  libcUos  fieri  ut  dicatur, 
Communicet   ille   (-)   cum   sui» ,    quod 


(J)  Quam  fffda  labes  eliam  illius  ecclasi» 
marlyrai  proilravii :  nam  hoc  iignifical  Cjr- 
prianus.  eliam  inler  marlyrai  exLilisse  qui 
vcnales  haberent  pacis  libcHo*. 

^)  IIU ,  cuju:  nomeo  liic  posilum  erat.  OUoi 


EPISTOL^ 


40 


nuiiquam  omnino  a  martyribus  factum 
est,  ut  incerta  et  coeca  petitio  invidiam 
iiobis  postmodum  cumulet.  Late  enim 
patet  quando  dicitur,  ille  cum  suis,  et 
possunt  nobis  viceni  et  triceni  et  am- 
plius  offerri  qui  propinqui  et  afflnes  et 
libcrti  ac  domestici  esse  asseverentur 
ejus  qui  accipit  libellum.  £t  ideo  peto 
ut  eos  quos  ipsi  videtis,  quos  nostis, 
quorum  poenitentiam  satisfaclioni  pro- 
ximain  conspicitis,  designetis  nomi- 
natim  libello,  et  sic  ad  nos  fidei  ac 
disciplinae  congruentes  litteras  diriga- 
tis.  Opto  vos,  fortissimi  ac  dilectis^imi 
fralres,  in  Domino  semper  bene  va- 
lerc  et  nostri  meminisse.  Yalete. 


Jd  plebenu 
EPISTOLA  XL 

De  lapsis,  ne  ante  regressum  saum  pace 
fruanlur. 

Cgrpriami  frtttribue  »n  plebe  consiatentibus  aalutem. 

Ingemtscere  vos  et  dolere  ruinas 
fralrum  nostrorum  ex  me  scio ,  fratrcs 
carissimi,  qui  et  ipse  vobiscum  pro 
eingulis  ingemisco  pariter  et  doleo,  et 
patior  ac  sentio  quod  beatus  Apostolus 
dixit.  Quis  infirmatur ,  inquit ,  et  ego 
non  infirmor  ?  Quis  scandaUzatur,  et  ego 
non  uror?  Et  iterum  posuit  in  epistola 
8ua  dicens  :  Sipatitur  memhimn  unum, 
compalianturet  c(slera  membra;et  si  loe- 
tatur  membrum  unum,  colloetantur  et  cce- 
tera  membra.  Compatior  ergo  et  condo- 
leo  de  fratribus  nostris,  qui  lapsi  et 
persecutionis  infestatione  prostrati  par- 
tem  nostrorum  viscerum  secum  trahen- 
tes,  parem  dolorem  nobis  suis  vulne- 
rlbus  intulerunt ;  quibus  potens  est 
divina  misericordia  medelam  dare. 
Properandum  tamen  non  puto,  nec  iu- 
caute  aliquid  et  festinantergerendum; 
no  dum  temere  paxusurpatur,  divinae 
iiidignationis  offensa  gravius  provoce- 
tur.  Fecerunt  ad  nos  de  quibusdam 
beati  martyres  litteras  petentes  exa- 
minari  desideria  sua.  Cum  pace  nobis 


(tc  indicabant  noraina  eorum ,  quse  scribenda 
«rant.  Sequens  aetas  posuil  litteram  N,  omisM 
veleri  fofmuk. 


omnibus  a  Domino  prins  dafa  ad  Eccle- 
siam  regredi  coeperimus,  tune  exami- 
nabuntur  singula  praesentibus  et  judi- 
cantibus  vobis  (I). 

Audio  tamen  quosdam  de  presbyteris 
nec  Evangelii  memores,  nec  quid  ad 
nos  martyres  scripserint  cogitantes, 
nec  episcopo  honorera  sacerdotii  sui 
et  cathedrae  reservantes ,  jam  cum  lap- 
sis  communicare  coepisse,  et  offerra 
pro  illis  et  eucharlstiam  dare,  qnando 
oportcat  ad  haec  per  ordinem  perveniri. 
Nam  cum  in  minoribus  delictis  quaa 
non  in  Deum  commitlunlur  pceniteo- 
tia  agatur  justo  tempore  ,  et  exomolo- 
gesis  Cat  inspecta  vita  ejus  qui  agit  piB- 
nitentiam,  nec  ad  communicationeiri 
venirequis  possitnisi  prius  iili  ab  epi- 
scopo  et  clero  manus  fuerit  imposita, 
quanto  magis  in  liis  gravissimis  et  ex- 
tremis  delictis  caute  omnia  et  moderaK* 
secundumdisciplinamDominiobscrvari 
oportct.  Quod  quidem  nostri  presbyleri 
el  diaconi  monere  debuerant ,  ut  comr- 
mendatas  sibi  oves  foverent  et  divino 
magisterio  ad  viam  deprecandae  salutis 
instruerent.  Ego  plebis  nostrae  et  quio- 
tem  novi  pariter  et  timorem ;  qui  in  sa- 
tisfactione  Dei  et  deprecatione  vigila- 
rent,  nisi  illos  quidam  de  presbyteri» 
gratificantes  decepissent.Vel  vos  itaque 
singulos  regite  (2) ,  et  consilio  ac  mo- 
deratione  vestra  secundum  divina  prae- 
cepta  lapsorum  animos  temperate.  Nejiio 
adhuc  importuno  tempore  acerba  poma 
decerpat.  Nemonavem  suam  quassatajn 
et  perforatam  fluctibus  priusquara  dili' 
genter  refecerit  in  altum  denuo  con»- 
mittat.  Nemo  tunicain  scissam  accipeie 
et  induere  properet,  nisi  eara  et  ab  ac- 
tifice  perito  aartam  viderit  ct  a  fullone 
curatam  receperit.  Audiant  quaeso  p»- 
tienter  consiiium  nostrum  ,  expectenl 


(1)  Itaque  non  lanlum  clerici,  sed  eJiam 
laici  tunc  judicabant.  Judicabant  aulemeliaRi 
de  rebus  ({ravissimi  nionjenli,  nempe  de  po».- 
nilenlia  lupsorurn ,  de  recipicndis  in  Ecclesiaui 
lapsis,  de  libellis  quoi  lupsi  inipctraver.)Pt 
cliam  a  martyribus,  do  pace  lupsia  a  martj- 
ribus  data. 

(2)  Quasi  diceret  :  Quandoqaidem  sunt  ds 
praepositis  vestris,  qui  non  recto  pede  i^u« 
secundum  disciplinam  incedant;  salleiii  unu»- 
quisque  veslrum  M  regat ,  ac  veram  discipU- 
nam  cuslodtat. 


20  DIVI  CY 

rcgressionem  nostrara ;  nt  cum  ad  vos 
per  Uei  misericordiam  veuerimus ,  con- 
vocati  coepiscopi  plures  secundum  Do- 
mini  disciplinam  et  confessorum  prae- 
sentiam  etvestram  quoque  seutcntiam 
beatorum  martyrum  litteras  et  dcside- 
ria  examinare  possimus.  De  lioc  et  ad 
(derum  et  ad  marlyres  et  confessores 
litteras  feci ,  quas  utrasque  legi  vobis 
mandavi.  Opto  vos,  fratres  carissimi  ac 
ilesiderantissimi,  in  Domino  semper 
Lcnevalcreetnostrimeminisse.Valete. 


Jd  clerwn. 
EPISTOLA  XII. 

De  lapsUet  catecaminis,  ne  Tacoi  exeani. 

Qprkumt  pretbyteri»  et  diaconihut   fratribus 
talutem. 

MiROR  vos,  fratrcs  carissimi,  ad  mul- 
tas  epistolas  meas  quas  ad  vos  frequen- 
<er  misi  niliil  milii  rescripsisse ,  cum 
fratcmitatis  nostrre  vel  utilitas  vcl  ne- 
cessitas  sic  utique  guhcrnetur,  si  a 
vobisinstructireruingercndarumconsi- 
liura  liniare  possirnus.  Quoniam  taraen 
video  facultatem  veniendi  ad  vos  non- 
dumcsse  ct  jam  aestalem  coepisse,  quod 
tempus  infirmitatibus  assiduis  et  gra- 
\ibus  infestatur,  occurrendum  puto 
fratribus  nostris  ;  ut  qui  libellos  a  mar- 
lyribus  acceperunt,  et  praerogativa  eo- 
ram  apud  Deum  adjuvari  possunt ,  si 
incommodo  aliquo  et  infirmitatis  peri- 
culo  occupati  fuerint,  non  expectata 
praesentia  nostra,  apud  presbytcrum 
quemcunque  praesentcm,  vel  si  pres- 
Lyter  repcrtus  non  fuerit,  et  urgere 
exitus  cceperit ,  apud  diaconum  quoque 
cxomologesin  facere  delicti  sui  possint; 
ut  manu  eis  in  pcenitentiam  imposita 
vcniant  ad  Dominum  cum  pace  quan. 
dari  martyres  litteris  ad  nos  factis  de- 
gideraverunt.  Caeteram  quoque  partem 
plebis  quaj  lapsa  est  pra?sentia  vestra 
lovete,  et  ut  a  fide  ct  misericordia  Do- 
mini  non  deficiant  vestro  solalio  focil- 
late.  Neque  cnim  descrentur  ab  ope  et 
ftuxilio  Domini  hi  qui  mitcs  el  humiles 
ct  pnenitentiam  vere  agcntcs  in  bonis 
operibusperscveravcrintquominusillis 
quodue  diviuorcmcdio  coosulatur.  Au- 


PRIANI 

dientibus  etiam,  si  qui  fuerint  periculo 
praevcnti  et  in  exitu  constituti,  vigi- 
lantia  vestra  non  desit,  implorantibus 
divinam  graliam  niisericordia  Domini 
non  dencgctur.  Opto  vos,  fratres  caris- 
simi,  sempcr  bcne  valere  et  nostri 
meminisse.  Fraternitalem  universam 
raeo  nomine  salutate,  et  ut  nostri  mo» 
minerit  admonetc  ct  rogate.  Valete* 


Ad  clerum. 
EPISTOLA  XIII. 

De  bis  qoi  ad  pacem  feslinaat. 

CyprianuB  presbj-teris  et  diaeonibu»  fratribv» 
tdlutem. 

LEGi  litteras  vestras,  fratres  caris- 
sinii,  quibus  scripsislis  salubre  consi* 
lium  Tcstrum  non  dcesse  fratribus  nos- 
tris,  ut  temcaria  festinatione  deposita 
rcligiosam  patientiam  Dco  prabeaut, 
ut  cum  in  unura  percjusraiscricordiara 
vcncrimus,  de  oninibus  speciebus  se- 
cundura  ecclcsiaslicam  disciplinam  trac- 
tare  possiraus,  maxime  cum  scriptura 
sit  :  Memcnto  unde  cecideris  .  ct  age  poe- 
nitenliam.  Pcenitentiara  autem  ille  agit 
(jui  divini  praeccpti  mcmor,  mitis  ct 
paticns ,  et  sacerdotibus  Dei  obtem- 
perans ,  obsequiis  suis  ct  operibus  jusUs 
Uominum  promeretur. 

Quoniam  tamcn  significastis  quosdam 
immoderatos  csse  et  communicationera 
accipiendam  festinantcr  urgere,  ei 
(lcsiderastis  in  hac  re  formara  a  me  vo- 
bis  dari,  satis  plcnc  scripsisse  me  ad 
hanc  rem  proximis  litteris  ad  vos  fac- 
tis  credo ,  ut  qui  libellum  a  martyribus 
acccperunt,  et  auxilio  eorura  adjuvari 
apud  Dominura  in  delictis  suis  possunt, 
si  prerai  infirmitate  aliqua  ct  periculo 
coeperint,  cxomologcsi  facta  (t),  ct 
manu  cis  a  vobis  in  poenitcntiam  Ini- 
posita,cura  pace  a  martyribus  sibi  pro- 
missa  ad  Doininum  rcraittantur.  Caitcri 
vcro  qui  nuUo  libello  a  raarlyribus  ao- 


(1)  Id  e?t ,  salijfaclionc ,  si  vera  csl  inlerpr». 
latio  DallaeL  A.t  Terl  uUianus  in  libro  de  JUono- 
ijamia  .  exoir.olocesin  ail  esse  pelitioncm  reniaa, 
fjiiia  qui  pelil   reniam,  deliclum  confilelur. 

/Miio. 


EPISTOL^. 


21 


copfo  invidiara  faciunt,  quoniam  non 
paucorum,  nec  ecclesijfi  unius ,  aut 
unius  provincise,  sed  totius  orbis  liaec 
causaest,  expectent  de  Domini  pro- 
tectione  Ecclesiae  ipsius  publicam  pa- 
cem.  Hoc  euim  et  verecundiae  et  disci- 
plinas  et  vitae  ipsi  omnium  nostrum 
convenit ,  ut  praepositi  cum  clero  con- 
venientes,  praesente  etiara  stantium 
plebe,quii)us  et  ipsis  pro  fide  et  timore 
8U0  honor  habendus  est,  disponere  om- 
nia  consilii  communis  religione  possi- 
mus.  Caeterura  quam  irreiigiosum  est 
ct  ipsis  quoque  festinantibus  pcrnicio- 
8um,ut  cum  extorres  facli  et  patria  pulsi, 
ac  bonis  suis  oranibus  spoliati,  nondum 
ad Ecclesiam  redierint, quidam de  lapsis 
confessores  ipsos  praevenire  et  ante  eos 
ad  Ecclesiam  introire  festinent.  Qui  si 
niraium  properant,  babent  in  sua  po- 
testate  quod  postulant,  tempore  ipso 
sibi  plus  quam  postulant  largiente. 
Acies  adhuc  geritur,  et  agon  quotidie 
celebratur.  Si  commissi  vere  et  firmi- 
ter  pocnitet,  et  fidei  calor  praevalet, 
qui  diffcDri  non  potest,  potest  coronari. 
Oplo  vos ,  fratres  carissimi,  semper 
bene  valere  et  nostri  meminisse.  Fra- 
ternitatem  universam  meo  nomine  sa- 
lutate ,  et  ut  nostri  memorcs  sint  admo- 
nele.  Valete. 


Jd  preshyteros  et  diaconos  Romm  coa- 
sistentes  (1). 

EPISTOLA  XIV. 

De  «ecessu  suo  rationem  reddit. 

Cyprianus  prefhyteris  et  diaconihua  Bomca 
consistentibus  fratTtbus  salutem. 

QuoN^iAM  comperi,  fratres  carissirai, 
rainus  simpliciter  et  minus  fideliter 
vobis  renunfiari  quae  bic  a  nobis  et 
gesta  sunt  et  geruntur,  necessarium 
duxi  has  ad  vos  litteras  facere ,  quibus 
vobis  actus  nostri  et  disciplinae  et  dili- 


(1)  Non  scripta  est  haec  epistola  ad  clerura 
romanum  ,  ut  crcdiderunt  Rigallius ,  Baro- 
nius,  et  Angli,  verum  ad  eos  e  clero  Carlha- 
ginensi  qui  tunc  Romae  erant.  Quare  hinc 
tolligi  non  potest  Cyprianura  pro  debito  suo 
scripsisse  ad  clerura  Romanum  ,  quem  constal 
iion  habuisse  uJiiversaiis  Eccltsiie  caram  , 
»ede  vacante. 


gentiae  ratio  redderetur.  Nara  sicut  Do 
mini  mandata  instruunt,  orto  statim 
turbationis  impetu  primo,  cum  rae  cla- 
morc  violento  frequenter  populus  fla- 
gitasset,  non  tam  meara  salutera  quam 
quietem  fratrum  publicam  cogitans  in- 
terim  secessi,  ne  per  inverecundani 
praesentiam  nostram  seditio  quae  coepe- 
rat  plus  provocaretur.  Absens  tameii 
corpore,  nec  spiritu  nec  actu  nec  mo- 
nitis  meis  defui  quo  rainus  secundura 
Doraini  praecepta  fratribus  nostris  iii 
quibus  possem  raea  mediocritate  con- 
sulerera. 

Et  quid  egerim  loquuntur  vobis  epi- 
stolae  pro  teraporibus  emissae  numero 
tredecira,  quas  ad  vos  transmisi ;  in 
quibus  nec  clero  consiliura ,  nec  con- 
fessoribus  exhortatio,  nec  extorribus 
quando  oportuit  objurgatio  (1),  nec  uni- 
versae  fraternitati  ad  deprecandara  Dei 
misericordiara  allocutio  et  persuasio 
nostra  defuit ,  quantura  secundum  le- 
gera  fidei  et  tiraorera  Dei  Domino  sug- 
gerente  nostra  mediocritas  potuit  eniti. 
Posteaquam  vero  et  torraenta  venerunt, 
sive  jam  tortis  fratribus  nostris,  sive 
adhuc  ut  torquerentur  inclusis,  ad  cor- 
roborandos  et  confortandos  eos  noster 
sermo  penetravit.  Itera  cura  comperis- 
sem  eos  qui  sacrilegis  contactibus  ma- 
nus  suas  atque  ora  maculassent,  vel 
nefandis  libellis  nihilominus  conscien- 
tiam  polluissent,  exambire  ad  martyres 
passira ,  confessores  quoque  importuna 
et  gratiosa  deprecatione  corrurapere, 
ut  sine  ullo  discrimine  atque  examine 
singulorum  darentur  quotidie  libello- 
Fum  millia  (2)  contra  evangelii  legem , 
litteras  feci  quibus  martyres  et  confes- 
sores  consilio  raeo  quantum  possem  ad 
dominica  praecepta  revocarem.  Item 
presbyteris  et  diaconibus  non  defuit 
sacerdotii  vigor  ut  quidam  minus  dis- 
ciplinae  raemores  et  temeraria  festina- 


(1)  Extorribus  ohjurgatiOi  Agit  de  iis  qui  Christl 
nomine  exulantes ,  non  perseveraverant  in 
chrisliana  disciplina  ,  adeoque  in  patriam  re- 
gressi  ,  non  jam  quasi  chrisliani  deprehende- 
rentur.sedquasi  nocentes.  Vide  $upra,episl.6. 

(2)  tiic  loquitur  de  libellis  martyrum  ,  qui- 
bus  pax  lapsis  expostulabatur ;  supra  autem 
de  libellis  quos  signabant  aliqui ,  quasi  sacri^ 
fica>53nt  sed  ne  sacnGcarent. 


^2  DIVI  CY 

tioiie  praecipitcs,  qai  cum  lapsis  coin- 
iHtinicare  jamcoepcrant,  comprimerea- 
tur,  ifltercedenlihus  nobis.  Plebi  quoque 
ipsi  quantum  poluimus  animum  com- 
IHjsuimus,  et  ut  ccclesiastica  disciplina 
servarGtur  iiistruximus. 

Pftstmodum  vero  cum  quidara  de 
lapsis,  sive  sua  sponte,  sive  aliquo  in- 
citatore,  audaci  flagitatione  pronierent 
vt  pacem  sibi  a  raartyribus  et  confesso- 
nbus  promissara  extorquere  violento 
impetu  niterentur,  de  hoc  etiara  bis  ad 
cJcrura  litteras  feci  et  legi  eis  mandavi, 
ut  ad  illorura  violentiam  interira  quo- 
quo  genere  mitigandara,  si  qui  libello 
a  martyribus  accepto  de  saeculo  exce- 
derent,  exomologesi  facta,  etmanu  eis 
in  poenitentiam  imposita,  cum  pace  sibi 
a  martyribus  promissa  ad  Dorainuin  re- 
milterentur.  Nec  in  hoc  legera  dedi, 
aut  me  auctorera  teraere  constitui.  Sed 
cum  videretur  et  hoiior  martyribus  ha- 
hendus  et  eorum  qui  omnia  turbare 
cupiebant  impetus  comprimendus,  et 
pragterea  vestra  scripta  legissera  quae 
Iiucad  clerum  nostrumperCreraentiura 
liypodiaconum  nupcr  feceratis,  ut  iis 
qui  post  lapsum  infirmitate  apprehensi 
essent  et  poenitentes  coramunicationem 
desiderarent  subveniretur,  standura 
putavi  et  cum  vestra  sententia ,  ne  ac- 
tus  noster,  quiadunatus  esse  et  consen- 
tire  circa  omnia  debet,  in  aliquo  discre- 
paret.  Plane  caeterorum  causas ,  quam- 
vis  libello  a  martyribus  accepto,  differri 
mandavi  et  in  nostram  praesentiam 
reservari ;  ut  cum  pace  a  Domino  nobis 
dataplurespraepositiconvenireinunum 
c(rpcriinus,  comraunicato  etiara  vobis- 
cum  consilio,  disponere  singula  et refor- 
mare  possimus.  Opto  vos,  fratres  caris- 
8imi ,  semper  bene  valere. 


j4d  Moysen  et  Maximum  el  asteros 
confessures. 

EPISTOLA  XV. 

Martrres  c\  confessores  praeconio  et  laadibns 
extollit ,  seseque  eorum  orationil>us  com- 
tnendat. 

(j^prianus  Moyti  tt  .Vaximo  preshyteris  ei  eaterii 
eonfesnoribus  fratribni  salutem. 

Et  cunctos  Yos  pariter  ek  ^ngulos 


PRIAM 

repraesenlavit  affectibus  nostris ,  fi  atre« 
carissimi ,  Celerinus  adveniens,  etlidei 
ac  virtutis  vestrae  comes,  et  gloriosis 
congressionibus  Dei  miles.  Universoa 
vos  in  ilio  veniente  conspeximus;  et 
cum  caritatem  circa  me  vestrara  dulci- 
ter  ac  saepe  loqueretur,  in  ejussermo- 
nibus  vos  audiel)araus.  Satis  ac  pluri- 
mum  gaudeo  quando  a  vobis  per  tales 
talia  perferunlur.  Vobiscum  illicincar- 
cere  quodam  modo  et  nos  suraus,  dv- 
vinse  dignationis  ornamenta  vobiscura 
sentire  nos  credimus,  qui  sic  vestris 
cordibus  adhaeremus.  Honori  nos  vestro 
caritas  vestra  individua  connectit,  scv- 
parari  dilectionem  spiritus  non  siuiL 
Vos  illic  confessio ,  rae  affectio  includiL 
Et  nos  quidem  vestri  diebus  ac  noctibus 
memores,  et  quando  in  sacrificiis  prt>- 
cein  cura  pluribus  faciraus,  et  cum  ia 
sccessu  privatis  precibus  oramus,  co- 
ronis  ac  laudibus  vestris  plenam  a  Do- 
raino  faventiam  postulamus.  Sed  ad 
reddendam  vobis  vicera  ininor  est  nos- 
tra  mediocritas.  Plus  vos  datis  quando 
nostri  in  oratione  merainistis,  qui  spi- 
rantes  jam  sola  coclestia ,  et  tantum  di- 
vina  meditantes,  ad  fastigia  celsiora 
mora  ipsa  passionis  ascendilis,  longo<iuG 
teraporum  ductu  glorias  vestras  noa 
trahitis,sedaugetis.  Beatumfacitprima 
et  unaconfessio.  Vos  toties  confitemini 
quoties  rogati  ut  de  carcere  recedatis , 
carcerera  fide  et  virtutc  praeeligitis. 
Tot  veslrae  laudesquot  dies;  quotmen- 
sium  curricula ,  tot  incrementa  merito- 
rum.  Semel  vincit  qui  statim  patitur. 
At  qui  manens  semper  in  poenis  con- 
greditur  cum  dolore  nec  vincitur,  quo- 
tidie  coronatur.  Eant  nunc  magistratus 
et  consules  sive  proconsulcs  ,  annuaj  di- 
gnitatis  insignibuset  duedecim  fascibus 
glorientur. 

Eccc  dignitas  coelestis  in  vobis  ho- 
noris  annui  claritate  signata  est,  et  jam 
revertentis  anni  volubilem  circulum 
victricis  glorirc  diuturnitate  transgressa^ 
est.  Illuminabat  mundum  sol  oriens 
ct  luna  decurrens.  Sed  vobis  idem  qui 
solem  fecit  ct  lunam  majusin  carcerc 
lumen  luit ;  et  in  corde  ac  menUbus, 
vestris  Christi  claritudo  rcsplendens 
horribilcs  caeteris  atqne  funestaspana- 


EPIST 
lis  loci  tenebras  JBterna  illa  et  eandida 
liicij  radiavit.  Pcr  vicissitudines  men- 
juum  transnieavit  hibernum.Sedet  vos 
inclusi  terapora  hiemis  persecutionis 
bieme  pensabatis.  Successit  hiemi  verna 
tcmperies  rosis  laita  et  floribus  coro- 
iiata.  Sed  vobis  rosa3  et  flores  de  paradisi 
deliciis  aderant,  et  caput  vestrum  serta 
coelestia  coronabant.  ^Estas  ecce  mes- 
sium  fertilitate  foecunda  est ,  et  area 
frugibuspiena  cst.Sed  vosjqui  gloriam 
seminaatis,  frugem  gloriae  metistis; 
atque  tu  Domini  area  constituti,  exuri 
paleas  incxtinguibili  igne  conspicitis; 
ipsi,  ut  tritici  grana  purgata  et  fru- 
menta  pretiosa ,  jam  purgati  et  conditi, 
hospitium  carceris  liorreum  compufa- 
tis.  IVec  deest  autumno  ad  munera  fun- 
genda  temporis  gratia  spiritalis.  Vin- 
deniia  foris  premitur,  et  profutura 
poculis  in  torcularibus  uva  calcatur. 
Vos  de  Domini  vinea  pingues  racemi , 
et  jam  maturis  fructibus  botri  ,  pres- 
surae  saecularis  infestatione  calcati,tor- 
cular  vestrum  carcere  torquente  senti- 
tis,etvini  vice  sanguinem  funditis ; 
ad  passionis  tolerantiam  fortes,  martyrii 
poculum  libenter  hauritis.  Sic  apud 
seivos  Dci  annus  evolvitur.  Sic  spirita- 
libus  meritis  ct  coelestibus  praemiis 
temporum  vicissitudo  celebratur. 

Bcati  satis  qui  ex  vobis  pcr  hopc  glo- 
riarum  vestigia  commeantes  jam  de 
sseculo  recesserunt,  confectoque  ilinere 
Tirtutis  ac  fidei,  ad  compiexum  ct 
osculum  Domini,  Domino  ipso  gau- 
dente,  venerunt.  Sed  et  vestra  non 
minor  gloria,  qui  adhuc  in  certaminc 
constituti,  et  comitum  glorias  seculuri, 
pugnam  diu  gerilis,  immotaquc  et  in- 
concussa  fide  stabiles  quotidie  specta- 
culum  Deo  vestris  virtutibus  cxhibetis. 
Quo  longior  vestra  pugna ,  hoc  corona 
sublimior.  Agon  unus ,  sed  multiplici 
praeiiorum  immerositate  congestus.  Fa- 
mem  vincitis,  et  sitim  spernitis,  et 
squalorem  carceris  ac  receptaculi  poe- 
jialishorrorem  roboris  vigore  calcatis. 
Poena  illic  subigitur,  cruciatus  obteri- 
tur,nec  mors  metuitur,sed  optatur; 
qua;  scilicet  immortalitatis  praemio  vin- 
citur,  ut  vitae  aternitate  qui  viccrit 
coronctur.  Qui  nuac  in  vobis  aaimus, 


OLtE..  2,1 

quam  sublime,  qnam  capax  ppctus, 
ubi  talia  et  tanta  volvuntur ,  ubi  non 
nisi  Dci  praecepta  et  Christi  praemia 
cogitantur?  Voluntas  est  illic  tantum 
Dci ;  et  in  carne  adhuc  licet  vol)i3 
posilis,  vita  jam  vivitur  non  praesentis 
saeculi ,  sed  futuri. 

Kuncest,  fratrcs  carissimi,  ut  me- 
mores  mei  sitis  ,  ut  inter  magnas  atque 
divinas  cogitationes  vestras  nos  quoquo 
animo  ac  mente  volvatis,  simquc  in 
precibus  et  oratiosibus  vestris  cum  vox 
illa  purification6  confessionis  illustris 
et  jugi  honoris  sui  tenore  laudabilis  a4 
Dei  aures  penetrat,  et  aperto  sibi  cnelo, 
de  his  subacti  mundi  partibus  ad  su- 
perna  transmissa ,  impetrat  de  Domini 
bonitate  quod  postulat.Quid  enim  po- 
titis  de  indulgentia  Domini  quod  non 
impetrarc  mereamini,  qui  sic  Domini 
mandata  servastis,  qui  evangelicam 
disciplinam  sincero  fidei  vigore  tenuis- 
tis ,  qui  incorrupto  lionore  virtutis  cum 
praeceptis  Domini  et  cum  apostolisejus 
fortiter  stantes  nutantem  multorum 
fidem  raartyrii  vestri  veritate  solidas- 
tis?  Vere  evangelii  testes  et  vere  mar- 
tyresChristi  radieibusejus  innixi,  super 
petram  robusta  mole  fundati,  discipli- 
nam  cum  virtute  junxistis,  ad  timorem 
Deicaeteros  provocastis,martyria  vestra 
cxumpla  fecistis.  Opto  vos ,  fortissimi 
ac  beatissimi  fratres,  sempcr  bene  va- 
lere  et  uostri  meminisse. 


Confcssorum  ad  Cyprianim. 
EPISTOLA  XVI. 

Episcopum  de  sua  erga  lapsos  indalgenti« 
commonefaciunl. 

CTniveTsi  confessoTes  Cjrpriano  Pap{B  salulem. 

SciAS  nos  universis ,  de  quibus  apud 
te  ratio  constiterit  quid  post  commis- 
sum  egerint,  dedisse  pacera ,  et  hanc 
formam  per  te  et  aliis  episcopis  inno- 
tescere  voluimus.  Optamus  tc  cum 
sanctis  raarlyribus  pacem  habere  (I). 


(1)  Angli  putarunt  verba  hsec  intfirmin»-. 
tionem  continere,  ita  njmirum  ut  si  haec  mi- 
nus  praeslaret  Cyprianus,  martyres  cutn  ip^ao 
noii  cyniniunicarent.  Quam  oLservaiiorfim  \it 


Sh  DIVI  CYPRIAM 

Praeftontc  (i)  de  clero  et  cxorcisla  et 
lectore  ,  Lucianus  scripsit. 


Ad  prejbYttros  ct  diacono^. 
EPISTOLA  XVII. 

Dc  praefcdenti  el  dUdLu*  sequentitns  epiflolia. 

Cyprianu»  yresbyteris  et  diaconibfiS  fratribus 
salut^m. 

DoMi^TDS  loquitur  et  dicit  :  Super 
quem  respiciam ,  iiLi  super  liumilem  et 
<]uietum  et  tremeniem  sermones  meos? 
IIoc  cura  debeamus  omnes  esse ,  tuin 
niodo  hujusmodi  illiesse  debent  quibus 
laLborandum  est  ut  post  gravem  lapsum 
vera  poenitentia  et  iiumilitate  tota  pro- 
inereri  Dominum  possint.  Legi  autem 
et  uniYersorum  confessorum  litteras, 
quas  voluerunt  per  me  collegisoranibus 
innotescere  et  ad  eos  pacem  a  se  datara 
perveDire,de  quibus  apud  nos  ratio 
constiterit  quid  post  coramissura  ege- 
rint.  Quae  res  cum  omnium  nostrum 
consilium  et  sententiam  exspectet, 
pra^judicare  ego  et  soli  milii  rem  com- 
munem  vindicare  non  audeo.  Et  ideo 
instetur  interira  epistolis  quas  ad  vos 
proxime  feceram,  quarum  exeraplum 
coiiegis  quoque  multis  jam  misi ;  qui 


certara  et  minime  ambiguam  repetunt  in  ob- 
servalionibus  ad  epislolam  xxii,  quee  data  est 
ad  presbyteros  el  diaconos  Romie  consistentes. 
At  ego  non  video  quonam  modo  excommu- 
nicatio  possit  his  %'erbis  intcUigi.  Videbant 
Lucianus  et  caeteri  qui  cum  eo  erant  confesso- 
res  Cjprianum  se  praebere  admodum  diffi- 
«jlem  in  recipiendis  lapsis  quibus  martyres  et 
confessores,  quorum  iili  magnam  in  hoc  cre- 
de)>unt  esse  auctorilatem ,  paccm  dederant  , 
quibus  Lucianus  et  caeteri  dederant  pacem  in 
nomine  martyrum  et  confessorum ,  et  aepre 
ferebant  duram  illam  antistitis  sui  discipli- 
nam  ,  quam  praeter  sequum  et  bonum  esse 
putabant.  Hanc  ob  causam  ,  quia  seditio  prop- 
lerea  commota  erat  in  quibusdain  oppidis 
provinciae  ,  optanl  ei  scribenles  ut  pacem  ha- 
Ibeat  cum  martyribus,  ut  severilatem  miseri- 
cordia  mitiget ,  sic  concordiam  et  pacem  re- 
diniefyrari  posse  inter  eum  el  martyres  ac 
plebcm  commotam.  An  ideo  minantur  ex- 
communicalionem  ,  si  eorum  dcsideriis  non 
adquiescal?  Non  ila  sane.  Preces  sunt,  non 
mandata,  nec  minae.  Atiud  est  optaie,  aliud 
juberc ,  aliud  poenam  inlenlare. 

(i)  Prasente  hoc  loco  ponilur  \iTO  prasentihitf. 
Apud  Piautum  ,  pra.enti  nobis. 


rescripserunt  placere  sibi  quod  stntui- 
mus,  nec  ab  eo  recedendum  esse  donec 
pace  nobis  a  Domino  reddita  in  unum 
convenire  etsingulorum  causas  exarai- 
nare  possimus.  Sed  et  quidmihi  Caldo- 
nius  collega  raeus  scripserit ,  quidquc 
ego  ei  rescripserim  ut  scirelis,  utrius- 
que  epistolae  exeraplum  litteris  meis 
junxi.Quod  totum  peto  fratribus  nostris 
iegatis,  ut  magis  ac  niagis  ad  patien- 
tiara  componantur,  uec  delicto  proprio 
adjiciant  adhuc  aliud  delictum,  dum 
nec  nobis  nec  evangelio  volunt  servire, 
nec  secundura  universorum  confesso- 
rum  litteras  causas  suas  examinari  per- 
inittunt.  Opto  vos,  fratres  carissimi, 
seraper  bene  valere  et  nostri  raemi- 
nisse.  Fraternitatem  universam  salu- 
tate.  Valete. 


Caldonii  ad  Cyprianum, 
EPISTOLA  XA  III. 

De  quibusdam  qui  ex  lapsis  confessores  (actl, 
pacem  pro  priore  deliclo  pelebanl. 

Cypriano  et  compreshyteris    Carthofjini  consislenr 

libxis  CaldoTiiui  Baiutcfn. 

NECESSiTAStemporum  facit  ut  non  te- 
mere  pacera  demus.  Sed  oportebat  vobis 
scribere  quoniam  ii  qui  posteaquam  sa- 
crificaverunt ,  itcrato  tenti ,  extorrcs 
suiit  facti.  Videntur  ergo  mihi  abluisse 
prius  delictum,  dum  possessiones  et 
domos  dimittunt,  et  poenitentiam  agen- 
tes  Christum  sequuntur.  Ergo  Felix, 
qui  presbyteriura  subrainistrabat  (t) 
sub  Decirao,  proximus  mihi  vinculis, 
(  plenius  cognovi  euradem  Feliccm), 
Vicloria  conjunx  ejus,  etLucius  fldeles 
extorres  facti  reliquerunt  possessiones, 
quas  nunc  fiscus  tenet.  Sed  et  mulier 
noniine  Bona,  quae  tracta  est  a  marito 
ad  sacrificandura  ,  quae  ccnscientia  non 
comuiissi,  sed  quia  tenoiites  manus 
cjus  ipsi  sacrificaverunt,  ccepit  dicere 
contra : «  Non  feci ,  vos  fecistis ;  »  sic  et 
ipsa  extorris  facta  est.  Cum  ergo  uni- 
versi  pacem  peterent  dicentes:  «Recu- 
»  pcraviraus  fiJera  quam  amiseraraus, 
>»  pojnilentiam  ageutes,etChristura  pu- 


(1)  Hoc  est ,  qui  vicarium  agebat 


EPISTOLtE. 


»l»l{ce  siimTis  confessi;  »  quaravis  mihi 
"videantur  debere  pacern  accipere  ,  ta- 
njen  ad  consilium  vestrum  eos  dimisi , 
lio  videar  aliquid  temere  prsesumerc. 
Si  quid  ergo  ex  communi  consilio  pla- 
cucrit,  scribite  mihi.  Salutate  nostros. 
Vos  nostri.  Opto  vos,  fratres  carissimi, 
ecjnper  beiie  valere. 


EPISTOLA  XIX. 

Respondet  Caldonlo. 
Cjpnanns  Caldonio  fratri  salutem, 

AccEPiMus  litteras  tuas,  frater  ca- 
rlssime ,  satis  sobrias  et  integritatis  ac 
fidei  plenas.  Nec  miramur  si  exerci- 
tatus  et  in  scripturis  dominicis  peritus 
caute  omnia  et  consulte  geras.  Recte 
aatem  sensisti  circa  impertiendam  fra- 
tribus  nostris  pacem,  quam  sibi  ipsi 
vera  pcenitentia  et  dominicae  confes- 
sionis  gloria  reddiderunt,  sermonibus 
suis  justificati,  quibus  se  ante  damna- 
Terant.  Cum  ergo  abluerint  omne  de- 
lictum,  et  maculam  pristinam  assis- 
tente  sibi  Domino  potiore  virtute  dele- 
Terint ,  jacere  ultra  sub  diabolo  quasi 
prostrati  non  debent  qui  extorres  facti, 
€t  bonis  suis  omnibus  spoliati ,  erexe- 
runtse,etcum  Christo  stare  coeperunt. 
Atque  utinam  sic  et  ceeteri  post  lapsum 
poenitentes  in  statum  prislinum  refor- 
mentur ,  quos  nunc  urgentes  et  pacem 
temere  atque  importune  extorqueutes 
quomodo  disposuerimus  ut  scires,  li- 
brum  (1)  tibi  cum  epistolis  numero 
quinque  misi,  quas  ad  clerum  et  ad  ple- 
Lem  et  ad  martyres  quoque  et  confes- 
8ores  feci  :  quse  epistolae  jam  plurimis 
coUegis  nostris  missse  placuerunt,  et 
rescripserunt  se  quoque  nobiscum  in 
eodem  consilio  secundum  catholicam 
fidem  stare.  Quod  ipsum  etiam  tu  ad 
collegas  nostros  quos  potueris  trans- 
mitte,  ut  apud  omnes  unus  actus  et 
una  consensio  secundum  Domini  prse- 
cepta  teneatuF.  Opto  te  ,  frater  caris- 
feime,  semperbene  valere. 


0)  14  «st ,  Ui>rum  ie  Lapsie. 


Celerini  ad  Lucianum* 
EPISTOLxl  XX. 

Petif  a  LucianoconfessoreCelerinusconfessor, 
ullapsisaliquol  inulierculis  ^acenicondoitci, 

Celerinus  Luciano  salutet». 

HiEC  cum  tibi  scriberem ,  domino 
frater ,  gaudens  et  tristis  eram  :  gau- 
dens  eo  quod  audierim  te  pro  nominc 
Domini  nostri  Jesu  Christi  salvaioris 
nostri  tentum  et  illius  nomen  penes 
magistratus  hujus  mundi  confessum  ; 
trisiis  autem  in  eo  quod  ab  eo  ex  quo 
te  deduxi  nunquam  litteras  tuas  acci- 
pere  potui.  Et  nunc  modo  duplex  mihi 
tristitia  incubuit,  quod  cum  Montanum 
fratrem  nostrum  communem  abs  te  de 
carcere  ad  me  esse  venturum  sciebas , 
de  salute  tuai  vel  quid  penes  te  agatar 
mihi  non  significavcris.  Sed  hoc  solet 
contingere  servis  Dei,  maxime  eis  qui 
in  confessione  Christi  sunt  constituti. 
Scio  enim  quoniara  unusquisque  jara 
qua;  sunt  soeculi  nonattendit,  quoniam 
coronam  coelestem  sperat.  Ego  enim 
dixi  fortasse  oblitunj  te  esse  mihi  scri- 
bere.  Nam,  ut  tibi  quoque  de  infim» 
tuus  vel  frater  dicar,  si  fuero  dignus 
Celerinus  audire,  tamen  cuni  essem  et 
ego  in  tam  florida  (1 )  confessione,  fratres 
meos  vetustissiraos  memorabam,  et  eos 
litteris  meis  memoravi  caritatem  pris- 
tinam  eorum  penes  me  meosque  nunc 
esse.Peto  tamen,carissime,  a  Domino, 
ut  si  ante  cruore  illo  sancto  laveris,  si 
prius  passus  fueris  pro  nomine  Domini 
nostri  Jesu  Christi  quam  litterae  meoe  te 
in  hoc  mundo  apprehendant,  vel  nunc 
si  apprehenderint,  mihi  ad  hffic  rescri- 
bas.  Sic  coronet  te  cujus  nomen  con- 
fessus  es.  Crcdo  enim  quoniam  etsi  iu 
hoc  mundo  nos  non  viderimus,  in  fti- 
turo  tamen  nos  coram  Christo  complec- 
temur.  Pete  ut  sira  dignus  et  ego  coro- 
nari  cum  numero  vestro. 

In  magna  tamen  tribulatione  me  con- 
stitutum  scias,  etac  si  sis  mecum  prae- 


(1)  Hoc  esl  purpurea ,  scilicet  in  qua  sanguis 
fusus  erat.  Unde  infra  floridiores  vocat  con- 
fessores,  florida  confessione  conspicuos  ;  super 
quos  ipse  lloridus  Lucianus  antistes  factu^ 

3 


DIVI  CYPRIANI 


sens,  sic  caritatis  pristinse  reminiscor 
die  ac  nocte.  Deus  solus  scit.  Et  ideo 
peto ut  annuas  desiderio meo  et  mecum 
doleas  in  morte  sororis  raea?,  quae  ce- 
cidit  in  liac  vastatione  a  Christo,  Sacri- 
ficavit  enira  et  exacerbavit  Dominum 
Dostrum  :  quod  nobis  manifestum  vide- 
tur.  Pro  cujus  factis  ego  in  hac  die  la;- 
titiae  Pascliae  flens  die  ac  nocte  ,  in  ci- 
licio  et  cinere  lacrjmabundus  dies 
exegi  et  exigo  usque  in  hodiernura, 
donec  auxiliura  Domiui  nostri  Jcsu 
Christi  [subveniat]  et  pietas  per  te  vel 
per  eos  dominos  meos  qui  coronati  fue- 
rint,  a  quibus  postulaturus  es  ut  veniam 
habeant  nefanda  naufragia.  31emoratus 
suni  enim  caritatis  tuse  pristinae  ,  quod 
cum  omnibus  doleas  pro  sororibus  nos- 
tris ,  quas  et  tu  bene  nosti ,  id  est ,  Nu- 
meria  et  Candida ;  pro  quarum  peccato, 


nus  per  vestras  sanctas  orationcs  et 
petitioncs,  iu  quas  nos  fidimus,quo- 
niam  estis  amici  sed  et  testes  Christi, 
quod  omnia  indulgeatis. 

Peto  ergo,  Domine  carissiraeLucianc, 
memor  sis  mei  et  petitionl  meae  an- 
nuas.  Sic  Christus  coronam  illara  sanc- 
tara ,  quara  tibi  non  tantum  in  confes- 
sione,  sed  et  in  sanctiraonio  tradidit, 
in  qua  semper  cucurristi ,  exemplum 
sanctorum  semper  et  testis  fuisti ,  ut 
omnibus  dominis  meis  fratribus  tuia 
confessoribus  referas  de  hoc  facto,  uta 
vobis  auxilium  recipiant.  Nam  hoc, 
Domine  frater,  scire  debes,  me  non 
solum  hoc  pro  eis  petere  ,  sed  et  Star- 
tiura  et  Severianum  et  omnes  confes- 
sores  qui  inde  huc  a  vobis  venerunt, 
ad  quos  ipsae  in  portum  descenderunt, 
et  in  urbem  levaverunt ,  quod  sexa- 


quia  nos  fratrcs  habent,  debemus  ex-  !  ginta  quinque  rainistraverunt  et  usquc 
cubare.  Credo  enimCliristum  secundum 
earurapocnitentiara  etopera  quaepenes 
collegas  nostros  fecerunt  extorres  qui  a 


in  hodiernum  in  omnibus  foverunt. 
Suut  enim  penes  illas  omnes.  Plus  au- 
tem  cravare  cor  illud  sanctum  tuum 


vobis  vcnerunt,  a  quibus  ipsis  de  ope-  {  non  debui,  cum  sciam  te  prona  volun- 


ribus  corum  audies,  jam  Cliristum  eis, 
vobis  martyribus  suis  pctentihus,  in- 
dultiirum.  Audivi  enim  te  iloridiorum 
jninisterium  percepisse.  0  te  felicem! 
sfLscipere  vota  tua  quce  seraper  deside- 
rasli  vel  in  terra  doniiiens.  Optasti  pro 
iiomine  illius  in  carcerem  mitti :  quod 
iiunc  tibi  contigit ,  sicut  scriplum  est  : 
Det  tihi  Domimis  secundum  cor  tuum. 
Et  nuuc  super  ipsos  faclus  antistes  Dei 
rccognovit  idem  minisler.  Rogo  itaque, 
Doniine,  et  peto  per  Dominura  nostrum 
Jesum  Christura  ut  caetcris  collegis  tuis 
fratriuus  tuis  meis  dominis  referas,  et 
abeis  petasutquicuu([ue  prior  vestrura 
coronatus  fuerit,  istis  sororibus  nostris 
psumeriae  etCandidae  lale  peccatum  re- 
niittant.  Nam  hanc  ipsam  Etecusam 
scmper  appellavi,testis  Cbt  nobis  Deus, 
quia  pro  se  dona  numeravit  ne  sacrifi- 
caret :  sed  tantum  ascendisse  videtur 
usciue  ad  Tria-Fata,  et  indc  descendisse. 
llauc  ergo  non  sacrificassc  ego  scio. 
Quarum  jam  causa  audita,  praeceperunt 
cas  pra-posili  tantisper  sic  esse  donec 
episcopns  tunstituatur  (t).  Sed  quate- 


tate  operari.Salutantte  Macharius  cmn 
sororibus  suis  Cornclia  etEmerita,quai 
laetantur  de  confessione  tua  florida,sed 
et  onmiura  fratrum  ,  et  Saturninus,(iui 
et  ipse  luctatus  est  cum  diabolo,  q;ii  et 
Christi  nomen  est  fortitcr  confessus, 
qui  et  ibi  in  poena  ungularum  fortiter 
est  confessus,  qui  et  hoc  nimis  rogat  et 
petit.  Salutant  tc  fratres  tui  Calphur- 
nius  et  3Iaria  et  oranes  sancti  fratres. 
Nam  et  hoc  scire  debes,  me  ct  domijiis 
meis  fratribus  tuis  [litteras  jscripsisse, 
([uas  peto  iilis  eas  legere  digueris. 


(t)  Sciiitcl  doiiti:  PclM  Cuibedra,  qiije  post 


EPISTOL.1  XXI. 

Lucianus  rcspondet  Celerino. 

Lucianus  Celerino  don'ino  ,  si  dignut  fuer^  Mnrri, 
coUcga  in  Christo,  salut£>n. 

ACCEPI  litteras  tuas,  doraine  frater 
dilectissime,  in  quibus  me  taiilum  gra- 
vasti  utpropter  tuamgravationem  tanto 
gaudiopene  exciderim,ut  iitteras  quas 
et  ego  oplabam  post  tantum  temporis 


morlem  Fabiani  v  icabai ,  episcopum  a«c»- 
pissel.  Ab  nrbe  enim  Celcrinus  Lutiano  ia 
A.fricain  scriLebat. 


EPISTOLtE. 

legere,  in  quibus  mel  dignatus  es  me- 
morare,  beneficio  tantae  tuae  humili- 
tatis  legero  exultaverim ,  qui  scribens 
miiii  diceres  :  «  Si  dignus  fuero  frater 
»  nomiiiari  tuus, »  hominis  qui  apud  pu- 
silliores  (i)uomenDei  cum  timore  con- 
fessus  sum.  Nam  tu  Deo  volente  ipsum 
ajiguem  majorem  (2),  metatorem  (5) 
anticliristi ,  non  tantum  confessus  de- 
ten-uisti  vocibus  illis  et  ver])is  deificis 
i[uibus  scio  quasi  amatores  fidei  et  ze- 
lotypi  disciplinGe  Christi,in  qua  te  novi 
vivacitatc  versari  te  gaudeo,  vicisti. 
Runc,  carissime,  jam  iutcr  raartyrcs 
tleputande,voluisUnos  littcris  tuis  gra- 
vare,  in  quibus  significasti  de  sororibus 
nostris;  pro  quihus  utinam  fieri  possct 
ut  sine  tanto  scelere  commisso  memo- 
riam  faccrcmus.  Non  profecto  tautis 
lacrymis  incuraberemus  ut  nunc. 

Scire  delDuisti  quid  circa  nos  actum 
eit.  Cum  benedictus  martyr  Paulus 
adhuc  in  corpore  esset ,  vocavit  me, 
et  dixit  mihi :  «  Luciane,coram  Christo 
»tibi  dico  ut  si  quis  post  arcessitionem 
wraeamabs  te  pacera  petierit,da  in  no- 
omine  meo.  »  SedetomaesquosDomi- 
ims  in  tanta  tribulatione  arcessire  dig- 
natus  estjuniversi  litteras  ex  compacto 
universis  pacem  dimisimus.  Vides  ergo, 
frater,quoniam  partim  ejus  quod  milii 
Paulus  praecepit  quam  universis  quod 
censuimus,  ex  quibus  eramus  in  hac 
tribulatione  ,  cum  jussi  sumus  secun- 
dum  praeceptum  Imperatoris  fame  et 
siti  necari,  et  rcclusi  sumus  in  duabus 
cellis,  ita  ut  nos  afficerent  farae  ct  siti. 
Sed  et  ignis  ab  opere  pressurae  nostrse 
tam  intolerabilis  erat  quam  nemo  por- 
tare  posset.  Sed  nunc  ipsam  claritatem 
sumus  consecuti.  Et  ideo ,  frater  caris- 
sime,  saluta  Numeriam  et  Candidam  , 
quse  secundum  Pauli  pra^ceptum  et  cae- 
terorum  martyrum,  quorum  nomina 
subjicio,  Bassi  in  pejerario  (4),  Map- 
palici  in  quajstione,  Fortunionis  in  car- 


(1)  Pusilliores  vocat  magistratus ,  praesides, 
proconsules. 

(2)  Decium  Imperatorem  desi{jnat. 

(3)  1(1  est  prsecursorem.  Vide  epist.  81. 

(4)  Ignoralur  prorsus  quid  sibi  velit  Tioc 
Terbtim.  Rigaltius  conjicit  legendum  esse  :  iti 
pttrario,  quod  idem  esset  ac  ,  ad  inelalla. 


27 

ccre,  Pauli  a  quaestione,  Fortunatne, 
Victorini ,  Victoris ,  Herennii,  Credulie, 
Hcrcnae,  Donati,  Finni ,  Venusti , 
Fructi ,  Juliae,  Martialis,  et  Aristonis, 
qui  Deo  voleute  in  carcere  fame  necali 
sunt;quorum  ctnossocios  futurosintra 
dies  audietis.  Jam  enim  ex  quo  iterato 
rcclusi  sumus  sunt  dies  octo  in  die  quo 
tibi  litteras  scripsi.  Nam  et  ante  dies 
octo  per  dics  quinque  medlos  modicuci 
panis  accepimus  et  aquam  ad  mcnsu- 
ram.  Et  ideo,  frater,  pcto  ut  sicut  hic 
cum  Dominus  coeperit  ipsi  Ecclesiae  pa- 
cera  dare,  sccundum  prreceptum  Pauli 
et  nostrum  traclatum,  cxposita  causa 
apud  episcopum,  et  facta  exomclogesi, 
haheant  pacem,  non  tanlura  hae,  sed  et 
quas  scis  ad  animum  nostrum  perti- 
nere. 

Salutant  vos  collegaj  mei  universi. 
Vos  salutate  confessores  Domini  qui  ibi 
vobiscum  sunt,  quorum  nomina  signi- 
ficasti ;  inter  quos  et  Saturninus  cum 
comitibus  suis,  sed  et  collega  mcus,  et 
Maris,  Collecta,  et  Emerita,  Calpliur- 
nius  et  Maria,  Sabina,  Spesina,  et  so- 
rores,  Januaria,  Dativa  ,  Donata.  Salu- 
taraus  cum  suis  Saturum,  Bassianum  , 
et  universum  clerum,  Uraniura,  Ale- 
xium,  Quintianura,  Colonicam,et  uni- 
vcrsos  quorum  noraina  non  scripsi, 
quia  jam  lassus  erain.  Ideo  ignoscere 
debent.  Opto  vos  bene  valere,  Alexium 
et  Getulicum  et  argentarios  et  sorores. 
Salutant  vos  sorores  meae  Januaria  et 
Sophia ,  quas  vobis  comraeado. 


Ad  derum  Romce  consisfenfem* 
EPISTOLA  XXII. 

De  multis  confes«oribus  et  de  Luciani  invere» 
cundia  et  Celerini  confessoris  niodeslia. 

Cyprianus  preshyteris  et  diaconihus  Romcc  consi^ 
tentibns  fratribus  salutem. 

PoST  factas  ad  vos  litteras ,  fratre» 
carissirai,  quibus  actusnosterexpositus 
et  disciplinae  ac  diligentiae  quantula- 
cunque  ratio  declarata  est,  aliud  acces- 
sit,  quod  nec  ipsum  latere  vos  debuit. 
Nam  frater  noster  Lucianus,  et  ipse 
uiius  de  confessoribus ,  fide  quidera  ca- 


2.?  DIVI  CY 

lidas  et  Tirtute  robustus,  sed  minus 
doininica  lectione  fundatus,  quaedam 
conatus  est,  imperiti  jarapridem  se 
vulgi  auctorem  constituens,  ut  manu 
ejus  scripli  libelli  gregatim  muUis  no- 
mine  Pauli  darentur,  cum  Mappalicus 
martyr  cautus  et  verecundus,  legis  ac 
discipliuseraemor,nullas  contra  Evan- 
gelium  litteras  fecerit,  sed  tantum  do- 
mestica  pietate  commotus  matri  suae , 
quaj  lapsa  fuerat,  mandaverit  pacem 
dari,Satuminus  quoque  post  tormenta 
adhuc  in  carccre  constitutus  uullas 
ejusmodi  litteras  emiserit.  Lucianus 
vero  non  tantura  Paulo  adhuc  in  car- 
cere  posito  nomine  illius  libellos  manu 
8ua  scjiptos  passim  dedit ,  sed  et  post 
ejus  excessum  eadem  facere  sub  ejus 
iK)mine  perseveravit,dicens  boc  sibi  ab 
illo  raandatum,nesciens  Domino  raagis 
quam  conservo  obtemperandum.  Au- 
reliiquoque  adolescentis  tormenta  per- 
pessi  nomine  libelli  multi  dati  sunl 
ejusdem  Luciani  manu  scripti ,  quod 
litteras  ille  non  nosset.  Cui  rei  ut  ali- 
quatenus  posset  obsisti ,  litteras  ad  eos 
feci,  quas  ad  vos  sub  epistola  priore 
transmisi,quibus  petere  etsuadere  non 
destiti  ut  Dominicae  legLs  et  Evangelii 
ratio  teneretur. 

Postquam  vero  ad  eos  litteras  misi  ut 
quasi  moderatius  aliquid  et  temperan- 
tius  fieret,  universorum  confessorum 
noraine  ideraLucianus  epistolara  scrip- 
sit,  qua  pene  omne  vinculum  fidei  et 
limorDeietmandatumDominietEvan- 
gelii  sanctitas  et  firmitas  solveretur. 
Scripsit  enim  oraniuranomineuniversis 
eos  pacera  dedisse  et  hanc  forraara  per 
me  aliis  episcopis  innotescere  volle  : 
eujus  epislolae  exemplum  ad  vos  trans- 
misi.  Additum  est  plane,  de  quibus 
ratio  constiterit  quid  post  comraissum 
egerint.QuK  rcs  majorcra  nobis  conflat 
invidiara,  ut  nos  cum  singulomm  causas 
audire  ct  excutere  coeperimus,  videa- 
miirmultisncgare  quod  se  nunc  omnes 
jactant  a  martyribus  et  confessoribus 
acccpisse. 

Dcnique  hnjus  seditionis  origo  jam 
cn^pit.  >amque  in  provincia  nostra  per 
aiiquot  civitates  in  prspositos  impetus 
^T  niultitudinena  factus  est ,  et  pacem 


PIIIANI 

quam  semel  cuncli  araartjTibus  et  coo- 
fessoribus  datam  clamilabant  confestim 
sibi  repra^sentari  coegerunt,  territis  et 
subactis  praepositis  suis  ,  qui  ad  resis- 
tendum  minus  virtute  animi  et  roboro 
fidei  pra;valebant.  Apud  nos  etiam 
quidam  turJmlenti ,  qui  vix  a  nobis  ia 
praiteritum  rcgebantur  et  in  nostram 
praesentiam  differebantur,  per  banc 
epistolara  velut  quibusdam  facibus  ac- 
censi  plus  exardescere  et  pacem  sibi 
datara  extorquere  cceperunt.De  quibua 
quales  ad  clerura  nostrum  litteras  fecc- 
rim  exemplum  vobis  misi.  Sed  et  quid 
mihi  Caldonius  collega  pro  integritate 
et  fide  sua  scripserit,  quidque  ego  ei 
rescripserim  ,  utrumque  ad  vos  legen- 
dum  transmisi.  Exempla  quoque  epl- 
stolae  Celerini  boni  et  robusti  confe&so- 
ris ,  quam  ad  Lucianum  eundem  confes- 
sorem  scripserit,  item  quid  Lucianus  ei 
rescripserit,  misi  vobis,  ut  sciretis  et 
laborem  circa  orania  et  diligentiam 
nostram  et  veritatem  ipsara  disceretis. 
Celerinus  confcssor  quara  sitmoderatus 
et  cautus  et  bumilitate  ac  tiraore  sectai 
nostrae  verecundus,Lucianus  vero  circa 
intelligentiam  domiuitae  lectionis,  ut 
dixi,  minus  peritus,et  circa  invidiam 
verecundia)  nostrae  relinquendam  fac^- 
litate  sua  molestus.  Nam  cura  Dominus 
dixerit,  in  nomiue  Patris  et  Filii  et  Spi- 
ritus  sancti  gentes  tingui  et  in  baptismo 
praeterita  peccata  diraitti,  hic  praecepti 
ct  legis  ignarus  raandat  pacera  dari  et 
peccata  diraitti  in Pauli  nomine ,  et  hoc 
sibi  dicit  ab  illo  esse  mandatum,  sicut 
in  litteris  ejusdera  Luciani  ad  Celeri- 
nura  factis  animadvertetis,quibus  mi- 
nime  consideravit  quod  non  martyres 
evangelium  faciant,sed  per  evangelium 
martyres  fiant;  quando  et  Paulus  apo- 
-jolus,  quera  Dorainus  vas  elcctionia 
suae  dixit ,  posuerit  in  epistola  sua  di- 
ccns  :  Miror  quod  sic  tam  cilo  demuta^ 
mini  ab  eo  qui  vos  vocavil  in  graiiam  ad 
aliud  cvarKjdium  ;  quod  non  est  alivd  : 
nisisi  suntaliqui  qui  vosturhant  etvolunt 
converlere  cvangelium  Chrisli.  Sed  licet 
nos  aut  anqelus  de  ccelo  aUter  adnuntiei 
•prxtei-quam  quod  adnuntiavimus  vobi$y 
anathema  sit,  sicut proadiximus.  Et  nun^: 
ilenim  dico  :  si  qms  vobis  adnunliav^rA 


EPIST 
prcclerquam  quod  accepisUSf  anathema 

Opporlune  vcro  supcrvcnerunt  lit- 
tcrae  vestrse,  quas  accepi  ad  clerum  fac- 
tas,  item  quas  beati  confessores  Moyses 
el  Maximus,Nicoslratus,  et  caeteri  Sa- 
tumina  et  Aurelio  et  cceteris  miseiunt, 
in  quibus  Evangelii  plcnus  vigor  et 
disciplina  robusta  legis  dominicaj  con- 
tinentur.  Laborantes  bic  nos  et  contra 
invidiae  impetum  totis  fidei  viribus  re- 
sistentes  multum  sermo  vester  adjuvit 
ut  divinitus  compendium  fierct,  et 
priusquam  venirent  ad  vos  littercoquas 
vobis  proxime  raisiut  declararetis  nobis 
quod  secundum  evangelii  legcra  no- 
biscura  fortiter  atque  unanimiter  etiam 
vestra  sententia  concurrat.  Opto  vos, 
fralres  carissimi  ac  desiderantissimi , 
seraper  bene  valere. 


jid  clerum* 
EPISTOLA  XXIII. 

De  litleris  Romam  missis  el  de  Saluro  lectore 
et  Optato  hypodiacono  factis. 

Cypriamu  preahyteris  et  diaconibtis  frairihua 
salutem. 

Ne  quid  conscientiam  vestram  late- 
ret,  fratres  carissimi,  quid  mihi  scrip- 
tum  sit,  quidque  ego  rescripserim, 
utriusque  epistolae  vobis  exemplura 
misi ;  et  credo  vobis  id  quod  rescripsi 
non  displicere.  Sed  et  illud  ad  vos  per- 
ferre  litteris  meis  debui,  urgente  causa 
elero  in  Urbe  consistenti  litteras  me 
misissc.  Et  quoniam  oportuit  rae  per 
clericos  scribere,  scio  autem  nostros 
pturimos  absentes  esse,  paucos  vero 
qui  illic  sunt  vix  ad  ministerium  quo- 
tidiani  operis  sufficere,  necesse  fuit 
novos  aliquos  constituere  qui  mitteren- 
tur.  Fecisse  me  autera  sciatis  lectorem 
Saturum  et  hypodiaconura  Optatum 
confessorem,  quos  jampridem  communi 
consilio  clero  proximos  feceramus, 
quando  aut  Saturo  die  Paschae  semel 
atque  iterum  lectionera  dedimus,  aut 
quando  cum  presbyteris  doctoribus  lec- 
tores  diligenter  probaremus,  Optatum 
inter  lectores  doctorem  audientium 
consUtuimus,examiQaotes  aa  congrue' 


OLJE.  2^ 

rent  illis  omnla  quse  esse  debent  in  i>f 
qui  ad  clerum  parabantur.  INibil  ergo  a 
me  absentibus  vobisnovum  factum  est; 
sed  quod  jampridem  communi  consilio 
omnium  nostrum  coeperat ,  necessitate 
urgentc  promotura  est.  Opto  vos,  fratres 
carissimi,  semper  bene  valere  et  nostri 
meminissc.  Fiatcrnitatem  aalutate.Va- 
lete. 

Jd  Moysen  et  Maximum  et  ctBfeixw  Rom(2 
confessores. 

EriSTOLA   XXIV. 

Eorum  in  tormentis  conslantiani,in  discfplina 
observantjam  laudat. 

Cyprianus  Moysi  et  Maximo  jrrcslyteris  t<(  ccetcri» 
confessoribus  dilectissimis  fratri(/v£  salutem. 

Gloriam  fidei  et  virtutis  vestraj,  for- 
tissimi  ac  beatissimi  fratres,  jampridem 
de  opinione  cognovcram,  laetatus  satis 
et  plurimum  gratulatus  quod  vos  con- 
fessione  sui  nominis  paraverit  ad  coro- 
nam  Domini  nostri  Jesu  Christi  praeci- 
pua  dignatio.  Vos  enim  primores  et 
duces  ad  nostri  temporis  praelium  facti 
coelestis  militiaesigna  movistis.  Vos  spi- 
ritale  certamen,  quod  nunc  geri  Deus 
voluit,  vestris  virtutibus  imbuistis.  Vos 
surgentis  belli  impetus  primos  immo- 
bili  robore  atque  inconcussa  stabilitato 
fregistis.  Inde  initia  felicia  pugnandi 
orta  sunt.  Inde  vincendi  auspicia  ctt>- 
perunt.  Contigit  hic  per  tormenta  coii- 
summari  martyria.  Sed  qui  in  coui^rcs- 
sione  praecedens  exemplum  virtulis 
fratribus  factus  est,  cum  martyribus  iii 
lionore  coramunis  est.  Coronas  vestra 
manu  sertas  inde  huc  tradidistis ,  et  dc 
poculo  salutari  fratribus  propinastis. 

Accessit  ad  confessionis  exordia  glo- 
riosa  et  railitiae  victricis  auspicia  disci- 
plinae  tenor ,  quera  de  epistolae  vestrai 
vigore  perspexiraus  quam  modo  ad 
collegas  vestros  in  confessione  vobiscuiii 
Domino  copulatos  soUicita  admonitioiie 
misistis  ut  Evangelii  sancta  praecepta 
et  tradita  nobis  semel  raandata  vitaliu 
forti  et  stabili  observatione  teneantur. 
Ecce  alius  gloriae  vestrae  sublimis  gra- 
dus,  ecce  iterum  cum  confessione  ge- 
minatus  promerendiDei  titulus,  starc 


nO  DIVI  CYPRIANI 

firino  gradu ,  et  in  bac  acie  qui  Evunge- 
liuin  couantur  inuinpere  et  prajcepti.s 
Doniiui  subruendis  nianus  iinpias  infe- 
rentes  fidei  robore  subinovere.  prie- 
buisse  ante  initia  virtulum ,  w_iic  et 
luorum  magisteria  praebere.  Doniinus 
post  resurrectionem  mitteus  apobtoios 
mandat  et  dicit  :  Data  est  mihi  ouinis 
yotestus  in  coelo  et  in  terra.  Ite  ergo  et 
ilacete  (jentes  omnes ,  tingentes  eos  in  no- 
vxine  Patris  el  FUii  et  Sviritus  sancli , 
doccntes  eos  observure  omnia  qucecuinque 
frcecepi  vobis.  El  Jubannes  apostolus 
u.andati  nienior  in  epistola  sua  postino- 
<]um  pouit.  In  /lOC,  inquit,  inleiligimus 
quia  cognovimus  eum,  si  proicepta  ejus 
custodiamus.  Qui  ilicit  quoniam  cognovil 
cam,  et  .)iu7idala  ejus  non  servat,  mendux 
€st,  et  veritus  in  illo  non  e-il.  llsic  prae- 
cepta  custodienda  suggeritis,  divina  et 
cu^lestia  mandata  servatis.  Hoc  est  esse 
coufessorem  Domini ,  lioc  est  essc 
martyrem  Cbristi,  servare  vocis  suae 
iiiviolatam  circa  cmnia  et  solidam  (ir- 
initateni.  Nam  velle  prKter  Dominum 
martyrem  fieri  ct  pra.'cepta  Dumiiii 
destruere  couari ,  uli  adversus  illum 
dignatione  quam  tibi  dederit,  arniis  ab 
iilo  accepfis  rebellem  quodaniinodo 
lieri ,  hoc  est  Cliristum  confiteri  velle 
ctEvangelium  Cliribti  negare. 

Lu!lor  i;;:itur  e.v  vobis ,  fortissimi  ac 
fidelissimi  fralres;et  quantum  gratulor 
marlyribus  istic  lionoratis  ob  viriuin 
gioriam,  tantum  gratulor  pariter  ct 
vobis  ob  doininicaj  etiain  di!.ciplinie 
coronam.  Dignationem  suam  Doininus 
Jiiulliplici  genere  largilatis  intudit, 
Lonorum  miliiuin  laudes  et  glorias  spi- 
ritales  copiosa  varietate  distribuit.  llo- 
iioris  vestri  participes  et  nos  sumus , 
gloriam  vestram  nustram  gloriam  com- 
putainus,  «luoruin  teinpora  illustravit 
taiita  felicilas,  ut  aitalem  nostram  vi- 
dere  contingerct  probatos  servos  Dei 
et  Chri^ti  mililes  coronatos.  Opto  vos, 
fortissimi  ac  beatissiini  fratres,  sempcr 
beuu  valcre  et  uo^tri  meiniuisse. 


EPISTOLA  XXV. 

Moyses,  Maximiis,  Nicostratus,  et  alS  cor- 
fesiures  respundent  pr:£cedenli  e£>i6iul<S' 

Coecilio  Cypriano  episcopo  eccleaice  Carlhagiiientfvn 
Jloysei  et  .Vuximus  pTeilyttri ,  et  yicustratua 
et  nutinus  diaconi ,  et  cceteri  ci.nfessores  »n  /lu» 
icrHatis  perseverantes  in  Deo  palre  et  in  fiUt 
ejus  Jesu  Chriito  Domino  nostro  et  •'»  Spiritn 
sancto ,  saluteni. 

Inter  varios  et  multiplices,  frater, 
dolores  nobis  constitutis  propter  pra»- 
senles  multorum  fratrum  per  totiu;j 
pene  orbem  ruinas,  hoc  pra^cipuuni 
nobis  solatium  supervenit  quod  accepti:? 
litteris  tuis  erecti  sumus,  et  dolentij 
animi  maroribus  fomenta  suscepimus. 
Uude  intelligerc  jam  possumus  gratiam 
divinaj  providentiaj  forsitau  non  ob 
aliain  causain  nos  tain  diu  clausos  vin- 
culis  carceris  rcservarc  voluisse,  nisi 
ut  instructi  et  robustius  animati  litteri3 
tuis  voto  proniore  ad  coronam  desliiia- 
tam  possemus  pervenire.  Illuxerunt 
enim  nobis  litterae  tuaj  ut  in  tempestate 
quadam  serenitas  et  in  turbido  mari 
e.xoptata  tranquillitas  et  iu  laboribus 
re(}uies,  ut  iu  periculis  et  doloribus 
sanitas,  ut  iu  densissimis  tenebris  can- 
dida  lux  et  refulgens.  Ila  illas  animo 
sitiente  perbibiinus  et  voto  esurienLe 
siiscepimusjut  aJ  certamen  inimici  es 
illis  nos  satis  pastos  et  saginatos  (J) 
g.iudeamus.  Reddet  tibi  Dominus  pro 
isla  tua  caritate  mercedem ,  et  hujus 
tam  boni  operis  repraisentabit  debitaui 
frugeni.  >'on  minus  enim  corona)  mer- 
cede  condignus  est  qui  hortatus  cst, 
(iuain(|uiet  passusest;  nouminuslaudo 
coiidignus  ([ui  docuit,(iuamqui  et  fecil, 
>ou  iuinus  honoraiidus  cst  qui  moniiit 
(jnam  (jui  dimicavit;  nisi  quuniam  noii- 
nuiiHiuain  niagis  gloriaj  cumulus  re- 
duiidat  ad  euin  (jui  instituit,  quaiii  :ul 
cuni  (jui  se  docibilcm  discipulum  sulv- 
ministravit.  Hicenim  fortassishoc  qiiod 
exercuit  uou  habuisset,  nisi  ille  d(>- 
cuisset. 

Pcrcepimus  igitur,  itcrnm  dicimus, 


(t)  Miis  oliin  eral  eos  qiii  vel  [X£i\x  causa  ad 
,;ljdia(uriuii>  aut  venaloriutii  luduin  dalj 
•  iSinl ,  vel  sponlc  se  iisilem  addicereiit  .  sa.jir- 
iiari  priiis,  ul  lxai)iliurcs  el  valeuliorcs  i<r»- 
duceieiilur. 


EPIST 

ft-ater  Cypriane ,  masna  gaudia ,  magna 
Bolatia  5  magiia  fomenta ,  maxime  quod 
<3t  gloriosas  martyrum ,  non  dicam  mor- 
tes,  sed  immortalitates  gloriosis  et  con- 
dignis  laudiljus  prosequutus  es.  Tales 
enim  excessus  talibus  vocibus  prose- 
quendi  fuerunt,  ut  quse  referel)an- 
tur ,  sic  dicerentur  qualiter  facta 
sunt.  Ex  tuis  ergo  litteris  vidimus  glo- 
riosos  illos  martyrum  triumphos ,  et 
oculis  nostris  quodam  modo  coelum  illos 
petentes  prosecuti  sumus,  et  inter  An- 
gelos  ac  Potestates  Dominationesque 
coelestes  constitutoscontemplati  sumus. 
Scd  et  Dominum  apud  Patrem  testimo- 
nium  suum  illis  promissum  perliiben- 
tem  auribus  nostris  quodam  modo  sen- 
simus.  Hoc  est  ergo  quod  et  nobis  ani- 
mum  in  dies  erigit ,  et  ad  consequendos 
gradus  tantse  dignationis  incendit. 

Quid  enim  gloriosius,  quiclve  felicius 
uTli  hominum  poterit  ex  divina  digna- 
tione  contingere,  quara  inter  ipsos 
carniGces  in  ipso  interitu  confiteri  Do- 
minum  Deum;  quam  inter  ssevientia 
saecularis  potestatis  varia  et  exquisita 
tormenta,  etiam  extorto  et  excruciato 
ct  excarniflcato  corpore ,  Christum  Dei 
llliam,  etsi  recedente  sed  tamen  libero 
spiritu,  confiteri;  quam  relicto  mundo 
cojlum  petisse,  quam  desertis  homini- 
bus  inter  angelos  stare,  quam  impedi- 
mentis  omnibus  ssecularibus  ruptis  in 
conspectu  Dei  jam  seliberum  sistere, 
quam  coeleste  regnum  sine  ulla  cunc- 
tatione  tenere,  quam  collegam  passio- 
jiiscuraChristoinChristinominefactum 
fuisse,  quam  judicis  sui  divina  digna- 
tione  judicem  factura  fuisse ,  quam  im- 
inaculatam  conscientiam  de  confessione 
nominis  reportasse  ,  quam  humanis  et 
sacriiegis  legibus  contra  fidem  non  obe- 
disse,  quam  veritatem  voce  publica 
confestatum  fuisse,  quam  ipsam  quae 
obomnibus  metuatur  moriendo  raortem 
subegisse,  quam  per  ipsara  raortera  im- 
raortalitatem  consecutum  fuisse ,  quam 
«mnibus  ssevitiae  instrumentis  excar- 
iiiGcatum  et  extortum  ipsis  tormentis 
tormenta  superasse ,  quam  omnibus  di- 
laniati  corporis  doloribus  robore  animi 
reluctatum  fuisse,  quara  sanguinem 
suum  profluentem  non  horruisse ,  quara 


OLJE.  51 

supplicla  suaposl  fldcm  amarefcplsse, 
quam  detrimentum  vitae  suse  putare 
non  exisse? 

Ad  hoc  enim  prselium  quasi  quadam 
tubaEvangelii  sui  nos  excitatDorainus 
dicens  :  Qui  phis  diligit  patrem  aut  mct- 
tvem  quam  me  non  est  me  dignu^  ,  ct  qui 
phis  diligit  animam  suam  quam  me  non 
estmedignus,  et  qui  non  tollil  crucem 
suam  et  sequitnr  me  non  est  me  dignits, 
Et  itcrum  :  Beati  qui  persecutionem  passi 
fuerint  jtropter  justitiam.  Jpsorum  enim 
est  regnum  ccelorum.  Beati  eritis  cum  vos 
persecuti  fuerint  et  odio  hahuerint.  Gau~ 
dele  et  exultate.  Sic  enim  et  prophetaf 
persecuii  sunt,  qui  ante  vos  fuerunt,  pa- 
tres  eorum.  Et  iterum  :  Quoniam  ante 
Reges  et  potestates  stabitis,  et  tradet  fra- 
ter  fratrem  ad  mortem,  et  pater  filium , 
et  qui  perseveraverit  usque  ad  finem  ■>  hic 
salvus  crit.  Et  :  Fincenti  dabo  sedere  su- 
per  thronum  meum,  sicut  et  ego  vici  ct 
sedi  supcr  thronum  patris  mei.  Sed  et 
apostolus  :  Quis  nos  separahit  a  caritate 
Chrisli?  Pressura,  an  angustia,  an  per- 
seculio,  an  fames,  an  nuditas ,  an  peri" 
culum,  an  gladius ,  sicut scriptum  est,  quia 
propter  te  interficimur  iota  die ,  oestimati 
sumusvelut  o^^es  victimos,  sed  in  iis  onini" 
hus  supervincimus  pro  eo  qui  nos  dilexrt. 
Haec  et  hujusmodi  cum  in  Evangelio 
collata  perlegamus , et  quasi  faces  qua«~ 
dara  ad  inflamraandara  lidera  dorainicis 
vocibus  suppositas  nobis  sentiaraus , 
hostes  veritatis  jam  non  tantum  noii 
perhorrescimus,  sed  et  provocamus,  et 
inimicos  Dei  jara  hoc  ipso  quod  iion 
cessimus  viciraus,  et  nefarias  contra 
veritatem  leges  subegimus. 

Et  si  nondum  nostrura  sanguinem 
fudiraus,  sed  fundere  parati  sumus, 
nerao  hanc  dilationis  nostrae  moram 
clementiam  judicct,  quae  nobis  officit, 
quae  impedimentura  gloriae  facit,  qua? 
coelum  diflert,  quae  gloriosura  Dei  con- 
spectum  inhibet.  In  hujusmodi  enim 
certamine  et  inhujusmodi  ubi  decerkit 
fides  praelio ,  mora  martyres  non  distu- 
lisse  vera  clementia  est.  Pete  ergo , 
Cypriane  carissime,ut  nos  gratia  su.'i 
Dominusmagis  ac  magis  in  dies  singu- 
los  quosque  uberius  atque  propensius  et 
arraet  et  illustret  et  viribus  potentiai 


DIVI  cyPRIANI 


suae  firmet  ac  roLoret ,  ct  quasi  optimus 
iiuperator  miiites  suos ,  quos  uscjue 
adliuc  in  castris  carceris  exercuit  et 
probavit,  producat  jain  ad  propositi 
C(Tiamijiiscanipum.Porrigatnobisanna 
tlhina,  illa  tola  quai  nesciunt  vinci , 
loricam  justiliac,  quai  nunquam  solet 
rumpi,  clypeum  lidei,  qui  non  potest 
peiforari,  galeam  salutis,  quoe  non  po- 
tcst  frangi,  et  gladium  spiritus,  cjui 
iion  consuevit  vulnerari.  Cui  enim  ma- 
ijis  ha^c  ut  pro  nobis  petat  mandare  de- 
jbemus  quam  tain  glorioso  episcopo ,  ut 
hostiaj  (lestijialipelantauxilium  de  sa- 
cerdote? 

Lcce  aliud  gaudium  nostrum,  quod 
in  officio  episcoijalus  tui ,  licet  interim 
a  fratribus  pro  temporis  conditicne  dis- 
tractus  es,  tamcn  non  defuisti,  quod 
litteris  confessores  frequenter  corrobu- 
rasti,  quod  etiam  sumptus  nccessarios 
de  tuislaboribus  justis  prcsbuisti,  quod 
in  omnibus  te  pr;esentem  quodammodo 
scmper  exbibuisti .  quod  in  nulla  officii 
tui  parte  quasi  aliquis  desertor  claudi- 
casti. 

Sed  quod  nos  ad  majorem  la^titiam 
robustius  provocavit,tacere  non  possu- 
mus  quiii  oimii  vocis  nostr»  testimonio 
prosc(iuamur.  Animadvertimus  enim 
te  congruentc  ccnsura  ct  eos  digne  ob- 
jurgasse  qui  immcmorcs  deliclorum 
suorum  paccm  a  prcsb>  teris  per  absen- 
tiam  tuam  fcstinata  ct  praecipiti  cupi- 
ditatc  extorsissent,  et  illos  qui  sine 
respectu  Evangclii  sanctum  Domini  ca- 
nibus  et  margaritas  porcis  prophana  fa- 
cilitute  donassent,  cum  grande  dclic- 
tum  et  per  totum  pene  orbem  incredi- 
Lili  vastatione  grassatum  non  oporteat, 
nisi ,  ut  ipse  scribis ,  cautc  moderatcque 
tractari,  consultis  omnibus  cpiscopis, 
presbyteris,  diaconibus,  confcssonbus, 
et  ipsis  stantibus  laicis ,  ut  in  tuis  littc- 
ris  ct  ipse  testaris;  ne  dum  volumus 
importune  ruinis  subvenire  ,  alias  ma- 
joresruinas  videamurpararc.  Lbicnim 
divinus  scrmo  rolinquitur ,  si  tam  facile 
peccantibus  venia  praestetur?  Fovcndi 
sunt  sane  ipsorum  animi  ct  ad  maturi- 
tatis  suaj  tempus  nutriendi  et  de  scrip- 
turis  sanctis  quam  ingens  ct  supra  om- 
nia  peccatum  commiscriut  iustrueudi. 


Nec  hoc  aniraentur  quia  mutfl  snnt^ 
sed  hoc  ipso  magis  reprimantur  quia 
non  paucisunt.  Nilul  ad  extenuationeni 
delicti  numerus  impudens  valcre  coi>' 
suevit,  sed  pudor,  sed  modestia,  sed 
paticntia  ,seddisciplina,  sedhumilitas, 
atque  subjectio,  sed  alienumdese  e^ 
pectasse  judicium ,  sed  alienam  de  sui) 
sustinuisse  sententiam.  IIoc  cst  quod 
poenitentiam  probat ;  hoc  est  quod  ina»- 
presso  vulneri  inducit  cicatricem;  hoc 
cst  quod  dcjectae  mentis  ruinas  erigit 
ct  attollit,  quod  ardentcm  delictoruin 
aestuantium  vaporem  restinguit  et  finil. 
>'on  enim  quae  sanorum  sunt  corporum 
jiiedicus  aegris  dabit,  ne  iraportunus 
ciliustempestatum  valeludinis  saevici^- 
tis  non  reprimat ,  sed  accendat ;  sciiiocl 
ne  quod  potuisset  maturius  jcjunio  eu- 
tenuari  per  impatientiam  longius  pasia 
cruditate  producat. 

Eluendae  sunt  igitur  impio  sacrificio 
manus  inquinatae  operibus  bonis,  ot 
nefario  cibo  ora  misera  polluta  poenl- 
tentiae  sunt  vcrae  sermonibus  expianda , 
et  in  secretis  cordis  fidelis  novellandus 
ct  consecrandus  est  animus.  Crebri  po»- 
nitcntiumgemitusaudiantur.Nonsemel 
tantum,  sed  ilorum  fidcles  ex  oculis 
lacrymae  profundantur ;  ut  illi  ipsi  oculi 
(jui  malc  siraulachra  conspexerunt,  quaj 
inlicita  commiscrant  satisfacientibus 
Deo  fletibus  deleant.  Non  est  nisi  pa- 
tientia  morbis  necessaria.  Luctantuf 
cum  suo  dolore  qui  languent ,  et  ila  do 
inuin  spcrant  sanitatem,  si  tolerantia 
supcrarint  dolorem.  Infidelis  eniin  ci- 
catrix,  quam  cito  fcstinans  mcdicua 
induxit,  et  ad  quemlibct  casum  mcdela 
rescinditur,si  nonfidcliter  de  ipsa  ta> 
ditate  rcmedia  praestentur.  Cito  rursus 
in  incendium  flamina  revocatur,  nisi 
totius  ignis  etiam  usque  adextremara 
scintillam  materia  restinguatur ,  ut  m»- 
rito  hujusiuodi  hominessciantsibi  etiaiu 
de  ipsa  mora  magis  consuU  ct  fidelioia 
nccessariis  dilalionibus  remedia  pra>- 
stari. 

Catcrum  ubi  crit  quod  custodia  sqna- 
lidi  carccris  includuntur  qui  Chri»- 
ium  confitcntur,  si  siiie  pcricolo  fidei 
siint  (|ui  nigavcrunt?  Ubi  (|uod  in  no- 
mine  Dci  catcuarum  ambitu  \iiiciau- 


tur ,  si  sine  communicatione  non  sunt 
qui  confessionem  Dei  non  retinuerunt? 
tlbi  quod  detenti  martyres  gloriosas 
animas  ponunt,  si  qui  dereliquerunt 
Cdem,  periculorum  et  delictorum  suo- 
rum  non  sentiunt  magnitudinem?  Quod 
si  nimiam  impatientiam  praeferunt  et 
intolerabili  festinatione  communica- 
tionera  exposcunt,  frustra  querula  ista 
el  invidiosa  ac  nihil  adversus  veritatem 
valentia  jactant  petulanti  et  infreno  ore 
convicia,  quandoquidem  licuerit  illis 
suo  jure  retinere,quod  nunc  sua  sponte 
quaesita  necessitate  coguntur  postulare. 
Fides  enim  quae  potuit  Christum  confi- 
tfiri ,  potuit  et  a  Christo  in  communi- 
catione  retineri.  Optamus  te,  beatis- 
simt  ac  gloriosissime  Papa ,  in  Doraino 
eemper  bene  valere  et  nostri  merai- 
nisse. 

Cyprianus  lapsis. 
EPISTOLA  XXVI. 

HsqwBidet  illis,  qui  sibi  de  usurpata  pace  per 
Pauluio  martyrem  data ,  scripserant. 

DoMiNus  noster-  cujus  praecepta  et 
monita  observare  debemus,  episcopi 
honorera  et  Ecclesiae  suae  rationera  dis- 
ponens  in  Evangelio  loquitur  et  dicit 
Petro  :  Ego  tibi  dico  quia  tu  es  Pelrus , 
et  super  istam  petramadificaho  ecclesiam 
meam,  et  portoe  inferorum  non  vincent 
eam ,  et  tibi  dabo  claves  regni  ccelorum ; 
e/  quae  ligaveris  super  terram  erunt  ligata 
et  in  coelis,  et  qucecunque  stlveris  super 
terram  erunt  soluta  et  in  ccelis.  Inde  per 
temporum  et  successionura  vices  episco- 
ponim  ordinatio  et  ecclesiae  ratio  de- 
currit  ut  Ecclesia  super  episcopos  con- 
stituatur  et  omnis  actus  ecclesiae  per 
€Osdem  praepositos  gubernetur.  Cum  hoc 
itaque  divina  lege  fundatum  sit ,  miror 
quosdam  audaci  temeritate  sic  mihi 
scribere  voluisse  ut  ecclesiae  nomine 
litleras  facerent,  quando  ecclesia  in 
€piscopo  et  clero  et  in  omnibus  stanti- 
Lus (4)  sit  constituta.  Absit  enimnec Do- 


(1)  Eleganter  qui  in  iide  perstiterant  stantes 
Tocat ,  eadem  melaphora  qua  lapm  qui  ildeni 
oegarant. 


EPISTOL/E.  53 

mini  misericordia  et  potcstas  ejus  in- 
victa  patiatur  ut  ecclesia  esse  dicalur 
lapsorura  nuraerus ,  cum  scriptum  sit : 
Deus  non  est  mortuorum,  sed  vivorum, 
Omncs  quidem  vivificari  optamus ,  et 
ut  in  statum  pristinum  restituautur 
precibus  nostris  et  gemitibus  oramjus. 
Si  autera  quidara  lapsi  ecclesiarase  vo- 
lunt  esse  ,  et  si  apud  illos  atque  in  illis 
est  ecclesia ,  quid  superest  quam  ut  ipsi 
rogentur  a  nobis  ut  nos  ad  Ecclesiam 
dignentur  admittere?  Summissos  ergo 
et  quietos  et  verecundos  csse  oportet 
eos  qui  delicti  sui  memores  satisfacere 
Deo  debent,  nec  ecclesiae  nomine  littc- 
ras  facere,  cum  se  magis  sciant  eccle- 
siaj  scribere, 

Scripserunt  autera  mihi  nuper  qui- 
dam  de  lapsis  hurailes  et  raites  et  tre- 
mentes  et  metuentes  Deum,  et  qui  iu 
ecclesia  semper  gloriose  et  grauditer 
operati  sunt ,  et  opus  suum  numquara 
Domino  imputaverunt,  scientes  illum 
dixisse  :  Etcum  hcec  omnia  feceritis,  di- 
cite  :  Servi  supervacui  sumus ,  quod  cfc- 
buimus  facere  fecimus.  Quae  illi  cogitan- 
tes,  et  quamvis  libello  a  martyribus 
accepto,  ut  tamen  a  Doraino  satisfactio 
sua  adraitti  possit,  orantes  scripserunt 
mihi  se  delictura  suura  cognoscere  et 
poenitentiam  veram  agere ,  nec  ad  pa- 
cem  temere  aut  importune  properare, 
sed  expectare  praesentiam  nostram ,  di- 
centes  pacem  quoque  ipsam,  si  eani 
nobis  praesentibus  acceperint,  dulcio- 
rem  sibi  futurara.  Quibus  quantura  gra- 
tulatus  sim  Dominus  testis  est ,  qui  dig- 
natus  est  ostendere  quid  ejusraodi  et  ta- 
lesservi  de  ejus  benignitate  raereantur. 
Quas  litteras  cura  nuper  acceperim,  et 
nunc  aliud  scripsisse  vos  legerim ,  peto 
discernatis  desideria  vestra ,  et  quicnn- 
que  estis  qui  has  litteras  nunc  misistis, 
nomina  vestra  libello  subjiciatis,  et  li- 
bellura  cura  singulorura  norainibus  ad 
me  transraittatis.  Ante  est  enim  scire 
quibusrescriberehabeam.  Tunc  ad  sin- 
gula  quae  scripsistis  pro  loci  et  actus 
nostri mediocritate  rescribam.  Opto  vos, 
fratres  carissimi,  semper  bene  valere 
etsecundura  Doraini  disciplinam  quielo 
et  tranquille  agere.  Valetc. 


34 

M  pirshytcros  et  diaconos. 
EPISTOLA  XXVII. 

I5e  Gaio  Diddensi  et  aliis,  qui  lapsis  commu- 
nicjbanl. 

CYprianta  preshyterii   et  diaconihuB  fratribus 
suluttm. 

I\TEr,RE  et  cum  disciplina  fecistis, 
fratres  carissimi ,  quod  consilio  collega- 


DIVI  CYPRTA^T 

Vos  ilaqnc  socundum  lilteras  mcas 
fideliler  et  salubriter  cousuleutes  a 
consiiiis  melioribus  ue  recedatis.  Le- 
gite  vero  bas  easdeni  litteras  et  col- 
legis  meis ,  si  qui  aut  prajsentes  fuerint 
aut  supervenerint,  ut  unanimes  et  con- 
cordes  ad  fovenda  et  sananda  lapso- 
rura  vulncra  consiliuin  salubre  tenea- 
mus,  tractaturi  plenissime  deomnibus, 
cum  convenirc  in  unum  per  Domioi 


rummeorumquiprajsenfcserantjGaiOjniisericordiam  coeperimus.  Interea  si 
Diddcnsi  presbytero  et  diacor.o  ejus  |  qujs  immoderatus  et  praceps,  sive  do 
censuistis  non  communicandum,  qui  j  uostris  presbyteris  vcl  diaconibus,  sive 
communicandocum  lapsis,  et  offorcndo  !  ^q  peregrinis,  ausus  fueritante  senten- 
oblationeseorum,  in  pravis  erroribus  i  tia,n  nostram  comiiiunicare  cumlapsis, 
suis  frequenter  deprehcnsi,  et  semel  |  acommunicationenoslraarceatur,apud 


atquc  iterum,  sccundum  quod  miUi 
ecrijsistis,  a  coilegis  meis  mouiti  ne 
Jjoc  faccrent,  in  praesumptione  et  au- 
daciasuapertinaciter  peistilerunt,  de- 
cipientes  quosdam  fratrcs  cx  plebc  nos- 
tra;  quibusnosomni  humilitatc  consul- 
tum  cupiinus,  ct  quorum  saluti  non 
ndulatione  composita,  sed  sincera  (idc 
prospiciinus  ut  vera  poenitentia  et  ge- 
initu  ct  dolore  pleno  Dominum  depre- 
centur,  quia  scriptum  cst  :  Memenlo 
tinde  cecideris,  et  age  podnilenlium ,  ei 
iicrum  loqaitur  scriptura  divina  :  Sic 
dicit  Dominus  :  Cum  conversus  (jemueris, 
tunc  sahaberis,  et  scics  ubi  fueris.  Inge- 
misccre  autem  et  agcrc  poenitentiam 
quomodo  possunt  quorum  gcmitibus  et 
lacrymis  intercedunt  quida  m  de  presby- 
teris,  ut  communicandum  cum  illis  tc- 
luere  exisliiuent,  jiescientcs  quiascrip- 
tum  cst :  Qui  ros  feliccs  diujnt ,  in  erro- 
rem  vos  mittunt ,  et  semitam  pedum  ves- 
trorum  turhant.  Merilo  salubria  nostra 
et  vcra  consilia  nihil  promovent,  dum 
blandiliis  et  palpationibus  perniciosis 
salutarls  vei'il<is  impedilur,  ct  patitur 
lapsorum  Sunciaet  aegra  mens  quodcor- 
j)oraliter  qaoque  aegri  et  inlirmi  saepe 
patiuntur,  ut  dum  salubres  cibos  et 
utiles  potus  quasi  amaros  et  al)horrcn- 
tes  rcspu'Aut ,  ct  illa  qune  oLlectarc  et 
ad  prxsens  suavia  videntur  essc  appe- 
tunt,  pernicicm  sibi  et  mortem  per 
Inaudienfnm  '^t  interapcrantiam  pro- 
VGcent,necproficiat  adsaluteni  artificis 
ir.cdeiavcra,  dum  ulaudimeutis  dccipit 
dulcis  illcccbra* 


oinnes  nos  causam  dicturus  temeritatis 
suae.quando  in  uuuin  permiktentc  Do- 
mino  convencrimus. 

Desideraslis  quoque  ut  de  Philumeno 
et  Fortunato  hypodiaconis  et  Favorino 
acolytho,  qui  medio  tempore  rcressG- 
runt,  et  nunc  venerunt,  quid  mihi  vi- 
deatur  rescribam.  Cui  rei  non  potui  mo 
solum  judicem  dare,  cum  multi  adhuc 
dc  clero  abseutes  sint,  uec  locum  suum 
vel  sero  repetendum  putaverunt ,  et  haec 
singulomm  tractanda  sit  et  limanda  ple- 
nius  ratio,  non  tantum  cum  coilegig 
meis,  sed  et  cum  plebc  ipsa  universa. 
Expensa  enim  moderatione  libranda  et 
pronmitianda  res  est,  quaa  ia  poste- 
rum  circa  ministros  ccclesiGe  constituat 
cxcmplum.  Interim  seadivisione  men- 
surna  tantum  contincant,  non  (juasi  a 
rainisterio  ecclesiastico  privati  csse  vi- 
deanlur,  sed  ut  iutegris  omnibus  ad 
nostram  praesentiam  diiferantur.  Opto 
vos,  fratrcs  carissirai,  sempcr  bene 
valerc.  Fraternitatem  universam  salu- 
tate ,  et  valete. 


Jd  preshyleros  et  diaconos  JRomcB  consi»' 
tenles. 

EPISTOLA   XXVIII. 

De  iisdem  lapsis,  qui  sihi  paccm  a  Paulo  mar- 
tyre  datam ,  vincUcabant. 

Cyprianus  presbyteris  et  diaeonibus  Romce  conaif 
tcniibvis  fratribus  salulf.m. 

Et  dilectio  communis  et  ratio  expos- 
cit ,  fratrcs  carissimi ,  nihil  conscientia) 


EPISTOL/E. 


vcsfrae  subtralicre  de  liis  qnoc  apud  nos 
geruiitur,  ut  sit  nobis  circa  utilitatem 
ccclosiasticae  administrationis  coramune 
consilium.  Nam  postea  quam  ad  vos  lit- 
teras  feci.  quas  misi  per  Saturum  lec- 
torem  et  Optatumhypodiaconum ,  quo- 
rundamlapsorum  conspirata  temeritas . 
qui  pcenitentiam  agere  et  Deo  satisfa- 
cere  detrectant,  litteras  ad  me  fecerunt, 
pacem  iion  dandam  sibi  postulantes, 
sed  quasi  jam  datam  sibi  vindicantes , 
quod  dicantPaulum  omnibuspacem  de- 
disse,  sicut  in  litteris  eorum,  quarum 
exemplum  ad  vos  transmisi,  legretis, 
simulque  quid  ego  eis  breviter  interim 
rescripserira ,  sed  et  quales  postea  ad 
clerum  litteras  fecerim  ut  scire  possetis , 
hujus  quoque  rei  exemplura  vobis  raisi. 
Quodsi  ultra  lemerilas  eorumnec  meis 
nec  vestrislitteris  compressa  fuerit ,  nec 
consiliis  salubribus  obtemporaverit, 
agemus  ea  quae  secundum  Evangelium 
Dorainus  agere  praecepit.  Opto  vos ,  fra- 
tres  carissimi,  semper  beiie  valere. 
"Valete.  

Presbyleri  et  diaconi  Romoe  consistentes 
ad  Cyprianum. 

EPISTOLA  XXIX. 

Episcopo ,  pro  sua  adversus  lapsornm  petulan- 
tiam  animi  conslantia,  gratulaiitur. 

Cypriano  Papa  •presbyUri  et  diacones  noincB 
consistentes  salutem. 

€uM  periegissemus,fratercarissime, 
litteras  tuas,  quas  per  Fortunatum  hy- 
podiaconum  raiseras,  gerainosunius  do- 
loreperculsiet  duplici  mcerore  confusi , 
quod  neque  tibi  requics  ulla  iu  tantis 
persecutionis  necessitatibustraderetur , 
et  lapsorum  fratrum  immoderata  petu- 
lanlia  usque  ad  periculosara  verborura 
temeritatem  producta  denotaretur.  Sed 
quaraquara  nos  atque  aniraura  nostrum 
ista  quae  diximus  graviter  adfligcrent, 
tamcn  moeroris  nostri  tara  gravem  sar- 
cinam  vigor  tuus  et  secundum  evange- 
licam  disciplinam  adhibita  severitas 
teraperat,  dam  et  quorundam  impro- 
bitatem  juste  coerces,  ct  cohortando  ad 
poenitentiam ,  viam  legitimam  salutis 
ostendis.  Quos  quidem  satis  niirati  su- 
inus  ad  hoc  usque  prosiliru  vuluisse  ut 


tam  urgenlcr  et  tam  immaturo  atijue 
acerbo  tempore,  in  tam  ingenti  et  ira- 
menso  crimine  atque  delicto,  pacem 
sibi  non  tam  peterent  quam  vindicarent, 
immo  jam  et  in  coelis  habere  se  dice- 
rent,  Qui  si  habent,  quid  petunt  quod 
tenent  ?  Si  autem  non  habere  illos  pro- 
batur  hoc  ipso  quod  petunt,  cur  non 
judicium  eorum  sustinent  a  quibus  pe- 
tendam  pacem,  quam  utiquenon  ha- 
bent,putaverunt?Quod  si  aliundepraR- 
rogativam  coraraunicationis  habere  se 
credunt,  cumEvangelio  illam  conferre 
conentur ;  ut  ita  demumfirraitervaleat, 
si  ab  evangelica  lege  non  dissonat.  Cae- 
terum  quo  pacto  evangelicam  poterit 
praestare  coraraunicationera ,  quod  con- 
tra  evangelicam  decretura  videtur  ve- 
ritatem?  Nam  cum  oranis  prairogativa 
ita  deraura  ad  indulgentise  privilcgiura 
spectet,  si  ab  eo  cui  sociari  quacrit  nou 
discrepet,  quia  ab  eo  cui  sociari  quaerit 
discrepat,  necesse  est  indulgeutiam  et 
privilegiura  societatis  araittiit. 

Videant  igitur  quid  in  hoc  negotio 
agcre  conentur.  !\ara  si  aliud  qiiidem 
Evangelium  ,  aliud  autem  marfyres  di- 
cunt  posuisse  decretum,  coliidentes 
contra  Evangeliura  raartyres  utrobique 
periclitabuntur.Nara  et  Evangelii  fracta 
jum  et  jacens  videbitur  esse  majestasj 
si  potuit  alterius  docreti  novilate  supe- 
rari,  et  de  martyrum  capite  gloriosa 
confessionis  corona  detracta,  si  non  il- 
lam  de  Evangclii  conservatione  inve- 
niantur  consecuti  unde  martyres  fiunt ; 
u t  merito nulli  niagis  sit  conipetens  nihil 
contra  evangeliumdecerncre  quam  qui 
martyris  noraen  ex  evangelio  laborat 
accipere.  Illud  praeterea  velleraus  ad- 
discere;  si  martyres  non  propter  aliud 
martyres  fiunt ,  nisi  ut  non  sacrificantes 
teneatit  Ecclesiae  usque  ad  effusionem 
sanguinis  sui  pacem,  ne  cruciatus  do- 
lore  superati ,  perdendo  pacera ,  perdant 
salutera;  quo  pacto  salutem  quam,  si 
sacrificassent,  se  habituros  non  putave- 
runt,  illis  existimant  donandam  qui 
sacrificasse  dicantur,  cura  legera  banc 
debeant  in  aliis  tenere  quam  ipsi  vide- 
bantur  sibi  ante  posuisse?  In  quo  ncgn- 
tio  hoc  ipsum  quod  pro  se  ipsis  facere 
putaverunt  animadvertimus  conira  scs 


S6 


DIVI  CYPRIANI 


ipsos  protulisse.  Nam  si  dandam  illis 
pacem  martyres  putaverunt,  cur  ipsi 
non  dederunt?  Cur  illos  ad  episcopum  , 
ut  ipsi  dicunt ,  remittendos  censucrunt ? 
Is  enira  qui  jubet  fieri  potest  utique 
facere  quod  fieri  jubet.  Sed  ut  intelligi- 
mus,  immo,  ut  res  ipsa  loquitur  et  cla- 
mat,  sanctissimi  martyres  utrobique 
adhibendum  putaverunt  femperamen- 
tum  etpudoris  etveritalis.  Nam  quia  a 
multis  urgebantur,  dum  ad  episcopum 
illos  remittunt,  verecundiae  propriae, 
iie  uUerius  inquielarcntur,  consulen- 
dum  putaverunt;  et  dum  illis  non  ipsi 
communicant ,  evangelicae  legis  illiba- 
lam  sinceritatem  custodiendam  judica- 
verunt. 

Tu  tamen ,  frater  ,  nunquam  pro  tua 
caritate  desistas  lapsoruin  animos  tein- 
perare  et  errantibus  veritatis  praestarc 
medicinam,  licet  animus  Ee^rorum  nie- 
ilentium  respuere  soleat  industriam. 
Recens  cst  lapscrum  nuper  hoc  vulnus 
ct  adlmc  in  tumorem  plaga  consurgens. 
Et  idcirco  certi  sum  is  quod,  spatio 
productioris  temporis  impetu  isto  con- 
scnescente,  amabunt  hoc  ipsum,  ad 
fidelem  se  dilatos  esse  raedicinara,  si 
timcn  desint  qui  illos  arment  ad  peri- 
culum  proprium ,  et  in  perversum  in- 
struentes  pro  salutaribus  dilationum 
remediis  exiliosa  depcscant  illis  pio- 
peratae  communication.s  venena.  Ne- 
que  enim  credimas  sii.e  instinctu  qno- 
rundam  ausuros  fuisse  om  les  tam  pe- 
lulanter  sibi  pacera  vindicare.  Novimus 
Carfhaginiensis  ecclesise  fidein,  novi- 
mus  institutionem,  novima'^  humilita- 
lem.  Unde  ctiam  mirati  sunus,  quod 


stantium  humilitate  ipsorum  adjota 
fuissent,  quoniam  et  facilius  impetra- 
tur  quod  petitur,  quando  is  pro  quo  pe- 
titur  condignus  est  ut  quod  petitur  iin- 
petretur. 

Quod  autem  pcrtinet  ad  Privatom 
Lambesitanum,  pro  tuo  niere  focisti, 
qui  rcm  nobistanquara  sollicitam  nnn- 
tiare  voluisti.  Omnes  enim  nos  decet 
pro  corpore  totius  Ecclesiae,  cujus  per 
^iirias  quasque  provincias  merabra  di- 
gesta  sunt,  excubare.  Sed  nos  etiam 
ante  litteras  tuas  fraus  callidi  hominia 
latere  non  potuit.  Nam  cura  antehac 
quidam  ex  ipsius  nequitiae  cohorte  vo- 
nisset  vexillarius  Privati  Futurus ,  et 
frtiudulenter  litteras  a  nobis  elicere 
curaret,  ncc  quis  esset  latuit,  nec  lit- 
teras  ({uas  volebat  accepit.  Optamus  te 
iii  Domino  bcne  valcre. 


Cleri  Romani  ad  Cyprianum. 
EPISTOL.V  XXX. 

Episcopi  erRa  lapsos  disciplinam  approbant  , 
et  suo  exeinplo  coniirmant. 

Cypriano  Papce  pretbyteri  et  diaconi  IlonuB  eoi¥- 
$ietentei  talulenu 

QuAMQUAM  bene  sibi  conscius  ani- 
mus  et  evangelicac  disciplinae  vigore 
subnixus  et  verus  sibi  in  dccretis  coe- 
lestibus  testis  cfTpctiis  soleat  solo  Deo 
judice  esse  contentus.  nec  alterius  aut 
laueies  petere  aut  accusationes  perli- 
mcscere,  tamen  geminata  sunt  laude 
condigni  qui  cum  conscientiam  sciant 
Deo  soli  debere  se  judici ,  actus  tamea 
suos  desidorant  etiam  ab  ipsis  suis  fra- 


quaidam  in  te  per  epislolam  injecfa    tribus  comprobari.  Quod   te  ,    fratep 

durius  notarcmus;  cura  aniorera  vos- 

trum  mutuum  et  carilatem  exemplis 

multis  reciprocae  adf  ctionii  in  vos  in- 

vicem  saepe  cor.ipcrissemus.   Tcmpu. 

est  igitur  ut  aj-anl  deltcti  poenitsnliam , 

ut  probent  la^^sus  sui  dolorem,  ut  os- 

tendant  verecundiam  ,  ut  monstreni. 

humilitatem,  nt  e::hiheant  modestiam , 

nt  de  suhmissione  provocent  in  se  Doi 

clementiam,  ct  dc  honorc  debito  in  Dci 

saccrdotcm  eliciant  in  sc  divinam  mi- 

sericordiam.  Quauto  meliores  ipsorum 

litterae  fuissent ,  si  pro  ip^is  prcces 


Cyprianc,  facere  non  mirum  est,  qui 
pro  tua  verecundia  ct  ingenita  indu»- 
tria  consiliorum  tuorum  nos  non  tam 
judices  voluisti  quam  participes  inve- 
niri,  ut  in  tuis  rebus  gestis  laudcm 
tecura,  dura  illas  probamus,  invenire- 
mus;et  tuorum  consiliorum  bonorum 
coiiaeredcs,  quia  ct  aflirmatores,  esse 
p  .ssirais.  Idera  enira  omues  credimur 
o^iorati,  in  quo  deprehendimur  eadem 
omnes  consurae  et  discipliuaj  consen- 
bione  sociati. 
Quid  cnim  magis  aut  in  pace  tam 


EPISTOL^. 


57 


aptum ,  aut  in  bello  persecutionis  tain 
necessarium ,  quam  debitam  severita- 
tem  divini  vigoris  tenere?  quam  qui 
remiserit,  instabili  rerum  cursu  erret 
sefmper  necesse  est,  et  huc  atque  illuc 
TaTiis  et  incertis  negotiorum  tempesta- 
tibus  dissipetur,  et  quasi  extorto  de 
maiiibus  consiiiorum  gubernaculo  na- 
vim  ecclesiusticae  salutis  illidat  in  sco- 
pulos;  ut  appareat  non  aliter  saluti 
ccclesiasticae  consuli  posse ,  nisi  si  qui 
ct  contra  ipsam  faciunt,  quasi  quldam 
adversi  fluctus  repellantur,  et  disci- 
ptinae  ipsius  semper  custodita  ratio 
quasi  salutare  aliquod  gubernaculum 
in  tempestate  servetur.  Nec  hoc  nobis 
nunc  nuper  consiiium  cogitatum  est, 
nec  haec  apud  nos  adversus  improbos 
raodo  supervenerunt  repentina  subsi- 
dia;  sed  antiqua  haec  apud  nos  severi- 
tas,  antiqua  fides,  disciplina  lcgitur 
antiqua  :  quoniam  nec  tantas  de  nobis 
laudes  apostolus  protulisset  dicendo , 
Quia  fidea  vestra  proedicatur  in  toto 
mnndo  (1),  nisi  jara  exinde  vigor  iste 
radices  fidei  deteraporibus  illis  mutua- 
tusfuisset;  quarumlaudum  et  glorise 
degenerem  fuisse  maximum  criraen 
est.  Minus  est  enim  dedecoris  nunquara 
ad  praeconium  laudis  accessisse,  quam 
de  fastigio  laudis  ruisse ;  minus  est 
criminis  honoratum  bono  testimonio 
uon  fuisse,  quam  honorem  bonorum 
testimoniorum  perdidisse;  minus  est 
sine  praedicatione  virtutum  ignobilem 
sine  faude  jacuisse ,  quam  exhaeredem 
fidoi  factura  laudes  proprias  perdidisse. 
Ea  enim  quae  in  alicujus  gloriam  profe- 
ruQtur,  nisi  anxio  et  soUicito  labore 
serventur,  in  iuvidiam  maximi  criminis 
iutumescunt. 

Hoc  nos  uon  falso  dicere  superiores 
nostrae  litterae  probaverunt ,  in  quibus 
vobis  sententiam  nostram  dilucida  ex- 


(1)  Rom.  I.  Jam  Cypriani  saeculo  Roinani  sibi 
de  hoc  dicto  blandiebantur ,  quasi  judicio 
Pauli  prjestarent  caeteris  fide  Chrisliana. 
Veruia  ad  hanc  sLbi  praeslandam  laudem  Pauli 
▼erba  paululura  a  veritate  detorquebat  clerus 
Romanos,  cum  hoc  tantum  dixissel  Apostolus: 
-  Nuntiatur  per  omnes  provincias  vos  susce- 
«•  pisse  fidem.  »  Gratulatur  eis  itaque  quod 
fidem  acceperint,  non  quod  tanta  esset  eorum 
fides ,  ad  quos  perfidia  non  potai£set  habere 
accessum. 


positione  prolulimus,  et  adver^us  coa 
qui  se  ipsos  intideles  illicita  nefariorimi 
libellorum  professione  prodiderant  , 
quasi  evasuri  irretieutes  iilos  diabofi 
laqueos  viderentur  ,  quo  non  minos 
quam  si  ad  nefarias  aras  accessisscnt 
hoc  ipso  quod  ipsum  contestati  fuerant 
tenerentur;  sed  etiam  adversus  illos 
qui  acta  fecissent ,  licet  praesentes  cum 
fierent  non  affuissent,  cum  praesentlam 
suara  utique  ut  sic  scriberentur  man- 
dando  fecissent.  Non  est  enim  immmiis 
a  scelere  qui  ut  fieret  iraperavit ;  nec 
est  alicnus  a  crimine  cujus  consensu, 
licet  non  a  se  adraissum  crimen ,  tamen 
publice  legitur  ;  ct  cum  totura  fidei 
sacramentum  in  confessione  Christi 
nominis  intelligatur  esse  digestum ,  qoi 
fallaces  in  excusatione  praestigias  quae- 
ritnegavit,  et  qui  vult  videri  propo- 
sitis  adversus  evangelium  vel  cdictis 
vel  legibus  satisfecisse ,  hoc  ipso  jani 
paruit  quod  videri  paruisse  se  voluit, 
necnon  etiam  contra  illos  quoque  qui 
illicitis  sacrificiis  nianus  suas  atque 
ora  polluerant,  pollutis  ante  mentibus 
propriis ,  unde  etiam  sunt  ipsae  manus 
atque  ora  poUuta,  fidem  nostram  con- 
sensumque  moustravimus.  Absit  enim 
ab  ecclesia  Pioraana  vigorem  suum  tam 
prophana  facilitate  dimittere  ,  et  ner- 
vos  severitatis  eversa  fidei  mnjestate 
dissolvere ;  ut  cura  adhuc  non  tantuni 
jaceant,  sed  et  cadant  eversorum  fra- 
trum  ruinae ,  properata  nimis  remedra 
coramunicationum  utique  non  profi>- 
tura  praestentur ,  et  nova  per  misericor- 
diara  falsam  vulnera  veteribus  trans- 
gressionis  vulneribus  iinprimantur,  ut 
miseris  ad  eversionem  majorein  eripia- 
tur  et  poenitentia.  Ubi  enira  poterifc 
indulgentiae  medicina  proGcere  ,  si 
etiam  ipse  medicus  intercepta  poeni- 
tentia  indulget  pericuUs,  si  tantum- 
modo  operit  vulnus,nec  sinit  nece*- 
saria  temporis  reraedia  obducere  cica- 
tricem?  Hoc  non  est  curarc,  sed,  si 
dicere  vcrum  volumus ,  occidere. 

Quaraquam  confessorum  quoquc , 
quos  hic  adhuc  in  carccrem  dignitas 
suae  confessionis  inclusit  et  ad  certa- 
men  evangelicum  sua  fides  in  confes- 
sionc  jam  gloriosa  serael  coronavit,  lit- 

h 


r.s 


DIVI  CY 


tcras  liabeas  conspirantes  cum  littcris 
nostris,  quibus  severilatem  evangclicae 
disciplinae  protulerunt  et  illicilas  peti- 
tiones  ab  Ecclesiae  pudore  revocarunt. 
Nisi  hoc  fecissent,  disciplinsc  evan- 
gelicae  ruinae  uon  facile  sarcircntur, 
praescrtim  cum  nulli  mac^is  tam  con- 
gruens  esset  tenoremevangelici  vigoris 
illibatum  dignilatemque  scrvare ,  quam 
qui  se  excruciandos  et  excarnificandos 
pro  Evongelio  furentibus  tradidissent, 
ne  martyri  honorem  merito  perdercnt, 
si  in  occasione  martyrii  praevaricatores 
Evangelii  csse  voluisscnt.  Nam  qui  id 
quod  habet  non  custodit  in  eo  ex  quo 
jllud  possidet ,  dum  id  cx  quo  possidet 
violat,  amittit  iliud  quod  possidebat. 
In  ([uo  loco  maximas  tibi  atque  uberes 
gralias  referre  debemus  et  red<limus, 
<Iuod  iilorum  carceris  tenebras  iilteris 
tuis  illuminasti;  quod  ad  illos  venisli , 
quomodointroire  potuisti;  quod  illorum 
animos  ,  sua  fide  et  confessione  robus- 
tos  ,  tuis  allocutionibus  litterisque 
recreasti;  quod  felicitates  eorum  con- 
dignis  laudibus  prosecutus,  accendisti 
ad  multo  ardentiorem  ccelestis  gloriae 
cupiditattm;  quod  pronos  iinpulisti ; 
quod,  ut  credimus  et  optamus ,  victo- 
rcs  futuros  viribus  tui  serinonis  ani- 
mastj ;  ut  quamquam  boc  lotum  de  (ide 
confitcntium  et  de  divina  indulgcnfia 
venire  videatur,  tamen  in  marlyrio 
i-uo  tibi  cx.  aliquo  debitorcs  facti  esse 
videantur. 

Sed  ut  ad  id,  unclc  digressus  sermo 
videbatur  esse ,  rursus  revertatur, 
quales  littcras  in  Siciliam  quoque  mi- 
serimus  subjectas  babebis.  Quamquam 
nobis  dilTerendae  hujus  rei  necessitas 
niajor  incumbat,  quibus  post  excessum 
nobilissimae  memoriae  viri  Fabiani  non- 
duni  est  episcopus  propter  rerum  ct 
teoiporum  difficultates  constitutus,qui 
omnia  isla  moderctur  et  eorum  qui 
lapsi  sunt  possit  cum  auctorilate  et 
consilio  habere  rationem.  Ouamiiuam 
robis  in  tam  ingenti  negotio  pbiccal 
quod  et  tu  ipse  tractasti,  prius  Ecclcsiae 
pacem  sustinendani  ,  deiude  sic  colla- 
tionc  consiliorum  cum  episcopis  ,  prcs- 
byteris,  diaconis,  confessoribuspariter 
ac  stnnlibus  laicis  facta  lapsorum  tiac- 


PRIANI 

tare  rationem.  Perquam  enira  nobis  ct 
invidiosum  et  onerosum  videtur  noa 
per  multos  examinare  quod  per  multos 
commissuni  videatur  fuisse  et  unum 
sententiam  dicere  ,  cum  tam  grande 
crimen  per  multos  diffusura  notetur 
cxisse;  quoniam  nec  firmum  decrctum 
potesl  esse  quod  non  plurimorum  vid©- 
bitur  habuibse  consensum.  Aspice  to- 
tum  orbem  pene  vastalum,  et  ubiquo 
jacere  dejectorum  reliquias  ct  ruinas; 
etidcircotam  grande  expeti  consilium, 
quam  late  propagatum  videtur  esse 
delictum.  Non  sit  minor  mediciua  quam 
vulnus ,  non  sint  minora  remedia  quam 
funcra :  ut  quomodo  qui  ruerunt,  ob  hoc 
ruerunt  quod  coeca  temeritatc  nimia 
incauti  fuerunt :  ita  qui  hoc  disponere 
nituntur ,  omni  consiliorum  niodera- 
mine  utantur,  ne  quid  non  ut  oportet 
factum  tanquam  irritum  ab  omnibus 
judicetur. 

Uno  igitur  codemque  consilio ,  iis- 
deni  precibus  et  fletibus  tam  nos,  qui 
usque  adbuc  videmur  temporis  istius 
ruinas  subtcrfugisse,  quam  illi  qui  in 
bas  temporis  videntur  clades  incidisse , 
divinam  majestatem  deprecantes  pa- 
cem  eccleslastico  nomini  postulemus. 
Mutuis  votis  nos  invicem  foveamus, 
custodiamus  ,  armemus.  Oreraus  pro 
lapsis  ut  erigantur;  oremus  pro  stan- 
tibus  ut  non  ad  ruinas  usque  tententur ; 
orcmus  ut  qui  cecidissc  refcruntur, 
delicti  sui  magnitudinem  agnoscentes, 
intelligant  non  moracntaneam  ncquc 
praepropcram  desiderarc  medicinam. 
Orcmus  ut  cffectus  indulgentiae  lapso- 
rum  subscquatur  et  poenitentia  ,  ut 
intellecto  suo  criminc  velint  nobis  in- 
terim  pra^slarc  patientiam  ,  nec  adhuc 
fluctuantem  turbent  ecclesiae  statum, 
ne  interiorcm  nobis  persecutionem  ipsi 
incendisse  videanlur  ,  ct  accedat  ad 
criminum  cumulum  quod  ttiam  inquieti 
fuerunt.  Maxime  enim  illis  congruit 
vcrccundia  ,  quorum  in  dclicfis  damna- 
tur  raens  inverccunda.  Pulsent  sanc 
forcs  ,  scd  non  uli  luc  confringant. 
Adeant  ad  limen  Ecclesia;,  sed  non 
utique  transiliant.  Castrorura  ccclos- 
lium  excubcnt  portis,  scd  armati  mo- 
dcstia,  qua  iutelligant  se  deserti-rc» 


EPIST 

faisse.  Resnraant  precum  suarum  tu- 
ljam,sed  qua  non  bellicum  clangant. 
Arment  se  quidcm  raodestia3  telis^et 
quem  negando  mortis  metu  fidei  dimi- 
serant  clypeum  resumant,  sed  ut  contra 
liostem  diabolum  vel  nunc  armati,  non 
contra  ecclesiam,  qua3  illorum  dolet 
casus,  armatos  esse  se  credant.  Multum 
illis  proficiet  petitio  modesta,  postula- 
tio  verecunda,  liumilitas  necessaria, 
paticntia  non  otiosa.  Mittant  legatos 
pro  suis  doloribus  lacrjmas ,  advoca- 
tione  fungantur  ex  intimo  pectore  pro- 
lati  gemitus  dolorem  probantes  com- 
missi  criminis  et  pudorem. 

lmmo,si  dedecoris  admissi  magni- 
tudinem  perhorrescunt ,  si  pectoris  et 
conscientiae  suaB  letlialem  plagam  et 
slnuosi  vulneris  altos  recessus  vere 
medica  manu  tractant,  erubescant  et 
petere  ;  nisi  quia  majoris  est  rursum  et 
periculi  etpudoris,  auxiliumpacisnon 
petisse.  Sed  hoc  totum  in  sacramcnto, 
sed  in  ipsius  postulationis  lege  tempo- 
ris  facto  temperamento,  sed  postula- 
tione  demissa,  scd  prece  subdita ;  quo- 
mam  et  qui  petitur  flecti  debet,  non 
incitari;  et  sicut  respici  debet  divina 
clementia ,  sic  respici  debet  et  divina 
ccnsura ;  et  sicut  scriptum  est :  Donavi 
iibi  omne  dehitum ,  quia  me  rogasti;  sic 
scriptura  est  :  Qui  me  negaveric  coram 
hominitjus,  negabo  et  ego  eum  coram  pa- 
tre  meo  et  coram,  angclis  ejus.  Deus  enira 
nt  est  indulgens,  ita  est  praeceptorum 
suorum  exactor,  et  quidem  diligens;  et 
sicut  ad  convivium  vocat ,  sic  habitum 
nuptiarum  non  habentem  ligatis  mani- 
bus  et  pedibus  extra  sanctorum  ccetum 
foras  jactat.  Paravit  coelum ,  sed  paravit 
et  t^rtarum.  Paravit  refrigeria  ,  sed 
paravit  etiam  aeterna  supplicia.  Paravit 
inaccessibllem  lucem,  sed  paravit  etiam 
perpetuae  noctis  vastam  seternamque 
cdliginem. 

Cujus  temperamenti  moderamen  nos 
!iic  tenere  quserenles  diu,  et  quidem 
raulti  5  et  quidem  cura  quibusdam  epi- 
ficopis  vicinis  nobis  et  appropinquan- 
tibus,  et  quos  ex  aliis  provinciis  longe 
]K)sitis  persecutionis  istius  ardor  ejece- 
rat,  ante  constitutionem  episcopi  nihil 
iunorandum    utavimus ,  sed  lapsorum 


OLtE.  o9 

curam  medlocrlter  temperandam  essc 
credimus;utinterimdum0piscopus(lari 
a  Deo  nobissustinetur ,  in  suspenso  eo- 
rum  qui  moras  possunt  dilationt«susti- 
nere  causa  teneatur,  eorum  autem 
quorum  vitse  sua3  linem  urgens  exitus 
dilationem  non  potestferre,  acta  p<B- 
nitentia  et  professa  frequenter  suorum 
deteslatione  factorum,  si  lacrymis,  si 
gemitibus,  si  fletibus  dolentis  ac  vere 
poenitentis  animi  signa  prodiderint, 
cum  spes  vivendi  secundura  hominem 
nulla  substiterit,  ila  demum  caute  et 
soUicite  subveniri,  Deo  ipso  sciente 
quid  de  talibus  fiiciat  et  qualiter  judi- 
cii  sui  examinet  pondera,  nobis  tamen 
anxie  curantibus  ut  nec  pronam  nostram 
iniprobi  homines  laudent  facilitatem  , 
nec  vere  poenitentes  accusent  nostram 
quasi  duram  crudelitatem.  Optamus  te, 
bcatissime  ac  gloriosissiine  Papa,  in 
Domino  semper  bene  valere  et  nostri 
meminisse. 

Ad  c^erum  Carthaginensem. 
EPISTOLA   XXXI. 

De  missis  Romam  et  acceptis  inde  littteris. 

Cyprianus  presbyteris  et  diaconibus  fratribus 

salutem. 

QuAiES  litteras  ad  clerura  Roma? 
agentem  fecerim ,  quidque  illi  mihi 
rcscripserint,  quid  etiamMoyses  et  Ma- 
xiraus  presbyteri  et  Nicostratus  et  Ru- 
finus  diaconi  et  caeteri  cuni  eis  confesr- 
sores  iu  custodia  constituti  aeque  ad 
litteras  raeas  rcscripserint,  ut  scire  pos- 
setis,  fratres  carissimi ,  exempla  vobis 
legenda  transmisi.  Vos  curate  quan- 
tum  potestis  pro  diligentia  vestra  ut 
scripta  nostra  et  illorura  rescripta  fra- 
tribus  nostris  innotescant.  Sed  et  si  qui 
de  peregrinis  episcopi  collegae  mei ,  vel 
presbyteri,  vel  diacones  praesentes  fue- 
rint  5  vel  supervenerint,  haec  omnia  de 
vobis  audiant.  Et  si  exempla  epistolarum 
transcribere  et  ad  suos  perferre  volue- 
rint,  facultatem  transcriptionis  acci- 
piant.  Quamvis  ct  Saturo  lectori  fratri 
nostro  mandaverim  ut  singulis  desi- 
deranlibus  describendi  faciat  potesta- 
tem,  ut  in  ecclesiarum  statu  quoquc* 


40 


DIVI  CYPRIA5I 


modo  interim  componendo  serretur  ab 
onmibusunaetfidiicousensio.Decaeteris 
vero  {luae  agenda  erunt ,  sicut  et  colle- 
gis  meis  plurimis  scripsi,  pleuius  con- 
sllio  communi  tractabimus ,  quando 
couvenire  in  unum  permittente  Domino 
ccpperimus.  Opto  vos,  fratres  carissimi 
ac  desiderantissimi ,  semper  benc  va- 
lere.  Fraternitatem  salutate.  Valete. 


M  dmim  et  plebem. 
EPISTOLA  XXXII. 

De  Aarelio  lectore  ordinato. 

CjrprllMS  preibYierx»  tt  diaconihua  et  plebi 
univertcB  $alutem, 

In  ofdinationibus  clericis,  fratres  ca- 
rissimi,  solemus  vos  ante  consulere  (i) 
et  mores  ac  merita  singulorum  com- 
muni  consilio  ponderare.  Sed  expec- 
tanda  non  sunt  testimonia  bumana 
cum  proecedunt  divina  suffragia.  Au- 
relius  frater  noster,  illustris  adoles- 
cens,  a  Domino  jam  probatus  et  Deo 
carus,  iu.  annis  adbuc  novellus,  sed  in 
vlrtutis  ac  fidei  laude  provectus ,  mi- 
nor  in  aetatis  suoe  indole ,  sed  major  in 
lionore  ,  gemino  hic  agone  certavit,  bis 


(1)  Ista  disciplina  tum  ub-qu*  recepta  erat , 
tft  episcopi  nemmem  in  clerum  adsciscerent 
nisi  cum  consensu  cleri  et  plcbis  ;  idque  sem- 
per  servabatur,  nLsi  magna  aliqua  causasub- 
esset  festinandi.  Quare  mirum  non  est  episco- 
pum  romanum  ,  qui  Rovatianum  ordinaTit 
presbvterum ,  cum  id  fieri  clerus  universus 
Tnoltique  ex  populo  jusl^m  ob  hoc  causam  re- 
pugnarent ,  ab  omnibus ,  ut  lib.  6,  cap.  51 ,  bist. 
eecles.  scribit  Rufinus,  ijrcialem  gratiam  popos- 
«uae  vt  sibi  hoc  de  isto  nno  concederetur.  Fuit  i{ji- 
tar  specialis  Rratia  concessa  cpiscopo  a  clero 
et  a  plebe  ut  T^ovatianum  ordinaret  presbyle- 
rum.  Et  tamen  Baronius  mirum  in  modum 
laudans  istic  modestiam  admir^ndam  summi 
pontificis ,  cujus  cum  auctoritas  in  ecclesia 
samma  csset,  tamen  non  pro  animi  arbitrio 
•ed  fratrum  consensu  solitus  cuncla  facere, 
quos  sibi  renitenles  videret ,  non  vi  ulla  aut 
potestate  cogeret ,  sed  submisso  animo  exora- 
ret.  Rhetoricatur  istic  Baronius,  et  mores 
iUoram  temporum  accommodans ,  ut  solet , 
ad  nostros,  ad  facilitalem  boni  islius  Papae 
referl  specialem  gratiam  ei  factam  a  clero  el 
plebe,  ut  manifeste  patet  ex  ea  historia.  In 
rebos  historicis  non  speciem  expositionis  qu%- 
rijnjii,  ied  fidem ,  ut  utar  verhis  Quintiliani. 


confessus,  et  bis  confessionis  suae  vic- 
toria  gloriosus,  et  quando  vicit  incur&u 
factus  extorris,  et  cum  denuo  certa- 
mine  fortiore  pugnavit,  triumpbator 
ct  victor  in  praelio  passionis.  Quoties 
adversarius  provocareservosDei  voluit, 
totiespromptissimus  ac  fortissimus  mi^ 
les  et  pugnavit  et  vicit.  Parum  fucrat 
sub  oculis  ante  paucorura,  (|uando  ex- 
torrisfiebat,  congressum  fuisse;  mcruit 
et  in  foro  congredi  clariore  virtute  ,  ut 
post  raagislratus  etiam  procunsulem 
vinceret,  et  post  exilium  torraenta  s»- 
perarct.  Nec  inveuio  quiJ  in  co  prxdi- 
care  plusdebeam,  gloriara  vulneruui 
an  verecundiam  morum;  (juod  boiore 
virtutis  insignis  est,  an  quoJ  pudoris 
admiratione  iaudabilis?  Ita  etdigiiitate 
excelsus  est  et  humilitate  submissus, 
ut  appareatillum  divinitus  reservatum 
qui  ad  ecclesiasticam  discipHnam  caete- 
ris  essct  exemplo,  quoraodoservi  Dei  in 
confessione  virtutibus  vincerent,  post 
confessiouem  moribus  eminerent. 

Merebatur  talis  clcrirac  ordinationis 
ulteriorcs  gradus  etiucrementa  majora, 
non  de  annis  suis,  sed  de  meritiswsti- 
mandus.  Sediuterim  placuitutab  offi- 
cio  lectionis  incipat.  Quia  et  nihil  ma- 
gis  congruit  voci  quae  Dominum  gloriosa 
praedicatione  confessa  est  quam  cele- 
brandis  divinis  lectionibus  personare, 
post  verba  sublimiaquaj  Christi  marty- 
riumprolocuta  sunt  Evangelium  Cbristi 
legere,  unde  martyres  fiunt,  ad  pulpi- 
tum  postcatastara  (1)  venire,illicfuisse 
conspicuum  gentilium  multitudini ,  hic 
a  fratribus  conspici;  illic  auditum  csso 
cum  miraculo  circumstantis  populi,  hic 
cum  gaudio  fraternitatis  audiri.  Hunc 
igitur,  fratres  diiectissimi,  a  me  et  a 
collegis  qui  praesentes  aderant  ordina- 
tum  sciatis.  Quod  vos  scio  et  libenter 
amplecti  et  optarc  tales  in  ecclesia  nos- 
tra  quamplurimos  ordinari.  Et  quoniam 
sempcr  gaudium  properat,  nec  potesi 
moras  ferre  laititia,  dominico  legit  in- 
terim  nobis,  id  est,  auspicatus  est  pa- 
cem,  dum  dedicat  lectionem.  Vos  ora- 
tionibu-i  frequeutcr  insistite,  ct  preces 


(1)  AA  pulpitum  post  cataitam  :  dt  l'ech<^fa,ud 
u  la  thhun«. 


EPIST 

nostras  vestris  precibus  adjuvate,  ut 
Doraini  misericordia  favens  nobis  cito 
plebi  suae  et  sacerdotem  reddat  incolu- 
inem  et  raartyremcum  sacerdote  lecto- 
rem.  Opto  vos,  fratres  carissimi,  in 
Deo  patre  et  Christo  Jesu  semper  bene 
talere. 

Ad  derum  et  plehem» 
EPISTOLA  XXXIII, 

De  Celerino  lectore  ordinato, 

Cyprianus  presbyterie  et  diaconihus  et  plehi 
uaiversa;  fratribus  xn  Boinino  salutem. 

Agwoscenda  et  amplectenda  sunt, 
fratres  dilectissimi,  beneficia  divina, 
qnibus  Ecclesiam  suam  Dominus  illus- 
t^^are  temporibus  nostris  et  lionestare 
dignatus  est,  commeatum  (1)  dando 
Lonis  confessoribus  suis  et  martyribus 
gloriosiSjUtquisublimiterChristumcon- 
fcssi  essent  clerum  postmodum  Christi 
xninisteriis  ecclesiasticis  adornareiit. 
Exultate  itaque  et  gaudete  nobiscum 
litteris  nostris,  quibus  ego  et  coHega} 
laei,  qui  praesentes  aderant ,  referimus 
ad  vos  Celcrinum  fratrem  nostrum  vir- 
tutibus  pariter  et  moribus  gloriosum 
d.ero  nostro,  non  bumana  suffragatione, 
seddivina  dignatione  conjunctum.  Qui 
cam  consentire  dubitaret  ecclesiae,  ip- 
«ius  admonitu  et  hortatu  in  visione 
per  noctem  compulsus  est  ne  negaret, 
Dobis  suadentibus.  Cui  plus  licuit  et 
coegit ;  quia  nec  fas  fuerat  nec  decebat 
dne  honore  ecclesiastico  esse  quem  sic 
Dominus  honoravit  coelestis  gloriae  dig- 
Hitate.  Hicad  temporis  noslri  praelium 
primus,  hic  inter  Christi  milites  ante- 
signanus,  hic  inter  persecutionis  initia 
fcrventia  cum  ipso  infestationis  principe 
et  auclore  congressus,dum  inexpugna- 
bili  firmitate  certaminis  sui  adversa- 
rlum  vincit,  vincendi  caeteris  viam  fecit, 
DOQ  brevi  corapendio  vulnerum  viclor, 
68d  adhaerentibusdiu  et  permanentibus 
ptBnis  longae  colluctationis  miraculo 
triumphator.  Per  decem  et  novem  dies 
custodia  carceris  septus  in  nervo  ac 
Cerro  fuit.  Sed  posito  in  vinculis  cor- 


(1)  Id  est  commeaium  perraanendi  adiiuc 
eli^iljLiili^fer  ia  s£e«ulo. 


pore ,  solutus  ac  liber  spiritas  mansit. 

Caro  famis  ac  sitis  diuturnitate  conta- 

buit ,  sed  animam  fide  et  virtute  vi- 

ventem  nutrimcntis  spiritalibus  Deu5 

pavit.  Jacuit  inter  poenas   poenis  suis 

fortior,  inclusus  includentibus  majoF, 

jacens  stantibus  celsior,  vincientibus 

firmior  vinctus,  sublimior  judicantibus 

judicatus;  etquamvisligatinervopedes 

essent,  calcatus  serpens  et  obtritus  et 

victus  cst.   Lucent  in  corpore  glorio» 

clara  vulnerumsigna,  eminent  et  app»- 

rent  in  nervis  hominis  ac  membris  longa 

tabe  consumptis  expressa  vestigia.  Suiit 

magna ,  sunt  mira  quae  de  virtutibus  ejus 

ac  iaudibus  fraternitas  audiat.  Et  si  ali- 

quis  Thomae  similis  extiterit  qui  minu3 

auribuscredat,  necoculorumfides  deest 

ut  quis  quod  audit  et  videat.  In  servo 

Dei  victoriara  gloria  vulnerum  fecit, 

gloriara  cicatricum  memoria  castodiL 

Nec  rudis  iste  aut  novus  est  in  Cele- 

rino  carissirao  nostro  titulus  gloriarunu 

Per  vestigia  cognationis  suae  graditur, 

parentibus  ac  propinquis  suis  honore 

consimiii  divinae  dignationis  aequatur, 

Avia  ejus  Celerina  jam  pridem  marty- 

rio  coronata  est.  Itera  patruus  ejus  et 

avunculus  Laurentius  et  Egnatius,  iu 

castris  et  ipsi  quondam  saecularibus  mi- 

litantes,  sed  veri  et  spiritales  Dei  mi- 

lites,  dum  diabolum  Christi  confessionc 

prosternunt,  palmas  a  Domino  et  coro- 

nas  illuslri  passione  raeruerunt.  Sacr^ 

ficia  pro  eis  semper  ut  meministis,  ot- 

ferimus  quoties  martyrura  passiones  et 

dies  anniversaria  corameraoratione  c^ 

lebramus.  Nec  degener  ergo  esse  ncc 

minor  polerat    quera   sic    domesticis 

exemplis  virtutis  ac  fidei  provocabat 

farailiae  dignitas  et  generosa  nobilitat. 

Quod  si  in  farailia  saeculari  praedica» 

tionis  ct  laudis  est  esse   patricium, 

quanto  raajoris  laudis  et  honoris  est  Ceri 

in  coelesti  praedicatione  generosum.  Noa 

invenio  quem  beatiorem  magis  dicara , 

utrumne  illos  de  posteritate  tam  clara:, 

an  hunc  de  origiue  gloriosa.  Ita  aequa- 

literapudeosrecurritetcomraeatdivina 

dignatio  ut  et  illorutn  coronam  dignil^ 

sobolis  illustret,  et  hujus  gloriam  subli- 

mitas  generis  illuminet. 

Uim£  ad  QOS}  fratrea  dilocti»siiii|« 


A2 


DTVl  CYPUIANI 


cuiu  tauta  Dornini  dignalioTie  venien- 

tem,  testimonioct  miraculo  ejus  ipsius 

qui  se  persecutus  fuerat  illustrera ,  quid 

aliud  quam  super  pulpitum  ,  id  est  su- 

per  tribunal  ecclesiae,  oportebat  im- 

poni,  ut  loci  altioris  celsitate  subnixus, 

et  plebi  universae  pro  bouoris  sui  cla- 

rilate  coaspicuus,   legat  praecopta  ct 

evangelium  Domini ,  qu»  fortitcr  ac 

fideliter  sequilur?  Vox  Dominura  con- 

fessa  in  his  quotidie  qua}  Doraiuus  lo- 

cutus  est  audiatur.  Yiderit  an  sit  ulte- 

rior  gradus  adquem  proGci  in  ecclesia 

possit.  Nibil  est  in  quo  magis  confessor 

fratribus  prosit  quam  ut  dura  evangelica 

lectiode  ore  ejusauditur,  lectorislidem 

quisquis  audierit  iniitelur.  Jungendus 

in  lectione  Aurelio  fuerat,  cum.quo  et 

divini  bonoris  societate  conjunctus  est, 

cum  quo  omnibus  virtutis  et  laudis  in- 

signibus  copulatus  est.  Pares  ambo,  et 

uterque  consimiles,  in  quantura  gloria 

sublime^,  in  tantum  verecundia  hurai-  i  rjssima  confessionis  illustns ,  et  virtu- 

les,  quantum  divina  dignatione   pro- j  i;^^^.  ^jjgijjonore  sublimis;  qui  hortata 


provectis  ct  corroboratis  annis  siiis  ; 
quamvis  in  nulio  minor  pcssit  videri 
atatis  indoie  qui  consumniavit  aetatem 
gloriae  dignitale.  Opto  vos,  fratres  c»- 
rissimi  et  desiderantissirai,st-mper  benc 
valere.  

Ad  eosdem, 

EnsTOLA  xxxn^. 

De  Numidico  ordmato  presbytero. 

Crprianui  prethyterit  et  diaconibvi  et  pltbt 
universce  canssiniii  ae  dendcrantiuimii  /r»- 
tribus  salulein. 

>"l>tiaxdum  vobis  fuit,  fratrescaris- 
sirai ,  quud  pertineat  et  ad  communeui 
lajlitiam  et  ad  ecclesiaj  nostrae  maxi- 
niam  gloriam.  Nam  admouilos  nos  el 
insiruclos  scialis  dignatione  divina  ul 
>"umidicus  presbyter  adscribatur  pres- 
byterorum  Carlhagiuiensium  numero 
et  nobiscum  sedeat  in  clero,  luce  cla- 


iuoti ;  tantum  sua  quiete  et  tranquilli-  | 
tate  summissi,  et  virtutum  pariter  et 
morum  singuUs  exerapla  praebentes, 
ct  congressioni  et  paci  congruentes, 
illic  robore ,  hic  pudore,  laudabiles. 
In  talibus  servis  iant:itur  Dominus.  In 
ejusmodi  confessoribus  gloriatur,  quo- 
rum  secta  et  conversatio  sic  proficit  ad 


suo  copiosum  martyrura  nuraerum  lapi- 
dibus  ct  flanimis  necatum  ante  se  luisit, 
quique  uxorcm  adbaerentera  laleri  suo 
concrematam  simul  cum  cacteris  ,  coo- 
serYatam  magis  dixerim ,  l.etus  aspexit, 
Ipse  semiustulatus  et  lapidibus  obrutus 
et  pro  mortuo  derelictus ,  dum  postmo- 
dura   filia  soUicito    pietatis  obsequio 


praeconiura  gloria^  ut  magisterium  cae- 1  cadaverpatris  inquirit,  semianimis  ia- 
teris  prabeat  disciplinse.  Ad  hoc  cc^j^pj^j^^g  ^,^  gxtraclus  et  refocillatus,  a 
Christus  essc  liic  in  ecclesia  diu  voluit;  ■  comilibus  quos  ipsc  praeraiserat  reman- 
ad  hocdemcdiamorte  subtractos,  qua-  j  ^-^  ^^yiciixi.  Sed  remanendi,  ut  vide- 
dam,  ut  ita  dixerira  ,  resurrectione  i  ,„^,5  ^  baec  fuit  causa  ut  eum  clero  nos- 
circa  eos  facta ,  incoluraes  reservavit,  |  ^^^^  Dominus  adjungeret  et  dcsolatam 


nt  dum  nibil  in  honore  sublimius,ni 
hil  in  burailitate  suramissius  a  fratribus 
ccrnilur,  hos  eosdem  fratcrnitatis  sccta 
coraitctur.  IIos  laraen  lectorcs  interira 
constitutos  sciatis,  quia  opoitebat  lu- 
cernam  super  candelabrum  poni,  unde 
onmibus  luccat.  ct  gloriosos  vultus  in 


1  per  lapsum  quorundara  presbyterorum 
'  nostrorum  copiam  gloriosis  sacerdoti- 
'.  busadornaret,  LtpromoYebiturquidem, 
;  cura  Deus  permiserit,  ad  ampliorem 

locum  rcgiouis  suae ,  quando  in  praesen- 
!  tiam  prolegente  Doraino    vencrimus. 

Intcrim  quod  ostenditur  Oat,  ut  cum 


loco  aitiore  constitui,  ubi  ab  orani  fra-  j  gratiarum  actione  suscipiamus  hoc  Dei 


ternitate  circumstaiUeconspccti  incita- 
mentum  glorias  vidcntibus  praebeant. 
(laterum  prcsbytcrii  honorem  desig- 
cass<;  nos  illis  jam  sciatis,  ut  et  sportu- 
lis  iisdom  cum  prcsbyleris  honorentur, 
Ct  divisioiies  nicusurnas  aequalis  quan- 
titaliiius  parliautur,  scsauri  uoLi^cuiii 


munus,  sperantes  de  misericordia  Do- 
miui  ejusraodi  ornamenta  complura, 
ut  redintegrato  ecclesiae  suae  robore 
tammiteset  humiles  faciat  inconfessus 
nostri  bonorc  florerc  (i).  Opto  vos,  fra- 

(1)  Po&t  Aorickm  >CiUxt  coofcaSi^eai. 


EPISTOL^. 


h", 


(ros  carissirai  ac  desiderantissiml ,  sein- 
Vor  bcne  valere. 

Ad  clcrum, 
EPISTOLA  XXXV. 

De  cara  pauperum  et  peregrinorum. 

CyTprianue  presbyieris  et  diaconibus  fratribus 
carissimis  salutem. 

Saluto  yos  ,  fratres  carissimi ,  per 
Dei  gratiam  incolumis ,  optans  cito  ad 
vos  veniie ,  ut  desiderio  tam  meo  quam 
vestro  et  omnium  fratrum  satisflat. 
Oportet  nos  tamen  paci  communi  con- 
sulere  et  intcrdum,(iuamvis  cum  taedio 
animi  noslri,  deesse  voi)is,  ne  prse- 
eentia  nostra  invidiam  et  violentiam 
genliiium  provocet ,  et  simus  auctores 
rumpendae  pacis,  qui  magis  quieti  om- 
nium  consulere  debemus.  Quando  ergo 
vos  scripseritis  rebus  compositis  me 
venire  dobere,  aut  si  ante  dignatus 
fucrit  Dominus  ostendere,  tunc  ad  vos 
veniam.  Ubi  enim  mibi  aut  meliuspos- 
slt  esse  aut  Istius,  quam  illic  ubi  me 
Dcus  et  credere  voluit  et  crescere?  Yi- 
duarum  et  intirmorum  et  omnium  pau- 
perum  curam  peto  diligenter  babeatis. 
6cd  et  peregrinis,  si  qui  indigentes 
fuerint,  sumptus  suggeratis  de  quanti- 
tate  mea  propria  quam  apud  Rogatia- 
num  compresbyterum  nostnim  dimisi. 
Qusi  quantitas  ne  forte  jam  universa 
erogata  sit,  misi  eidem  per  Naricum 
acolythum  aliam  portionem,  ut  largius 
et  promptius  circa  laborantes  liat  ope- 
ralio.Optovos,  fralrescarissimijsemper 
bene  valere  et  nostri  meminisse.  Fra- 
ternitatem  vestram  meo  nomine  salu- 
tate  ,  et  ut  nostri  memores  sint  admo- 
iicle. 

j4d  cleriim» 
EPISTOLx!l  XXXVI. 

Ul  con/essoribiis  in  crrrere  ronstitulis  omnij 
liuiiianilas  praebeivliir. 

(^prsofttts  prcnbyicris  et  diaconibus  fratribus 
siiJutem. 

QuAMQUAM  sciam  vos,  fratres  caris- 
dnu,  lillcrismeis  frequenter  adniunilas 


esse  ut  gloriosa  voce  Dominnm  cou- 
fessis  et  in  carcere  coustitutis  omnis 
diligentia  proebeatur,  tamen  identideui 
vobis  incumbo,  ne  quid  ad  curam  desit 
iisquibus  ad  gloriam  nibil  deest.  Atque 
utinam  loci  et  gradus  mei  conditio  per- 
mitteret  ut  ipse  nunc  pra^sens  esse  pos- 
sem  !  Promptus  et  libeus  solemni  mi- 
nisterio  cuncta  circa  fortissimos  fratres 
nostros  dilectionis  obsequia  coniple- 
rem.  Sed  officium  meum  veslra  qua?so 
diligentia  rcpraesentet ,  et  faciatomnia 
quae  fieri  oportet  circa  eos  quos  in  ta- 
libus  merilis  fidei  ac  virtutis  suae  il- 
lustravit  divina  dignatio.  Corporibus 
etiam  omnium  qui  etsi  torti  non  sunt 
in  carcere,  tamen  glorioso  exitu  mortis 
excedunt,  imperliatur  et  vigilantia  et 
cura  propensior.  Neque  enim  virtus 
eorum  aut  bonor  minor  est  quo  minus 
ipsi  quoque  inter  beatos  raartyres  ag- 
grcgentur.  Quod  in  illis  est,  tolerave- 
runt  quicquid  tolerare  parati  et  prompti 
fiierunt.  Qui  se  tormentis  et  morti  sub 
oculis  Dei  obtulit,  passus  est  quicquid 
pati  voluit.  INon  enim  ipse  tormentis, 
sed  tormenta  ipsi  defuerunt.  Qui  in  me 
confessus  fucrit  coram  hominibus,  el  ego 
in  illo  confitcbor  coram  patre  meo  qui  in 
ccclis  est,  dicit  Dominus.  Confessi  sunt. 
Qid  toleravcrit  usque  ad  fincm,  hic  salvus 
erit ,  dicit  Dominus.  Toleravcrunt ,  et 
ad  finem  usque  incorrupta  et  immacu- 
lata  virtutum  suarum  merita  pertule- 
rup.t.  Et  iterum  scriptum  est  :  Esto 
fidclis  usque  ad  mortem ,  ct  dabo  tibi  co- 
ronnm  vitce.  Us(iue  ad  mortem  fideles 
et  stabiles  et  incxpugnabiles  perseve- 
raverunt.  Cumvoluntati  et  confessioni 
nominis  in  carcere  et  in  vinculis  acre- 
dit  et  moriendi  terminus,  consummata 
niartyris  gloria  est. 

Denique  et  dies  eomm  quibus  exce- 
dunt  annotate ,  ut  commomorationes 
eorum  inter  memorias  martyrum  cele- 
brare  possimus.  Quamquam  Tertullus 
fidt;Iissinms  et  devotissimus  frater  nos- 
ter  pro  cjL-tera  soUicitudine  et  cura  sua 
quam  fratribus  in  omni  obsequio  ope- 
rationis  impertit,  (jui  nec  illic  circa 
curam  corporum  deest ,  scripserit  ct 
scriliat  ac  siguificet  milii  dies  iiuibus  ia 
caicere  bcuti  frulrei  uoitii  ad  iiuuiof- 


kh 


DIVI  CYPRIA!?! 


talitatem  gloriostB  mortis  exitu  trans- 
cunt,  et  celebrentar  hic  a  nobis  obla- 
tiones  etsacrificia  obcomraemorationcs 
corum,  quae  cito  vobiscura  Domino  pro- 
tiigente  celcbrabimus.  Pauperibus  quo- 
gue ,  ut  saepe  jam  scripsi ,  cura  ac  dili- 
gentia  vestra  non  desit,  iis  tamen  qui 
in  Cde  stantes  et  nobiscum  fortiter  mi- 
Etantes  Christi  castra  non  reliquerunt ; 
qmbus  quidem  nunc  major  a  nobis  et 
diiectio  et  cura  prsestanda  est  quod  nec 
'  paupertate  adacti ,  ncc  persecutionis 
tempestate  prostrati,  cum  Domino  fide- 
liter  serviunt,  caeteris  quoque  paupe- 
rlbus  exemplum  fidei  prabuerunt.  Opto 
VDS,  fratrcs  carissimi  ac  desiderantis- 
simi ,  semper  bene  valere  et  nostri  me- 
niluisse.  Frateruitatem  meo  nomine 
sakitate.  Yalete. 


^  Ckildonmm,  nerailanum  ^  et  c<Bteros. 
EPISTOLA  XXXVn. 

De  absUnendo  Felici3siroo. 

rypi*f(MMM  Caldonio  ct  Jlerculano  eoUegts,   item 
Royaliano  et  ywnidico  eompresbjrteri$  $alutem. 

Vehetvtenter  contristatus  sum ,  fra- 
Ires  carissimi,acceptis  litterisvestris, 
ut  cnm  mihi  propositum  semper  et  yo- 
tum  situniversam  fraternitatcm  nostrara 
incolumem  continere  et  illibatum  gre- 
gcm,  secundum  quod  caritas  exigit, 
rcservare,nunc  nuntietis  Felicissimum 
innlta  improbe  et  insidiose  esse  moli- 
Inm ;  ut  praeter  fraudes  veteres  et  ra- 
pinas,  de  quibus  jampridem  mulla 
cognoveram ,  nunc  quoque  cum  epi- 
scopoportionem  plebis  dividere,id  est, 
a  pastore  oves,  et  filios  a  parente  sepa- 
rare,  et  Christi  membra  dissipare,ten- 
taverit.  Cumque  ego  vos  pro  me  vica- 
rIosnaiserim,atexpungeretis(l)  necc::- 
sitates  fratrum  nostrorum  sumptibus  ; 
si  qoi  etiam  vellent  suas  artes  exer- 


(1)  Matricnla  neccssitalum  continebat  no- 
IDlna  personarum  egentium.  Cujus  crjjo  ne- 
eessitas  beneficentia  fralrum  sublevabatur, 
cjas  et  nomen  expunf^^cbatur.  Sic  beneficenlia 
DCceisitatem.et  cum  necessitate  nomcn  egentis 
aaqpunecbat.  —  Artes  siias  exercere.  Intellige 
arteschristiano  minimeindignas,  nou&ceAicos 
•U(  itkjiolatri«  faTeotes. 


cere,  additamento  quantnm  satis  esset 
desideria  eorum  juvaretis,  simul  eliam 
et  aetates  eorum  et  conditiones  et  m^ 
rita  discerncretis,  ut  etiam  nunc  cgo , 
cui  cura  iiicuinbit  omnes  optime  nosse, 
et  dignos  quosque  et  humiles  et  mitcs 
ad  ecclesiasticae  administrationis  ofQcla 
promoverem ,  ille  intercesserit  ne  quia 
posset  expungi ,  neve  ea  quae  desiden> 
veram  possent  diligcnti  examinationo 
discerni,  comminatus  sit  eliain  fratribtts 
nostris  qui  primi  expungi  accesserant 
potentatu  improbo  et  terrore  violento 
quod  secum  in  niorte  nou  communica- 
rent  qui  nobis  obtcmperare  voluissent, 
Cumque  post  haec  omnia,  nec  loci  mci 
lionorc  motus,ncc  vcstra  auctoritate  et 
prxsentia  fractus,  instinctu  suo  quie- 
tem  fratrum  turbans  proripucrit  se  cum 
plurimis,  ducem  se  factionis  et  sedi- 
tionis  principem  temerario  furore  con- 
tcstans;  in  quo  quidcm  gratulor  pluri- 
mos  fratres  ab  hac  audacia  recessisse 
et  vobis  acquiescere  maluisse  ut  cum 
Ecciesia  matre  remanerent  et  stipendia 
ejus  episcopo  dispcnsante  perciperentr 
([uod  quidem  et  cacteros  pro  certo  sclo 
cum  pace  facturos  et  citoab  exrore  te^ 
inerario  recessuros. 

Intcrim ,  cum  Fclicissimus  comrat- 
natus  sit  non  coinmunicaturos  in  morto 
secuin  qui  nol)is  obtemperassent,  id 
cst,  qui  nobis  comraunicarent,  accipiat 
sententiam  quam  prior  dixit,utabstci^ 
i  tum  se  a  nobis  sciat,  quando  ad  fraudcs 
ejus  et  rapinas,  quas  dilucida  veritato 
cognovimus,  adulterii  etiam  crimeu 
acccdit.  Quod  fratres  nostri  graves  viri 
deprehendissc  se  nuntiaverunt,  et  pn>- 
baturos  se  assevcrarunt.  Quae  oranta 
tunc  cognoscerausquando  in  unum  cum 
collegis  pluribus  permittente  Domino 
convenerimus.  Sed  et  Augcndus,  qul 
nec  episcoptim  ncc  ecclesiain  cogitans 
pariter  se  cum  illo  conspiratione  et 
factione  sociavit,  ii  ultra  cum  eo  per- 
severaverit,  sentcntiam  fcrat  quam  ilte 
in  se  factiosus  ct  temcrarius  provoca- 
vit.  8ed  et  quis((uis  se  conspirationi  el 
factioni  ejus  adjunxerit,sciat  se  in  eo- 
clesia  nobiscum  non  esse  comraunica- 
turura,  qui  sponte  raaluit  ab  eccicsla 
gcparari.  Hos  littcras  meas  fratrihus 


EPIST0I.i5!L. 


61 


nostris  legite,  et  Carthaglnem  (1)  ad 
clerura  quoque  transniittite ,  additis 
ttominibus  eorum  qui  cum  Felicissimo 
sejunxerunt.  OptoTos,  fratres  caris- 
jimi ,  semper  bene  valere  et  nostri  jne- 
xninisse.  Vaiete. 


CatdoaK,  Bermlam,  it  c<2terorv>m 
epistola  ad  Cyprianum. 

EPISTOLA   XXXVra 

D«  al>stento  Felicissimp  cum  suis. 

ColdcBtint  cwn  Herculano  et  Vietort  collegis ,  ium 
liogaiiano  cum  Numidieo  presbyUris, 

ABSTiwcifccs  a  communicatione  Fe- 
licissimum  et  Augendum ,  item  Repos- 
tum  de  exlorribus,  et  Irenem  Rutilo- 
ram ,  et  Paulam  sarcinatrlcem  :  quod 
ex  annotatione  mea  scire  debuisti. 
item  abstinuimus  Sophronium,  et  ip- 
sum  de  extorribus ,  SoUassum  botula- 
rjum  (2).  

jid  pkbem* 
EPISTOLA.  XXXIX. 

De  quinqoe  presbyteris  schismaticis  factloais 
relicissimi. 

Cyprianus  plehi  universm  sdliitem. 

QuAMQUAM,  fratres  carissimi,Virtius 
Cdelissimus  atque  integerrimus  presby- 


(1)  Fuit  vir  quidam  doctus  et  eruditus  qui 
locum  istum  existimans  esse  mendosum ,  cen- 
suit  hanc  vocem  e»se  amovendam  ab  hoc  loco 
et  scribendum  esse  nomam.  Et  sane  argumenfa 
ejus  ita  fortia  sunt  et  valida  ut  necessaria 
videalur  haec  emendalio ,  quamvis  omnes  edi- 
liones  et  omnia  vetera  exemplaria,  ut  ipie 
annotat  et  verum  est,  habeant  Carthaginem. 
Quae  sententia  hinc  quoque  confirmari  posse 
•videtur  quod  epistola  ista  scripta  est  in  iniliis 
schismalis  Felicissirai ,  qui  de  Romano  ilincie 
ccgitabat ,  ut  in  epistola  55  ,  p.  83  ,  docet  Cy- 
prianus.  Et  ideo  operae  pretium  videbatur 
illum  praevenire  et  admonere  clerum  Roma- 
num  ne  se  decipi  ac  falli  siner et  fraude  et  per- 
fixlia  hominis  scelerali.  Baluzius. 

(2)  Editio  Baluziana  :  iudinarium ,  eibsque 
tillo  seDsu.  Alii  volunt  hutinarium ,  alii  hv.rdo- 
narium ,  etc.  Hsec  autem  in  nota  sua  eruditissi- 
mus  editor  :  h  Si  genus  illud  farciminis,  ait , 
»  quod  nos  vocamus  hodinos ,  f  uisset  olim  in 
»  Africa  ,  et  vocabulum  ad  nostrum  vulgare 
»  accedens  deprehendi  posset  in  aliquo  veteri 
■  scriptore,  absoluta  res  esset.  »  Porro  apud 
&«;uc'jairt   botularius  gal!ic«    e>t  ,    dnBcnlier , 


ter,itemRo^tianTis  ctNumidicuspre*- 
byteri  confessores  et  gloria  diviuae  digy 
nationis  illustres  ,  sed  et  diaconi  boni 
viri  el  ecclesiasticap  administrationi 
per  orania  obscquia  devoti ,  cum  caete- 
ris  ministris  plenam  vobis  praeseniia 
suae  diligentiam  prsebeant,  et  exhorta:- 
tionibus  assiduis  singulos  corroborare, 
sed  et  lapsorum  raentes  consiliis  sala* 
bribus  regere  et  reforraare  non  desi- 
nant,  taraen  ego  quantum  possum  ad- 
moneo  et  quoraodo  possum  visito  vo3 
litteris  meis.  Litteris,  inquam,  fratres 
carissimi.  Hoc  enim  quorundam  pr^ 
byterorum  malignitas  et  perfidia  pej- 
fecit ,  ne  ad  vos  ante  diem  Pascliae  ve- 
nire  licuisset,  dum  conjurationis  siia 
memores ,  et  antiqua  illa  contra  epi- 
scopatum  meuiri,  immo  contra  suffrar- 
gium  vestrum  et  Dei  judicium,  venena 
retinentes  instaurant  veterem  contra 
nos  impugnationem  suam,  et  sacrilegas 
machinationes  insidiis  solitis  demio 
renovant.  Et  quidem  de  Dei  providen- 
tia,  nobis  lioc  nec  volentibus  nec  op- 
tantibus ,  imrao  et  ignoscentibus  et 
tacentibus,pcenas  quas  meruerant  p&- 
penderunt ,  ut  a  nobis  non  ejecti  ultro 
se  ejicerent ,  ipsi  in  se  pro  conscientia 
sua  seutentiam  darent,  secundum  vestra 
et  divina  suffragia  conjurati  et  scelerati 
de  ecclesia  sponte  se  pellerent.  Nunc 
apparuit  Felicissimi  factio  unde  venis- 
set ,  quibus  radicibus  et  quibus  viribus 
staret.  Hi  fomenta  olira  quibusdam  coiv- 
fessoribus  et  hortamenta  tribuebant  lifi 
concordarent  cuin  episcopo  suo,  ne  e<j- 
clesiasticam  disciplinam  cum  fide  et 
qniete  juxta  praecepta  dominica  conti^ 
nerent,ne  confessionis  suse  gloriam  ia- 
corrupta  et  immaculata  conversationo 
servarent.  Ac  ne  parum  fuisset  eor- 
rupisse  quorundam  conf«.'Ssorura  raentes 
et  contra  sacerdotium  Dei  portioueia 
ruptse  fraternitatis  armare  voluisse , 
nunc  se  nd  lapsorum  perniciem  vene- 
nata  sua  dcceptione  verterunt,ut  aegroa 
et  saucios  et  ad  capienda  fortiora  con- 


vendeur  de  houdins,  saactsses,  etc.  Unde,  juxta 
Ipsius  .Baluz.ii  indicationem ,  reponer?  pra&- 
sumpsimus  hoiularium;  quae  vox  czeteroquir» 
Cypriani  tempore  iajn  in  corruptionem  ahiiiia 
potuil.  {Edil  Biiunt.) 


6fi  DIVI  CY 

silia  per  calamitatem  niinae  suae  minus 
idoneos  et  minus  solidos  a  medela  vul- 
neris  sui  aYOcent,et  intermissis  pre- 
cibus  et  orationibus  quihus  Dorainus 
longa  et  continua  satisfactione  placan- 
dus  est,ad  exitiosam  temeritatera  raen- 
dacio  captiosae  pacis  invitent. 

Sed  oro  vos,  fratres,  vigilate  contra 
rasidias  diaboli,  et  pro  vestra  salute 
solliciti  contra  mortiferara  fallaciara 
diligentius  excubate.  Persecutio  est 
liaec  alia  et  alia  tentatio.  Quinque  isti 
presb}  teri  nihil  aliud  sunt  quam  quin- 
que  priraores  illi  qui  edicto  nuper  ma- 
gistralibus  fueraut  copulati  ut  fidera 
nostram  subruerent,  utgracilia  fratrum 
corda  ad  lethales  laqucos  praevarica- 
tione  veritatis  averterent.  Eadem  nunc 
ratio,  eadem  rursus  eversio  per  quinque 
presbyteros  Felicissimo  copulatos  ad 
ruinara  salutis  inducitur,  ut  non  roge- 
turDeus,  nec  qui  negavit  Chrlstum. 
eundera  Christura  quem  negaverat  de- 
precetur,  post  culpam  criminis  tollatur 
et  poenitentia,  nec  per  episcopos  et 
sacerdotes  Domino  satisfiat ,  scd  relictis 
Domini  sacerdotibus  contra  evangeli- 
cam  disciplinam  nova  traditio  sacrilegse 
institutionis  exsurgat;  cumquc  seracl 
placuerit  tam  nobis  quam  confcssoribus 
ct  clericis  urbicis  (1),  .item  universis 
episcopis  vel  in  nostra  provincia  vel 
trans  mare  (2)  constitutis  ut  niliil  inRo- 
vetur  circa  lapsorum  causam,  nisi  om- 
nes  iii  unum  conveneriraus  et  collatis 
consiliis  cum  disciplina  pariter  et  mi- 
sericordia  temperatara  sententiam  fixe- 
rimus,  contra  hoc  consiliura  nostrjm 
rebelletur,et  oranis  sacerdotalis  aucto- 
ritas  et  potestas  factiosis  conspiratio- 
Dibus  destruatur. 

Quas  nunc  pcrnas  patior ,  fratres  ca- 
rissimi,  quod  ipse  ad  vos  inpraesentia- 
rum  venire  non  possum ,  ipse  singulos 
aggredi,  ipse  vos  secundum  Domini  et 
Evangelii  ejus  raagisterium  cohortari! 
Kon  sufTecerat  exilium  jam  biennii  et 
a  vultibus  atque  ab  ociilis  veslris  lu- 
^nibris  separatio  ,  dolor  jugis  et  gemi- 
tiis,  qui  me  solum  sinc  vobis  continua 
lanientatione  discruciat,  lacrymaedie- 


(4)  Id  tisl  Ronianis. 
{ii  Id  esl  Roniie. 


PRIANI 

bus  ac  noctibus  proflaentes  qnod  sacef- 
doti ,  quera  tanto  amore  et  ardore  fe- 
cistis,  necdum  vos  salutare,  necdum 
complexibus  vestris  inhaerere  contio- 
gat.  Accessit  hic  tabescenti  animo  nos- 
tro  dolor  raajor,  quod  in  tanta  sollici- 
tudine  ac  necessitate  excurrere  ad  vos 
ipse  non  possura ,  dum  per  minas  et  per 
insidias  perfidorum  cavemus  ne  adve- 
nientibus  nobis  tumultus  illic  raajor 
oriatur,  et  cum  paci  et  tranquillitati 
episcopusprovidere  in omnibusdebeat, 
ipse  materiara  seditioni  dedisse  et  per- 
secutionem  denuo  exacerbasse  videa- 
tur.  Hinc  tamen  ,  fratres  dilectissimi , 
hinc  admoneo  pariter  et  consulo  no 
perniciosis  vocibus  temere  credatis,  uo 
failacibus  verbis  consensum  facile  com- 
modetis,  nepro  luce  tenebras,  pro  die 
noctem,  pro  cibo  famem,  pro  potu 
sitim,  venenum  pro  remedio ,  mortem 
pro  salute  sumatis.  Ne  aetas  vos  eorum 
nec  auctoritas  fallat,  qui  ad  duorum 
presbytororum  veterem  nequitiam  re- 
spondentes,  sicut  illi  Susannam  pudi- 
cam  corrumpore  et  violare  conati  sunt, 
sic  et  hi  adulterinis  doctrinis  EcclesiJB 
pudicitiam  corrumpere  et  veritatcm 
evangelicam  violare  conantur. 

Clamat  et  dicit  Dominus  :  ISoUte  aw- 
dire  sermones  pseiidoproplietarum ,  quo- 
niam  visiones  cordis  eonm  fnislrantur 
eos.  Loquuntur,  sed  non  ah  ore  Domini. 
Dicuntcis  qui  abjiciunl  vcrbum  Domini: 
Pax  erit  vobis.  Pacem  nunc  offerunt  qui 
ipsi  non  habent  pacem.  In  Ecclesiam 
lapsosreducere  et  rcvocare  promittunt 
qui  de  Ecclesia  recesserunt.  Deus  unus 
est ,  et  Christus  unus ,  et  una  Ecclesia , 
et  cathedra  una  super  petram  Domini 
voce  fundata.  Aliudaltare  constitui  aut 
sacerdotium  novum  fieri  praetcr  unum 
altare  et  unum  sacerdotiura  non  potest- 
Quisquis  alibi  coilegerit  spargit.  Adul- 
terum  est,  irapium  est,  sacrilegura  est 
quodcunque  humano  furorc  instituitur 
ut  dispositio  divina  violelur.  Procul  ab 
hujusmodi  hominum  contagione  disce- 
dite,et  sermones  eorum  velut  cancer 
et  pestem  fugiendo  vitate,  pracraonente 
Doraino  et  dicente  :  Cfpci  sunt  duca 
ccecornm.  Cmus  autem  coecum  ducenM 
simul  in  fovcam  cadcnl.  Interccdum  pro*- 


EPIST 

cilms  vestris,  quas  nobiscum  dicLus  ac 
noclibus  Deo  funditis  ut  eum  justa  sa- 
tisfactione  placctis;  intcrceclunt  lacry- 
mis  vestris,  quibus  commissi  delicti 
crimen  abluitis;interceduntpaci  quam 
Tcre  et  fidcliter  de  Domini  misericordia 
l>ostulatis,  ncc  sciunt  scriptum  esse  ; 
Et  proplieta  iUe  aut  somnium  somnians , 
ille  qui  locutus  cst  ut  errare  te  facerct  a 
Domino  Deo  tuo,  interficietur.  Nemo  vos, 
fratres  carissimi,  errare  a  Domini  viis 
faciat.  Nemo  vos  Cbristianos  ab  Evan- 
gelioCbristi  rapiat.Nemofilios  ecclesiai 
de  ecclesia  toUat.  Pereant  sibi  soli  qui 
perire  voluerunt.  Extra  Ecclesiam  soli 
remaneant  qui  de  Ecclesia  recesserunt. 
Soli  cum  episcopis  non  sint,  qui  contra 
episcopos  rebellarunt.  Conjurationis 
suae  poenas  soli  subeant,  qui  olira  se- 
cundum  vestra  sufFragia ,  nunc  secun- 
dum  Dei  judicia,  sententiam  conjura- 
tionis  et  malignitatis  suae  subire  jne- 
ruerunt. 

Monet  nos  Dominus  in  Evangelio  suo 
dicens  ;  liejicilis  mandatum  Dei,ut  ira- 
ditionem  vestram  statuaiis.  Qui  manda- 
tum  Dei  rejiciunt  et  traditionem  suam 
statuere  conantur,  fortiter  a  vobis  et 
firmiter  respuantur.  Sufficiat  iapsis 
ruina  una.  Nemo  volentes  surgere  sua 
circuraventione  prsecipitet.  INemo  ja- 
centes  ,  pro  quibus  nos  rogamus  ut  Dei 
raanu  et  bracbio  subleventur,  proster- 
nat  gravius  et  deprimat.  IVemo  semia- 
nimes,  et  ut  salutem  suara  pristinam 
recipiant  deprecantes  ,  ab  omni  spe 
salutis  avertat.  Nemo  nutantibus  lapsus 
sui  caliginc  omne  itineris  salutaris  lu- 
men  extinguat.  Instruit  apostolus  di- 
cens :  Si  quis  nliler  docet,  el  non  ocquies- 
cit  sanis  verbis  Domininoslri Jcsu  Ciirinti 
et  doctrince  ejus ,  stupore  elatus ,  discede 
ab  hujusmodi.  Et  iterum  dicit  ipse  : 
Nemo  vos  decipiat  inanibus  verbis.  Proj)- 
ierea  enim  venit  ira  Dei  supcr  filios  con- 
iumacias.  Nolite  ergo  esse  participes  co- 
rurn.  ^Non  est  quod,  decepti  iiianibus 
verbis.pravitatis  eorum  incipiatisesso 
participes.  Discedite  a  talibus,  quoeso 
vos,  et  acquiescite  consiliis  nobtris, 
qui  pro  vobis  quotidie  confinuas  Do- 
miuo  preces  fundiraus,  qui  vos  ad  Ec- 


clesiam  revocari  per  Domini  clemen- 
tiara  cupimus,  qui  de  Deo  pacom  ple- 
nissimam  prius  matri,  tum  et  filiis  ejus 
oramus.  Cum  precibus  atque  orationi- 
bus  nostris  vestras  quoque  orationes  et 
preces  jungite,  cura  lletibus  nostris 
vestraslacryraas  copulate.  Vitate  lupos, 
qui  oves  a  pastorc  secernuut.  Vitato 
linguam  diaboli  venenatam,  qui  ab  ini- 
tio  mundi  fallax  semper  et  mendax 
raentitur  ut  fallat,  blanditur  ut  noceat, 
bona  promittit  ut  malum  tribuat,  vitani 
pollicetur  ut  perimat.  Lucent  nunc 
quoque  verba  ejus,  et  venena  mani- 
festa  sunt.  Pacem  pollicetur,  ne  perve- 
niri  possit  ad  pacem.  Salutem  proraitlit, 
ne  qui  deliquit  veniat  ad  salutera.  Ec- 
clesiam  spondet ,  quando  id  agat  ut 
qui  illi  credit  in  tolum  ab  Ecciesia 
pereat. 

Nunc  est,  fratres  dilectissirai,  ut  et 
qui  statis  fortiter  perseveretis,  et  sta- 
bilitatem  vestram  gloriosam,  quam  in 
persecutione  tenuistis ,  perpetua  firmi- 
tate  servetis;  et  si  qui  circumvenlentc 
adversario  lapsi  estis,  in  secunda  bac 
tentatione  spei  et  paci  vestrae  fidcliter 
consulatis,  et  ut  vobis  Dominus  igno 
scat,  a  saceruotibus  Domini  non  rece»- 
datis,  cum  scriptum  sit :  Et  liomo  quir' 
cunque  fcceril  in  superbia ,  ul  non  exaw' 
diat  sucerdolem  aut  judicem  quicunqm 
faent  in  diebusillis,  morietur  homo  ilie. 
Persecutionis  istius  novissima  ba3C  est 
ct  extrema  tentatio,  quae  et  ipsa  cito 
Domino  protegente  transibit,  ut  reprae- 
sentcr  vobis  post  Paschae  diem  cum  co^- 
iegis  meis;  quibus  prsssentibus,  secun- 
uum  arbitriura  quoque  vestrum  et  om- 
ijium  nostrum  commune  consilium, 
sicutsemel  placuit,  caquae  ageuda  sunt 
disponere  paritcr  et  limare  poterimus. 
Si  quis  aulem  poenitentiam  agere  et 
Deo  satisfaccre  detreclans  ad  Felicis- 
simi  et  satellitum  ejus  partes  concesse- 
rit,  et  se  haereticoe  factioni  conjunxe- 
rit,  sciat  se  postea  ad  Ecclesiam  redire 
et  cum  episcopis  et  plebeChristi  com- 
municnre  nnn  posse.  Opto  vos,  fratres 
carissimi ,  semper  bene  valcre  et  circa 
Domini  niisericordiam  exorandam  coa^ 
tinuis  nobiscum  precibus  insistere. 


hH 


DIVI  CTPRIINI 


EPiyrOLJB  SCaiPTJE  SCB  PO?^TIFICATD  CORNELII  ET  LUCH, 


Jd  ComeUum  (1). 
EPISTOLA   XL. 

Qtxad  ordjnationem  I^ovatiani  non  receperit. 

Cyyrianus  Comelio  fratri  salutem. 

Tejtkrunt  ad  nos,frater  carissime, 
missiaiS'ovatiano{2)Maxknusprcsbyter 
et  Augendus  diaconus  et  Machseus  qui- 
dam  et  Longinus.  Sed  enim  cum  ex 
litteris  quas  secum  ferebant  et  ex  eo- 
ram  sermone  atque  asseveratione  No- 
vatianum  episcopum  factum  comperis- 
semus ,  illicita;  et  coutra  Ecclesiam 
catholicam  factae  ordinationis  pravitate 
commoti,  a  communicatione  eos  nostra 
statim  coliihendos  esse  censuimus,  re- 
futatis  interim  ac  retusis  qu»  obstinate 
ac  pertinaciter  asserere  tentabant.  Nam 
et  ego  et  collegoD  plurimi  qui  ad  me 
convenerant  expectavimus  adventum 
coUegarum  nostrorum  Caldonii  et  For- 
tunati,  quos  ad  le  nuper  et  ad  coepis- 
copos  nostros  qui  ordinationi  tuae  affue- 
rant  legatos  miseramus ,  ut  eis  adveu- 
tantibus  et  rei  gestse  veritatem  repor- 
tantibus,  majorc  auctoritate  et  lucida 
per  eos  probationc  partis  adversae  im- 
probitas  frangeretur.  Supervenerunt 
vero  Pompeius  et  Stcphanus  collcgai 
nostri,  qui  et  ipsi  quoque  ad  instrucn- 
dos  istinc  nos  nianifesta  secundum  gra- 
vitatem  ac  fidem  suam  indicia  ac  tcsti- 
raonia  protulerunt,  ut  nec  neccssc 
fuerit  audiri  ultra  eos  qui  a  ISovatiano 
venerant  missi. 

Qui  cum  in  statione  in v idiosis  quoque 
conviciis  etclamoribus  turbuU^ntis  pro- 
ruerent  et  flagitarent  ut  crimina  quae 
fc€  afferre  ac  probare  diccbaut.  publice 
a  nobis  et  a  plcbe  cognosccrentur,  gra- 


(1)  Scilicet  Ponlificein  Maximum  ,  io  locum 
S.  Fahiani  electum. 

Ci)  De  NovaJiano,  vido  Bergier,  Dick  Theol.; 
•iF%\]eT ,  Dict.  BifiQT. 


vitati  nostrae  negavimu3  convenire,tit 
coUegaj  nostri  jam  delecti  et  ordinati, 
et  laudabili  multorum  sententia  conv- 
probati ,  ventilaudam  ultra  famam  ore 
raaledico  et  semulantium  voce  patere- 
mur.  Et  quia  quibus  refutati  et  com- 
pressi  sunt  ct  illicitis  conatibus  haer&- 
sim  fecisse  nudati  sunt,  in  epistolam 
congerere  longum  fuit,  ex  Primitivo 
corapresbytero  nostro  plenissime  sin- 
gula,  quandoad  vos  venerit,  audietis, 
Ac  ne  eorum  furens  audacia  unquam 
desisteret,  hic  quoque  in  schismatis 
partes  Christi  membra  distraliere  et 
catholica  ecclesiae  corpus  scindere  ac 
laniare  nituntur,ut  ostiatim  per  raul- 
torum  domos  vel  oppidatim  per  quasdam 
civitates  discurrcntes  obstiuationis  suaj 
et  erroris  sui  sibi  quaerant  comites. 
Quibus  semcl  responsum  dedimus  nec 
mandare  desistimus  ut  perniciosa  di&- 
sensione  et  concertatione  dcposita,  in>- 
pictatem  esse  sciant  matrem  deserere, 
et  agnoscant  atque  intelligant  episcopo 
semel  facto  et  collegarum  ac  plebis  tes^ 
timonio  et  judicio  comprobato,  alium 
constitui  nullo  modo  posse;  proinde  sl 
pacilice  sibi  ac  fideliter  consulunt ,  si 
se  assertores  evangeliiChristi  esse  coo- 
fitcntur,  prius  ad  ecclesiam  revertan- 
tur.  Opto  te ,  frater  carissime,  semper 
bene  valere. 


Ad  CorncUnm, 
EPISTOL.!   XLI. 

De  ordinatione  ojns  a  sc  comprobata  et  dts 
Felicissimo. 

CjpriantM  Comdio  fratri  «olttfe». 

QuOD  servis  Dei  et  maxime  sacerdo- 
tibus  justis  ct  pacificis  congruebat,  fra- 
ter  carissime ,  miscramus  nuper  col- 
legasnostrosCaldonium  et  Fortunatum. 
ul  noa  tautum  persuasione  littcraruui 


EPISTOL^. 


tib 


nosfranim ,  sed  prsesentia  sua  et  con- 
silio  omnium  vestrum  eniterenturquaii- 
tum  possent, et  elaborarent  ut  ad  ca- 
tholica}  Ecclesise  unitatem  scissi  corpo- 
ris  membra  componerent,etChristiana) 
caritatis  TincuJo  copalarent.  Sed  quo- 
niam  diversaj  partis  obslinata  et  in- 
flexibilis  pertinacianon  tantumradicis 
et  matris  sinum  atque  complexum  re- 
cusavit,  sed  etiam  gliscente  et  in  pejus 
recrudescente  discordia  episcopum  sibi 
constituit ,  et  contra  sacramentum  se- 
Diel  traditum  divinae  dispositionis  et 
catholica?  unitatisadulterura  et  coiitii- 
riura  caput  extra  Ecclesiara  fecit,  ac- 
ceptis  litteris  tam  tuis  quam  coUega- 
rum  nostrorum,  itera  adventantibus 
Lonis  viris  et  nobis  carissimis  collegis 
nostris  Pompeio  et  Sfcphano,  a  quibus 
liaec  omnia  cum  laetitiacommuniadserta 
sunt  firmiter  et  probata,  secundura 
quod  divinsetraditionis  et  ecclesiasticae 
institutionis  sanctitas  pariter  ac  veritas 
exigebat ,  litteras  nostras  ad  te  direxi- 
mus.  Sed  et  per  provinciam  nostram 
ha;c  eadem  collegis  singulis  in  notitiam 
perferentes,  ab  his  quoque  fratresnos- 
tros  cura  litteris  dirigendos  esse  manda- 
viraus.  Quamquam  mens  nostra  et  pro- 
positum  jam  tunc  fratribus  et  plebi  istic 
universae  manifestatum  fuisset,  quando 
litteris  nuper  ab  utraque  parte  suscep- 
tis  tuas  lilteras  legimus  et  episcopatus 
tui  ordinationem  singulorum  auribus 
intimavimus. 

Honoris  etiam  comraunis  memores 
et  gravitatis  sacerdotalis  ac  sanctitatis 
respectum  tenentes,  ea  quae  ex  diverso 
in  librum  adnos  transmissura  congesta 
fuerant  acerbationibus  criininosis  re- 
spuiraus,  consideraiites  pariter  et  pon- 
derantes  quodin  tanto  fratrura  numero 
reiigiosoque  conventu,  considentibus 
Dei  sacerdotibus ,  et  altari  posito,  nec 
legi  debeaiit  nec  audiri.  Neque  enira 
facile  proraenda  sunt  et  incaute  ac  te- 
mere  publicanda  quae  discordioso  stilo 
gcripta  audientibus  scandalura  raoveant 
ct  fratves  longe  positos  ac  trans  mare 
constitutos  incerta  opinione  confun- 
dant.  Viderint  qui  vel  fuiori  suo  vel 
libidini  servientes,  ct  divinae  legis  ac 
sanctitatis  irameraores,  vel  jactitarc 


interim  gestiunt  qua;  probare  non  pos- 
sunt,  et  cuin  innocentinin  destruerc 
atque  expugnare  non  valeant,  salis  ha- 
bent  fama  mendaci  et  faiso  rumore  ma- 
culas  inspergerc.  Cerle,  quod  pra^positis 
et  sacerdotibus  congruit ,  danda  opera 
est  ut  talia,  cum  a  quibusdarascribun- 
tur ,  per  nos  respuantur.  Lbi  enim  erit 
quod  discimus  ac  docemus  scriplura 
esse  :  Contine  lingunm  taam  a  malo ,  et 
labia  tua  ne  loquantur  insidiose?  Ileni 
alibi  :  Os  luum  abundavit  malitia,  et  lin- 
gua  tua  complectebalur  insidias.  Sedens 
adversus  fratrem  tuum  detrakebas ,  et 
advcrsus  filium  matris  tuoe  ponebas  scan- 
dalum.  Itera  quod  apostolus  dicit :  Omnis 
sermo  malusde  ore  vestro  nonprocedat, 
sed  bonus  ad  cedificationem  fidei ,  ut  det 
gratiam  audientibus. 

Porro  haec  fieri  debere  ostendiraus, 
si ,  quando  talia  quorundam  caluinniosa 
teraeritate  conscripta  sunt,  legi  apud 
nos  non  patimur.  Et  idcirco,  frater  ca- 
rissirae,  cura  ad  me  talia  de  te  et  com- 
presbyteris  tecuraconsidentibusscripta 
venissent,  quae  religiosain  simplicita- 
tcra  sonabant,  nec  uUis  raalodictorum 
et  conviciorura  latratibus  perstrcpe- 
bant,  clero  et  plebi  legi  praecepi.  Quod 
autem  scripla  collegaruin  nostrorunt 
qui  illic  ordinationi  tua;  alTuerant  desi- 
deravimus,  non  veteris  moris  obliti , 
novum  aliquid  quaerebamus ;  nam  satis 
erat  ut  tu  te  episcopum  factura  lilteris 
nuntiares,nisi  esset  ex  diverso  discre- 
pans  factio,  quae  criminosis  et  calum- 
niosis  coramentis  suis  collegarum  pari- 
ter  ac  fratrura  pluriraorum  tur)>aret 
mentes  et  corda  confunderet.  Cui  rei 
sopiendae  necessariura  duxinius  ut  scri- 
bentiura  nobis  inde  collegarum  nostro- 
rumfirmaetsolidaauctoritaspararelur: 
qui  moribus  ac  vitae  et  disciplinae  tua? 
condigna  litterarum  suarum  testimoiiia 
prajdicantes,  aemulis  quoque  et  rerum 
vel  novitate  vel  pravitate  gaudontibus 
oranem  arabigendi  et  discrepandi  scru- 
pulurasustulerunt,  et  sccundum  consi- 
liura  nostrura  salubri  ratione  libratum 
in  hoc  fluctu  aestuantium  fratrum  raen- 
tessincere  acfirmitertuumsacerdotiuni 
probaverunt.  Hcc  enim  vel  maxiine, 
frater,  et  laboraraus  et  laborare  debc- 


jO  DIVl  CY 

irnisat  unitatema  Domino  et  per  apo-' 
stolosnobissuccessoribustraditaraquan- 
tum  possumus  obtinere  curcmus  ,  et 
«luod  in  uobis  est,  palabundas  et  erran- 
tes  oves.quasquorundara  pervicax  fac- 
tio  et  haeretica  tentatio  a  matre  secer- 
nit,  in  ecclesiara  coUigamus;  iliis  solis 
toris  remanentibus  qui  in  obstinatione 
sua  vel  furore  supersederunt  et  ad  nos 
redire  noluerunt,  discretionis  et  sepa- 
rationis  a  se  factae  et  ecciesia3  derelictae 
ipsi  rationem  Domino  reddituri. 

Quantum  vero  hic  ad  presbyterorum 
quorundam  et  Felicissimi  causam  per- 
tinet  quid  hic  actura  sit  ut  scire  posses , 
litteras  ad  te  collegae  nostri  manu  sua 
snbscriptas  miserunt,  qui,  auditis  eis, 
qoid  senserint,  et  quid  pronuntiave- 
rint,  ex  eorum  litteris  disces.  Melius 
autem ,  frater,  facies ,  si  etiam  exem- 
y)la  litterarum  quae  ad  te  legcnda  pro 
<lilectione  comrauni  per  Caldoniura  et 
Forlunatum  collegas  nostros  proxime 
iniseram,  quae  de  eodem  Felicissimo  et 
«le  presbyterio  ejusdem  ad  clerura  istic 
iiecnon  et  ad  plebem  scripserara  legi 
illic  fratribus  jubeas,  quae  et  ordinatio- 
iiera  et  rationera  rei  gestae  loquantur, 
wt  tam  istic  quara  illic  circa  omnia  per 
iios  fratemitas  instruatur.  Exemplaria 
uutemeaderanuncquoque  per  Mettiura 
livpodiaconum  a  me  missum  et  Nice- 
pliorura  acoiythum  transmisi.  Opto  te  , 
Irater  carissimc,  semper  bene  valcre. 


Jd  eumdem, 
EPISTOLA  XLII. 

Qttod  ad  confessores  a  Novatiano  seductos 
Ulleras  fecerit. 

Cyprianus  CorneUo  fratri  saluiem. 

Et  religiosum  nobis  ct  necessarium 
rxistimavi,  frater  carissirae,  ad  con- 
fossores  qui  illic  sunt  ct  Novatiani  ac 
Novati  obstinationectpravitate  seducli 
i\(i  ecclesia  rccesserunt  litteras  brevos 
faccre  ,  quibuseos  pro  allectione  mutua 
convenirem  ut  ad  matrem  suara  id  est 
ecclesiam  cutliolicam  revcrtantur.  Quas 
littorastibi  a  Mcttio  hypodiacono  lcgi 
prius  mandavi ,  ne  quis  aliud  me  scrip- 


PRIANI 

sisse  (ingerct  quam  (piod  meis  litteris 
continetur.  Maudavi  tamen  eidem  Met- 
tio  a  me  ad  vos  raisso  ut  de  tuo  arbitrio 
rem  gerat,  et  si  easdera  litteras  confes- 
soribus  putaveris  esse  reddendas,  tunc 
eas  tradat.  Opto  te,  frater  carissime, 
semper  bene  valere. 


Jd  confessores  Romanos. 
EPISTOLA    XLIII. 

Ut  ad  unitatem  redeant. 

Cyprianus  Maximo  et  Nicosirato  e(  caierit  eon— 
fessoribus  salutem. 

CuM  frequenter,  carissimi,  cognove- 
ritis  ex  litteris  meis  quem  et  confessioni 
vestrae  honoremct  fraternitati  connexaB 
dilectionem  meo  sermone  serveverira  , 
credatis ,  quaeso ,  et  acquiescatis  his  lit- 
teris  raeis,  quibus  vobis  et  actui  (1)  ac 
laudibus  vostris  et  scribo  et  simpliclter 
ac  fideliter  consulo.  Gravat  enira  me 
atque  contristat  et  intolerabilispcrculsl 
pene  prostrati  pectoris  moestitia  per- 
stringit,  cum  vos  illic  coniperissem 
contra  ecclcsiasticam  dispositionem, 
contra  evangelicam  legem,  contra  in- 
stitutionis  catliolicae  unitatem  alium 
cpiscopum  fieri  consensisse,  id  est, 
quod  nec  fas  est  nec  licet  fieri,  eccle- 
siam  aliam  constitui,  Christi  merabra 
discerpi ,  dominici  gregis  animum  et 
corpus  unum  discissa  araiulatioue  lac»- 
rari.  Quod  quaeso  ut  in  vobis  saltem  11- 
licitum  istud  fraternitatis  nostrai  disci- 
dium  nou  perseveret,  sed  el  confcssio- 
nisvestrae  ct  divinaetraditionis  memo- 
res  ad  matrcm  revertamini  unde  pro- 
diislis,  unde  ad  confcssionis  gloriam 
cum  ejusdem  matris  cxultatione  ve- 
nistis.  Nec  putetis  sic  vos  evangeliam 
Christi  asserere  ,  dum  vosmctipsos  a 
Christi  grege  et  ab  ejus  pace  et  concor- 
dia  separatis,  cum  magis  militibusglo- 
riosis  et  bonis  congruat  intra  domestica 
castra  consisterc  et  intus  positos  ea  quae 
in  coraraune  tractanda  sunt  agere  ac 
providere.  Nam  cum  unanimitas  ct  coo- 


( 1 )    A.ctum    vocal  confcjsioncm  nomirir. 
Chriili. 


cordianostra  scindiomnino  non  debeat , 
quia  nos  ecclesia  derelicta  foras  exire 
et  ad  vos  venire  non  possumus,  ut  vos 
magis  ad  ecclesiam  matrem  et  ad  nos- 
tram  fraternitatem  revertamini  quibus 
possumus  hortamentis  petimus  et  roga- 
mus.  Opto  vos,  fratres  carissimij  sem- 
per  bcne  vaiere. 


Jd  CorneUum. 
EPISTOLA   XLIV. 

De  Polycarpo  Hadrumetino. 

Cyprianus  Cornelio  fratri  sahitem. 

Legi  litteras  tuas,  frater  carlssimc  , 
qnas  per  Primitivum  compresbyterum 
nostrum  misisti,  in  quibus  te  comperi 
motum  quod  cum  de  Hadrumetina  co- 
lonia  Polycarpi  nomine  ad  te  littera) 
dirigerentur,  postcaquara  nos  ego  et 
Liberalis  in  eundem  locum  venisseraus , 
coepissent  illuc  ad  presbyteros  et  dia- 
conos  litterae  dirigi.  Quod  scire  te  vo- 
lumus  et  pro  certo  credere  nulla  id  le- 
vitate  aut  coutumelia  factum.  Sed  cum 
statuissemus  collogoe  complures  qui  in 
unum  conveueramus ,  ut ,  legatis  ad  vos 
coepiscopis  nostris  Caldonio  et  Fortu- 
nato  missis ,  omnia  interim  integra  sus- 
penderentur,  donec  ad  nos  iidem  col- 
legae  nostri  rebus  illic  aut  ad  pacem 
redactis  aut  pro  veritate  compertis  rc- 
dirent,  presbyteri  et  diaconi  in  Hadru- 
inetino  consistentes,  Polycarpo  coepi- 
scopo  nostro  absente ,  ignorabant  quid 
nobis  in  coramune  placuisset.  At  ubi  nos 
in  prsesenti  venimus,  comperto  consilio 
nostro ,  ipsi  quoque  id  quod  et  caeteri 
observare  coeperunt ,  ut  in  nullo  eccle- 
siarum  istic  consistentium  consensio 
discreparet.Quidamtamen  mentesnon- 
numquara  et  aniraos  sermonibus  suis 
turbant,  dum  aliter  quaedam  quam  se 
liabet  veritas  nuntiant.  Nos  enim  sin- 
gulis  navigantibus,  ne  cum  scandalo 
ullo  nayigarent,  rationem  reddentes, 
gcimusnos  hortatos  eos  esse  ut  Ecclesiae 
catholicae  radicem  et  matricem  agnos- 
cerent  ac  tenerent.  Sed  quoniam  latius 
fusa  est  nostra  provincia,  habet  enini 
Numidiam  et  Mauritaniam  sibi  cohae- 


EPISTOLyE.  Sl 

•  rentes,  nc  in  Urhe  schlsma  factum  ab- 
sentium  animos  incerta  opinione  con- 
funderet,  placuit  ut  per  episcopos, 
retenta  a  nobis  rei  veritate,  et  ad  com- 
probandam  ordinationem  tuam  facta 
auctoritate  majore,  tunc  demum  scru- 
pulo  omni  de  singulorum  pectoribus 
excusso,  per  omnes  omnino  in  provin- 
cia  ista  positos  litterae  fierent,  sicuti 
fiunt,  ut  te  universi  collegse  nostri  et 
communicationem  tuam,  id  est,  catho- 
licae  ecclesiae  unitatem  pariter  et  cari- 
tatem  probarent  firmiter  ac  tenereftit, 
Quod  divinitusevenisse  et  consilium 
nostrum  providenter  processisse  gau- 
denius.  Sic  enira  nunc  episcopatus  tui 
et  veritas  pariter  et  dignitas  apertis- 
sima  luce  et  manifestissima  et  firmis- 
sima  comprobatione  fundata  est,  ut  ex 
rescriptis  collegarum  nostrorum,  qui 
atl  nos  litteras  inde  fecerunt,  et  ex  re- 
latione  ac  testimoniis  cocpiscoporuni 
Pompeii  et  Stepbaniet  Caldonii  ac  For- 
lunati  ordinalionis  tua?  et  origo  neces- 
saria  etratiojusta  et  gloriosa  quoque 
innocentia  ab  omnibus  noscentur.  Quod 
ut  simul  cum  caeteris  quoque  collegis 
nostrisstabiliter  ac  firmiter  administre- 
mus,  atque  ut  catbolicae  ecclesiae  pa- 
cem  concordiae  unanimitate  teneamus, 
perGciet  divina  dignatio  ut  Dominus, 
qui  sacerdotes  sibi  in  ecclesia  sua  eli- 
gere  et  constituere  dignatur,  electos 
quoque  et  constitutos  sua  voluntate  at- 
que  opitulatione  tueatur,  gubernantes 
inspirans,  ac  subministraus  et  ad  im- 
proborum  contumaciam  fraenandam  vi- 
gorem,  et  ad  lapsorum  fovendam  poeni- 
tentiam  lenitatem.  Opto  te,fraterca- 
rissime ,  semper  bene  valere. 


Comelii  ad  Cyprianum^ 
EPISTOLA  XLV. 

De  confessoribus  ad  unitatcm  reversis. 

Cornelius  Cypriano  fratri  salutem. 

QuANTAM  sollicitudinem  et  anxicta- 
tem  sustinuimus  de  iis  confessoribus 
qui  dolo  et  malitia  hominis  callidi  et 
veteratoris  fuerantcircumventi  et  pcne 
decepti  et  ab  ecclesia  alienati,  tanta 

4. 


zi  nvi  c 

laetitia  adfecti  sumns  et  Deo  omnipo- 
tenti  et  Christo  Doraino  nostro  gratias 
ogimus  cum  ii,  cognito  suo  errore,  et 
intellecla  hominis  nialigni  velut  ser- 
pentis  astutia  venenata,  ad  Ecclesiam 
unde  exierant,  sicuti  ipsi  ex  suo  corde 
profitentur,  siraplici  voluntate  vene- 
runt.  Et  prinio  quidem  fratres  nostri 
probatae  ficlei,  araantes  pacem,  unita- 
tem  optantes ,  tumorem  illorum,horum 
mollitiara  (1)  nuntiabant,  fide  tamen 
nou  idonea  ut  facile  nobis  credere  da- 
returillospenitus  esse  mutatos.  Postea 
vero  quam  Urbanus  et  Sidonius  confes- 
sores  ad  compresbyteros  nostros  vene- 
runt,  affirmantes  3Iaximum  confesso- 
rem  et  presbyterum  secum  pariter  cu- 
pere  in  Ecclesiam  redire,  sed  quoniam 
multa  praecesserant  ab  eis  designata, 
quae  tu  quoque  a  coepiscopis  nostris  et 
ex  litteris  meis  cognovisti,  ut  non  te- 
inere  eis  fides  haberetur,  ex  ipsorum  ore 
ct  confessione  ista  qua}  per  legationem 
mandaveraut  placuit  audiri.  Qui  cum 
venissent,  et  a  presbyteris  quae  gesse- 
rant  exigerentur,  novissime  quod  per 
<Hnnes  ecclesias  litteraj  calumniis  et 
maledictis  plena^  eorum  nomine  frc- 
quentcr  raissaj  fuissent,  et  pene  omnes 
occlesias  perturbassent  -  circumventos 
se  esse  affirmavcrunt ,  nec  quid  in  istis 
litteris  inesset  se  scisse,  tantummodo 
fircumductos  commisisse  se  quoque 
schismatica,  et  liaercticisauctores  fuisse 
ut  paterentur  ei  manus  quasi  in  episco- 
patum  imponi.  Qui ,  cum  haec  et  cae- 
tera  eis  fuisscnt  cxprobata,  ut  abole- 
rentur  ct  de  memoria  toUerentur  de- 
precati  sunt. 

Omni  igituractu  ad  me  perlato.  pla- 
cnit  contralii  presbytcrium.  Adfuerunt 
etiam  episcopi  quinque ,  qui  et  hodie 
praescntes  fuerunt,  ut  firmato  consilio 
quid  ciica  personara  eorura  observari 
<ieberet  consensu  omnium  statueretur. 
Kt  ut  motura  oranium  et  consilium  siu- 
guiorum  dignosceres,  etiam  sententias 
nostras  placuit  in  notitiam  veslram  pcr- 
ferri ;  quas  et  subjectas  leges.  His  ita 


(4)  Id  esl  niOErorem  ,  tristitiam,  nimirum  ob 
cajum  MJum.  Sunt  enim  molUt  in  uxlamitate 
B^.trUUium  ammi ,  ut  ait  TAUtlU. 


gestis,  in  presbyterinm  (1)  venerant 
Maximus,  Urbanus,  Sidonius,  et  Ma- 
charius,  ct  plcrique  fralres  qui  se  eis 
adjunxerant,  summis  precibus  deside- 
rantes  ut  ea  qua;  ante  fuerant  gesta  in 
oblivionein  cadcrent,  nullaque  eorum 
raentiohaberctur.proindeatquesinihil 
esset  vcl  commissum  vcl  dictura,  invi- 
cem  oranibus  reraissis  ,  cor  raundum  et 
purura  jara  Deo  exhibercnt,  sequentes 
evangelicara  vocem  dicentem  beatos 
esse  puros  corde,  quoniam  ipsi  Deum 
videbunt.  Quod  erat  consequens ,  omnis 
hic  aclus  populo  fuerat  insinuandus ,  ut 
et  ipsos  vidcrent  in  ccclesia  constitutos 
quos  errantes  et  palabundos  tamdiu  vi- 
dcrant  et  dolebant.  Quorum  voluntatc 
cognita ,  magnus  fratemitatis  concursus 
factus  est.  Una  vox  erat  omniura  gratias 
Deo  agentium ,  gaudium  pcctoris  lacry- 
niis  expriracntes ,  complectcntes  eos 
quasi  hodie  poena  carceris  fuissent  libc- 
rati.  Et  ut  ipsorum  propria  verba  de- 
signem  :  «  Nos,  inquiunt,  Cornelium 
»  episcopum  sanctissimae  catholicae  ec- 
»  clesiae  electum  a  Deo  oranipotente  et 
»  Christo  Domino  noslro  scimus.  Nos 
»  crrorem  nostrum  confitemur.  Irapos- 
>  turam  passi  suinus.  Circuraventi  su- 
» mus  perfidiae  loquacitate  captiosa. 
»  JNam  etsi  videbamur  quasi  quandam 
»  corarnunicationera  cum  schisraatico 
')  ethaeretico  homine  habuisse,  sincera 
»  tamen  mens  nostra  semper  in  ecclesia 
)  fuit.  Nec  cniin  ignoramus  unum  Deura 
"  esse  et  unum  Christum  esse  Domi- 
»num,  quem  confessi  sumus,  unum 
)  Spiritum  sanctum ,  ununi  episcopum 
»  in  catholica  ecclesia  esse  debere.» 

Quis  ista  eorum  professione  non  mo- 
vcretur  ut  quod  apud  potestatem  sae- 
culi  erant  confessi,  in  ecclcsia  consti- 
»uti  comprobarcnt?  Qua  propter  Maxi- 
mum  presbyterum  locura  suum  agnos- 
ccrc  jubsimus.  Caeteros  cum  ingcnti  po- 
puli  suffragio  reccpimus.  Omnia  autcm 
remisimus  Dco  omnipotcnti ,  in  cujus 
potestatc  sunt  oinnia  reservata.  Hicc 
igitur,  fratcr  carissimc,  eadern  hora, 
eodcm  momcnto  ad  te  pcr  scripta  trans- 
misimus ,  et  Nicepliorum    acolyllium 


(1)  Id  Cil  in  conv;iliuiii  prc>J>jieroi  uiu. 


55 


dcscendcre  ad  navigandain  destinan- 
tem  ad  vos  statim  dimisi,  ut  nulla  pro- 
crastinatione  habita  velut  praesens  in 
isto  clero  et  in  isto  populi  coetu  Deo 
omnipotenti  et  Cliristo  Domino  nostro 
gratias  ageres.  Credimus  autem  fore, 
quinimmo  procertojam  confidimus  cae- 
teros  quoque  qui  in  hoc  errore  sunt 
constituti  in  ecclesiam  hrevi  reversuros, 
cum  auctores  suos  viderint  nohiscum 
agere.  Has  litteras  puto  te  debere ,  fra- 
ter  carissime,  et  ad  cseteras  ecclesias 
miltere,  ut  omnes  sciant  schismatici 
hujus  et  hoeretici  dolura  et  praevarica- 
tionem  de  die  in  diera  evacuari.  Bene 
vale ,  frater  carissirae. 


Cypriani  ad  Comelium» 
EPISTOLA    XLVI. 

IXesponsam  conRratulatorlum  deconfessorum 
reditu  ex  schismale. 

Cyprianus  Cornelio  fratri  salutem. 

Et  cgisse  nos  et  agere ,  frater  caris- 
sime .  maximas  gratias  sine  cessatione 
profitemur  Deo  patri  omnipotenti  et 
Christoejus  Domino  ctDeonostrosalva- 
lori,quodsic  ecclesia  divinitus  protega- 
tur  ulunitas  ejusetsanctitasnonjugiter 
nec  iu  totum  perfidiae  et  hajreticae  pra- 
vitatis  ohslinatione  vitietur.  Legimus 
enim  iittcras  vestras ,  et  voti  communis 
amplissimum  gaudium  exultanter  ex- 
cepimus  Maximum  presbyterum  et  Ur- 
hanum  confessores  cum  Sidonio  et  Ma- 
chario  ad  ecclesiam  catholicam  regrcs- 
sos  esse,  id  est,  errore  deposito,  et 
schismatico  immo  haeretico  furore  de- 
serto,  unitatis  ac  veritatis  domicilium 
fideli  sanilate  repetiisse;  ut  unde  ad 
gloriam  processerant,  illuc  gloriosi  re- 
dirent ;  nc qui  Christum  confessi  essent , 
Christi  postmodum  castra  desererent, 
i!cc  tentarent  caritatis  atque  unitatis 
ridem  qui  victi  robore  et  virtute  non 
fuerant. 

Ecce  incolumis  et  immaculala  laudis 
integritas,  ecce  incorrupta  et  solida 
confitentium  dignitas,  a  desertoribus  et 
profugis  rccessisse,  proditores  fidei  et 
ecclesiae  catholicae  impugnatores  rcli- 
quisse.  Merito  illos  reverteutcs  su.mma , 


EPISTOL^. 

ut  scrihltis,  gaudio  et  clerus  et  idcbs 
et  fraternitas  omnis  excepit ,  quoniam 
in  confessoribus  gloriam  suam  conser- 
vantibus  et  ad  unitatem  revertentibus 
nemo  non  socium  sc  et  participem  eo- 
rum  gloriae  computat.  Hujus  rei  laeti- 
tiam  denostris  possumus  sensibus  Ksti- 
mare.  Nam  cum  i^tic  ad  litteras  vestras, 
quas  de  eorumconfessione  misistis ,  lae- 
tatus  sit  omnis  fratrum  numerus,  et 
summa  alacritate  hunc  nuntium  cora- 
munis  gratulationis  exceperit,  quid  il- 
lic  uhi  res  ipsa  et  praesens  laetitia  sub 
oculis  omnium  gerebatur?  Cum  enim 
Dominus  in  evangelio  suo  dicat  esse 
summum  gaudium  in  coelo  super  uno 
peccatore  poenitentiam  agente,  quanto 
majus  est  gaudium  et  in  terris  pariter 
et  in  coelo  super  confessoribus  ad  ec- 
clesiam  Dei  cum  gloria  sua  et  cum  laudc 
redeuntihus  et  redeundi  viara  caeteris 
exempli  sui  fide  etprobationefacienti- 
hus?  Hic  enim  quosdam  fratres  nostros 
error  induxerat  quod  sihi  communica- 
tionem  confessorura  sequi  viderentur. 
Quo  errore  suhlato ,  lux  oranium  pecto- 
rihus  infusa  est,  et  ecclesia  catholica 
una  esse  nec  scindi  nec  dividi  posse 
monstrata  est.  Nec  quisquara  jara  facile 
poterit  schismatici  furentis  verbis  lo- 
quacibus  decipi ,  quando  probatum  sit 
bonos  et  gloriosos  Christi  miliies  noii 
potuisse  diu  alicna  fallacia  ct  pcrfidiu 
extra  ecclesiam  detineri.  Opto  te,  fra- 
ter  carissime,  semper  bene  valere. 


Cornelii  ad  C}-prianum. 
EPISTOIA    XLVII. 

De  factione  Novatiani  cum  suis. 

Comelius  Cypriano  fratri  salutem. 

Ne  quid  minus  ad  poenara  futuram 
hujus  scelerati  hominis  deesset,  pro- 
stratusvirlutihusDei,  cura  Maximus  et 
Longinus  et  Machaeus  inde  fuissent  ex- 
pulsi,  denuo  resurrexit;  et  sicut  prio- 
ribus  litteris  tibi  quas  per  Augendum 
confessorem  misi  significavi ,  puto  Ni- 
costratum  et  Novatura  et  Evaristum  et 
Priraum  et  Dionysium  illo  jam  perve- 
nisse.  Invigilctur  ergo  ut  omuibus  co- 


54  DIVI  CY 

opiscopis  nostris  et  fratrlbus  innotescat 
Nicostratum  multorum  criminuiu  reum 
et  non  solum  patronae  suae  caniali,  cu- 
jus  rationes  gessit,  fraudes  et  rapiiias 
fccisse,  verura  etiam  ,  quod  est  illi  aJ 
perpetuam  poRnam  reservatum .  eccle- 
siae  deposita  non  modica  abstulisse , 
Evaristum  vero  auctorem  scliismatis 
fuisse  et  successorem  plebi  cui  ante 
praefuerat,  Zetum  in  locum  ejus  epi- 
scopum  esse  constitutum.  Majora  vero 
ct  graviora  hic.  designavit  malitia  et 
inexplebili  pravitate  sua  quam  quai  iilic 
apud  suos  semper  exercuit,  ut  scias 
quales  duces  et  protectores  iste  scliis- 
maticus  et  hajreticus  lateri  suo  semper 
junctos  habeat.  Opto  tc,  frater  caris- 
sime ,  semper  benc  valere. 


Cypriani  ad  Comeliunu 
EPISTOLA    XLVIII, 

Responsum  de  Novati  sceleribus. 
Cyprianus  Cornelio  fratri  salutem, 

Et  cum  diligentia  et  cum  dilectiono 
fccisti ,  frater  carissime  ,  feslinalo  ad 
jios  mittendo  Nicephorum  acolytlium, 
qui  nobis  et  de  confessoribus  regressis 
gloriosam  la?titiain  nuntiaret,  ct  adver- 
sus  -Novatiani  et  Novati  novas  et  j)errii- 
ciosas  ad  impugnandam  Cliristi  eccle- 
siara  machinas  plenissime  instruercl. 
Nam  cum  pridie  istic  venisset  hajrctica^ 
pravilatis  noccusfactioipsa  jam  pcrdita 
ct  alios  qui  sibi  conscnserint  perditura  , 
postcro  die  Niccpiiorus  cum  veslris  lit- 
teris  supervenit,  quibusetdidicimus  et 
doccre  atque  instrucre  caetcros  coepi- 
nius.  Evaristum  de  cpiscopo  jam  nec 
laicum  remansisse,  catlicdroc  ct  plebis 
cxtorrem,  et  de  ccclesia  Christi  exsu- 
lem  ,  pcr  alias  longe  provincias  obcr- 
rare,et  ipsum  veritatis  ac  fidci  naufra- 
gura  factura,  circa  quosdam  sui  similcs 
paria  naufragia  concitare  ,  Nicostralum 
vero,  diaconio  sanctae  administrationis 
amisso,  ecclesiasticis  pccuniissacrilei^a 
fraudc  sul)tractis,  et  viduarum  ac  pu- 
pillorum  depositis  dencgatis,  non  t;un 
in  Africam  vcnire  voluisse  quain  con- 
scientia  rapinarum  ct  criminuin  ncfan- 


PRIANI 

dorura  illic  ab  Urbe  fugisse.  El  nunc 
ecclcsiae  desertor  ac  profugus ,  quasi 
mutasse  sit  hominera  mutare  regionem , 
confcssorein  se  ultra  jactat  et  praedicat , 
cuin  Christi  confessor  nec  dici  nec  essc 
jara  possit  qui  ecclesiara  Christi  nega- 
vit.  Nain  cum  Paulus  apostoliis  dicat: 
Propler  hnc  relinquel  homo  ^atrem  ct 
matrcm,  et  adhoerebit  uxorisu(je,el  enint 
duoin  unam  carnem.  Sacramentum  i4ud 
magnum  est,  ego  autem  dico  in  Chrislum 
et  in  ccclcsiam.  Cum  hoc  ,  inquam,  bca- 
tusapostolusdicat,  et  Christi  pariterat- 
que  ecclesiae  unitatcin  individuis  ncxi- 
])us  cohaercntem  sancta  sua  voce  testc- 
tur,  quomodo  potest  esse  cura  Christo 
qui  cuin  sponsa  Christi  atque  in  ejus 
ecclesia  non  est?  Aut  quoinodo  assumit 
sibi  regendai  aut  gubernandaD  ecclesioo 
curam  qui  spoliavit  et  fraudavit  eccle- 
siara  Christi. 

Nara  de  Novato  nihil  inde  adnos  fuo- 
rat  nuntiandura,  cura  raagisper  nos  vo- 
bis  debeat  Novatus  ostendi,  rerum 
novaruin  scinper  cupidus,  avaritiae  in- 
cxplcbilis  rapacitate  furibundus,  arro- 
gantia  ct  stupore  supcrbi  tumoris  in- 
llatus,  semper  istic  episcopis  male  cog- 
nitus,  quasi  baereticussemper  et  pcrU- 
dus  omniura  sacerdotum  voce  damna- 
tus,  curiosus  semper  ut  prodat,  ad  hoc 
adulatur  ut  fallat,  numquam  fulelis  ut 
diligat,  fax  ct  iguis  ad  conflanda  sedi- 
tionis  incendia,  turbo  et  teinpcstas  ad 
fldei  facienda  naufragia,  hostisquietis, 
tramiuillitatis  adversarius,pacisinimi- 
cus.  Dcnique  Novato  illinc  a  vobisrccc- 
dente,  id  cst,  procella  et  turbine  re- 
cedentc,  cx  parte  illic  quies  facta  est, 
et  gloriosi  ac  boiii  confessores,  (lui  de 
ecclcsia  illo  incitante  discesserant, 
postcaijuam  ab  Urbe  ille  discessit,ad 
ecclesiam  revertcrunt.  Idem  est  Nova- 
tus  ,  qui  apud  nos  primuin  discordiac  ct 
schismatis  incendium  seminavit,  qui 
quosdam  istic  ex  fratribus  ab  episcopo 
segregavit,  qui  in  ipsa  persecutione  ad 
evertcndas  fratrum  incntes  alia  quaidam 
pcrsecutio  nostris  fuit.  Ipse  est  qui  Fe- 
licissimum  satellitem  suum  diaconum, 
iiec  permiltente  me  nec  sciente,  sua 
factione  et  ambi tionc  constituit ,  et  cum 
sua  tcmpestatc  Romamquoque  adevcr- 


EPISTOL^. 


tendam  ecclesiam  navigans  similia  iliic 
et  paria  molilusest,  a  clero  portionem 
plebisavellens,  fraternitatis  bene  sibi 
coliserentis  et  se  invicem  diligentis  con- 
cordiam  scindens.  Plane  quoniam  pro 
magnitudine  sua  debeat  Carttiaginem 
Roma  praecedere,  illic  majora  et  gra- 
viora  commisit.  Qui  istic  adversus  ec- 
ciesiam  diaconum  fecerat,  illic  episco- 
piim  fecit. 

Nec  lioc  quisquam  miretur  in  talibus. 
Feruntur  semper  mali  suo  furore  de- 
mentes,  et  posteaquam  scelera  fece- 
rinl,  conscientia  ipsa  sceleratae  mrntis 
agitantur.  Nec  remanere  in  ecclesia  Dei 
possunt  qui  deiiicam  et  ecclesiasticam 
disciplinam  nec  actus  sui  conversatione 
nec  morum  pace  tenuerunt.  Spoliati  ab 
illo  pupilli,  fraudatse  viduae,  pecuniae 
quoque  ecclesiae  denegatae  has  de  ilio 
exigunt  poenasquas  in  ejus  furore  con- 
spicimus.  Pater  etiam  ejus  in  vico  fame 
mortuus ,  et  ab  eo  in  morte  postmodum 
ncc  sepultus.  Uterus  uxoris  calce  per- 
cussus ,  et  abortione  properante  in  par- 
ricidium  partus  expressus.  Et  damnare 
nunc  audet  sacrificantium  manus ,  cum 
sit  ipse  nocentior  pedibus ,  quibus  filius 
qui  nascebatur  occisus  est.  Hanc  con- 
scientiam  criminum  jam  pridem  time- 
Lat.  Propter  hoc  se  non  de  presbyterio 
excilari  tantam,  sed  et  communicatione 
prohiberi  pro  certo  tenebat;  et  urgen- 
tibus  fratribus  imminebat  cognitionis 
dies,  quo  apud  nos  causa  ejus  agerctur, 
nisi  persecutio  antevenisset,  quam  iste 
voto  quodam  evadendae  et  lucrandae 
damnationis  excipiens  haec  omnia  com- 
raisit  et  miscuit ;  ut  qui  ejici  de  ecclesia 
et  excludi  habebat,  judicium  sacerdo- 
tum  voluntaria  discessione  praecederet, 
quasi  evasisse  sit  poenam  prajvenisse 
sententiam. 

Circa  caeteros  autem  fratres  elabora- 
mus ,  quos  ab  eo  circumventosdolemus , 
utveteratorisperniciosumlatusfugiant, 
ut  lethales  laqueos  sollicitantis  eva- 
dant,  ut  de  qua  ille  pelli  divinitus  me- 
ruit  ecclesiam  repetant;  quos  quidem, 
Domino  adjuvante  ,  per  ejus  misericor- 
diam  regredi  posse  confidimus.  Neque 
enim  potest  perire  nisi  quem  constat 
esse  periturum ,  cum  Dominus  in  evan- 


t5 

gelio  suo  dicat  :  Omnis  plantatio  quam 
non  plantavit  pater  meus  coelestis  eradi- 
cabilur.  Qui  plantatus  non  est  in  prae- 
ceptis  Dei  patris  et  monitis,  solus  po- 
terit  de  ecclesia  ille  discedere,  solus, 
episcopis  derelictis,  cum  schismaticis 
et  haereticis  in  furore  remanere.  Caete- 
ros  vero  nobiscum  adunabit  Dei  patris 
misericordia  et  Christi  Domini  nostri 
indulgentia  et  nostra  patientia.  Opto 
te ,  frater  carissime ,  semper  bene  va- 
iere. 

Maximi  et  ccetcrorum  confessorum  ail 
Cyprianum. 

EPISTOLA    XLIX. 

De  suo  redilu  ex  schismate. 

Cypriano  fratri  3Iaximus,   Ti^rhnnits,  Siilonius, 
et  Macharius  salutem. 

Certi  sumus,  frater  carissime ,  te 
quoque  nobiscum  pari  voto  congaudere 
noshabitoconsiliojutilitatibusecclesiae 
et  paci  magis  consulentes,  omnibus  re- 
bus  praetermissis  et  judicio  Dei  servatis , 
cum  Cornelio  episcopo  nostro  pariter  et 
cum  universo  clero  pacem  fecisse.  Cum 
gaudio  etiam  universae  ecclesiae,  prona 
etiam  omnium  caritate ,  hoc  factum  his 
litterisnostrisscire  certissime  dei)uisti. 
Oramus  te,  frater  carissime,  raultrs 
annis  bene  valere. 


Cypriani  ad  confessorcs» 
EPISTOLA   L. 

De  reditu  ex  schismate  congratulatoria. 

Cyprianus  Maximo  preshytero  ,  item  Urhano  ,  et 
Sidonio  ,  et  Machariu  fratrihus  salutem. 

Lectis  litteris  vestris ,  fratres  caris- 
simi,  quas  ad  me  de  vestra  regressione 
et  de  ecclesiastica  pace  ac  fratcrna 
redintegratione  fecistis,  in  tantum  mc 
laetatum  esse  confiteor,  in  quantum 
fueram  et  ante  laetatus  quando  confes- 
sionis  vestrae  gloriam  coiwperi  et  mi- 
litiae  vestrae  coelestem  ac  spiritalem 
laudem  gratulabundus  excepi.  Nam  et 
haec  fidei  et  laudis  vestrae  alia  confessio 
est  unam  esse  ecclesiam  confiteri ,  nec 
alieni  erroris  vel  potius  pravitalis  par- 


5'i  DIVI  C 

ticipem  fieri ,  rcpetere  eadem  castra 
liiide  prodistis,  unde  ad  gereiidura  prai- 
Jium  et  adversariurn  sul)igeiidum  for- 
tissimis  viri^us  prosilistis.  Illuc  eiiini 
orant  dc  acie  troplia^a  referenda  ,  unde 
ad  aciem  fuerant  arraa  suscepta ;  ne 
quos  ad  gloriam  Christus  parasset ,  eos- 
dem  gloriosos  Christi  ecclesia  non  ha- 
Itcret.  Nunc  vero  et  vos  congiuentem 
lidoi  vestra)  tenorem  atque  individuae 
caritalis  et  concordiai  legein  dominica 
jiace  tcnuistis,  et  eseinplum  cj-teris 
dilcctionis  et  pacis  vcstro  itineie  fe- 
cistis  ;  ut  ccclcsiae  veritas  ct  evangelici 
sacramcnti  unitas ,  quie  a  nobis  tene- 
Latur,  vcstro  ctiam  consensu  ac  vin- 
culo  ncclerctur ,  nec  confessoresChristi 
crroris  duces  fiercnt ,  qui  virtutis  et 
lionoris  auctorcs  laudabiles  cxtilissent. 
Tidcrint  quantum  vobis  ca?teri  gratu- 
lcntur ,  vcl  quantum  apud  sc  ipsos 
singuli  gloricntur :  ego  me  et  gratulari 
magis  vobis  et  plus  ca;tcris  gloriari  in 
Iiac  vcstra  pacifica  regressiono  et  cnri- 
late  confiteor.  Sirapliciter  enim  quid 
in  nieo  corde  fucrit  dcbetis  audirc. 
Dolebam  vehementer  et  gravitcr  an- 
{jcbar,  quod  eis  communicare  non  pos- 
scm  quos  semel  dili^crc  cwj^isscm. 
Postcaquam  vos  de  carcere  prodcuntcs 
schismaticus  ct  ha?rcticus  crror  exccpit, 
sic  rcs  crat  quasi  vcstra  gloria  in  car- 
cerc  remansissct.  Illic  enim  rcsedis^^c 
vcstri  nominis  dignitas  vidcbalur  quan- 
do  milites  Christi  nou  ad  ccclesiam  de 
cnrcerc  rcdirent,  in  quom  prius  cum 
occlcsiae  laude  et  ^jratulationc  vcnis- 
sent. 

Nam  ctsi  vidmtur  i'n  ecclesia  c?se 
ilzania,  r.on  tamcn  impcdiri  dcbet  aut 
lides  aut  caritas  nostra  .  ut  quoniam  zi- 
zania  esse  in  ecclesia  cernimus,  ipsi  de 
occlesia  recedamus.  IVobis  tantuiiiino- 
do  laborandum  cst  ut  frumcntum  csse 
possimus,  ut  cum  coepcrit  frumcntum 
dominicis  horrcis  condi,  fruclum  pro 
opere  nostro  et  labore  capiamus.  Apo- 
stolus  in  cpistola  sua  dicit  :  In  domo 
imlcm  magna  non  solum  vasa  siint  auyca 
ct  argrntca,  scd  et  lignea  ct  futHia,  cl 
quiudam  quidrm  lionorata ,  qua^dam  vcro 
inhonorata.  ISos  operam  demus,  fratrcs 
rarissimi  .  ct  quantum  possumus  labo- 


,'rniANI 

remus  ut  vasa  aurea  vel  argentea  simus. 
Coeterum  fictilia  vasa  confringere  Do- 
mino  soli  conccssum  est,  cui  et  virga 
ferrea  data  est.  Esse  non  potcst  major 
domino  suo  scrvus.  Nec  quisquam  sibi 
quod  soli  filio  patcr  tribuit  vindicarc 
potest,  ut  putet  aut  ad  arcam  venti- 
landam  et  purgandam  palamferreposse, 
aut  a  frumcuto  universa  zlzania  hu- 
mano  judicio  scparare.  Supcrba  est  ista 
obstiiiatio  etsacrilega  praesumptioquam 
sibi  fiiror  pravus  assumit.  Et  dum  do- 
ininium  sibi  sempcr  quidam  plusquam 
mitis  justitia  deposcit  assumunt,  dc 
ccclesia  pereunt ;  et  dum  se  insolenter 
extollunt,  ipso  suo  tumore  coecati  vo- 
rilatis  lumen  amittunt.  Propter  quod 
et  nos  tempcramentum  tenentes  et  li- 
bram  Domini  contemplantes,  et  Dei 
patris  pietalem  ac  miscricordiam  co- 
gitantcs,  diu  multumque  tractatu  inter 
nos  habito  jusla  moderatione  quae  sunt 
agenda  libravimus. 

Quae  omnia  penitus  potestis  inspicere 
lectis  libellis  quos  hic  nuper  legcram  et 
ad  vos  quoque  legendos  pro  communi 
dilectione  transmiscram;  ubi  lapsisnec 
censura  deest  qua3  incrcpet,  ncc  medi- 
cina  quae  sanct.  Sed  et  catholics  ec- 
clesiic  unitatem  quantum  potuit  ex- 
pressit  nostra  mediocrilas  (•).  Qucin 
libellum  magis  ac  magis  nunc  vobis 
placcre  confido ,  quando  eum  jam  sic 
legit is ut et  probetis  et  ametis.  Siquidem 
quod  nos  verbis conscripsimus  vos  factis 
implclis ,  quando  ad  ecclesiam  caritatis 
ac  pacis  unitate  remeatis.  Opto  vos , 
fratrcs  carissimi  ac  dcsiderantissimi , 
semper  beuc  valere. 


Ad  Antonianum  (2)  de  Cornelio  cl 
No^aliano. 

EPISTOLA  LI. 

Quum  Antonianus  acceplis  liHeris  a  Nora- 
tiano,  in  parles  illius  animo  propendero 
cccpisset ,  coiifirmal  illum  Cyprianus  iu 
pr;ori  senlenlia,  ut  nempe  cum  Cornelio, 
hoc  cst  ,  Etclesia  calholica  communicaro 
perfyat.  Quod  nt  persuadeat,  totius  traiyadizB 


(1)  Respicit  Cjprianus  ad  librum  suum  da 
unitate  Ecclesiae. 


nitate  tcclesiae. 
(2)  Is  in  Numidia  epijcopu*  fuil. 


EPISTOL^. 


C7 


xnler  Cornelinm  et  Novalianum  liisloriam 
texil  ,  et  Cornelium  %irum  optimum ,  et 
legitime  electum  ,  Novatianum  vero  mullis 
sceleribusobnoxium  illegitimam  electionem 
iisurpasse  docet  :  obiter  etiam  sub  inilium 
Episiolae  se  excusans,  de  mutata,  quod  ad 
lapsorum  rationem  altinet,sententia;  et  sub 
Cnem  in  quo  Novatiana  haeresis  consislat, 
expiicans. 

Cyprianus  Antoniano  frairi  saluiem. 

ACCEPI  primas  litteras  tuas ,  frater 
carissime,   concordiam  collegii  sacer- 
dotalis  firifiiter  obtinentes  et  catholicae 
ccclesiae  cohaerentes ,  quibus  significasli 
cum  Novatiano  te  non  comraunicire, 
sed  sequi  consiliura  nostrum  et  cum 
Comelio  coepiscoponostro  unum  tenere 
consensum.  Scripsisti  etiam  ut  exem- 
plum  earundem  litterarura  ad  Corne- 
lium  collegam  nostrum  transraitterem, 
at    deposita   omni   sollicitudine    jam 
sciret  te  secum ,  hoc  est,  cura  catholica 
ecclesia,  comraunicare.  Sed  enira  su- 
peryenerunt  postraodura  aliae  litterae 
tuaj    per    Quintura    corapresbyterura 
missae ,  in  quibus  aniraadverti  animura 
tuura  Novatiaui  litteris  motum  nutare 
CGspisse.  Nam  cura  et  consilium  et  con- 
sensum  tuum    firmiter  ante  fixisses  , 
desiderasti  in  his  litteris  ut  rescriberera 
iibi  quam  hacresim  Novatianus  iutro- 
duxisset ,    vel  Cornelius  qua    ratione 
Trophimo  et  Ihurificatis  communicet. 
Quod  quidem  si  pro  sollicitudiiie  fidei 
anxie  curas,  et  rei  dubise  veritatem 
sollicitus  exploras,  reprehendenda  non 
cst  iu  timore  divino  aestuantis  anirai 
sollicitudo  suspensa.  Quoniam  tamen 
video,  post  primam    sententiam  opi- 
stolae  tu3e,Novatiani  litterispostmodura 
te  esse  commotura,  illud,  frater  caris- 
sime,  prirao  in  loco  pono,  graves  viros 
eX  semel  super  petram  solida  stabilitate 
fimdatos,  non  dico  aura  levi,  sed  nec 
vento  aut  turbine  commoveri ,  ne  ani- 
mus  dubius  et  incertus  variis  opinioni- 
bus ,  velut  quibusdara  ventorum  incur- 
santium  flatibus.  frequenter  agitetur  et 
a  proposito  suo  cum  quadam  levitatis 
reprehensione  mutetur.  Quod  ne  vel 
apud  te  vel  apud  quemquain  Novatiani 
litterae  faciant,  ut  desiderasti,  frater 
carissime,  rationem  rci  tibi  breviter 
exponam. 


Et  quidcm  primum ,  quoniam  de  mco 
quoque  actu  motus  videris,  nioa  apiid 
te  et  persona  et  causa  purganda  est,  ne 
ine  aliquis  existimet  a  propositn  meo 
leviter  recessisse  ;  et  cum  evangelicum 
vigorem  primo  et  inter  initia  defen- 
derim ,    postmodum    videar   anlmum 
raeum  a  disciplina  et  censura  priore 
flexisse  ;  ut  his,  qui  libcllis  conscictt- 
tiam  suam  maculaverint  vel  nefanda 
sacrificia  coramiserint,  laxandam  pa- 
cem  putavcrim.  Quod  utrumque  non 
sine  librata  diu  et  ponderata  ratione  a 
rae  factum  est.  Nam  cum  acies  adhuc 
inter  raanus  esset ,  et  prajlium  gloriosi 
certaminis  in   persecutione  ferveret , 
toto  hortatu  et  pleno  impetu  militum 
vires  fuerant  excitandae,  et  maxime 
lapsorum  mentes  classico  quodara  nos- 
trae  vocis  fortiter  aniraandae  ,  ut  poeni- 
tentiae  viam  non  solura   precibus  et 
lainentationibus  sequerentur,  sed,  quo- 
niam  repetendi  certaminis  et  reparandae 
salutis  dabatur  occasio ,  ad  confessionis 
potius  ardorem  et   martyrii    gloriam 
nostrisincrepiti  vocibus  provocarentur. 
Denique  cum  de  quibusdam   ad   me 
presbyteri  et  diaconi  scripsissent  eos 
iraraoderatos  esse  et   ad  coraraunica- 
tionem  accipiendam  festinanter  urgere, 
rescribens  eis  in  epistola  mea ,  quae 
cxtat ,  et  hoc  addidi  :  «  Qui  si  nimium 
»  properant ,  habent  in  sua  potestate 
»  quod  postulant ,  tempore  ipso  sibi  plus 
»  quam  quod  postulant  largiente.  Acies 
»  adhuc  geritur,  et  agon  quotidie  cele- 
»  bratur.  Si  commissi  vere  et  firmiter 
»  pnenitet,  et  fidei  calor  prsevalet ,  qui 
»  diff^erri  non  potest ,  potest  coronari.  >» 
De  eo  tamen  quod  statuendum  esset 
circa    causam   lapsorum  distuli  ;  ut, 
cum  quies  et  tranquillitas  data  esset, 
et  episcopis  in  unura  convenire  indul- 
gentia  divina  perraitterct,  tunc  com- 
raunicato  et  librato  de  omnium  colla- 
tione  consilio,  statuereraus  quid  fieri 
oporteret;  si  quis  vero  ante  consilium 
nostrum  et  ante  sententiam  de  omnium 
coiisilio  statutara  lapsis  temere  comrau- 
nicare  voluissct,  ipse  a  communicatione 
abstineretur.  Quod  etiam  Romam  ad  cle- 
rum  tunc  adiiuc  sine  episcopo  agentcm 
1  ct  ad  cocfcssorcni  Dlaximura  presbytc- 


58  DIVI  CY 

rum  et  caefcros  in  custodla  constitutos, 
iiunc  in  ecclesia  cuiu  Cornelio  junctos, 
plenissime  scripsi  :  quod  inescnpsisse 
de  eorum  rescriptis  poteris  noscere.  >am 
in  epistola  sua  ita  posuerunt :  «  Quam- 
j»  quam  nobis  in  tam  ingenti  negotio 
>»  placeat  quod  et  tu  ipse  tractasti,  prius 
>»  esse  ecclesiae  pacem  sustineiidam , 
»  deinde  sic  collatione  consiliorum  cura 
»  episcopis  ,  presbyteris  ,  diaconibus, 
»  confessoribus  pariter  ac  stantibus  laicis 
>»  facta,  lapsorum  tractare  rationem.  » 
Additum  est  etiam  Novatiano  tunc  scri- 
Lente  et  quod  scripserat  sua  voce  reci- 
tante ,  et  presbytero  Moyse,  tunc  adliuc 
confessore ,  nunc  jam  martyre ,  subscri- 
bente,  ut  lapsis  infirmis  et  in  exitu 
constitutis  pax  daretur.  Quae  lilterae  per 
totum  mundum  missae  sunt,  et  in  noli- 
tiam  ecclesiis  omnibus  et  universis  fra- 
tribus  perlatae  sunt. 

Secundum  quod  taraen  ante  fuerat 
destinatum ,  persecutione  sopita  ,  cura 
data  esset  facultas  in  unum  conve- 
nichdi ,  copiosus  episcoporum  numerus, 
quos  inlegros  et  incolumes  fides  sua  et 
Domini  tutela  protexit,  in  unum  cou- 
Tcniraus  :  et  scripturis  divinis  ex  utra- 
que  parte  prolatis,  temperamentum  sa- 
lubri  raoderalione  libravimus,  ut  nec 
in  totum  spes  communicationis  et  pacis 
lapsis  denegaretur,  ne  plus  de^ptra- 
tione  deficerent ;  et  eo  quod  sibi  ec- 
clesia  clauderelur  ,  secuti  saeculum 
gentiliter  vivcrent;  nec  tamen  rursus 
censura  evangelica  solverctur,  ut  ad 
communicationera  teraere  prosilirent , 
sed  traheretur  diu  poenitentia,  et  ro- 
garetur  dolenter  paterna  clementia,  et 
examinarentur  cau-T;  et  voluntates  et 
necessitates  siuirulorura ,  secundum 
quod  libello  conlinetur,  quera  ad  te 
pervcnisse  confido ,  ubi  singula  pla- 
citorum  capita  conscripta  sunl.  Ac  si 
minus  sufdciens  episcoporura  in  Africa 
numerus  vidcbilur,  cliam  Romam  su- 
pcr  hac  re  scripsijnus  ad  Corneliura 
colle_'ain  nostruni ;  qui  et  ip>e  cum 
plurimi>icoep:scopi-  habitoconcilio|(l), 
in  eamdera  nohi-^mra  sentenliam  pari 


(1)  HfC  <  oiir  Imtn,  de  quo  lo(juilur  Euse- 
bius  lil).  6>etiii  quo  daiiiii.ilu-.e--l  Xovalianus 
habilain  e^l  incnse  sej^ieiul/ri  ftniU  )i'>)i. 


PRIANI 

gravilate  et  salubri  moderatione  con- 
sensit. 

Dc  quotibi  necesse  nunc  fuit  scriberc, 
ut  scias  me  nihil  leviter  egisse,  sed 
secundum  quod  litteris  meis  fueram 
ante  complexus,  omnia  ad  commune 
concilii  nostri  consilium  distulisse ;  et 
nemiui  quidem  ex  lapsis  prius  commu- 
nicasse,  quando  adhuc  erat  unde  non 
tantum  indulgentiara,  sed  et  coronani 
lapsus  acciperet;  postea  tamen,  sicut 
collegii  concordia  et  coUigendaj  frater- 
nilatis  ac  medendi  vulncris  ulilitas  exi- 
gebat,  necessitati  teraporum  succu- 
buisse  et  saluti  raultorura  providendum 
putasse;  et  nunc  ab  his  non  recedere 
quae  serael  in  coucilio  nostro  de  com- 
muni  coUatione  placuerunt,  quamvi» 
raulta  multorum  vocibus  ventilentur ,  et 
mendacia  adversus  saeerdotes  Dei  de 
diaboli  ore  prolata  ad  rurapendam  ca- 
tliolicae  unitatis  concordiam  ubique 
jartentur.  Sed  te  oportet,  ut  bonum 
fratrera  atque  unanimem  consacer- 
dotem  ,  non  quid  maligni  atquc  apo- 
^tatae  dicant  facile  suscipere  ,  sed  quid 
collegae  tui  modesti  et  graves  viri  fa- 
ciant  de  ▼itae  et  disciplinae  nostrae 
exploratione  perpendere. 

Venio  jam  nunc  ,  frater  carissirae , 
ad  personam  Cornelii  collegae  nostri , 
ut  Corneliura  nobiscum  verius  noveris, 
non  de  malignorum  et  detrabentium 
mendacio,  sed  de  Doraini  Dci  judicio, 
qui  eum  eplscopum  fecit,  et  coepisco- 
porum  testimonio,  quorum  uumerus 
universus  pertotura  munduin  concordi 
unanimitate  consensit.  Nam  (  quod  Cor- 
neliura  carissimura  nostrura  Deo  et 
Chrislo  et  ecclesiae  ejus ,  item  consa- 
cerdotibus  cunctis  laudabili  praedica- 
tione  comraendat),non  iste  ad  episco- 
patura  subito  pervenit,  sed  per  orania 
ecclesiastica  officia  promotus ,  et  in 
divinis  administrationibus  Dominum 
saepe  proraeritus,ad  saccrdotiisublima 
fastigium  cunctis  religionis  gradibus 
ascendit.  Tum  deinde  episcopatum 
ipsura  nec  postulavit  nec  voluit ,  nec 
ut  c;rteri,  quos  arrogantiae  et  superbia 
suiB  tun.or  inflat,  invasit,  sed  quietus 
alias  et  modestus,  et  quales  esse  con- 
sueverunt  qui  ad  hunc  locura  diviDitus 


EPISTOLtE. 


50 


cliguntur,  pro  pudore  virginalis  con- 
scienliae  suae  { I ) ,  et  pro humilitate  inge- 
nitae  sihi  et  custodise  verecundise,  non 
utquidam  vim  fecit  ut  episcopus  fleret, 
sed  ipse  vim  passus  est  ut  episcopatum 
coactus  exciperet.  Et  factus  est  episco- 
pus  a  plurirais  collegis  nostris  qui  tunc 
in  urbe  Roma  aderant ,  qui  ad  nos  lit- 
teras  lionorificas  et  laudabiles  et  testi- 
monio  suae  praedicationis  illustres  de 
ejus  ordinatione  miserunt.  Factus  est 
autem  Cornelius  episcopus  de  Dei  et 
Christi  ejus  judicio,  de  clericorum 
pene  omnium  testimonio  ,  de  pk  bis 
quae  tunc  affuit  suffragio ,  et  de  sacer- 
dotum  antiquorum  et  bonorura  virorum 
coUegio ,  cum  nemo  ante  se  factus  esset, 
cum  Fabiani  locus,  id  est,  cum  locus 
Petri  et  gradus  cathedr^B  sacerdotalis 
vacaret;  quo  occupato  de  Dei  volun- 
tate  atque  omniuai  nostrum  consen- 
sione  firmato ,  quisquis  jam  episcopus 
fieri  voluerit,  foris  fiat  necesse  est,  nec 
habeat  ecclesiasticam  ordinationem  qui 
ecclesiae  non  tenet  unitatem.  Quisquis 
ille  fuerit ,  multura  de  se  licet  jactans, 
et  sibi  plurimum  vindicans ,  prophanus 
est ,  alienus  est ,  foris  est.  Et  cum  post 
primum  secundus  esse  non  possit , 
quisquis  post  unum,  qui  solus  esse  de- 
l)eat,  factus  est,  non  jam  secundus 
ille  sednuUus  est. 

Tum  deinde  post  episcopatum  non 
cxambitum  nec  extortum ,  scd  de  Dei , 
qui  sacerdotes  facit,  voluntate  suscep* 
tum ,  quanta  in  ipso  suscepto  episco- 
patu  suo  virlus,  quantum  robur  animi, 
qualis  firmitasfiJei ,  (  quod  nos  simplici 
corde  et  perspicere  penitus  et  laudare 
debemus)  scdisse  intrepidum  Romae  in 
sacerdotali  cathedra  eo  tempore ,  cum 
tyrannus  infestus  sacerdotibus  Dei 
fauda  atque  infanda  comminaretur ; 
cura  multo  patientius  et  tolerabilius 
audiret  levari  adversus  se  semulum 
principem,  quani  constitui  Romae  Dei 
sacerdotem!  Nonne  hic  ,  frater  caris- 


(1)  Baluzius,  continenii^  suce.  At  virginalis 
conscienlia  est  sancta,  integra,  non  amhitiosa, 
non  libellata,  non  thurificata ,  non  alio  ciijus- 
*is  modi  crimine  confaminata.  Alias  nihil  ad 
rem  hoc  loco  confert  confinentia.  Ilaque  lec- 
tioneni  veterum  edit.,  necnon  duoriim  anli- 
qaiss.  mss.  sequi  nialuimus.        £>iH.  JSimi,L 


sirae ,  summo  virtulis  et  /idei  testi- 
monio  praedicandus  est;  nonne  inter 
gloriosos  confessores  et  martyres  de- 
putandus ,  qui  tantum  temporis  sedit 
expectans  corporis  sui  carnifices  et  ty- 
ranni  ferocientis  ultores ,  qui  Cornc- 
liinn  adversus  edicta  feralia  resistentem 
et  minas  et  cruciatus  et  tormenta  fidei 
vigore  calcantem  vel  gladio  invaderent, 
vel  crucifigerent,  vel  igne  torrerent, 
vel  quolibet  inaudito  genere  poenarum. 
viscera  ejus  et  membra  laniarent  ? 
Etiamsi  majestas  Domini  protegentis  et 
bonitas  sacerdotem  quem  fieri  voluit , 
factum  quoque  protexit,  tamen  Cor- 
nelius,  quantum  ad  ejus  devotionem 
pertinet  et  timorem ,  passus  est  quie- 
quidpati  potuit,  et  tyrannum  armis  et 
bello  postmodum  victum  (1)  prior  sa- 
cerdotio  suo  vicit, 

Quod  autem  quaedam  de  illo  inho- 
nesta  et  maligna  jactantur  ,  nolo  mi- 
reris,  cum  scias  hoc  esse  opus  semper 
diaboli  ut  servos  Dei  mendacio  laceret 
et  opinionibus  falsis  gloriosum  nomen 
ijifaraet,  ut  qui  conscientiae  suae  lucc 
clarescunt,  alienis  rumoribus  sordi- 
dentur.  Explorasse  autem  collegas  nos- 
trosscias  el  verissime  coraperisse  nulla 
illum  libelli,  ut  quidara  jactitant,  labe 
raaculatum  esse ,  sed  neque  cum  epi- 
scopis  qui  sacrificaverunt  communica- 
tionem  sacrilegam  miscuisse,  sed  eos 
demum  quorum  causa  audita  et  inno- 
centia  comprobata  sit  conjunxisse  nobis- 
cum.  Nam  et  de  Trophimo ,  de  quo  tibi 
scribi  desiderasti,  non  ita  res  est  ut  ad 
te  pertulit  rumor  et  mendacium  malig- 
norum.  Nam ,  sicut  antecessores  nostri 
saepe  fecerunt ,  coUigendis  fratribus  no- 
stris  carissimus  frater  noster  necessitati 
succubuit.  Et  quoniam  cum  Trophiino 


(1)  •■  Decium  Imperatorem  ,  qui  anno  2S1 
••  interiit  cum  filio  in  bello  quod  adversus 
"  Persas  gerebat ,  ut  scribit  Pagius,  qui  Baro- 
••  nium  redarguil  scribentem  id  evenisse  cum 
••  pugnaret  adversus  Gothos  McEsiam  et  Thra- 
••  ciam  infeslantes.  -  Baluzius.  Verum  Baronii 
opinionem  confirmat  Laclanlius  ,  qui  scribit, 
lib.  de  Hlort.  Persecutor.  ;  Profectus  (  Dccius  |> 
adversus  Carpos  ,  (jui  Daciam  Mxsiamque  occupa— 
verant,  statim  circiiriwentus  a  Barbaris,  etc.  Quod 
ignorare  non  debuit  utiqae  Baluzius  ,  qui 
primus  hunc  Laclanlii  foBtum  in  lucem  edi- 
dil.  {EdH.  BiiiHni.} 


CO  DIVI  CT 

pars  maxFma  plebis  ab«cesscrot,  re- 
ileuntc  uuuc  ad  ecclesiam  Trophinio  et 
salisfaciente  et  poenitcntia  deprecatio- 
iiis  crrorem  pristiuum  confitente,  et 
fraternitatcm  quam  nuper  abstraxerat 
cuin  plcna  liumilitate  et  salisfactione 
revocaute,  audita3  sunt  ejus  preces  ;  et 
in  ecclesiam  Domini  non  tam  Trophi- 
mus  quam  maximus  fratrum  numerus 
qui  cum  Trophimo  fuerat  admissus  est : 
qui  oinnes  rcgrcssuri  ad  ecclesiam  non 
cssent,  iiisi  cum  Trophiino  comitante 
Tenissent.  Tractatu  crgo  illic  cum  col- 
Icgis  plurimis  habilo,  susceptus  est  Tro- 
phimus;  pro  quo  satisfaciebat  fratrum 
redilus  et  restituta  multorum  salus.  Sic 
tamen  admissus  estTropiiimus  ut  laicus 
commuuicct  (1),  non,  secuiuluin  quod 
ad  tc  nialiunoium  lilterae  pertulerunt, 
quasi  locum  sacerdotis  usurpet. 

Sed  ct  quod  passim  communicare  sa- 
crificatis  Coriielius  tibi  nuntiatus,  hoc 
1'tiam  de  aposlalarum  fictis  rumoribus 
iiascitur.  rseque  cnim  possunt  laudare 
nos  qui  recedunt  a  nobis ,  aut  expectare 
dcbcmus  ut  placeamus  illis  qui  nobis 
displicentes  et  conlra  ecclesiam  rebelles 
sollicitandis  de  ecclesia  fiatribus  vio- 
lenter  insistunt.  Quare  et  de  Cornclio 
ct  de  nobis  qua^cuiuiue  jactantur  ncc 
audias  facile  nec  crcdas,  fratcr  caris- 
sinie.  Si  qui  eniin  iufirmitalibus  occu- 
pantur,  illis,  sicut  placuit,  in  periculo 
bubvcnitur.  Postea  taiiien  quain  subvcn 
tum  est ,  et  pcriclilantilnis  pax  data  est, 
offocari  a  nolds  non  possunt  aut  op- 
priini  aut  vi  ct  m;>nu  nostra  in  exituin 
mortis  urgeri ;  utciuoniam  morientibus 
pax  dafur,  neccsse  sit  mori  eos  qui  ac- 
ceperint  pacein  ,  cum  iiutgis  in  hoc  in- 
diciuiTi  divina)  i)ielalis  et  patcrna?  le- 
iiilatis  appareat,  ([uod  (jui  pignus  vita; 
in  data  pace  percipiunt,  hic  quoquc  ad 
vitam  perccpla  pace  tcncantur.  El  iil- 
circo  si  accepla  pace  commeatus  a  Deo 
datur,  nemo  hoc  debct  in  sacerdotibus 
crimiuari.cumsemclplacucril  fratribus 
in  periciilo  subveniri. 


(1)  lloclie  (-oriiiiiiiiiio  laica  diiitur,  qiiac  fil 
«ub  iMia  lanfuni  sprcie;  quin  iinino  roinmu- 
nionis  vocahuliiin  vix  alio  seiisu  accipiliir, 
quam  EucUaiisljje  relebranil;e.  At  (!y|)riani 
tciiipuribu- ,  ut  laicus  communicabat ,  qui 
oullu  cccleki.islico  niuncri:  fiuebatur. 


PRIANI 

Noc  tuexlstimes,fralcrcarissiTnc,si- 
cutquibusdam  videtur,  libellaticos  cum 
sacrificalis  a?quari  oporlere ,  quando 
inler  ipsos  etiam  qui  sacrificaverunt  et 
conditio  frequenter  et  causa  diversa  sit, 
Neque  enim  a?quandi  sunt ,  ille  qui  ad 
saciificium  nefandura  stalim  voluutatc 
prosilivit,  et  qui  luctatus  et  congressus 
diu  ad  hoc  funestum  opus  necessitate 
pervenit ;  ille  qui  et  se  ct  omnes  suo» 
prodidit,  et  (lui  ipse  procunctis  addis- 
criinen  acccdens  uxorem  et  liberos  ct 
doinum  totam  periculi  sui  perfunctione 
protexit ;  ille  qui  inquilinos  vel  amico» 
suos  ad  facinus  compulit,  etqui  inqui- 
linis  et  colonis  pepercit,  fratres  etiara 
plurimos,  qui  extorres  et  profugi  rece- 
debant,  in  sua  tecta  et  hospitia  recc- 
pit ,  ostendens  et  ofTerens  Domino  mul- 
tas  animas  viventes  ct  incolumes  (lua; 
pro  una  socia  deprecentur.  Cum  ergo 
inter  ipsos  qui  sacrificavenint  raulta  sit 
diversitas ,  quaj  inclementia  est  et  quam 
acerba  duritia  libellaticos  cum  iis  qui 
sacrificaverunt  jungere,  quando  is  cui 
libellus  acceptu^  est  dicat :  Ego  prius 
legeram  et  episcopo  tractante  cogno- 
vcrain  non  sacrificandum  idolis ,  nec 
simulacra  servum  Dei  adorare  deberc; 
et  idcirco,  ne  hoc  facerem  quod  non 
Iicebat,cumoccasioIibcllifuissetobIata 
quem  nec  ipsum  acciperem  nisi  ostensa 
fuisset  occasio,  ad  raagistratum  vel 
veni,  vel  alio  eunte  mandavi,  Chris- 
tiaiium  me  esse,  sacrificare  mihi  non 
licere,  ad  aras  diaboli  me  venire  non 
posse ,  dare  me  ob  hoc  prajmiuni ,  ne 
quod  non  licet  faciam  V  Nunc  taraen 
etiam  iste  qui  libello  maculatus  est , 
postca  quam  nobis  admonentibus  didi- 
cit  nec  hoc  se  facere  debuisse,  clsi 
manus  pura  sit,  et  os  cjus  feralis  cibi 
contagia  nulla  pollucrint,  conscicntiam 
tamen  cjus  csse  pollutam,  flct  auditis 
nobis  et  lamcntatur  et  quod  deliquerit 
nunc  admonctur,  et  non  tun  criniinc 
quam  crrore  deceptus,  quod  jam  de 
crctcro  instructus  et  paratus  sit  contes- 
talur. 

Qunrum  si  poenitcntiam  respuamusha- 
bentiuinaliquam  fiduciamtolcrabilis(l) 


(i)  lolerabilia  eotuteifnticB ,  id  esl  ,  aliquA  lab« 
-oiiUuiin.itoe,  sed  ii<-':j  niin;s  acrilcr  lejnor- 


EPISTOL^; 


61 


conscientise,  statlm  cum  uxore ,  cum  11- 
l)eris,qu(js  incolumes  reservaverant,in 
haeresim  vel  schisma  diabolo  invitante 
rapiuntur;  et  adscribetur  nobis  in  die 
judicii  nec  ovem  sauciam  curasse  et 
propter  unam  sauciam  multas  integras 
pcrdidisse ;  et  cum  Dominus  relictis 
iionaginta  novem  sanis  unam  errantem 
ct  lassam  quaesierit ,  et  inventam  hu- 
ineris  suis  ipse  portaverit ,  nos  non  tan- 
tum  non  qua?ramus  lapsos ,  sed  et  ve- 
nientes  arceamus;  et  cum  pseudopro- 
phetae  gregem  Christi  nunc  vastare  et 
laccrare  non  desinant,  occasionem  ca- 
nibus  et  lupis  demus  ut  quos  persecutio 
infestanon  perdidit,  eos  nos  duritia  nos- 
tra  et  inhumanitate  perdamus.  Et  ubi 
erit,  frater  carissime,  quod  apostolus 
dicit :  Omnibus  per  omnia  placeo,  non 
quosrens  quod  mihi  utile  est ,  sed  quod 
multis .  ut  sah^entur.  Imitatores  mei  estote, 
sicut  ct  ego  Christi.  Et  iterum :  Factussum 
infirmus  infirmis ,  ut  infirmos  lucrarcr. 
Et  iterum:  Sipatitur  membrum  unum, 
compatiuntur  et  ccBtera  membra  ;  et  si 
lcetatur  unum  membrum,  coUoBtantur  et 
ccetera  membra, 

Alia  est  philosophicorum  et  stoiicorum 
ratio ,  frater  carissime  ,  qui  dicunt  ora- 
nia  peccata  paria  esse ,  et  virum  gra- 
vem  non  facile  flecti  oportere.  Inter 
Ohristianos  autem  et  philosophos  plu- 
rimum  distat.  Et  cum  apostolus  dicat: 
Fidele  nc  quis  vos  deprmdetur  per  philo- 
sophiam  ct  inanem  fallaciam,  vitanda 
sunt  a  nobis  quae  non  de  Dei  clementia 
veniunt,  sed  de  philosophije  durioris 
praesumptione  descendunt.  De  Moyse 
autem  legimus  in  scripturis  dictum  : 
Et  fuit  Moyses  homo  lenis  nimis.  Et  I^o- 
minus  in  evangelio  suo  dicit :  Estote 
misericordcs ,  sicut  et  pater  vesler  miser- 
ius  est  vestri.  Et  iterum :  Non  est  opus 
sanis  medicus,  sed  male  habentibus. 
Quam  potest  exercere  medicinam  qui 
dicit :  Ego  solos  sanos  curo  ,  quibusmc- 
dicus  necessarius  non  est.  Opem  no- 
stram,  medelam  nostram  vulneratis 
exhibere  deberaus.  Non  puteraus  mor- 
tuos  esse,  sed  magis  semianimesjacere 
eos  quos  persecutione  funesta  sauciatos 


dentis;  sicut  supra ,  virfjiiialis  conscienlja  ea 
esl ,  quja  uuila  iabs  tojmj^aculatur. 


videmus  :  qui  si  in  fotum  mortui  esseut 
nunquara  de  eisdera  postmodum  ct  cou- 
fessores  et  martyres  fierent. 

Sed  quoniam  est  in  illis  quod  poeni- 
tentia  sequente  revalescat  ad  fidem ,  et 
ad  virtutem  de  poenitentia  robur  ar- 
matur,  quod  armari  non  poterit,  si  quis 
desperatione  deficiat,  si  ab  ecclesia 
dure  et  crudeliter  segregatus  ad  gentiles 
se  vias  et  saecularia  opera  convertat, 
vel  ad  haereticos  schismaticos  rejectus 
ab  ecclesia  transeat;  ubi  etsi  occisus 
propter  nomcn  postmodum  fuerit  extra 
ecclesiam  constitutus  et  ab  unitate  at- 
que  a  caritate  divisus,  coronari  inmorte 
non  poterit :  et  ideo  placuit,  frater  ca- 
rissirae ,  examinatis  causis  singulorum, 
libellaticos  interim  admitti,  sacrificatis 
in  exitu  subveniri ,  quia  exomologesis 
apud  inferos  non  est,  nec  ad  poeniten- 
tiam  quis  a  nobis  compelli  potest,  si 
fructus  poenitentiae  subtrahatur.  Si  prae- 
lium  prius  venerit,  corroboratus  a  no- 
bis  invenietur  armatus  ad  praelium.  Si 
vero  ante  praelium  infirmitas  urserit, 
cum  solatio  pacis  et  commuoicationi» 
abscedit. 

Neque  enim  praejudicamus  Domino 
judicaturo,  quominus,  si  pcenitentiam 
plenara  et  juslara  peccatoris  inveneritt 
tunc  ratura  faciat  quod  a  nobis  fuerit 
hic  statutum ;  si  vero  nos  aliquis  poeni- 
tcntia?  simulatione  deluserit ,  Deus  qui 
non  deridetur,  et  qui  cor  hominis  in- 
tuetur,  de  his  quae  nos  minus  perspexi- 
mus  judicet  et  servorum  suorum  sei>- 
tentiam  Doraiims  emendet;  dum  tamea 
nos  meminisse,  frater  carissime,  de- 
beamus  scriptum  esse :  Frater  fratrem 
adjuvans  exaltabitur ;  et  apostolum  quo- 
que  dixisse  :  In  contemplatione  habenteg 
unusquisque,  ne  et  vos  tentemini,  alte- 
rutrum  onera  sustinete,  et  sic  adimple^ 
hitis  legem  Christi;  item  quod  superbos 
redarguens  et  arrogantiam  frangens  m 
epistola  sua  ponat :  Et  qui  se  putat  stare 
videat  ne  cadal ;  et  alio  in  loco  dicat : 
Tu  quis  es  qui  judicas  alienum  servumf 
Domino  suo  stat  aut  cadit.  Stabit  autem, 
Potens  est  enim  Dcus  statuere  eum.  Joan- 
nes  quoque  Jesum  Christum  Dominuni 
nostrum  advocatum  et  deprecatorem 
pro  peccatis   nostris   probat   dicens: 


0-2  DIVI  CY 

FilioH  mei,  isia  scriho  vohis  ne  delinqua- 
iis;€lsiquis  deliqueril,  advocatum  ha- 
hemus  apud  palrcm  Jesum  Chrislum 
suffragatorem ,  et  ipse  esl  deprecatio  pro 
delictis  nostris.  Et  Paulus  quO(iue  apo- 
stolus  in  cpistola  sua  posuit  :  Si  cum 
adhuc  peccatores  essemus,  Christus  pro 
nobis  mortuus  est ,  mullo  magis  nuncjus- 
tificati  in  sanguine  iUius  liberabimur  per 
illum  ab  ira.  Cujus  pietatern  et  cleinen- 
tiam  cogitautes,  noii  acerbi  adeo  nec 
duri  nec  in  fovendis  fratribus  inbumani 
essedebemus,  sed  dolere  cum  dolen- 
tibus  et  flere  cum  flcnlibus ,  et  eos  quan- 
tura  possumus  auxilio  et  solatio  nostrae 
dilectionis  erigere,  nec  adeo  immites 
et  pertinaces  ad  eorum  poenitentiam 
retundendam,  nec  iterum  soluti  et  fa- 
cjles  ad  communicationem  temere  la- 
xandam.  Jacet  ecce  saucius  frater  ab 
adversario  in  acie  vulneratus.  Inde  dia- 
bolus  conatur  occiderc  quem  vulnera- 
vit,  binc  Christus  hortatur  ne  in  totum 
percat  quem  redemit.  Cui  de  duobus  as- 
sistimus,  in  cujus  partibus  stamus? 
Utrumne  diabolo  favemus  ut  perimat , 
et  semianimem  fratrem  jaccntem  ,  sicut 
in  evangelio  sacerdos  et  levites,  prae- 
terimus?  An  vero  ut  sacerdotes  Dei 
ct  Christi,  quod  Cbristus  et  docuit  et 
fecit  imitantes,  vuhieratum  de  advcr- 
sarii  faucibus  rapimus,  ut  curatumDeo 
judici  reservcmus? 

Ncc  putes,  frater  carissirae,  hinc  aut 
virtatcm  fratrum  minui  aut  martyria 
delicere  quod  lapsis  laxata  sit  pceni- 
tentia,  et  quod  pcenitentibus  spes  pacis 
oblata.  Maiiet  verc  fidentium  robur  ira- 
raobile,  ct  apud  tinicntes  ac  diligentes 
cordc  toto  Deum  stal)ilis  el  fortis  pcr- 
sevcrat  integritas.  >"am  et  racechis  a 
nobis  poenitenticc  tempus  conceditur  et 
pax  datur.  Non  tamen  idcirco  virginitaN 
iu  ecclesia  dcOcit,  aut  coatincntiae  pro- 
positum  gloriosum  pcr  alicna  pcccata 
languescit.  Floret  ecclcsia  tot  virginibus 
coronata,  et  castitas  ac  pudicilia  te- 
norem  gloria?  sua;  servat,  ncc  quia  adul- 
tero  poenitcntia  ct  venia  laxatur,  con- 
tincntiac  vigor  frangitur.  Aliud  est  ad 
▼«niam  stare .  aliud  ad  gloriam  pervc- 
nire ,  aliud  missum  in  carccrcm  non 
exire  inde  donec  solvat  novissimum 


PRIANI 

quadrantem,  aliud  statim  fidei  ct  vir- 
tutisaccipere  mercedem ,  aliud  pro  pec- 
catis  longo  dolore  cruciatum  emundari 
et  purgari  diu  igne  ,  ahud  peccata  om- 
nia  passione  purgasse,  aliud  denique 
pendere  in  diem  judicii  ad  sententiam 
Domini  (l),aliud  statim  aDomiiio  coro- 
nari.  Et  quidem  apud  antecessores  no»- 
tros  quidam  de  episcopis  istic  iu  pro- 
vincia  nostra  dandam  paccm  moechls 
non  putaverunt,  et  in  totum  poeniten- 
tiae  locum  contra  adulteria  clauserunt. 
>'on  tamen  a  coepiscoporum  suorum 
collegio  recesserunt,  aut  catholicae  ee- 
clesia}  unitatem  vel  duritiae  vel  cen- 
surae  suae  obstinatione  ruperunt  ;  ut 
quia  apud  alios  adulteris  paxdabatur, 
qui  non  dabat  de  ecclesia  separaretur. 
Alanente  concordiae  vinculo  et  perse- 
verante  catholicae  ecclesiae  individuo 
sacraracnto,  actum  suum  disponit  et  di- 
rigit  unusquisque  episcopus,  ratioDem 
propositi  sui  Domino  redditurus. 

Miror  autcm  quosdam  sic  obstinatot 
esse  ut  dandam  non  putent  lapsis  poe- 
nitentiam ,  aut  poenitentibus  existiment 
veniam  denegandam,cum  scriptum  sit: 
Mrmento  nnde  cecideris,  el  age  poeniten- 
tiam,  et  fac  priora  opera.  Quod  utiquc 
ei  dicitur  quem  constat  cecidisse,  et 
quem  Dominus  hortatur  per  opera  rur- 
sus  exsurgcre  ,  quia  scriptum  est :  Elee- 
mosyna  a  morte  liberat;  et  non  utiquc 
ab  illa  morte  quam  semel  Christi  san- 
guis  extinxit,  et  a  qua  nos  salutaris 
baptismi  et  redemptoris  nostri  gratia 
liberavit,  sed  et  ab  ca  quae  pcr  delicta 
postmodum  s^erpit.  Alio  item  loco  pce- 
nitcntiae  tempus  datur,  et  pccnitentiam 
non  agenti  Dominus  comminatur  :  Ua- 
beo,  inquit,  adversus  te  multa ,  quod 
uxorem  tuam  Jezabel,  quce  se  dicit  pro- 
pheten,  sinis  docere  et  seducere  scnot 
mcos,  fornicari  el  manducare  de  sacri- 
ficiis.  et  dedi  illi  tempus  ut  paenitendam 
ageret,  et  paenitere  non  vult  a  fornica- 
tione  sua.  Eccc  mitlo  eam  in  lectum,  et 
qui  cum  ea  fornicali  sunl  in  viaximam 


(1)  Existimarunl  mulli  et  praeclari  %iri  Uira 
Graetorum  tum  Latinonim  ,  in  Ecclesia  pri- 
miliva  Palrum  ,  solos  inarlyras  (jloria  aeterna 
>talim  a  morle  perfrui ,  i.eteroi  uique  ad  ex- 
tremum  jiidicium  diffcrri. 


EPISTOL-S:. 


iribulalionem  3  nisi  poenitcntiam  gesse- 
rint  ah  operibus  suis.  Quos  utique  ad 
p(Bnitentiam  Dominus  non  hortaretur, 
nisi  quia  poenitcntibus  indu!gcntiara 
pollicetur.  Et  in  Evangelio  :  Dico,  in- 
quit ,  vobis,  sic  erit  gaudium  in  coelo  su- 
pcr  uno  peccatore  poenitentiam  agente 
quam  super  nonaginta  novem  justis,  qui- 
bus  non  est  opus  pxnitentia.  Nam  cura 
scriptum  sit,  Deus  morteni  non  fecit, 
nec  delectatur  in  perdilione  vivorum,  uti- 
que  qui  neminem  yuU  perire,  cupit 
peccatores  poenitentiam  agere,  et  per 
poenitentiam  denuo  ad  vitara  redire. 
Ideo  et  per  Joliel  prophetam  clamat  et 
dicit  :  Et  nunc  hoec  dicit  Dominus  Deus 
vester  :  Revertimini  ad  me  ex  toto  corde 
vestro,  simulque  et  jejunio  et  fletu  et 
planctu,  et  discindite  corda  vestra,  et 
non  vestimenla  vestra,  et  revertimini  ad 
Dominum  Deum  vestrum,  quia  misericors 
el  pius  est  et  paiiens  et  multoe  misera- 
tionis,  et  qui  sententiam  flectat  adversus 
malitiam  irrogatam.  In  psalmis  etiara 
legimus  censuram  pariter  et  clemen- 
tiam  Dei  comminantis  simul  atque  par- 
centis ,  punientis  ut  corrigat ,  et  cura 
correxerit  reservantis.  Visitabo,  inquit, 
invirga  facinora  eorum,  et  in  flagellis 
delictaeorum.  Misericordiam  autem  meam 
non  dispergam  ab  cis. 

Dominus  quoque  in  evangelio  suo 
pietatem  Dei  patiis  ostendens  ait :  Quis 
est  ex  vohis  homo  quem  si  petierit  fUius 
ejus  panem ,  tapidem  porrigat  illi ,  autsi 
piscem  postutaverit,  serpentem  illi  porri- 
gat?  Si  ergo  vos,  cum  sitis  nequam , 
icitis  honadata  dare  filiis  vestris ,  quanto 
magis  pater  vester  coeleslis  dabit  bona 
poscentibus  eum ?Coniparat  hic  Dom.nus 
carnalem  patrem  etDei  patris  aeternam 
largamque  pietatem  :  quod  si  iste  in 
terris  nequam  pater  offensus  graviter  a 
filio  peccatore  et  malo ,  si  tamen  eun- 
dem  postmodum  viderit  reformatuuj  et 
dc|)ositis  prioris  vitae  delictis  ad  sobrios 
et  bonos  mores  et  ad  innocentiae  disci- 
plinam  poenitentiae  dolore  correctum  , 
et  gaudet  et  gratulatur,  et  susceptum, 
quemanteprojecerat,  cumvotopaternaj 
exultationis  amplectitur;  quanto  iiiagis 
uuus  ille  et  verus  pater  bonus,  miseri- 
«ors.  et  pius,  imuio  ipse  bonitas  et  mi- 


sericordia  et  pietas,  Ia?tatur  in  poeni- 
tentia  filiorum  suorum ,  nec  ]am  posni- 
tentibus  aut  plangentibus  et  lamentan- 
tibus  poenam  comminatur,  sed  veniam 
magis  et  indulgentiam  pollicetur.  Undc 
Dominus  in  evangelio  beatos  dicit  plan- 
gentes ,  quia  qui  plangit  miseri<^ordiam 
provocat ;  qui  pervicax  et  superbus  est, 
iram  sibi  et  poenam  judicii  venientis 
exaggerat.  Et  idcirco,  frater  carissime, 
poenitentiam  ncn  agentes,nec  dolorem 
delictorum  suorum  toto  corde  et  mani- 
fesfa  lamentationis  suae  professione 
testantes,  prohibendos  omnino  censui- 
mus  aspe  communicationis  etpacis,  si 
in  infirmitate  atque  in.  periculo  coepe- 
rint  deprecari;  quia  rogare  illos  non 
delicti  poenitentia  sed  mortis  urgentis 
admouitio  compellit,  nec  dignus  est  in 
morte  accipere  solatiura  qui  se  non  co- 
gitavit  esse  moriturum. 

Quod  vero  ad  Novatiani  personam 
pertinet,  frater  carissime,  de  quo  de- 
siderasti  tibi  scribi  quam  haeresim  in- 
troduxisset,  scias  nos  prirao  in  loco  nec 
curiosos  esse  debere  quid  ille  doceat, 
cum  foris  doceat.  Quisquis  ille  est  et 
qualiscunque  est,  chrislianus  non  est 
qui  in  Cliristi  ecclesia  non  est.  Jactet 
se  licet  et  philosophiam  vel  eloquen- 
tiam  suam  superbis  vocibus  praedicet : 
qui  nec  frateruam  caritatem  nec  eccle- 
siasticam  uiiitatem  tenuit,  etiam  quod 
prius  fnerat  amisit.  Nisi  si  episcopu» 
tibi  videtur  qui,  episcopo  in  ecclesia 
a  sedecim  cocpiscopis  facto,  adulter 
atque  extraneus  episcopus  fieri  a  de- 
sertoribus  per  ambitum  nititur;  et 
cum  sit  a  Christo  una  ecclesia  per  to- 
tum  mundum  in  multa  membra  divisa, 
itom  episcopatus  unus  episcoporum 
muUorum  concordi  numerositate  dif- 
fusus ;  ille  post  Dei  traditionem,  post 
connexam  et  ubique  conjunctara  ca- 
tholicae  ecclesiaj  uaitatem,  humanam 
conetur  ecclesiam  facere,  et  per  plu- 
rimas  civitates  novos  apostolos  suos 
niittat,  ut  quaedam  recentia  institu- 
tionis  su;e  fundamenta  constituat ;  cura- 
que  jam  pridem  per  omnes  provincias 
et  per  urbes  singulas  ordinati  sint  epi- 
scopi  in  setate  anli(jui,  in  fide  integri, 
iu  pressura  probati,  in  persecutiono 


r/i 


DIVI  CY 


proscripti,  ille  siipcr  eos  creare  alios 
pseudocpiscopos  audeat.  Quasi  possil 
auttoturn  orbeni  novi  conatus  obstina- 
tione  peragrare  aut  ecclesiastici  cor- 
poris  compaginem  discordiae  suae  semi- 
natione  rescindcre,  nesciens  schisma- 
ticos  semper  inter  initia  fervere  ,  in- 
creraenta  vero  habere  non  posse  nec 
augere  quod  illicite  coeperint ,  sed  sta- 
tim  cuni  piava  sua  aemulationedeficere, 
episcopatum  autem  tcnere  nou  posset, 
etiam  si  episcopus  prius  factus  a  coepi- 
scoporum  suorura  corpore  et  ab  ecclesiae 
unitate  descisceret,  quando  apostolus 
atlmoneat  ut  invicem  nosmetipsos  susti- 
uearaus,  ne  ab  unitate  quara  Deus  con- 
stituit  recedamus ,  et  dicat :  Suslinenles 
imicem  in  dilectione, salis agenles  servarc 
uyiitatem  spiritus  in  conjunciione  pacis. 
Qui  ergo  nec  unitatem  spiritus  nec  con- 
junctionem  pacis  observat,  et  sc  ab  ^ 
ccclesiae  vinculo  atque  a  sacerdoluin 
coUegio  separat,  episcopi  nec  potesta- 
tem  potest  habere  ncc  honorem ,  qui 
cpiscopatus  nec  unitatem  voluit  lencre 
nec  pacera. 

Tum  deinde  quantus  arrogantioe  tu- 
mor  estj  quanta  humilitatis  et  lenitatis 
eblivio,  arrogantia3  suai  quantu  jacta- 
tio,  ut  quis  aut  audcat  aut  facere  se 
posse  credat  quod  ncc  apostolis  con- 
cessil  Dominus,  ut  zizania  a  frumento 
putet  se  posse  discernere,  aut  quasi 
ipsi  palam  ferre  et  aream  purgare  con- 
cessum  sit ,  palcas  conetnr  a  tritico  se- 
parare;  cumque  apostolusdicat:/?ido»io 
autem  magna  non  solum  vasa  aurea  sunt 
etargenfea,scdet  lignea  et  ficlilia,  aurca  | 
ct  argentea  vasavidcatureligere.lignca 
Tero  et  ficlilia  contemnere,  abjiccie  ,  i 
damnarc  ,  quando  non  nisi  die  Domini 
"vasa  lignea  divini  ardoris  incendlo  con- 
crementur,  et  fictilia  ab  eo  cui  da* . 
est  ferrea  virga  frangantur.  Aut  si  so 
cordis  et  renis  scrutatorem  constituil 
ct  judicem,  peromnia  aequaliter  judi- 
cct;  ct  cura  sciat  scriptum  esse,  Ecce 
$anus  factus  es ,  jam  noU  peccarc ,  nr 
qxiid  tibi  deterius  fiat ,  fraudatores  ct 
mocchos  a  latere  atque  a  comitatu  suo 
scparet,  quando  multo  et  gravior  ct 
pejor  sit  mcechi  quam  libellatici  causa. 
cum  bic  neccssitatej  ille  Yoluntate  pec- 


PRIAN! 

caverit;  hic  existiraans  sibi  satis  esse 
quod  non  sacrificaverit,  errore  deceptus 
sit,  ille  matrimonii  expugnator  alieni, 
vel  lupanar  ingressus  ad  cloacam  ct 
coenosam  voraginera  vulgi,  sanctifica- 
tura  corpus  et  Dei  teraplura  detestabili 
coUuvione  violaverit,  sicut  apostolus 
dicit :  Omne  peccatum  quodcunque  fec$- 
rit  homo ,  extra  corpus  est ;  qni  autem 
moEchatur,in corjius  suum  pecc«f.Quibu8 
tamen  et  ipsis  poenitentia  conceditur 
et  lamentandi  ac  satisfacicndi  spes  re- 
linquitur  secundura  ipsum  apostolum 
dicentera  :  Timeo  nc  forte  veniens  ctd 
vos  lugeam  mullos  ex  iis  qui  nnte  peccct- 
verunt,  et  non  egenint  poeyiitentiam  dt 
immundiliis  quas  fecerunt  et  fornicatio- 
nibus  et  libidinibus, 

Nec  sibi  in  hoc  novi  hseretici  blan- 
diantur  quod  se  dicant  idololatris  non 
communicare,  quando  sint  apud  illos 
ct  aduUeri  et  fraudatores ,  qui  tenean- 
tur  idololatriae  crimine ,  secundum 
apostolum  dicentera  :  IIoc  enim  scilot^ 
inteUigvntes  quia  omnis  fornicalor  aui 
immundus  aut  fraudator,  quod  est  idolo- 
lalria  ,  »JO?i  habet  licereditalem  in  regno 
Christi  et  Dei.  Et  iterum  :  Mortificatc 
itaque  membra  vestra  quce  in  terra  sunl, 
exponentes  fomicationem,  immunditiamy 
et  concupiscentiam  malam^  et  cupiditor' 
tem,  qucB  suyit  idolorum  senitus,  propter 
quce  vcnit  ira  Dei.  Nam  cum  corpora 
nostra  raembra  sint  Christi,  ct  singuli 
simus  templura  Dei ,  quisquis  adulterio 
tcmphim  Dei  violat ,  Deum  violat ;  ct 
qni  in  peccatis  committcndis  voUinta- 
tcm  dia!;oH  facit,  dKmoniis  et  idolis 
servit.  Neque  eniramala  facta  de  sancto 
Spiritu  vcniunt,  sed  de  adversarii  iu- 
stinctu  ct  de  imraundo  spiritu  natae 
concnpiscentiae  contra  Deum  facere  et 
dial)olo  servire  compellunt.  Ita  fil  ut  si 
pcccato  altcrius  inquinari  alterura  di- 
cunt  et  idololatriam  delinquentis  ad 
non  delinquenlcm  transire  sua  assevc- 
ratione  contendunt,  excusari  secundum 
suam  vocem  non  possint  ab  idololatriae 
crimine,cum  constet  de  apostolica  pro- 
batione  mTchos  ct  fraudatores,  quibus 
itli  communicant,  idololatras  essc.  No- 
bis  autem  sccuniUun  fidem  nostram  et 
diviiiae   prxdicationis    dalara   foriaam 


EPISTOT..B. 


C3 


compctit  ratioveritatis,  imum(iuemque 
in  peccato  suo  ipsum  teneri  nec  posse 
alterum  pro  alteroreum  fieri,  cum  Do- 
minus  proeraoneat  et  dicat  :  Justilia 
jusli  super  cum  crit,  et  scelus  scelerali 
super  eum  eril.  Et  iterum  :  ISonmorien- 
tur  patres  pro  filiis,  et  fdii  non  morientur 
pro  patribus.  Unusqnisque  in  peccafo  suo 
morietur.  Quod  legentes  scilicet  et  te- 
nentes  neminem  putamus  a  fructu  sa- 
tisfaclionis  et  spe  pacis  arcenduin,cuin 
sciamus  juxta  scripturarum  divinarum 
Cdem,  auctorc  et  hortatore  ipso  Deo, 
ct  ad  agendam  poenitentiam  peccatcres 
redigi ,  et  veniam  alque  indulgeutiam 
pcenitentibus  non  denegari. 

Atque ,  0  frustrandaj  fraternitatis  ir- 
risio,  0  miserorum  lamentantium  et 
amentium  caduca  deceptio,oha?retica; 
institutionis  inefficax  et  vana  traditio  ! 
liortari  ad  satisfactionis  poenitentiain  et 
subtrahere  de  satisfactione  medicinain  ; 
dicere  fratribus  nostris  :  Plange  et  la- 
crjmas  funde ,  et  diebus  ac  noctibus 
ingemisce,  et  pro  abluendo  et  purgando 
delicto  tuo  largiter  et  frequeuter  ope- 
rare;sed  extra  ecclesiara  post  omnia 
ista  morieris ;  quaicunque  ad  paceni 
perlinent  facies,  sed  nuUara  pacem , 
quam  quaeris,  accipies !  Quis  non  statim 
pereat,  quis  non  ipsa  desperatione  de- 
Cciat,  quis  non  animum  suum  a  propo- 
sito  lamentationls  avertat?  Operari  tu 
jmtas  rusticum  posse,si  dixeris:  Agrum 
peritia  omni  ruslicitatis  exerce,  cul- 
turis  diligenter  insiste ;  sed  nullam  mes- 
sem  raetes,nullam  vindemiara  prcmes, 
uullos  oliveti  tui  fructus  capies  ,  nulla 
de  arboribus  poma  decerpes.  Vel  si  ei 
cuidominium  etusuir.  naviura  suadens 
dicas  :Materiani  de  excellentibus  sylvis 
mercare,  frater,  carinara  prgevalidis  et 
clectis  roboribus  intexe,  clavo,  funi- 
bus,  velis,  ut  fabricelur  atque  armctur 
navis ,  operare ;  scd  cum  haec  feceris , 
fructura  de  actibus  ejus  et  cursibus  non 
videbis.  Praecludere  est  atque  abscin- 
dere  iter  doloris  ac  pcenitendi  viam  , 
ut,  cum  in  scripturis  omnibus  Dominus 
Deus  revertentibus  ad  se  et  poeniten- 
tibus  blandiatur ,  nostra  duritia  et  cru- 
dclitate  ,  dum  fructus  poenitenti»  in- 
tercipitur ,  poenilontia  ipsa  toUatur. 


Quod  si  inrcnimusa  poenitcntia  agonda 
nerainem  debere  proliiberi,  et  depre- 
cantibus  atque  exorantibus  Domini  mi- 
sericordiam,  secundura  quod  ille  mise- 
ricors  et  piuscst,  per  sacerdoles  cjus 
pacera  posse  concedi,  adraittendus  est 
plangentium  gemitus ,  et  poenitentiaj 
fructus  dolenlibus  non  negandus.  Et 
quia  apud  inferos  confessio  non  est , 
nec  exomologesis  illic  fieri  potest ;  qui 
cx  toto  corde  poenituerint  et  rogave- 
rint,  in  ecclesiam  debent  interius  sus- 
cipi  et  in  ipsa  Domino  rescrvari,  qui 
ad  ecclesiam  suam  venturus  de  illis  uti- 
que  quos  in  ea  intus  invenerit  judica- 
bit,  Apostatae  vero  et  desertores,  vel 
adversarii  ethostes  et  Christi  ecclesiam 
dissipantes,  nec  si  occisi  pro  nomine 
foris  fuerint,  adraitti  sccundum  aposto- 
lum  possunt  ad  ecclesiae  pacem,  quan Jo 
nec  spiritus  nec  ecclesiae  teuueruut 
unitatem. 

Haec  interim,  frafer  carissime,  pauca 
de  multis  quantum  potui  breviter  de- 
cucurri ,  quibus  et  desiderio  tuo  satis- 
facerem  ,  et  te  magis  ac  magis  collegii 
et  corporis  nostri  societati  conjunge- 
rem.  Si  autem  tibi  venicndi  ad  nos  op- 
portunitas  et  facultas  fuerit,  plura  in 
coraraune  conferre  et  uberius  ac  ple- 
nius  quae  in  salutarem  concordiam  fa- 
ciant  tractare  poteriraus.  Opto  te,  fra- 
ter  carissime  ,  semper  bene  valere. 

Ad  Fortunatum  et  alios  collegas, 
EPISTOLA  LII. 

De  iis  qui  per  tormenta  superantnr. 

Cjrprianus  Fortunato  ,  Ahytnmo ,  Optato  ,  Pi-ioa» 
tiano ,  Donatulo  ,  et  Felici  fratribus  salutenu 

ScRiPSiSTis  mihi ,  fratres  carissimi , 
quod  cum  in  Capsensi  civitate  propter 
ordinationem  episcopi  essetis,  pertule- 
rit  ad  vos  Supcrius  fratcr  et  collega 
noster  Ninum  ,  Clementianum,  Florum 
fratres  nostros,  qui  in  persecutione 
apprehensi  prius  fuerant,  et  nomen 
Domini  confessi  violentiam  magistratus 
et  populi  frementis  impetum  vicerant, 
postmodum  cum  apud  proconsulem 
poenis  gravibus  excruciarcntur,  vi  tor- 
mcutorum  subactos  esse  ct  de  graUa 


(56  DIVI  f  Y 

gloriae,  ad  cfaam  plena  Cilei  virtute  tcn- 
debant ,  diutinis  cruciatibus  excidisse, 
nec  taraen  post  bunc  gravem  lapsum 
non  voluntate  sed  necessitate  suscep- 
tum  a  poenitentia  agenda  per  boc  trien- 
nium destitisse. De  quibus consulendum  ] 
putastis  an  eos  ad  communicationein 
jam  fas  esset  adraittere. 

Et  quidem  quod  ad  mei  animi  scn- 
tentiam  pertinet,  puto  bis  indulgen- 
tiam  Doraini  non  defuturam  quos  con- 
stat  stetisse  in  acie,  nomen  Domini  con- 
fessos  esse,  violentiam  magistratuum  et 
populi    furentis    incursum    imniobilis 
fidei  obstiaatione  vicisse  ,  passos  esse 
carcerem,  diu  inter  minas  proconsulis 
et  fremitum  populi  circumstantis  tor- 
mentis  laniantibus  ac  longa  iteratione 
cruciantibus  repugnasse  ;  ut   quod  in 
novissimo  inOrmitate  carnis  subactum 
videtur,  meritorum  praecedentium  de- 
fensioiie  relevetur,  et  sit  satis  talibus 
gloriam  perdidisse,  non  tamen  dcbcre 
nos  eis  et  veniae  locum  claudere  atque 
eos  a  paterna  pietate  et  a  nostra  com- 
municatione  privare;  quibus  existima- 
mus  ad  deprecandam  cleraentiam  Do- 
mini  posse  sufficere  quod  triennio  ju- 
giter  ac  dolenter,  ut  scribitis,    cum 
»umma  posnitentiae  lamentatione  plan- 
xerunt.  Certe  non  puto  incaute  et  te- 
mere  bis  pacem  comraitti  quos  vide- 
mus  militiae  suae  fortitudine  nec  prius 
pugnae  defuisse,  et  si  acies  etiam  denuo 
venerit ,  gloriam  suam  posse  reparare. 
Kam  cum  in  concilio  placuerit  pocni- 
tentiam  agentibus  iu  inflrmitatis  peri- 
culo  subveniri  et  pacem  dari  ,  debent 
ntique  in  accipienda  pace  praecedere 
quos  videmus  non  animi    infirmitate 
cecidisse ,  sed  in  praelio  congressos  ct 
vnlneratos   per  imbecillitatem   carnis 
confessionis  suae  coronam  non  potuis5  2 
perferre;   maxirae    cura    cupientibus 
mori  non  permitterentur  occidi,  sed 
tamdiu  fessos  tormenta  laniarent  quan- 
diu  non  fidera,  quae  invicta  est,  vin- 
cerent,  sed  caraem,quae  infirma  est, 
iatigarent. 

Quoniam  tamen  scripsistis  ut  cum 
pluribus  collegis  de  hoc  ipso  plenis- 
aime  tractem,  et  res  tanta  exigit  majus 

et  irapcnsius  dc  multorum  cuIlaUuue 


PRIAM 

con-ilium,  et  nunc  omncs  fcre  intcf 
Paschae  prima  solemnia  apud  se  cum 
fratribus  demorantur,quaiido  solemni- 
tati  celebrandae  apud  suos  satisfecerint 
et  ad  me  venire  coeperint  (i) ,  tractabo 
cum  singulis  plenius,  ut  de  eo  quod  con- 
suluistis  figatur  apud  nos  et  rescribatur 
vobis  firma  sententia  muUorum  sacer- 
dotum  consilio  ponderata.  Opto  vos, 
fratres  carissimi ,  semper  bene  valere. 

Ad  Comelium» 
EPISTOLA  LIIL 


De  pace  lapsis  danda. 

CypriaiMt ,  Liheralis  ,  Caldonius  ,  NieomtitM « 
Cxciliut ,  Junius,  Marrutiu* ,  Felix,  SuecestuM, 
fjustinut ,  Fortunatus  ,  yictcr  ,  Saiuminus  , 
alius  Saturninus  ,  Rogatianus  ,  Terlullus,  Lucio' 
nus,  Sattius,  Secundinus ,  alius  Satwrninia, 
EutYchet ,  Amplus  ,  aliut  Satuminiu,  Aurelius, 
Priicut ,  -HerculaHetu  ,  fietoricut ,  Quintut, 
Honoratut ,  Jfanthaneut,  Jlortensianvj  ,  Verut- 
nus  ,  lambus,  Donatus,  Pomponius  ,  Polyearput, 
Demetrius  ,  alius  DoMtus,  Privatianus  ,  Fvrtu- 
naius. ,  Rogatut ,  et  Munnulut ,  CorntUo  fratri 
salulem, 

Statueramus  quidera  jam  pridem  , 
frater  carissime,  participato  invicem 
Hobiscum  consilio ,  ut  qui  in  persecu- 
tionis  infestatione  supplantati  ab  adver- 
sario  et  lapsi  fuissent,  et  sacrificiis  sc 
illicitis  raaculassent,  agerent  diu  poeni- 
ttntiam  plenam  ,  et  si  periculum  infir- 
mitatis  urgeret,  pacem  sub  ictu  mortis 
acciperent.  Nec  euim  fas  erat  aut  per- 
mittebat  paterna  pietas  et  divina  cle- 
mentia  ecclesiam  pulsantibus  claudi  et 
dolentibus  ac  deprecanlibus  spei  sala- 
taris  subsidium  denegari,  ut  de  saeculo 
recedentessine  communicatione  et  pare 
ad  Dominum  dimitterentur ,  quundo 
pcrraiserit  ipse  qui  legem  dedit  ul  li- 
gata  in  terris  etiam  in  coelis  ligata  es- 
sent,  solvi  aulem  possent  illic  quae  hic 
prius  in  ecclesia  solverentur.  Sed  enim 


(1)  Uinc  coUigi  posse  videtur  consueTtsse  eo 
tempore  epistopos  Africanos  convenire  Car- 
Ihaginem  apud  epi«copum  macnse  illiu^  eccle- 
siae,  sicut  episcopt  Italize  et  Siciliae  apud  Ro— 
manum  ,  sed  tamen  netesse  fuisse  ut  in  prae- 
cipuis  fe»t;vilalibus  essent  in  suis  civitalibus. 
Editio  Anglicina  male  bunc  locum  interpre— 
tata  est  de  synudis  babendis  bis  in  annu.  £« 
rcgala  nondum  inventa  erat 


EPISTOLJE. 


67 


cum  vidcamus  diem  rursus  alterius  in- 
fcstationis  appropinquare  coepisse ,  et 
crebris  atque  assiduis  ostensionibus 
admoneamur  ut  ad  certameii  quod  no- 
bis  hostis  indicit  armati  et  parati  si- 
mus,  plebem  etiam  nobis  de  divina 
dignatioue  commissam  exhortationibus 
uostris  paremus ,  et  omnes  omnino  mi- 
lites  Christi  qui  arma  desiderant  et 
praelium  flagitant  intra  castra  dominica 
colligamus;  necessitate  cogente  ,  cen- 
suimus  eis  qui  de  ecclesia  Domini  non 
recesserunt ,  sed  poenitentiam  agere  et 
lamentari  ac  Dominum  deprecari  a 
primo  lapsus  sui  die  non  destiterunt , 
pacem  dandam  esse ,  et  eos  ad  praelium 
quod  imminet  armari  et  instrui  opor- 
tere.  Obtemperandum  est  namque  os- 
tcnsionibus  atque  admoiiitionibus  jus- 
tis,  ut  a  pastoribus  oves  in  periculo 
aon  deserantur,  sed  grex  omnis  in 
unum  congregetur,  et  exercitusDomini 
ad  certamen  militiae  coeleslis  armetur. 
Merito  enim  trahebatur  dolentium  pce- 
nitentia  tempore  longiore ,  ut  infirmis 
in  exitu  subveniretur  quandiu  quies  et 
Iraujquillitas  aderat,quse  differre  diu 
^jjjtXi^entium  lacrymas  et  subvenire  sero 
I. — «entibus  in  infirmitate  pateretur. 
At  vero  nunc  non  infirmis ,  sed  forti- 
bus,  pax  necessaria  est;  nec  morien- 
tibus,  sed  viventibus,  communicatio  a 
nobis  danda  est ;  ut  quos  excitamus  et 
hortamur  ad  praelium ,  non  inermes  et 
nudos  relinquamus,  sed  protectione 
sanguinis  et  corporis  CIiTisti  muniamus; 
et  cum  ad  hoc  fiat  eucharistia  ut  possit 
accipientibus  esse  tutela,  quos  tutos 
esse  contra  adversarium  volumus,  mu- 
nimento  dominicse  saturitatis  arme- 
mus.  Nam  quomodo  docemus  aut  pro- 
vocamus  eos  in  confossione  nominis 
sanguinem  suum  fundere,  si  eis  miii- 
taturis  Christi  sanguinem  denegamus? 
Aut  quomodo  ad  martyrii  poculum  ido- 
neos  facimus,si  non  eos  prius  ad  bi- 
bendum  in  ecclesia  poculum  Domini 
jure  eommunicationis  admiltimus  ? 

Inleresse  debet ,  frater  carissime, 
inter  eos  qui  vel  apostataverunt  et  ad 
saeculum  cui  renuntiaverant  reversi 
gentilitervivunt,  vel  ad  haereticos  trans- 
fugae  facti,  contra  ccclcsiam  parrici' 


dalia  quotidie  arma  suscipiunt;  et  inter 
eos  qui  ab  ecclesiae  limine  non  rece- 
dcntes  et  implorantes  jugiter  ac  dolen- 
tcr  divina  et  paterna  soI?tia  ,  nunc  se 
ad  pugiiam  paratos  esse  et  pro  domini 
sui  nomine  ac  pro  sua  salute  stare  for- 
titer  et  pugnarc  profitentur.  Hoc  ia 
tempore  pacem  nos  non  dormientibus 
scd  vigilantibus  damus  ,  pacem  non 
deliciis  sed  armis  damus ,  pacem  non 
ad  quietem  sed  ad  aciem  damus, 

Si  secundum  quod  eos  audimus  ct 
optamus  ct  credimus  fortiler  stcterint, 
et  advcrsarium  nobiscum  ia  congres- 
sione  prostraverint,  non  poenitct  paccm 
concessisse  tam  forlibus  ,  immo  episco- 
patus  nostri  honor  grandis  et  gloria  est 
paccm  dedisse  martyribus,  ut  sacer- 
dotes  qui  sacrificia  Dei  quotidie  cele- 
bramus,  hostias  Deo  et  victimas  prao- 
paremus.  Si  autem,  quod  Dominus 
avertat  a  fratribus  nostris ,  aliquis  lap- 
sorum  fefellerit,  utpacem  subdole  pe~ 
tat,  et  impendentis  praelii  temporo 
communicationem  non  praeliaturus  ac- 
cipiat,  se  ipsum  fallit  et  decipit,  qui 
aliud  corde  occultat,  etaliud  voce  pro- 
nuntiat.  Nos ,  in  quantum  nobis  ct 
videre  et  judicare  conceditur,  faciem 
singulorum  videmus ,  cor  scrutari  el 
mentem  perspiccre  non  possumus.  De 
his  judicatoccultorum  scrutator  et  cog- 
nitor  cito  venturus  et  de  arcaniscordis 
atque  abdilis  judicaturus.  Obcsse  au- 
tem  mali  bonis  non  debent,  sed  magis 
mali  a  bonis  adjuvari.  Nec  ideo  marty- 
rium  facturis  pax  neganda  est  quia  sunt 
quidam  negaturi,  cum  propter  hoc  pax 
danda  sit  omnibus  militaturis,  ne  per 
ignorantiam  nostram  ille  incipiat  prije- 
teriri  qui  habet  in  praelio  coronari. 

Nec  quisquam  dicat :  Qui  martyrium 
tollit,  sanguine  suo  baptizatur,  nec  pax 
illi  ab  episcopo  necessaria  esthabituro 
gloriae  suae  pacem  et  accepturo  majo- 
rcm  de  Domini  dignatione  mercedem. 
Primo  idoneus  esse  non  potest  ad  mar- 
fyrium  qfti  ab  ecclesia  non  armatur  ad 
praelium,  et  mens  deficit  quam  non 
recepta  eucharistia  erigit  et  accendit. 
Dominus  enim  in  evangelio  suo  dicit : 
Cum  autem  vos  tradidcrint ,  nolile  cogi~ 
tare  quid  loquamini.  Dabiiur  enim  vobis 


6s  Divi  cy 

in  illa  fiora  qxiid  lofjuamini.  Yon  cnim 
vnseiitis  qui  loquiinini.sed  spiritus  palris 
vestri  qvi  loqiiitur  iu  vohis.  Quando  au- 
tera  dicat  in  traditis  atque  in  confes- 
sione  nominis  constitutls  Spiritum  Pa- 
tris  loqui,  quomodo  polest  ad  confes- 
sionem  paratus  aut  idoneus  inveniri , 
qui  non  prius  pace  accepta  receperil 
Spiritum  patris.  qui  corroboransservos 
snos  ipse  loquitur  et  contiletur  iu  no- 
bis? 

Tum  dejnde  si  relictis  omnibus  rebus 
suls  fugerit,  et  in  lalebris  atque  in 
golitu'!ine  constitutus  in  lalrones  forte 
incurrerit,  aut  in  febribus  et  in  ian- 
guore  decesserit,  nonne  nobis  imputa- 
biturquod  tam  bonus  miles,  qui  omnia 
8ua  dereliquit,  et  contempta  domo  et 
parentibus  ac  liberis  sequi  doniinum 
guum  maluit,  sine  paco  ctsine  commu- 
nicatione  decedit?  Nonne  nohis  vel  ne- 
gligentia  segnis  vel  duritia  crudelis 
adscribetur  in  die  judicii,  quod  pa>tores 
creditas  et  commissas  nobis  oves  nec 
curare  in  pace  nec  in  acie  voluerimus 
armiire?  Nonne  ingoretur  nobis  a  Do- 
raino  (juod  per  prophetam  suum  claniat 
ct  dicit  :  Ecce  luc  consumitis  et  lanis  ros 
tcgitis ,  et  quod  crassum  esl  interpcilia,  et 
oves  meas  nnn  pasiilis,  quod  inlirmatum 
cst  non  cnnfortastis ,  et  quod  mole  habuit 
non  corrobora^tiSi  et  quod  contribulatum 
est ,  non  consolati  cstis  ,  et  quod  eiTabat 
non  revocastis,  el  quod  periit  non  in- 
quisistis ,  et  quod  Jorte  fuit  confrcistis 
lai'orc,  et  dispersoi  sunt  o^es  me(B ,  eo 
quod  non  sunt  pastores ,  et  facta:  sunt  in 
comesturam  omnibus  bestiis  agri ;  et  non 
fuit  qui  inquireret ,  neque  qui  reiocarel. 
Proplerea  hcec  dicit  Dominus  :  Ecce  egn 
supcr  pastores,  tt  requiram  ovcs  meas  de 
manibus  eoriim,  et  avertam  cos  ut  im 
pa<cant  oves  meas,  et  jam  non  pofcent 
ea$,ct  extraham  o^es  meas  de  ore  eorum, 
d  p(iscam  ea^i  cum  judicio. 

Ne  igitur  ore  nostro,  quo  pacem  ne- 
gamus,  quo  duriliam  magil'  humana? 
crudelitatis  quam  divin.e  et  paternae 
pietatis  opponimus,  oves  nobis  cotn- 
missa;  a  Doniino  reposcantur,  placuit 
nobis,  sancto  Spiritu  sug.;erente ,  et 
Domino  por  visiones  muifas  et  iiiani- 
fcslas  admjuenlc  quia  Jiystis  iuimiuorc 


PRIAKI 

praenuntiatur  et  ostenditnr,  colligero 
iiitra  castra  milites  Christi ,  examinatis 
singulorum  causis,pacem  lapsis  dare  , 
imrao  pugnaturis  arma  suggerere.  Quort 
credimus  vobis  quoque  paternae  mise- 
ricordiae  contemplatione  placiturum. 
Quod  si  de  collegis  aliquis  extiterit  qui 
urgente  certamine  pacem  fratribus  ct 
sororibus  non  putat  dandam,  reddet 
ille  rationem  in  die  judicii  Domino  vel 
importunae  censurae  vel  inhumana;  du- 
ritise  suae.  Nos  quod  fidei  el  caritati  et 
sollicitudini  congruebat  quae  crant  in 
conscientia  nostra  protulimus,  dicm 
certaminis  appropinquasse,  hostem  vio- 
lentum  cito  contra  nos  exsurgere,pug- 
nam,  non  talem  qualis  fuit,  sed  gravio- 
rem  multo  ct  acriorem  venire.  Hoc 
nobis  divinitus  frequenter  ostenditur, 
de  hoc  nos  providentia  et  raisericordia 
Doraini  saepius  admoneraur;  de  cujus 
ope  et  pietate  qui  in  eum  confidimus 
possumus  esse  securi,  quia  qui  in  pace 
mililibus  suis  futuram  praenuntiat  pug- 
nam  ,  dabitmilitanfibus  in  congressiona 
victoriam.  Optamus  te ,  frater  c^ria- 
simc ,  semper  beae  valerc. 


yid  ComeUum  de  Fortunato  et  Felicissimo , 
Sive  conlra  huerelicos  (i). 

EPISTOL  V    LIV. 

Demonslrat  episcopum  nuUius  prorsns  perj- 
culi  nietu  terrert  debere :  innocctitiam  siiam 
adversusschisiiialicoruiii  calumiiiasstrcnas 
defendit  :  eorumque  mores  et  nefanarn 
conjurationem  enregie  describit,  ac  taradem 
prubat  eos  ad  ecclesiam  principalem  ,  unde 
sacerdolalis  unilos  exorU  e^t ,  navigare  non 
debuisse,  curn  stalutuin  sil  ,  el  aequum  sit 
pariter  et  justum,  ut  causa  iUic  audiator, 
ubi  e»t  crimen  admissum. 

Crprianu*  Comelio  fratri  talutem. 

Legi  litteras  tuas,  frater  carissime, 
quas  per  Saturuiu  fratrem  nostrum 
acoUthum   misisli   et  dilectionis  fra- 


(i)  Cum  hoec  epistola  inler  Cyprianicas 
nr^gni  sil  momenli ,  fkaucis  dicenduin  quo 
lempore  et  qua  occasione  scripla  sit.  Immi- 
nclial  jierjequulio  anno  4^2,  cuin  haec  scri- 
iierel  Cyprianus,  ac  his  ipsis  itiebus,  quibui 
has  ad  Corneliiini  litleras  faciebjt,o)>  sacri- 
fu  ii  qiiae  ediclo  proposilo  rclchrarc  populu» 
*  juiicbatur ,  claiuorc   populariui:i    ad   icnnem 


EPISTOLtE. 


60 


tcrnae  et  ccclesiasticas  disciplinae  et  sa- 
cerdotalis  censurae  satis  plenas;  quibus 
significasti  Felicissimum hostem Cliiisti 
non  novum,sed  jam  pndem  ob  crimina 
sua  plurima  et  gravissima  abstentum  , 
ct  non  tantum  mea  sed  et  pluriraorum 
coepiscoporum  sententia  condemna- 
tum,  rejectum  a  te  iilic  esse,  et  cum 
venisset  stipatus  caterva  et  factione 
desperatorum ,  vigore  pleno  quo  epi- 
scopumagere  oportetpulsum  deecclesia 
csse,  de  qua  jam  pridem  cuin  sui  simi- 
libus  Dei  majestate  et  Christi  Domini 
et  judicis  nostri  severitate  depulsus  est, 
ne  schismatis  et  discidii  auctor  (1),  ne 
pecuniai  commissa}  sibi  fraudator,  ne 
stuprator  virginum,  ne  matrimouiorum 
multorum  depopulator  atque  corruptor 
ultra  adhuc  sponsam  Christi  incorrup- 
tam ,  sanctam ,  pudicam  prajsentiae  suae 
dedecore  et  impudica  atque  incesta 
contagione  violaret. 

Sed  cnim  lecta  alia  tua  epistola ,  fra- 
tcr,  quam  primis  litteris  subjunxisti, 
satis  miratus  sum ,  cum  animadvertis- 
sem  te  minis  atque  terroribus  eorum 
qui  venerant  aliquantum  esse  commo- 
tum ,  cum  te ,  secundum  quod  scrip- 


denuo  postulatus  in  circo  fuerat.  Sacrificia  de 
quibus  loquitur  Cyprianus,  videntur  fuis^e 
indicta  ob  pestem  qiise  tunc  saeviebat  sub 
Gallo  et  Volusiano,  Hujus  autem  epistolse 
scribend&e  haec  fuil  occasio.  Pars  Felicissiitu 
episcopum  Carlhagine  ausa  est  ordinare  For- 
tunatum,  unum  ex  quinque  presbyteris  jam- 
pridem  de  ecclesia  prof ugis  ,  et  episcoporum 
sententia  anno  priore  damnatis.  Dictitaverant 
schismatici  viginti  quinque  episcopos  ad  hanc 
ordinationem  peragendam  venturos,  sed  quin- 
que  tanlum  adfuerunt,  iique  pluribus  infa- 
miae  nolis  inusti.  Sic  ordinatus  Forlunatus 
Romam  misit  Felicissimum  cum  litteris  ad 
Cornelium ,  qui  primo  quidem  rejecit  Feli- 
cissimum  ,  ut  par  erat;  sed  poslea  illius  men- 
daciis  et  minis,  ac  ipsius  etiam  Cypriani,  cujus 
litterae  nondum  perlatae  fuerant ,  silenlio 
commotus,  duas  ad  episcopum  Carlhaginen- 
scm  litteras  scripsit ,  quarum  in  prima  pul- 
sum  a  se  fuisse  nuntiabat  Felicissimum  ;  in 
allera  autem  ipse  commotum  se  esse  et  exter- 
rilum  signifitabat.  His  rebus  adductus  fuit 
Cyprianlis  ut  Cornelio  scriberet  hanc  episto- 
lam,  qua  accepta,  non  dubium  est  quin  Cor- 
nelius  jequa  (le  Cypriano  senserit,  nec  jam 
aures  praebuerit  improbis  schismaticis 

(d)  Auctor  lioc  loco  sumitur  non  proinven- 
tore,sed pro  faulore,sive  ut  ila  dicam,  pro  anrj- 
mentatore ,  ab  augendo.  Quippe  Novatus  schisma 
primus  confiavit ;  et  hic  de  Felicisiiino  agiiur. 


sisti,  aggressi  csscnt,  cum  summa  de- 
speratioiiecomminantcsqucdsi  litteras 
quas  atlulerant  non  accepisses,  publice 
eas  recilarent,  et  multa  turpia  ac  pro- 
brosa  et  ore  suo  digna  proferrent.Quod 
si  ita  res  est ,  frater  carissimc ,  ut  ne- 
quissimorum  timeaturaudacia;  etquod 
mali  jurc  atque  a?quitate  non  possunt, 
temeritate  ac  desperatione  perficiant : 
actum  est  de  episcopatus  vigore  et  de 
ecclesiae  gubernanda}  sublimi  ac  divina 
potestatc  ;  nec  christiani  ultra  aut  du- 
rare  aut  esse  jam  possumus,  si  ad  hoc 
ventum  est  ut  perditorum  minas  atque 
insidias  pertimescamus.  Nam  et  gen- 
tilos  et  Juda^i  minanlur  et  haeretici, 
atque  omnes  quorum  pectora  et  nieiites 
diabolus  obsedifc  venenatam  rabicm 
suain  quotidie  furiosa  vocc  tcstantur. 
Non  tameu  idcirco  cedendura  est  quia 
minantur,  aut  ideo  adversarius  et  ini- 
raicus  major  est  Christo  quia  tantum 
sibi  vindicat  et  assumit  in  sseculo.  Ma- 
nere  apud  nos  debet,  frater  carissime, 
fidei  robur  immobile ,  et  stabilis  atque 
inconcussa  virtus  contra  omnes  incur- 
sus  atque  impetus  oblatrantium  fluc- 
tuum  velutpetrDe  objacentis  fortitudine 
et  mole  debet  obsistere. 

Nec  interestunde  episcopo  aut  terror 
aut  periculum  veniat ,  qui  terroribus  et 
periculis  vivit  obnoxius,et  tamen  sit 
dc  ipsis  terroribus  ac  periculis  glorio- 
sus.  Neque  eniin  solas  gentilium  vel 
Judffiorum  minas  cogitare  ct  spectare 
debemus,  cum  videaraus  ipsum  Domi- 
num  a  fratribiis  esse  desertum  et  ab  eo 
quem  intcr  apostolos  ipsc  delegerat 
proditum;  intcr  initia  quoque  mundi 
Abcl  justum  nonnisi  frater  occiderit, 
et  Jacob  fugientem  persecutus  sit  frater 
infestus,  et  Joseph  puer  venierit  ven- 
dentibus  fratribus;  in  evangelio  etiara 
legamus  csse  praedictum  magis  domcs- 
ticos  iniraicos  futuros,  et  qui  prius  co- 
pulati  sacramento  unanimitatis  f uerint, 
ipsos  invicem  tradituros.  Nihil  intercst 
quis  tradataut  sseviat,  cum  Dcus  tradi 
permittat  quos  disponit  coronari.  Ne- 
que  enim  nobis  ignominia  est  pafi  a 
fratribus  quod  passus  est  Christus,  ncc 
illisgloriaestfacerequodfecerit  Judas. 
Qwx  autcra  sui  elatio  est,  quce  conimi- 


70  DIVI  C 

nanlium  tumens  et  inflata  et  vana  jac- 
tatio,  illic  absenti  minari ,  cum  Iiic  me 
liabeant  in  potestate  praesentem?  Con- 
vicia  eorum,  quibus  se  et  vitam  suam 
quotidle  lacerant,  nou  timemus;  fustes 
et  lapides  et  gladios,quos  verbis  par- 
ricidalibus  jactitant,  non  perliorresci- 
mus.  Quod  iu  illis  est,  homicidaj  sunt 
apud  Deura  tales.  Necare  tamen  uon 
possunt,  nisi  eis  Dominus  necare  per- 
miserit.  Et  cumnobis  semel  moriendum 
sit,  ilii  tamen  et  odio  et  verbis  et  de- 
lictis  suisquolJdie  perimunt. 

Sed  nouidcirco,  frater  carissime,  re- 
linquenda  est  ecclesiastica  disciplina 
aut  sacerdotalis  solvenda  censura,  quo- 
niam  conviciis  infestamur  aut  terrori- 
Lus  quatimur,  quando  occurrat  et  mo- 
neat  scrlptura  divina  dicens  :  Ille  vero 
qui  proBsumit  et  contumax  est,  vir  sui 
jaclans,  nihil  omnino  proficict,  qui  dila- 
tavit  tanquam  infemus  animam  suam. 
Et  iterum  :  Et  verha  viri  peccaloris  uc 
iimueritis,  quia  gloria  ejus  in  stercora 
erit  et  in  vermes.  Uodic  extoUitur,  et  cras 
non  imcnietur,  quoniam  conver!<us  est  in 
terram  suam ,  et  cogitatio  cjusperibit.  Et 
ilerum :  f^idi  impium  exallatuni  ct  extoUi 
iuper  ccdros  LibGni ;  et  transiii,  et  ecce 
noa  fuit;  et  qua?sivi  eum,  ct  non  est  in- 
fentus  locus  ejus.  Exaltatio  et  inflatio  ct 
arrogans  ac  superba  jactalio  iion  de 
Christi  magisterio,  qui  Imniilitaleiu  do- 
cet,  sed  de  antlciirisli  spirilu  nascitur, 
cui  exprobrat  per  propiietam  Douiinus 
et  dicit :  Tu  auleni  dixisti  in  auimo  tuo  : 
in  coelum  ascendam,  super  steUas  Dei 
ponam  sedem  meam,  sedebo  in  monte 
alto  supcr  montcs  altos  inaquiloncm, 
asccndam  supcr  nubes,  ero  similis  AHis- 
simo.  Et  addidit  dicens  :  Tu  vero  ad 
inferos  descendes  in  fundamenla  tcrnc : 
et  qui  videbunt  le  ,  mirabuntur  supcr  tj. 
Lnde  et  parem  taliiius  pnciiam  scriptura 
divina  loco  alio  comminatur  et  dicit  : 
Vit-S  cnim  Domini  Sabaotli  super  omncm 
injuriosuin  et  suptrlHim  et  super  omnem 
elatum  et  excetsum.  I)e  ore  itaque  ac  de 
verbis  suis  unustiuisque  statiui  prodi- 
tur,  et  utrum  Chrislum  in  corde  suo  an 
vcro  anlichristum  liabeat,Ioquendo  de- 
tegitur,  secundum  quod  Domiims  iu 
€raugelio  suo  dicit :  Progenies  vipera" 


TPRIANI 

rum,quomodo  potestis  hona  loqu{,cum 
sitis  nequam?  De  abundantia  enim  cordis 
os  emiltit.  Bonus  homo  de  bono  tfiesauro 
emittit  bona,et  nequam  homo  de  nequam 
thcsauro  emittit  ncquam.  Unde  et  dives 
ille  peccator,  qui  de  Lazaro  in  sinu 
Abrahae  posito  atquc  in  refrigerio  con- 
stituto  implorat  auxilium,  cum  in  tor- 
mentis  cruciabundusflammae  cremanlis 
ardoribus  aduratur ,  inter  omues  cor- 
poris  partes  magis  os  cjus  et  lingua  poe- 
nas  dat ,  quia  plus  scilicet  Uugua  sua  ct 
ore  peccaverat.Nam  cum  scriptum  sit: 
l\'eqne  maledici  regnum  Dei  consequen' 
tur ;  et  iterum  Dominus  in  evangelio 
suo  dicat  :  Qui  dixerit  fralri  suo  fatue, 
et  quidixerit  racha,  reus  erit  iyigehenna 
ignis ;  quomodo  possunt  censurara  Do- 
mini  ultoris  evadere  qui  talia  ingerunt, 
non  solum  frafribus,  sed  et  sacerdoti- 
bus,  quibus  honor  tantus  de  Dei  digna- 
tioue  conceditur,  ut  quisquis  sacerdoti 
ejus  et  ad  tempus  liic  judicanti  uon 
obtemperaret,  statim  necaretur? 

In  Deuteronomio  loquitur  Dominns 
Deus  dicens  :  Et  homo  quicunque  feccrit 
in  superbia,  ut  non  exaudiat  sacerdotem 
aut  judicem ,  quicunquc  fuerit  in  diebus 
iliis,  morietur  liomo  iUe,  el  omnis  populus 
cum  audicrit ,  timebit ,  et  non  agent  impie 
etiam  nunc.  Item  ad  Samuelem  ,  cum  a 
Judaeis  sperneretur,  Deusdicit :  Non  te 
spreverunt,  sed  me  spreverunt.  Et  Domi- 
nus  quoque  in  evangelio  :  Qui  audit 
vos ,  inquit,  ine  audit,  et  cum  qui  me 
misit,  et  quirejicit  vos,  ine  rejicit,  etqui 
merejicit,  rejicit  enm  qui  me  misit.  Et 
cum  leprosura  emundasset,  Fade,  in- 
quit,  et  demomtra  te  sacerdoti.  Et  cum 
postea  temporc  passionis  alapam  acce- 
pisset  a  servo  sacerdotis,  cumque  ei 
dixisset  :  Sic  respondes  pontifici,  adver- 
sus  pontilicem  Dominus  contumeliosc 
nihil  dixit ,  nec  quicquam  de  sacerdotis 
honore  detraxit,  sed  innocentiamsuam 
magis  asserens  et  ostendeus:  S.  male , 
inquit,  tocutus  sum  ,  exprobra  de  malo; 
si  uutcm  bcnc ,  quid  me  ca'dis?  Kcm  in 
Actibus  apostolorumpostinodum  beatus 
apostolus  Paulus,  cnm  oi  dictum  esset, 
Sic  insUis  in  sacerdolem  Dei  maledicendo, 
quamvis  Dominojam  crucifixosacrilegi 
et  iiupU  et  crueuti  illi  esse  coenisicut , 


EPISTOL^. 


71 


ncc  jam  quicqnam  de  sacerdotali  ho- 
nore  et  auctoritate  retinerent,  tamen 
ipsum  quamvis  inane  noraen  et  umbram 
quamdam  sacerdotis  cogitans  Paulus, 
kescieham,  inquit ,  fratrcSj  quia  poyiti- 
fex  e$t.  Scriptum  est  eniin  ;  Principem 
fopuli  tui  non  vialedices. 

Cum  haec  tanfa  ac  talia  ct  multa  alia 
cxempla  praecedant,  quibus  sacerdo- 
talis  auctoritas  et  potestas  de  divina 
dignatione  (irmatur ,  quales  putas  esse 
eos  qui  sacerdotum  hostes  et  contra 
ccclesiam  catholicam  rebelles  nec  prse- 
monentis  Domini  comminatione  nec 
futuri  judicii  ultione  terrentur?Neque 
cnim  aliunde  haereses  obortse  sunt  aut 
nata  sunt  schismata ,  quam  inde  quod 
sacerdoti  Dei  non  obtemperatur,  nec 
unus  in  ecclesia  ad  tempus  sacerdos  et 
ad  tempus  judex  vice  Christi  cogitatur : 
cui  si  secundura  magisteria  divina  ob- 
temperaret  fraternitas  universa ,  nemo 
adversum  sacerdotum  coUegium  quic- 
quam  moveret,  nemo  post  divinura  ju- 
diciura,  post  populi  suffragium,  post 
coepiscoporum  consensum,  judicem  se 
jam,  non  episcopi,  sed  Dei,  faceret, 
nemo  discidio  unitatis  Christi  eccle- 
siam  scinderet,  nemo  sibi  placens  ac 
tumens  seorsum  foris  haeresim  novam 
conderet;  nisi  si  ita  est  aliquis  sacrile- 
gae  temeritatis  ac  perditae  mentis  ut  pu- 
tet  sine  Dei  judicio  fieri  sacerdotem, 
cum  Dominus  in  evangelio  suo  dicat  : 
IVonne  duo  passeres  asse  veneunt ,  el  neu- 
ier  eorum  cadit  in  terram  sinepatris  ves- 
iri  voluntate  ?  Cum  ille  nec  minima  fieri 
sine  voluntate  Dei  dicat ,  existimat 
aliquis  summa  et  magna  aut  non  sciente 
aut  non  permittente  Deo  in  ecclesia 
Dei  fieri,  et  sacerdotes,  id  est  dispen- 
satores  ejus ,  non  de  ejus  sententia 
ordinari  ?  Hoc  est  fidem  non  habere  qua 
■vivimus,  hoc  est  Deo  honorera  non 
dare,  cujus  nutu  et  arbitrio  regi  et  gu- 
bernari  omnia  scimus  et  credimus. 
Plane  episcopi  non  de  voluntate  Dei 
Cunt,  sedqui  extraecclesiam  fiunt,  sed 
qui  contra  dispositionem  ettraditionera 
evangelii  fiunt,  sicut  ipse  Dominus  in 
duodecira  prophetis  ponit  et  dicit :  Sibi- 
metipsis  regem  constiluerunt ,  et  non 
per  me.  Et  iterum  :   Sacrificia  eorum 


tanquam  panis  lucluSj  omnes  qui  man- 
ducant  ea  contaminahuntur.  Et  per 
Esaiam  quoque  Spiritus  sanctus  clamat 
et  dicit  :  fce  vohis ,  ftlii  desertores.  Hcec 
dicit  Dominus  :  Habuistis  consilium ,  et 
non  per  me ;  et  fecistis  conventionem ,  et 
non  per  spiritum  meum ,  adjicere  peccata 
super  peccata, 

Caeterura  (  dico  enim  provocatus, 
dico  dolens ,  dico  corapulsus )  quando 
episcopus  in  locum  defuncti  substitui- 
tur,  quando  populi  universi  sufTragio 
in  pace  deligitur,  quando  Dei  auxilio 
in  persecutione  protegitur,  collegis  ora- 
nibus  fideliter  junctus,  plebi  suae  ia 
episcopatu  quadriennio  jara  probatus, 
in  quiete  serviens  disciplinae,  in  tem- 
pestate  proscriptus,  applicito  et  ad- 
juncto  episcopatus  sui  nomine,  toties 
ad  leonera  petilus,  in  circo,  in  amphi- 
theatro  dominicae  dignationis  testimo- 
nio  honoratus,  his  ipsis  etiam  diebus 
quibus  has  ad  te  litteras  feci ,  ob  sacri- 
ficia  quae  edicto  proposito  (1)  celebrare 
populus  jubebatur  clamore  popularium 
ad  leonera  denuo  postulatus  in  circo  : 
cum  talis ,  fruter  carissime  ,  a  quibus- 
dam  desperatis  ct  perditis  et  extra  ec- 
clesiara  constitutis  impugnari  videtur, 
apparet  quis  impugnet ,  non  scilicet 
Christus,qui  sacerdotes  aut  constituit 
aut  protegit ;  sed  ille  qui  Christi  adver- 
sarius  et  ecclcsiae  ejus  inimicus  ad  hoc 
ecclesiae  praepositum  sua  infestatione 
persequitur,  ut ,  gubernatore  sublato , 
atrocius  atque  violentius  circa  ecclesiae 
naufragia  grassetur. 

Nec  quemquam  fidelem  et  evangelii 
memorem  atque  apostoli  praeraonentis 
raandata  retinentera  movere  debet , 
frater  carissiine ,  si  quidam  in  extremis 
temporibus  superbi  et  contumaces  et 
sacerdotum  Dei  hostes  aut  de  ecclesia 
recedunt,  aut  contra  ecclesiam  faciunt, 
quando  tales  nunc  futuros  et  Dominus 
et  apostoli  ejus  ante  proedixerint.  Nec 
pra^posifum  servura  deseri  a  quibus- 
dain  miretur  aliquis,  quando  ipsum 
Dominum  magnalia  et  mirabilia  sum- 


(DResitriptaprincipummittebanturadprae- 
feclos  praetorio,  qiiorum  cura  erat  nota  iila 
facere    populis  ,   quod    vocaLatur   proponcr» 

ediflum. 


72  DIVI  C 

Jiia  facientemet  virtates  Dei  patris  fac- 
torum  suorum  tcstiraonio  comproban- 
tera  discipuli  sui  reliquerint.  Et  tamen 
ille  non  increpuit  recedentes  ,  aut  gra- 
viter  comminatus  est,  sed  magis  con- 
versus  ad  apostolos  suos  dixit  :  ISum- 
quid  €l  vos  vullis  ire?  servans  scilicet 
logem  qua  homo  libertati  suae  reliclus , 
et  iu  arbitrio  proprio  constitutus,  sibi- 
inet  ipse  vel  mortem  appetit  vel  salu- 
tem.  Petrus  tamen ,  super  quem  ajdifi- 
cata  ab  eodem  Dornino  fuerat  ecclcsia, 
nnus  pro  omnibus  loquens  et  ecclesiae 
voce  respondens  ait  :  Domine,  ad  quem 
ibimus?  Verhum  viim  (Eternoe  Itales,  ct 
nos  credimus  el  cocjnovimus  quoniam  tu 
€s  Chrislus  filius  Dci  vivi,  signiticans 
scilicet  et  ostendens  eos  qui  a  Christo 
recesserint  culpa  sua  perire ,  ecclesiam 
tamen ,  qu£B  in  Cliristum  credat,  et  quae 
semel  id  quod  cognoverit  teneat,  nun- 
quam  ab  eo  oranino  discedere ;  et  cos 
csse  ecclesiam  qui  in  domo  Dei  perma- 
neut,  plantationem  vero  plantatam  a 
Deo  patre  non  esse  quos  videmus  non 
frumcnti  stabilitate  solidari ,  sed  tan- 
quam  paleas  dissipantis  inimici  spiritu 
vcntilari ,  de  quibus  et  Joannes  in  epi- 
stola  sua  dicit :  Ex  nobis  exierunt ,  sed 
non  fuerunlex  nobis.  Sienim  fuissentex 
nobis ,  mansissent  ulique  nohiscum.  Item 
Paulus  monet  nos,  cum  mali  de  eccle- 
sia  pereunt ,  nou  moveri ,  nec  receden- 
tibus  pcrfidis  fidem  minui.  Quid  enim, 
ioquit,  si  exciderunl  a  fide  quidam  co- 
rum,  numquid  infidelitas  illorum  fidem 
Dei  evacuavil  ?  Absit.  Est  enim  Deus  ve- 
rax ,  omnis  aulemhomo  mendax. 

Quod  ad  nos  altinct  ,  consclentiae 
nostrai  convenit ,  fratcr  carissirae  , 
dare  operam  ne  quis  culpa  nostra  de 
ecclesia  pereat;  si  autem  quis  ultro  et 
crimine  suo  perierit  et  poenitcntiam 
agere  at([ue  ad  ecclesiam  redire  nolue- 
rit,  nos  in  die  judicii  inculpatos  futu- 
ros,  qui  consuliraus  sanitali ,  illos  solos 
in  poenis  remansuros  qui  noluerint  con- 
silii  nostri  salubritate  sanari.  >'cc  mo- 
vcrc  nos  debent  convicia  perditorum 
quo  minus  a  via  recta  et  a  cerla  rcgula 
Don  rccedamus,  (juando  et  aposlolus 
instruat  diccns  :  Sj  hominibusplaccrcm , 
Chrisliser^us  non  essem.  Intcrcst  utruiii 


TPRIA^I 
quis  homines  promereri  an  Denm  cu- 
piat.  Si  hominibus  placctur ,  Dorainus 
ofienditur.  Si  vcro  id  enitimur  ct  ela- 
boramus  ut  possiraus  Deo  placere,  et 
convicia  et  maledicta  debemus  humana 
contcmncre. 

Quod  autem  tibi  de  Fortunato  isto 
pseudoepiscopo  a  paucis  et  inveteratis 
hiereticis  constiluto  non  statim  scripsi , 
frater  carissirae ,  non  ca  rcs  erat  quae 
in  notitiam  tuam  deberet  festinato  sta- 
tim  quasi  magna  aut  metuenda  per- 
ferri,  maxirae  quando  et  Fortunati  no- 
menjamsalis  nosses,qui  cst  unus  ex 
quinque  presbyteris  jam  pridera  de 
ecclesia  profugis  et  scntcntia  cocpi- 
scoporum  nostrorum  multorura  et  gra- 
vissimorum  virorura  nuper  abstentis, 
qui  super  hac  re  priore  anno  ad  te  lit- 
teras  fecerunt.  Item  Felicissimum  sig- 
niferum  seditionis  recognosceres,  qui 
et  ipse  in  iisdem  coepiscoporum  nostro- 
rura  factis  ad  te  prideni  litleris  conti- 
netur;  qui  non  tantum  ab  iis  istic  abs- 
tentus,  sed  et  abs  te  illic  nuper  do 
ccclesia  pulsus  est.  Cum  hx>c  in  notitia 
tua  esse  confiderem  et  pro  certo  liaererc 
raemorije  et  disciplinae  tuae  scirem  , 
necessarium  non  putavi  celeriter  et 
urgenter  haereticorum  tibi  incptias  nua- 
tiandas.  IVeque  enira  ad  catholicae  ec- 
clcsiae  majestatem  pariter  ac  dignita- 
tcm  pertinere  debet  quid  apud  se  hae- 
reticorum  et  schismaticorura  molirtur 
audacia.  Nam  et  pars  Novatiani  Maxi- 
mum  presbyterum  nupcr  ad  nos  a  >'o- 
vatiano  legatum  missum  atque  a  nostra 
communicatione  rcjectum  nunc  istic 
sibi  fccisse  pseudoepiscopum  dicitur. 
Nec  tamen  de  hoc  tibi  scripseram , 
quando  ha}c  orania  conteranantur  a 
nobis,  et  miserira  tibi  proxirae  noraina 
episcoporura  istic  constitulorura  qui 
integri  et  sani  in  ecclcsia  catholica 
fratribus  pra^sunt. 

Quod  utique  idco  de  oranium  nostro- 
rum  con^ilio  tibi  placuit  scribere,  ut 
erroris  dilucndi  ac  perspicienda;  veri- 
tatis  compendium  fierct ,  et  scircs  tu  et 
collega;  nostri  quibus  scribcre  et  lilte- 
ras  mutuo  a  quibus  vos  accipere  opor- 
tercl;  si  «juis  autem  prictcr  hos  quos 
epistola  uostra  compiesi  sumus  scri- 


EPISTOLfE. 


71 


Lero  vobis  audcret,  sciretls  eum  vel 
sacrificio  vel  libello  esse  maculatum, 
vel  unum  de  haereticis,  perversum  sci- 
licet  et  prophanum.  Nactus  tamen  oc- 
casionem  femiliarissimi  hominis  et 
derici,  perFelicianum  acolytum,  quem 
eum  Perseo  coUega  nostro  miseras  , 
inter  cajtera  qua}  in  notitiam  tuam  per- 
ferenda  hinc  fuerant,  etiam  de  Fortu- 
Dato  istotibi  scripsi.  Sed  dum  istic  Fe- 
Ilcianus  frater  noster  vel  vento  retar- 
dalur,  vel  accipiendis  aliis  epistolis  a 
nobis  detinetur ,  Felicissimo  ad  vos 
properante  praeventus  est.  Ita  enim 
semper  scelera  festinant  quasi  contra 
innocentiam  festinalione  praevaleant. 
Per  Felicianum  autem  significavi 
Chi,  frater,  venisse  Carthaginem  Pri- 
vatum,  veterem  haereticum  in  Larabe- 
sitana  colonia ,  ante  multos  fere  annos 
oh  multa  et  gravia  delicta  nonaginta 
episcoporum  sententia  condemnatum, 
antecessorum  etiam  nostrorum,  quod  et 
Testram  conscientiam  non  latet,  Fa- 
Liani  et  Donati  (i)  litteris  severissime 
notatum;qui  cum  causam  suam  apud 
Dos  in  concilio  quod  habuimus  Idibus 
Maiis  quae  proximae  fuerunt  agere  velle 
se  diceret,  nec  admissus  esset,  Fortu- 
natum  istum  sibi  pseudoepiscopum  dig- 
num  collegio  suo  fecit.  Venerat  etiam 
cum  illo  et  Felix  quidam,  quem  ipse 
extra  ecclesiam  in  hseresi  pseudoepis- 
copum  olim  constituerat.  Sed  et  Jovinus 
ct  Maximus  comites  cum  Privato  pro- 
bato  haeretico  affuerunt ,  ob  nefanda 
sacriCcia  et  crimina  in  se  probata  sen- 
tenlia  novem  episcoporum  collegarum 
nostrorum  condemnati ,  et  iterato  quo- 
que  a  pluribus  nobis  anno  priore  in 
concllio  abstenti.  Cum  his  autem  qua- 
tuor  junctus  est  et  Repostus  Suturni- 
censis ,  qui  non  tantum  in  persecutione 
ipse  cecidit ,  sed  et  maximam  partem 
plebis  suae  sacrilega  persuasione  deje- 
cit.  Hi  quinque  cum  paucis  vel  sacrifi- 
catis  yel  male  sibi  consciis  Fortunatum 


(1)  Cyprianus  ad  Cornelium  papam  scribens 
aft  :  A.ntecessorum  nostrorum  Fahiani ,  hoc 
esi  tui ;  et  Donati,  hoc  est  mei.  Unde  conjicere 
est  Cjrprianum  in  sede  Carthaginensi  Donato 
sncceisiaae,  aicui  in  ^OHian^  FaJakno  Corne- 
liom. 


sibi  pseudoepiscopum  cooptanmt,  ufc 
criminibus  in  unum  convenientibus 
talis  esset  scilicet  rector  quales  illi  nui 
regunlur. 

Ilinc  jam  et  caetera  mendacia,  frator 
carissime,  potes  noscere  quae  illic  ho- 
mines  desperati  et  perditi  ventilavo- 
runt,  ut  cum  de  sacrificatis  vel  de 
baereticis  amplius  quam  quinque  pseu- 
doepiscopi  non  fuerint  qui  Carthagi- 
nem  venerint  et  Fortunatum  sibi  de- 
mentiae  suae  socium  constituerint ,  illi 
tamen  quasi  filii  diaboli  et  mendacio 
pleni  ausi  sunt,  ut  scribis,  jactitaro 
viginti  quinque  episcopos  affuisse.  Quod 
mendacium  et  istic  prius  apud  fratres 
nosfros  jactitabant ,  dicentes  viginti 
quinque  episcopos  de  Numidia  ess« 
venturos  qui  sibi  episcopum  facerent. 
Quo  in  mendacio  suo  posteaquam ,  quin- 
que  solis  convenientibus  naufragis  et 
a  nobis  abstentis,  detecti  sunt  atquo 
confusi ,  Romam  cum  raendaciorum 
suorum  merce  navigaverunt  ,  quasi 
veritas  post  eos  navigare  non  posset, 
quae  mendaces  linguas  rei  certae  proba- 
tione  convinceret.  Atque  baec  est  , 
frater,  vera  dementia,  non  cogitaro 
nec  scire  quod  mendacia  non  diu  fal- 
lant,  noctem  tamdiu  esse  quandiu  il- 
lucescat  dies,  clarificato  autem  die,  et 
sole  oborto,  luci  tenebras  et  caliginem 
cedere ,  et  quae  grassabantur  per  noc- 
tem  latrocinia  cessare.  Denique  si  no- 
mina  ab  eis  quaereres ,  iion  haberent 
vel  quos  falso  nominarent.  Tanta  apud 
cos  etiam  raalorum  penuuia  est,  ut  ad 
illos  nec  de  sacrificatis  nec  de  hajreticis 
viginti  quinque  colligi  possunt.  Et  ta- 
men  ad  decipiendas  aures  simplicium 
et  absentium  mendacio  numerus  inlla- 
tur;  quasi,  etsi  verus  esset  hic  nume- 
rus,  aut  ab  haereticis  ^cclesia  aut  ab 
injuslis  justitia  viucatur. 

Nec  me  oportet,  frater  carissime, 
paria  nunc  cum  illis  facere  et  ea  quae 
commiseruut  atque  hucusque  coramit- 
tunt  meo  sermone  decurrere ,  cum  con- 
siderandum  sit  nobis  quid  proferre  efc 
scribere  sacerdotes  Dei  opofteat,  neo 
tam  dolor  apud  nos  dcbeat  quam  pu- 
dor  loqui,  et  ne  videar  provocatus  ma- 
lcdicta  potius  quam  crimina  et  pcccata 

7 


74  DIVI  CY 

congerere.  Taceo  itaque  de  fraudibus 
ccclesiae  factis.  Conjuratioiies  et  adulte- 
ria  ct  varia  deliclorura  genera  praeter- 
eo.  Unum  iilud,  in  quo  non  mea,  nec 
hominum,  sedDci  causa  cst,  de  eorum 
facinore  non  puto  esse  reticendum, 
quod  a  primo  statim  persecutionis  die, 
cum  recentia  delinquentium  facinora 
ferverent ,  et  sacrificiis  nefandis  non 
tantum  diaboli  altaria,  sed  adhuc  manus 
ipssG  lapsorum  atque  ora  fumarent, 
communicare  cum  lapsis  et  poenitentiae 
agendae  intercedcre  non  destiterunt. 
Claraat  Deus  :  Sachficans  diis  eradicabi- 
iiir,  nisi  Domino  soli.  Et  Dominus  in 
cvangelio  dicit  :  Qui  me  nega^erit ,  ne- 
gabo  iUum.  Et  alio  loco  indignatio  ct  ira 
divina  uon  tacet  dicens  :  Illis  fudislis 
libamina,  et  illis  inposuistis  sacrificia  : 
supei'  licec  non  indigyiabor,  dicit  Dominus. 
TA  intercedunt  ne  rogetur  Deus  qui  in- 
dignari  sc  ipse  testatur.  Intercedunt 
ne  exoreturprecibus  et  satisfactionibus 
Ciiristus,  qui  negantem  se  negare  pro- 
Jitetur. 

No5  inipso  persecutionis  tempore  de 
hdc  ipso  litteras  misimus ,  nec  auditi 
suraus!  Concilio  frequenter  acto,  uon 
consensione  tantum  nostra  sed  et  com- 
rainatione  decrevimus  ut  poenitentiam 
Iratrcs  agercnt,  ut  poeuitentiam  non 
agentibus  nemo  teraere  pacera  daret. 
Et  illi  contra  Deura  sacrilegi,  contra 
sacerdotes  Dei  impio  furore  temerarii, 
de  ecclesiarecedenies,  ctcontra  eccle- 
siara  parricidalia  arma  tollentes ,  elabo- 
rant,  ut  opus  suum  diaboli  malitia  con- 
sumraent,  ne  vulneratos  divina  cle- 
raentia  in  ecclesia  sua  curet.  Miserorura 
poenitentiam  mendaciorum  suorum 
fraude  corrumpunt,  ne  Deo  indignanti 
satisfiat ,  nc  Ciiristum  Dominum  suum 
qui  christianus  esse  vel  erubuit  anij 
vcl  timuit  postmodum  nuaerat,  ne  ad 
«clesiam  qui  de  ecclesia  recesserat  re- 
tlcat.  Datur  opera  nc  satisfactionibus  et 
lamentafionlbus  justisdclictarediraan- 
tur,rie  vulnera  lacrjMnis  abluantur.  Pax 
vera  falsas  pacis  racmlacio  tollitur,  sa- 
lutaris  sinus  matris  noverca  interce- 
dcntepra?cluditur,  ue  depectore  atque 
of  e  lapsorum  fletus  et  geraitus  audiatur. 
Compclluntur  adhuc  insiiper  lapsi  ut 


PRIA^I 

liuguis  atqne  ore  quo  ia  CapitoIiX)  (1) 
ante  deliquerant  sacerdotibus  convi- 
cium  faciant,  confessoreset  virgines  ct 
justos  quosque  fidei  laude  praecipuos 
atque  in  ecclesia  gloriosos  contumeliis 
et  maledicis  vocibus  prosequantur.  A 
quibus  quidem  non  tam  uostrorum  mo- 
destia  et  humilitas  et  pudor  caeditur, 
quam  illorum  ipsorum  spes  et  vita  la- 
ceratur.  >eque  enim  qui  patitur,  sed 
qui  facit  convicium ,  miser  est :  nec  qui 
a  fralre  vapulat,sed  qui  fratrem  caedit, 
in  lege  peccator  est ;  et  cum  nocentes 
innocentibus  injuriam  faciunt,  illi  pa- 
tiuntur  injuriam  qui  facere  se  creduut. 
Deuique  hinc  illis  percussa  mens  et 
hebes  animus  et  sensus  alienus  est  : 
Ira  est  Dei  non  inlelligere  delicta,De 
sequatur  poenitentia,  sicut  scriptum 
est :  Ik  dedit  illis  Deus  spiritum  tramr- 
punctionis  (2),  ne  revertanturscilicet  et 
cuientur  ct  deprecationibus  et  satis- 
factionibus  justis  post  peccata  sanentur. 
Paulus  apostolus  in  epistola  sua  ponit 
et  dicit  :  Dileclum  veritatis  non  hor- 
biierunt  ut  sahi  fiereni;  ac  proptereti 
millet  Hlis  Dcus  operationon  ciroris,  ut 
credanl  mendacio ,  ut  judicentur  omnei 
qui  non  cj\didei-uJit  verilali,  sed  sibi 
placent  in  injustitia.  Priraus  felicitatis 
gradus  est,  non  delinquere;  secundus, 
delicta  cognoscere.  lUic  currit  innoceo- 


(1)  Scilicet  Carthagineny.  Quamvis  proprie 
Capilolium  sil  in  urlje  Roma,  amplitudiiiis 
tameii  iiiajestatis(iu«  reipublicae  inlererat  ut 
poslquam  exlerae  nafiones  el  ^entes  sob  popuH 
Romani  imperium  dilionemqoe  ceciderant , 
moribus  eju5  ulerentur,  in  easque  deductae 
coloniaeexcivitatcquasi  propa;jatae.cuju5  ilUa 
effi^^ies  parvae  simulacbraque  esse  quaedam 
vidcbantur,  jura  institutaque  omnia  populi 
Romani  arciperent,  Capitolia,  amphithcatra. 
thermas ,  el  caetera  oblectamenta  el  sobtia  ser- 
vitulis.  Ilaque  multae  cranl  in  imperio  civi- 
tates  qu<e  capitolia  babebant ,  quarum  enu- 
meratioexlal  apudRycquium  in  commentario 
dc  capitolio  l^omano  el  in  glossario  LaliDd 
Cangii.  Et  quia  sacrificia  gentilium  fiebant  in 
capilolio,  quo  ascendere  jubebanlur  chris- 
liani  tanquam  satrificaturi  diis  gentium  , 
chriv-liani  horrebant  vocabulum  capitolii  tarv 
qunm  scopulosum  et  infestum  ,  velut  djemo- 
num  domiciliura,  arcem  et  synacogam  anti- 
christi. 

(2)  Vulgrt. :  stupori$.  ixs  ,  xGTavuEtw;.  Quaj 
vox  hoc  cenus  sonal  soporis  et  nutationis, 
quod  cx  ebrielate  nascilur  et  sensus  bebetat , 
nc  vcrbera  aut  puncta  ^ientiant. 


EPISTOLiE.  73 

fia  integra  et  illilata  quae  servet,  hic  ]  conllueret ;  post  isfa  adlmc  insuper 
succeditinedelaquaesanet.  Quodutnim-  pseudoepiscopo  sibi  ab  liGereticis  coa- 
que  isti  ollenso  Deo  perdiderunt,  et  ut  stituto,  navigarc  audent,  et  ad  PeUi 
amlssaslt  gratia  quae  de  baptismi  sanc-  j  calhedram  atque  ad  ecclesiaia  princi- 
tificatione  percipitur,  et  non  subve- i  palem,  unde  uuitas  sacerdotalis  exorta 
iiiat  pcEiiitentia ,  per  quam  culpa  cu-  !est,  a  schismaticisetpropbanislittera.» 
ratur  jferre,  nec  cogitarc  eos  osse  llomano.j 

An  putas,  frater,  levia  esse  adversus   quorum  fides  apostolo  prjedicanle  lau  • 
Deum  facinora  parva  et  modica  delicta,  ;  data  cst  (i),  ad  quos  perfidiahaberencu 


quod  pcr  illos  non  rogatur  majestas  in- 
flignaniis  Dei ,  quod  non  timetur  ira  et 
ignis  et  dies  Domini ,  quod  imminentc 
ajitichristo  exarmatur  iides  railitantis 
popuJi,   dum  tollitur  vigor  et   ti  nop 


possit  accessum. 

Quffi  autem  causa  veniendi  et  pseudo- 
episcopum  contra  episcopos  factum  nuii-» 
tiandi  ?  Aut  enim  placet  iiiis  quod  fece- 
runt,  et  in  suo  scelere  perscverant;  aufc 


Christi?  Viderint  laici  hoc  quoraodo  si  displicet  etrecedunt,  sciunt  quore- 
curent.  Sacerdotibus  labor  major  in-  vertantur.  Nara  ciim  statutum  sifc  ab 
cumbit  in  asserenda  et  procuranda  Dei  onmibus  nobis  et  ;equum  sit  pariter  ac 
majestate,  ne  quid  videamur  in  hac  justum,  utuniuscujusquecausaiilicau- 
parte  negUgere ,  quando  admoneat  Do-  cliatur  ubi  est  crimen  admissum  ,  et 
ininus  et  dicat :  Et  nunc  prceceptum  hoc  singulis  pastoribus  portio  gregis  sit  ad- 
ad  vos  est  3  o  sacerdotes.  Si  non  audie-  scripta  quam  regat  uiiusquisque  et  gu- 
rilis, et  si  non  posueritis  in  corde  veslro  ut  i)ernet,  rationem  sui  actus  Domino  red- 
detis  honorem  nomini  meo ,  dicit  Domi-  diturus ,  oportet  utique  eos  quibus  praa- 
nus  ,  immittam  in  vos  maledictionem ,  et  sumus  non  circumcursare  nec  episcopo- 
fnaledicambenedictionemvestram.Uomr  rum  concordiam  cohseientem  sua  sub-- 
ergo  datur  Deo  quando  sic  Dei  majestas  [  dola  ct  fallaci  temeritate  collidere ,  sed 
et  censura  contemnitur,  ut  cum  se  ille  agere  illic  causam  suam  ubi  et  accusa- 
indignari  et  irasci  sacrificantibusdicat,  toreshabere  et  testes  sui  criminis  pos- 
et  cum  poBnas  aeternas  et  supplicia  per-  !  sint;  nisi  si  paucis  desperatis  et  perditis 
petua  comminetur,  proponatur  a  sacri«  minor  videtur  csse  auctoritas  episcopo- 
legis  atque  dicatur  ne  ira  cogitetur  Dei,  !  rum  in  Africa  constitutorum  ,  qui  jam 
ne  timeatur  judicium  Domini,  ne  pul-  !  deiilisjudicaveruntjeteorumconscien- 
getur  ad  ecclesiam  Christi,  sed  sublata  tiam  raultis  delictorura  laqueis  vinctam 
poenitenlia ,  nec  uUa  exoraologesi  cri- |judicii  sui  nuper  gravitate  damnarunt. 


minis  facta,  despectis  episcopis  alque 
calcatis,  pax  a  presbyteris  verbis  falla- 
cibus  praedicetur,  et  ne  lapsi  surgaut, 
aut  foris  positi  ad  ecclesiam  redeant, 
communicatio  nou  coramunicantibus 
olTeratur  ? 

Quibus  etiam  satis  non  fuit  ab  evan- 
gelio  recessisse,  spera  lapsis  satisfac- 
tiouis  et  pcenitcntiae  sustulisse,  frau- 
dibus  involutos,  vel  adulteriis  comma- 
culatos ,  vel  sacrificiorura  f unesta  con- 
tagione  pollutos,  ne  Deura  rogarent, 
iie  in  ecclesia  exoraologesin  criminum 
facerent,  ab  omni  et  sensu  et  fructu 
pcenitentiae  removisse  foris  sibi  extra 
ecclesiam  et  contra  ecclesiam  consti- 
tuisse  conventiculum  perditae  factionis, 
cum  male  sibi  consciorum  et  Deum  ro- 
sare  ac  satisfaccre  nolentium  caterva 


Jam  causa  eorura  cognita  est,  jam  de 
eisdicta  sententia  est;  neccensuraecon- 
giuit  sacerdotum  mobilis  atque  incon-. 
stantis  animi  levitate  reprehendi,  cum 
Dominus  doceat  et  dicat  :  Sit  sermo 
veslcr,  estcst,  non  non.  Si  eorum  qui 
de  iilis  priore  anno  judicaverunt  nume- 
rus  cum  prcsbyteris  et  diaconibus  coni- 
putelur,  plures  tunc  affuerant  judicio 
et  cognitioni  quara  sunt  iidem  istii  qui 
cum  Fortuuato  nuiic  videntur  esse  cou-- 
juncti. 

Scire  enira  debes,  frater  carissime, 
eura,  posteaquam  pseudoepiscopus  ab 
hajreticis  factus  est,  jam  pcne  ab  ora- 
nibus  esse  desertum.  IVamque  ii  quibus 
in  pra3teritura  prsestigia  obtendebantur 


ll)  Vide  notara ,  rau-  »7  affix;i:n. 


7« 


DIVI  CY 


et  daban^or  verba  fallacla  quod  simul 
ad  ecclesiam  regressuri  dicerenlur. 
posteaquara  \iderunt  illic  pseudoepi- 
sc^pum  fachim,  frustratos  et  deceptos 
se  esse  didicerunt,  etremeantquotidie 
atque  ad  ecclesiam  pulsant,  nobis  ta- 
jmen,  a  quibus  ratio  Domino  reddenda 
est,  anxie  ponderantibus  et  soUicite 
exarainantibus  qui  recipi  et  admitti  ad 
ecclesiam  debeant.  Quibusdam  enim 
itaaut  crimina  sua  obsistunt,  autfratres 
obstinate  et  firmiter  reniluntur,  ut  re- 
cipi  cmnino  non  possint  nisi  cum  scan- 
dalo  et  periculo  plurimorum.  Neque 
enim  sic  putramina  quaedam  colligenda 
sunt  ut  quce  integra  et  sana  sunl  vulne- 
rentur,  nec  utilis  aut  consullus  estpas- 
tor  qui  ita  morbidas  et  contactas  oves 
gregi  admiscet  ut  gregem  totum  mali 
'-■ohcrentis  afflictatione  contaminet. 
^'on  attendas  ad  numerura  illorum.  Me- 
lior  est  enim  unus  tiraens  Deura  quam 
mille  lilii  irapii ,  sicut  locutus  est  Dorai- 
jius  per  prophetam  dicens :  FUi,  ne  jo- 
(viTideris  in  filiis  impiis.si  multiplicentur 
iihi,  cum  non  fuerit  timor  Dci  in  ipsis.  0 
siposses,  frater  carissime,  istic  inte- 
Tcssc  nobiscura  cura  pravi  isti  et  per- 
versi  descliismate  revertuntur.  Videres 
quis  milii  labor  sit  persuadere  patien- 
tiam  fratribus  nostris,  ut  animi  dolore 
sijpito  recipiendis  malis  curandisque 
oonsentiant.  Naraque  ut  gaudent  et  lae- 
tantur  cum  tolerabiles  et  minus  culpa- 
biies  redeunt,  ita  contra  freraunt  et 
reluctantur  quoties  ineraendabiles  et 
protervi ,  et  vel  adulteriis  vel  sacriGciis 
contarainati ,  et  post  liaec  adhuc  insuper 
et  superbi,  sic  ad  ecclesiam  remeant 
"ut  bona  intus  ingenia  corrumpant.  Vix 
plebi  persuadeo,  immo  extorqueo,  ut 
tales  patiantur  admitti.  Et  justior  factus 
cst  fratemitatis  dolor  ex  eo  quod  unu= 
atque  alius,  obnitente  plebe  et  contra- 
dicente ,  mea  tamen  facilitate  suscepti , 
pejores  extiterunt  quam  prius  fuerant, 
i>ec  fidera  poenitentiae  servare  potue- 
runt,  quia  nec  cum  vera  poenitentia 
venerant. 

De  istis  vero  quid  dicam  qui  nunc  ad 
t/»  cum  Felicissirao  oniniura  criminum 
reo  navigavcrunt,  legati  a  Fortiinalo 
p^endoppisopo  raissi,  tam  falsas  ad  te 


PRIANI 

litteras  afierentes  quam  est  el  Ip«* 
cujus  litleras  ferunt  falsus,  quam  e&t 
ejus  peccatorum  multiplex  conscientia, 
quam  execrabilis  vita  ,  quam  turpis, 
ut  etsi  in  ecclesia  essent ,  ejici  tales  de 
ecclesia  debuissent?  Denique  quia  cod- 
scientiara  suara  norunt.  nec  nos  audent 
adire  aut  ad  ecclesiae  liraen  accedere, 
sed  foris  per  provinciara  circuravenien.- 
dis  fratribus  etspoliandis  pererrant,  et 
omnibus  jara  salis  noti ,  atque  undique 
prosuisfacinoribus  exclusi,  illucetiam 
ad  vos  navigant.  Neque  enim  postest  il- 
lis  frons  esse  ad  nos  accedendi  aut  apud 
nos  consistendi,  cum  sint  acerbissima 
ct  gravissima  criraina  qua?  eis  a  fratri- 
bus  ingeruntur.  Si  judicium  nostrum 
voluerint  experiri,  veniant.  Denique 
si  qua  illis  excusatio  et  defensio  potest 
esse ,  videaraus  qucm  habeant  satisfac- 
tionis  SU32  sensum ,  quem  afferant  poeni- 
tentiae  fructum.  >'ec  ecclesia  istic  cui- 
quam  clauditur,  nec  episcopus  alicui 
denegatur.  Patientia  et  facilitas  et  hi> 
manitas  nostra  venientibus  praesto  cst. 
Opto  oranes  in  ecclesiara  regredi,  opto 
univcrsos  coramilitones  nostros  intra 
Christi  castra  et  Dei  patris  domicilta 
concludi.  Remilto  omnia,  multa  dissv- 
mulo  studio  et  voto  colligendae  frater- 
nitatis.  Etiam  quae  in  Deum  commisaa 
sunt  non  pleno  judicio  religionis  exa- 
mino  :  delictis  plusquam  oportet  re- 
raittendis  pene  ipse  delinquo.  Ampleo- 
tor  prompta  et  plena  dilectione  cura 
poenitentiarevertentes,  peccatumsumn 
satisfactione  humili  et  simplici  confi- 
tentes.  Si  qui  autem  sunt  qui  putantse 
ad  ecclesiam  non  precibus  sed  rainb 
regredi  posse,  aut  existimant  aditum 
se  sibi  non  laraentationibus  et  satisfac- 
tionibus  sed  terroribusfacere,  pro  certo 
habeant  contra  tales  clausam  stare  eo- 
clesiam  Doraini,  nec  castra  Christi  ior 
victa  et  fortia  Domino  tuente  munita 
minis  cedere.  Saccrdos  Dei  evangelium 
tenens  et  Cliristi  praecepta  custodiens 
occidi  potest ,  vinci  non  potest  Sug- 
gerit  et  subministrat  nobis  cxempla 
virtutis  ac  fidei  Zacharias  antistes  Dei : 
qui  cum  terreri  minis  et  lapidatione 
non  posset,  in  teraplo  Dei  occisus  est, 
clamaos  et  identidem  diceos  quoU  ous 


quoque  contra  hsercticos  clamamus  et 
dicimus  :  U(jec  dicil  Dominus  :  Dcreli- 
quistis  vias  Dominij  et  Dominm  derelin- 
quct  vos. 

Neque  enim,  quia  paucitemerarii  et 
improbi  coelestes  et  salutares  vias  Do- 
inini  derelinquunt ,  et  sancta  non  agen- 
tes  a  sancto  Spirilu  deseruntur,  ideo  et 
nos  divinae  traditionis  immemores  esse 
debemus  ut  majora  esse  fureulium  scc- 
lera  quam  sacerdotura  judicia  censea- 
nins ,  aut  existimemus  i)lus  ad  impug- 
nandum  posse  liumana  conamina  quam 
quod  ad  protegendum  praevalct  di.ina 
tutela.  An  ad  hoc ,  frater  carissime , 
deponenda  est  catholica)  ecclesiae  dig- 
i3i4tas  ct  plebis  intus  positaj  fidelis  at- 
quc  incorrupta  majestas,  et  sacerdola- 
lis  quoque  auctoritas  ac  potestas,  ut 
judicare  velle  se  dicant  de  ecclesia)  pra- 
posito  extra  ccclesiam  coustituti,  de 
christiano  haeretici,  de  sano  saucii,  dc 
integro  vulnerati,  dc  stante  lapsi ,  dc 
judice  rei,  de  sacerdote  sacrilegi  ?  Quid 
superest  quam  ut  ecclesia  Capitolio  ce- 
<lat,  ct  recedentibus  sacerdotibus  ac 
Domini  altare  removentibus,  in  cleri 
nostri  sacrum  venerandumque  conges- 
tum  simulacra  atquc  idola  cum  aris  suis 
transeant,  etNovatianodeclamandi  ad- 
■Versum  nos  atque  increpandi  largior  et 
pleniormateriapraestetur,  si  iiquisacri- 
licaverunt  etChristum  publicc  negave- 
runt,  non  tantum  rogari  et  sine  acta 
poenitentia  admitti,  sed  adhuc  insuper 
coeperint  tcrroris  sui  potestate  domi- 
iiari?  Si  pacera  postulant,  arma  depo- 
nant.  Si  satisfaciunt,  quid  minantur? 
Aut  si  comminantur,  sciant  quia  a  Dci 
sacerdotibus  non  timentur.  Neque  enim 
ct  autichristus  cum  venire  coeperit  in- 
troibit  in  ccclesiam  quia  minatiir,  aut 
arrais  ejus  et  violentiae  cediturquia  re- 
^stentes  percmpturum  se  esse  profite- 
tur.  Armant  nos  hwretici,  dum  nos 
putant  sua  comminatione  terrcri ;  nec 
in  pacc  nos  dejiciunt,  sed  magis  eri- 
jaint  et  accendunt ,  dum  ipsam  pacem 
persecutione  pejorem  fratribus  faciuat. 

Et  optamus  quidem  nc  quod  loquun- 
^ir  furore  impleant  criniine,  ne  qui 
verbis  perfidis  ct  crudclibus  peccant, 
factis  quoque  delinquant.   Oramus  ac 


EPISTOL^.  77 

deprecamur  Deum,  quem  provocare  illi 
et  exacerbarc  non  desinuut,  ut  eorum 
corda  mitescant,  ut  furore  deposito  ad 
sanitatem  mentis  redeant ,  ut  pectoia 
operta  delictorum  tenebris  pcenitentiaj 
lumen  agnoscant,  etmagispetant  fundi 
pro  se  preces  atque  orationes  antislitis 
quam  ipsi  fundant  sanguinem  sacerda- 
tis.  Si  autem  in  suo  furore  permansc- 
rint ,  atque  in  istis  insidiis  ac  minis  suis 
parricidalibus  crudeliter  perseverave- 
rint ,  nullus  Dei  sacerdos  sic  infirmus 
est,  sic  jacens  et  abjectus,  sic  irabocil- 
litate  humanae  mediocritatis  invalidus, 
qui  non  contra  hostes  et  impugnatorcs 
Dei  diviuitus  erigatur,  cujus  non  humi- 
litas  ct  infirmitas  vigore  et  roborc  I>o- 
mini  protcgentis  animctur.  Nostra  nihil 
intcrest  aut  a  quo  aut  quando  periraa- 
mur,  mortis  et  sanguinis  praeminm  de 
Domino  rccepturi.  lllorum  flenda  et 
lamentanda  concisio  est  quos  sic  diabo- 
lus  exccecat  utaeterna  gehcnnae  suppli- 
cia  non  cogitantes  antichristi  jam  pro- 
pinquantis  adventum  conentur  imitari. 
Etquaraquamsciam,  frater  carissimc, 
pro  mutua  dilectione  quam  debcmus  et 
exhibemus  invicem  nobis ,  fiorentissimo 
illlc  clero  tecum  praesidenti  et  sanctis- 
simae  atque  amplissimae  plebi  legere  te 
semper  litteras  nostras,  tamen  nunc  et 
admoneo  et  peto  ut  quod  alias  sponte 
atque  honorifice  facis,  etiam  petento 
me  facias  ut  hac  cpistola  mea  lecla ,  si 
quod  illic  contagium  vencnati  serfTionis 
et  pestiferae  seminationis  irrepserat ,  id 
omne  de  fratrum  auribus  et  pectoribus 
exuatur,  etbonorum  intcgra  ac  sinccra 
dileclio  ab  omnibus  haerelicae  detrccta- 
tionis  sordibus  repurgetur.  Declinent 
autem  de  cKtero  fortiter  ct  evitent  di- 
lectissimi  fratres  nostri  verba  et  collo- 
quia  corum  quorum  sermo  ut  cancer  scr- 
pit ,  sicut  apostolus  dicit :  Commpuni 
ingenia  bona  confabulationes  pessimce.  Et 
iterura  :  Ilcereticum  hominem  post  uncun 
correplionem  evita ,  sciens  quia  per\>€rsm 
est  hujusmodi  el  peccal  et  est  a  semetipso 
damnalus.  Et  pcr  Salomonem  loquitur 
Spiritus  sanctus.  Perversus,  inquit,  iu 
ore  suo  portat  perdilioiiem,  et  in  labiis 
suis  ignem  condit.  Item  denuo  monet  di- 
ccns :  Sepi  awes  tuas  spinis^  et  noli  au- 


73 


DIV!   CrPRIANI 


dire  linguam  ncqxiom.  Et  iterum  :  Malus 
vbaudil  linguop,  iniquorum  ,  juslus  aulcm 
'iion  inlcndil  labiis  mcndacibus.  Quod 
tiuamquara  (l)sciam  illic  fraternitiitem 
liostram,  vestra  scilicet  provideutia  mu- 
iiitam,  sed  et  sua  vigilantia  satis  cau- 
tam,  nec  capi  lia?reticorum  venenis 
posse  nec  decipi ,  tantumque  apud  iilos 
praevaleremagisteria  etproccepta  divina 
quautus  illis  in  Deum  timor  est ,  tamen 
€X  abundanti  vel  solHcitudo  nostra  vel 
caritas  scribcre  ad  vos  ista  persuasit, 
lit  nulla  cum  talibus  cominercia  copu- 
lcntur,  nulla  cum  malis  convivia  vel 
colloquia  misceantur,  simusque  ab  eis 
lam  separati  qunm  sunt  illi  do  ecclesia 
profugi ,  quia  scriptum  est :  Si  autem 
et  ccdesiam  conlempscrit ,  sit  tibi  tan- 
quam  etJmicus  ct  pubJicanus.  Et  beatus 
npostoUisnon  monet  tantura,  sed  et  ju- 
hiit  a  tiilibus  ut  recedatur.  Proicipimus , 
inquit,  vohis  in  nomine  Domini  Jesu 
Chrisii  ut  recedatis  ah  omnibus  fratribus 
cmbulantibus  inordinate  et  non  secundum 
iraditioncm  quam  accepcrunt  a.  nolis. 
IVulla  societas  (idci  et  perfidiai  potest 
csse.  Qui  cum  Christo  non  est ,  qui  ad- 
versariusChristi  est,  qui  unitati  et  paci 
ojus  inimicus  est,  noblscum  non  potest 
cohKrere.  Si  cum  prccibus  et  satisfac- 
tionibus  veniunt,  audiantur.  Si  male- 
«iicta  et  minas  ingerunt,  respuantur. 
Opto  te  5  fratcr  carissime,  semper  l>€ue 
\alere. 

M  Thiharilnnos  (2). 
EPISTOLA   LV. 

De  exhortalione  marlyriL 
Cyprianus  plehi  Tliiburi  eontistenti  sahdem. 

CoGiTAVER.Ai\i  quidcm  ,  fratres  dilec- 
lissimi,  atque  in  volis  babcbam  ,  si 
rcrum  ratio  ac  temporis  condilio  pcr- 


(1)  Baluziui  :  •■  Non  video  cuin  qiio  vocnhulo 
»  hujus  i)criodi  possit  jungi  islud  qmd  ,  quo 
••  respiciat.  Eijo  lubenter  illud  dclerein.  ••  .4.1  , 
iioilra  quidern  scnlcntia,  similis  est  locutio 
qudd  (juamqmir.,  illi  quod  si.         (  Edit.  liisunt.) 

(2)  Existimatur  Thibaris  fuisse  in  provinria 
Carthafjinis ,  praeserlim  cum  ex  hac  epislola 
•  onslct  eam  url)em  iion  fuisse  multiim  rcino- 
lam  .1  Carthnjjinc.  Alioquin  cniin  plcbs  ilia 
iion  expc!ii.ss"t  a  Cj  prinno  ut  ad  sc  veiiiret. 


n.iiteret,  sccundum  quod  freqnentef 
dcsiderastis,  ipse  ad  vos  venire,  et 
quantulacunque  mediocritate  exhorti^' 
tionis  nostriepra?sens  illic  fraternitatem 
corroborare.  Sed  quoniam  sic  rebusur» 
gcnfibus  detinemur  ut  longe  istinc  ex- 
currcre  ct  diu  a  plebe  cui  de  divina  in- 
dulgentia  pra;sumus  abesse  non  datur 
facultas ,  has  interira  pro  me  ad  vos  Vi- 
cnrias  litteras  misi.  INam  cum  Domiai 
instruentis  dignatione  iustigemur  sae- 
pius  et  admoneamur,  ad  vestram  qu(^ 
que  con.scientiara  admonitionis  nostnB 
sollicitudinem  perferre  debemus.  Scire 
cnim  debctis  et  pro  certo  credere  ac 
tcnere  pressurae  diem  super  caput  esso 
coepisse  et  occasum  sa3culi  atque  aut*- 
christi  tempus  appropinquasse,  ut  pa- 
rati  omnes  ad  praelium  stemus,  nec 
quicquam  nisi  gloriam  vita?  aetemae  cX 
coronam  confessionis  dominica)  cogit^ 
mus,  nec  putemus  talia  esse  quae  vo- 
niunt  qualia  fuerunt  illa  quaj  transi&- 
runt.  Gravior  nunc  et  ferocior  pugna 
imminet,  ad  quam  fide  incorrupta  et 
virtute  robusta  parare  se  debeant  mil^ 
tes  Cliristi ,  considerantcs  idcirco  S8 
quotidie  calicem  sanguinis  Christi  bi- 
bcre  ut  possint  et  ipsi  propter  Christura 
sanguinem  fundere.  Hoc  est  enim  ve!l8 
cum  Christo  inveniri,  id  quod  Christua 
ct  docuit  et  fecit  imitari,  secundura 
Joannem  apostolum  dicentem  :  Quidicit 
sc  in  Chrisio  manere.  dehel  quomodo  ills 
ambulavil  et  ipse  amimlare.  Item  beatus 
Paulus  apostolus  exhortatur  et  docet 
(licens  :  Sumus  filii.  Si  autcm  filii  Dei, 
ci  haredes  Dci,  coJuvredes  autem  CJirisli , 
tiiuidrm  compallamur  lU  el  commarjnifir- 
remur.  Qu.ne  nunc  omnia  coniideranJa 
sunt  no!)is,  ut  neino  quicquara  de  sa)» 
culo jara  moriente  desiJeret ,  sed  se([ua^ 
lur  Chrislum,  qui  etvivit  in  a;ternum, 
et  vivificat  servos  suos  in  fide  suino.mii» 
nis  cnnstitutos. 

Venit  cnim  tempus,  fratres  dilectiv 
sirai,  quod  jampridcin  Dominusnoslcr 
l^raenunliavitetdocuit  advenire  dicens: 
1'cniit  Jiora  ui  omnis  qui  vos  occiderit 
pulct  se  offkium  Dco  facere.  Sed  Jicvc  fo" 
cicnl,  quoniam  non  cognovcrunt patrem , 
nrquc  mc.  IIcvc  autem  iocuius  sum  ^^obis 
ut  cam  venLrit  liora  eorum,  mcmores  »- 


rpisT 

iis  quia  ego  dixi  vohis.  Nec  quisquain 
miretur  persecutionibus  nos  assiduls 
fatigari  et  pressurisangeiitibus  frequen- 
tcr  urgeri,  quando  liooc  fiilura  in  novis- 
simis  temporibus  Dominus  ante  prae- 
dixcrlt ,  et  militiam  nostrara  magislerio 
ethortaraento  sui  serraonis  instruxcrit, 
Pctrus  quoque  apostolus  cjus  docuerit 
ideo  persecutiones  fieri  ut  probemur, 
eX  ut  dilcctioni  Dei,  justorum  priccc- 
dentium  exemplo,  nos  etiam  morte  (!t 
passionibus  copulemur.  Posuit  cnim  in 
epistola  sua  dicens  :  €arissimi,  noUte 
fnirari  ardorem  accidentem  vobis,  qvi  ad 
tcntaiionem  vestram  fit,  nec  excidatis 
tanquam  nomm  aliquid  vohts  contingat; 
scd  quotiescumque  communicatis  Christi 
Ijossionibus ,  per  omnia  gaudete,  ut  el  in 
rcvelatione  facta  claritatis  ejus  gaudentes 
cxxUletis.  Si  improperaturvobis  innomine 
Christi,  beati  estis,  quiamajeslatis  et  vir- 
tutis  Domini  nomen  in  vohis  requicscit, 
quod  quidem  sccundum  illos  hlasphematur, 
secundum  nos  autem  honoratur.  Docue- 
runt  autem  nos  apostoli  ea  quae  de  prae- 
ccptis  dominicis  et  coelestibus  raandatis 
ipsi  quoque  didicerunt,  Domino  ipso 
scilicet  corroborantc  nos  et  dicente  : 
Nemo  est  qui  rclinquat  domum,  aut 
agrum,  aut  parentes,  aut  fratres,  aut 
sorores,  aut  uxorem,  ant  fiHos  proptcr 
regnum  Dei,  et  non  recipint  septies  tau' 
tum  in  isto  tempore ,  in  sceculo  autem 
rcnturo  vitam  (sfernam.  Et  iterum  : 
Beati,  inquit,  eritis,  cum  odio  vos  ha- 
biierint  homines,  et  separaverint  vos,  et 
cx})ulerintj  et  maledixerint  nonwii  vestro 
quasi  nequam  propter  filium  hominis. 
Gaudete  in  illa  die  et  exultate.  Ecce  cnim 
Kierces  vestra  multa  esl  in  ccelis. 

Gaudere  nos  et  exultare  voluit  in 
p^rsecutionibusDominus;  quia  quando 
persecutionesfiunt,  tunc  danturcoronrfi 
lidei ,  tunc  probantur  milites  Dei ,  tunc 
martyribus  patent  coeli.  Neque  enim  sic 
nomen  militiae  dediraus  ut  pacem  tan- 
lammodo  cogitare  ,  et  detrectare  et  re- 
cusare  railitiara  debeamus ,  quando  ia 
ipsa  miiitia  priraus  ambulaverit  Domi- 
nus  humilitatis  et  tolerautiae  et  passio- 
nls  magister ,  ut  quod  fieri  docuit  prior 
faceret,  et  quod  pati  liortatur  prior  pro 
iiobis  ipse  paleretur.  Sit  aute  oculos 


CL7E.  ^9 

vcstros ,  frntros  dilectissimi ,  quod  qui 
omnc  judicium  a  patrc  solus  acccpit, 
et  qui  vcnturus  cst  judicaturus,  jam 
judicii  sui  et  cognitionis  futurae  sentcn- 
tiam  protulerit.^prasnuntians  et  contes- 
tans  confessurum  se  coram  patre  suo 
confitentes  et  negaturum  negantes.  Si 
mortem  posseraus  evadere  ,meritomori 
timercraus.Porro  autera  cum  mortalcm 
mori  necesse  sit,  amplectamur  occasio- 
nem  de  divip.a  promissione  et  dignatione 
vcaientem,  et  fungamur  exitu  mortis 
cura  praeraio  immortalitatis, nec  vcrea- 
mur  occidi ,  quos  constat  quando  occi- 
dimur  coronari. 

INec  quisquam,  fratres  dilectissiini , 
cumpopulura  nostrura  fugari  conspexe- 
rit  metu  persecutionis  et  spargi ,  con- 
turbetur  quod  collectam  fraternitatein 
non  videat,  nec  tractantes  episcopos 
audiat.  Siraul  tunc  omnes  csse  non  pos- 
sunt,  quibus  occidcre  non  licet ,  sed 
occidi  necesse  est.  Ubicunque  iu  illis 
diebus  unusquisque  fratrum  fuerit  a 
grege  interim  necessitat^  teraporis  cor- 
pore  non  spiritu  separatus,  non  movea- 
tur  ad  fugae  illius  horrorem ,  ncc  rece- 
dens  et  latens  deserti  loci  solitudine 
terreatur.  Solus  non  est  cui  Christus  in 
fuga  coraes  est.  Solus  non  est  qui  tem- 
plum  Dei  servans,  ubicunque  fuerit, 
sine  Deo  non  est.  Et  si  fugientem  in  so- 
litudine  ac  montibus  latro  oppresserit, 
fera  invaserit,  fames  aut  sitis  aut  fri- 
gus  afflixerit,  vel  per  maria  praecipiti 
navigatione  properantem  tempestas  ae 
procella  submerserit,  spectat  militem. 
suum  Christus  ubicunquc  pugnantem  , 
ct  pcrsecutionis  causa  pro  nominis  sui 
honore  morienti  praemium  reddit  quod 
daturum  se  in  resurrectione  promisit. 
Ncc  minor  est  martyrii  gloria  non  pu- 
blice  et  inter  multos  perisse,  ciim 
pereundi  causa  sit  propter  Christum 
perire.  Sufficit  ad  testimonium  martyrii 
sui  testis  ille  qui  probat  martyres  et 
coronat. 

Imitetur,  fratres  dilectissimi,  AIjcI 
justum,  qui  initiavit  mariyria  dum 
propterjustitiam  priraus  occiditur.  Irai- 
temur  Abrahara  Dei  amicum,  qui  non 
est  cunctatus  ut  filium  victimara  suis 
manibus  offerrct ,  dum  Deo  fide  devo- 


&•:  DTTI    Cl 

fionis  obse({ui(ur.  Imilcinur  tres  pue- 
ros ,  Ananiam  ,  Azariam ,  ct  Misahelem ; 
qui  uec  atate  territi,  nec  captivitale 
f'acti,  Jud*a  dcvicta,  et  Hicrosolymis 
c.jptis,  in  ipso  reguo  suo  regcm  fidei 
\irtute  vicerunt,  qui  adorare  statuam 
quam  Nabucliodonosor  rcxfeceratjussi, 
ct  niinis  regis  et  flammis  fortiorcs  exti- 
terunt,  proclamanles  ct  fidem  suam 
jtcr  hivc  vcrba  testantcs  :  Nabuclmlo- 
tiosor  rex ,  non  opus  est  nobis  de  hoc 
robo  respondere  tibi.  Est  enim  Dexcs  cui 
nos  servimuspolciis  eriperc  nos  de  camino 
ignis  ardenOs ,  et  de  manibus  iuis,  rex . 
libcrabit  nos  :  ct  si  non,  notum  sil  tibi 
ijuid  diis  tuis  non  scnimus,ct  imaginem 
iiuream  quam  sluluisli  non  adoramus. 
Credebaut  sc  illi  secundum  fidem  posse 
fvadcrc;  sed  addidcruiit,  c<  SMion,  ut 
sciret  rex  illos  proptcr  Dcum  qucra 
tolcbant  et  mori  posse.  Hoc  cst  cnim 
robur  virtutis  et  (idei  crederc  ct  scirc 
quod  Deus  a  niorte  praescntc  libcrare 
possit,  et  tamcn  morlem  non  timere 
jicc  cedcre ,  ut  probari  forlius  fidcs  pos- 
sit.  Erupitpcr  os  eorum  Spiritus  sancti 
incorruptus  etinvictus  vigor,  ul  appa- 
rcant  vcra  csse  quce  in  cvangclio  suo 
Doniinus  dixit  :  Cum  autem  vos  appre- 
]iendfrint,  nolitc  cogilarc  quid  loquamini. 
J)ahilur  enim  vobis  in  illa  hora  quid  lo- 
<]uamini.  Non  cnim  vos  estis  qui  toqui- 
inini,  scd  spirilus  patris  vcstriqui  loqui- 
lur  in  vobis.  Dixit  quiil  locjui  ct  rcspou- 
dere  possimus  dari  nobis  in  illa  bora 
<l:vinitus  ct  offerri ,  nec  nos  tunc  essc 
qui  loquimur,  sed  Spiritum  Dei  palris; 
qui  cum  a  conlilentibus  non  discedit 
iKMjue  dividihir,  ipse  in  nobis  et  loqui- 
t  ur  ct  coronalur.  Sic  et  Dauicl  cum  com- 
pelicretur  adorare  idolum  Bcl,  qucm 
tunc  populus  et  rex  colebat,  in  asse- 
rcndiun  Dci  sui  honorem  plena  fide  et 
l'bertatc  prorupit  dicens  :  I\ihil  coto  ego 
ni.^i  Dominum  Dcum  uieum^  quicondidil 
cuilum  et  ten'am. 

Quid  iii  Machaboeis  beatorum  marty- 
rum  gravia  tormcnta  et  multiformes 
septem  fratrum  poenae  ct  confortans  li- 
beros  suos  maler  in  poenis  et  moriens 
ipsa  quoque  cum  liberis,  nonne  magiia} 
virlutis  et  fidei  documenla  testaiitur, 
etuos  ad  martyrii  triumphum  suis  pas- 


rr.iANi 

sionibus  adhortantur?  Qnid  prophefa», 
(luos  ad  pra?scientiam  futurorum  Spirfc- 
tus  sanctus  aniinavit?  Quid  apostoli, 
quos  Dominus  elegit?  Noiine  cum  jusii 
occiduntur  propter  justitiam  mori  nos 
quoque  docucrunl?  Christi  nativitas  a 
inartyriis  infantium  statim  coepit,  nt 
ob  nomen  ejus  a  bimatu  et  infra  qxd 
fuerant  necarciitnr.  .iltas  necdum  ha- 
bilis  ad  pugnam  idonea  extitit  ad  coro- 
nam.  Ut  appareret  innocentes  csse  qiri 
proptcr  Christum  necantur,  iufantla 
innocens  ob  nomen  ejus  occisa  est.  Os- 
tensum  cst  neminem  esse  a  periculp 
persccutionis  immunem,  quando  et  ta»- 
les  martyria  fecerunt.  Quain  vero  gra- 
vis  causa  sit  hominischristiaui  servuni 
pati  nolle,  cum  prior  passus  sit  Domi- 
nus,  et  pro  peccatis  nostris  nos  paS 
nolle,  cum  peccatum  suum  propriom 
non  habens  passus  sit  ille  pro  nobis-? 
Filius  Dei  passus  cst  ut  nos  filios  Dci 
faceret,  ct  filius  Uominis  pati  non  vutt 
ut  csse  Dei  filius  perscveret.  Si  odio 
sajculi  laboramus,  odium  sseculi  sustfc- 
nuit  prior  Christus.  Si  contumelias  in 
hoc  mundo,  si  fugam,  si  tormenla  to- 
leramus,  graviora  expertus  est  raundl 
factor  et  dominus,  qui  et  adraonet  dt> 
cens  :  Si  scBcuhtm,  inquit,  vos  oditg 
mementote  quia  me  priorem  vobis  odiiL 
Si  de  s(Eculo  essetis ,  sceculum  quod  suum 
esset  amaret.  Sed  quia  de saculo  non  estis, 
et  ego  clegi  vos  de  sceculo,  propterea  odii 
vos  sasculum.  Memcntote  sermonis  quem 
dixi  vobis.  Non  est  servu^  major  domino 
suo.  Si  me  perscculi  sunl,  et  vos  persff^ 
quentur.  Dominus  et  Deus  nostcr  quiih- 
(|uid  docuit  et  fecit,  ut  discipulus  ex- 
cusatus  csse  non  possit  qui  discit  et  noa 
facil. 

Neque  aliquis  ex  Tobis,  fratres  dt- 
Icclissimi ,  futurae  persecutiouis  meta 
aut  antichrisli  iniminentis  adventu  ste 
tcrreatur  ut  non  evangelicis  exhorta- 
tionibus  et  praiceptis  ac  monitis  cale^ 
tibus  ad  omnii  invcniatur  armatus. 
Venit  antichristus,  scd  et  supcrveoit 
Christus.  Grassatur  et  saevit  inimicus, 
sed  et  stalim  sequilur  Dominus  passlo 
iies  nostrus  et  vulnera  vindicaturus. 
Irascitur  adversarius  et  minatur,  sed 
cst  qui  possit  dc  ejus  inanibus  liberaiXJ. 


EPISTOL^. 


84 


Ule  raetaendaa  est  cujus  iram  nemo 
poterit  evadere,  ipso  praemonente  et 
dicenle  :  Ne  timuerUis  eos  qui  occidunt 
corpus,  animam  autem  non  possunt  occi- 
dere.  Magis  autem  metuHe  eum  qui  polest 
et  corpus  et  animam  occidere  in  gehennam . 
Et  iterum  :  Qui  amat  animam  suam, 
perdet  Ulamf  et  qui  odit  animam  suam 
tn  islo  sceculo,  in  vitam  oEternam  conser- 
i>abil  illam.  Et  inApocalypsi  instruit  et 
praemonet  dicens :  Siquis  adorat  besliam 
d  imaginem  ejus,  el  accipil  nolam  in 
fronte  sua  et  in  manUi  bibet  et  ipse  de 
tino  irce  Dei  mixto  in  poculo  iroe  ejus ,  et 
yanietur  igne  et  sulphure  sub  oculis  sanc- 
torum  angelorum  et  sub  oculis  agyii,  et 
fumus  de  tormentis  eorum  ascendet  in 
svBOiUa  sceeulorum,  nec  habebunt  requiem 
die  ac  nocte  quicunque  adorant  bcstiam 
et  imaginem  ejus.  Ad  agonem  ssecularem 
cxercentur  homines  et  parantur;  et 
magnam  gloriam  computant  honoris 
8ui ,  si  illis  spectante  populo  et  impe- 
ratore  praeseate  contigerit  coronari. 
Ecce  agon  sublimis  et  magnus  et  coronse 
ctplestis  prajmio  gloriosus,  ut  spectet 
iros  certantes  Deus,  et  super  eos  quos 
lilios  facere  dignatus  est  oculos  suos 
pandens  certaminis  nostri  spectaculo 
perfruatur.  Praeliantes  nos  et  fidei  con- 
gressioue  pugnantes  spectat  Deus,spec- 
tant  angeli  ejus,  spectat  et  Christus. 
Quanta  est  gloriaj  dignitas  et  quanta  fe- 
licitas  praesente  Deo  cougredi  et  Giiisto 
judice  coronari? 

Armemur,  fratres  dilectissimi ,  viri- 
Los  totis  et  paremur  ad  agonem  mente 
ineorrapta,  fide  integra,  virtute  de- 
vota.  Ad  aciem  quae  nobis  indicitur  Dei 
castra  procedant.  Armentur  integri ,  ne 
perdat  integer  quod  nuper  stetit.  Ar- 
mentur  et  lapsi,  ut  et  lapsus  recipiat 
quod  araisit.  Integros  honor,  iapsos  do- 
ior  ad  praelium  provocet.  Arraari  et 
j)raeparari  nos  beatus  Paulus  apostolus 
tlocet  dicens  :  Non  est  nobis  colluctatio 
ajSl.versus  carnem  et  sanguinem,  sed  ad- 
versus  potestates  etprincipes  hujus  mundi 
et  harum  tenebrarum ,  adversus  spiritus 
ne^itice  in  ccelestibus.  Propter  quod  in- 
i^uUe  iota  arma,  ut  possitis  resislere  in 
fiie  nequissimo ;  ul  cum  omnia  perfeceri- 
iis»stetis  accinctilumbos  restros  in  vcr^ 


tate,  induti  loricam  justitiae,  etcalciaii 
pedes  in  proeparatione  evangelii  pacis, 
assumentes  scutumfidei,  in  quo  possiUs 
omnia  ignita  jacula  nequissimi  extin- 
guere,  et  galeam  salutis,  et  gladium  spi- 
ritus,  qui  est  sermo  Dei.  Haec  arma  su- 
mamus,  his  nos  tutamentis  spiritalibus 
et  coelestibus  muniaraus ,  ut  in  die  ne- 
quissimo  resistere  diaboli  minis  et  re- 
pugnare  possimus.  Induamus  loricam 
justitiae,  ut  contra  inimicijacula  muni- 
tum  sit  pectus  et  tutum.  Calciati  sint 
evangelico  magisterio  et  armati  pedes; 
ut  cum  serpens  calcari  a  nobis  et  obteri 
cojperit,  raordere  et  supplantare  non 
possit.  Portemus  fortiter  scutum  fidei, 
quo  protegente  quicquid  jaculatur  ini- 
micus  possit  extingui.  Accipiamus  quo- 
que  ad  tegumentura  capitis  galeam 
salutarera ,  ut  rauniantur  aures ,  ne  au- 
diant  edicta  feralia ,  muniantur  oculi , 
ne  videant  detestanda  simulachra,  rau- 
niatur  frons,  ut  signum  Dei  incolume 
servetur,  muntatur  os,  ut  Dominum 
suum  Christura  victrix  lingua  fateatur. 
Armeraus  et  dexteram  gladio  spiritali , 
ut  sacrificia  funesla  fortiter  respuat ,  ut 
eucharistiaememor ,  quae  Domini  corpus 
accepit,  ipsum  complectatur ,  postmo- 
dum  a  Domino  sumplura  praemium  co&- 
lestium  coronarum. 

0  dies  ille  qualis  et  quantus  adve- 
niet,  fratres  dilectissimi ,  cum  ccEperit 
populum  suum  Dominus  lecensere ,  et 
divinaecognitionis  exaraine  singuloram 
merita  recognoscere ,  raittere  in  gehen^ 
nam  nocentes ,  et  persecutores  nostros 
flaramae  poenalis  perpetuo  ardore  flam- 
mare,  nobis  vero  mercedem  fidei  et 
devotionis  exsolvere!  Quae  erit  gloria 
et  quanta  laetitia  aduiitti  ut  Deum  vi- 
deas ,  honorari  ut  cum  Christo  Domino 
Deo  tuo  salutisac  lucis aeternae  gaudium 
capias ,  Abraham  et  Isaac  et  Jacob  et 
patriarchas  omnes  et  prophetas  et  apo- 
stolos  et  martyres  salutare ,  cum  justis 
et  Dei  araicis  in  regno  coelorum  dat» 
iramortalitatis  voluptate  gaudere  ,  su- 
mere  illic  quod  nec  oculus  vidit,  nec 
auris  audivit,  nec  in  cor  hominis  ascen- 
dit.  Majora  enim  nos  accipere  quam 
quod  hic  aut  operamur  aut  patimur 
apostolas  praedicat  diceas  :  I\o:i  suni 


82 


DIVI  CYPRIAM 


condignCB  pasfiones  hujus  fcmporis  ad 
supcrventuram  clarilatcm  qu(S  revelahitur 
in  nobis.  Cum  revelatio  illa  veiicrit, 
cum  claritas  supcr  nos  Dei  fulserit ,  tiim 
beati  erimusetlseti,  disnationeDomini 


paratiir  es  pro  omnibus  confiteri ;  ut 
non  inveniamus  quid  prius  proedicare 
in  Yohis  debearaus,  ulrurane  tuain 
promptara  ct  stabilem  fidem,  an  inse- 
parabilem  fiatrum  caritatem.  Airtus  11- 


honorati,  quam  rei  remancbunt  et  nii-  i  lic  episcopi  prajcedenfis  publice  com- 
seriqui  Dei  desertores  aut  contra  Deum   probata  cst,  adunatio  sequenlis  fratcr- 


rebelles  volunlatem  fecerunt  diaboli^ 
ut  eos  nec  esse  sit  cum  ipso  simul  incx- 
tinguibili  igne  torqueri. 

Ha^c,  fratrcs  dilectissimi,  hsercant 
cordibusnostris.  Ilaec  sit  armorum  nos- 
trorum  praeparatio,  haec  diurna  ac  noc- 
turna  meditatio,  ante  oculoshabere  et 
togitatione  seraper  acsensibus  volvere 
iniquoruiu  supplicia  et  pramia  ac  nie- 
rita  justorum,  quid  negantibus  Domi- 
nus  comminetur  ad  posnam  ,  quid  con- 
Ira  confitentilms  promittat  ad  gloriara. 
t^li  haec  cogitantibus  ac  meditantibus 
nobis  supervencrit  persecutionis  dics, 


nitatis  ostensa  est.  Dum  apud  vos  unus 
auimus  et  una  vox  est,  ecclesia  omnis 
Romana  confes>a  est.  Claruit ,  frntres 
carissimi,  fi.los  qnam  de  vobis  beatus 
aposlolus  prffi.licavit.  Hanc  laudem  vir- 
tutis  et  roboris  firmitatem  jam  tunc  in 
spiritupraevidebat,  et  pra^conio  futuro- 
rum  mcrita  vcslra  contestans.  dum  pa- 
rcnlcs  laudat,  filias  provocat.  Dum  sic 
unanimes,  dum  i^ic  fortes  estis,  ma^na 
et  c.Tteris  fratribus  unanimitatis  et  for- 
iifudinis  exempla  tribuistis.  Docuistis 
^randitcr  Deum  timere,  Christo  firmi- 
'cr  adh.-eieie,  piebein  sacerdotibus  in 


miles  Christi  pruiccptis  cjus  et  monitis    pcriculc  jungi,  iu  persecutione  fratrcs 


tTudilus  non  expavescit  ad  pugnam 
fecd  paratus  est  ad  coronam.  Opto  vos, 
fratres  carissimi ,  scmper  benc  valcre. 


Ad  Comelium  in  exilio, 
EPISTOLA  L\  I. 

De  ejas  confcssione. 

Cyprianus  Cornelio  fratri  falutem, 

COG^'OVi]Mus,  frater  carissime,  fidei 
ac  virtutis  vestrai  tcftimonia  gloriosa, 
et  confessionis  vcstra}  honorem  sic  exul- 
tauter  accepimus  ut  in  mcritis  ac  lau- 
dibus  vcslris  nos  quoquc  participcs  et 
socios  computemus.  Nam  cum  nobis  et 
ecclesia  una  sit  ot  mcns  juncta  ct  iudi- 
vidua  coiKrir('ia,  quis  non  saccrdos  in 
tonsaccrdotis  sui  laudibus  tamjuam  in 
vuis  propriis  gratulctur.  aut  quX  frater- 
nit;is  uon  iu  fratium  paudio  ubique  loe- 
tctur?  Exprimi  satis  non  potest  quanta 
j.stic  cxultatio  nicrit  ct  quanta  la;litia 
cum  dc  vobis  prospera  ct  fortia  compe- 
risscmus,  duccm  tc  iUic  confessionis 
fratribus  cxtitissc,  scdct  confcssioncm 
ducls  dc  iratrum  consensionc  crcvi-ssc; 
ut  dum  pix-ccdis  ad  gloriam,  multos 
fcccris  gloiiaj  comitcs,  et  confessorcm 
poi'Ulum  ^.uascris  L.!ri,  dam  primus 


i  fratrilnis  uon  scparari,  concordiam 
limul  junctam  vinci  omnino  non  posse, 
juicquid  simul  petitur  a  cunctis  Deum 
pacis  pacificis  exbibcre. 

Prosilicrat  advcrsarius  tcnore  vio- 
Icuto  Chrisli  castra  turbarc.  Sed  quo 
impefu  venerat,  codcm  impctu  pulsus 
etvictus  est;  ct  quanlura  forinidiuis  cfc 
tcrroris  atlulit,  tantuin  fortitu  linis  in- 
vcnit  ct  roboris  supplantare  so  iterum 
posse  crediderat  Dei  scrvos,  et  velut 
tyroncs  et  rudes,quasi  minus  paratos 
ct  miuus  cautos  solito  suo  more  concu- 
tcic.  Unum  primo  aggrcssus,  ut  lupua 
ovcm  s..'cerncrc  a  gregc ,  ut  accipiter 
columb.in  ab  agminc  volantium  sepa- 
rare  teiitavcrul.  Xam  cui  non  est  ad- 
versus  onmcs  salis  virium,  circumve- 
nire(iua;ritsoIitudincnisingulorum.Sed 
rctusus  adunati  cxcrcitus  fidc  paritcr 
et  vigore,  inlellexit  railites^Christi  vi- 
gilare  jam  sobrios  ct  armatos  ad  prae- 
liumstare,  vincmonposse,  mori  posse, 
etlioc  ipso  inviclos  csse  quia  mori  non 
liinent,  ncc  rcpugnorc  contra  impug- 
nantcs,  cura  occidcrc  innoccntibus  nec 
nocentcm  liceat,scd  promplc  ct  ;ini- 
mas  et  sanguinem  tradcrc  ;  ut  cum  tanla 
in  sfficulo  raalitia  et  soevitia  grassctur, 
a  nialis  et  sajvis  velocius  rccedatur. 
Quale  illud  fuit  sub  oculis  Dei  specta- 


EPISTOLaT. 


83 


«aTum  giioriosum ,  quale  in  conspectu 
Cliristi  ecclesiae  suae  gaudium ,  ad  pug- 
naui  quam  tentaverat  liostis  inferre, 
uon  singulosrailites  sed  tota  simul  cas- 
traprodiisse?Omnes  enini  constatven- 
turos  fuisse,  si  audire  potuissent,  quando 
accurrerit  properanter  et  venerit  quis- 
qilis  audivit.  Quot  illic  lapsi  gloriosa 
confessione  sunt  restituti?Steterunt  for- 
tes  et  ipso  dolore  poenitentiae  facti  ad 
praelium  fortiores.  Ut  appareat  nuper 
subitatos  esse  et  novae  atque  insuetse 
rci  pavore  trepidasse,  rediisse  ad  se 
postmodura  fidem  veram ,  et  vires  suas 
de  Dei  timore  coUectas  ad  omnem  pa- 
tlentiain  constanter  et  firmiter  robo- 
rasse,  necjam  stareadcriminisveniara, 
sed  ad  passionis  coronam. 

Quid  ad  h?ec  rsovatianus,  frater  ca- 
rissime?  Utrumne  jam  deponit  erro- 
rem  ?  An  vero ,  qui  dementium  mos  est  ,^ 
ipsis  bonis  et  prosperis  nostris  plus 
adactus  est  ad  furorem ,  et  quo  magis 
ac  magis  dilectionis  ac  fidei  crescit  hic 
gtoria ,  iliic  dissensionis  et  zeli  recru- 
tlescit  insania;  nec  vulnus  suum  miser 
curat,  sed  adhuc  gravius  et  se  ct  suos 
vulnerat,  in  perniciem  fratrum  lingua 
gua  perstrepens,  et  facundia^  venenatae 
jacula  contorquens,  magis  durassaecu- 
laris  philosophiac  pravitate  quam  sophiae 
dominicae  lenitate  pacificus,  desertor 
ecclcsiae,  misericordiae  hostis,  inter- 
fector  poenitentiae,  doctor  superbiae, 
veritatis  corruptor,  perditor  caritatis? 
Agiioscitne  jam  qur  sit  sacerdos  Dei , 
quae  sit  ecclesia  et  domus  Christi ,  qui 
slnt  Dei  servi  quos  diabolus  infestet, 
«jUi  sint  christiani  quos  antichristus  im- 
pugnet?  Neque  enim  qua^rit  ilios  quos 
jam  subegit,  aut  gestit  evertere  quo 
jam  SU05  fecit.  Inimicus  et  hostis  eccle- 
siae ,  quos  alienavit  ab  ecclesia  et  foras 
djuxit ,  ut  captivos  et  victos  contemnit 
et  praeterit ,  eos  pergit  lacessere  in  qui- 
ijiis  Christum  cernit  habitare.  Quara- 
qamn  etsi  aliquis  ex  talibus  fuerit  ap- 
l)f  eliensus ,  non  est  quod  sibi  quasi  in 
confessione  nominis  blandiatur,  cum 
conslet,  si  occisi  ejusmodi  extra  eccle- 
siam  fuerint,  fidei  coronam  non  esse, 
.sed  poBuam  potius  esse  perfidiae ,  nec  in 
domo  Dei  inler  unanimcs  habitaturos 


esse  ,  quod  vidcmus  do  pacifica  et  di- 
vina  domo  furore  discordiae  recessisse. 
Hortamur  plane  quantum  possumus, 
frater  carissime,  pro  carilate  rautua 
qua  nobis  invicem  cohceremus ,  ut ,  quo- 
niam  providentia  Domini  monentis  iu- 
struimur  et  divinaa  misericordiae  con- 
siliis  salubribus  admonemur  appropin- 
quare  jam  certaminis  et  agonis  nostri 
dicra,  jejuniis,  viglliis,  orationibus  in- 
sistere  cura  omni  plebe  non  desinamas. 
Incumbamus  gemitibus  assiduis  et  de- 
precationibus  crebris.  Haec  sunt  cnim 
iiobis  arma  ccelestia,  quoe  stare  et  per- 
severare  fortiter  faciunt.  Haec  sunt  mu- 
nimcntaspiritaliaetteladivlnaquappro- 
tegunt.  Memores  nostri  invicem  siiaus*, 
concordes  atime  unanimes,  utrobique 
pro  nobis  semper  oremus ,  pressuras  et 
angustias  mutua  caritate  relevemus,  et 
si  quis  istinc  nostrum  prior  divinss  dig- 
nationis  celeritate  praecesserit ,  pcrse- 
veret  apud  Dorainura  nostra  dilectio, 
pro  fratribus  et  sororibus  nostris  apud 
misericordiara  patris  non  cesset  oratio. 
Optote,  frater  carissime ,  semper  bene 
valere. 


Jd  Lucium  Papam  Romanum  reversum 
ab  exilio. 

EPISTOLA   LVn. 

Lucius  Papa  Corneiio  successit  anno  Chrifiti 
233 ,  et  mox  pulsus  est  in  exilium  ,  sed  Lrevi 
postea  rediit  in  Urbem  ,  anno  nimirum  sc— 
quente.  Tum  vero  sanctus  Cyprianus  tam 
suo  quam  colleffarum  suorum  nomine  hanc 
ad  eum  epistolara  dedit ,  in  ea  faciens  men- 
tionem  alterius  epistolze  quam  ad  illum 
scripserat  in  initiis  suscepti  ab  eo  episco- 
patus. 

CypricmvLS  cum  collegis  Lucio  fratri  adnlem. 

Et  nuper  quidem  tibi ,  frater  caris- 
sime ,  gratulati  sumus ,  cum  te  honore 
gerainato  in  ecclesise  suae  administra- 
tione  confessorempariteretsacerdotem 
constituit  divina  dignatio.  Sed  et  nunc 
non  minus  tibi  et  comitibus  tuis  atque 
universai  fraternitati  gratuiamur  quod 
cumeadem  gloria  etlaudibus  vestrisre- 
duces  vos  denuo  ad  suos  fecerit  benigiia 
Domini  etlarga  protectio  ,  ut  pascendo 
gregi  pastor  ct  gul)ernands  navi  gul)er- 
iiator  ct  p\ebi  re^oudoS  rector  reddcrc- 

6. 


84  DIVI  CY 

tur,  et  appareret  relegationem  vesfram 
sic  diviuitus  esse  dispositam,  non  ut 
episcopus  relegatus  el  pulsus  ecclesiae 
deesset,  sedut  ad  ecclesiara  niajor  re- 
diret.  Neque  enim  in  tribus  pueris  mi- 
nor  fuit  martyrii  dignitas,  quiamorte 
frustrata  de  camino  ignis  incolumes 
exierunt ,  aut  non  consummatus  Daniel 
extitit  in  suis  laudibus,  quia  qui  leoni- 
bus  missus  fuerat  ad  praedam ,  protectus 
a  Domino  vixit  ad  gloriam.  In  confes- 
soribus  Christi  dilata  raartyria  non  me- 
ritum  confessionis  rainuunt ,  sed  raag- 
nalia  divinae  protectionis  ostendunt. 
Repraesentatura  vidomus  in  vobis  quod 
apud  regem  fortes  atque  illustrts  pueri 
praedicaverunt,  ipsos  quidem  paratos 
esse  ardere  flamrais,  ne  diis  ejus  servi- 
rent,  aut  imaginein  quara  fecerat  ado- 
rarent,  Deura  taraen  quera  colebant , 
quemque  et  uos  colimus ,  potentem  esse 
ut  eos  de  camino  ignis  eximeret,  et  de 
regis  manibus  ac  de  poenis  prajsentibus 
liberaret.Quod  inYeninuis  in  confessio- 
nis  vestrae  fide  et  in  Domini  circa  vos 
proteciioue  nunc  gestum  ;  ut  cum  vos 
parati  fueritis  ct  prorapti  omne  subire 
suppliciura,  Dom?nustamen  vos  poenae 
subtraheret  ct  ccclcsi:e  reservaret.  Re- 
predientijus  vobis  breviata  uon  est  in 
t^piscopo  confessior.i?  si  ae  dignilas,  sed 
magis  crevit  sacerdotalis  auctorilas;  ut 
altari  Dei  as^Istat  c.utist.'s,  qui  ad  con- 
fessionis  arma  sumenda  ct  facienda 
martyria  non  Yerbi=  piebein  sed  factis 
cohorletur;  ct  immiuente  aiitichrislo 
paret  ad  prselium  milites,  non  soliira 
sermonis  et  vocis  iucitamcmo,  scd  /idei 
et  virti'tis  exemplo. 

Inlelligimus,  fra'ercarissirae,etiota 
cordis  nostri  luce  perspicimus  divinje 
inajestatis  saiutaria  et  sancta  consilia, 
Tin'^e  illic  repenlina  pfrsecutio  nuper 
fcxortasii,  undecoiitraecclesiaraCliristi 
et  episcopum  Cornelium  beatum  mar- 
■tyrem  vosque  omnos  saecularis  poleslas 
Bubito  piornperit,  ut  ad  confundendos 
haereticos  ct  letunJcados  ostenderet 
Bominus  quae  rssct  eccksia,  >;uis  epi- 
scopus  ejus  unus  divina  ordinationc 
delcctus,  qui  cuia  episcopo  presbyteri 


PRIANI 

sacerdotali  honore  conjuncti ,  quis  ada- 
natus  et  verus  Christi  populus  dominici 
gregis  caritate  connexus;  qui  essent, 
quos  inimicus  lacesseret ,  qui  contra, 
quibus  diabolus  ut  suis  parceret.  Neque 
enim  persequitur  et  impugnat  Christi 
adversarius  nisi  castra  et  milites  Christi» 
Haereticos  prostratos  semel  et  suos  factos 
conlemnit  et  praeteril.  Eos  quaerit  d^ 
jicere  quos  videt  stare. 

Alque  utinam  nunc  facultas  daretor, 

frater  carissime ,  ut  interesse  iliic  vo- 

bis  regredientibus  possemus,  qui  voa 

mutua  caritate  diligimus,  ut  adventus 

vestri  laDtissimara  fructum  praesenies 

cura  caeteris  ipsi  quoque  caperemus. 

Quae  illic  exultatio  oranium  fratrum, 

(fui  concursus  atque  coraplexus  occur- 

rentiura  singulorura?  Vix  oculis  adhae- 

rentiura  potest  satisfieri ,  vix  vultus  ipsi 

atqueoculiplebispossuntvidendosatiari 

de  adventus  vestri  gaudio.  Cognoscere 

illic  fraternitas  coepitqualis  et  quanta 

sit  secutura  Christo  veniente  laetitia ; 

cujus  quia  cito  appropinquabit  adven- 

tus,  iraago  jam  qujedam  praecessit  in 

vobis,  ut  quomodo  Joannes  prajcursor 

ejus   et    praevius   veniens    praedicavit 

Christum  venisse,  sic  nunc  episcopo  con- 

fessore  Domini  et  sacerdote  redeuute 

appareat  et  Dominum  jara  redire.  Vi- 

carias  vero  pro  nobis  ego  et  collegae  et 

fraternitas  omnis  has  ad  vos  litteras 

raittimus ,  frater  carissime,  et  repra»- 

sentantes  vobis  pcr  epistolam  gaudium 

nostrum,  fida  obsequia  caritatis  expro- 

minius,  hic  quoque  in  sacrificiis  atque 

in   oratiouibus    nostris  non   cessantes 

Deo  patri  et  Christo  filio  ejus  Domino 

nostro  gratias  agere  et  orare  pariter  ac 

petere  ut  qui  perfectus  est  atque  per- 

ficiens  custodiat  et  perficiat  in  vobis 

ronfessionis  vestrae  gloriosam  coronam ; 

qui  et  ad  hoc  vos  fortasse  revocavit,  ne 

gloria  esset  occulta ,  si  foris  essent  con- 

fessionis  vestrae  consummata  martyria, 

>am  victiraa  quae  fraternitati  praebet 

oxcmplura  et  virtutis  et  fidei  praesen^ 

tibus  dcbet  fratribus  immolari.  Opta- 

mus  tc ,  frater  carissiine »  seroper  benc 

valere . 


EPISTOLjS. 


85 


EPISTOLiE  MISCELLANEiE  IN  PACE  ECCLESI^  VARIIS  TEMPORIBUS 

CONSCRIPT^ 


Jd  Fidum. 
EPISTOLA  LVni. 

De  infantibos  baptizandis. 

CyT)r(asms  et  ctjeteri  collegcc  qui  in  concxUo  affue" 
rnnt  numero  lxvi,  Fido  fratri  salutem. 

Legitwus  litteras  tuas,  frater  caris- 
slme,  quibus  significasti  de  Victore 
(juondam  presbytero,  quod  ei,  ante- 
quam  poenitentiam  plenara  egisset,  et 
Domino  Deo,  in  quem  deliquerat,  sa- 
tisfecisset,  Therapius  coUega  noster 
immaturotempore  et  praepropera  festi- 
iiatione  pacem  dederit.  Quae  res  nos 
satis  movit,  recessum  esse  a  decreti 
nostri  auctoritate ,  ut  ante  legitimum  et 
plenum  tempus  satisfactionis,  et  sine 
petitu  et  conscientia  plebis  nulla  infir- 
mitate  urgente  ac  necessitate  cogente, 
pax  ei  concederetur.  Sed  librato  apud  nos 
diu  consilio,  satis  fuit  objurgare  Thera- 
pium  collegam  nostrum  quod  temere  hoc 
fecerit  et  instruxissenequidtaie  decae- 
tero  faciat.  Pacem  tamen  quomodocura- 
cfue  a  sacerdote  Dei  semel  datara  non 
pUtavimus  auferendam,  ac  per  hoc  Vic- 
U)ri  communicationera  sibi  concessam 
usurpare  permisimus. 

Quantum  vero  ad  causam  infantium 
pertinet ,  quos  dixisti  intra  secundum 
vel  tertium  diem  quo  nati  sint  consti- 
tutos  baptizari  non  oportere,  et  consi- 
derandam  esselegem  circumcisionis  an- 
tiquae ,  ut  intra  octavum  diem  eum  qui 
natus  est  baptizandura  et  sanctifican- 
dum  ucn  piitares,  longe  aliud  in  con- 
cilio  nostro  oranibus  visum  est.  In  hoc 
enimqnodtu  putabas  esse  faciendura 
nemo  consensit,  sed  universi  potius  ju- 
dicamus  nulli  homini  nato  misericor- 
diam  Dei  et  gratiam  denegaudam.  Nam 
cum  Domliius  in  evangelio  suo  dicat : 
filius  liotninis  non  venit  arUmas  homi- 


num  perdere,  sed  salfare;  qnairtum  in 
nobisest,  si  fieri  potest,  nulla  anima 
perdenda  est.  Quid  enim  ei  deest  qni 
semel  in  utero  Dei  manibus  formatus 
est?  Nobis  enim  atque  oculis  nostris 
secundum  dierum  ssecularium  cursum 
accipere  qui  nati  sunt  incremeatum 
videntur. 

Caeterum  qnaRcnnqne  a  Deo  firait,  Dei 
factoris  majestate  et  opere  perfecta 
sunt.  Esse  denique  apud  omnes,  sive 
infantes,  sive  raajores  natu,  unam  di- 
vini  muneris  aequalitatem  declarat  no- 
bis  divinae  scripturae  fides.  Helisaeus 
super  infantem  viduae  filium  qui  mor- 
tuus  jacebat  ita  se  Deum  deprecans  su- 
perstravit,  ut  capiti  caput  et  faciei  fa- 
cies  applicaretur ,  et  superfusi  Helisaei 
membra  singulis  parvuli  membris  et 
pedes  pedibus  jungerentur.  Quae  res  si 
secundura  nativitatis  nostrae  et  corporis 
inaequalitateracogitetur,  adulto  et  pro- 
vecto  infans  non  posset  aequari ,  nec 
cohaerere  et  sufficere  possent  parva 
membra  majorlbus.  Sed  illic  aequalitas 
divina  et  spiritalis  exprimitur  quod  pa- 
res  atque  aequales  sint  omnes  homines, 
quando  a  Deo  semel  facti  sunt ,  et  pos- 
sit  aetas  nostra  in  incrementis  corporis 
secundum  saeculura ,  non  secundum 
Deura ,  habere  discriraen ;  nisi  si  et 
gratia  ipsa,  quae  baptizatis  datur,  pro 
aetate  accipientiura  vel  rainor  vel  major 
tribuitur,  cum  Spiritus  sanctus  non  de 
mensura  sed  de  pietate  atqueindulgen- 
tiapaterna,aequalisomnibuspra3beatur. 
Nam  Deus  ut  personam  non  accipit ,  sic 
nec  aetatem  cum  se  omnil)us  ad  ccelestis 
gratiae  consecutionem  aequalitatelibrata 
praebeat  patrem. 

Nam  et  quod  vestigiura  infantis  in 
priraispartus  suidiehus  constitutimun- 
dura  non  esse  dixisti,  quod  unusquis- 
que  nostrum  adhuc  horreat  exosculari , 


8f5  DIVI  C 

uec  hoc  putaraus  ad  coelostem  gratiam 
dandara  impedimento  csse  oportere. 
Scriptum  est  enim  :  omnia  munda  siud 
inundis.  Nec  aliquis  nostrum  id  debet 
horrere ,  quod  Dcus  dignatus  est  facere. 
^'ain  etsi  adhuc  iufans  a  partunovusest, 
non  ita  est  tamen  ut  (juisquam  illum  in 
gratia  danda  atque  iu  pace  facienda 
horrere  debeat  osculari ,  quando  in  os- 
culo  iufantis  unusquisquc  nostrura  pro 
sua  religione  ipsas  adhuc  recentes  Dei 
nanus  debeat  cogitare ,  quas  in  homine 
modo  formato  et  recens  quodam  modo 
"xosculamur  (i),  quando  id  quod  Deus 
fccitamplectimur.Nam  quod  in  Judaica 
circumcisione  carnali  octavus  dies  ob- 
s^rvabatur,  sacramentum  est  in  umbra 
atque  in  imagine  ante  prsemissum,  sed 
veniente  Christo  veritate  completum. 
■Nam  quia  octavus  dies,  id  est,  post 
sabbatum  primus  dies ,  futurus  erat, 
quo  Dominus  resurgeret  et  nos  vivifi- 
caret  et  circumcisionem  nobis  spiri- 
talem  daret,  hic  dies  octavus,  id  est, 
post  sabbatum  priraus  et  dominicus, 
praecessit  in  imagine.  Qune  imago  ces- 
savit  supervenicnte  postmodum  veri- 
tate  et  data  nobis  spiritali  circumci- 
sione.  Propter  quod  nerahiera  putamus 
a  gratia  consequenda  impedicndum  esse 
ea  lege  quae  jam  statuta  est,  nec  spiri- 
talem  circumcisionem  impediri  carnali 
tircumcisione  debere  ,  sed  omnem  om- 
rino  hominem  admittendura  csse  ad 
gratiam  Christi,  quando  et  Petrus  in 
actis  apostolorum  loquatur  ct  dicat  : 
Dominus  mihi  dixit  nemincm  homincm 
communem  dicendum  et  immundum. 

Caeterum  si  horaincs  impedire  ali- 
quid  ad  consecutioncm  gratiae  posset, 
magis  adultos  et  provectos  et  majores 
natupossent  impedirepeccatagraviora. 
Porro  autcm  si  etiam  gravissirais  de- 
lictoribus  et  in  Deum  multum  ante  pec- 
Mutibus,  cum  poslea  crediderint,  re- 
inissa  pcccatorum  datur,  et  a  baptismo 
at<iue  a  gratia  nemo  prohibetur ,  quanto 
magis  prohiberi  non  debet  infans,  qui 
recens  natus  nihil  peccavit,  nisi  quod 


YPRIANl 
s<»cundum  Adara  camalitor  natus  coo- 
ttigium  mortis  antiquce  prima  nativitate 
contraxit ,  qui  ad  remissam  peccatorum 
accipiendam  hoc  ipso  facilius  accedit 
(luod  illi  remittuntur,  non  propria  sed 
aliona  poccata.  Et  idcirco,  frater  ca- 
rissime ,  ha^c  fuit  in  concilio  nostra  sen- 
t(.'iitia,  a  l)aptismo  atque  a  gratia  Dei, 
((ui  omnibus  mi^ericors  et  benignus  et 
i)ius  est ,  neminem  per  nos  debere  pro- 
hiberj.  Quod  cura  circa  univcrsos  ob- 
servandura  sit  atquc  retinendura,  tmn 
inagis  circa  infantos  ipsos  et  recens  na- 
!os  observandum  putamus ,  qui  hoc  ipso 
ilc  ope  nostra  ac  (ie  divina  misericordia 
plusmerentur  quod  in  prirao  statim  na- 
tivitalis  sua;  ortu  plorantes  ac  flentes 
nihil  aliud  faciunt  quam  doprocantnr. 
Optamus  te,  frater  carissime  ,  seiupcr 
bciie  valere. 


(4)  Fidus,  ad  qucni  esl  haec  epistola  Cyprinni, 
horrebat  osrulari  reccn«  nalo;  infanlcs,  idto- 
qoo  in  octavum  diem  dilfierri  huplismum 
▼okbat. 


^i  episcopos  lS'umidas. 
EPISTOLA     LIX. 

De  redemplione  fratrum  ex  captivitate 

barbjirorum. 

Cyprianus  Januario,  Maximo  ,  Proculo,  Vielori  , 
M'id.ario ,  Nemesiano ,  yanipulc,  et  Honorato 
fratribus  saluteni. 

CuM  maxirao  animi  nostri  gemitu  cl 
non  sine  lacrj-mis  lcgimus  litleras  vo- 
stras,  fratres  carissimi,  quas  ad  nos 
pro  dilectionis  vestrae  sollicitudine  do 
fratrura  nostrorum  ct  sororuni  capti- 
vitate  fecislis.  Qiiis  cnim  non  doleat  in 
ejusmodi  casibus ,  aut  quis  non  doloreoi 
fratris  sui  sunm  proprium  computet, 
cum  loqualur  apostolus  Pauhis  et  dicat : 
Sipalilur  unum  memhrum ,  compatiuntur 
ct  coetera  mcmbra;  si  lcclatur  membrum 
unum,  colkelantur  et  ccefera  memhra. 
Et  alio  loco  :  Quis  infirmaiur,  inquit, 
ct  non  cgo  infirmor?  Quare  nun«  et  no- 
bis  captivitas  fratrum  nostra  captivitas 
compulandaest,  elporiclitantium  dolor 
pro  nostro  dolore  numerandus  est,  cum 
sit  scilicet  adunutionis  nostrae  corpus 
unum,  et  non  tantum  dilectio  sed  et 
relij^^io  instigare  nos  debeat  et  confor- 
lare  ad  fralrura  meinbra  redin)cnda. 
Nam  cum  donuo  apostoius  Paulus  dicat: 
i\esciti$  qnia  templum  Dei  e^^tis,  el  spiri- 
tus  Dci  habitat  in  vobis,  ctiamsi  carit^i 


EPISTOL^. 


87 


ros  minus  adigeret  ad  opem  fralribus 
fereiidarn ,  considerandum  taraen  hoc 
in  loco  fuit  Dei  templa  esse  quse  capta 
suut,  nec  pati  nos  longa  cessatione  et 
neglecto  dolore  debere  ut  diu  Dei  tem- 
pia  captiva  sint,  sed  quibus  possumus 
viribus  ulaborare  et  velociter  gerere  ut 
thristum  judicem et  Dominum  et  Deum 
noslrum  promereamur  obsequiis  no- 
stris.  Nam  cum  dicat  Paulus  apostolus, 
Qiiotquot  in  Christo  haplizali  estis,  Chris- 
tum  induistis,  iu  captivis  fratribus  nos- 
tris  contomplandus  est  Christus  et  re- 
dimeudus  de  periculo  captivitatis,  qui 
nos  redemit  de  pcriculo  mortis  ;  ut  qui 
nos  de  diaboli  faucihus  exuit,  uunc 
ipse  qui  manet  et  habitat  in  nobis  de 
harbarorum  manibus  exuatur,  et  redi- 
uiatur  nummaria  quantitate  qui  nos 
cruce  redemit  et  sanguine;  qui  idcirco 
ha.'c  fleri  interim  palitur  ut  fides  nostra 
tentetur  an  faciat  unusquisque  pro  al- 
tero  quod  pro  se  fieri  vellet ,  si  apud 
harbaros  teneretur  ipse  captivus.  Quis 
enim  non  humanitatis  memor  et  mu- 
tua;  dilectionisadmonitus,  si  pater  est, 
illic  esse  nunc  filios  suos  computet ;  si 
maritus  est,  uxorera  suam  iiiic  cap- 
tivam  teneri  cum  dolore  pariter  ac  pu- 
dore  vinculi  maritalis  existimet  ?  Quan- 
tus  vero  communis  omnibus  nobis 
moeror  atque  cruciatus  est  de  periculo 
virginum  quse  illic  tenentur  ;  pro  qui- 
bus  non  tantum  libertatis,  sed  et  pudo- 
ris  jactura  plangendaest;  nec  tam  vin- 
cula  barbarorum  quam  lenonum  et  lu- 
panarium  stupra  deflenda  sunt,  ne 
membra  Christo  dicata  et  in  aeternum 
continentiaj  honore  pudica  virtute  de- 
?ota  insultantium  libidine  et  conta- 
gione  foedentur  ? 

Qua?  onmia  istic  secundum  litteras 
vestras  fraternitas  nostra  cogitans  et 
dolenter  examinans  prompte  omnes  et 
libenter  ac  largiter  subsidia  numraaria 
fratribus  contuler unt ,  semper  quidem 
secundum  fidei  suae  firmitatera  ad  opus 
Dei  proni,  nunc  tamen  raagis  ad  opera 
salutaria  contemplatione  tanti  doloris 
accensi.  Nam  cum  Dominus  in  evan- 
gelio  suo  dicat,  Infirmus  fui,  et  visitas- 
tis  me,  quanto  nunc  quoque  cum  ma- 
joreoperisnostri  mercede  dicturus  est; 


Capti^^^us  fui,  et  redemisds  me.  Et  cuui 
denuo  dicat,  In  carcere  fui,  el  venistis 
ad  we,  quanto  pius  est  cum  coeperit 
dicere  :  In  carcere  caplivitatis  fui,  et 
clausus  et  vindus  apud  harbaros  jacui, 
et  de  carcere  illo  servitutis  libei^astis  ine , 
cum  judicii  dies  venerit  prasmium  de 
Domino  recepturi?  Denique  maximas 
vohis  gratias  agimus  quod  nos  vestrae 
sollicitudinis  et  tam  bonae  ac  necessariae 
operationis  parlicipes  esse  voluistis,  ut 
ofTerretis  nobis  agros  uheres ,  iu  quihus 
spei  nostrae  semina  mitteremus ,  expcc- 
taturi  messem  de  amplissimis  fructibus 
qui  de  hac  coelesti  et  salutari  opera- 
tione  proveniuiit,  Misimus  autem  ses- 
tertia  centum  millia  nummorum ,  quae 
istic  in  ecclesia  cui  de  Domini  indul- 
gentia  prajsumus  cleri  et  plebis  apud 
nosconsistentis  collationecollecta  sunt, 
quae  vos  illic  pro  vestra  diligentia  dis- 
pensahitis. 

Et  optamus  quidem  nihil  tale  de  ca^- 
tcro  fieri ,  et  fratres  nostros  Domini  ma- 
jestate  protectos  ah  ejusmodi  periculis 
incolumes  reservari.Sitamen  ad  explo- 
randara  nostri  animi  carilatem  et  exa- 
minandam  nostri  pectoris  fidem  tale 
aliquid  acciderit,  nolite  cunctari  nun- 
tiare  hsec  nobis  litteris  vestris,  pro  certo 
habentes  ecclesiara  nostram  et  frater- 
nitatem  istic  universam  ne  hsec  ultra 
ilant  precibus  orare,  si  facta  fuerint, 
libenter  et  largiter  subsidia  prsestare. 
Ut  autem  fratros  nostros  ac  sorores ,  qui 
ad  hoc  opus  tam  uecessariura  prompte 
ac  libenter  operati  sunt ,  ut  semper  ope- 
rentur ,  in  mente  haheatis  in  orationi- 
bus  vestris,  et  eis  vicem  honi  operis  iu 
sacrificiis  et  precibus  repraesentetis , 
subdldi  nomina  singulorum,  sed  et  col- 
legarura  quoque  et  consacerdotum  nos- 
trorum,  qui  et  ipsi,  cum  praesentes 
essent,  et  suo  et  plehis  suas  nomine 
quaedam  pro  virihus  contulerunt,  no- 
mina  addidi ;  et  prseter  quantitatem 
propriam  nostram,  corum  quoque  sum- 
mulas  significavi  et  raisi ,  quorura 
omnium  secundum  quod  fides  et  caritas 
exigit,  in  orationihus  et  precibus  ves- 
tris  meminisse  dehetis.  Optamus  vos, 
fratres  carissimi,  semper  bene  valero 
ct  uostii  meminisse. 


88 


DIVI  CTPRIANI 


Ji  EuchraUum, 
EriSTOL.\  LX. 

De  histrione. 
CyTpriawru  EvchtxUio  fratri  tahitem. 

Pro  dilectione  mutua  et  verecundia 
tua  consulendum  me  cxistimasti ,  fra- 
ter  carissirae,  quid  milii  videatur  de 
histrione  quodara,  qui  apud  vos  consti- 
tutus  in  ejusdera  adhuc  artis  sua;  dede- 
core  perseverat,  et  magister  ct  doctor 
non  erudiendorum  sed  perdendorura 
puerorum ,  id  quod  male  didicit  caeteris 
quoque  insinuat,  an  talis  debeat  com- 
municare  nobiscura.  Quod  puto  egonec 
majestati  divinae  nec  evangelicae  dis- 
ciplinae  congruere.  ut  pudor  et  honor 
ecclesiae  tara  turpi  et  infami  contagione 
f.edetur.  Nam  cum  in  lege  probibeantur 
viri  induere  muliebrem  vestem,  et 
maledicti  ejusraodi  judicentur,  quanto 
majorij  est  crirainis,  non  tantum  mu- 
liebria  induraenta  accipere ,  sed  et 
gestus  quoque  turpes  et  moUes  et  mu- 
liebres  raagisterio  impudicae  artis  ex- 
primere?  >"ec  excuset  ^e  quisquam  si 
a  theatro  ipse  cessaverit,  cum  taraen 
hoc  caeteros  doceat.  Non  potest  enim 
videri  cessasse.  qui  vicarios  substituit 
et  qui  pro  se  uno  plures  succedaneos 
suggerit  contra  institutionem  Dei,  eru- 
diens  et  docens  quemadraodum  raascu- 
ius  frangatur  in  ferainara  ,  et  sexus 
artc  mutetur,  et  diabolo  divinura  plas- 
ma  maculanti,  percurrupti  atque  ener- 
vati  corporis  delicta  placeatur. 

Quod  si  penuriam  talis  et  necessi- 
latem  paupertatis  obtendit,  potest  inter 
taeteros  qui  aliraentis  ecclesiae  susti- 
ncntur  hujus  quoque  necessitas  adju- 
vari ,  si  tamen  contentus  sit  frugalio- 
ribus  sed  innocentibus  cibis.  iVec  putet 
&alario  se  esse  redimendum  ut  a  pec- 
catis  cesset,quando  lioc  non  nobis  scd 
&ibi  praestet.  Caeteruni  quantum  vclit 
inde  quaerat  q^ualis  quaistus  cst  qui  dc 
convivio  Abrahara  et  Isaac  et  Jacob 
homines  rapit  et  malc  ac  pcrniciose  in 
saeculo  saginatos  ad  actcrnae  farais  ac 
sitis  supplicia  deducit.  Et  ideo,  quan- 
tum  potcs.  ab  hac  emn  pravitatc  ct 
dcdccore  ad  viam  iouoccntjac  atque  ad 


spera  vitae  aeternaB  revoca  ;  nt  sit  coii- 
tcntus  ecclesiae  suraptibus,  parcioribas 
quidera,  sed  salutaribus.  Quod  si  illhc 
ecclesia  non  sufficit  ut  laborantibus 
praestct  alimenta ,  poterit  se  ad  nos 
transferre,  et  liic  quod  sibi  ad  victum 
atque  ad  vestitum  necessarium  fuerit 
accipere,  nec  alios  extra  ecclesiam 
mortalia  docere ,  sed  ipse  salutaria  in 
ecclesia  discere.  Opto  te,  frater  cari»" 
sime,  semper  bene  valere. 


Jd  Pompoitittnu 
EPISTOLA  LXL 

De  virjpnibxxs. 

Crpriami»,  Cceeilixts  ,  Fjctor,  Sedatus,  TertvUus , 
cum  pretbrteris  qui  pnzsentes  (fUrant,  Pot»- 
ponio  fratri  salatem. 

Legimus  litteras  tuas,  frater  caris- 
sime,  quas  per  Paconium  fratrem  nos- 
trum  misisti ,  postulans  et  desiderans 
ut  tibi  rescriberemus  quid  nobis  de  irs 
virginibus  videatur,  quai  cum  semel 
statum  suura  continenter  et  firmiter 
tenere  decrcverint ,  detectae  sint  postea 
iij  eodem  lecto  pariter  mansisse  cum 
masculis,  ex  quibus  unum  diaconura 
esse  dicis,  plane  easdcm  quae  se  cum 
viris  dormisse  confessae  sint  asseverare 
se  integras  esse.  Circa  quara  rem ,  quo 
niam  consiliura  nostrum  desiderasti , 
scias  nos  ab  evangelicis  et  apostolicis 
traditionibus  non  recedere  q\io  minns 
fratribuset  sororibus  noslris  constanter 
et  fortiter  consulatur,  et  per  omnes 
utilitatis  ct  salutis  vias  ecclesiastica  dis- 
ciplina  scrvetur,  cum  Dominus  loqpua- 
tur  et  dicat  :  El  dabo  vobis  pastores 
sccundiim  cor  mcum ,  ct  pascenl  vos 
pa^cenles  cum di.scip/ena,  etiterum  scrij>- 
tum  sit,  Disc'plinam  qui  ahjicit  infelix 
cst,  ct  in  psalmis  quoquc  Spiritus  sanc- 
tus  admone.it  et  instruat  dicens  :  Con- 
tinete  dtscipliyxam ,  ne  forte  irascatur  Do- 
yniniLS ,  cl  pereatis  a  via  recta,  cujn 
exar.ierit  cito  ira  ejus  super  vos. 

Primo  igiturin  loco,  frater  carissime, 
ct  prajpositis  ct  plebi  nihil  aliud  ela- 
boraiidura  cst  quara  ut  qui  Deum  ti- 
ii.^inus,  cum  oinni  ohscrvatione  disci- 
plinae  diviua  prjecepta  tenearaus,  nec 


EPIST 

patiamur  errare  fratres  nostros  et  pro 
arbitrio  et  ructu  suo  vivere  (1) ,  sed  ad 
vltam  singulis  fideliter  consulere  ;  nec 
pati  virgincs  cuin  masculis  habitare , 
nou  dico  simul  dormire ,  sed  nec  simul 
vlvere,  quando  ct  sexus  iufirmus  et 
ffitas  adhuc  lubrica  per  omnia  fraenari  a 
nobisetrcgi  debeat,  ne  diaboloinsidianti 
e*  saivire  cupienli  ad  noccndum  detur  oc- 
casio,  quando  et  apostolus  dicat :  Nolite 
locxim  dare  diaholo.  Liberanda  est  vigi- 
kinter  de  pcriculosis  locis  navis,  ne  inter 
scopulos  et  saxa  frangatur.  Exuenda  est 
vclociterde  incendio  sarcina  priusqjam 
fiammis  supervenientibus  concremetur. 
5emo  diu  tutus  est  periculo  proximus. 
Nec  evadere  diabolum  servus  Dei  po- 
torit  qui  sc  diaboli  laqueis  implicavit. 
Intercedendum  est  cito  talibus,  ut  se- 
parentur  dum  adhuc  separari  innocentes 
posiiunt ,  quia  dividi  postmodum  nostra 
intercessionenon  poterunt  postea  quam 
conscientia  gravissima  coliaeserunt.  De- 
Dique  quam  graves  multorum  ruinas 
hinc  fieri  videmus,  et  per  hujusmodi 
illicitas  et  periculosas  conjunctiones 
oorrumpi  plurimas  virgincs  cum  summo 
aiiimi  nostri  dolore  conspicimus.  Quod 
si  ex  fide  se  Christo  dicaverunt ,  pu- 
dicoi  et  castae  sine  ulla  fabula  perseve- 
rcut ,  et  ita  fortes  et  stabiles  prajmium 
vlrginitatis  expectent.  Si  autem  perse- 
verare  nolunt,  vel  non  possunt,  me- 
lius  est  ut  nuL)ant  quam  in  ignem  de- 
Jictissuiscadant.Certenullum  fratribus 
aut  sororihus  scandalum  faciant,  cum 
scriptum  sit  :  Si  cibus  scandalizat  fra- 
trem,non  manducaho  carnem  in  saecur 
him ,  ne  frairem  scandalizem, 

Nec  aiiqua  putet  se  posse  hac  cxcu- 
satlone  defendi  quod  et  inspici  et  pro- 
bari  possit  an  virgo  sit,  cura  et  manus 
cdistetricum  et  oculi  sape  failantur,  et 
si  incorrupta  inventa  fuerit  virgo  ea 
parte  sui  qua  mulier  potest  esse  ,  po- 
tuerit  tamen  ex  alia  corporis  parte  pec- 
casse  quae  corrumpi  potest  et  tamen 
Inspici  non  potest.  Certe  ipse  concu- 


(1)  Eodera  sensu  dixit  Pontius  in  vita  Cy- 
priani  :  Nec  patiamur  errare  fratres  ,  et  pro  ructu 
miovivere.  Quod  ductum  videtur  ab  illo  IIo- 
ratii : 

nie  dum  sMimoi  wnv,»  ructoiur  et  errat. 


oLiE.  gg 

bitus,  ipse  complexus,  ipsa  conf^htt- 
latio  ct  inosculatio,  et  conjacentiom 
duorum  turpis  et  foeda  dormitio ,  quan- 
tum  dedecoris  et  criminis  confitctur  I 
Si  supervenieus  maritus  sponsam  suam 
jacentera  cum  altero  videat,  nonne  ii>- 
dignatur  et  frerait,  ct  per  zeli  dolorein 
fortassis  et  gladiura  iu  manum  suinit? 
QuidChristus  et  Dominus  et  judex  nos- 
ter,  cura  rirginera  suara  sibi  dicatani 
et  sanctitati  suai  destinatam  jacere  cura 
altero  cernit,  quara  indignatur  et  ira»- 
citur,  et  quas  poenas  incestis  ejusmodl 
conjunctionibus  comrainatur  !  Cujus  ut 
giadium  spiritalem  et  venturum  judicii 
diem  unusquisque  fratrum  posslt  eva- 
dere  omni  consilio  providere  et  elaborare 
dehemus.  Et  cum  omnes  omnino  disci- 
plinam  tenere  oporteat,  multo  magls 
praepositos  et  diaconos  curare  hoc  fas 
est,  qui  exemplura  et  documentum  cae- 
teris  de  conversatione  et  moribus  suis 
praebeant.  Quomodo  cnim  possunt  int©» 
gritati  et  continentiae  praeesse,  si  ex 
ipsis  incipiant  corruptelae  et  vitiorum 
magisteria  procedere?  Et  idcirco  con- 
sulte  et  cum  vigore  fecisti ,  fratcr  ca- 
rissime ,  abstinendo  diaconum  qui  cuin 
virgine  saepe  mansit,  sed  ct  caetcros  (jui 
cum  virginibus  dormire  consueverant, 
Quod  si  poenitentiam  hujus  illiciti 
concubitus  sui  egerint,  et  a  se  invicem 
rccesserint,  inspiciantur  interim  vir- 
gines  ab  ohstetricibus  diligenter,  et  si 
viriines  inventae  fuerint ,  accepta  com- 
muuicatione  ad  ecclesiam  admittantur, 
hac  tainen  interminatione,  ut  si  ad 
eosdem  masculos  postmodum  revcrsas 
fuerint ,  aut  si  cum  eisdem  in  una  do- 
mo  et  sub  eodem  tecto  simul  habit^ 
verint,  graviore  censura  ejiciantur, 
nec  in  ecclesiam  postmodum  tales  facile 
recipiantur.  Si  autem  de  eis  aliqua  cor- 
rupta  fucrit  deprehensa,  agat  poeni- 
tentiamplcnam,  quia  quae  hoc  crimea 
admisit ,  non  mariti ,  sed  Christi  adul- 
teraest,  et  ideo  aestimato  justo  tem- 
pore  postea ,  exomologesi  facta ,  ad  ee- 
clesiam  redeat.  Quod  si  obstinate  pcr- 
severant,  nec  se  ab  invicem  separant, 
sciant  se  cum  hac  sua  impudica  ob&- 
tinatione  nunquam  a  nohis  admitti  fn 
eccksiam  posse}  ne  exemplam  caeteris 


bO  DIVI  CY 

ad  ruinam  delictis  suis  facere  incipiant. 
Nec  putent  sibi  vitae  aut  salutls  con- 
stare  rationem,  si  episcopis  et  sacerdo- 
tibus  obtemperare  noluerint ,  cum  in 
Deuteronomio  Dominus  Deus  dicat  : 
Et  homo  qwcunque  feccrit  in  supcrbici , 
ui  non  exaudiat  sacerdotem  aut  jiidicem 
qnicunquc  fuerit  in  diehus  illis,  morietur 
homo  iUe ;  et  omnis  populus  cum  audicrit 
timebity  et  non  agent  impie  ctiain  nunc. 
Interfici  Deus  jussit  sacerdotibus  suis 
iiou  obtemperantes  et  juJicibus  a  se 
ad  terapus  constitutis  non  obnudientes. 
Et  tunc  quidem  gladio  cccidebantur, 
qnando  adhuc  ct  circumcisio  carnalis 
manebat.>'unc  autem,quia  circumcisio 
spiritalis  esse  apud  fideles  servos  Dei  cos- 
pit,  spiritali  gladio  superbi  et  contu- 
mares  necantur,  dum  de  ecclesia  cj  iciun- 
tur.  >'eque  enim  vivere  foris  possunt, 
cum  doraus  Dei  una sit,  et  nemini  salus 
csse  nisi  in  ecclesia  possit.  Indisciplina- 
toeautem  perire,  dum  non  audiunt  ncc 
obtemperant  salubribus  praeceptis ,  tcs- 
tatur  scriptura  divina  qure  dicit :  lYon 
dHifjit  indisciplinatus  castigantem  se.  Qui 
anteni  oderunt  correpliones .consumentur 
turpiter. 

Ergo  ne  indiscipUnati  consumantur 
et  pereant,  da  operam,  fratercarissirae, 
«t  quantum  potes  consiliis  salutaribus 
fraternitatem  regas  et  singulis  ad  sn- 
lutem  suara  consulas.  Arcta  et  angusta 
C6t  via  per  quam  ingrcdimur  ad  vitam, 
sed  summus  et  magnus  est  fructus  cum 
p<^rvenimus  ad  gloriam.  Qui  se  semel 
castraverunt  proptor  regnum  coelorum 
Deoperomnia  placeant,  necsacerdotes 
Dci  aut  ecclesiam  Domini  scandalo  sua; 
pravitatis  offendaut.  Et  si  ad  praesens  a 
nobis  quidam  ex  fratribus  nostris  con- 
tristari  videntur,  nos  tamen  in  salubri 
persuasione  maneamus,  scientes  ei 
apostolum  dixisse  :  Ercjo  ego  iyiimicus 
faclu.i  vobis  sum,  verum  dicens  robis? 
Quod  si  obtemperaverint  nobis,  lucrati 
sumus  fratres,  ct  cos  ad  salutem  pa- 
riter  et  dignitatem  nostro  serraone  for- 
niavimus.  Si  autem  quidara  de  perversis 
c4)temperare  nolucrint ,  ssquamureun- 
dejTi  apostolum  dicentem  :  Si  liominibus 
jAucnem ,  Cliristi  servus  non  essem.  Si 
cimbu.sdam  suaderenon  pos6umusut  oos 


PRIANI 

Christo  placere  faciamus,  nos  certc. 
quod  nostrum  est,  Chrislo  Doraino  et 
Dco  nostro,  prfficepta  cjus  servando, 
placeamus.  Opto  te  ,  frater  carissime  ac 
desiderantissime ,  in  Domino  bene  ya- 
lerc. 

Ji  C(^cilium. 
EPISTOLA   LXn. 

De  sacramenlo  dominici  caliciA 
CrpriontM  Ccecilio  fratri  salutem. 

QuAMQUAM  sciam ,  frater  carissrme , 
episcopos  plurimos  ccclesiis  dominicis 
in  toto  muiido  divina  dignatione  prac- 
positos  evangclicae  veritatis  ac  domi- 
nicae  traditionis  tencrc  rationera,  nct 
ab  eo  quod  Christus  raagister  et  pra- 
cepit  ct  gessit  humana  et  novclla  instl- 
tiitionc  decedere,  tamen  (xuoniam  qui- 
dam  vel  ignorantcr  vel  simpliciter  ia 
calice  domiuico  sanclificando  ct  plcbi 
ministrando  non  hoc  faciuut  quod  Jesua 
Christus  Dominus  ct  Dcus  nostcr  sacri- 
ficii  hujus  auctor  et  doctor  fecit  et  do- 
cuit ,  religiosum  paritcr  ac  neccssariurn 
duxi  has  ad  vos  litteras  fjcere,  ut  si 
quis  in  isto  errore  adhuc  tcnetur,  vo- 
ritatis  luce  perspecta,  ad  radicem  at- 
que  originem  traditionis  dominicaj  re- 
vcrtatur.  >cc  nos  putes ,  frater  carls- 
sime ,  nostra  et  Immana  conscribere  aat 
uitronea  voluntate  hoc  nobis  audacter 
assumere,  cum  mediocritatera  Dostram 
semper  humili  et  verccunda  raodem- 
tione  tcnearaus.  Sed  quando  aliquid 
Deo  inspirante  et  mandante  praecipitur, 
necesse  est  domino  scrvos  fidelis  obten»- 
peret,  excusatus  apud  omnes  quod  ni- 
liil  sibi  arroganter  assumat,  qui  ofTen- 
sam  domini  timere  compellitur,  nisi 
faciat  quod  jubetur. 

Admonitos  autem  nos  scias  nt  in  ca- 
licc  offcrcndo  dominica  traditio  ser- 
vetur,neque  aliud  fiat  a  nobis  quain 
(|uod  pro  noi)is  Dominus  prior  feccrit, 
ut  calix  (lui  in  commemorationem  eius 
oITertur  inixtus  vino  offeratur.Nara  cuia 
dicat  Chrislus  :  Ego  sum  vilis  vera ,  saiK 
guis  Chrisli  non  aqua  cst  utique.  sed 
viaum.  >cc  potest  videri  sanguis  ejus, 
quo  redempti  et  vivilicali  sumus ,  csse 


EPTST 

fn  calico  qnantlo  vinum  desit  calici, 
quo  Christi  sanguis  ostenditur,  qui 
scripturarum  omnium  sacrameuto  ac 
tcstimonio  praedicetur.  InYcnimus  enira 
et  in  Genesi  circa  sacramentum  in  Noe 
hoc  idem  praecucurrisse  etfiguram  do- 
minicae  passionis  illis  extitisse,  quod 
vinum  bibit,  quod  inebriatus  est,  quod 
in  domo  sua  nudatus  est,  quod  fuit  recu- 
Lans  nudis  et  pafentibus  femoribus , 
quod  nuditas  illa  patris  a  medio  filio  de- 
uotata  est  et  foras  nuntiata,  a  duobus 
vero  majore  et  minore  contecta  ,  et  cae- 
tera  qtiae  nccesse  non  est  exequi,  cum 
Btitis  sit  hoc  solum  complecli  quod  Noe. 
typum  futurac  veritatis  ostendens,  noii 
aquam  sed  vinum  biberit,  et  sic  ima- 
giuem  dominicoe  passionis  expresserit. 
Item  in  sacerdote  Blelchisedech  sa- 
crificii  dominici  sacranientumprcefigu- 
ratum  videmus,  secundura  quod  scrip- 
lura  divina  testatur  et  dicit  :  Et  Md- 
diisedech  rex  Salem  proluUt  panem  cl 
vinum.  Fuit  autem  sacenlos Deisummi , 
et  benedixit  Abraham.  Quod  aulein 
Melcliisedech  typura  Christi  portaret, 
declarat  in  psalmis  Spiritus  sanctus  ex 
persona  Patris  ad  Filium  dicens  :  Anfe 
luciferum  genui  te.  Tu  es  sacerdos  in  ceter- 
num  secundum  ordinem  MeJchisedech. 
Qui  ordo  utique  hic  est  de  sacrificio  illo 
veniens  et  iude  descendens,  (}uod  Mel- 
cliisedcch  sacerdos  Dei  sumrai  fuit , 
quod  panem  et  vinum  obtulit,  quod 
Abraham  benedixit.  Nam  quis  magissa- 
cerdcs  Dei  sumrai  quara  Dominus  noster 
JesusChristus,  qui  sacrificium  Deo  patri 
obtulit,  et  obtulit  hoc  idem  quod  Mel- 
chisedech  obtulerat,  id  est,  panem  ct 
vlnura,  suum  scilicct  corpus  et  san- 
guinem.  Et  circa  Abraham  benedictio 
ilia  praiccdens  ad  nostrum  populura 
pertiiiebat.  Kam  si  Abraham  Deo  cre- 
«Udit ,  et  deputatum  est  ei  ad  justitiam , 
a.fiquc  quisquisDeo  credit  et  fide  vivit 
justus  invenitur ,  et  jam  pridera  in 
Ahraham  fideli  bcnedictus  et  justificatus 
Qstenditur  ,  sicut  beatus  apostolus  Pau- 
lus  probat  dicens  :  Credidit  Abraham 
Deo  i  et  depulatum  est  ei  ad  justitiam. 
Cognoscitis  ergo  quia  qui  ex  fide  sunt , 
hi  sunt  filii  Abrahae.  Providens  autem 
ecri^nura  quia  ex  fide  justificat  gentes 


Deus ,  prajnuntiavit  Abrahoe  qnia  bcne- 
dicentur  in  illo  oranes  gentes.  Igitur  qui 
ex  fidc  sunt  I>enedicti  sunt  cum  fideli 
Abraham.  Unde  in  evangelioinveuiraus 
de  lapidibus  oxcitari  ,  id  est ,  de  geu- 
tibus  colligi  fiiios  Abrahae.  Et  cuni  Za- 
chGGumlaudaret  Dorainus  ,  respondit  et 
dixit :  Salus  hodie  domni  huic  facta  estj 
quia  ct  hic  filius  est  Abrahce.  Ut  ergo  in 
Genesi  per  I^Iclchiscdech  sacerdotein 
benedictio  circa  Abraham  pusset  rite 
celebrari ,  praocedit  ante  imago  sacri- 
ficii  Christi,  in  pane  et  vino  scilicet 
constituta;  quam  rera  perficiens  et 
adimplens  Doniinus  pauera  et  calicera 
mixtum  vino  obtulit,  et  qui  est  pleni- 
tudo  veritatis  veritatem  praefiguratae 
imaginis  adimplevit. 

Sed  et  per  Salomonem  Spiritus 
sanctus  typum  dominici  sacrificii  antc 
praemonstrans  Iramolatae  hostiae  et  paniB 
et  vini,  sed  et  altaris  et  apostolorura 
faciens  raentionem  :  Sapicntia ,  inquit, 
asdificavit  sibi  donmm ,  et  subdidit  CO' 
lumnas  scptem.  Mactavit  suas  hostio^ , 
miscuit  in  cratera  vinum  suum ,  et  pa- 
ravit  mensam  suam.  Et  misit  scrvos  suos ^ 
convocans  cum  excclsa  proedicatione  ad 
cralerem  dicens  :  Qui  est  insipiens  cte- 
clinct  ad  me.  Et  egcnlibus  sensu  dixit  : 
yenile,  edite  de  meis  panibus ,  et  hibite 
vinam  quod  miscui  vobis.  Vinum  mixtum 
deciarat,  id  est ,  calicem  Domini  aqua 
et  virio  mixtum  prophetica  voce  prae- 
nuutiat,  ut  appareat  in  passione  domi- 
nica  id  esse  gestum  quod  fuerat  aoto 
pra^dictum.  In  benedictione  quoquo 
JudijR  Iioc  idem  significatur;  ubi  et  illic 
Christi  figura  expriraitur,  quod  a  fra^ 
tribus  suis  laudari  et  adorari  haberet , 
quod  inimicorum  dorsa  cedentium  at- 
que  fugientium  manibus  quibus  crucera 
pertulit  et  mortera  vicit  corapressurus 
fuisset,  quodque  ipse  sit  leo  de  tribu 
Juda ,  et  recubet  dormiens  in  passione, 
et  surgat,  et  sit  ipse  spes  gentium. 
Quibus  scriptura  divina  adjungit  et 
dicit :  Lavabit  in  vino  stolam  suam,  el  in 
sanguine  uvoe  amictum  suum.  Quando 
autem  sanguis  uvae  dicitur,  quid  aliuJ 
quam  vinum  calicis  dominici  sanguints 
ostenditur  ?  Necnon  et  apud  Esaiam  hoc 
idem  Spiritus  sanctus  de  Domiui  pas- 


02  DIVI  CY 

*ione  teslatur  dicens  :  Quare  rubkunda 
sunt  vestimenta  tua ,  et  indumenta  tua 
velut  a  calcatione  torcularis  pleni  et  per- 
calcali?  Numquid  rubicunda  vestimenta 
aqua  potest  facere  ,  aut  in  torculari 
aqua  est  quae  pedibus  calcatur  vel 
pra^io  exprimitur?  Vini  utique  menlio 
ideo  pouitur  ul  Domini  sanguis  intelli- 
gcrtur ,  et  quod  in  calice  dominico postea 
raanifestatum  est  prophetis  annuntian- 
tibus  prajdiceretur.  Torcularis  quoque 
calcatio  et  pressura  taxatur  :  quia  quo- 
nrodo  ad  potandum  vinum  veniri  non 
potest  nisi  botrus  calcetur  ante  et  pre- 
matur,  sic  nec  nos  sanguinem  Cbristi 
possemus  bibere  nisi  Cbristus  calcatus 
prius  fuisset  et  pressus,  et  calicem  prior 
biberet,  in  quo  credeutibus  propinaret. 
Quotiescunque  autem  aqua  sola  in 
scripturis  sanctis  nominatur,  baptisma 
praedicatur ,  ut  apud  Esaiam  signiCcari 
videraus.  Nolite,  inquit ,  pnora  memi- 
ni^se,  et  anliqua  noUte  rcputare.  Ecce 
ego  facio  nova ,  qucc  nunc  orientur ,  et 
corpioscelis ;  et  faciam  in  deserlo  viam  , 
d  flumina  in  loco  inaquoso  adaquare 
t;c7ii«  meum  electum ,  plebem  meam  , 
quam  acquisivi ,  ut  virtules  tneas  eipo- 
neret.  Praenuntiavit  illic  per  propbetam 
l>eu3  quod  apud  genles  in  locis  quae 
iiiiiquosa  prius  fuissent  flumina  postmo- 
dum  redundarent  et  electum  genus 
Dcijid  est  per  generationem  baptismi 
lilios  Dei  factos,  adaquarent.  Item  de- 
irao  praecanitur  et  ante  praedicitur 
Judajos,  si  sitierint  ct  Christum  quae- 
sierint ,  apud  nofe  esse  potaturos ,  id  est, 
haptismi  gratiam  consecuturos.  Si  si- 
Uerint ,  inquit ,  per  dcserta  adducet  illos, 
aquam  de  petra  producet  illis ,  findetur 
pctra ,  et  fluet  aqua ,  et  bibet  plebs  mea. 
(Juod  in  evangelio  adimpletur,  quando 
Christus,  qui  est  pelra,  finditur  ictu 
lanceae  ia  passione ;  qui  et  admonens 
qnid  per  prophetam  sit  ante  prxdictum 
clamat  et  dicit  :  Si  quis  silit ,  veniat  et 
fHbat.  Qui  credil  in  me ,  sicut  scriplura 
dicit ,  flumina  de  vcntre  ejUrS  fiuent  aquce 
r/coj.  Atque  ut  magis  posset  esse  niaiii- 
festum  quia  non  de  calice ,  sed  de  bap- 
tismo  ,  illic  loquitur  Dorainus  ,  addidit 
scriptura  dicens  :  Hoc  autem  dixit  de 
SpirUii  quem  accepturi  erant  qui  in  eum 


PRIANl 

credebant.  Per  baptisma  enim  Spirilu3 
sanctus  accipitur,  et  sic  a  baptizatis  et 
Spiritura  sanctura  consecutis  ad  bi- 
bendum  calicera  Domini  pervenitur. 
Neminem  autem  moveat  quod  cum  dG 
baptismoloquaturscriptura  divina  sitiro 
nos  dicit  et  bibere ,  quando  et  Dominu3 
in  cvangelio  dicat  :  Beali  esurientes  ei 
silientes  jtistitiam  ,  quia  quod  avida  et 
sitienti  cupiditate  suscipitur  plenius  et 
uberius  hauritur.  Sicut  et  alio  loco  ad 
Samaritanam  mulicrem  Dorainus  lo- 
quitur  dicens  :  Omnis  qui  biberit  ex 
aqua  ista ,  siliet  Herum.  Qui  autem 
biberit  ex  aqua  quam  ego  dedero,  non 
sitiet  in  oeternum.  Quo  et  ipsum  baptisma 
salutaris  aquae  significatur  ,  quod  serael 
scilicet  sumitur ,  nec  rursus  iteratur, 
Caeterum  calix  Domiui  in  ecclesia  sem- 
per  et  sititur  et  bibitur. 

Nec  argumentis  plurimis  opus  est, 
frater  carissime,  ut  probemus  appella- 
tione  aquae  baptisraa  significatum  sem- 
per  esse  et  sic  nos  intelligere  debere  , 
quando  Dominus  adveniens  baptisml 
et  calicis  manifestaverit  veritatem , 
qui  aquam  illam  fidelem,  aquam  vita^ 
aeternaj  praeceperitcredentibus  in  bap- 
tismo  dari,  calicem  vero  docueril 
exeraplo  raagislerii  sui  vini  ct  aquaj 
conjunctione  misceri.  Calicem  etenitn 
sub  die  passionis  accipiens  bcuedixit 
et  dedit  discipulis  suis  dicens  :  Bibite 
ex  hoc  omnes.  Ilic  est  enim  sanguis  novi 
testamenti,  qui  pro  muUis  effundetur  in 
remissionem  peccatorum.  Dico  vobis ,  non 
bibam  amodo  ex  isla  crealura  vilis  usqu9 
in  diem  ilium  quo  vobiscum  bibam  novutn 
vinum  in  regno  patris  mei.  Qua  in  parto 
invenimus  calicem  mixtura  fuissequera 
Dominus  obtulit,  et  vinum  fuisse  quod 
sanguinem  suum  dixit.  Unde  apparct 
sanguiuem  Christi  non  offerri,  si  desit 
vinum  caiJici ,  nec  sacrificium  dum^ 
nicum  legitima  sanclificatione  cel©- 
brari,  nisi  oblatio  et  sacrificium  nos- 
trum  responderit  passioni.  Quomodo 
autem  de  creatura  vitis  norum  vinum 
cum  Cbristo  in  regno  patris  bibcmus , 
si  in  sacrificio  Dei  patris  et  Christi  viimm 
non  ofTerimiis,  nec  calicem  Douiiiii 
dominica  traditione  miscemus  ? 

Beatus  quoquo  apostolus  Paulas  a 


EPISTOLiS. 


O"; 


Domino  eloctus  et  missus  el  praedicator 
veritatis  evangelicae  constitutus  haec 
eadem  in  epistola  sua  ponit  dicens  : 
Domintis  Jesus  in  qua  node  tradebalur 
accepit  panem ,  et  gralias  egil  et  fregit  et 
dixit :  Uoc  est  corpus  meum ,  quod  pro 
vobis  tradetur.  Uoc  facite  in  meam  com' 
memorationem,  Simili  m>odo  et  calicem 
postquam  coenatum  est  accepU  dicens  : 
Hic  calix  novum  testainentum  est  in  meo 
aanguine.  Hoc  facite  quotiescunque  bibe- 
ritis  in  meam  commemorationem.  Quo- 
tiescunque  enim  ederitis  panem  istum  et 
caiicem  biberitis ,  mortem  Domini  an- 
nunUabitis  quoadusque  veniat.  Quod  si 
et  a  Domino  praecipitur,  et  ab  apostolo 
ejus  iioc  idera  confirraatur  et  traditur, 
ut  quotiescumrffe  biberimus ,  in  com- 
memorationera  Domini  hoc  faciamus 
quod  fecit  et  Dominus,  invenimus  non 
observari  a  nobis  quod  mandatum  est, 
nisi  eadera  quae  Dominus  fecit  nos 
quoque  faciamus ,  et  calicem  Domini 
pari  ratione  miscentes  a  divino  magis- 
terio  non  recedamus.  Ab  evangelicis 
autem  praBceptis  omnino  recedendnm 
non  esse  ct  eadera  quae  magister  docuit 
et  fecit  discipulos  quoque  observare  et 
facere  debere  constantius  et  fortius  alio 
1n  loco  beatus  Apostolus  docet  dicens  : 
Miror  quod  sic  tam  cito  demutamini  ab 
eo  qui  vos  vocavit  ad  gratiam ,  ad  aliud 
cmngelium ,  quod  non  est  aliud  ,  nisi  si 
sunt  aliqui  qui  vos  conturbant  et  volunt 
convertere  evangdium  Christi.  Sed  licet 
aut  nos  aul  angelus  de  coslo  aliler  anniin- 
tiet  prcEterquam  quod  annuntiavimus  vo- 
bis ,  anathema  sit.  Sicut  prosdiximus ,  et 
nunciterum  dico :  Si  quis  vobis  annun- 
tiaverit  prceterquam  quod  accepistis,  ana- 
ihema  siL 

Cum  ergo  neque  ipse  apostolus  rteque 
angelus  de  ccelo  annuntiare  possit  aliter 
aut  docere  praeterquara  quod  semel 
Christus  docuit  et  apostoli  ejus  annun- 
tuaverunt,  miror  satis  unde  hoc  usur- 
patum  sit  ut  eontra  evangclicara  et 
apostolicam  disciplinam  quibusdam  in 
locis  aqua  offeratur  in  dominico  calice  , 
qua3  sola  Christi  sanguinem  non  possit 
exprimere.  Cujus  rci  sacramentum  nec 
in  psalmis  tacet  Spiritus  saiictusfaciens 
inentioncm  doniiaici  caiicis  et  diceus  : 


Calix  iutts  {neMans  pei'quam  opfirmts. 
Calix  autem  qui  inebriat,  utlque  vino 
mijtus  est,  Neque  enim  aqua  inebriare 
queraquara  potest.  Sic  autem  calix  do- 
minicus  inebriat  ut  et  Noe  in  Genesi 
vinum  bibens  inebriatus  est.  Sed  quia 
ebrietas  dominicl  calicis  et  sanguiuia 
non  est  talis  qualis  est  ebrietas  vini  sae- 
cularis ,  cmn  diceret  Spiritus  sanctus  ia 
psalmo  :  Calix  tuus  inehrians ,  addidit 
perquam  optimus ,  quod  scilicet  calix 
dominicus  sic  bibentes  inebriat  ut  st>- 
brios  faciat,  ut  mentes  ad  spiritalem 
sapientiam  redigat ,  ut  a  sapore  isto 
saeculari  ad  intellectum  Dei  uniis- 
quisque  resipiscat,  et  quemadmodura 
wno  isto  communi  (1)  mens  solvitui' 
ct  anima  relaxatur  et  tristitia  omnis 
exponitur,  ita  epotato  saiiguine  Domini 
et  poculo  salutari,  exponatur  memoria 
veteris  hominis,  et  fiat  oblivio  conver- 
sationis  pristinae  saecularis  ,  et  moestuni 
pectus  ac  triste,  quod  prius  peccatis 
angentibus  premebatur,  divinae  indul- 
gentiae  laetitia  resolvatur;  quod  tunc 
demum  potest  laetificare  in  ecclesia 
Domini  bibentem ,  si  quod  bihitur  do- 
minicara  teueat  veritatera. 

Quara  vero  perversum  est  quaraqtie 
contrarium  ,  ut  cum  Dominusin  nuptiis 
de  aqua  vinum  fecerit,  nos  de  vino 
aquara  faciaraus ,  cum  sacramentum 
quoque  rei  illius  admonere  et  instruerc 
nos  debeat  ut  in  sacrificiis  dominicLs 
vinura  potiusofferamus!  Namquia  apud 
Judaeos  defecerat  gratia  spiritalis,  do- 
fecit  et  vinura.  Yinea  enim  Domini  sa- 
baoth  domus  erat  Israel.  Christus  autein 
docens  et  ostendens  gentium  populuni 
succedere  et  in  locum  quem  Judsei  per- 
diderant  nos  postmodum  merito  fidei 
pervenire  ,  de  aqua  vinum  fecit ,  id  est, 
quod  ad  nuptias  Christi  et  ecclesia^ , 
Judaeis  cessantibus,  plebs  magis  gerv- 
tium  conflueret  ct  conveniret  ostendiL 
Aquas  namque  populos  significare  in 
Apocalypsi  scriptura  divina  declarat 
dicens  :  ^gucB  quas  vidisti ,  super  quas 
sedet  meretrix  illa  ,  popnli  et  iurbcc  et 
gentes  ethnicorum  sant  et  linguae. 

Quod  scilicet  perspicimus  et  in  sa- 


(1)  Iloc  est  iJrofano ,  sive  nondum  coivic-' 
cr<Ua, 


f)'i 


DIVI  CY 


crameato  calicis  contineri.  Nam  quia 
nos  omnes  portabat  Cliristus,  (jui  et 
peccata  nostra  portabat,  videinus  in 
aqua  populum  intelligi,  in  vino  vero 
o«tendi  sanguincm  Christi.  Quando  au- 
tem  in  calice  vino  atjua  miscetur , 
CJiristo  populus  adunatur ,  ct  creden- 
tium  plcbs  ei  in  quem  crcdidit  copula- 
tur  et  cunjungitur.  Qnx  copulatio  ct 
conjQnctio  aquse  et  vini  sic  mi^cetur 
in  calice  Domini;  ut  commixtio  illa 
non  possit  ab  invicem  separari.Unde  et 
ecclesiam,  id  cst,plcbem  in  ecclesia 
constitutam  ,  fideliter  et  firmitcr  in  co 
quod  credidit  perseveranlcm  nulla  res 
separare  poterit  a  Christo  quo  ininus 
hssrcat  semper  et  maneat  individua 
dilectio.  Sic  autem  in  sanctiCcando 
calice  Doraini  olTcrri  aqua  sola  non 
jyotest ,  quomodo  ncc  vinum  solum 
potest.  ^am  si  vinum  tantum  quis  offe- 
rat,  sanguis  Cbristi  incipit  csse  sine 
nobis.  Si  vero  aqua  sit  sola  ,  plcbs  in- 
cipit  cssc  sine  Christo.  Quando  autem 
utrumque  miscetur  et  adunatione  con- 
fusa  sibi  invicem  copulatur ,  tunc  sa- 
cramenturn  spiritalc  ct  cccleste  perfi- 
citur.  Sic  vcro  calix  Domini  non  est 
aqua  sola  aut  viaum  solum,nisi  utrum- 
quc  sibi  misccatur,  quomodo  nec  corpus 
Domini  potcstcssc  farina  sola  aut  aqua 
sola,  nisi  utrumquc  adunatum  fuerit  ct 
(X)pulatum  et  panis  unius  compagc  soli- 
datum.  Quo  ct  ipso  saciamcnto  populc» 
nosterostenditur  adunatus,  ut  quem.ad- 
modum  grana  mulla  ia  unum  collccta  ct 
commolita  ct  commixla  panem  unum  fa- 
ciunt,  sic  iu  Christo  ,  qui  cst  panis  coe- 
icstiSj  unum  sciamus  esse  corpus,  cui 
conjunctus  sit  noster  uumerus  et  adu- 
natus. 

rs'on  est  crgo ,  fratcr  carissimc ,  quod 
aliquis  existimet  sequendajn  csse  quo- 
ruadam  consuotudincai,  si  qui  in  praj- 
teritum  incalice  domiaico  aquam  solam 
ciTerendam  putaveruat.  Quajrendum  cst 
onim  ipsi  quem  sint  seculi.  Nam  si  iu 
t.acriricio  quod  Christus  obtulit  noji  nisi 
Christus  scquendus  est,  utique  id  nos 
obaudirc  et  facere  oportct  quod  Christus 
focit  ct  quod  faciendum  Cbsc  Liaiidavit , 
quando  ipse  in  evangelio  dicat  :  Si  fe- 
isrilis  qnod  mando  vobis ,  jam  non  dico 


PRIANI 

vos  scrvos,  sed  amkos.  Et  quod  Clirlstus 
debeat  solus  audiri ,  Pater  etiaiu  de 
ccelo  contestatur  dicens  ;  Ilic  esl  filius 
meus  dilcctissimus ,  in  quo  hcne  scnsi; 
ipsum  audile.  Quare  si  solus  Christua 
audiendus  cst,  non  debemus  attcndere 
quid  alius  aate  nos  faciendura  esse  pu- 
taverit,  sed  quid  qui  ante  omnes  est 
Cliristus  prior  feccrit.  Ncque  euim  ho- 
miais  coasuetudinem  sequi  oportet, 
sed  Dci  veritatem  ,  cum  per  Esaiam 
prophetam  Deas  loquatur  et  dicat  : 
Sine  causa  aulem  colunt  me  ,  mandata  et 
doctrinas  hominum  docenies.  Et  iterum 
Dominus  in  evangclio  hoc  idem  repetat 
diccns  :  Rejicitis  mandatum  Dei  ui 
Iradiiioncm  vestram  statuatis.  Sed  et 
alio  in  loco  ponit  et  dicit  :  Qui  solverit 
unum  ex  mandalis  istis  minimis ,  et  sie 
docuerit  homines ,  minimus  vocahitur  in 
regno  coelorum.  Quod  si  uec  miniraa  de 
mandatis  dominicis  licet  solvere,  quan- 
to  magis  tam  raagna ,  tara  grandia ,  tara 
ad  ipsura  domiaica)  passionis  et  nostraa 
redemptionis  sacramentum  pertinentia 
fas  non  est  infringerc  aut  in  aliud  quam 
quod  divinitus  iastitutum  sit  humana 
traditione  mutare?  Nam  si  Jcsus  Christua 
Dorainus  et  Dcus  noster  ipse  est  sum- 
mus  sacerdos  Dei  patris,  et  sacrificiuni 
patri  se  ipsum  primus  obtulit ,  et  hoc 
fieri  in  sui  commeraorationem  praece- 
pit;  utiiue  ille  sacerdos  vice  Christi 
rere  fuagitur  qui  id  quod  Christus  fecit 
itsjiatur  ,  et  sacrificiuai  verura  et  ple- 
nura  tazic  offcrt  in  ccclesia  Deo  patri , 
si  sic  incipiat  offcrre  secundura  quod 
ipsum  Christum  ^ideat  obtulisse. 

Caterum  oranis  religionis  ct  verita- 
tis  disciplina  subvertitur,  iiisi  id  quod 
spiritaliter  prajcipitur  fidcliter  leser- 
vetur  ,  nisi  si  in  sacrificiis  matutinis 
hoc  quis  veretur,  ne  pcr  saporem  vinl 
redolcat  sanguinem  Chrisli.  Sic  ergo 
incipil  ct  a  passioae  Cbristi  in  persecu- 
tiombus  fraternitas  retardari ,  dura  io 
oblationibus  discit  de  saaguine  ejus  et 
cruore  coafundi.  Porro  auleui  Dominua 
in  cvangelio  dicit  :  Qui  confusus  me 
fuerit ,  confundctur  eum  filius  hominis. 
Et  aposto'us  quoque  loquitur  dicens  ; 
SiJiominihus placcrem,  Christi sci-vus  non 
esscm.  Quomodo  autem  possumus  prop- 


EPIwSTOL^ 


O^J 


ter  Chrishim  sanguinera  funJere  ,  qui 
sauguinem  Christi  erubescimus  bibere  ? 
Au  illa  sibi  aliquis  contemplatione 
llanditur,  quodetsi  mane  aqua  sola  of- 
ferri  videtur,  tamen  cum  ad  coenau- 
dum  venimus,  mixtum  calicem  ofife- 
rimus?  Sed  cum  ceenamus,  ad  convi- 
vium  nostrum  plebem  convocare  non 
possumus ,  ut  sacramenti  veritatem  fra- 
ternitate  omni  praesente  celebremus. 
Xt  enira  non  mane,  sed  post  coenam, 
mixtum    caliccm    obtulit    Doroinus. 
Wumquid  ergo  dominicum  post  *oeuam 
celebrare  (1)  debemus,  ut  sic  raLxtum 
calicem  frequentandis  dominicis  offe- 
ramus.  Cliristum  offerre  oportebat  circa 
vesperam  diei ,  ut  hora  ipsa  sacrificii 
ostenderct  occasum  et  vesperam  mun- 
di,  sicut  in  Exodo  scriptum  est  :  Et 
occident  illum  omne  vulgus  synagogcs  fi- 
lioruin  Israel  ad  vesperain.  Et  iterum  in 
psalmis  :  Allevatio  manuum  mearum  sa- 
trificium  vespertinum.  Nos  autem  resur- 
rectionem  Domini  mane  celebramus. 
Et  quia  passionis  ejus  mentionem  in 
sacrificiis  oranibus  facimus  (  passio  est 
enira  Dowini  sacrificium  quod  offeri- 
raus )  nihil  aliud  quam  quod  ille  fecit 
facere  debemus.  Scriptura  enim  dicit : 
Quotiescunque  enim  ederitispanem  isium, 
et  caJicem  islum  hiberitis ,  mortem  Do- 
mini  annuntiabitis   quoadusque  veniat. 
Quotiescunque  ergo  calicera  in  comme 
morationem  Domini  et  passionis  ojus 
offeriraus,  id  quod  c*nstat  DominuD! 
fecisse  faciaraus.  Et  viderit,  frater  ca- 
rissime.    Si    quis    de    antecessoribus 
nostris  vel  ignoranter  vel  simpiicitor 
uon  hoc  observavit  et  tenuit  quod  nos 
Dorainus  facere  exeraplo  et  magisteriu 
suo  docuit ,  potest  simplicitati  ejusc^q 
indulgentia  Domini  venia  concedi.  No- 
l)is  vero  uon  poterit  ignosci,  qui  nunc 
a  Doraino  adinoniti  et  instructi  sumuo 
ut  calicem  dominicum  vino  mixtum , 
secundum  quod  Dominus  obtulit ,  offe- 
ramus ,  et  de  hoc  quoque  ad  coUegas 
nostros  litteras  dirigamus,  ut  ubique 
lex  evangelica  et  traditio  dominica  ser- 


(1)  Dominicum  cehhare  ,  id  est ,  sacrificia  di- 
■rina  offerre.  Alibi  dominicum  significat  eccle- 
siam  in  quam  christiani  conveniel>ant  ad  celc- 
biitnd^  iii^steria. 


velur,  et  ab  eo  quod  Christus  et  docuit 
et  fecit  non  recedatur. 

Quai  ultra  jam  contemnere  et  io  cr- 

rore  pristino  perseverare  ,  quid  aliud 

est  quam  incurrere  in  objurgationera 

Domini  increpantis  in  psalmo  et  di- 

centis  :  Ad  quid  exponis  justificationea 

meas  et  assumis  testamentum  meum  per 

os  tuum  ?  Tu  autem  odisti  disciplinam ,  et 

abjecisti  sermones  meos  reiro.  Si  videbas 

furem,  concuirebas  ei,  et  inter  moechos 

particulam   tuam    ponebas.    Exponene 

enira  justificationes  et  testamentum  Do- 

mini ,  ct  non  hoc  idem  facere  quod  fe- 

cerit  Dominus,  quid  aliudest  quamser- 

mones  ejus  abjicere  et  disciplinam  do- 

minicam  contemnere  ,  nec  terrena  sed 

spiritalia  furta  et  adulteria  committere , 

dum  quis  de  evangelica  veritate  furatur 

Domini  nostri  verba  et  facta,  corrumpit 

atque  aduUerat  pra?cepta  divina?  Sicut 

apud  Hieremiam  scriptum  est  :  Quid 

esl ,  inquit ,  paleis  ad  triticum  ?  Propter 

hoc  ecce  cgo  ad  prophelas ,  dicil  Dominus, 

qui  furentur  verba  mea  unusquisque  a 

pi-oximo  suo ,  et  seducunl  populum  meum 

in  mendaciis  suis  et  in  erroribus  suis, 

Item  apud  eundem  alio  loco  :  Et  »103- 

chata  est ,  inquit ,  in  lignum  et  lapidem, 

ct  in  his  omnibus  non  est  reversa  ad  mc, 

Quod  furtum  et  adulterium  ne  in  nos 

etiam  cadat  cavere  sollicite  et  timide 

ac  religiose  observare  debemus.  Nam  si 

sacerdotes  Dei  et  Christi  sumus,  noa 

invenio  quem  magis  sequi  quam  Deum 

et  Christum  debeamus ,  quando  ipse  iri 

evangelio  maxime  dicat :  Ego  sum  lu,- 

men  sii:cuU.  Qui  me  secutus  fuerit ,  non 

ambulabit  in  tencbris  ,  sed  habebil  lumen 

vilce.  Ne  ergo  in  tenebris  ambulemus  , 

Christum  sequi  et  praecepta  ejus  obser- 

vare  debemus  ;  quia  et  ipse  in  alio  loco 

mittens  apostolos  dixit :  Data  est  mihi 

onmis  poiesias  in  coslo  et  in  terra.  Itc  er- 

go  et  docefe  omnes  gentes ,  tingentes  eos  ia. 

nominc  Pairis  ei  Filii  et  Spirilus  sancli , 

docentes  eos  observ>are  omnia  qucscunque 

praecepi  vobis.  Quare  si  in  lumine  Christi 

ambulare  volumus  ,  a  praeceptis  et  rao- 

nitis  ejus  non  recedamus ,  agentes  gra- 

tias  quod  dum  instruit  in  futurum  quid 

facere  debcaraus ,  de  pra?terito  ignoscit 

,  quod  simplicitcr  eiTavjruus.  Et  quia 


00  DIVI  Cl 

jain  secundus  cjus  adventOs  nobis  ap- 
propinquat ,  magis  ac  rnagis  benigna 
ejus  et  larga  dignatio  corda  nostra  luce 
veritatis  ilhiminat, 

Religioni  igitur  nostrae  congruit  et 
tliuori  et  ipsi  loco  atque  officio  sacer- 
dotii  noslri,  fraler  carissime,  in  do- 
miuico  calice  iniscendo  et  ofTercndo 
custedire  tradilionis  dominica?  verita- 
tein  ,  et  quod  prius  apud  quo«dam  vl- 
deiur  erratum  Domino  monente  corri- 
gere ;  ut  cum  in  claritate  sua  et  ma- 
jestaie  coelesti  venire  coeperit,  invcniat 
nos  tenere  quod  monuit,  oliservare 
quod  docuit  ,  faccre  quod  fecit.  Opto 
tc  .  frater  carissime  ,  semper  bene  va- 
lere. 


jid  Epicletum  et  plebem  Assuritanorum. 
EPISTOLA   LXIII. 

De  Fortunatiano  quondam  eoram  episcopo. 

Cyprianxu  Epicteto  fratri  et  plebi  Assuras  coiuis- 
tenti  salutem. 

Graviter  et  dolenter  motus  sum , 
fratres  carissimi  ,  quod  cognoverim 
Fortunatianum  quondam  apud  vos  epi- 
scopum  post  gravem  lapsum  ruinae  suae 
pro  intcgro  nunc  agere  velle  et  episco- 
patum  sibi  vindicare  coepisse.  Quae  res 
coQtristavit  me,  piimo  propter  ipsum  , 
(jui  miser,  vel  diaboli  tenebris  in  totum 
excoecatus  ,  vel  quorundam  sacrilega 
persuasione  deceptus ,  cum  debeat  sa- 
tisfacereetadDoraiuumexorandumdie- 
bus  ac  noctibus  lacrymis  et  orationibus 
etprecibus  incumbcre,  audet  sibi  adhuc 
sacerdotium  quod  prodidit  vindicare: 
qnasi  post  aras  diaboli  accedere  ad  al- 
tare  Dei  fas  sit ,  aut  non  majorem  in  se 
iram  et  indignationem  Domini  in  die 
judicii  provocet,  qui  cum  fidei  et  vir- 
tutis  dux  fratribus  esse  non  potueril, 
perCdice  et  audaciae  et  temeritatis  ma- 
gister  existat;  et  qui  non  docuit  fratres 
in  prajlio  fortiter  slarc  ,  doccat  eos  qui 
victi  et  prostrati  sunt  nec  rogare  ,  cum 
Dominus  dicat  :  lUis  fudislis  Ubamina , 
et  illis  imposuistis  sacrificia;  super  hcec 
omnia  ergo  non  indignabor  ?  dicit  Domi- 
nus.  Et  alio  loco  :  Sacrificans  diis  eradi- 
eabitur  ,  nisi  Domino  soli^  Item  Dominus 


PRIAI^I 

denuo  loquitur  et  dicit  :  Jlorarminf 
eos  quos  fecerunl  digili  eorum  .  ei  cuf 
vatus  est  homo  ,  et  humiliatus  est  vir  .  et 
non  laxabo  ( i )  illis.  In  A  pocalypsi  quoque 
leginius  iram  Domini  coraminantis  et 
diccntis  :  Si  quis  adorat  besliam  et  imit- 
ginem  ejus ,  et  accipit  notam  in  fronte 
sua  et  in  nianu  ,  bibet  et  ipse  de  vino 
inE  Dei  mixto  in  poculo  irce  cjus  ,  et  p*»- 
nielur  igne  et  sulplnire  sub  oculis  sanc 
lorum  angelorum  et  sub  oculis  agmi ,  et 
fumus  de  tormentis  eorum  in  soicula  nw 
culorum  ascendcl^  nec  habehunt  requiem 
die  ac  nocte  qui  adorant  bestiam  et  imor 
gmem  ejus. 

Cum  ergn  ha?c  tormenta ,  haec  sujv 
plicia  in  die  judicii  Domiuus  comrai- 
netur  iis  qui  diabolo  obtemperant  et 
idolis  sacriflcant,  quomodo  se  putat 
posse  agere  pro  Dei  sacerdote  qui  ob- 
temperavit  et  servivit  diaboli  sacerdo- 
tibus?  aut  quomodo  putat  raanum  suam 
transferri  posse  ad  Dei  sacrificium  et 
precem  Domini ,  quae  captiva  fuerit  sa- 
crilegio  et  crimini?quando  in  scripturis 
divinis  Deus  ad  sacrificiura  prohibeat 
accedere  sacerdotes  etiam  in  leviori 
criraine  constitutos ,  et  in  Levitico  di- 
cat  :  Ilomo  in  quo  fucrit  vitium  et  mor 
cula  non  cu^cedet  offerre  dona  Deo.  Item 
in  Exodo  :  Et  sacerdotes  qui  accedunt  ad 
Dominum  Deum  sanctificentur,  ne  forte 
dcrelinquat  iUos  Dominus.  Et  iterum  : 
Et  cum  accedunt  ministrare  ad  altare 
sancti ,  non  adducent  in  se  delictum,  ns 
moriantur.  Qui  ergo  gravia  in  sc  de- 
licta  adduxerunt ,  id  est ,  qui  idolis  sa- 
criflcando  sacrilega  sacrificia  fecerunt, 
sacerdotium  Dei  sibi  viudicare  non 
possunt  nec  ullara  in  conspcctu  ejus 
precem  pro  fratribus  facere  ,  quando  in 
evangelio  scriptum  sit :  Deus peccatorem 
non  audit  :  sed  si  quis  Deum  coluerit  et 
voluntalem  cjus  fecerit ,  illum  audiL 
Quamvis  sic  quorundam  pectora  teno- 
brarum  ingruentium  profuuda  caligo 
coecaverit ,  ut  de  praeceptis  salubri- 
hus  nihil  lucis  admitlant ,  sed  semel  a 
recto  limite  veri  itineris  aversi,  per 
pracceps  ct  per  abmptum  criminum 
suorum  nocte  atque  errore  rapiantur. 


(1)  Hoc  eil ,  pu:caluiu  oon  ialvom ,  noa  di- 
railtam. 


EPISTOLt^. 


Ncc  rairam  si  consilia  nostra  aut 
DomiQi  pro3cepta  nunc  abnuunt  qui 
Dominum  negavenmt.  Stipes  et  obla- 
tiones  et  lucra  desiderant ,  quibus  prius 
fnsatiabiles  incubabant ;  et  coenis  atque 
cpulis  etiam  nunc  inbiant ,  quarum 
crapulam  superstite  nuper  in  dies  cru- 
ditate  ructabant ,  nunc  manifestissime 
comprobantes  nec  ante  sc religioni ,  sod 
ventri  potiuset  quaestui  propbana  cupi- 
ditato  servissc.  Unde  et  ipsani  vcnissc 
perspicimus  et  credimus  dc  Dei  exj)!o- 
ratione  censuram,  ne  apud  altare  con- 
eistere  et  contrectare  ulterius  perseve- 
rarent  pudoreni  incesti ,  (idem  perfidi , 
religionem  propbani,  divina  terreni , 
saricta  sacrilegi.  Quod  nc  tales  ad  al- 
taris  impianionta  et  contagia  fratrum 
denuo  redeant ,  oranibus  viribus  excu- 
bandum  est  ct  omni  vigore  nitendum  , 
nt  quautum  possumus  ab  hac  eos  sui 
gceleris  audacia  retundaraus ,  ne  adbuc 
agere  pro  sacerdole  conenfur,  qui  ad 
mortis  extrcma  dejecti ,  ultra  lapsos 
laicos  ruinse  raajoris  pondere  prorue- 
mnt. 

Si  vero  apud  insanos  faror  insana- 
bilis  perseveraverit ,  et  recedente  Spi- 
ritu  sancto  quse  cepit  coccitas  in  sua 
ijocte  permansoiit,  consiiiumnobis  erit 
«ingulos  fratres  ah  eorura  fallacia  sepa- 
rare,  et  ,  ne  quis  in  laqueos  erroris  in- 
currat ,  ab  eorum  coiitagione  secernere, 
qnando  nec  obiatio  sanctificari  illic 
possit  ubi  Spiritus  sanctus  non  sit,  nec 
cuiquam  Dominus  per  ejus  orationes  et 
preces  prosit,  qui  Doniinum  ipse  vio- 
lavit.  Quod  si  Fortunatianus  aut  in)- 
memor  criminis  sui  per  diaboli  coeci- 
tatem ,  aut  minister  et  servus  diaboli 
factus  ad  decipiendam  fraternitatem , 
in  hoc  suo  furore  permanserit ;  vos 
qnantum  potestis  elaboratc  ,  et  in  hac 
caliginediaboli  ssevientis  fratrum  men- 
tes  ab  errore  revocate  ,  ne  alienae  de- 
mcntiae  facile  consentiant ,  ne  se  de- 
spcratocum  delictis  participcs  faciant, 
sed  teneant  integri  salutis  suae  et  intc- 
gritatis  conservatse  a  se  et  custoditae 
perpetuum  tenorcm.  Lapsi  vero  magni- 
tudinem  delicti  sui  cognoscentes  a  de- 
precando  Domino  non  rccedant ,  nec 
acclesiam  catholicam ,  quoe  una  et  sola 


est  a  Domino  constituta,  dcrermquant; 
sed  satisfactionibus  iinrautMulcs  ct  l)o- 
mini  misericordiam  dcprecanles  ad  cc- 
clesiam  pulsent,  ut  recipi  illic  possint 
ubi  fuerunt ,  ct  ad  Christum  redeant , 
a  quo  recesserunt.  Nec  audiant  eos  qtii 
se  fallaci  et  raortali  seductione  deci- 
piunt,  cum  scriptum  sit  :  Nemo  vos  dcci- 
piat  inanihiis  verbis.  Proplerea  enitn  venit 
ira  Dci super  filios  conlumaciae.  Nolite  crgo 
esse  parlicipes  eorum.  Ergo  conluinaccs 
et  Deum  non  timentes  et  ab  ecclesia  in 
totum  recedentes  ncmo  comitetur.  QuocJ 
si  quis  impatiens  fuerit  ad  deprecaa- 
dum  Dominum,  qui  ofTensus  cst,  et 
nobis  obtemperarc  noluerit,  sed  despe* 
ratos  ct  perditos  secutus  fuerit,  sibt 
imputabit  cum  judicii  dies  venerit. 
Quomodo  eniin  deprecari  in  dio  illo 
Dominum  potcrit  qui  ct  ante  hocChris- 
tum  et  nunc  quoque  ecclesiam  Christii 
negavit ,  et  episcopis  sanis  et  intcgris 
et  viventibus  non  obiemperans  coini- 
tem  se  et  participem  raorientibus  proa- 
buit?  Opto  vos ,  fratres  carissimi  ac 
desiderantissimi ,  semper  bene  valure* 


Ad  Rogatianum. 
EPISTOLA    LXIV. 

De  diacono  qui  conlra  episcopum  conlendit. 
Cyprianus  Rorjatiano  fratri  salutem. 

Graviter  et  dolentercommoti  sumus 

ego  et  collcgae  mei  qui  praesentes  adc- 

rant,  frater  carissime,  lectis  litteris 

I  tuis,  quibus  de  diacono  tuo  conqucstus 

I  es ,  quod  iinmemor  sacerdotalis  loci  tui 

I  et  officii  ac  ministerii  sui  oblitus,  con- 

I  tumeliis  et  injuriis  suis  te  exacerbave~ 

1  rit.  Et  tu  quidem  lionorifice  circa  nos 

!  et  pro  solita  tua  humilitate  fecisti ,  ut 

'  malles  dc  eo  nobis  conqueri ,  cum  jiro 

episcopatus  vigore  et  cathedrai  aucto- 

ritate  haberes  potestatem  qua  posses  da 

illo  statim  vindicari ,  ccrtus  quod  col- 

legae  tui  omnes    gratum    haberemus 

quodcunque  circa  diaconum  tuum  coa- 

tumeliosuin  sacerdotali    potestatc   fe- 

cisses,habcns  c,irca  hujusmodihomines 

praecepta  divina,  cum  Dominus  Deus 

in  Deutcjronomio  dicat :  Et  hoino  qui' 

9 


03 


DIVI  CYPRTANI 


cunque  fecerit  insupcrbiautnonexaudiat 
i^cerdolem  aut  judicem  quicunque  fuerit 
in  diebus  illis,  morietur  homo  ille ,  et 
(jmnis  populus  cum  audierit  timcbil ,  et 
von  agcnt  impie  eliam  nunc.  Et  ut  scia- 
mus  Lanc  Dei  vocem  cum  vera  et  sumuia 
majestate  ejus  processisse  ad  honoran- 
dos  ac  vindicandos  sacerdotes  suos , 
cum  adversus  Aaron  sacerdotem  tres 
de  miuistris,  Chore ,  et  Dath.in ,  et  Abi- 
ron,  ausi  sunt  superbisse  et  cervicem 
suam  cxtollere  et  sacerdoti  praeposito 
se  adaequare ,  hiatu  terrae  absorpti  ac 
devorati  poenas  statim  sacrilcgae  auda- 
cia;  persolverunt.  Nec  soli  illi ,  sed  et 
ooBteri  ducenti  quinquaginta  qui  eis 
comites  ad  audaciam  fuerunt,  pro- 
rumpente  a  Domino  igne  consumpti 
sunt,  ut  probaretur  sacerdotes  Dei  ab 
00  (jui  sacerdotes  facit  vindicari.  In 
libro  quoque  Regnorum ,  cum  Samuel 
sacerdos  a  Judaeorum  populo  ob  senec- 
tutem ,  sicut  tu  modo,  contemneretur  . 
excianmvit  iratus  Dominus  ct  dixit  : 
i\'on  f.e  spreverunt,  sed  me  sprei^erunl. 
TA  ut  hoc  ulciscerctur  excilavit  eis 
Sr.ul  rcgem,  qui  eos  injuriis  gravibus 
affiigeret,  et  per  omnes  contumelias  et 
pociias  superbum  populum  calcaret  ct 
premeret,  ut  contemptus  sacerdos  de 
superbo  populo  ultione  divina  vindica- 
letur. 

Sed  et  Salomon  inSpiritu  sancto  con- 
stitutus  testatur  et  docet  quae  sit  sacer- 
doialis  auctoritas  et  potestas  diceus  : 
Ex  tota  anima  tua  time  Deum,et  sacer- 
doles  ejus  sanclifica.  Et  iterim  :  Uonora 
Deum  ex  tola  anima  lua,  et  honorifica 
sacerdotcs  ejus.  Quorum  praeceptoruin 
memor  beatus  apostolus  Paulus,  secun- 
dum  quod  in  Actibus  apostolorura  legi- 
inus,  cum  ei  diceretur  :  Sic  insilis  in 
saccrdotem  Dei  w«/edicc?u/o, respondit  <.  t 
dixit:  Nesciebam,  fratres,quia  pontifex 
csl.  Scriptum  est  enim  :  Principcm  popuU 
tui  non  maledices.  Dominus  etiam  noster 
ipse  JesusChristus  rex  et  judex  et  Dous 
jioster  usqueadpassionis  dieni  servavit 
honorem  pontiricil)Us  et  sacerdotibus, 
«luamvis  illi  ncc  timorem  Dei  ncc  agui- 
tionem  Christi  servassent.  Nam  cum  le- 
prosum  emundasset,  dixit  illi  :  r'adc, 
et  mondra  te  sacerdoU ,  cl  offer  donum. 


Humilitate  ea  qua  nos  quoquc  esse  ha- 
miles  docuit  sacerdotem  adhuc  appel- 
labat  quem  sciebat  esse  sacrilegum. 
Item  sub  ictu  passionis  cum  alapain 
accepisset,  et  eidiceretur,  Sic  respondes 
pontifici,  nihil  ille  contumeliosc  locutus 
cst  in  personam  pontificis,  sed  magis 
innocentiam  suam  tuitus  est  dicens  : 
St  male  locutus  sum,  exprobra  dc  malo, 
Si autem  benc,  quid  me  coedisfQuai  om- 
nia  ab  eo ideo  facta  sunt  humiliter  atquo 
p^iticnter,  ut  nos  humilitatis  ac  paticn- 
tiee haberemus  exemplum. Docuitenini 
sacerdotes  veros  legitime  et  plene  lio- 
norari,  duin  circa  falsos  sacerdotes  ipso 
talis  extitit. 

Mcminisse    autem    dlaconi    debent 
quoniam  apostolos,  id  est  episcopos  et 
pra^positos,  Dominus  elegit,  diaconos 
aulem  post  ascensum  Domini  in  ccclos 
apostoli  sibi  constituerunt  cpiscopatus 
sui  ct  ecclesiae  ministros.  Quod  si  nos 
aliquid  audere  contra  Deum  possumus, 
qui  cplscopos  facit,  possunt  et  contra 
nos  audere  diaconi ,  a  quibus  fiunt.  Et 
idco  oportet  diaconum  de  quo  scribis 
agere  audaciasuai  potnitentiam  et  ho- 
norem  saccrdutis  agnoscere  ct  episcopo 
proeposito  suo  plena  humilitate  satis- 
faccre.  Ilaec  sunt  enim  inTlia  haeretico- 
rum  et  ortus  atque  conatus  schismati- 
corum  male  cogitantium,  ut  sibi  pla- 
ceant ,  ut  praepositum  superbo  tumorc 
contemnant.  Sic  de  ecciesia  receditur, 
sic  altare  prophanum  foris  collocatur, 
sic  contra  pacem  Christi  et  ordinatio- 
nem  atque  unitatem  Dei    rebcllatur. 
Quod  si  ultra  te  contumeliis  suis  cxacer- 
baverit  et  provocaverit,  fungeris  cifca 
eum  potestate  honoris  tui ,  ut  eum  vel 
deponas  vel  abstineas.Nam  si  apostolo» 
Paulus  ad  Timotheum  scribens  dixit, 
Jmenlutem  tuam  nemo  despiciat,  quanto 
magis  tibi  a  coUegis  tuis  dicendum  est : 
Sencclutem  tuam  nemo  despicial.Et  quo- 
niam  scripsisti  quemdam  cum  eodem 
diacono  tuo  se  raiscuisse  et  supcrbiae 
ejus  atquc  audacia)   participcm  esse, 
hunc  quoque,  et  si  qui  alii  tales  extite- 
rint  et  contra  sacerdotem  Dei  fecerint, 
vel  coercere  poteris  vel  abstinere.  >isi 
quod  hortamur  ct  moncmiis  ut  peccasso 
sc  potius  iulellii;ant  et  satisfaciant  et 


EPIST 

1103  proposltum  nostrum  tenere  patian- 
tur.  iMagis  enim  optamus  et  cupinius 
contumeliasctinjurias  singulorum  cle- 
nienti  patientia  vincere  quam  saccrdo- 
tali  licentia  vindicare.  Opto  te,  frater 
carissime,  semper  hene  valere. 


Ad,  ckrum  et  pJebem  Furnis  consistentem. 
EPISTOLA  LXV. 

De  Victore  ,  qui  Faxislintim  presbyterum 
tutorem  nominavit. 

Cypyianus  preshyteris  et  diaconihus  et  plehi  Furnis 
consistontihus  salulem. 

Graviter  commoti  sumus  ego  et 
collegce  mei  qui  pra^sentes  aderant  et 
compresbyteri  nostri  qui  nobis  asside- 
bant ,  fratres  carissimi ,  cum  cognovis- 
semus  quod  Geminius  Viclor  frater  nos- 
terdesaeculo  excedensGeminium  Faus- 
tinura  presbyterum  tutorera  testaraento 
sue  uominaverit,  cum  jani  pridem  in 
concilio  episcoporura  statutura  sit  ne 
quis  de  clericis  et  Dei  ministris  tuto- 
rem  vel  curatorem  testainento  suo  con- 
stituat,  quando  singuli  divino  sacer- 
dotio  lionorati  et  in  clerico  ministerio 
constituti  nou  nisi  altari  et  sacriliciis 
deservire  et  predbus  atque  orationibus 
vacare  debeant.  Scriptum  est  enim  : 
Nemo  militans  Deo  ohligat  se  molestiis 
s<Bcularibus ,  ut  possit  placere  ci  cui  se 
probavit.  Quod  cum  de  omnibus  dictum 
sit,  quanto  magis  molestiis  et  laqucis 
ssecularibus  obligari  non  debent  qui 
divinis  rebus  et  spiritalibus  occupati  , 
ab  ecclesia  recedere  et  ad  terrenos  et 
saeculares  actus  vacare  non  possunt. 
Cujusordinationis  et  religionis  formam 
levitae  prius  in  lege  tenuerunt,  ut  cum 
terram  dividerent  et  possessiones  par- 
tirentur  undecim  tribus,  levitica  tribus, 
quse  templo  et  altari  et  ministeriis  di- 
yinis  vacabat,  nibil  de  illa  divisionis 
portione  perciperet,  sed  aliis  terrani  co- 
leatiLus ,  illa  tantum  Deujmi  coleret,  et 


OLJE.  90 

ad  victum  atque  alimentum  suum  ab 
undecim  tribubus  de  fructibus  qui  nas- 
cebantur  decimas  percipt-rct.  Quod 
totum  fiebat  de  auctoritale  et  disposi- 
tione  divina,  ut  qui  operationibus  di- 
vinis  insistebant,  in  nulla  re  avocarcn- 
tur,  nec  cogitare  aut  agere  sscularia 
cogerentur.  Quae  nunc  ratio  et  forma 
in  clcro  tenekir,  ut  qui  u\  ecclesiaDo- 
raini  ordinatione  clerica  promoventur, 
in  nullo  ab  administratione  divina  avo- 
centur,  nec  moleslws  et  negotiis  sajcu- 
laribus  alligenlur  ,  scd  in  bonore  spor- 
tulantium  fratrum,  tanquam  deciraas  ex 
fructibus  accipientes,al)  altari  et  sacri- 
ficiis  non  recedant,  sed  die  ac  nocte 
coelestibus  rcbus  et  spiritalibus  scr- 
viant.Quod  episcopi  antecessoresnostri 
religiose  considerantes  et  salubriter 
providentes,  censuerunt  ne  quis  fratcr 
excedens  ad  tutelam  vel  curani  cleri- 
cum  norainaret  ,ac  si  quis  boc  fecisset, 
non  olferretur  pro  eo  ,  nec  sacrificiui!i 
pro  dorraitione  ejus  celcbraretur.  Neque 
enim  apud  altare  Dei  meretur  nomi- 
nari  in  sacerdotum  prece,  (|ui  ab  altarL 
sacerdotes  etministros  voluit  avocarc. 
Et  ideo  Victor,  cura  contra  forniani 
nuper  in  concilio  a  sacerdotibus  dataiii 
Geminium  Faustinura  presbyterura  au- 
sus  sit  tutorem  constituere,  non  est  quod 
pro  dormitione  (1)  ejus  apud  vos  fiat 
oblatio,  aut  deprccatio  alitiua  noniine 
ejus  in  ecclesia  frequentetur,  ut  sacer- 
dotum  decrelum  religiose  et  necessaria 
factum  servetura  nobis;  simul  et  cai- 
teris  fratribus  detur  exemplura  ne  quis 
sacerdotes  et  rainistros  Dei  altari  ejus 
et  ecclesiaj  vacantes  ad  sajculares  mo- 
lestias  uevocet.  Observari  enim  de  cx- 
tero  poterit  ne  ullra  lioc  fiat  circa  per- 
sonam  clericorum,  si  quod  nunc  factum 
est  fuerit  vindicatum.  Opto  vos,  fratres 
carissimi,  seraper  bene  valere. 


(1)  Moiiis  nomen  quantiim  poler.uit  o\ila- 
hant  christiani  ob  spem  resurreclionis  el  vilBe 
sempiternje.  Itaque  pro  mortuo  diceban!  pra»- 
missum,  et  pro  morte  obilum,  excessum, 
dormilionem ,  et  as5umptioncm. 


((X) 


DIVI  CYPRIANI 


KPISTOL^  SCRIFI^  SUB  PONTIFICATD  STEPHAKI,  ET  DE  BAPTIZANDIS 

H^RETICIS. 


Ad  Sfcphanum. 
EPISTOLA    LXVI. 

De  Marciano  Arelatensi,  qui  riovatiano 
consensit. 

Cyprianua  Stephano  frairi  salutem. 

Faustous  collega  noster  Lugduni 
cousistens,  frater  carissime,  semel 
alqae  iterum  mihi  scripsit  significans 
ea  qure  etiam  vobii  scio  utique  nuntiata 
lam  ab  eo  quam  a  cateris  coepiscopis 
iiostris  in  eadcm  proviiicia  constitutis, 
quvui  IVIarcianus  Arelate  consistens  No- 
vatiano  sese  conjunxerit,  et  a  catholicae 
fcclesia;  unitale  atquc  a  corporisnostri 
et  sacerdotii  consensione  discesserit, 
tonens  hacreticoc  prcesumptionis  duris- 
snnam  pravitatem  ,  ut  servis  Dei  poeni- 
lentibus  et  dolentibus  et  ecclesiam  la- 
trymir.  et  gemitu  et  dolore  pulsantibus 
diviiia3  pietatis  et  lenitatis  paternae  so- 
laiia  et  subsidia  claudantur,  nec  ad 
foTendavulnera  admittanturvulnerati, 
sed  sine  spe  pacis  et  communicationis 
relicti  ad  iuporum  rapinani  et  praedam 
diaboli  projiciantur.  Cui  rei  nostrum 
♦^t  consulcre  et  subvenire,  frater  ca- 
rissirac,  qui  divinam  clementiam  cogi- 
laiiles  et  gubernandae  ecclesiae  libram 
tencntes  sic  censuram  vigoris  peccato- 
ribus  exbibemus,  ut  tamen  lapsis  eri- 
^endiset  curandis  vulneratis  bonitalis 
«;t  misericordiae  diviua^medicinam  noi\ 
denegemus. 

Quapropter  facere  te  oportet  plenis- 
sinias  litteras  ad  coepiscopos  nostros  in 
Calliis  conslitutos,neultra  Marcianum 
pcrvicacem  et  superbum  et  divina;  pie- 
tatis  ac  fraternae  salutis  inimicum  col- 
b;gio  nostro  insultare  paliantur  ,  quod 
necdum  videatur  a  nobis  abstentus, 
qui  jampridcm  jactat  et  praedicat  quod 
jNovatiano  studens  et  ejus  pervicaciain 
itequens  a  comraunicatione  se  nostra  sc- 


gregaverit,  cura  Novatianus  ipse,  quem 
sequitur,  olim  abstentus  et  liostis  ec- 
closiie  judicatus  sit,  et  cum  ad  nos  in 
Alricam  legatos  misisset  optans  ad  con> 
miiiiicationem  nostram  admitti,  hinca 
concilio  piurimorum  sacerdotum  qui 
praesentes  eramus  sententiam  retulerit 
se  furis  esse  coepisse  nec  posse  a  quo- 
(juam  nostrum  sibi  communicari  qui, 
cpiscopo  Cornelio  in  catholica  ecclesia 
de  Dei  judicio  et  cleri  ac  plebis  sudra- 
gio  ordinato ,  prophanum  aitare  erigerc 
et  adulleram  cathedram  collocare  ei 
saciilega  contra  verum  sacerdotem  sa- 
crificia  offerre  tcntaverit;  proinde  si 
resipiscere  et  ad  sanoe  mentis  consilium 
redire  vellet,  ageret  poeniteuliam  etad 
ecclesiam  supplcx  rediret.  Quam  va- 
num  est,  frater  carissime,  ut  Novatiano 
nupcr  retuso  et  refutato  et  per  totum 
orbcm  a  saccrdotibus  Dei  abstento, 
iiunc  adulatores  adhuc  nol)is  patiamur 
iliudere  et  de  majestate  ac  dignitate 
ccclesiae  judicare !  Dirigantur  in  pro- 
vinciam  et  ad  plebem  Arelate  consis- 
tentem  a  te  litterae ,  quibus  abstento 
Marciano  alius  in  locum  ejus  substi- 
tuatur,  et  grex  Christi,  qui  in  hodier- 
num  ab  illo  dissipatus  et  vulneratus 
coutcranitur,    colligatur  {i).  Sufficiat 


(1)  Dirigantitr  in  provinciam  ,  etc cof/igofti-'. 

Pamelius  hinc  coHef^it  licuLsse  jam  olim  epi- 
«copis  Romanis  episcopos  justis  de  cansis  e»- 
communicare  ,  immo  destiluere,  et  novos  in 
eorum  locum  suLslituere.  Quam  consequcn— 
tiam  secutusesse  videtur  CartiinalisPerroniiM 
in  paf;.  99  suae  replicae  adversus  regem  majn» 
Britannize.  Baronius  isla  paulo  magnificentius 
disseruit,  aiens  cx  his  Cypriani  verbis  cern^ 
tuni  ab  ipso  Cypriano  tum  ab  aliis  episcopis 
ro;;nitam  fuisse  Romani  pontificis  auctorila- 
tem  ,  dum  in  eo  suam  quique  et  in  communo 
caeleri  omnes  episcopi  suam  ipsorum  potesta- 
toin  limitibus  coartatam  intellexere  ,  quando- 
quidcm  Gallicani  episcopi  haud  tanlum  vi- 
rium  aut  facuUatis  in  se  esse  cogno.<ctjrent,  ut 
hominibus  invisum  haerelicum  hominem  , 
quod  adeo  oplarent ,  deponerent ,  el  alium  in 


EPIST 
JTiuUos  illic  ex  fratribus  nostris  annis 
istis  superioribus  excessisse  sine  pace  : 
vcl  caeteris  subveniatur  qui  supersunt, 
qui  et  diebus  ac  noctibus  ingeraiscunt, 
ct  divinam  ac  paternam  raisericordiam 
deprecantes  solalium  nostrae  opitula- 
tionis  oxposcunt. 

Idcirco  enim  ,  frater  carissime,  co- 
piosum  corpus  est  sacerdotum  concor- 
tli.T!  niutuse  glutino  atque  unitatis  vin- 
culo  copulalum  ,  ut  si  quis  ex  collegio 
iiostro  haeresira  facerc  ct  gregemChristi 
lacerare  et  vastare  tentaverit ,  subve- 
iiiant  caeteri,  etquasi  pastores  utiles  el 
misericordes  oves  dominicas  in  gregem 
colligant.  Quid  enim  si  in  mari  portus 
aUquisraunitionibus  suis  ruptis  infcstus 
ct  periculosus  esse  navibus  coeperit, 
nonne  navigantes  ad  alios  proximos 
portus  naves  suas  dirigunt,ubi  sit  lutus 
accessus  et  salutaris  introitus  et  statio 
secura?  Aut  si  in  via  stabulum  aliquod 
obsideri  et  teneri  a  latronibus  coeperit, 
ut  quisquis  ingressus  fuerit,  insidian- 


cjus  locum  subrogarent ,  sed  tum  illi  tum 
Cyprianus  ad  id  peran;endum  Romani  episcopi 
nppellarenl  aucforilatem,  qua  Marcianus  epi- 
scopus  novalianus  deponeretur  a  sede  el  alius 
catliolicus  in  ejuslocumsubrogarelur  anlisles. 
Contra  adversarii  noslri  (id  est  Protestantes ) 
invenisse  se  putant  in  his  Cypriani  vcrbis 
quandam  aequalitatem  inler  episcopum  Ro- 
manum  et  Carthaginensem,  quia  sicut  Ronia, 
8lc  et  Carthago,  sic  tamen  ut  Roma  pro  sui 
magnitudine  praecedere  debeat  Carthaginem; 
irequeagnoscere  Cyprianum  in  Papa  Slephano 
jus  et  auctoritatem  deponendi  Marcianum  , 
eed  tanlum  facullatem  declarandi  illum  esse 
fleponendum.  Quinetiam  conlrariosensu  elici 
j;osset  Roinanum  episcopum  fuisse  subjeclun» 
Carlhaginensi,  quandoquidem  is  Slephanum 
Papam  jubet  dirigere  litteras  in  provinciam 
ut,  abstenlo  Marciano  ,  alius  in  locum  ejus 
jubslilualur,  adeoque  nihil  fecisse  censendus 
£lt  Slephanus  quam  quod  jussus  erat  a  Cy- 
priano. 

Verum  enim  vero ,  quamvis  unus  sit  episco- 
patus,  cujus  pars  a  singulis  in  solidum  tene- 
lur;  quamvis  caeleri  episcopi  subvenire  de- 
Leant ,  si  quis  ex  eorum  coUegio  haresim  facere 
el  greijem  Christi  lacerare  et  vastare  tentaverit ,  ul 
nil  in  hac  epislola  Cyprianus;  inde  tamen  non 
sequitur  Romanum  episcopum  praecipuas 
parles  ejusmodi  rerum  pro  suo  primatu  non 
suslinuisse.  Cur  enim  Stephanum  rogat  Cy- 
prianus,ut  Gallos  episcopos  plenissimislilteris 
ad  deponendum  Marcianum  et  alium  ei  sub- 
stiluendum  excitet ,  nisi  quia  sciebat  defen- 
sionem  canonum  Romnno  episcopo  praecipue 
commi^m  esse  ?  Baluziwi. 


OLJE.  m 

tium  iilic  infeslatione  capiatur,  nonne 
commeantcs,  hac  opinione  compertKi, 
stabula  aliain  ilinere  appetunt  tutiora, 
ubi  sint  fida  hospitia  et  receptacula 
coraraeantibus  tuta?  Quod  nuuc  esse 
apud  nos  debet,  frater  carissime,  ut 
fratres  nostros  qui  jactati  Marciani  sco- 
pulis  petunt  ecciesiae  portus  salutares, 
suscipiaraus  ad  nos  prompta  et  benigna 
humanitate,  et  stabulumcommeantibus 
pra3beamus  tale  quale  est  in  evangelio, 
quo  a  latronibus  sauciati  et  vulnerati 
suscipi  et  fovcri  et  tutari  ab  stabulario 
possint. 

Quae  est  enim  major  aut  melior  cura 
prsepositorum  quam  diligenti  sollicitii- 
dine  et  medela  salubri  fovendis  et  coa- 
servandis  ovibus  providere,  cura  Do- 
rainus  loquatur  et  dicat :  Quod  infirma- 
tum  est  non  confortaslis ,  et  quod  maie 
habuit  non  corroborastis  ^  et quod  contri- 
bulatum  est  non  consolidaslis ,  et  quod 
erravit  non  revocastis ,  et  quod  periit  non 
inquisistis;  et  dispersas  sunl  ovesmecp.,  eo 
quod  non  sint  pastores,  et  factce  sunt  in 
comesturam  in  omnibus  bcstiis  agri,  et 
non  fait  qui  inquireret,  neque  qui  rcvo- 
caret.  Propterca  hoec  dicit  Dominns  :  Ecce 
c(jo  super  pastores,ct  inquiram  oves  meas 
de  manibus  corum,et  avertam  eos^  utnon 
pascant  wes  meas;  et  jam  non  pascenl 
eas ,  et  extraham  eas  de  ore  eorum,  t-t 
pascam  eas  cum  judicio.  CuiR  ergo  pas- 
toribus  talibus  perquos  dominicae  oves 
negliguntur  et  pereunt  sic  Dominus 
coniminetur,  quid  nos  aliud  facere  opor- 
tet ,  frater  carissime,  quam  colligcndis 
et  rcfovendis  Christi  ovibus  exhibere 
diligentiam  plenara,  et  curandis  lapso- 
rum  vulneribus  paternae  pietatis  adh»- 
bere  medicinam,  quando  et  Dominus 
in  evangelio  moneat  et  dicat  :  Nnn  est 
opus  sanis  medicus,  sed  male  habentibus, 
Nam  etsi  pastores  nmlti  suraus  ,  unum 
tamen  gregem  pasciraus,  et  oves  unj- 
versas  quas  Christus  sanguinc  suo  et 
passione  quaesivit  colligere  et  fovere 
deberaus,nec  pati  supplices  et  dolentes 
fratres  nostros  crudeliter  despici  et  su- 
perba  quorundara  praesuraptione  cal- 
cari ,  cuni  scriptum  sit :  Ille  autem  qui 
conlumax  est ,  vir  suijactans,  nihil  om~ 
nino  perficiel ,  qui  dilaiavit  faiiquam  in- 


402  DIVI  CTPRIANI 

fernus  animam  guam  ;  ct  ejusmodi  ho- 
niines  Domlnus  in  evangelio  suo  culpet 
€t  damnet  dicens  :  Vos  estis  qui  jnstifi- 
calis  vos  in  conspedii  hominum.  Deus 
aulem  dignoscit  corda  vedra,  quoniam 
quod  excelsum  est  in  hominibus  execratio 
est  in  conspectu  Dei.  Execrabiles  et  de- 
testabiles  dicit  esse  qui  sibi  placeant, 
qui  tumidi  et  inflati  aliquid  sibi  arro- 
ganter  assumant.  Ex  quibus  cum  Mar- 
cianus  esse  coeperit,  et  se  Novatiano 
conjungeus  adversarius  misericordiae 
etpietatis  extiterit,  sentcntiam  non  di- 
cat,  sed  accipiat,  nec  si  agat  quasi  ipse 
judicaverit  de  coUegio  sacerdotuni, 
quando  ipse  sit  ab  universis  sacerdoti- 
Lus  judicalus. 

Servandus  est  enim  antecessorum 
nostrorum  Leatorum  martynim  Cor- 
iielii  et  Lucii  honor  gloriosus;  quorum 
memoriam  cura  nos  bonoremus,  uiulto 
magis  tu,  frater  carissime,  honorificare 
et  servarc  gravitate  et  aucloritate  tua 
dcbcs,  qui  vicarius  et  successor  eorum 
factus  es.  Illi  enim  plcni  spiritu  Dei  et 
in  glorioso  martyrio  constituti  dandam 
esse  lapsis  pacem  censuerunt,  et  pociii- 
tentiaacta  fructum  communicationiset 
pacis  negandum  non  esse  litleris  suis 
sigiiaveiuiit.  Quam  rem  omnes  omnino 
ubi(iue  ccnsuiiiius.  Noque  enim  polerat 
esse  apud  nos  sensus  diversus,in  qui- 
Lus  unus  cst  spiritus.  Et  ideo  manifes- 
tum  cst  eumSpirilus  sancti  veritatem 
cuni  cyctcris  non  tcnere  quem  videmus 
diversa  sentire.  Signilica  plane  nol)is 
quis  in  locum  Marciani  Arelate  fucrit 
sub^titutus,  ut  scianius  ad  (luein  fratros 
iiostros  dirigcre  et  cui  scribcre  debea- 
mus.  Opto  te,  fraler  carissime,  semper 
tene  valere. 


fincenfius,  Lthoius ,  Gefiiiniv»  ,  Jtfartelfvs , 
Jambus,  Ade.lphius,  Victoricus,  tt  Piulus,  Feliei 
prefhyiero  et  plehihus  ettnsistentibus  ad  Ltjiinttm 
et  Ablurica  ,  xiem  Lcclio  diacono  et  p/eti  £in^ 
ritce  consistentilus  /ratrt^us  in  Donwno  «ulut&m. 


J.d  clerum  ct  pleUcs  in  lllspania  consis- 
tetites. 

ElUSTOLxV    LXVII. 

Dc  Basilide  et  Marlialc. 

Cyprianus  ,  CcBcilius  ,  Primus  ,  PolYcnrpus,  Nico- 
medci  ,  Luciltauui,  Succemus  ,  Sedului  ,  Foriu- 
luttuj.  JanuaTiws,  Secundinus ,  Pomponiiis . 
Uouoratu»  ,  Vietor  ,  Aurelius  ,  Satlius,  Petrus, 
mlnLS  Januariui,  Salvrninus ,  alius  Aurelius  , 
Finanttus,  Quietus  ,  lloijatianus  ,  Tenax  ,  Felix, 
FiMitiHus,  Quiittuj,  aliui  5aturninus,  luctu^ , 


CuMin  unumconvenisseraus,  legimM3 
litteras  vestras,  fratres  dilectissimi , 
quas  ad  nos  per  Felicera  et  Sabinum 
coepiscoposnostros  pro  lidei  vestrae  in- 
tegritate  et  pro  Dei  timore  fecislis, 
signilicantesBasilidem  et  Martialeui  li- 
bellis  idololatria^  commaculatos  et  n&- 
fandorum  facinorumcouscienlia  vinctos 
episcopatum  gcrere  et  sacerdotium  Dci 
adrainistrarc  non  oportcre  ;  et  deside» 
rastis  rcscribi  ad  hicc  vobis  et  justam 
pariter  ac  necessariam  soUicitudinein 
vestrara  vel  solatio  \el  auxilio  nostrsB 
sententia;  sublcvari.  Sed  enim  desiderio 
huic  vestro  non  tain  nostra  consilia 
quam  divina  pra^cepta  respondeut,  qui- 
bus  jampridem  mandatur  voce  coelesti 
et  Dei  lege  praescribilurquos  et  quales 
opurteat  dcservire  altari  et  sacriticia 
divina  celebrare.  In  Exodo  namquc  ad 
Moy-emDcus  loquitiir  et  monet  d.cens: 
Sacerdotes  qui  acccdwit  ad  Dominum 
Dcum  sanctificentur,ue  forte  derelinquat 
Ulos  Dominus.  Et  iteruui  :  Et  cum  acce- 
dunt  ministrare  ad  altare  sanclif  non 
adducent  in  se  delictum,  ne  moriantur. 
Itom  in  Lcvitico  pra.'cipit  Dominus  et 
dicit  :  Jlomo  in  quo  fuerit  inucula  et 
vilium,  nun  accedet  offerre  dona  Deo.  Qua) 
cum  praedicta  et  manifestata  sint  nobis, 
pra^ceplis  divinis  necessc  cst  obsequia 
iKistra  descrviant;  nec  personain  iii 
fjuMiiodi  rebus  accipere  aut  alitiuid 
cui(iuain  largiri  potest  humana  indul- 
gentia,  ubi  inteicedit  et  legem  triljuil 
divina  pruiscriplio.  Ntque  eniui  iiniiie- 
mores  esse  debemus  quid  ad  Ju»lyeo3 
per  Esaiam  prophetam  locutus  sit  Do- 
miuus  incrcpans  ct  indiguans  (|ii()d, 
conlemptis  diviuis  prieceptis,  humanaa 
doctrinas  sequerentur.  Popuius  iste,  iu- 
quit,  tabiis  suis  honorificat  me ,  cor  vero 
eorum  longe  scparatum  est  a  me.  Si'n« 
r«u>a  autcm  colunt  me  ,  mandataet  doo- 
trinas  hominum  doccntes.  Quod  ilem  Do- 
ininus  in  evangclio  repelit  et  dicit  : 
Rejicitis  mandatum  Dei  ul  tradilionem 
vc6lrain  staluulis.  Quae  antc  oculos  ha- 


EPISTOL^. 


<03 


bentes  et  sollicltc  ac  rellgiose  conside- 
rantos,  in  ordinationibus  sacerdotura 
non  nisi  immaculatos  et  integros  an- 
tisfites  eligere  debcmus,  qui  sancte  et 
digne  sacrificia  Deo  olTerentes  audiri  in 
precibus  possint  quas  faciunt  pro  plebis 
donunicae  incolumitate,  cum  scriptum 
sit  :  Deus  peccatorem  non  audit;  sed  si 
quis  Deum  coluerit  et  volunlatem  ejus 
fcceril,  illum  audit.  Propter  quod  plena 
diligentia  et  exploratione  sincera  opor- 
tet  eos  ad  sacerdolium  Dei  deligi  quos 
a  Deo  constet  audiri. 

ISec  sibi  plebs  blandiatur  quas'  im- 
munisesse  a  contagiodelicti  possitcum 
sacerdote  peccatore  communicanset  ad 
injustum  atque  illicitum  praeposili  sui 
opiscopatum  consensum  suum  commo- 
dans,quando  perOsce  prophetam  com- 
minelur  et  dicat  censura  divina :  Sacri- 
ficia  eorum  tanquam  panis  luclus;  omnes 
qui  manducant  ea  conlaminahuntur;  do- 
cens  scilicet  et  ostendens  omnes  om- 
ninoadpeccatum  constringi  quifucrint 
prophani  et  injusti  sacerdotis  sacrificio 
CDntaminati.Quod  item  in  Numeris  raa- 
nifestari  inveniraus,  quando  Cliore  et 
Dathan  et  Abiron  contra  Aaron  sacer- 
dotem  sacrificandi  sibi  licentiam  vin- 
dicaverunt.  Illic  quoque  per  Moysem 
prajcepit  Dominus  ut  ab  eis  populus 
separetur,  ne  facinorosis  conjunctus 
eodem  facinore  et  ipse  perstringatur. 
Separamini,  inquit,  a  tabcrnaculis  liorum 
hominum  injustorum  durissimoru^n ,  et 
nolile  tangere  ea  quce  ad  eos  perlinent , 
nc  simulperealis  in  peccalo  eo)"u?n. Prop- 
ter  quod  plebs  obsequens  praeceptis 
domiiiicis  et  Deum  metuens  a  pecca- 
tore  praeposito  separare  se  debet,  nec 
se  ad  sacrilegi  sacerdotis  sacrificia  mis- 
cere,  quando  ipsa  maxime  liabeat  po- 
testatem  vel  eligendidignos  sacerdotes 
vel  indignos  recusandi. 

Quod  et  ipsum  videmus  de  divina 
auctoritate  descendere,  ut  sacerdos 
plebe  prgesente  sub  omnium  oculis  de- 
ligatur  et  dignus  atque  idoneus  publico 
judicio  ac  testiraonio  comprobetur, 
sicut  in  Numeris  Dominus  3Ioysi  prae- 
cepit  dicens :  Jpprchende  Aaron  fratrem 
tuum  et  Eteazarum  filium  ejus,  et  im- 
poncs  eos  in  montem  coram  omni  syna- 


goqa,  et  exueAaron  stoJam  cjus,ei  indue 
Eleazarum  filium  ejus,  et  Aaron  appo- 
silus  morialur  illic.  Coram  omni  syna- 
goga  jubet  Deus  constitui  sacerdotem, 
id  est,  instruit  et  ostendit  ordinatione* 
sacerdotales  non  nisi  sub  populi  assi8- 
tentis  conscientia  fieri  oportere,  ut 
plebe  praesente  vel  detegantur  malo- 
rum  crimina  vel  bonorum  merita  prag- 
dicentur,  et  sit  ordinatio  justa  et  legi- 
tima  quae  omnium  suffragio  et  judicio 
fuerit  examinata.  Quod  postea  secun- 
dum  divina  maglsteria  observatur  in 
Actis  apostolorum,  quando  de  ordinando 
in  locum  Judae  apostolo  Petrus  ad  ple- 
bera  loquitur.  Surrexit ,  inquit,  Petrus 
in  medio  discentium ,  fuit  autem  turba 
hominum  forle  centumviginti.Nec  hoc  in 
episcoporura  tantura  et  sacerdotum , 
sed  et  in  diaconorum  ordinationibus 
observasse  apostolos  animadvertimus, 
de  quo  et  ipso  in  Actis  eorum  scriptum 
est :  El  convocaverunt 3  inquit,  illi  duo- 
decim  totam  plebem  discipulorum ,  et 
dixerunt  eis.  Quod  utique  idcirco  tam 
dillgenter  etcauteconvocata  plebe  tota 
gerebatur,  ne  quis  ad  altaris  ministe- 
rium  vel  ad  sacerdotalera  locum  in- 
dignus  obreperet.  Ordinari  enirn  non- 
nunquara  indignos  non  secundum  Dei 
voluntatem,  sed  sccundum  humanam 
prsesumplionem,  ethaec  Deo  displicero 
quae  non  veniant  ex  legitima  et  justa 
ordinatione,  Deus  ipse  manifestat  per 
Osee  prophetara  dicens  :  Sibimetipsis 
conslituerunt  regem,  et  non  per  me. 

Propter  quod  diligenter  de  tradilione 
divina  et  apostolica  observatione  ser- 
vandura  est  et  tenendura  quod  apud 
nos  quoque  et  fere  per  provincias  uni- 
versas  tenetur,  ut  ad  ordinationes  rite 
celebrandas  adeam  plebem  cui  praepo- 
situs  ordinatur  episcopi  ejusdem  pro- 
vinciae  proximi  quique  conveniant.  et 
episcopus  deligatur  plebe  praesente, 
quae  singulorum  vitam  plenissirae  novit 
et  uniuscujusqueactum  de  ejusconver- 
satione  perspexit.  Quod  et  apud  vos 
factum  videmusinSabini  coUegae  nostri 
ordinatione,  ut  de  universae  fraterni- 
tatis  suffragio  et  de  episcoporura  qui  m 
praesentia  convenerant,  quique  de  eo 
ad  vos  lilteras  fecerant.  judicio  epit©*- 


^M  r)?vr  CT 

patus  ci  (leferretur  ct  mtinus  ei  iii  locum 
15;i.>)[!idis  iuipoueretur.  Nec  resciudeic 
ordwiatiouem  jure  perfectam  potcst, 
quod  Dasiiides  post  crimiua  sua  detecla 
ct  couscieulinm  ctiaiu  propria  coufes- 
siouc  uudataiu,  Romam  pergeus  Sle- 
I)!ianum  collegam  uostrum  louge  posi- 
tum  et  gestic  rei  ac  veritatis  iguarum 
fcfellit,  ut  examhirct  repoui  se  iujusle 
in  cpiscopatuui  dc  quo  fucrat  jure  dc- 
posilus.  IIoc  co  pcrliuct  ut  Ba«;ilidis 
nou  tasn  aboUta  siut  quaui  cumulata 
delicla,  ut  ad  superiora  pcccata  cjus 
ctiam  fallaciai  et  circuuivcutiouis  cri- 
lucn  acccsscrit.  Neque  cuim  tam  cul- 
paudus  cst  iilc  cui  ncgligeutcr  obrcp-  j 
tuiu  cst,  qiuim  hic  cxecraudus  qui  ' 
fraudulcutcr  obrepsit.Obrepere  autem 
si  Iiomiuibus  Basilidcs  potuit ,  Deo  nou 
potcst,  cum  scriptum  sit  :  Deiui  non 
ileridclur.  Scd  ncc  Martiali  potest  pro- 
fuissc  fallacia  quo  miuus  ipse  quoque 
ileiictis  gravibusiuvolutuscpiscopatum 
tcucrc  noa  dcbeat,  quaudo  ct  apostolus 
luoneat  et  dicat  :  Episcopum  oporlel  esse 
sine  crimine,  quasi Dei  dispensatorcm. 

Quapropter  cum,  sicut  scripsistis. 
fralrcs  dilectissimi,  et  ut  Fcli.v  ct  Sa- 
Linus  coIlegK  nostri  asscvcraut,  uliiuc 
alius  Tclix  deCa^saraugusta  fidei  cultor 
uc  defeusor  veritatis  litteris  suis  signi- 
Jicat ,  Basilides  et  Martialis  nefaudo 
idololatriuj  riL'cl!o  contaminati  siut  : 
Easilides  adhuc  iusuper,  pra^ter  libelli 
maculam,  cum  in  iufirmitate  decum- 
l)eret,in  Dcum  blasplicmavcrit  et  sc 
])lasphemassc  confessus  sil,  et  episco- 
patum  pro  conscicutia)  s>ice  vulucre 
spoute  dcponcns  ad  agciidam  poenilcn- 
tiam  convcrsus  sit ,  Dcum  deprecaiis, 
et  satis  gratulans  si  sibi  vel  laico  com- 
luuuicare  contingcret ; Martialis  (|U0(iue 
prrctcr  gentilium  turpia  et  lutulcnta 
tonvivia  iu  collegio  diu  frei|uculat3,  ct 
filios  iii  codeiu  collegio  cxtcrarum  gcu- 
tiuin  morc  apud  prophaiia  scpulcra  dc- 
positos  et  alicuigenis  couscpuUo>,  a(  lis 
ctiam  publicc  habitis  apud  procuralo- 
icm  duccnarium  (I)  obtcmperassc    sc 


(I)  Qiii  fisrales  pecunialcs  exicebanl,  scxa- 
(^enarii  ,centcnarii  ,ducenarii  noniinabanlur, 
juxla  nunierum  pecuniarum  quas  in  slipcn- 
diujn    siccipiebant    :    bominum   (jenus    valde 


pr.TANl 

idololatriae  et  Christum  negasstc  coi>- 
testatus  sit :  cuuujue  alia  multa  siul  ct 
gravia  dclitta  quibus  Basilides  ct  Mar- 
lialis  implicali  tcuciitur,  frustra  tale3 
cpiscopatuiu  silii  usurpare  couantHf, 
cuin  luaiiifestuiu  sit  ejusmodi  IiomiiLcs 
nec  ecclcsije  Chrisli  poss(j  praccsse  uoc 
Deo  sacrificia  olferre  deberc  ;  maximc 
cum  jamprideiu  nobiscum  ct  cum  oup- 
uibus  omuiiio  cpiscopis  in  toto  mundo 
ccnstilutis  cfiam  Cornelius  collcga  nos- 
tcr,  saccrdos  pacificus  ac  justus,  et 
marlyrio  quoque  diguatioue  Doiniui 
honoratus,  decrevcrit  cjusmodi  homi- 
ncs  ad  p^ruitcnliam  quidem  agendam 
posse  admitti  ,  ab  ordinatioue  autem 
cleri  atque  sacerdotali  hoiiore  prohi- 
beri. 

Ncc  vos  movcat,  fratrcs  dilectissimi, 
si  apud  quosdam  in  uovissimis  tcmpo- 
ribus  aut  lubrica  lides  nutat  ,  aut  Dei 
tiiuor  irreligi^tsus  vacillat,  aut  pacifica 
coucordia  non  perseverat.  Praenuntiata 
suut  hocc  fiitura  iu  saeculi  fiue,  ct  Do- 
miiii  vocc  at^jue  apostolorum  contesta- 
[ionc  praedictum  cst  dcficicnle  jam 
uiuudo,  at<iuc  appropiu(iuaule  auti- 
cliristo,  l)oua  qua.'(iuc  deficere,  mala 
vcro  ct  adv(.'rsa  proliccre. 

Non  sic  tainen ,  (juamris  novissimis 
t(  mporibus,  iu  ccclesia  Dei  aut  evau- 
gelicus  vigor  cecidit,  aut  Christiama 
virtiitis  aot  fidei  robur  clanguit,  ut  nou 
supersit  porlio  sacerdotum  quae  minimo 
ad  has  reiuiu  riiinas  et  fidei  naufragia 
succumbat,  sed  fortis  et  stabilis  honO' 
rcm  divina,'  majestatis  ct  sacerdotalem 
diguitatem  plcua  timoris  observationc 
lueatur.  Mciuiiiimus  ct  tencmus,  suo- 
cumbeutibus  licct  ct  ccdentibus  cajlo- 
ris,  Malhatiam  legem  Dei  vindicasso 
fortitcr;  Ilcliaiu,  Judaiis  deficicutibus 
al(iue  a  religionc  diviua  rcccdenlibus, 
stctisse  ct  ccitassc  sublimitcr;  Dauie- 
lein  ncc  soliludiiie  rcgioiiis  aliena;  nec 
pcrsccutioiiis  assidua;  iiifcstatioue  d»- 
territuiii  frequeuterac  fortitcr  gloriosa 
dcdisse  marlyria ;  tres  item  pueros  nec 


niolestum  omniLus  et  odiosum,sed  praeserfim 
(;iiri<liani5  ,  qai  siepi«sime  lalium  officiorum 
criidelilalu  comprchensi  ad  potcstales  rapi»> 
lianlur.  nisi  pactione  tarpi  vexalionfiii  red*- 

IliClCllt. 


EPIST 

caminis  nec  iriinis  fractos  contra  igiies 
Cal)yloiuos  fideliter  obstitisse  et  victo- 
rom  regem  iii  ipsa  sua  captivitate  vi- 
cisse.  Viderit  vel  prajvaricatorum  nu- 
merus  vel  proditorum,  qui  nunc  in 
ccclesia  contra  ecclesiam  surgere  et 
(jdeiii  pariter  ac  veritatem  labefaclare 
cneperunt.  Perraaiiet  apud  plurimos 
sincera  raens  et  religio  integra,  et  non 
nisi  Oomino  et  Deo  suo  anima  devota  , 
nec  cliristianam  fidem  aliena  perfidia 
deprimit  ad  ruinam  ,  sed  magis  excitat 
ct  exaltat  ad  gloriam,  secundum  quod 
beatus  apostolus  Paulus  hortatur  et 
dicii  :Quid  enim  si  exciderunt  a  fide  qui- 
dam  eorum  ,  numquid  infidelitas  illorum 
fidem  Dei  evacuavil  ?  Jbsit.  Esl  enim  Deus 
ixrax,  omnis  autem  Jiomo  mendax.  Si 
aTitem  omnishomo  mendax  est,  et  solus 
Deusverax,  quid  aliudservi,  et  raaxime 
sacnrdotes  Dei ,  facere  debemus  nisi  ut 
huraanos  errores  et  raendacia  relinqua- 
mus,  etpraeceptadominica  custodientcs 
in  Dei  veritate  maneamus? 

Quare  etsi  aliqui  de  collegis  nostris 
exliterint,  fratres  dilectissimi,  qui 
deificam  disciplinam  negligendam  pu- 
tant  et  cum  Basilide  etMartiale  temere 
communicant,  conturbare  fidem  nos- 
tram  res  ista  non  debet,  cuin  Spiritus 
sanctus  in  psalmis  talibus  comminetur 
dicens  :  Tu  autem  odisti  disciplinam  ,  et 
ahjecisti  sermones  meos  retro.  Si  vidcbas 
furem,  concurrebas  ci,  et  cum  adulleris 
portionem  tuam  ponebas.  Consortes  ct 
participes  ostendit  eos  alienorum  de- 
iictorum  fieri  qui  fuerint  delinqucnti- 
bus  copulati.  Sed  et  lioc  idein  Paulus 
apostolus  scribit  ct  dicit  :  Susurratores, 
detractores,  abhorrentes  Deo ,  injuriosi , 
superbi ,  jactantes  sui,  adinventores  ma- 
iorum,  qui  cum  justitiam  Dci  cognovis- 
sciU,  non  intellexerunt ,  quoniam  qui 
ialia  agiint  morte  sunt  digni,  non  ian- 
ium  qui  faciunt  ea,  sed  et  qui  consen- 
Uunt  cis  qui  hcBc  agunt  :  quoniam  qui 
ijxiia ,  inquit ,  agunt ,  morte  sunt  digni. 
Mainirestat  et  comprobat  mortc  dignos 
esse  et  ad  poenain  venire,  non  tantum 
illos  qui  mala  faciuat,  sed  etiam  eos 
qui  talia  agentibus  consentiunt,  qui 
<ium  malis  et  pcccatoribus  et  poenilen- 
tjain  ;ion  ngenlibus  iilicita  commuiii- 


OL^.  105 

catione  misccntur,  nocentium  contac- 
tibus  polluuntur,  et  duui  jungunlur 
in  culpa  ,  sic  nec  in  poena  separan- 
tur.  Propter  quod  integritatis  et  fidei 
vcstrae  religiosam  soUicitudinem,  fra- 
tres  dilectissimi,  et  laudamus  pariter 
et  probamus;  et  quantum  possumiis 
adhortanmr  litteris  nostris  ne  vos  cuiu 
prophanis  et  maculatis  sacerdotibus 
comraunicatione  sacrilega  misceatis , 
sed  integrara  et  sinccrara  fidei  vestne 
firmitatem  religioso  tiraore  scrvetis. 
Opto  vos,  fratres  carissimi,  sempcr 
bene  valere. 


Ad  Florentium  Pupianum. 
EPISTOLA    LXVIII. 

De  oblreclatoribiis. 

Cyprianus ,  qui  et  Tliasciiis ,  Florentio  cui  ci 
rupiano  fratri  salutem  (1). 

Ego  tc,  frater,  credideram  tandem 
jam  ad  poenitentiam  converti,  quod  iu 
praeteritura  tamiufanda,  tam  turpia , 
tam  ctiam  gentilibus  execranda  aut 
audisses  dc  nobis  teinere  aut  credidis- 
ses.  Porro  autem  etiara  nunc  in  litteris 
tuis  animadverto  eundem  te  adliuc  esse 
qui  prius  fucras,  cadem  te  de  noijis 
credere,  et  in  eo  quod  credideiis  per- 
severare ,  et  ne  forte  claritatis  et  mar- 
tyrii  tui  dignitas  nostra  communicatione 
maculetur,  in  mores  nostros  diligenter 
inquirere,  et  post  Deum  judicem,  qui 
sacerdotcs  facit ,  te  velle ,  non  dicam 
de  me,  (  quantus  enira  cgo  sum?  )  scd 
de  Dei  et  Christi  judicio  judicare.  Hoc 
est  in  Deum  non  credere,  hoc  est  rc- 
bellera  adversus  Christum  et  adversus 
evangeliuin  ejus  cxistere,  ut  cum  ille 
dicat  :  Nonne  duo  passeres  asse  veneunt , 
el  neutcr  eorum  cadit  in  terram  sine  pa- 
tris  voluntate ,  et  probct  raajestas  ejus 
et  veritas  sine  conscientia  et  perniissu 
Dei  etiara  minora  non  fieri,  tu  existi- 
mes  sacerdotcs  Dei  sine  conscientia 
ejus  in  ecclcsia  ordinari?  Nam  crcderq 
quod  indigni  et  incesti  sint  qui  ordi- 
nantur,  quid  aliud  esl  quam  creden,- 


(1)  Videtur  curn  Crclensi  volui^^e  crelizare 
Cyprianus ;  et  cum  suo  ille  nouiiiii  ]'rreno.'!icw 
alTixisiet  ,  iilipsuiii  lectise 


iOG  DIVI  C 

qood  non  a  Deo  nec  pcr  Deum  sacerdo- 
tes  ejus  in  ecclesia  constituantur?  An 
putas  majus  esse  de  me  meura  quam 
Dei  testiraonium,  cum  Dominus  ipse 
doceat  et  dirat  tcstimonium  non  csse 
verum  si  quis  ipse  de  se  testis  existat , 
eoquodunusquicque  utiquesibifaveat, 
iiec  contra  se  aliquis  infesta  et  adversa 
depromat ,  fides  vero  siucera  sil  verita- 
lis,  si  in  praedicationibus  nostris  alius 
sil  praidicator  ac  testis?  S/  testimonium , 
inquit,  di.rcro  de  me,  teslimonium  meum 
non  esl  verum.  Alius  est  enim  qui  testis 
est  dc  me.  Quod  si  ipse  Dominus  omnia 
postmodum  judicaturus  uoluit  de  testi- 
monio  suo  sibi  credi,  sed  maluit  de 
judicio  ac  testimonio  Dei  patris  pro- 
l)ari,quanto  magis  hoc  servos  ejus  ob- 
servare  oportet,  (|ui  judicio  ac  testimo- 
nio  Dei  non  probantur  tautum,sed  etiam 
gloriantur ! 

Praevaluit  autem  apud  te  conlra  di- 
vinam  sententiam  et  contra  conscien- 
tiam  nostram  fidei  suse  viribus  nixam 
iniraicorum  et  malignorum  commen- 
tum ,  quasi  apud  lapsos  et  prophanos  et 
extra  ecclesiam  positos,  de  quorum 
pectoribus  excesserit  Spiritus  sanctus, 
esse  aliud  possit  nisi  meus  prava,  et 
fallax  lingua,  ct  odia  venenata,  et  sa- 
crilcga  mendacia;  quibus  qui  credit , 
cumillis  necesse  cst  iuveniaturcum  ju- 
dic'i  dies  venerit.  Quod  vero  dixisti  sa- 
cerdotes  humiles  esse  debcrc,  quia  et 
Doraiuus  et  apostoli  ejus  humiles  fue- 
runt ,  humilitatem  raeara  ct  fratres  om- 
nes  ct  gentiles  quoque  optirae  norunt 
ot  diiigunt;  et  tu  quoque  noveras  et 
diligebas,  cum  adhuc  in  ccclesia  esscs 
et  raccuin  coraraunicares.  Quis  autem 
nostrumlonge  estab  hurailitate,  utrum- 
ne  ego,  (jui  quotidie  fratribus  servio, 
et  venicnles  ad  ecclesiara  singulos  be- 
uignc  et  cura  voto  et  gaudio  suscipio, 
an  lu,  qui  te  episcopura  episcopi  elju- 
dicera  judicisadtempus  a  Deo  dati  cou- 
gtituis?cum  Dorainus  Deus  in  Deulcro- 
uomio  dicat :  Et  Jiomo  quicunque  ficerit 
m  supcrhia  ut  non  exaudiat  sacerdotem 
aut  judicem  quicunque  fuerit  in  diebus 
iilis,  morielur  liomo  ille ,  et  onnis  popu- 
lus  cum  audierit  timehit,  et  non  a(jent 
impie  eiiam  nunc.  Et  iterura  ad  Samue- 


YPniANI 

lera  loquitur  et  diclt  '.Nonfesprccgrunt, 
sed  me  sprcverunt.  Et  adhuc  Doraiuus  in 
evangelio,  cum  ei  dictum  esset,  Sic 
respondes  pontifici ,  custodiens  et  docens 
sacerdotalem  honorem  servari  oportere , 
contra  pontificem  nihil  dixerit,sed  in- 
nocentiam  suam  tanturaraodo  purgans 
responderit  diceus  :  Si  male  locufus 
sum  ,exprobra  de  malo.  Si  aulem  hene, 
quid  me  coedis?  Uem  beatus  apostolus, 
cura  ei  dictura  esset,  Sic  insilis  in  sacer- 
dolem  Dei  maledicendo ,  nihil  conturae- 
liose  locutus  sit  adversus  sacerdotem, 
quando  et  potucrit  se  constanter  exe- 
rere  adversus  eos  qui  Dominura  cru- 
cifixissent  ct  qui  jam  Deum  et  Christum 
ct  templura  et  saccrdotium  perdidis- 
sent,  sed  quaravis  in  falsis  et  spoliatis 
sacerdotibus  urabrara  laraeu  ipsara  ina- 
ncra  saccrdolalis  noraiuiscogitans  dixe- 
rit :  IScsciebam  fralres  quia  pontifrx  rst. 
Scriptum  esl  enim  :  Principem  populi  tui 
non  maledices. 

Nisi  si  saccrdos  tibi  fui  ante  persecu- 
tionera,  quando  raecura  commuuica- 
bas,  post  pcrsecutioneiu  sacerdos  cssc 
desivi.  Persecutio  enim  veuiens  te  ad 
summara  raartyrii  subliiniiatem  pro- 
vexit.  Me  autera  proscriptionis  ouerc 
depressit,  cum  publice  legerctur  :  .Si 
quis  tenet  vcl  possidel  de  bonis  CoBCilii 
Cypriaju  episcopi  Christianorum ;  ut 
etiara  qui  non  credebant  Deo  episco- 
pum  constituenti .  vel  diabolo  crcderenk 
episcopum  proscribenti.  Nec  hnec  jacto , 
scd  dolens  profero ,  cuin  te  judicem  Dei 
constituas  et  Christi,  qui  dicit  ad  apo- 
stolos  ac  per  hoc  ad  omnes  pra^positos, 
qui  apostolis  vicaria  ordinatione  succe- 
dunt  :  Qui  audit  vos,  me  audit;  ct  qui 
me  audit,  audit  cum  qui  me  misit.  Et  qui 
rejicit  vos ,  me  rejicit  ct  eum  qui  me  misif. 

Indc  enira  schisraata  et  haeroses  ob- 
ortaj  sunt  et  oriuntur,  dura  cpiscopus, 
(jui  unus  est et  ecclcsia? prceest ,  superba 
quorundam  prajsumptione  contemni- 
tur ,  et  horao  dignatione  Dei  honoratus , 
indignus  horainibus  judicatur.  Quia 
cnini  hic  est  supcrbia)  tumor  ,  qua»  ar- 
rogantia  auimi ,  quae  raentis  inflatio ,  ad 
cognitioneni  suam  prx-positos  et  sacer- 
dotos  vocarc,  ac  nisi  apud  tc  purgali 
fucrimus  etsententia  tua  absoluti ,  ecce 


EPISTOL^. 


407 


pm  sex  annis  nec  fraternitas  habuerit 
cpiscopum ,  nec  plebs  praepositum ,  nec 
'^Tox  pastorem,  nec  ecclesia  guberna- 
torem,  nec  Cliristus  antistitem,  nec 
Deus  sacerdotem?  Subveniat  Pupianus 
et  sententiam  dicat  et  judicium  Dei  et 
Cliristi  in  acceptum  referat,  ne  tantus 
Jidelium  numerus,  qui  sub  nobis  arces- 
»itus  est ,  sine  spe  salutis  et  pacis  exisse 
videatur ,  nec  novus  credentium  popu- 
liis  uullam  per  nos  consecutus  esse  bap- 
tismi  et  Spiritus  sancti  gratiam  judice- 
tur,  ne  tot  lapsis  et  poenitentibus  pax 
data  et  communicatio  nostra  examina- 
tione  concessa  judicii  tui  auctoritate 
solvatur.  Annue  aliquando  et  dignare 
pronuntiare  de  nobis  et  episcopatum 
nostrura  cognitionis  tuae  auctoritate  fir- 
mare,  ut  Ders  et  Cliristus  ejus  agere 
tibi  gratias  possint,  quod  per  te  sit  an- 
tistes  et  lector  altari  eorum  pariter  et 
plel)i  restitutus.  Apes  habentregem,et 
ducem  pecudes ,  et  ei  fidem  servant. 
Latrones  mancipi  (1)  obsequio  pleno 
humilitatis  obtemperant.  Quanto  sim- 
pliciores  et  meliores  vobis  sunt  bruta; 
pecudes  et  muta  animalia,  et  cruenti 
licet  ac  furentes  inter  gladios  atque  in- 
ter  arina  prsedones?  Pra^positus  illic 
agnoscilur  et  timetur ,  quem  non  sen- 
teutia  divina  constituit,  sed  in  quem 
factio  perdita  et  nocens  caterva  cou- 
sensit. 

Dixisti  sane  scrupulum  tibi  esse  tol- 
lcndum  deanimo,  inquemincidisti.  lu- 
cidisti,  sed  tua  credulitatc  irreligiosa. 
Incidisti,  sed  tua  mente  et  voluntate 
sacrilega,  dum  incesta,  dum  impia, 
dum  nefanda  contra  fratrem,  contra  sa- 
cerdotem  facile  audis,  libenter  credis, 
aliena  meudacia  quasi  propria  et  pri  - 
vala  defendis;  nec  recordaris  scriptum 
csse  :  Sepi  aures  luas  spinis,  et  noli  au- 
dire  lincjuam  nequam.  Et  iterum  :  J\lalus 
obuudil  linguce  iniquorum ,  justus  autem 
iwn  infcndil  labiis  mendacibus.  Quare  in 
hunc  scrupulum  non  inciderunt  marty- 
Fes  sancto  Spiritu  pleni  et  ad  conspec- 
tum  Dei  et  Christi  ejus  passione  jam 
proximi,  qui  adCyprianum  episcopum 
littcras  de  carcere  direxerunt,  sacer- 


H)  Id  est  principi ,  praeposifo  ,  duci  suo. 


dolem  Dci  agnoscenfes  et  contcstanfes 
ei.  Quare  in  hunc  scrupulum  non  inci- 
derunt  tot  episcopi  coUegae  mei ,  qui 
velcum  de  raedio  recederent  proscripti 
sunt,  vel  apprehensi  in  carcerem  cou- 
jecti  et  in  catenis  fuerunt,  aut  qui  in 
exilium  relegati,  illustri  itinere  ad 
Dominum  profecti  suut,  aut  qui  qui- 
busdam  locis  animadversr  ccelestes  co- 
ronas  de  Domini  clarificatione  sumpse- 
runt?  Quare  in  hunc  scrupulum  non  in- 
ciderunt  de  plebe  ista  nostra  quae  apiid 
nosest,etnobisde  Dei  dignatione  com- 
missa  est,  tot  confessores  quaestionati 
et  torti,  et  insignium  vulnerumetcica- 
tricum  memoria  gloriosi,  tot  virgines 
integrae,  totlaudabiles  viduae,  ecclesiae 
denique  universae  per  totum  mundum 
nobiscum  unitatis  vinculo  copulatae? 
Nisi  si  omnes  isti  communicantes  me- 
cum ,  secundum quod  scripsisti .  polluto 
nostro  ore  polluti  sunt  et  spem  vitae 
aeternae  comraunicationis  nostrae  conta- 
gione  perdiderunt  :  Pupiauus  solus  iu- 
teger,  inviolatus,  sanctus ,  pudicus, 
qui  nobisraiscere  se  noluit,  in  paradiso 
atque  in  regno  coelorum  solus  habitabit. 
Scripsisti  quoque  quod  ecclesia  nunc 
propter  me  portionem  sui  in  disperso 
habeat,  quando  omnis  ecclesiae  populus 
et  collectus  sit  et  adunatus  et  individua 
concordia  sibi  junctus,  soli  illi  foris  re- 
mauserintqui  etsi  intuse£sent,ejiciendi 
fuerant,  nec  patiatur  Dominus  popu4i 
sui  protector  et  tutor  triticum  de  area 
sua  diripi,  sed  solae  possint  paleae  de 
ecclesia  separari,  quando  et  Apostolus 
dicat  :  Quid  enim  si  exciderunt  a  fide 
quidam  illorum  ?  Numquid  infidelitas  il- 
lorum  fidem  Dei  evacuavit?  Absit,  Eat 
enim  Deus  verax,  omnis  autem  homo 
mendax.  Et  Dominus  quoque  in  evan- 
gelio,  cum  eura  loquentem  discipuli 
derelinquerent ,  conversus  ad  duodeci  m 
dixit :  Numquid  et  vos  vultis  ire  ?  Rf- 
spondit  ei  Pcirus  dicens  :  Domine,  ad 
quem  ibimus?  Ferbum  vitoe  ceternm  ha- 
bes,  et  nos  credimus  et  cognovimus  quo- 
niam  tu  es  fiiius  Dei  vivi.  Loquitur  illic 
Petrus ,  super  quem  aedificanda  fuerat 
ecclesia,  ecclesiae  nomine  (1)  doceus 


(i)  •  Quia  Petrus  ggrcbat  to(iu$  ecc]c«i<£  ik- 


108  DTVI  C 

ct  ostenJGns  quia  clsi  conturaax  ac  su- 
perha  obaudirc  nolentiurn  raultitudo 
discedat,  ecclesia  tamen  a  Christo  non 
lecedit,  et  illi  sunt  ccclesia  plebs  sa- 
terdoti  adunata  et  pastori  suo  grex  ad- 
liarcus.  Unde  scire  debes  episcopum  in 
ccclesia  esse  et  ecclesiam  in  episcopo, 
et  si  quis  cura  episcopo  non  sit,  in  ec- 
clcsia  non  esse,  et  frustra  sibi  blandiri 
oos  qui  pacera  cuin  sacerdotibus  Dei 
iiou  liabcntesobrepunt  et  latenter  apud 
(luosdani  communicarc  se  crcdunt , 
quaudo  ccclesia,  (juae  catliolica  et  una 
t.'st,  scissa  non  sit  nequc  divisa  ,  sed  sit 
utique  conncxa  et  cohaerentium  sibi 
invicem  sacerdotum  glulino  copulata. 
Quamobrem ,  frater,  si  majestatem 
Dei.  qui  saccrdotes  ordinat,  cogitave- 
Tis,  si  Christum ,  qui  arbitrio  ct  nutu 
ac  prsesentia  sua  et  prjnpositos  ipsos  ct 
ecclesiam  cum  pra?positis  gubernat ,  ali- 
quando  respexeris,  si  dc  innocentia  sa- 
cerdotum,  non  humano  odio,  sed  di- 
vino  judicio  credideris,  si  temeritatis 
et  superbiaj  atque  insolentiae  tuoe  agere 
vcl  sero  pccnitentiam  coepcris,  si  Deo 
et  Christo  ejus,  quibus  scrvio,  et  qui- 
l)us  puro  atque  immaculato  orc  sacrili- 
cia  et  in  persecutionc  paritcr  ct  in  pace 
indesinonter  offero ,  plcnissimc  satis- 
feceris,  communicationis  tuae  poteri- 
inus  habcrc  rationem,  manente  tamen 
apud  nos  divinse  ccnsurae  rcspectu  et 
mctu,  ut  prius  Dominum  mcum  consu- 
lam  an  tibi  paccm  dari  et  te  ad  commu- 
iiicalioneni  ccclesiae  suae  admitti  sua  os- 
tensione  et  adaionitione  permittat.  Me- 
mini  enim  quid  jam  mibi  sit  ostensum  , 
immo  quid  sit  scrvo  obsequenti  et  ti- 
luenti  de  dominica  et  divina  auctoritatc 
pra.'cei)tum ;  qui  inter  caetera  quae  os- 
lcndere  ct  revelare  dignatus  est  ct  hoc 
addidit  :  Itaque  qui  Cbristo  non  crcdit 
saccrdotem  facienti,  et  postca  credere 
incipiet  sacerdolcm  vindicanti.  Quam- 
quam  sciam  somnia  ridicula  et  visio- 
iics  ineptas  quibusdam  videri,  sed  uti- 
quc  illis  qui  nialunt  contra  sacerdotes 

(;urHta  gerier.ililale  personam,  ut  ail  Augus- 
tinus.  Inulililcr  se  lorqueiit.qui  argumenlum 
lioc  alio  Iransfcrre  conanlur.  >•  Ilr»  Baluzius  , 
qui ,  iit  «emel  adnioneamu^ ,  scmper  ct  ubique 
gaUicaf)arurti  opinaiionum  propn(;nrtlor  acer- 
rimui  apparel.  {Edit.  Fuont.) 


YPniANI 

I  credcre  quam  sacerdoti  (i).  Sr6  nihi! 

mirum ,  quando  de  Joseph  fratre.s  sui 

dixerunt :  Ecce  somniator  ille  venil ,  nnnc 

ergo  venite,  occidamus  illurn;  et  somnia- 

tor  postea  quod  somniaverat  coiiseculus 

sit,  et  occisores  ac  venditores  confiisi 

sint;  ut  qui  vcrbis  prius  non  credidis- 

sent,  factis  postmodum  crederent.  l>e 

iis  autera  quac  tu  egisti  vel  in  persecu- 

tione  vel  in  pace  stultum  est  ut  velim 

te  judicare  quando  tu  magis  judicem  to 

j  nostri  constitueris.  Ilaec  pro  aniini  mci 

'  pura  conscientia  et  pro  Domini  et  Dci 

mei  fiducia  rescripsi.  Ilabes  tu  litferas 

Jmeas,etcgo  tuas.  In  die  judicii  ante 

I  tribunal  Christi  utrumque  recitabiliir. 


Ad  Januarium  et  ccEleros  episcopcs 
JVuniidas. 

EPISTOLA  LXIX. 

De  baplizandi>  baerclicis. 

Cyprianus  ,  Liberalis,  CaldouitiB ,  J\ii:ius ,  Primut, 
CcEcilius  ,  Polrcarpus  ,  yicomedes  ,  Felix  ,  Mar^ 
rutius  ,  Successus  ,  Lucianus  ,  Ilonoraltis  ,  fl/r— 
iunatus  ,  Vicior,  Donatus.  Lncius  ,  Herculanus  , 
Fomponius ,  Demetrius,  Quintus  ,  5aJurTiiii«s  , 
.Varcut ,  alius  Saturninus ,  alius  Dor,al\is  ,  fluga- 
tianus,  Sedatns ,  Tertullus,  Hortensianus  ,  ttem 
alius  Saturninus  ,  Sattius:  .lanuario,  Satui-nino , 
Maxiino  ,  Fictori,  alio  Victori ,  Cassio ,  Prvculo , 
Modiano  ,  Citlino  ,  Gargllio  ,  Eutyciano  ,  alio 
Gargilio ,  alio  Saturnino  ,  yemesiano ,  yampvlo  , 
Antoniano  ,  Ilogatiaao ,  Honorato  frairibus  tor- 
lutem. 

CuM  simul  in  concilio  csseraus,  fra- 
tres  carissimi,  legimus  litteras  vestras 
quas  ad  nos  fecistis  de  iis  qui  apud  hae- 
reticos  ct  schismaticos  baptiziti  vidcn- 
tur,  an  ad  ecclesiam  catholicam  ,  quae 
una  et  vcra  cst,  venientes  baptizari 
debeant.  De  qua  re  quaraquani  <  t  ipsi 
illic  veritatem  et  (irmitatem  catliolicae 
r>gulae  tencatis,  tamen  quoniain  ci>n- 
sulendos  nos  pro  communi  diiectiouc 
existiraastis  ,  scntcntiam  nostram  non 
novam  promiraus,  sed  jampridem  ah 
anteccssoribus  nostris  sfatutam  et  a  no- 
bis  observatam  vobiscura  pari  consen- 
sione  conjungimus,  ccnsentes  scilicet 
et  pro  cerlo  tenenles  neininem  foris 


(1)  Ammidnus  Marceliinus  Iradil  qnovlunt 
doctos  doluisse  quod  apud  Allanteos  nali  non 
Cisenl ,  ubi  memorantur  somnia  non  vlderi. 


EPTSTOL.E. 


m 


I.aptizari  extra  ccclesiam  posse,  cum 
Ml  b.iplisina  unuiii  in  sancta  ecclesia 
constitutum,  et  scriptum  sit  Domino 
tiiccnte  :  Me  dereliquerunt  pnlem  aquos 
\Hvi2,  et  cffoderunt  sibi  lacus  detrilos  qui 
tion  possunt  aquam  portare.  Et  iterum 
divina  scriptura  nioneat  et  dicat :  Ab 
aqua  aliena  abstine  te,  et  a  fonte  aqu(B 
dience  ne  biberis.  Oportet  ergo  mundari 
cl  sanctificari  aquam  prius  a  sacerdote , 
ut  possit  baptismo  suo  peccata  hominis 
qui  baptizatur  abluere;  quia  per  Eze- 
ciiielem  prophctara  Dorainus  dicit :  £t 
ospergam  super  vos  aquani  mundani,  et 
mtndabimini  ab  omnibus  immunditiis 
vestris,  et  ab  omnibus  simulacris  vestris 
cmundabo  vos ,  et  dabo  vobis  cor  novum , 
ct  spirilum  no^um  dabo  in  vobis.  Quo- 
modo  autem  raundare  et  sanctificare 
aquara  potest  qui  ipse  immundus  est  et 
apud  quem  Spiritus  sanctus  non  est, 
cum  Dominus  dicat  in  Nuraeris  :  El 
omnia  quoecunque  tetigerit  immundus, 
immunda  ei^nt  ?  Aut  quomodo  baptizans 
dare  alteri  remissam  peccatorura  potest 
qui  ipse  sua  peccata  deponere  extra 
ccclesiara  non  potest? 

Sed  et  ipsa  interrogatio  quae  fit  in 
Laptisrao  testis  est  veritatis.  Nara  cum 
dicimus ,  Credis  in  vitam  ceteriiam  et  re- 
wissionem  peccatorum  per  sanctam  eccle- 
siam?  intelligimus  remissionera  pecca- 
torum  non  nisi  in  ecclesia  dari ,  apud 
li«reticos  autem  ,  ubi  ecclesia  non  sit , 
non  posse  peccata  diraitti.  Itaque  qui 
)ia?reticos  baptizare  posse  asserunt,  aut 
interrogationera  mutent,  aut  vindicent 
veritatem ,  nisi  si  eis  et  ecclesiara  tri- 
Luunt  quos  baptisma  habere  conten- 
dunt.  Ungi  quoque  necesse  est  eum 
qui  baptizatus  sit ,  ut  accepto  chrismale, 
id  est,  unctione,  esse  unctus  Dei  et  ha- 
bere  in  se  gratiam  Christi  possit.  Porro 
autem  eucharistia  est  unde  baplizati 
uuguntur  oleo  in  altari  sanctificato. 
Sanctiticare  autera  non  potuit  olei  crea- 
luram,qui  nec  altare  habuit  nec  eccle- 
siam.  tJnde  nec  unctio  spiritalis  apud 
lisereticos  potest  esse ,  quando  constet 
oleum  sanctiticari  et  eucharistiara  fieri 
apud  illos  oranino  non  posse.  Scire  au- 
tem  et  meminisse  debemus  scriptum 
csse  :  Oleum  peccatoris  non  mgat  caput 


meum  :  quod  ante  in  psalrais  prsemo- 
nuit  Spiritus  sanctus,  ne  quis  ex.orbi- 
tans  et  a  via  veritatis  exerrans  apud 
ha^reticos  et  Christi  adversarios  ungc- 
retur.  Sed  et  pro  baptizato  quam  pre- 
ccm  facere  potest  sacerdos  sacrilegns 
et  peccator,  cum  scriptura  sit :  Deits 
peccatorcm  non  audit;  sed  quieum  colue- 
rit ,  et  vohinlatem  ejus  fecerit ,  illum  att- 
di<?  Quis  autem  potest  dare  quod  ipse 
non  habeat,  aut  quoraodo  potest  spiri- 
talia  agere  qui  ipse  amiserit  Spiritum 
sanctum?  Et  idcirco  baptizandus  est  et 
innovandus  qui  ad  ecclesiam  rudis  ve- 
nit ,  ut  intus  per  sanctos  sanctificetur, 
quia  scriptum  est :  Sancti  estote ,  quia  et 
ego  sanctus  sum,  dicit  Dominus  ;  ut  qui 
in  errorem  seductus  est  et  foris  tinctus , 
in  baptismo  rero  et  ecciesiasticoetiam 
hoc  ipsum  deponat  quod  homo  ad  Deum 
veniens,  dum  sacerdotera  quairit,  in 
sacrilegumfraude  erroris  incurrit, 

Caeterura  probare  est  haereticorum  ct 
schismaticorura  baptisma  consentire  in 
id  quod  illi  baptizaverint.  Neque  enim 
potest  pars  illic  inanis  esse  et  pais 
praevalere.  Si  baptizare  potuit ,  potuit  ct 
Spiritum  sauctuni  dare.  Si  autem  Spi- 
ritura  sanctum  dare  non  potest,  quia 
foris  constitutus  cura  sancto  Spiritunoii 
est,  nec  baptizare  venienlem  potest, 
quando  et  baptisma  unum  sit,  et  Spi- 
ritus  sanctus  unus,  et  una  ecclesia  a 
Christo  Domino  super  Petrum  originc 
unitatis  et  ratione  fundala.  Ita  fit  ut 
cura  orania  apud  illos  inania  et  falsa. 
sint,  nihil  eorura  quae  illi  gesserint  pro- 
bari  a  nobis  debeat.  Quid  enim  potest 
ratura  et  firraura  esse  apud  Deum  quod 
illi  faciunt  quos  Dorainus  hostes  et  ad- 
versarios  suos  dicit  in  evangelio  suo 
ponens  :  Qui  non  est  mecum  adversum 
me  est;  et  quinonmecum  colligit,  spargit? 
Et  beatus  quoque  apostolus  Joannes 
mandataDomini  etprsecepta  custodiens 
in  epistola  sua  posuerit  dicens  :  Audistis 
quia  antichristus  venit.  Nuncautem  a7ili~ 
christi  multi  facti  sunt.  Unde  cognosci' 
mus  quia  novissima  hora  est.  Ex  nobis 
exierunt,  sed  non  fuerunt  ex  nobis.  Si 
enim  fuissentex  nobis,  mansissent  ^itique 
nobiscum.  XJnde  nos  quoque  colligere 
et  considerare  debemus  an  qui  adver- 
10 


no 


DIVI  CYPRTANI 


^arii  sunt  Domini ,  et  appellati  sunt  an- 
ticliristi,  possint  dare  gratiain  Christi. 
Quare  qui  cum  Domino  sumus,  et  uni- 
tatem  Domini  tenemus  et  secundum 
cjus  dignationem  sacerdotium  ejus  in 
ccclesia  administramus,  quaecunquead- 
versarii  ejus  et  anticliristi  faciunt  repu- 


ritate  sua  praestat,  cedit  illiset  consen- 
tit  ut  hostis  et  adversarius  Christi  ha- 
here  videatur  ahluendi  et  puri(icaudi  et 
sancUGcandi  homiuis  potestatem.  Nos 
iiutem  dicimus  eos  qui  iude  veniunt 
non  rehaptizari  apud  nos ,  sed  haptizari. 
Neque  enira  accipiunt  illic  aliquid  uhi 


diare  et  rejicere  et  pro  prophanis  ha-  niiiil  est;  sed  veniunt  ad  nos  ut  hic  ac- 
Lere  debemus,  et  eis  qui  de  errore  et  i  cipiant  uhi  et  gratia  et  veritas  omnia 
pravitate  venientes  aguoscunt  uniusjest,  quia  et  gratia  ot  veritas  una  est, 
ccclesiae  veram  fidera,  dare  illis  peri  Porro  autem  quidarade  collegis  nostris 
omniadivinaegratigesacramentaetuni-,  malunt  hsereticis  honorera  dare  quam 
tatis  et  fidei  veritatera.  Optamus  vos,i  nohis  consentire:  et  dum  unius  hap- 
Iratres  carissimi,  scmper  bene  valcre.  |  lismi  asseveratione  haptizare  venientes 

noluiit,  sic  aut  duo  haptismata  ipsi  fa- 
cinnt ,  dum  et  apud  haereticos  baptisma 
esse  dicunt,  aut  certe,  quod  est  gra- 
vius,  haereticorum  sordidam  etpropha- 
nam  tinctionem  vero  et  unico  et  legi- 
tiino  ecclesiae  catholicae  haptisrao  prae- 
ponere  et  praeferre  contendunt,  non 
considerantes  scriptum  esse  :  Qui  bap- 
tizatnr  a  mortuo,  quid  proficil  lacaiio 
ejus  (l)?  Manifestum  est  autem  eos  qui 


Ad  Quintum. 
EPISTOLA    LXX. 

De  baereticis  baptizandis. 
Cyfrrianus  Quinto  fratri  salutem. 

Retulit  ad   me,  frater  carissime. 


Lncianus  compreshyter  noster  te  desi- 
derasse  ut  significaremus  tihi  quid  sen-  

tiamus    de    his  qui    apud  hsreticOS   etj      «)  Saepcnumero  quidem   nosler  Cyprianus 
SChismalicoS  haptizati  Videntur.  De  qua  i  et  alii  Palres   arripiunt  de  scripturis  quid- 

re  quid  nuper  in  concilio  plurimi  co-i  ^"'*  ^^'*'''°  "^^'"^o'"""' ^"°  f*""*'*  ^'■opo- 
cpiscopi  cum  compresbyteris  qui  ade-l  fllT .^:::!?:^.^?'J!^^  ^l^^lL^^^r^llr 


raiit  censuerimus  ut  scires ,  cjusdera 


sensu  :  cujusmodi  aliqua  notavimiis  in  prx— 
cedentibus.  Quod  vero  hic  de  triccsimo  eccle- 


Cpistolae    exemplum    tihi   misi.   Nescio    siastlcicapitecitatumpleriquepulant.omnino 


«tenim  qua  praesumptione  ducunturqui- 
dam  de  collegis  nostris  ut  putent  eos 
qui  apud  haereticos  tincti  sunt,  quando 
ad  nos  venerint ,  haptizari  non  oportere, 
eo  quod  dicant  unura  baptisma  esse; 
quod  unum  scilicet  ideo  est,  quia  ec- 
clesia  una  est,  et  esse  baptisma  extra 
ccclesiam  non  potest  (1).  Nam  cuin  duo 
baptismata  esse  non  possint ,  si  haeretici 
vere  baptizant,  ipsi  habent  baptisma. 
Etquihocillis  patrocinium  de  aucto- 


(1)  Mirum  esse,ait  Augustinus,  quomuJo 
dirat  Cyprianus  separari  et  dividi  omnino  non 
posse  bapti?mum  el  ecclesiam.  Si  enim  bap- 
lisma  in  haplizalo  inseparabiliter  manet,  quo- 
modo  baptizatus  separari  ab  ecclesia  polesl ,  et 
baptismus  non  potest...  ?  Potest  haerelicus  et 
catholi.  us  baptisma  unum  habcre,  ct  unam 
«scclesiam  non  habere ,  sicut  pos>unt  in  calho- 
Uca  innocens  el  homicida  unum  habere  bap- 
tisma,et  unum  .^piritum  non  habere,  quia 
«jcul  unum  cst  baplisma  ,  sic  unus  Cil  spirilus 
et  una  ecilesia,  it.i  lit  ut  in  hoc  quoque  afjnos- 
tcndum  sit  auod  hjjjet ,  boc  ej  dandum  quod 
nonhab«l.  lligaHius, 


abludit  ab  sapientia  Sir.^cidis.  I\ccti$sime 
autem  Cyprianus  ait ,  haereticos  et  schisma- 
licos,  qui  extra  ecclesiain  sunt,  inter  mortuot 
computari,  nempe  mortuos  spiritaliter.  At 
nihil  tale  sibi  voluit  Siracides  ,  qui  hoc  tan- 
lum  dixif :  Eum  qui  a  morluo,  aTro  vexpou, 
hoc  est ,  a  conlaclu  mortui,  lavil ,  et  ahluit 
quod  immundi  contraxerat  ex  contage  cada- 
veris,  si  poslea  revertalur  ad  cadaveris  con- 
lactum  ,  jam  illam  suam  lavationem  perdi- 
(lisse,  quia  novo  morlui  contactu  scse  tonta- 
ininavil  :  quae  sententia  nihil  omnino  facit  ad 
mentem  Cypriani.  Ergo  quisquis  auclor  fnit 
istius  dicti,  Qui  a  mortuo  bapttzatur,  quid  pro— 
ficit  lavatio  cjus?  { hoccnim  primitus  aCypriano 
usurpalum  fuisse  numquam  crediderim  )  , 
appellatione  mortui  aiiquem  inlellexit  ex  Oii* 
[jentium  ,  qui  homines  quondam  fueraiit ,  et 
jam  cum  inter  Deos  censeri  incipiebanl,erant 
mortui  :  aul  si  non  aliquem  ex  talibus  Diis , 
sallem  aliquem  ex  ejusmodi  deorum  sacerdo- 
tibus  sive  cultoribus,  qui  eliam  a  Chrislianis 
inler  morluos  seculi  compulabanlur.  Ilaque 
auctor  istius  dicti, ut  verba  Siracidis  ad  suum 
dc  extra  Ecclesiani  baptizatis  sensum  Irans- 
ferret ,  o.Tiisit  quod  apud  Siracidem  sequilur, 
et  iterum  taTwjit  eum ;  quo  certe  omisso,  tola 
mens  Siracidis  eliditur  :  ex  eoque  qiiod  a  Si- 
racide  diclum  fuerat ,  Qvi  a  mortuo  b^piitatur 


EPISTOL.??. 
non  mnt  in  ecclosia  Clirlsti  iiiter  mor- 
luos  computari,  necposse  ab  eo  vivifi- 
cari  alterum  (jui  ipse  noii  vivat ,  quando 
Tina  sit  ecclosia,  quae  vita3  aeternae  gra- 
tiam  consecuta  et  vivit  in  aeternum  et 
Vivificat  Dei  populum. 

Et  dicunt  se  in  hoc  veterem  consue- 
tudincm  sequi,  quando  apud  veteres 
liaireseos  et  schismatuin  prima  adUuc 
fuerint  initia,  ut  hi  illic  essent  qui  de 
ccclesia  recedebant,  et  hic  baptizati 
prius  fuerant;  quos  tunc  tamen  ad  ec- 
clesiam  revertentes  et  poenitentiam 
agentes  necesse  non  erat  baptizare. 
Quod  nos  quoque  hodie  observamiis  ,  ut 
quos  constet  hic  baptizatos  esse  et  a  no- 
Lis  ad  hsereticos  transisse,si  postmo- 
dum  peccato  suo  cognito  et  errore  di- 
gcsto  ad  veritatemetmatricemredeant, 
satis  sit  in  poenitentiam  manum  impo- 
nere;  ut  quia  ovis  jam  fuerat,  hanc 
overa  abalienatam  et  errabundam  in 
ovile  suum  pastor  recipiat.  Si  autem 
qui  ab  hsreticis  venit  baptizatus  in  ec- 


«If 

scribendum,  scd  ratione  vincendum. 

Nam  nec  Petrus,  quem  primum  Domi- 

elesit,  et  super  quem  sedificavit 


nus 

ecclesiam  suam  ,  cum  secum  Paulus  de 
circumcisione  postmodum  disceptaret , 
vindicavit  sibl  aliquid  insolenler  aut 
arroganter  assumpsit,  ut  diceret  se  pri- 
matum  tenere  et  obtemperari  a  novel- 
lis  et  posteris  sibi  potius  oportere.  Nec 
despexit  Paulum  quod  ecclesia)  prius 
persecutor  fuisset,  sed  consilium  veri- 
tatis  admisit,  et  rationi  legitimae  quara 
Paulus  vindicabat  facile  consensit,  do- 
cumentum  scilicet  nobis  et  concordi;e 
et  patientia;  tribuens,  ut  non  pertina- 
citernostraamemus,  sedquaealiquando 
a  fratribus  et  collegis  nostris  utiUter  et 
salubriter  suggerunlur,  si  sint  vera  et 
legitima,  ipsa  potius  nostra  ducamiis. 
Cui  rei  Paulus  quoque  prospiciens  et 
concordiaj  et  paci  fideliter  consulens  iri 
epistola  sua  posuit  diceas  :  Propheics 
autcm  duo  aut  tres  loquantur,  et  coetcri 
examinent.  Si  autem  alii  revelatum  fucrit 


clesia prius  non  fuit,  sed  alienus  in  to- [se^fe/ifj,  ille  prior  taceat.  Qua  in  parte 
tura  et  prophanus  venit,  baptizandus   docuit  etostendit  multasinguUs  in  me- 


est  ut  ovis  fiat,  quia  una  est  aqua  in 
ccclesia  santta  quse  ovcs  faciat.  Et  id- 


lius  revelari  et  debere  unumquemquc 
non  pro  eo  quod  semel  imbiberat  ette- 


circo  quia  nihil  potest  esse  commune  jnebatpertinacitercongredi.sed  siquid 
mendacio  et  veritati ,  tenebris  et  luci ,  I  melius  et  utilius  exliterit  libenter  am- 


morti  et  immortalitati,  antichristo  et 
Christo,  per  omnia  debemus  ecclesioo 
catholicajunitatemtenere  nec  in  aliquo 
fidei  et  veritatis  hostibus  cedere. 
INon  est  autem  de  consuetudine  prae- 


ct  itcrum  tangit  eum,  non  proficit  Iwatio  ejus , 
dictum  prorsus  aliud  expressil :  Qui  baptizatur 
a  mortuo ,  non  proficit  lavatio  ejus.  Quod  idioti» 
Chrislianoruni ,  ob  eam  ,  quae  fuit  ipsis  nolis- 
rima,  mortuorum  appellalionem  ,  cum  mirc 
placuisset ,  negleclo  jam  Siracidis  sensu ,  in 
proverbium  abiit.  Hoc  igitur  Cyprianum  , 
non  ex  Siracide,sedex  viilgiproverbio  sump- 
«isse  malim  equidem  arbilrari,  quam  dicere 
virum  tantum  non  legisse,  aut  non  inlel- 
lexisse  Siracidem.  Enimvero  sic  eliam  opina- 
tum  esse  Augustinum  ,  ex  eo  coUigilur,  quod 
in  prolixa  adversus  Cresconium  disputatione, 
qua  Cypriani  sententiam  satis  acriter  refellit , 
haec  ipsa  verba  a  Cypriano  prolata  non  ad 
Siracidis  mentem  retrahit ,  sed  ex  ore  vulgi, 
uti  tum  ferebantur,excepta  sic  interpretalur, 
nt  dcfiniat  baplismum  a  mortuo  ,  hoc  est  hae- 
retico  sive  schismalico,  exlra  Ecclesiam  da- 
lum  ,  lunc  incipere  baplizato  proficere,  cuni 
laliter  baptizalus  transit  ad  corpus  Christi, 
quod  esl  Ecclesia  Dei  vivi.  Iti</altiu$, 


plecti.  Non  enim  vinciraur  quando  of- 
ferunturnobis  meliora ,  sed  instruimur, 
maxime  in  his  quae  ad  ecclesise  unita- 
tem  pertinent  ct  spei  ac  fidei  nostrae 
veritatem;  ut  nos  sacerdotes  Dei  et  ec- 
clesiae  ejus  de  ipsius  dignatione  praepo- 
siti  sciamus  reraissara  peccatorum  non 
nisi  in  ecclesia  dari  posse,  nec  posse 
adversariosChristi  quicquam  sibi  circa 
ejus  gratiam  vindicare. 

Quod  quidem  et  Agrippinus  bonae 
memoriae  vir  cum  caeteris  coepiscopis 
suis  qui  illo  in  tempore  in  provincia 
Atrica  et  Numidia  ecclesiam  Domini 
gubernabant,  statuit  et  librato  consilii 
communis  cxamine  firmavit.  Quorum 
sentenliam  et  rcligiosara  et  legitimara 
et  salutarem,  fidei  et  ecclesiae  catho- 
licae  congruentem ,  nos  etiam  secuti  su- 
mus.  Et  quales  super  hac  re  litteras  fe- 
cerimus  ut  scires ,  exemplum  earum 
ad  notitiam  tam  tuam  quam  coepisco- 
porum  ncstrorumqui  illic  sunt  pro  corc- 


i\i 


DIVI   CYPRI \NI 


muni  dilectione  transmisimus.  Opto  te  , 
Crater  carissime,  semper  beue  valere. 


Jd  SlepJianuTn  Papam. 
EPISTOLA    LXXI. 

De  Concilio. 
Cffriai»u  et  eaeteri  Stephano  frairi  talutem. 

Ad  quaedam  disponenda  et  consilii 


communis  examinatione  liraanda  ne- 
cesse  habuimus,  frater  carissime,  con- 
veiiientibus  in  unum  pluribus  sacerdo-   exempla  subdimus  hic.  Addimus  plane 


praecepti  afqne  evangcril  lojera  apostj- 
lica  magisteria  servarent. 

BapUsmum  autem  non  esse  quo  hae- 
retici  utuutur,  nec  quemquam  apud 
eos  qui  Christo  adversantur  per  gra- 
tiam  Cliristi  posse  proficere,  diligenter 
nuper  expressum  est  in  epistola  quae  ad 
Quintum  collegam  nostrum  in  Maurita- 
nia  constitulum  super  ea  re  scripta 
est,  item  in  litteris  quas  collegsenostri 
ad  coepiscopos  in  Numidia  praesidentes 
ante  fecerunt;  cujus  utriusque  epistote 


tibus  cogere  et  celehrare  concilium  ; 
in  quo  multa  quidem  prolata  atque 
transacta  sunt.  Sed  de  eo  vel  maxime 
tibi  scribendum  et  cum  tua  gravitate  ac 
sapientia  (1)  conferendum  fuit  quod 
magis  pertineat  et  ad  sacerdotalom 
auctoritatem  et  ad  ecclesiae  catbolicae 
uiiitatem  pariter  ac  dignitatem  dc  di- 
vinae  dispositionis  ordinalione  venien 


et  adjungimus,  frater  carissirae,  con- 
sensu  et  auctoritate  communi ,  ut  eliamt 
si  qui  presbyteri  aut  diaconi,  qui  vcl 
in  ecclesia  catholica  prius  ordinati  fue- 
rint,  et  postmodum  perfidi  ac  rcbelles 
contra  ecclesiam  steterint,  vel  apud  hae- 
reticos  a  pseudoepiscopis  et  antichristis 
contra  Cliristi  dispositiouem  prophaua 
ordiuatione  promoti  sint,  et  contra  al- 


tcm,  eos  qui  sint  foris  extra  ecclesiam  ^^^^  ^^^^  ^^"i^^  divinum  sacrihcia  fo- 
tincti  et  apud  haercticos  et  schismaticos ,  "^^^  falsa  ac  sacrilega  offorre  conati  snit, 
l«-ophanaj  aquae  labe  maculati,  quando  \  ^os  quoque  hac  conditione  suscipi  cum 


ad  nos  atque  ad  ecclesiam,  quoe  una 
r^t.  venerint,  baptizari  oportere,  eo 
(luod  parum  sit  cis  manum  imponerc 
ad  accipiendum  Spiritum  sanctum ,  nisi 
accipiant  et  ecclesiac  baptisnium.  Tunc 


revertuntur  ut  communicent  laici ,  el 
satis  habeant  quod  admittuntur  ad  pa- 
cera  qui  hostes  pacis  extiterint,  ncc 
debere  eos  revertentes  ea  apud  nos 
ordinationis  et  honoris  arma  retinere 


enim  demum  plene  sanctificari  et  esse  jq^^bus  contra  nos  rebellaverint.  Opor- 
filiiDeipossunt,si  sacramento  utroquc  tet  enim  sacerdotes  et  ministros  qui 
nascantur,  cum  scriptum  sit  :  msi  quls  i  ^^^^^i  et  sacrificiis  deserviunt  intcgrus 


reiialus  fuerit  cx  aqna  et  spiritu,  non 
potcst  introire  in  regnum  Dci.  Invenimus 
enira  ctiam  in  Actis  apostolorura  hoc 
csse  ab  apostolis  custoditum  et  salutaris 
fidei  veritate  servatum ,  ut  cum  in  domo 
Cornelii  centurionis  super  ethnicos  qui 
illic  aderant  fidei  calore  ferventes  et  iii 
Dominum  toto  corde  credentes  descen  j 
disset  Spiritus  sanctus,  quo  adimpleli  j 
variis  linguis  Deum  benedicerent,  ni-j 
Jiilominus  tamen  beatum  apostolum  Pe-  j 
trum  divini  praeccpti  atque  evaiigelii  i 
raemorem  praecepisse  ut  bapiizarenfur  i 
iidem  illi  qui  jam  fuerant  sancto  Spi-  [ 
ritu  plcni ,  ut  uihil  practermissum  vi- j 
deretur  quo   minus  pcr  oninia  divini  j 


atque  immaculatosesse,  cum  Dominus 
Deus  in  Levitico  loquatur  et  dicat  : 
Homo  in  quo  fuerit  macuJa  cl  vitium  non 
accedet  offcrre  dona  Dco.  Item  in  Exodo 
haec  eadem  praecipiat  et  dicat :  El  sa- 
cerdoles  qui  acceJunt  ad  Dominuni  Deum 
suJictificenlur ,  ne  forte  dcrcUnqual  illos 
Dominits.  Et  iterum  :  Et  cum  acredunt 
ministrare  ad  altaresancli ,  uon  adducenl 
in  se  dcUctum,  ne  moriavtur.  Quod  au- 
tem  majus  potest  esse  delictum  aut  ([uae 
macula  dcforinior  quam  adversusChris- 
tum  stetisse,  quam  ecclesiam  ejus, 
(|uam  ille  sanguine  suo  paravit  et  con- 
didil,  dissipasse  ,  quam  evangelica;  pa- 
cisac  dilcctionisoblitum  contra  unaui- 
mem  et  concordem  Dei  populum  hosti- 


(1,  Huncip5um  Stephanurn  iJe.n  Cypr.anus   ]i^  discordia;  furore  puguasso?  Qui  etsi 

ijr-ilabit   suixrhum ,  imperiliiui  aliiuc  ini-     .      .  ,  .  .      •  i 

■o.iduio,  imptiim  atqueobsiinaium.  £piit.    >psi  postmodum  ad  ecclesmm  redeuiit, 


spir- 
T>r( 


rcstituerc  tamen  eos  et  secum  revocare 


EPrsTor^. 


a: 


nen  possant  qul  ab  eis  seducti  ct  foris 
morle  praeventi  cxtra  ccclesiam  sine 
comniunicatione  et  pace  perierunt ; 
quorum  animae  in  die  judicii  de  ipso- 
rura  manibus  expctentur  qui  perditio- 
uis  auctores  et  duces  extitcrunt.  Et  id- 
circo  satisesttalibus  reverlentibus  ve- 
uiam  dari.  Non  tamen  dcbet  in  domo 
lidei  perfidia  promoveri.  Nam  quid  bo- 
nis  et  innocentibus  atque  ab  ecclesia 
non  recedeiitibus  reservamus,  si  eos 
qui  anobis  recesserint  et  contra  eccle- 
siam  steterint  honoramus? 

IIa3C  ad  conscientiam  tuam,  frater 
carissime,  et  pro  honore  communi  et 
prosimplici  dilectione  pertulimus,  cre- 
dentes  etiam  tibi  pro  religionis  tuse  et 
fidei  veritato  placere  quae  et  religiosa 
ixiriter  et  vera  sunt.  Cajterum  scimus 
quosdam  quod  semel  imbiberint  nolle 
deponere  nec  propositum  suum  facile 
mutare,  scd  salvo  intcr  collcgas  pacis 
ct  coiicordijR  vinculo ,  quaedam  propria 
quae  apud  se  semcl  siut  usurpata  reti- 
nere.  Qua  in  re  nec  nos  vim  cuiquam 
facimus  aut  legera  damus,  quando  ha- 
Leat  in  ecclcsia)  administrationc  volun- 
latis  suae  arbitrium  liberum  unusquis- 
que  prajpositus,  rationem  actus  sui 
iKimino  rcdditurus.  Optamuste,  frater 
cariasime ,  scraper  bene  Yalcre. 


k 


Jd  Jubaianunu 
EPISTOLA  LXXII, 

De  haereticis  bapli£andi&. 
Cyprianus  Jubaiano  frairi  salutem. 

SCRiPSiSTi  mihi,  fratcr  carissime, 
flesiderans  significari  tibi  motum  animi 
nostri  quid  nobis  videatur  de  hajrcti- 
corum  baptismo  ,  qui  foris  positi  ct  ex- 
tra  ecclesiam  constiluti  vindicant  sibi 
rem  nec  juris  sui  ncc  potcstalis.  Quod 
BDS  nec  ratum  possumus  nec  lcgitimum 
computare,  quando  hoc  apud  eos  essc 
constet  iliicitum.  El  (luonium  jam  supcr 
hac  fe  quid  scntircmus  littcris  iioslris 
cxpressimus,  ut  compcndium  facerem, 
cxempluin  earundcm  liltcrarum  libi 
misi,  quidin  concilio,  cum  coniplurcs 
adessemus,  decrevcrimusj   quid  itein 


postea  Qninto  collegse  nostro  de  eadem 
re  quaerenti  rescripscriin.  Et  nunc  quo- 
que  cum  in  unum  convenissemus  t.ra 
provinciae  Africa;  quam  Numidiae  epi- 
scopi  numero  scptuaginta  ct  unus,  hoc 
idcm  denuo  sententia  nostra  (irmavi- 
mus,  statuentes  unum  baptisma  csse 
quod  sit  in  ecclesia  catholica  constitu- 
tum,  ac  per  hoc  non  rebaptizari  sed 
l)aptizari  a  nobis  quicunque  ab  adul- 
tera  ctprophana  aqua  veniunt  abluendi 
et  sauctificandi  salutaris  aqua?  veri- 
tate. 

Necnos  movet,  fratercarissime,  quod 
in  litteris  tuis  complexus  es .  Novatia- 
nenses  rebaptizare  eos  quos  a  nobis  sot- 
licitant,  quando  ad  nos  omninonon  per- 
tineat  quid  hostes  ccclesiae  faciant, 
dummodo  teneamus  ipsi  postestatisnos- 
tra;  lionorem  et  rationis  ac  veritatis  fir- 
mitatem.  Nam  Novatiauus  simiarum 
morc ,  quae  cum  homines  non  sint,  hu- 
mana  tamen  imitantur,  vult  ecclesiaj 
catholicajauctoritatemsibietveritatem 
vindicare,  quando  ipse  in  ccclesia  noa 
sit ,  immo  adhuc  insupcr  contra  cccle- 
siam  rebellis  et  hostis  extiterit.  Sciens 
ctenim  unum  esse  baptisma ,  hoc  unum 
sibi  vindicat  ut  apud  se  esse  ecclesiam 
dicat  et  nos  hajreticos  faciat.  Nus  au- 
tem,  qui  ecclesiae  unius  caput  et  radi- 
cein  tencmus,  pro  certo  scimus  et  fidi- 
mus  nihil  illi  extra  ccclesiam  liccre, 
ct  baptisma  ,  quod  cst  unum  ,  apud  nos 
esse,  ubi  et  ipse  baptizatus  prius  fuerat 
quando  divin»  unitatis  ct  rationem  et 
veritatcm  tenebat.  Quod  si  in  ecclesia 
baplizatos  rebaptizandos  foris  extra  cc- 
clcsiam  Novatianus  existimat,  a  se  iu- 
cipere  debuerat ,  ut  prior  extraneo  ct 
haeretico  baptismo  rebaptizaretur,  qui 
post  ecclesiam  immo  ct  conLi'a  eccle- 
siara  baptizandos  foris  opiuatur.  Quale 
est  autem  ut  quia  hoc  Novalianus  facero 
audet,  nos  pulemus  non  esse  facieu- 
dum?  Quid  ergo?  quia  ct  honorem  ca- 
tliedrae  saccrdotalis  Novalianus  usurpat, 
i;um  idcirco  nos  cathedraa  renun!iar« 
dcbcmus?  Aut  quia  Novatianus  altare 
collocare  et  sacrificia  offerre  contra 
fas  nititur,  ab  altari  et  sacrificiis  ccs- 
sare  nos  oportct,  ne  paria  et  similia 
cum  illo  cclebrare  videamur?  Vunmu 


4U  DIVI  CY 

prorsus  et  stultom  cst,  ut  quia  >'ova- 
tianus  extra  ecclesiain  vindicatsibi  ve- 
ritalis  imaginem ,  rclinquaraus  ecclesix' 
veritatem. 

Apud  nos  autem  non  nova  aut  repen- 
tioa  rt's  est,  ut  biii^tizandos  ceiiseamus 
ros  qui  ab  haereticis  ad  ecclesiam  ve- 
uiunt,  quando  niulti  jam  anni  sint  et 
lunga  aetas(t),  ex  quo  sub  Agrippino, 
lionae  momoriae  viro,  convenientes  in 
nmim  episcopi  plurimi  hoc  statuerint . 
»tque  cxinde  in  liodiernum  tot  millia 
liaereticorum  in  provinciis  nostris  ad  ec- 
clesiam  conversi  non  aspernati  sint  ne- 
quecunctati,  iinmo  et  ralionabiliter  et 
libenter  amplexi  sint  ut  lavacri  vitalis 
etsahifaris  baptisnii  gratiam  conseque- 
rentur.  Ncque  cnim  difficile  est  doctori 
vera  et  legitima  insiiiuare  ei  qui  ha?re- 
ticapravitate  damnata,  et  ecclesiastica 
veriiateconipcrta  ,  ad  hoc  venitut  dis- 
cjit,  ad  hoc  (iiscit  ut  vivat.  Nos  nou  de- 
bemus  stuporcm  hacreticis  patrocinio 


(1)  llanr  longam  aclatem  Aufjustinus  lib.  ^ , 
rontra  Don.  in  paucos  annos  contraxil :  «  Con- 
>  kuetudinem ,  inquit ,  tam  robustam  antea 
»  Cyprianus  invenit ,  ut  cum  ejus  jnutandie 

•  auctorilalem   quam   sequeretur    vir    lanta 

■  scientia   praeditus   quaererel ,  non    nisi    in 

■  Africa   sola    factum    paucis   ante   se   annis 

•  Agrippini  concilio  reperiret.  »  Addit ,  hoc 
concilium  non  suffecisse  Cypriano  adversus 
totius  oiiiis  morem  ,  et  rationes  Cypriani 
verisimiies  esse  potius  quam  veras.  At  in  sep- 
timo  iamen  Eusebianae  bistoriae  libro,  ex 
epislolis  fere  Dionysii  Alcxandrini  episcopi 
romposito,  citanlur  magni  illius  viri  epislol;e 
fic  baptismo  quinque,  prima  ad  hunc  Cypriani 
iiostri  Sfephanum  ,  secunda  ad  Xyslum  in 
episcopatu  Romano  Slepliani  Luciique  succes- 
n^rem,  tertia  et  quarla  ad  Rornae  presbyleros 
Pliilemonem  et  Diony<ium  ,  quinta  ad  eum- 
dem  Xystum.  In  illa  vero  ad  Philemonem 
»iTibit  :  hoc  se  eliam  didicisse,  non  in  Africa 
tolum  vijiuiise  morL-m  baptizandi  venientes 
ci>  liaerelicis;  vcrum  mullu  anle  in  EccleMis 
«xlcberrimis  ct  conciiiorum  cliam  decretis 
apud  Iconienscs  cl  Synnadenses  .  et  apud 
genlcs  i>lcriis<iiic  alias  faclilalum  id  fuisse,cic. 
Uoc  anij)liu>  addil ,  suslincrcsc,  nec  audere 
artver^us  eos  scnlcntiam  ferre.  Qux  cerle  non 
mediocrem  faciunl  rontroversiam  Vincenlio 
Lirinensi ,  priore  Cominoiiilorio  suo  sic  opi- 
nanti,  Agcripimim  istuin  omnium  morla- 
lium  primum  ,  conlra  divum  canonem  ,  con- 
Ira  univ^-rsalis  ectJcsiae  rei;ulam  ,  conlra  seii- 
tuin  oiimium  coiis.'iccrdoluin  ,  contra  morem 
atque  instiluta  majorum  ,  Laplizandos  eos  qui 
ab  baereticii  ad  EcUeiiam  Tenirenl  censui-se. 

Iirjaltiu$. 


PRIANI 

consensus  nostrl  angcrc ,  cum  Hbentcf 
ac  pronipte  obteraperant  veritati. 

Plane  (juoniam  inveni  in  epistola  cu- 
jus  exemplum  ad  me  transmisisti  scrip- 
tum  esse  (juod  quserendum  non  sit 
quis  baptizaverit ,  quando  is  qui  bapti- 
zatus  sit  accipcre  remissam  peccatorum 
potuerit  secundum  quod  credidit,  prae- 
tereundum  hunc  locum.  non  putavi, 
maxiine  cum  iu  eadern  epistola  animad- 
verteriin  etiam  Marcionis  fieri  mentio- 
nem ,  ut  ncc  ab  ipso  venientcs  dicat 
baptizari  oportere,  quodjam  in  nomiac 
Jcsu  Christi  baptizati  esse  videantur. 
Considerare  itaquc  debemus  Cdcm  co- 
rum  qui  foris  credunt,  an  secunlum 
candcin  fidem  possint  aliquid  gratiaa 
coiisecjui.  >am  si  fidcs  una  cst  nobis  et 
haircticis,  potest  esse  ct  gratia  un:i.  Si 
eundem  Patrem,  eundem  Filium,  eun- 
demSpiritum  sanctum,  eandem  eccle- 
siam  confitcntur  nobiscum  Patripassiani, 
Anthropiani,  Valenliniani,  Appelletia- 
ni ,  Opliitae ,  Marcionitae ,  et  caeterae  hae- 
reticorum  pestes  et  gladii  ac  veneiia 
subvcrtendae  veritatis,  potest  illic  et 
baptismaunumesse,  si  e?«t  et  Cdes  uiia. 

Ac  ne  longum  sit  perhaeresesunivcr- 
sasdecurrere  et  singularum  vcl  incptia? 
vel  insanias  recenscre  ,  quia  nec  delec- 
tat  id  dicere  quod  aut  horret  aut  pudet 
nosse,  de  Marcione  interim  solo,  cujus 
mentio  in  epistola  a  te  ad  nostransmissa 
facta  est ,  cxaminemus  an  possit  baptis- 
matis  ejus  ratio  conslare. 

Doininus  cnim  post  rcsurrectlonera 
discipulos  suos  mitlens  quemadmodum 
baptizare  debcrent  instruxit  et  docuit 
diccns  :  Data  est  mihi  omnis  potestas  ftt 
coelo  et  in  terra.  Jle  ergo  et  docete  genles 
omnes baptizanles  eos  innomine Patris  et 
Filii  el  Spiritus  sancti.  Insinuat  trinita- 
tem,  cujus  sacramento  gciites  baptiza- 
rentur.  IVumquid  hanc  trinitatem  .Mar- 
cion  tencl?  ^iimquid  cundem  asserit 
qucm  ct  no«!  palrem  crcatorem?  Num- 
quid  cundcm  novil  filium  Christum  do 
Maria  virginc  nalum,  qui  sermo  caro 
factus  sit,  qui  pcccala  nostra  portavo- 
rit,qui  morlcm  moricndo  vicerit ,  qai 
resurrcctioncm  carnis  pcr  semetipsum 
primus  initiaveril,  et  discipulis  suia 
quod  iii  cadcin  carnc  rcsurrexUsct  o» 


EPTSTOL^. 


^1.5 


(enderit?  Longe  alia  est  apud  Marcio- 
nemsedetapudcaeteros  haereticos  li<ies. 
Iiniijo  niliil  est  apud  illos  nisi  perlidia 
et  blasphemia  et  contentio  sanctilatis 
ct  veritatis  iniraica.  Quomodo  ergo  po- 
test  videri  qui  apud  illos  baptizatur 
conseculus  esse  peccatorum  remissam 
etdivinaeindulgcntiae  gratiam  persuaui 
fidem,  qui  ipsius  fidei  non  habuerit 
veritatem?  Si  enim,  sicut  quibusdam 
videtur,  secundum  fidem  suara  quis 
accipere  aliquid  foris  extra  ecciesiam 
potuit,  utique  id  accepit,  quod  credi- 
dit.  Falsura  autem  credens  verum  acci- 
pere  non  potuit,  sed  potius  aduUera 
ct  prophana ,  secundum  quod  credebat, 
accepit.  Quem  locum  prophani  et  adiil- 
tcri  baptismi  subtiliter  Hieremias  pro- 
pbeta  perstringit  dicens  :  Ut  quid  qui 
cfmlristant  me  prcevaJenl?  Plaga  mea  so- 
Uda  ed,  unde  sanahor?  Dum  fit ,  facta 
esl  mihi  quasi  aqua  mendax  non  liabens 
fulem.  Mentiohem  facit  per  proplietam 
Spiritussanctusaquae  raendacis  et  ficlera 
non  liabentis.  Qu»  est  ha3c  aqua  men- 
dax  et  perfida?  Utique  ea  quae  baptismi 
imaginem  mentitur,  et  gratiam  fidei 
adumbrata  simulatione  frustratur.  Quod 
si  secundum  pravam  (idera  baptizari 
aliquis  foris  et  remissam  peccatorum 
consequi  potuit,  secundum  eandem  fi- 
dem  consefjui  et  Spiritum  sanctum  po- 
tuit,  et  non  est  necesse  ei  venienti 
irianum  iniponi  ut  Spiritum  sanclum 
conseqnatur  et  signetur.  Aut  utrumque 
enim  lide  sua  foris  consequi  potuit, 
aut  neutrum  eorum  qui  foris  fuerat 
accepit. 

Alanifestum  est  autem  ubi  et  pcrquos 
remissa  peccatorum  dari  possit,  (|Uifi 
in  baptismo  scilicet  datur.  Nam  Petro 
primum  Dominus,  super  queui  aedilica- 
vit  ecclesiam,  et  unde  unitatis  origi- 
nem  instituit  et  ostendit,  potestatem 
istam  dedit  ut  id  solveretur  in  coelis 
quod  ille  solvisset  in  terris.  Et  post  re- 
surrectionem  quoque  ad  apostolos  lo- 
quitur  dicens  :  Sicut  viisit  me  pater,  el 
ego  mitto  vos.  Hoc  cum  dixisset,  inspira- 
vil,  et  ait  illis  :  AccipiLc  Spiritum  sanc- 
tum.  Si  cujtis  remiseritis  peccata,  remit- 
tentur  illi ;  si  cujus  tenueritis,  tenebuntur. 
Unde  iutelligimus  uon  uisi  in  ecclesia 


praepositis  ct  in  evangelica  tege  ac  do- 
minica  ordinatione  fundatis  licere  bap- 
tizare  et  remissara  peccatorum  darc, 
foris  autem  nec  ligari  aliquid  posse  nec 
solvi ,  ubi  non  sit  qui  aut  ligare  possit 
aliquid  aut  solvere.  Nec  hoc,  frater 
carissime,  sine  scripturae  divinae  aue- 
torilate  proponiraus,  ut  dicamus  certa 
lege  ac  propria  ordinatione  divinitus 
cuncta  esse  disposita,  nec  posse  quem- 
quam  contra  episcopos  et  sacerdotea 
usurpare  sibi  aliquid  quod  non  sit  sui 
juris  etpotestatis.  Nam  etChoreetDa- 
than  et  Abiron  contra  Moysen  et  Aaroa 
sacerdotem  sacrificandi  sibi  licentiam 
usurpare  conati  sunt;  nec  tamen  quod 
illicite  ausi  sunt  irapune  fecerunt.  Et 
filiiAaron,  qui  alicnum  ignem  altari 
imposuerunt,  in  conspectu  statim  Do- 
mini  indignantis  extincti  sunt,  Quod 
supplicium  manet  eos  qui  alienara 
a^iuam  baptisnio  inferunt  falso,  ut  di- 
vina  censura  ulciscatur  et  vindicet  id 
haereticos  contra  ecclesiam  gerere, 
quod  non  nisi  soli  liceat  ecclesiae, 

Quod  autera  dicunt  quidam  de  eis, 
qni  iu  Samaria  baptizati  faerant,  adve- 
nientibus  apostolis  Petro  et  Joanne, 
tantum  super  eos  manum  impositam 
esse,  ut  acciperentSpiritura  sanctum, 
reb:iptizatos  tamen  non  esse,  locum 
istum  ,  frater  carissime  ,  ad  praesenteni 
causam  videmus  omnino  non  pertinere. 
Ilii  enim  qui  in  Samaria  crediderant 
fide  vera  crediderant,  et  intus  iu  eccle- 
sia,  quae  una  est,  et  cui  soli  gratiain 
baptismi  dare  et  peccata  solvere  per- 
missum  est,  a  Philippo  diacono,  quera 
iidem  apostoli  miscrant,  baptizati  erant, 
Et  idcirco  (juia  legitimum  et  ecclcsias- 
ticu;:i  baptismum  consecuti  fuerant, 
baptizari  eos  ultra  non  oportebat,  sed 
tantumraodo  quod  deerat,  id  a  Petro 
et  Joanne  factum  est,  ut  oratione  pro 
eis  habita,  et  manu  imposita,  invoca- 
retur  et  infundcretur  supcr  eos  Spiri- 
tus  sanctus.  Quod  nunc  quoque  apud 
nos  geritur,  ut  qui  in  ecclesia  baptizan- 
tur,  praepositis  ecciesiae  offerantur,  et 
per  nostram  orationem  ac  manus  impo- 
sitionem  Spiritum  sanctum  consequan- 
tur  et  signaculo  dominico  consumnieu- 
tur.  Non  est  ergo,  frater  carissirae, 

8. 


Hd  Dni c 

quod  haercticis  ceJcndnrn  exislimemus 
ut  baptisma,  quod  non  nisi  uni  et  suli 
ecclesiae  datum  sit ,  prodendum  pute- 
mus.  Boni  militis  est  adversus  rcbelles 
ct  bosles  iraperatoris  sui  castra  defen- 
dcre.  Gloriosi  ducis  est  commi<sa  sibi 
signa  servare.  Scriplura  est  :  Dominus 
Deus  tuiis  Deuszelans  est.  Qui  Spiritura 
Dei  accepimus,  zelum  divinacfidei  ha- 
bere  debemus.  Quo  zelo  Piiinees  pla- 
cnlt,  et  Deum  promeritus  indignantis 
iram  populo  pereunte  lcnivit. 

Quid  adulleram  et  alienigenam  et  di- 
vina3  unitatis  inimicam  in  acceptum 
rcferimus,  qui  non  nisi  unum  Christum 
ct  unam  ejus  ecclesiam  novimus?  Ec- 
clesia  paradisi  instar  exprimens,  arbo- 
res  fructiferas  intra  muros  suos  intus 
includit,  ex  quibus  quae  non  facit  fruc- 
tum  bonum  exciditur  et  in  ignem  mit- 
titur.  Uas  arbores  rigat  quatuor  flumi- 
niljusjidest,  evangeliisquatuor,  quibus 
baptisrai  gratiara  salutaris  coelesti  inun- 
datione  largitur.  >"umquid  de  ecclesiae 
fonlibus  rigare  potcst  qui  intus  in  cc- 
dcsia  non  est?  Numquid  paradisi  polus 
salubres  et  salutarcs  impcrtire  cuiquam 
potest ,  qui  perversus  et  a  semetipso 
daranatus  et  extra  paradisi  fontes  rele- 
pntus  aruit  et  ffiterna}  sitis  siccitate 
defecit?  Clamat  Doiiiinus  ut  qui  sitit 
veniat  et  bibat  dc  fluminibus  aqua?  vivae 
qn33  de  ejus  vcntre  fluxerunt.  Quo  ven- 
tunis  est  qui  sitit,  uirumne  ad  baercti- 
cos,  ubi  fons  et  fluvius  aquae  vilalis 
otnnino  non  cst ;  an  ad  ecclesiam  ,  i\ux 
unaestetsupcrunum,  qui  et  clavesejns 
it»cepit,  Domini  voce  fundata  est?  Haec 
rst  una  quae  tenet  et  possidet  omnem 
sponsi  sui  ct  domini  potestatem.  In  bac 
Iifccsidemus ,  pro  honore  ejus  alque  uni- 
(atc  pugnamus,  hujus  et  gratiam  pari- 
lcr  ct  gloriam  fideli  devotione  defen- 
dimus.  Nos  de  divino  pcrmissu  rigamus 
Bitienlem  Dei  populum,  nos  custodi- 
inus  terminos  vitalium  fontiura.  Si  pos- 
ftessionis  ergo  nostrae  jus  teneraus,  si 
sacramentum  unitatis  agnoscimus,  cur 
pra3varicatores  veritatis,  cur  proditores 
iinit;itis  existimamur?  Aqua  ecclesiae 
lidclis  et  salutaris  et  sancta  corrumpi 
c\.  adulterari  non  potest,  sicut  et  ipsa 
cccle64a  iiicorrnpta  et  caista  et  pudica 


YPRIa::! 

est,  Si  ecclesiae  devoti  et  in  eccTesra 
constituli  sunt  hasrelici ,  possunt  et 
baptismo  ejus  et  caeteris  salutaribus 
bonis  uti.  Si  autem  in  ecclesia  noa 
sunt,  imrao  et  contra  ecclesiam  faciunl, 
quoraodo  baptizare  bapUsmo  ecclebiae 
possunt? 

JNeque  enim  parva  res  haereticis  el 
modicaconceditur,  quando  a  nobis  bap- 
tisina  eorum  in  acceplum  refertur,  cum 
inde  incipiat  oninis  fidei  origo,  et  ad 
spem  vitic  aeternae  salutaris  ingressio, 
et  purilicandis  ac  vivificandis  Dei  ser- 
visdivinadignatio.  NarasibaptizariquLs 
apud  hareticos  potuit,  utique  et  remis- 
sara  peccatorura  consequi  potuit.  Si 
peccatoruin  reraissam  consccutus  est, 
et  sanctificatus  est,  et  templum  Dei 
factuscit;  si  sanctificatus  est,  si  tera- 
plum  Dei  factus  est  (1),  quaero  cujus 
Dei?  Si  creatoris,  non  potuit,  quia 
in  eum  non  credidit.  Si  Christl ,  nec 
hujus  fieri  potuit  templom,  qui  ne- 
gat  Deura  Cliristum.  Si  Spirilus  sancti, 
cum  trcs  unum  sint,  quomodo  Spiri- 
tus  sanctus  placatus  esse  ei  potest  qui 
aut  Filii  autPatris  inimicus  est? 

Proindc  frustra  quidam  qui  rationo 
vincuntur  consuetudinem  nobis  dnpo- 
nunt;  quasi  consuetudo  major  sit  veri- 
tate,  aut  non  id  sit  in  spiritalibus  so- 
quendum  ([uod  in  raelius  fuerit  a  sano 
to  Spiritu  revelatum.  Ignosci  enira  po- 
test  simpliciter  crranti,  sicut  de  sc 
ipso  dicit  beatus  apostolus  Paulas  :  Qui 
primo,  inquit.  fui  blasyinemus  et  peraC' 
culor  et  injuriosiis;  sed  viiiericordiain 
merui,  quia  ignorans  feci.  Posl  inspira- 
tionem  yero  et  revelalionem  factam, 
qui  in  eo  quod  erraverat  perseverat 
prudcns  ct  sciens,  sine  vcnia  ignoran- 
lije  peccat.  Praesumptionc  enim  atqoo 
obstinatione  quadam  nititur,  cum  ra- 
tione  supcretur.  Nec  quisquam  dicat, 
quod  accepimusab  apostolis  hoc  sequi- 
inur,quaiido  a|)ostoli  non  nisl  unam 
ecclesiam     tradideruiit     et    baptisma 


(1)  Kesiiondet  Augustinus  admiMcre  »e  noa 
fieri  teinpluin  Dei  qui  apud  hfBereticos  bapli- 
lalur;  lainen  pro  bapliLalo  haLctur  avarnt 
qui  ab  avarilia  non  rereiseril ,  el.am  v.  lem- 
plum  Dei  noD  liAt ,  ila  et  hjerelicuai  wn 
bapliurL 


EPISTOL^. 

tinum,  qnod  non  nisi  in  eadem  ccclesia 
sit  constitutura ,  ct  neminem  invenia- 
raus  ab  apostolis,  cum  apud  haereticos 
baptizatus  esset,  in  eodem  I)aptismo 
admissum  esse  et  communicasse ,  ut 
videantur  apostoli  baptisma  Iiaereti- 
corum  probasse. 

Quod  enim  quidara  dicunt,  quasi  ad 
Laireticorum  suffragium  pertineat  (}Uod 
dixerit  apostolus  Paulus  :  Veruntamen 
omni  modo ,  sive  per  occasionem ,  sive  per 
veritaiem  Christus  annuntietur ,  inveni- 
mus  hoc  quoque  ad  eorum  patrocinium 
qui  haereticis  suffragantur  et  plaudunt 
nihil  posse  proficere.  Neque  enim  de 
ha^reticis  aut  de  eorum  baptismo  lo- 
quebatur  in  epistola  sua  Paulus ,  ut 
aliquid  quod  ad  hanc  rem  pertincal 
posuisse    ostendatur.    Loquebatur   de 
fratribus  sive  inordinate  et  conlra  ec- 
clesiasticara  disciplinam  ambulantibus, 
sive  evangelicam  veritatem  de  Dei  ti- 
raore  servantibus.  Et  quosdam  ex  eis 
posuit  verbum  Domini  constanter  at- 
que  intrepide  locutos ,  quosdam  vero  in 
invidia  et  dissensione  versatos ,  quos- 
dam  servasse  circa  se  benevolam  cari- 
tateni ,  aliquos  vero  habuisse  malevo- 
laro  dissensionem ,  se  tamen  patienter 
omnia  sustinere ,  dumraodo  sive  in  ve- 
ritate  sivc  per  occasionem  nomen Chris- 
tj,  quod  Paulus  praedicabat,  ad  pUiri- 
morum  notitiam  perveniret,  et  nova 
adhuc  ac  rudis  sermonis  seminatio  lo- 
qucntium  praidicatione   crebresceret. 
PojTO  aliud  est  eos  qui  intus  in  ecclesia 
sunt  de  nomine  Christi  loqui ,  aiiud  est 
eos  qui  foris  sunt  et  contra  ccclesiam 
faciunt  in  nomine  Christi  baptizarc. 
Quare  qui  hsereticis  patrocinantur  non 
id  proferant  quod  Paulus  de  fratribus 
posuit;  sed  ostendant  si  hseretico  ali- 
quid  conccdcndum  putavit,  aut  si  fidcm 
et  baptisma  eorum  probavit ,  aut  si  per- 
fidos  et  blasphemos  remissioncm  pcc- 
:atorum  accipcre  extra  ecclesiam  possc 
constiiViit. 

Si.autem  quid  apostoli  de  ha^reticis 
senserint  consideremus  ,  invenionus 
eos  in  omnibus  eplstolis  suis  execrari 
ct  deteslari  hasreticorum  saciilegam 
pravitutem.  Nam  cum  dicant  &ermonem 
corum  ul  cancer  serpere ,  quomodo  po- 


ii' 


test  is  serrao  dare  remissam  peccato- 
rum  qui  ut  canccr  serpit  ad  aures  au- 
dientium?  Et  cum  dicantnullara  parti- 
cipationem  essc  justitise  et  iniquitati, 
nullam  communionem  lumini  et  teno- 
bris ,  quomodo  possunt  aut  tcncbras 
illuminare  aut  iniquitas  justiflcare? 
Et  cum  dicant  de  Deo  eos  non  esse, 
sed  esse  de  antichristi  spiritu .  quomodo 
gerunt  spiritalia  et  divina  qui  sunt 
liostes  Dei ,  et  quorum  pcctora  obsedo- 
rit  spiritus  anticliristi?  Quare  si  rcjec- 
tis  liumanae  contcntionis  erroribus  ad 
evangelicam  auctorilatem  aique  ad 
apostolicam  traditionem  sincera  et  re- 
ligiosa  fide  revertamur,  intelligemus 
nihil  eis  ad  gratiam  ccclesiaslicam  et 
salutarcm  iiccre  qui  spargentcs  atque 
impugnantcs  ccclesiam  Christi ,  a  Chris- 
to  ipso  adversarii,  ab  apostolis  vero 
cjus  anlichristi  nomiiiantur. 

Non  est  autem  quod  aliquis  ad  cir- 
cunivenicndam  christianam  vcrilateni 
Christi  nomen  opponat  ut  dicat  :  Iri 
nomine  Jesu  Christi  ubicunque  etquo- 
modocunquc  baptizati  gratiara  baptismi 
sunt  consecuti;  quanJo  ipse  Christus 
ioquatur  et  dicat  :  Non  oumis  qui  dicit 
mihi,  Domine ,  Domine,  intrabil  in  re(j- 
7ium  ca;lorum;  et  iterum  praemoneat 
atque  instruat  ne  quis  a  pseudoprophe- 
tis  et  pseudochristis  in  nomine  suo  fa- 
cile  fallatur  :  Mulli ,  inquit,  venient  in 
7wmincmeo  dicentes,  Ego  sum  Clirislus, 
et  multos  fallent ;  et  postca  addidit  di- 
cens  :  jyos  autem  cavete.  Ecce  prcedixi 
vobis  omnia,  Unde  apparet  non  ca  sta- 
tim  suscipienda  et  assumenda  quse  jac- 
tantur  in  nomine  Christi ,  scd  quae  ge- 
runtur  in  Christi  veritate.  Quod  enim 
in  evangeliis  et  in  apostolorumepistolis 
Jesu  Christi  nomen  insinuatur  ad  re- 
missionem  pcccatorum ,  non  ita  est 
quasi  aut  sine  Patre  aut  contra  Patrem 
prodesse  cuiciuam  solus  Filius  possit; 
sed  ut  Judaeis,  qui  jactitabant  se  Patrem 
habere  ,  ostenderetur  quod  nihii  eis 
Pater  profuturusesset,  nisi  in  Filium 
crederent ,  quera  ille  raisissct.  Nana 
qui  Deum  patrcm  creatorem  sciebant, 
Fiium  quoque  Christum  sciredebcijant, 
ne  sibi  blandirentur  et  plauderent  de 
solo  palre  siiie  filii  cjus  ognitione ,  qui 


H8  DIVI  C 

€t  dicebat  :  Ncmo  cenit  ad  Patrcm  nisi 
Tper  me.  Duorum  autem  cognitionem 
esse  quae  salvet  idem  ipse  manifestat 
dicens  :  Hasc  cst  autcm  vita  celcrna  ul 
cognoscant  te  solum  et  vcrum  Deum ,  cl 
quem  misisti  Jcsum  Chriatum.  Cum  ergo 
ex  ipsius  Christi  praedicationc  et  con- 
testatione  Pater  ante  cognoscendus  sit , 
qui  misit,  tunc  deinde  Cliristus,  qui 
niissus  est,  ncc  possit  csse  spes  salutis 
nisi  duobus  siraul  cognitis,  quomodo 
uon  cognito  immo  et  blasphemato  Deo 
patre ,  qui  apud  haRreticos  Christi  no- 
raine  baptizati  dicuntur  peccatorum 
remissamconsecuti  judicantur? 

Alia  enim  fuit  Judacorum  sub  apo- 
stolis  ratio,  alia  est  gnntilium  conditio, 
lili ,  (juia  jam  iegis  et.  Moysi  aiitiquisSi- 
nium  l)aptisma  fucrant  adepti,  in  no- 
mine  quoque  Jesu  Christi  erant  bapti- 
laiuli ,  sccundum  quod  in  Actis  aposto- 
lorum  Pelrus  ad  eos  loquitur  ct  dicit  : 
Poenitcmini,  cl  ba}4izclur  unusquisque 
vestrum  in  nomine  Domini  Jcsn  Cliristi 
in  rcmissioncm  peccalorum  ,  et  accipieti.s 
donum  Spirilus  sancli.  Fobis  cnim  cst 
hcec  promissio  el  fUiis  vcslris  et  omnibus 
dcinceps  quoscunque  advocavcrit  Domi- 
nus  Dcus  nosfer.  JcsuChristimcntioncni 
facit  Petrus,  non  quasi  Pater  oinittcre- 
tur ,  sed  ut  Patri  quoque  Filius  adjun- 
gerelur. 

Denique  ubi  post  resurrectionem  a 
Domino  apostoli  ad  gentes  mittuntur. 
in  nomine  Patris  et  Filii  et  Spiritus 
sancti  baptizare  gcntiles  jubentur.  Quo- 
modo  ergo  quidam  dicunt  foris  extra 
ecclesiam  immo  et  contra  ecclcsiani. 
modo  in  nomine  Jesu  Christi,  ubicun- 
que  efc  quomodocunque  gontilem  bap- 
tizatum  remissionem  peccatorum  cou- 
sequi  posse,  quaudoipseCiiristusgentos 
baptizari  jubeat  in  plena  ct  adunata 
triuitalc?  >isi  si  qui  Cliristura  ncgat , 
ncgatur  a  Christo;  qui  Patrcin  cjus  nc- 
gat,  (luem  ipse  Ciiristus  coufessus  sit, 
non  ncgatur ;  ctqui  in  cum  Liaspiicmat 
qucm  Christus  Dominura  ct  Deum 
suum  dixcrit,  remuneratus  a  Christo 
rcmissioncm  peccatorum  ct  baptisrai 
sanctilicationem  con>cquitur.  Qua  au- 
tem  potestatc  consetiui  in  baplisnio 
remissionem  peccatorum  potest  ucgaiis: 


YPRCANI^ 

Deum  creatorcm  patrem  Clirlsti ,  qtiati- 
do  ipsam  potestatem  qua  baptizaraur 
et  sauctilicamur  ab  eodera  Patre  Chris- 
lus  acceperit;  quem  majorem  dixerit, 
a  quo  clarificari  petierit,  cujus  voluQ- 
tatem  us^jue  ad  obsequium  bibendi  ca- 
licis  et  subeundae  mortis  impleverit? 
Quid  est  igitur  aliud  quam  participern 
liaereticis  blasphemantibus  fieri  defen- 
dere  velle  et  asserere  quod  remissam 
pcccatorum  acciperc  inChristi  nomine 
possit  blaspliemans  graviter  et  peccans 
in  Patrcm  et  Domiuum  et  Deum  Chris- 
ti?  Quid  deinde  illud  quale  cst  ut  qui 
Filium  Dei  ncgat,  neque  Patrcm  ha- 
l)eat;  et  qui  Patrem  uegat,  Filiura  ha- 
bcrc  videatur,cum  Filius  ipse  conte»- 
tetur  et  dicat  :  Memo  potest  venire  ad 
me ,  nisi  fuerit  illi  datum  a  Patre ;  ut 
manifestum  sit  nuliam  reniissionem 
j)cccatorum  in  baptismo  accipi  a  fiiio 
posse  quani  conslet  patrera  nou  dedisse, 
maxirae  quando  adliuc  idera  repctat  et 
dicat  :  Omnis  plantatio  quum  non  vlanr 
lavil  Pater  meus  coelestis  eradicabilur. 

Quod  si  Christi  discipuli  discere  a 
Christo  nolunt  quantura  vencratioiiis  ct 
Ijonoris  patcrno  noraini  debeatur,  vel 
de  cxemplis  tcrrenis  ac  saccularibua 
discant,  et  sciant  Christura  non  sinc 
maxima  exprobrationc  posuisse  :  rHii 
scecnli  hujus  prudentiorcs  sunt  filiis  lucis, 
In  saeculo  isto  si  cujus  patri  aliquis 
convicium  fecerit,  si  contumeliosusac 
procax  pudorem  ejus  et  honorem  ma- 
lcdico  ore  iaceravcrit ,  indignatur  filiua 
ct  irascitur  ,  ct  laesi  patris  injunani 
quil)us  potest  viribus  vindicarc  cona- 
tur.  Tu  Chrislum  putas  impiis  ct  sa- 
crilcgis  et  in  patrera  suura  blasphemis 
impunitatem  dare,  et  eis  in  baptismo 
peccata  dimittcrc,  (^uos  constet  bapti- 
zatos  cadem  adliuc  in  personam  patris 
maledicta  congererc  ct  inccssabili  blas- 
plicraantis  lingULC  scelcre  peccarc  ?  Iloc 
cliristianus,  hoc  Dci  scrvus  potest  aut 
mcntc  concipcre  aut  fide  crcdcre  aut 
scruionc  profcrre?Et  ul)i  crunt  legis 
praecepta  divinaj,  (|ure  dicunt ,  Ilonora 
patrcm  et  malrcm,  si  vocabulura  patris 
(luod  in  liominc  lionorari  praecipitur  in 
I)co  impunc  violatur?  Ul)i  crit  (piod 
ipse  Christus  iii  evangelio  ponit  ct  di- 


EPISTOL^. 


ii'J 


cit  :  Qui  maledixeril  patri  aut  matri , 
fnorle  moriatur;  si  is  qui  nialedicentes 
parentibuscarnalihuspuniri  et  interiici 
mandat ,  in  coelestem  et  spiritalein  pa- 
trein  maledicos  atque  ecclesiaj  matris 
ioimicos  ipse  Tiviflcat?  Execranda  ac 
detestanda  res  a  quibusdain  prorsus 
asseritur,  ut  is  qui  blasphemantem  in 
Spiritum  sanctura  reum  futurum  pec- 
cati  seterni  comminatur,  idem  in  pa- 
trem  Deum  blasphemos  salutari  baptis- 
mo  sanctiflcare  dicatur. 

Et  nuuc  qui  talibus  ad  ecclesiam  ve- 
nieutibus  sine  baptismo  communican- 
dum  existimant ,  non  putant  se  alicnis 
immo  aiternis  peccatis  communicare, 
adraittentes  sine  baptismo  eos  qui  non 
nisi  in  baptisrao  possint  blasphemiarum 
suarum  peccata  deponere.  Quam  vanum 
est  porro  et  perversum  ut  cum  ipsi  hae- 
retici,  repudiato  et  relicto  vel  errore 
vel  scelere  in  quo  prius  fuerant ,  ag- 
noscant  ecclesiae  veritatem,  nos  verita- 
tis  ejusdem  jura  et  sacramentum  muti- 
lemus,  et  venientibus  ac  poei^tentibus 
flicamus  eos  remissionem  peccatorum 
consecutos  esse ,  quando  illi  et  se  pec- 
casse  et  propter  hoc  ad  ecclesiae  indul-s. 
gentiam  venire  fateantur?  Quare  ec- 
clesiae  catholicae  fldem  ac  veritatem, 
frater  carissime  ,  et  tenere  debemus 
firmiter  et  docere ,  et  per  omnia  evan- 
gelica  et  apostolica  praecepta  rationem 
diviuae  dispositionis  atque  unitatis  os- 
tendere.  ISumquid  potest  vis  baptismi 
esse  major  aut  potior  quam  confessio , 
quam  passio ,  ut  quis  coram  hominibus 
Christum  conflteatur  et  sanguine  suo 
baptizetur?  Et  tamen  neque  hoc  bap- 
tisma  haeretico  prodest ,  quamvis  Chris- 
tum  confessus  et  extra  ecclesiam  fuerit 
occisus;  nisi  si  haereticorum  patroni  et 
advocati  haereticos  in  falsa  confessione 
Christi  interfectos  martyres  praedicant 
et  contra  apostoli  contestationem ,  qui 
nihil  eos  quamvis  exustos  et  occisos 
dicit  posse  proficere,  gloriam  eis  et 
coronain  passionis  assignant.  Quod  si 
haeretico  nec  baptisraa  publicse  confes- 
sionis  et  sanguinis  proficere  ad  salutem 
potest ,  quia  salus  extra  ecclesiam  non 
est,  quanto  magis  ei  nihil  prodcrit,  si 
jn  latebra  el  in  iatronuio  speluiica  adul- 


teraj  aqua)  contagione  tinctus  ,  nnn 
tantum  peccata  antiquanon  exposuerit, 
sed  adhuc  potius  nova  etmajora  cumu- 
laverit?  Quare  baptisma  nobis  et  liaor 
reticis  coinmune  esse  non  potest,  cuin 
quibus  nec  Pater  Deus,  nec  Filius 
Christus  ,  nec  Spiritus  sanctus ,  nec 
fides,  nec  ecclesia  ipsa  comraunis  est, 
Et  ideo  baptizari  eos  oportet  qui  do 
haeresi  ad  ecclesiara  veniunt;  ut  qui 
legitimo  et  vero  atque  unico  sanct» 
ecclesiae  baptisrao  ad  regnuin  Dei  rege- 
neratione  divina  praeparantur,  sacra- 
mento  utroque  nascantur,  quia  scrip- 
tum  est :  Nisi  quis  renatus  fuerit  ex  aqua 
et  Spiritu  non  potest  intrare  in  regnum 
Dei. 

Quo  in  loco  quidam,  quasi  evacuare 
possint  huinana  argumentatioiie  prae- 
dicationis  evangelicae  veritatem  ,  cate- 
cuminos  nobis  opponunt,  si  quis  ex  his 
antequam  in  ecclesia  baptizetur  in  con- 
fessione  noininis  apprehensus  fuerit  et 
occisus,  an  spera  salutis  et  praemium 
confessionis  amittat,  eo  quod  ex  aqua 
prius  non  sit  renatus.  Sciant  igitur  hu- 
jusmodi  horaines  suffragatorcs  et  fau- 
tores  haereticorura ,  calecurainos  illos 
primo  integram  fidem  et  ecclesiae  veri- 
tatem  tenere  et  ad  debellandum  dia- 
bolum  de  divinis  castris  cum  plena  et 
sincera  Dei  patris  et  Christi  et  Spiritus 
sancti  cognitione  procedere  ;  deinde 
nec  privari  baptismi  sacramento,  ut- 
pote  qui  baptizentur  gloriosissimo  et 
maximo  sanguinis  baptismo ,  de  quo  et 
Dominus  dicebat  habere  se  aliud  bap- 
tisma  baptizari.  Sanguine  autem  suo 
baptizatos  et  passione  sanctificatos  con- 
suminari  et  divinae  pollicitationis  gra- 
tiam  consequi  declarat  in  evangelio 
idem  Dominus,  quando  ad  latrouem  in 
ipsa  passione  credentem  et  coafitentem 
loquitur,  et  quod  secum  futurus  sit  in 
paradiso  pollicetur.  Quapropter  qui  fidei 
et  veritati  praesuraus ,  eos  qui  ad  fidem 
et  veritatein  veniunt,  et  agentes  pce- 
nitentiara  remitti  sibi  peccata  depos- 
cunt ,  decipere  non  debemus  et  fallere , 
sed  correctos  a  nobis  ac  refunnatos  ad 
regnum  coelorum  discipliuis  coelestibus 
erudire. 
l     Sed  dicit  alifiuis  :  Quid  crgo  Cet  ds 


<:^o  Divi  c 

his  qni  in  prooteritum  de  liaeresi  ad  ec- 
clesiam  venientes  sine  bnplismo  ad- 
missi  sunt?  Potens  est  Dominus  miseri- 
cordia  sua  indulgentiam  dare  et  eos  qul 
ad  ecclesiam  simpliciter  (1)  admissi  in 
ecclesia  dormierunt  ab  ecclesiae  suae 
muncribus  non  separare.  >'on  tamen 
quia  aliquando  crratura  est,  ideo  sem- 
per  errandum  est,  cum  magis  sapienti- 
bus  et  Deum  timentibus  congruat  pa- 
tefactaj  et  perspectae  veritati  libcnter 
atque  incunctanter  obsequi  quam  per- 
tinaciter  atque  obstinate  contra  fratres 
et  consacerdotes  pro  lijErcticis  reluc- 
tari. 

Nec  quisquam  existlmet  Laereticos, 
co  quod  illis  baptisma  opponitur,  quasi 
secundi  baptismi  vocabulo  scandaliza- 
tos,  ut  ad  ecclesiam  veniant  retardari. 
Immo  vero  hoc  ipso  magis  ad  nccessi- 
tatem  veniendi  testimonio  ostensae  sibi 
et  probata?  vcritatis  adiguntur.  >'am  si 
viderint  judicio  ac  sententia  noslra  id 
decerni  et  statui  ut  l)aptisma  justum  ct 
legitinmm  computetur  quo  illic  bapti- 
zantur ,  putabunt  se  ecclesiam  quoque 
et  caetcra  ecclesiae  munera  juste  et  le- 
gitime  possidere;  nec  erit  causa  vc- 
niendi  ad  nos,  quando  habentes  bap- 
tisma  haberevideanturet  caetera.Porro 
autem  cum  cognoscunt  baptisma  nul- 
lum  foris  esse  nec  remissam  peccato- 
rura  extraecclesiam  dariposse,avidius 
ad  nos  et  promptius  properant  et  rau- 
nera  ac  dona  ecclesiae  raatris  implorant, 
certi  pervenire  se  omninonon  posse  ad 
veram  divinae  gratioe  pollicitationem 
risi  prius  venerint  ad  ecclesiae  verita- 
tem.  Nec  recusabunt  baptizari  apud  nos 
haeretici  iegitimo  et  vero  ecclesiae  bap- 
tjsmo,  quando  ex  nobis  didicerint  bap- 
tizatos  quoque  a  Paulo  eos  qui  jam 


(1)  Siniplicitcr,  hoc  esf ,  per  errorem  ,  ex  ser- 
tentia  Cypriani.  Sed  Au<;uslinus :  •■  Isla  nobis 

•  simplicilas,  inquit ,  suflicit ,  cui  leslinionium 
1.  perhibet  ip~e  Cyprianus  :  tnntum  bonum  in- 

•  teli.{];cns  esse  unitalem  corporis  Christi .  ut 

■  in  eam  simpliciter  admissos ,  etiam  illos  quos 
>  esse  sine   baptisnio  arbitrabalur,  de   divina 

•  niisericordia   mereri    indulgentiarn ,   el   ab 

•  ecdesiae  muncribus  non  separari,  pia  cogi- 
»  talione  praesuinerel.  ■■  Ft  pati/o  post  •  "  Haec 
«  iimplicitas ,  ma{;is  quam  duplicitas ,  ecdesiae 
»  placuit  xuiiversie  lolo  terraxoni  orl>e  dif- 

■  iiliX.  > 


TrRIANI 

baptismo  Joannis  baptizati  fuisscnt, 
sittit  legimus  in  Actibus  apostolorura, 
Et  nunc  apud  quosdam  de  nostris 
haereticorum  baptisma  occupatuin  as- 
seritur,  et  invidia  quadam  quasi  ro- 
baptizandi  baptizare  post  hostes  Del 
nefas  ducitur;  cum  baptizatos  invenia- 
mus  quos  Joannes  baptizaverat,  ille 
Joannes  major  interprophetas  habitus, 
ille  divina  gratia  adhuc  in  uteromatria 
impletus,  ille  Heliae  spiritu  et  virtuto 
subnixus,  qui  non  advcrsarius  Doraini, 
sed  praecursor  ac  pra?dicator  fuit;  qul 
Dominum  nostrum  non  tantum  verbis 
l)raenuntiavit ,  sed  et  oculis  ostendit; 
qui  ipsum  Christmn,  per  quem  bapti- 
zantur  caeteri,  baptizavit.  Quod  si  id- 
circo  haereticus  jus  baptismi  obtinere 
potuit,  quia  prior  baptizavit ,  non  pos- 
sitlcnlis  erit  jara  baptisma,  sed  occu- 
pantis;  et  cum  scparari  a  se  et  dividi 
om.nino  non  possint  baptisma  et  eccle- 
sia ,  qui  occupare  baptisraa  prior  po- 
tuit,  et  ecclesiam  pariter  occupavit; 
et  incipis  tu  illi  haereticus  videri,  qui 
praeventus  posterior  esse  coepisti ,  qiii 
cedendo  ac  manus  dando  jus  quod  ac- 
ceperas  reliquisti.  Quam  periculosum 
sit  autem  in  divinis  rebus  ut  quis  cedat 
jure  suo  et  potestatc  scriptura  sancta 
declarat,  cum  in  Genesi  Esauprimatu3 
suos  inde  perdiderit,  nec  recipere  id 
postmodum  potuerit  quod  semel  cessiL 
Ilaec  tibi  breviter  pro  nostra  medio- 
crit.ite  rescripsimus,  frater  carissime, 
nemini  praescribentes  aut  praejudicantes 
quo  minus  unusquisquc  episcoporum 
quod  putat  faciat,  habens  ariJitrii  sui 
liberam  potcstatem.  ?s'o«,  quantum  in 
nobis  est,  propter  iiaereticos  cum  col- 
legis  et  coepiscopis  nostris  non  conten- 
dimus ,  cum  quibus  divinam  concor- 
diara  et  dominicam  pacein  tenemus; 
maxime  cum  et  apostolus  dicat :  Si  quis 
autftn  pulnlHr  contentioms  esse,  nos  ta- 
leni  consvetudinem  non  habemus,  neque 
ecdesia  Dei.  Servatur  a  nobis  patienter 
et  leniter  caritas  animi,  collcgii  honor, 
vinculum  lidei,et  concordia  sacerdotii. 
Propter  hoc  etiam  libellum  nunc  de 
bouo  patientiae  ,  quantum  valuit  nostra 
mediocritas,  permittcnte  Domiim  et 
iiu^iraiite  cojiscripsimu5,  quem  ad  te 


rPISTOL^E. 


42'. 


pro  mutua  diloctionc  fransinisimus. 
Opto  te,  frater  carissime ,  semper  bene 
valere. 

Ad  Pompeiim  (1). 
EPISTOLA  LXXIII. 

Contra  epistolam  Sfephani,de  hiereticis 
baptizandis. 

Cyprianm  Pompeio  fratri  salutem. 

QuAMQUAM  plene  ea  quse  de  haere- 
ticis  baptizandis  dicenda  suntcomplexi 
»nmus  in  epistolis  quarum  ad  te  exem- 
pla  transmisimus,  frater  carissime, 
tamen  quia  desiderasti  in  notitiam  tuam 
perferri  quid  mihi  ad  litteras  nostras 
Slephanus  frater  noster  rescripserit , 
misi  tibi  rescripti  ejus  exemplum :  quo 
lecto,magis  ac  magisejus  errorem  de- 
notabis,  qui  haereticorum  causam  contra 
christianos  et  contra  ecclesiam  Dei  as- 
serere  conatur.  Nam  inter  csetera  vel 
superba ,  vel  ad  rera  non  pertinentia  , 
vel  sibi  ipsi  contraria  quae  imperite 
atque  improvide  scripsit,  etiam  illud 
adjunxit  ut  diceret :  Si  quis  crgo  a  qua- 
cunque  hceresi  venerit  ad  vos,  nihil  inno- 
vetur  7iisi  quod  traditumest,  ut  manus 
illi  imponatur  in  poenilentiam ,  cwn  ipsi 
hceretici  proprie  allerutrum  ad  se  ve- 
nientes  non  baptizent  (2) ,  sed  communi- 
cent  tantum^  A  quacunque  haeresi  ve- 
nientem  baptizari  in  ecclesia  vetuit, 

»id  est,  omnium  haereticorum  baptis- 
inata  justa  esse  et  legitima  judicavit. 
Et  cum  singulae  hsereses  singula  bap- 
f  ismata  et  diversa  peccata  habeant,  hic 
cum  omnium  baptismo  communicans 
imiversorum  delicta  in  sinum  suum 
coacervata  congessit.  Et  praecepit  nihil 
iiliud  innovari  nisi  quod  traditum  est  : 
quasi  is  innovet  qui  unitatem  tcnens , 
iinum  baptisma  uni  ecclesiae  vindicat; 
et  non  ille  utique  qui  unitatis  oblitus 
mendacia  et  contagia  prophanse  tinc- 
tionisusurpat. 

Nihil  inno^etur,  inquit,   nisi    quod 


(1)  Episcopnra  Sabratensem  in  provincia 
Tripolitana.  Inleifuit  concilio  Carthaginensi 
nib  Cypriano. 

(2)  Hoc  est  :  neque  venlentem  a  Marcione 
bsptiiat  Montanus,  neque  venientem  a  Mon- 
Uuo  baptizat  Marcion. 


tradilum  esl.  Unde  est  Ista  fraditio? 
Utrumne  dc  dominica  et  evangelica 
auctoritatc  descendens,  an  de  aposto- 
lorum  raandatis  atque  epistolis  veniens? 
Ea  enira  facienda  esse  quae  scripta  sunt 
Deus  testatur  et  praeraonet  ad  Jesum 
Nave  dicens  :  Non  recedet  liber  legis 
hujus  ex  ore  tuo ,  sed  medilaberis  in  co 
die  ac  nocte ,  ut  observes  facere  omnia 
quGS  scripta  sunt  in  eo.  Item  Dominus 
apostolos  suos  mittensraandat  baptizari 
gentes  et  doceri  ut  observent  omnia 
quaecunque  ille  praecepit.  Si  ergo  aut 
in  evangelio  praecipitur  aut  in  aposto- 
lorum  Epistolis  vel  Actibus  continetur 
ut  a  quacunque  ha^resi  venientes  non 
baptizentur,  sed  tantum  manus  illis 
imponatur  in  poenitentiam ,  observetur 
divina  haec  et  sancta  traditio.  Si  vero 
ubique  hajretici  nihil  aliud  quam  ad- 
versarii  et  antichristi  nominantur,  si 
vitandi  et  perversi  et  a  semelipsis 
damnati  pronuntiantur,  quale  est  ut 
videantur  damnandi  a  nobis  non  esse , 
quos  constat  apostolica  contestationc  a 
semetipsis  damnatos  esse?Ut  nemo  in- 
famare  apostolos  debeat,  quasi  illi 
haereticorum  baptismata  probaverint, 
aut  eis  sine  ecclesiae  baptismo  coramu- 
nicaverint,  quando  talia  de  ha^reticis 
apostoli  scripserint,  et  hoc  cum  non- 
dum  haereticaj  pestes  acriores  proru- 
pissent,  necdum  quoque  Marcion  Pon- 
ticus  de  Ponto  emersisset,  cujus  raagis- 
ter  Cerdon  sub  Hygino  tunc  episcopo, 
qui  in  Urbe  nonus  fuit,  Romam  venit; 
quem  Marcion  secutus,  additis  ad  cri- 
men  augmentis ,  impuaentius  caeteris 
et  abruptius  in  Deura  patrem  creato- 
rem  blasphemare  instituit,  et  haereti- 
cura  furorem  sacrilegis  armis  contra 
ecclesiam  rebellantera  sceleratius  et 
gravius  armavif. 

Quod  si  haereses  constat  postmodum 
plures  ac  pejores  extitisse,  et  si  retro 
nusquam  omnino  praeceptum  est  neque 
conscriptum  ut  haeretico  tantum  manus 
in  poenitcntiam  imponatur  et  sic  ei 
coramunicetur,  et  si  baptisma  non  nisi 
unum  est ,  quod  apud  nos  est,  et  intus 
est,  et  soU  ecclesiae  de  divina  digna- 
tione  concessum  est ;  quae  ista  obstinatio 
est,  quseve  praesumptio,  humanam  tra. 

11 


122  DIVI  CY 

ditionem  dirinae  dispositioni  antepo- 
iiere,  nec  animadvertere  indignari  et 
irasci  Deum  quoties  divina  praecepta 
solvit  et  praterit  humana  traditio,  sicut 
per  Esaiam  prophetani  clamat  et  dicit : 
Populus  iste  labiis  honorifical  me,  cor 
vero  eomm  longe  scparatum  esl  a  mc. 
Sine  causa  autem  colunt  me ,  mandata  ct 
doctrinas  homiiium  docenles.  Item  Do- 
minus  in  evangelio  increpans  similiter 
et  objurgans  ponit  et  dicit  :  Rejicitis 
mandatum  Dei.  ut  tradiiionem  vestram 
ttatuads.  Cnins  prsecepli  memor  beatus 
apostolus  commonet  ipse  quoque  ct 
instruit  dicens  :  Sj  quis  aliter  docet,  et 
Tion  acquiescit  sanis  verbis  Domini  nostri 
Jcsu  Christi  ct  doctrinoe  ejus,  stupore  ela- 
tus  est,  niliil  sciens,disced€  ab  hujmmodi. 

Praeclara  sanc  et  legitima  traditio 
Stephano  fratre  nostro  docente  propo- 
nitur ,  quae  auctoritatem  nobls  idoneara 
pra,'beat !  Nam  in  eodem  loco  epistoiaj 
sTise  addidit  et  adjecit  :  cum  ipsi  hoere- 
tici  proprie  alterutrum  ad  se  venienfes 
iion  baptizent,  sed  communicent  tantum. 
Ad  hoc  enim  malorum  devoluta  est  ec- 
clesia  Dei  et  sponsa  Christi,  ut  hsereti- 
corum  excmpla  sectetur,  ut  ad  cele- 
branda  sacramenta  coelestia  discipli- 
nam  lux  de  tenebris  mutuetur,  et  id 
faciant  christiani  quod  antichristi  fa- 
ciunt!  Quae  vero  est  animi  ccccitas.qure 
pravitas ,  fidei  unitatem  de  Dco  patre 
et  de  Jcsu  Christi  Domini  elDei  nostri 
traditionc  venientem  nolle  cognoscere  ? 
>'arasi  idcirco  apud  Laereticos  ecclesia 
non  cst ,  quia  uua  cst  et  dividi  non  po- 
to?t;  et  si  ideo  illic  Spiritus  sanctus 
non  est ,  q' ia  unus  est,  et  essc  apud 
nrophanos  etextraneos  nonpotest:  uti- 
que  etbfiptisma,  quoJ  in  eadem  uni- 
tate  coasistit,  essc  apud  haerelicos  non 
potest,  quia  separari  nequc  abccclesia 
neque  a  Spiritu  sancto  potest. 

Aut  si  effectum  baptismi  majestati 
nominis  tribuunt,  ut  qui  in  nomine 
Jesu  Christi  uhicunque  ct  quomodo- 
cunque  baptizantur,  innovati  ct  sanc- 
tificati  jiidicentur ;  cur  non  in  cjusdcm 
Christi  uorainc  illic  et  manus  haptizato 
irapcnitur  ad  accipiendura  Spiritum 
sanctum  ,  cur  eadera  ejusdcm  majcstas 
nc-ininis  non  prxvalct  in  monus  inipo- 


PRIANI 

sitione ,  quam  valuisse  contendant  in 
baptismi  sanctificatione  ?  Nam  si  potest 
quis  extra  ccclesiara  natus  templum 
Dei  fieri,  cur  non  possit  super  tcmploin 
et  Spiritus  sanctus  infundi?  Qui  enim 
peccatis  in  baplismo  expositis  sanctifi- 
catus  est  et  in  novura  hominem  spirita- 
liter  reformatus ,  ad  accipiendura  Spi- 
ritum  sanctura  idoneus  factus  est, 
quando  Apostolus  dicat  :  Quotquot  m 
Christo  baptizati  estis ,  Christum  indui»- 
tis.  Qui  potest  apud  hajrcticos  baptizatus 
Christura  induere,  multo  magis  potest 
Spiritum  sanctum,queraChristus  misit, 
accipcre.  Caterum  major  erit  miticnte 
qui  missus  cst ,  ut  incipiat  foris  bapti- 
zatus  Christum  quidem  induisse  ,  sed 
Spirituro  sanctura  non  potuisse  perci- 
pere ;  quasi  possit  aut  sine  Spiritu  Chris. 
tus  indui ,  aut  a  Christo  Spiritus  sepa- 
rari.  Illud  quoque  quara  ineptura  est, 
ut  cum  nativitas  sccunda  spiritalis  sit, 
qua  in  Christo  per  lavacrum  regenera- 
tionis  nascimur ,  dicant  quod  possit 
quis  apud  h.Treticos  spiritaliter  nasci , 
uhi  Spiritumnegant  esse!Peccataenim 
purgare  ct  horainem  sanctificare  aqua 
sola  non  potest,nisi  habeat  et  Spiritum 
sanctura.  Quare  aut  Spiritura  sanctum 
necesse  est  concedant  csse  ilUc  ubi 
baptisma  esse  dicunt:  aut  ncc  baptisma 
est  ubi  Spiritus  sanctus  non  est,  qula 
baptisma  esse  sine  Spiritu  sancto  non 
potcst. 

Quale  est  autem  asserere  et  conten- 
derc  quod  essc  possint  fiiii  Dei  qui  non 
sint  in  ecclesia  nati?  Baptisma  cnim 
cssc  in  quo  horao  vetus  moritur  et  no- 
vus  nascitur  manifestat  et  probal  beatus 
aposiolus  dicens  :  Serva^it  nos  pcr  lava- 
crum  regcnerationis.  Si  autcm  in  lava- 
cro,  id  est  in  baptismo,  est  regcneratio, 
quomodo  generarc  filios  Deo  hacresis 
pcr  Christum  potest,  qua;  Christi  sponsa 
noi)  cst?  Ecclesia  cst  cnim  sola  quae 
Cliristo  conjuncta  et  adunata  spiritaliter 
filios  generat,  eodem  apostolo  rursu* 
diccnte  :  Christus  dilexit  ecclesiam  ^l  se 
ipsum  tradidit  pro  ea  ul  eam  snx^tificarct, 
purqans  eamlavacro  ao»*^;. Si  igitur  hac 
cst  dilccta  et  sponsa  quaj  sola  a  Chrislo 
sanctificatttr  et  lavacro  ejus  soKi  purgn- 
tur,  manifestum   est  haercsira ,    qu.Tj 


EPIST 
sponsa  Christi  non  sit,  nec  purgari  nec 
saDclilicari  lavacro  ejus  posse ,  filios 
Deo  generare  non  posse.  Porro  autera 
non  per  manus  impositionem  quis  nas- 
citurquando  accipitSpiritum  sanctum, 
sed  in  ecclesiae  baptismo ,  ut  Spiritum 
sanctum  jam  natus  accipiat,  sicut  in 
primo  homine  Adam  factum  est.  Ante 
enim  Deus  eum  plasmavit,  et  tunc  in- 
fiufflavit  in  faciem  ejus  flatum  vitae.Nec 
cnim  potest  accipi  spiritus,  nisi  prius 
fuerit  qui  accipiat.  Cum  autem  nativitas 
christianorum  in  baptismo  sit,baptismi 
autem  generatio  et  sanctiflcatio  apud 
solam  sponsam  Christi  sit,  quae  parere 
spiritaliter  etgenerare  filiosDeopossit; 
ubi,  et  ex  qua,  et  cui  natas  est,  qui 
filius  ecclesise  non  est,  ut  habere  quis 
possit  Deum  patrem  ante  ecclesiam 
raatrem  ? 

Cum  vero  nulla  oranino  haeresis,  sed 
neque  aliquod  schisma  habere  salutaris 
baptismi  sanctificationem  foris  possit , 
cur  in  tantum  Stephani  fratris  nostri 
obstinatio  dura  prorupit  ut  etiam  de 
Marcionis  baptismo  ,  item  Valentini  et 
Apelletis,  et  cajterorum  blasphenian- 
tium  in  Deura  patrem  contendat  filios 
Deonasci,et  illic  innomineJesuChristi 
dicat  remissionem  peccatorum  dari , 
ubi  blaspheraatur  in  patrem  et  in  Do- 
rainura  Deum  Christum? 

Quo  in  loco  considerandum  est,  frater 
carissime ,  pro  fide  et  religione  loci 
sacerdotalis,  quo  fungimur,  an  constare 
sacerdoti  Dei  ratio  in  die  judicii  possit 
asserenti  et  probanti  et  in  acceplum 
referenti  blaspheraantium  baptismata, 
cura  Dominus  corarainetur  et  dicat  :  El 
nunc  prceceplum  hoc  ad  vos  est ,  o  sacer- 
doies ,  si  non  audieritis ,  et  si  non  posue- 
Titis  in  corde  veslro  ul  detis  Jionorem  no~ 
mini  meo,  dicit  Dominus  omnipotens , 
immittam  in  vos  malediclionem,  et  male- 
dicam  henediciioneni  vestram.  Dat  hono- 
rem  Deo ,  qui  Marcionis  baptismo  com- 
municat?Dat  honorera  Deo,  qui  apud 
cobciui  iu  Deura  blaspheraant  remis- 
sionem  peccatorura  dari  judicat?  Dat 
Iionorera  Deo ,  qui  foris  de  adultera  et 
fornicaria  nasci  Deo  filios  asseverat? 
Dat  honorera  Deo,  qui  unitatem  et  ve- 
rilatem  de  divina  lege  venientem  non 


OLJ£.  i^o 

tenens  haereses  contra  ecclebiam  viudi- 
cat  ?  Dat  honorem  Deo,  qui  haeretico- 
rum  amicus  et  inimicus  christianorum 
sacerdotes  Dei  veritatem  Christi  et  ec- 
clesiae  unitatera  tuentes  abstinendos 
putat?  Si  sic  honor  Deo  datur,  si  sic  a 
cultoril)us  et  sacerdotibus  ejus  Dei 
tiraor  et  disciplina  servatur,  abjiciaraus 
arraa,  manus  demus  in  captivitatera, 
tradamus  diabolo  ordinationem  evan- 
gelii,  dispositionem  Christi,  majesta- 
teni  Dei,  divinae  railitiae  sacraraenta 
solvantur,  castrorura  ccelestium  signa 
prodantur,  succumbat  et  cedat  ecclesiu 
haereticis,  lux  tenebris,  fides  perfidiae , 
spes  desperationi ,  ratio  errori,  imraor- 
talitas  morti,  caritas  odio,  veritas  men- 
dacio,  Christus  antichristo.  Merito  et 
sic  in  dies  singulos  schismata  et  has- 
reses  surgunt,  crebrius  atque  uberius 
excrescunt ,  et  serpentinis  crinibus 
puUulantes  adversusecclesiamDei  ma- 
joribus  viribus  venenorum  suorura  vi- 
rus  exproraunt,  dura  illis  advocatione 
quorundam  et  auctoritas  praestatur  et 
firmitas,  dum  baptisma  eorum  defen- 
ditur,  dum  fides ,  dura  veritas  proditur, 
dura  id  quod  contra  ecclesiara  fori<> 
geritur  intus  in  ipsa  ccclesia  vindi- 
catur. 

Quod  si  est  apud  nos,  frater  dilec- 
tissinie  ,  Dei  timor,  si  tenor  praevalet 
fidei,  si  custodimus  Christi  praecepta  , 
si  incorruptam  atque  inviolatam  sponsai 
ejus  sanctitatem  tueraur,  si  haerent  sen- 
sibus  et  cordibus  nostris  verba  Doinmi 
dicentis  :  Putas  cum  venerit  filius  homi- 
nis ,  iweniet  fidem  in  ierra ;  quia  fideles 
Del  railites,  qui  Deo  fide  et  religione 
sincera  railitaraus,  coraraissa  nobis  di- 
viuitus  castra  fideli  virtute  serveraus. 
Nec  consuetudo  quas  apud  quosdam 
obrepserat  impedire  debet  quorainus 
veritas  praevaleat  et  vincat.  Nam  con- 
suetudo  sine  veritate  vetustas  erroris 
est.  Propter  quod  relicto  errore  sequa- 
mur  veritatera  ,  scientes  quia  et  apud 
Esdram  veritas  vincit,  sicut  scriptum 
est  :  Veritas  manet  et  invalescit  in  ceter- 
num,  et  vint  et  ohtinet  in  soecula  soecuio- 
rum.  Nec  est  apud  eam  accipere  pemo- 
nam  nec  differentias ,  sed  quce  sunt  justa 
facit  j  nec  est  in  judicio  ejus  iniquum,  scd 


i2X  Divicy 

fortitudo,  el  regnum ,  et  majestas  ,  et  po- 
tcdas  oinnium  scecxitoi-um.  Benedictus 
DominusDcus  verilatis.  Quam  yeritatein 
iiobis  Cliristus  ostendens  iii  evangelio 
suo  dicit  :  Ego  sum  veritas.  Propler 
quod  si  in  Chrislo  suinus  et  Cliristum 
iu  nobis  habeuius,  si  manemus  in  veri- 
tate,  et  vcritas  in  nobis  manet,  ea  quae 
sunt  vera  et  recta  teneamus. 

Fit  autem  studio  praesumplionis  et 
contumaciffi  ut  quis  magis  sua  prava  et 
f.-ilsa  defendat  quam  ad  alterius  recta 
ft  vera  consentiat.  Cui  rei  prospiciens 
Leatus  apostolus  Paulus  ad  Timotheura 
scribit  et  monet  episcopum  non  liti- 
giosum  ,  nec  contenliosum  ,  sed  mitem 
cfc  docibilem  esse  debere.  Docibilis  au- 
(era  ille  est  qui  cst  ad  discendi  patien- 
tiam  lenis  et  mitis.Oportetcnim  episco- 
jium  non  tantum  docerc,  sed  et  disccre ; 
«iuia  et  ille  raelius  docet  qui  quotidie 
crescit  et  proficit  discendo  meliora. 
Quod  ipsum  quoque  idem  apostolus 
Paulus  docet  pra?monens  ut  si  alii  se- 
«ienti  melius  revelatum  fuerit,  priur 
iaceat.  In  compendio  est  autem  apud 
jeligiosas  et  simplices  mentes,  et  erro- 
rem  deponere,et  invenire  atque  eruere 
veritatem.Nam  si  ad  divinae  traditionis 
caput  et  origincm  revertamur ,  cessat 
crror  humanus,  et  sacramentorura  coe- 
lestium  ratione  perspccta ,  quicquid 
sub  caligine  ac  nube  toncbrarum  obscu- 
"um  latebat,  in  lucem  veritatis  aperi- 
lur.  Si  canalis  aquam  duccns,  qui  co- 
piose  prius  ct  largitcr  profluebat,  subito 
deficiat ,  nonnc  ad  fontcm  pergitur  ,  ut 
jllic  dcfectionisrationoscatur,  utrumue 
aresccntibus  venis  in  capite  unda  sic- 
»-averit,  an  vero  integra  indc  ct  plena 
jirocurrens  in  mcdio  itincrc  destiterit ; 
titsi  viLio  interrupti  aut  bibuli  canalis 
offectum  cst  quominus  aqua  continua 
l^erscveranter  ac  jugiter  flueret,  re- 
fecto  et  confirmato  canali  ad  usum  atquc 
sd  polum  civitaiis  aqua  collecta  ea- 
dem  ubertate  atque  integritate  repra)- 
sentetur  qua  de  fonte  proficiscitur  ? 
<,mod  et  nunc  facere  oporlet  Dei  sacer- 
dotes  praicepta  divina  servantcs,  ut 
s<  in  aliquo  nutaverit  et  vacillavcrit 
verilos.  ad  origiiiem  dorainicam  et  ad 


TRlA>;i 

evangelicara  atque  apostolicam  tradl- 

tionem  revertamur,  et  inde  surgat  ac- 

tus  nosUi  ratio  unde  et  ordo  et  origo 

surrexit. 

Traditum  est  enim  nobis  quod  sit 
unus  Deus,  et  Christus  unus,  et  una 
spes ,  et  Cdes  una,  et  una  ecclesia,  et 
baptisma  unuranon  nisi  inuna  ecclesia 
constitutum,  a  qua  unitate  quisquis 
discesserit .  cum  hajreticis  necesse  est 
inveniatur:  ([uos  dum  contra  ecclesiam 
vindicat,  sacramentura  divinae  tradi- 
tionis  irapugnat.  Cujus  unitatis  sacra- 
mentum  expressum  videmus  etiam  in 
Cantico  canticorura  cx  persona  Clnisti 
dicentis  :  Ilortus  conclu^as ,  soror  mea , 
sponsa ,  foiis  signatus ,  puteus  aquce  vivce, 
paradisus  cum  fructu  pomorum.  Si  au- 
tem  ecclesia  ejus  hortus  conclusus  est 
et  fons  signatus,  quoraodo  iu  eundem 
hortura  introire  aut  bibere  de  fontc 
ejus  potest  qui  in  ecclesia  non  est? 
Itcra  Petrus  ipse  quoque  deraonstraus 
et  vindicans  unitatem ,  mandavit  et 
monuit  nisi  pcr  uuum  solum  baptisma 
unius  ecclesia;  salvari  nos  non  poss«. 
In  arca ,  inquit ,  Noe  pauci,  id  est ,  octo 
animae  hominum  sah(B  factce  sunt  per 
aquam,quod  et  vos  simililer  sal<>os  faciet 
baptisma.  Quam  brevi  et  spiritali  cora- 
pendio  unitatis  sacramentum  manifes- 
tavitl  -Nara  ut  in  ilio  mundi  baptisrao, 
quo  iniquitas  antiqua  purgata  est,  qui 
in  arca  Noe  non  fuit  non  potuit  per 
aquara  salvatus  fieri;  ita  nec  nunc  po- 
test  per  baplismum  salvatus  videri  qui 
baplizatus  in  ecclesia  non  est,  quae  ad 
arcae  unius  sacramentamdominica  uni- 
tatc  fundata  est. 

Observatur  itaque  a  nobis  et  tenetur, 
frater  carissime,explorala  etperspecta 
veritate,  ut  omnes  qui  ex  quacuuque 
haercsi  ad  ecclesiam  convcrtuntur,  ec- 
clesiae  unico  et  legitimo  baplismo  bap- 
tizentur,  exceptis  his  qui  baptizati  in 
ecclesia  prius  fuerant,  et  sic  ad  haere- 
ticos  transierant.  Illos  enira  oportet, 
cura  redeunt,  acta  poenitentia  p»rma- 
nus  impositiouem  solara  re^fpi,  et  in 
ovile  ,  unde  erraveranC,  a  pastore  re- 
stitui.Opto  te,  fraler  carissimej  semper 
bcne  valere. 


EPISTOL^. 


425 


rismiliani  (1)  episcopi  CcEsareoR  Cappa- 
docice  ad  Cyprianum, 

EPISTOLA    LXXIV. 

Conlra  epistolam  Stephani. 
JTrtKjlianus  Cypriano  fratri  in  Domino  salutem. 

AccEPiMus  per  Rogatianum  carissi- 
mum  nostrum  diaconum  a  vobis  raissum 
litteras  quas  ad  nos  fecisti,  frater  dilec- 
tissime ;  et  gratias  propter  hoc  Domino 
maximas  egimus  quod  contigerit,  ut 
qui  corpore  ab  invicem  separamur  sic 
spiritu  aduneraur,  quasi  non  unam  tan- 
tum  regionem  tenentes,  sed  iu  ipsa 
atque  in  eadem  domo  siraul  inhabitan- 
tes.  Quod  et  decet  dicere,  quia  et  spiri- 
talis  doraus  Dei  una  est.  Erit  enim  in 
nomsimisj  aitpropheta,  diebus  mani- 
festus  mo7is  Domini  et  domus  Dei  super 
vertices  montium.ln  quaraconvenientes 
cum  jucunditate  adunantur,  secmidura 
quod  et  in  psalmo  hoc  postulatur  a  Do- 
mino  inhabitare  in  domoDei  per  omnes 
dies  vitae.Unde  et  in  alio  loco  raanifes- 
tatumestesseapudsanctos  magnam  vo- 
luntatis  caritatem  in  unum  convenire. 
Ecce,  inquit,  quam  honum  et  voluptabile 
est  ut  habitenl  fratres  in  unum.  Adunatio 
enira  et  pax  et  concordia  ,  non  solum 
horainibus  ildelibus  et  cognoscentibus 
veritatem,  sed  et  angelis  ipsis  coeles- 
tibus  voluptatem  maximam  prajstat, 
qnlbus  dicit  sermo  divinus  esse  gau- 
dium  in  uno  peccatore  poenitenliam 
agente  et  ad  unitatis  vinculum  rever- 
tente. 

Quod  utique  non  dicerefur  de  angelis 
conversationem  in  coelis  habentibus, 
nisi  ipsi  quoque  essent  nobis  adunati , 
quinostra  adunatione  lajlantur;  sicut  e 
contrario  utique  contristantur,  quando 
Tident  diversas  quorundam  mentes  ct 
scissas  voluntates,  quasi  non  tantum 
unum  et  eundemDeum  simul  invocent, 
6ed  separatis  et  divisis  ab  invicem  nec 
confabulatio  jam  possit  esse  aut  sermo 
comraunis.  Nisi  quod  nos  gratiara  re- 
feire  Stephano  in  isto  possuraus,  quod 
perilliusinhumanitatem  nunc  effectum 


(1)  Fuit  Firmilianus  Origenis  auditor  et  ad- 
jniralor  ;  praesedit  synodo  Antiochenae  ;  obiit 
apud  Tharsum  in  Cilicia  anno  Christi  272. 


sit,  ut  fidci  ct  sapicntiaa  vestrae  espe- 
riraentum  caperemus.  Sed  non  enira  si 
nos  propter  Stephanura  hanc  beneficii 
gratiam  cepimus,  statim  Stephanus 
beneficio  et  gratia  digna  commisit.  IVe- 
que  enim  et  Judas  perfidia  sua  et  pro- 
ditione,  qua  scelerate  circa  Salvatorem 
operatus  est,dignus  videri  potestquasi 
causam  bonorum  tantorura  ipse  praesti- 
terit,  ut  per  illum  mundus  et  gentium 
populus  passione  Domini  liberaretur. 

Sed  ha3c  interim  quae  ab  Stephano 
gesta  sunt  praetereantur,  ne  dum  au- 
dacise  et  insolcntiae  ejus  raeminimus, 
de  rebus  ab  eo  improbe  gestis  longio- 
rera  moestitiara  nobis  inferaraus.  De 
vobis  autem  cognoscentes  quod  secun- 
dum  regulam  veritatis  et  sapientiara 
Christi  hoc  de  quo  nunc  quaeritur  dis- 
posueritis,  cum  raagna  laetitia  exulta- 
vimus  et  Deo  gratias  egimus,  quia  in- 
venimus  in  fratribiis  tam  longe  positis 
tantam  nobiscum  fidei  et  veritatisuna- 
nimitatem.  Potens  est  enim  gratia  Dei 
copulare  et  conjungere  caritatis  atquo 
unitatis  vinculo  etiara  ea  quae  videntur 
longiore  terrarum  spatio  esse  divisa, 
secundum  quodet  olim  intervallo  tem- 
porura  separatos  ab  Job  et  Noe,  qui  iii 
primisfuerant,  Ezechielera  etDanielem 
posteriores  aetate  ad  unaniraitatis  vin- 
culuravirtus  divina  conjunxit,utquam- 
vis  teraporibus  longis  discreti  essent , 
eadera  taraen  divina  inspiratione  sen- 
tirent.  Quod  et  nunc  in  vobis  animad- 
vertimus,  ut  qui  longissimis  regionibus 
a  nobis  separati  estis ,  sensu  taraen  et 
spiritu  copulatos  vos  esse  nobiscum 
probaretis.  Quod  totura  hoc  fit  divina 
unitate.  Nam  cum  Dorainus  unus  atquft 
idera  sit  qui  habitat  in  nobis,  conjungit 
ubique  et  copulat  suos  vinculo  unitatis. 
Unde  in  universam  terram  exivit  sonus 
eorum  quiaDomino  missi  sunt  unitatis 
spiritu  velocitercurrentes;sicut  econ- 
tiario  nihil  prodest  aliquos  proxiraos  et 
junctos  sibi  esse  corporibus,  si  anirao 
et  mente  dissideant,  quando  adunari 
animae  omnino  non  possinl  quae  se  a 
Dei  unitate  diviserint.  Ecce  enimy  in- 
quit,  qui  longinquanl  se  abs  te  peribunt» 
Sed  tales  judicium  Domini  pro  merito 
suo  subibunt  rccedentes  a  verbis  ejus 


4-:g  DIVI  C 

qui  patrem  pro  unitate  deprecatur  et 
dicit  :  Pater,  rfa  v.t  qnomodo  ego  et  1u 
unum  siunus,  sic  et  hi  in  nobis  uymm  sint. 

Nos  vero  ea  quae  a  vobis  scripta  sunt 
quasi  iiostra  propria  suscepimus  ,  nec 
in  transcursu  legimus,  sed  ssepe  repc- 
tita  memoriae  mandavimus.  >"eque  obest 
utilitati  salutari  aut  eadem  retexere  ad 
confirmandam  veritatem,  aut  et  quae- 
dam  addere  ad  cumulandam  probatio- 
nera.  Si  quid  autem  a  nobis  additum 
fuerit,  non  sic  additur  quasi  a  vobis 
aiiquid  minus  dictum  sit ;  sed  quoniam 
sermo  divinus  bumanam  naturam  su- 
pergreditur,  nec  potest  totum  et  per- 
fectum  anima  concipere,  idcirco  et  tan- 
tus  est  numeruspropbetarum  ut  mulli- 
plex  et  divina  sapientia  per  niultos 
distril)uatur. Undc  ct  tacere  pr^cipitur 
primo  in  proplietia  loquenti,  si  secundo 
fucrit  revelatum.  Qua  ex  causa  neces- 
sario  apud  nos  fit  ut  per  singulos  annos 
seniores  et  prspositi  in  unum  conve- 
niamus  ad  disponenda  ea  quoe  curae 
rostrae  commissa  sunt,  ut  si  qua  gra- 
Tiora  sunt,  comnmni  consilio  dirigan- 
tur,  lapsis  quoque  fratribus  et  post  la- 
vacrum  salutarc  a  diabolo  vulneratis 
perpoenitentiam  medela  quieratur;non 
quasi  a  nobis  remissionem  peccatorum 
consequantur,  sed  ut  per  nos  ad  intel- 
ligentiam  dclictorum  suorum  conver- 
tantur  et  Domino  plenius  satisfacere 
CQgantur. 

Quoniam  vero  legatus  iste  a  vobis 
missus  regredi  ad  vos  festinabat,  et  Iii- 
bernum  tempus  urgcbat,  quantum  po- 
tuimus  ad  scripta  veslra  rcscripsimus. 
Et  (luidem  quantum  ad  id  pertineat 
quod  Stephanus  dixit,  qaasi  apostoli 
eos  qui  ab  hacresi  veniunt  baptizari 
probibuerint  et  boc  custodiendiun  pos- 
teris  tradiderin»,  plenissime  vos  re- 
fpondistis  rieminem  tam  stultum  esse 
qui  hoc  credat  aposfolos  tradidisse , 
quando  etiam  ipsas  hoereses  constet 
cxecrabiles  ac  delestandas  postcae\ti- 
tissc,  cum  et  ^larcion  terdonis  disci- 
pulus  inveniatur  sero  post  apostolos  et 
post  lon^u  ab  eis  tcmpora  sacrilcgam 
advprsusDeum  traditioncm  induxisse , 
Apelles  quoquc  blasphemiae  ejus  con- 
icntiens  multa  alia  nova  ct  araviora 


yPRlANT 

fidei  ac  veritati  inimica  addiderit.  Sed 

et  Valentini  et  Basilidis  teinpus  maui- 

festum  Cbt ,  ({uod  et  ipsi  post  apostolos 

et  post  longam  aetatem  adversus  eccle- 

siam  Dei  sceleratis  mendaciis  suis  re- 

bellaverint.  Caeleros  quoque  baereticos 

!  constat  pravas  suas  sectas  et  inventio- 

I  nes  perversas,  prout  quisque  errore 

'  ductus  est,  postea  induxisse;  quos  om- 

nes  manifestam  est  a  semetipsis  dam- 

natos  esse  et  ante  diem  judicii  inexcu- 

!  sabilem  sententiam  adversus  semetipsos 

j  dixissc  :  quorum  baptisma  qui  confir- 

i  mat,  quid  aliud  quam  cum  ipsis  se  ad- 

'  judicat,  et  se  ipse  participem  talibus 

1  faciendo  condemnat?  Eos  autem   qui 

1  Romae  sunt  non  ea  in  omnibus  obser- 

vare    quae  sint  ab  origine  tradita,  et 

frustra  apostolorum  auctoritatem  prae- 

tendere,  scire  quis  etiam  inde  potest, 

quod  circa  cclebrandos  dies  Paschae  et 

circa  multa  alia  divinae  rei  sacramenta 

videat  esse  apud  illos  aliquas  diversi- 

tates  j  nec  observari  illic  omnia  aequa- 

liter  quae  nierosolymis  observantur, 

secundum  quod  in  caeteris  quoque  plu- 

rimis  provinciis  multa  pro  locorum  et 

nominum    diversitatc    variantur,  nec 

tamen  propter  hoc  ab  ecclesiae  calhoIicaB 

:  pace  atque  unitate  aliquandodiscessura 

I  est.  Quod  nunc  Stephanus  ausus  est  fa- 

ccre,  rumpens  adversum  vos  pacem, 

quam  semper  antccessores  ejus  vobis- 

cum  amore  et  honore  muluo  custodie- 

runt,  adhuc  etiam  infamans  Petrum  vt 

Paulum  beatos  apostolos ,  quasi  hoc  ipsi 

tradiderint ,  qui  in  epistolis  sui>  haere- 

ticos  execrati  sunt  t't  ut  eos  evitcmus 

monuerunt.  Unde  apparct  traditionera 

hanc  humanara  esse  quae  haereticos  as- 

serit,  ct  baptisma,  quod  non  nisi  solius 

ecclesiffi  est,  cos  habere  defcndit. 

Sed  et  ad  illam  partem  bene  a  vobis 
responsumestubiStephanusin  epistola 
sua  dixit  haereticos  quo.jue  ipsos  In 
baptismo  convenire,  et  quod  alleru- 
trum  ad  se  venientes  non  baptizent, 
sod  communicent  tantum,  quasi  et  m 
hoc  facerc  dcbeamus.  Quo  in  loco,  etsv 
vosjam  probastis  satis  ridlculum  essc 
ut  (|uissequatur  errautes,  illud  tamen 
ex  abundanti  addimus,non  esse  mirura 
si  sic  hacretici  asant,qui  etsi  in  quibus- 


LPISTOL^. 


m 


ibni  minoribus  discrepant,  in  eo  tamen 
quod  est  raaxiraum ,  unura  et  eundem 
consensum  tenentutblaspberaent  crea- 
torem,  quaedam  somnia  sibi  et  pban- 
tasmata  ignoti  Dei  confingentes;  quos 
utique  consequens  est  sic  consentirc  in 
baptisrai  sui  vanitate  ut  consentiunt  in 
repudianda  divinitatis  veritate.De  qui- 
bus  quoniam  longum  est  ad  singula  eo- 
rura  vel  scelesta  vel  supervacua  respon- 
dere,satis  est  breviter  illud  in  cora- 
pendio  dicerc ,  eos  qui  non  teneant 
Ycrura  Dorainura  patrem  tenere  non 
posse  nec  Fiiii  nec  Spiritus  sancti  ve- 
ritatera ,  secundura  quod  etiara  iiU  qui 
Catapbrygas  appellantur ,  et  novas  pro- 
pbetias  usurpare  conantur,  nec  Patrera 
possunt  habere  nec  Filium  nec  [Spiri- 
tura  sanctura];  a  qui)ms  si  quaeramus 
quera  Christura  praedicent,  responde- 
bunt  eum  se  praedicare  qui  miserit 
Spiritum  per  Montanum  et  Priscam  lo- 
cutum.  In  quibus  cum  animadvertamus 
non  veritatis  spiritum  sed  erroris  f  uisse, 
cognoscimus  eosqui  falsam  illorumpro- 
phetiam  contra  Christi  fidem  vindicant 
Christum  habere  non  posse.  Sed  et  cae- 
teri  quique  haeretici ,  si  se  ab  ecclesia 
Dei  sciderint,  nihil  habere  potestatis 
out  gratiae  possunt,  quando  omnis  po- 
testas  et  gratia  in  ecclesia  constituta 
sit,  ubi  praesident  majores  natu,  qui  et 
baptizandi  et  manum  imponendi  et  or- 
dinandi  poesident  potestatem.  Hajretico 
enira  sicut  ordinare  non  licet,  nec  ma- 
nura  imponere,  ita  nec  baptizare,  nec 
quicquam  sancte  nec  spiritaliter  gerere, 
quando  alienus  sita  spiritali  et  deilica 
sanctitate.  Quod  totum  nos  jampridem 
in  Iconio ,  qui  Phrygioe  locus  est ,  col- 
lecti  in  unum,  convenientibus  ex  Ga- 
latia  et  Cilicia  et  caeteris  proximis  re- 
gionibus ,  confirmavimus  tenendum 
contra  haereticos  firmiter  et  vindican- 
dum,  cum  a  quibusdam  de  ista  re  du- 
bitaretur. 

Et  quoniam  Stephanus  et  qui  illi 
consentiunt  contendunt  dimissionem 
peccatorum  et  secundam  nativitatem 
in  haereticorum  baptisma  posse  proce- 
dere,  apud  quos  etiam  ipsi  confitentur 
Spirilum  sanctum  non  esse,  conside- 
rent  et  intelligajit  spiritalem  nativita- 


tem  sine  Spiritu  esse  non  posse,  secun- 
dum  quod  et  beatus  apostolus  Paulus 
eos,  qui  ab  Joanne  baptizati  fuerant 
priusquam  missus  esset  Spiritussanctus 
a  Domino,  baptizavit  denuo  spiritalL 
baptismo ,  et  sic  eis  raanum  imposuifc 
ut  acciperent  Spiritum  sanctum.  Quale 
est  autejn  ut  cum  Paulura  post  Joannis 
baptisma  iterato  discipuios  suos  bapti- 
zasse  videamus,  nos  eos  qui  ab  haeresi 
ad  ecclesiara  veniunt  post  inlicitara  et 
prophanam  eorura  tinctionem  baptizare 
dubltemus?  Nisi  si  his  episcopis  quibos 
nunc  minor  fuit  Paulus ,  ut  hi  quidcm 
possint  per  solara  manus  impositionera 
venientibus  haereticis  dare  Spiritura 
sanctum,  Paulus  autem  idoneus  non 
fuerit  qui  ab  Joanne  baptizatis  Spiri- 
tura  sanctum  per  raanus  impositionem 
daret,  nisi  eos  prius  etiam  ecclesiae 
baptismo  baptizasset, 

Illud  quoque  absurdura,  quod  non 
putant  quaerendura  esse  quis  sit-  ille 
qui  baptizaverit,  eo  quod  qui  baptiza- 
tus  sil  gratiam  consequi  poterit  invo- 
cata  trinitate  nominum  Patris  et  Filii 
et  Spiritus  sancti.  Deinde  haec  erit  sa- 
pientia  quam  scribit  Paulus  esse  in  his 
qui  perfecti  bunt.  Atquisest  in  ecclesia 
perfectus  et  sapiens  qui  hoc  aut  de- 
fendat  aut  credat,  quod  invocatio  haec 
nominum  nuda  sufliciat  ad  remissio- 
nera  peccatorum  et  baptismi  sanctifi- 
cationem ,  cum  hsec  tuuc  utique  profi- 
ciant,  quando  ot  qui  baptizat  habet 
Spiritura  sanctum,  et  baptisma  quoquo 
ipsum  non  sit  sineSpiritu  constitutum? 
Sed  dicunt  eum  qui  quomodocunquc 
foris  baptizatur  raente  et  fide  sua  bap- 
tisrai  gratiam  consequi  posse.  Quod  ct 
ipsum  sine  dubio  ridiculura  est ,  quasi 
de  coelo  adducere  ad  sc  possitaut  mens 
prava  justorum  sanctificationem ,  aut 
fides  falsa  credentium  veritatem.  Non 
omnes  autem  qui  nomen  Christi  invo- 
cant  audiri  et  invocationera  suara  con- 
sequi  aliquid  gratiae  posse  Dorainus  ipse 
manifestat  dicens :  Multi  venient  in  no- 
mine  meo  dicentes ,  E<jo  sum  ChristuSy  el 
mullos  fallent.  NuIIa  quippe  differeiitia 
est  inter  pseudoprophetam  et  haereti- 
cum.  Nara  ut  ille  in  nomiae  Dei  aut 
Christi  5  ita  iste  in  sacrameuto  baptismi 


42S 


DIVI  CYPRIANl 


fallit.  Mendacio  utcrque  nititur  ad  de- 
cipiendas  hominum  voluntates. 

Volo  autem  vobis  et  de  historia  quae 
apud  nos  facta  est  cxponerc  ad  lioc 
ipsum  pertinente.  Ante  viginti  enim 
ct  duos  fere  annos ,  temporibus  post 
Alexandiutn  Imperatorem,  multa3  islic 
conilictaliones  ct  pressura3  acciderunt, 
vel  in  communc  omnibus  liominibus, 
vel  privalim  christianis ;  terroe  ctiam 
motus  plurimi  et  frequentes  extiterunt, 
ut  et  per  Cappadociam  et  per  Pontum 
multa  subrucrcnt,  quaidam  etiam  civi- 
tatcsin  profundum  rcceptae  dirupti  soli 
hiatu  devorarentur,  ut  ex  hoc  perse- 
cutio  quoque  gravis  adversum  nos 
christiani  nominis  ficret,  quae  post  lon- 
gam  retro  atatis  pacem  repente  oborta 
de  inopinato  et  insueto  malo  ad  turban- 
dum  populum  nostrum  tcrribilior  ef- 
fecta  est.  Serenianus  tunc  fuit  in  nos- 
tra  provincia  praeses,  acerbus  et  dirus 
persecutor.  In  hacautem  perturbatione 
constitutis  fidclibus,  et  huc  atque  illuc 
persecutionis  metu  fugientibus,  et  pa- 
trias  suas  relinquentibus,  atque  in  alias 
partes  regionum  transeuntibus  (erat 
enim  transeundi  facullas,  eo  quod  per- 
secutio  illa,  non  per  totum  mundum, 
sed  localis  fuisset ) ;  emersit  istic  subito 
quaidam  mulicr,  quoe  in  ecstasin  con- 
stituta  propheten  se  pra-ferret,  ct  quasi 
sancto  Spiritu  plcna  sic  agerct.  Ita  au- 
tcm  ])riiicipalium  dajmoniorum  irapetu 
fcrcbaliir,  ut  pcr  longum  tempus  solli- 
citarct  et  deciperet  fratcruitatem,  ad- 
miniiiiiia  quoedara  et  portentosa  perfi- 
cicns,  et  facere  se  terram  movcri  pol- 
liccrolur.  Nou  quod  da;moni  tanta  essct 
potestas  ut  terram  movere  aut  clcmcn- 
lura  concutere  vi  sua  vaieret,  sed  quod 
nonnunquain  spiritus  ne(|uain  pra»scieiis 
et  intelligens  terraj  motum  futurum, 
jd  se  facturuni  essc  simularet  quod  fu- 
turum  vidcret.  Quibus  mcndaciis  ct 
jaclationilms  subcgenit  mentcs  singu- 
loruin,  ut  sibi  obedirent  et  quocuui|ue 
prijL'ciperet  ct  duceret  scqucrentur, 
faccrct  ((uo(iuc  mulicrera  illain  cruda 
byeine  nudispcdibus  pcr  asperas  nives 
ir(^ ,  nec  vexari  iii  aluiuo  aut  hedi  illa 
discursione;diceietetiam  sc  in  Juda;am 
et     Ilicrosolymaui    fcstinare ,    fingens 


tanquam  inde  venisset.  Hic  ct  unuui 
de  presbytcrisRusticum,itera  etalium 
diaconum  fefellit,  ut  eidem  mulieri 
commiscerentup  :  quod  paulo  post  de- 
tectum  est.  Nam  subito  apparuit  illi 
unus  de  exorcistis,  vir  probatus  ct  circa 
religiosam  disciplinam  bene  scmpcr 
convcrsatus,  qui  exhortatione  quo^iue 
fralrum  plurimorum,  qui  et  ipsi  fortes 
ac  laudabiles  in  fide  aderant,  excilatus 
crcxit  se  contra  illum  spiritum  ncquam 
levincendum  ; qui subtili  fallacia  etiam 
lioc  paulo  ante  proedixerat,  vcnturum 
(jucmdam  aversum  et  tcntatorcm  infi- 
delem.  Tamen  ille  exorcista  inspiratus 
Dei  gratia  fortiter  restitit,  et  csse  illum 
nequissimum  spiritum  qui  prius  sanctus 
putabatur  ostendit.  Atque  illa  mulier, 
quse  prius  pcr  praestigias  et  fallacias 
dajmonis  raulta  ad  deceptionem  fide- 
liiim  moliebatur,  inter  CKtera  quibus 
pluiimos  deceperat,  etiara  hoc  fre- 
quenter  ausa  est  ut  et  invocatione  non 
contemptibili  sanctificare  se  panem  et 
eucharistiara  facere  siraularet,  etsacri- 
ficium  Domino  sine  sacramenlo  solitaj 
pra?dicationis  offerret,  baptizaret  quo- 
que  multos  usilataetlegitima  verba  in- 
terrogationis  usurpans,  ut  nil  discreparc 
ab  ecclesiastica  regula  videretur. 

Quid  igitur  de  hujus  baptisino  dicc- 
mus,  quo  ncquissimus  daemon  per  mu- 
lierem  baptizavit?Numquid  et  hoc  Ste- 
phanus  et  qui  illi  consentiunt  compro- 
bant,  maxime  cui  nec  symbolum  trini- 
tatis  nec  interrogatio  legitima  et  cccle- 
siastica  defuit?P()test  crediautreraissio 
pcccatorura  data  aut  lavacri  salutaris 
rcgcncratio  ritc  pcrfccta,  ubi  omnia  , 
quaravis  ad  iinagincm  veritatis,  tauien 
|)cr  dajmonein  gcsta  sunt?  Nisi  si  ct 
d.-Einonem  in  nomine  Patris  et  Filii  et 
Spirif us  sancti  gratiam  baplismi  dedisscj 
contcndunt  qui  hx-rcticorum  baptisma 
dofendunt  ;  apud  (juos  sinc  dubio  idem 
crror  cst,  (lajmonuiu  fallacia  ipsa  est, 
quando  apud  illos  omninoSpiritus  sanc- 
tus  non  est. 

Illud  etiam  quale  est  qnod  vult  Ste- 
plianus,  his  ([ui  apud  haTclicos  ba|)ti- 
zantur  adesse  pra?sentiam  et  sanctimo- 
niam  Christi?  iNara  si  non  mcntitur 
apostolus  diccns  :  Quotquol  in  CUiislo 


EPIS 

Uncti  estis,  Chrislum  {nduislis,  utiquc 
qui  illic  in  Christo  baptizatus  est  induil 
Christura.  Si  autem  induit  Christum , 
accipere  potuit  et  Spiritum  sanctuni , 
qui  a  Christo  missus  est,  et  frustra  iili 
venienti  ad  accipiendum  Spiritum  ma- 
nus  imponitur ;  nisi  si  a  Christo  spiri- 
tum  induit  ut  apud  haereticos  sit  qui- 
dem  Christus ,  non  sit  autem  illic  Spi- 
ritus  sanctus. 

Decurramus  vero  Lreviter  et  caetera 
qua)  a  vobis  copiose  et  plenissirae  dicta 
sunt,  festinante  vel  maxime  ad  vosRo- 
gatiano  diacono  carissimo  nostr>.  Se- 
quitur  enim  illud ,  quod  interrogandi 
sunt  a  nobis  qui  haereticos  defendunt, 
utrum  carnale  sit  eorum  baptisma  ,  an 
spiritale.  Si  enim  carnale  est,  nihil 
differunt  a  Judaeorum  baptismo ,  quo 
&ic  illi  utunlur  ut  eo  tanquam  communi 
etvulgari  lavacro  tantumsordes  laveii- 
tur.  Sin  autem  spiritalc  est,  quomodo 
apud  illos  essebaptisma  spiritale  potest 
apud  quos  Spiritus  sanctus  non  est  ?  Ac 
per  hoc  aqua  qua  tinguntur  lavacrum 
cst  illis  carnale  tantum,  non  baptismi 
sacramentum. 

Quod  si  baptisma  haerelicorum  ha- 
bere  potest  regenerationem  secundae 
liativitatis,  non  haeretici  sed  filii  Dci 
computandi  sunt  qui  apud  illos  bapti- 
zanlur.  Secunda  enim  nativitas  quae  cst 
in  baptismo  filiosDei  gcnerat.  Si  autem 
sponsa  Christi  una  cst,  quae  est  ecclesia 
catholica,  ipsa  est  quaj  sola  generat  Dci 
lilios.NequeenimmultaesponsoeChristi, 
cum  dicat  apostolus  :  Despondi  vos  uni 
viro  virginem  caslam  assignare  Christo ; 
Ct  :  Audi  filia  et  vide,  et  incUna  aurcni 
tuam ,  et  oblinsccre  populi  tui ,  quia  de- 
sideravit  rcx  speciem  tuam;  et  :  Vcni 
sponsa  de  Libcmo^  advenies  cl  pertran- 
sibis  a  principio  fulci;  et  :  Ingressus  sum 
in  hortum  meum,  soror  mea,  sponsa; 
videmus  unam  personam  ubique  pro- 
poni,  quia  et  sponsa  est  una.  Non  esl 
autem  unanobiscum  haereticorum  syna- 
goga,  quia  nec  sponsa  est  adultera  et 
fornicaria.  Unde  nec  potest  tilios  Dei 
parere.  Nisi  si,  secundum  quod  Ste- 
phano  videtur,  haeresis  quidem  parit 
et  exponit,  expositos  autem  ecclesia 
suscipit ,  et  quos  non  ipsa  pepererit  pro 


suis  nnfrit,  cum  filiorum  alicnorum 
mater  esse  non  possit.  Et  ideo  Christus 
Dominus  noster  unam  esse  manifestans 
sponsam  suam  et  unitatis  ejus  sacra- 
mentura  declarans  ait :  Qui  non  est  me- 
cum ,  adversus  me  est ;  et  qui  non  mecum 
coUigit,  spargil.  Si  enim  nobiscura  est 
Christus ,  haeretici  autera  non  sunt  no- 
biscum,  pro  certo  adversus  Christum 
sunt  haeretici.  Et  si  nos  coUigimus  cum 
Christo ,  non  colligunt  autem  nobiscum 
haeretici,  sine  dubio  spargunt. 

Sed  nec  illud  prsetereundum  est  a 
nobis  quod  a  vobis  necessario  dictura 
est,  quod  ecclesia  sccundum  Canticum 
canticorum  hortus  sit  conclusus  et  fons 
signatus,  paradisus  cum  fructu  pomo- 
rum.Qui  autem  nunquam  in  hunc  hor- 
ium  introiorunt,  neque  paradisum  a 
J)eo  creatore  plantatum  vid^runt,  quo- 
niouo  de  fonte  qui  intus  inclusus  est  et 
divino  sigillo  signatus  est,  aquam  vivam 
lavacri  salutaris  praebere  alicui  pote- 
runt? 

Cum  vero  et  arca  Noe  nihil  aliud  fue- 
ritquam  sacramentum  ecclesiaeChristi^ 
quae  tunc,  omnibus  foris  pereuntibus, 
eos  solos  servavit  qui  intra  arcara  fue- 
runt,  manifeste  instruimur  ad  ecclesiae 
unitatem  perspiciendam ,  quemadrao- 
dum  et  apostolus  Petrus  posuit  dicens  » 
Sic  et  vos  simiUtcrsaJvos  faciel  haptisma, 
ostendens  quoniam  quomodo  qui  cum 
Noe  in  arca  non  fuerunt,  non  tantum 
purgati  et  salvati  per  aquam  non  sunt , 
sed  statim  diluvio  illo  perierunt;  sic  et 
nunc  quicunque  in  ecclesiacumChristo 
non  sunt,  foris  peribunt,  nisi  ad  uni- 
cnm  et  salutare  ecclesiae  lavacrura  per 
poenitentiam  convertantur, 

Qualis  vero  error  sit  et  quanta  sit 
coecitas  ejus  qui  remissionem  peccato- 
rum  dicit  apud  synagogas  haereticoruro. 
dari  posse,  nec  permanet  in  funda- 
mento  unius  ecclosiae ,  quae  semel  u 
Christo  supra  petram  solidata  est,hino 
intelligi  potest  quod  soli  Petro  Christus 
dixerit  :  Quxcunque  ligaveris  super  ter- 
ram,  erunt  ligala  etin  coeUs,  et  quoecun" 
que  solvcris  super  terram,  erunt  solufa  ct 
in  coeUs;  et  iterum  in  evangelio  quando 
in  solos  apostolos  insufflavit  Christus 
dicens  :  Accipite  Spiritum  sanclum.  Si 


130  DIVI  r,Y 

CHJus  remiseritis  peccata.remitlenlur  illi ; 
et  si  cujus  tenueritis,  tenehuntur.  Potestas 
ergo  peccatorum  remitteiidorum  apo- 
stolis  data  est,  et  ecclesiis  quas  illi  a 
Christo  missi  constituerunt,  et  episco- 
pis  (|ui  eis  ordinatioue  vicaria  succes- 
serunt.  Hostes  autem  unius  catholicae 
ecclesiae,  in  qua  nos  sumus,  et  adver- 
sarii  nostri,  qui  apostolis  successiraus, 
sacerdotia  sibi  illicita  contra  nosvin- 
dica«tes  et  altaria  prophana  ponentes, 
quid  aliud  sunt  quam  Chore  et  Dathan 
et  Ahiron,  pari  scelere  sacrilegi,  et 
easdem  (^uas  et  illi  poenas  daturi  cum 
his  qui  sibi  consentiunt,  secundum 
(juod  etiam  tunc  illorura  participes  et 
fautores  pari  cum  eis  morte  perierunt? 
Atque  ego  in  hac  parte  juste  indignor 
ad  hanc  tara  apertam  et  manifestam 
Stephani  stultitiam,  quod  qui  sic  de 
episcopatus  sui  loco  gloriatur  et  se  suc- 
cessionem  Petri  tenere  contendit.  super 
(juem  fundamenta  ecclesiae  collocata 
sunt,  multas  alias  petras  inducat  et 
ecclesiarum  mullaruin  nova  aedificia 
consMtuat,  dum  esse  illic  baptisma  sua 
auctoritate  defendit.  Nam  qui  baptizan- 
tur  complent  sine  dubio  ecclesiai  nu- 
merum.  Qui  autem  baptisma  eorum 
prol)at,  de  baptizatis  ct  occlesiam  illic 
(isse  confirmat.  Nec  intelligit  obfuscari 
ase  et  quodam  modo  aboleri  christianae 
petrae  veritatem,  qui  sic  prodit  et  de- 
serit  unitatem.  Judaeostamen.quamvis 
ignorantia  ccecos  et  gravissimo  facinorc 
constrictos,  zelum  Dei  apostolus  habcre 
profitetur.  Stephanus,  qui  per  succes- 
sionem  cathedramPetri  habere  sn  pra)- 
dicat,  nullo  adversus  hsroticos  zelo 
excitatur,concedens  illis  non  modicam 
sed  raaximam  grati*  potestatem  ,  ut 
dicat  cos  et  assevcret  j^er  l)nptismi 
sacramentum  sordcs  veteris  hominis 
abluere,  antiqua  mortis  peccata  do- 
nare,  regeneratione  ca?lesti  filios  Dei 
/ar.ere,ada?tcrnam  vitam  divini  lavacri 
sanctificatione  reparare.  Qui  sic  m;igna 
ct  cQClestia  ecclesiaR  munera  liaereticis 
concedit  ct  tribuit,quidaliud  aj;it  (juam 
«..ommunicat  eis  (itiibus  tantum  gratia3 
defendit  ac  vindicat  ?  Et  frustra  jam  du- 
bitat  in  caeteris  quoquo  consentirc  eis 
ct  parlicepo  osse ;  ut  cl  simul  cum  cis 


PRIAM 

conveniat,  et  orationes  pariter  cma 
eisdem  misceat,  et  altare  ac  sacrificium 
comraune  constituat. 

Sed  in  multum  ,  inquit,  proficit  no- 
men  Christi  ad  fidem  et  baptismi  sanc- 
tificationem,  ut  quicunque  et  uliicun- 
que  in  nomine  Christi  baptizatus  fuerit 
consequatur  statim  gratiam  Christi ; 
quando  huicloco  breviteroccurri  possit 
et  dici ,  quoniam  si  in  nomine  Christi 
valuit  foris  haptisma  ad  homincm  pur- 
gandum,  in  ejusdem  Christi  nomine 
valere  illic  potuit  et  maniis  impositio 
ad  accipiendum  Spiritum  sanctum.  Et 
incipient  caetera  quoque  qnre  apud  hae- 
reticos  aguntur  justa  et  legitima  videri, 
quando  in  nomine  Christi  gerantur, 
secundum  quod  vos  in  epistola  vestra 
exsecuti  estis  non  nisi  in  ecclesia  sola 
valere  posse  nomen  Christi ,  cui  uni 
concesserit  Chrislus  coelestis  gratiae  po- 
testatem. 

Quod  autem  pertinet  ad  consuetudi- 
nem  refutandam,quam  videntur  oppo- 
nere  veritati,  quis  tam  vanus  sit  ut 
verilati  consuetudinem  praeferat ,  aut 
qui  perspecta  luce  tenebras  non  dcrc- 
linquat?  Nisi  si  et  Judaeos  Christo  ad- 
ventante  ,  id  est,  veritate,  adjuvat  iri 
aliciuo  anti(iuissima  consuetudo,  (juod 
relicta  nova  veritatis  via  in  vetustato 
permanserint.  Quod  quidem  adversus 
Stephanum  vos  diccre  Afri  potestis, 
cognita  veritate  crrorera  vos  consuetu- 
dinis  reli(iuisse.  Caeterum  nos  vcritati 
ct  consueludinem  jungimus,  et  consue- 
tudini  Romanorum  consuetudinem,scd 
vcritatis,  opponimus,  ab  initio  hoc  te- 
nentes  quod  a  Christo  et  ab  apostolis 
traditum  est.  Nec  meminimus  hoc  apud 
nos  aliquando  coepisse,  cum  semper 
istic  observatum  sit  ut  non  nisi  unara 
Dei  ecclesiam  nossemus,  et  sanctum 
haptisma  non  nisi  sanctaj  ecclesiae  cora- 
putarcmus.  Plane  quoniara  quidara  dc 
eorum  baptismo  dubilabant,  qui  ctsi 
non  ut  nos  prophetasrecipiunt,eosdera 
tamenPatrem  et  Filium  nosse  nobiscum 
videntur,  i^lurimi  simul  convenientes 
in  Iconio  diligentissimc  tractavimus  et 
confirmavinius  rcpudiandum  esse  onmc 
omnino  haptisma  (|uod  sit  exlru  eccic- 
siam  conililuiuiu. 


EPIST 

A(l  illud  aiitem  quod  pro  haereticis 
ponuiit,  ct  aiunt  apostolum  dixisse, 
sif^e  per  occasionem ,  sive  per  veritatem 
Christus  annuntieiur ,  ut  respondeamus 
ineptum  est,  quando  manifestum  sit 
apostolum  in  epistola  sua,  qua  hoc  dixit, 
nequc  hajreticorum  neque  haptismi 
eorum  meutionem  fccisse,  sed  locutum 
csse  de  fratrihus  tantum,  sive  perdde 
secum  loquentihus,  sive  in  fide  sincera 
perseverantihus;nec  oporteat  hoclongo 
tractatu  excutere,  sed  ipsam  satis  sit 
epistolam  legere  et  quid  apostolusdixe- 
rit  de  ipso  apostolo  recognoscere. 

Quid  crgo,  inquiunt ,  fiet  de  his  qui 
ah  haereticis  venientes  sine  ecclesise 
haplismo  admissi  sunt?  Si  de  sseculo 
cxcessorunt,  in  corum  numero  hahen- 
tur  qui  apud  nos  catecliizati  quidem 
sunt,  sed  prius  quam  haptizarcntur 
ohierunt,  non  modo  dicunt  emolumen- 
tum  vcritatis  ct  fidei,  ad  quam  relicto 
crrore  pervenerant ,  ctsi  consummatio- 
nem  gratia^  consecuti  non  sunt  morte 
pra3venti.  Qui  autem  adhuc  in  sseculo 
perraanent,  haptizentur  ecclcsiae  hap- 
tismOjUt  remissionem  peccatorum  cou- 
sequi  possint,  ne  per  alienam  prae- 
snraptionera  in  pristino  errore  manentes 
sine  gratiae  consummatione  moriantur. 

Caetcrum  quale  delictum  est,  vel  illo- 
rum  qui  admittunt,  vel  eorum  qui  ad- 
mittuntur ,  ut  nou  ahlutis  per  ecclesiae 
lavacrum  sordibus,  nec  peccatis  expo- 
sitis,  usurpata  temere  communicatione 
contingant  corpus  et  sanguinem  Do- 
raini !  cum  scriptum  sit  :  Quicunque 
edcrit  panem  aut  biberit  calicem  Domini 
indigne,  reus  erit  corporis  ct  sanguinis 
Dom,im. 

Nos  etiam  illos  quos  hi  qui  prius  in 
ccclesia  catholica  episcopi  fuerant ,  et 
postmodura  sihi  potestatem  liericffi  or- 
dinationis  assuraentes  haptizaverant, 
pro  non  haptizatis  hahendos  judicavi- 
mus.  Et  hoc  apud  nos  ohservatur,  ut 
quicunque  ahillis  tinctiad  nos  veniunt, 
tanquam  alieni  etnihil  consecuti,unico 
et  Tcro  ecclesiae  calholicae  haptismo 
apud  nos  haptizentur  et  lavacri  vitalis 
regenerationem  consequantur.  Et  ta- 
men  multum  interest  inter  eum  qui 
iuvitus    et    neccssitate   persecutionis 


coactus  succuhuit,  et  illum  qui  sacri- 
lega  voluntate  audax  contra  ccclesiam 
rehelhit,  vel  inPatrein  etI)eum,Christi 
et  totius  mundi  conditorem  impia  voce 
hlasphemat. 

Et  non  pudet  Stephanum  hoc  asse- 
rere ,  ut  per  eos  qui  cum  ipsi  iu  orani- 
hus  peccatis  sint  constituti  dicat  possc 
remissionem  peccatorum  dari,  quasL 
possit  esse  in  domo  mortis  lavacrum 
salutis.  Uhi  ergo  erit  quod  scriptum 
esi:Ab  aquaaliena  abstine  te,  et  a  fonte 
alieno  ne  biberis ;  si  relicto  ecclesiae  fontc 
signato  alienam  aquam  pro  tua  suscipis, 
et  prophanis  foutihus  ecclesiam  polluis? 
Quando  cnim  haptismo  hsereticorum 
comraunicas,  quid  aliud  quam  de  vo- 
ragine  et  coeno  illorura  hibis ,  et  ipse 
ccclesiae  sanctificatione  purgatus  alie- 
narum  sordium  contactihus  inquinaris? 
Nec  metuis  judicium  Dei  haereticis  tes- 
timoniura  contra  ecclesiam  perhihons, 
cum  scriptum  sit  :  Falsus  testis  non  erit 
impunitus.  Quin  immo  lu  haereticis  om- 
nihus  pejor  es.  Nam  cum  inde  multt 
cognito  errore  suo  ad  tc  veniant  ut  ec- 
clesiae  verura  lumen  accipiant,  tu  ve- 
nientium  errores  adjuvas ,  et  ohscurato 
lumine  ecclesiasticae  veritatis,  tenehras 
haereticae  noctis  accumulas!  Cumque  se- 
illi  in  peccatis  esse  et  nihil  gratiae  ha- 
here  se  ac  propterea  ad  ecclesiam  ve- 
nire  fateantur,  tu  eis  remissioncm  pcc- 
catorum  suhtrahis  quae  iu  haptismo 
datur ,  dum  dicis  eos  jam  haptizatos  et 
extra  ecclesiam  ecclcsiae  gratiam  con- 
secutos!  Ncc  intelligis  animas  eoruni 
de  manu  tua  exquiri  cum  judicii  dies 
venerit,  qui  sitientihus  ecclesiae  potum 
negasti,  et  volcntibus  vivcre  causa  raor- 
tis  fuistiiEt  insuper  indignaris!  Vide 
qua  imperitia  reprehcndere  audeas  eos 
qui  contra  mendacium  pro  veritate  ni- 
tuntur.  Quis  enim  justius  indignari 
contra  altcrum  dehuit?  Utrumne  qui 
hostes  Dei  asserit,  an  vero  qui  adversus 
eum  qui  liostesDei  asseritpro  ecclesiae 
veritate  consentit?lNisi  quod  impcritos 
etiam  animosos  atque  iracundos  esse 
manifestum  est ,  dum  per  inopiam  con- 
silii  et  sermonis  ad  iracundiam  facile 
vertuntur,  ut  de  nullo  alio  magis  quam 
de  te  dicat  scriptura  divina  :  Homo  ani- 


132 


DIVI  CYPRIAM 


iHOSusparat  lileSf  et  vir  iracundus  exag- 
fjerat  peccata.  Lites  cnira  et  dissensiones 
quantas  parasti  pcr  ecclesias  totius 
mundi!  Peccatum  vero  quam  magnum 
tibi  exaggcrasti,  quando  te  a  tot  gre- 
gibus  scidisti !  Excidisti  enim  te  ipsum, 
noli  te  fallere,  siquidem  ille  est  vere 
schismaticns  qui  se  a  communione  ec- 
clesiasticae  unitatis  apostatam  fecerit. 
Dum  enim  putas  omnes  a  te  abstineri 
posse,solum  te  abomnibus  abstinuisli. 
Nec  te  informare  ad  regulam  veritatis 
et  pacis  vel  apostoli  pra3cepta  potue- 
runt  monentis  et  dicentis  :  Obsecro  ergo 
vos  €Q0  viyictus  in  Domino  digne  ambu- 
lare  vocatione  qua  vocati  estis,  cum  omni 
hnmiiitate  sensvs  et  lenitate,  cuni  patien- 
iia  sustinentes  invicem  in  dilcctione ,  salis 
agentes  servare  unilatem  spiritus  in  con~ 
junctione  pacis,  unum  corpus ,  el  unus 
spiritus,  sicutvocali  eslis  in  una  spe  vo- 
cationis  vestrce.  Unus  Dominus,  una  fides, 
wnan  baplisma,  unus  Deus  et  pater  om- 
vium,  qui  super  onuies,  et  per  omnia,  et 
in  omnibus  nobis, 

Hcnc  apostoli  mandafa  et  monita  sa- 
lutaria  quam  diligenter  Stepbanus  im- 
plevit,bumi!itatcm  sensus  et  lenitatem 
primo  in  loco  scrvans  !  Quid  enim  hu- 
milius  aut  lenius  quam  cura  tot  epi- 
scopis  per  totura  mundura  dissensisse  , 
paccra  cura  singulis  vario  discordiae 
genere  rumpentcm ,  modo  cum  orien- 
talibQS,quod  nec  vos  laiere  confidimus, 
modo  vobiscum,  qui  in  meridie  estis; 
a  quibus  legatos  episcopos  patienter 
s.itis  ct  leniter  suscepit ,  ut  eos  nec  ad 
sermonem  saltcra  coUoquii  communis 
admitleret,  adbuc  insuper  dilectionis 
et  caritatis  memor  procciperct  fratcr- 
nitati  universac  ne  quis  cos  in  domum 
suara  recipcrel;  ut  venientibus,  non 
sulura  pax  et  communio,  sed  ct  tectum 
et  hospitiura  negaretur?  Hoc  est  ser- 
vasseunitatem  spiritus  in  conjunclione 
pacis ,  abscindcre  se  a  caritatis  unitate, 
et  alienura  se  per  omnia  fratribus  fa- 
cere,et  contra  sacramentum  ct  lidcm 
contumacis  furore  discordias  rcbeliare? 
Apud  talcm  potest  esse  unum  corpns  et 
unus  spiritus  ,  apud  qucm  fortassc  ipss 
anima  una  nonest  sJclubricact  mobiiis 
ct  incerta? 


Scd  quantum  ad  illum  pcrtinct,  n^- 
linquamus.  Excutiamus  potius  id  do 
quo  maxima  quaestio  cst.  Qui  conten- 
dunt  ab  hacreticis  baptizatos  sic  recipi 
oportere  tanquam  lcgitinii  baptismi 
gratiam  consecutos  ,  unum  nobis  atque 
illis  baptisma  dicunt  esse  et  in  nullo 
discrepare.  Scd  quid  ait  apostolus  Pau- 
lus?  Unus  Dominus,  ujia  fides,  unum 
baptisma,  xinus  Deus.  Si  unum  atque 
idem  est  cura  nostro  baptisma  haereti- 
corum,  sinc  dubio  et  fides  una  est.  Si 
autem  fidcs  una  est ,  utique  et  Dominus 
unus  est.  Si  Dominus  unus  est,  conse- 
quens  est  dicere  quia  unus  est.  Si  au- 
tem  haec  unitas,  quae  separari  omnino 
et  dividi  non  potest,  etiam  apud  haere- 
ticos  ipsa  cst,  quid  ultra  contendimus? 
ut  quid  illos  haereticos  et  non  christia- 
nos  vocamus?  Porro  cum  nobis  et  hac- 
rcticis  nec  Deus  unus  sit,  nec  Dominus 
unus,  nec  una  ecclesia,  nec  fidcs  una, 
scd  nec  unus  spiritus  aut  corpusunum, 
manifestum  est  nec  baptisma  nobis  ct 
bx'reticis  commune  esse  posse  ,  quibus 
niliil  est  omnino  commune.  Et  tameii 
non  pudetStephanura  talibus  adversns 
ccclesiam  patrocinium  praestare  et  prop- 
ter  haerelicos  asserendos  fraternitatcni 
scindere  ,  insupcr  et  Cyprianum  jjseu- 
dochristura  ct  pseudoapostolura  et  do- 
losum  opcrarium  diccre  (l).Qui  omnia 
in  se  esse  conscius  prajvenit,  ut  alteri 
ea  per  mendacium  objiceret  quoe  ipsc 
ex  merito  audire  deberct.  Bene  te  va- 
lcre  oinnibus  nobis  cum  universis  qui 
in  Africa  sunt  episcopis  ct  cunctis  clc- 
ricis  et  omni  fratcrnitate  universi  opla- 
mus,  ut  perpetuo  unanimes  et  unum 


(1)  llinc  palct  vehemenliam  episloljc  Ste- 
phani  pipae  in  taiisa  fui&sc  cur  tam  vehemen- 
ler  eliam  conlra  cum  scriberent  Cyiirianuj 
et  Firmilianus.  Non  enim  alind  causae  exslilit, 
cur  Firmilianus,  qui  in  totaepislola  summuni 
amorem  unitatis  declarat ,  sic  lamcn  in  Ste- 
phanum  invehatur,ul  eum  disputalionis  aeslu 
abrcptum  fuis^c  paleat.  Nihil  lcnius  ac  placa- 
bilius  Cypriano,  cjusque  animi  moderatio 
cum  in  omnibus  aliis  rcbus,  lum  maxinie  in 
liac  de  baptismo  controversia  enituit  ;  scd 
tamen  cum  interdum  a  summa  ilia  lcnilato 
ad  vehemenliorcm  causae  defensionem  tran.s- 
iisse  porspicjtur  ex  epislola  ad  rompeium. 
Vidctur  autein  C^prianum  ct  Firmih'anuru 
illud  in  piiniis  offundissc,  quod  Steph.-.nui 
putarel  abMinendos  rebnplizantcs. 


IZPIS 

scnticntes  liaLeamus  nobiscQin  ctiam 
(Ic  iongiuciuo  adunalos. 


Jd  Magnum. 
EPISTOLA  LXXV. 

De  baptizandis  novatianis,  ct  dc  iis  qui  in 
lecto  graliam  tonsequuntur. 

Cjrprianus  Magno  filio  (1)  salutem. 

PRO  tua  religiosa  diligentia  consu- 
luisti  mediocritatem  nostram  ,  fili  ca- 
rissime,  an  inter  cseteros  haereticos, 
eos  quoque  qui  a  Novatiano  veniunt 
postprophanumejus  lavacrum  baptizari 
ct  sanctificari  in  ecclesia  catholica  legi- 
timo  et  vero  etunico  ecclesiaebaptismo 
oporteat.  De  qua  re,quantum  fidei  nos- 
traj  capacitas  et  scripturarum  divina- 
rum  sanclitas  ac  veritas  suggerit ,  dici- 
mu3  omnes  omnino  haereticos  et  schis- 
maticos  nihil  habere  potestatis  ac  juris. 
Propter  quod  Novatianus  nec  debet  nec 
potest  excipi,  quo  minus  ipse  quoque 
extra  ecclesiam  consistens ,  ct  contra 
pacem  ac  dilectionem  Christi  faciens , 
inter  adversarios  et  antichristos  coni- 
putetur.  Neque  enim  Dominus  noster 
Jesus  Christus,  cum  ia  evangelio  suo 
testaretur  adversarios  suos  esse  eos  qui 
secum  non  essent,   aliquam  speciem 
hGereseos  designavit,  sedomnes  oinnino 
qui  secum  non  essent  et  secuin  non 
colligentes   gregem  suum    spargerent 
.  adversarios  suos  esse  ostendit  dicens  : 
Qui  non  est  mecum ,  adversum  me  esl ;  et 
qui  mecum  nnn  colligit,  spargit.  Item 
beatus  Joannes  apostolus  nec  ipse  ul- 
lam  haeresim  aut  schisma  discrevit,  aut 
aliquos  speciatim  separes  posuit ,  sed 
universos  qui  de  ecclesia  exissent,  qui- 
que  contra  ecclesiam  facerent,  anti- 
diristos    appellavit    dicens  :  judislis 
quia  antichristus  venit ,  nunc  aulem  an- 
tichristi  multi  facti  sunt.  Unde  cognosci- 
mus  quia  novissima  hora  est.  Ex  nobis 
cxierunt ,  sed  non  fuerunt  ex  noois.  Si 


(1)  Haec  certo  ostendunt  hunc  homincm 
fuisse  de  plehe ,  id  est  laicum.  Quod  vero 
Cyprianus  Magnum  fdium  appellat ,  descendit 
istud  ex  disciplina  veterum  episcoporum'  el 
presbyterorum ,  qui  pro  ofiicio  sacerdotii 
cmues  cUristianos  filiorura  loco  djligelj^nt. 


TOLtE.  ^3.1 

cnim  fuissent  ex  nobis,  mansissent  utique 
nobiscum.  Unde  apparet  adversarioa 
Domini  et  antichristos  omnes  esse  , 
quos  constet  acaritate  atque  ab  unitate 
ecclesise  catholicae  recessisse.  Adhue 
quoqueDominus  in  evangelio  suo  ponit 
et  dicit :  Sivero  et  ecclesiam  contempse- 
ril,  sit  tibi  tanquam  ethnicus  et  publica" 
nus.  Si  autem  qui  ecclesiam  contemp- 
nunt  ethnici  et  publicani  habentur, 
multo  magis  utique  rebelles  et  hostes 
falsa  altaria  et  illicita  sacerdotia  et  sa- 
criticia  sacriiega  et  nomina  adulterata 
fingentes  inter  ethnicos  et  publicanoa 
necesse  est  computentur,  quando  mi- 
nora  peccantes  et  tantum  ecclesiae  con- 
temptores  ethnici  et  publicani  senteutia 
Domini  judicentur. 

Quod  autem  ecclesia  una  sitdeclarat 
in  Cantico  canticorum  Spiritus  sanctus 
ex  persona  Christi  dicens  :  Una  est  co- 
lumba  mea,  perfecta  mea,  una  est  matri 
suai,  electa  genitrici  suce;  de  qua  itein 
denuo  dicit  :  Hortus  coiiclusus ,  soror 
mca,  sponsa ,  fons  signatus,  puteus  aqucB 
vivce.  Si  autem  hortus  conclusus  est 
spon-.a  Christi,  quoe  est  ecclesia,patere 
rcs  clausa  alienis  et  prophanis  non  po- 
tost.  Et  si  fons  signatus  est,  neque  bi- 
bcre  inde  neque  consignari  potest  cui 
furis  posito  acccssus  ad  fontem  non  esl. 
Puteus  quoque  aquae  vivae  si  unus  est, 
idemque  intus  est,  vivificari  et  sancti- 
ficari  foris  positus  ex  illa  aqua  non  po- 
lest  ex  qua  solis  eis  qui  intus  sunt  usus 
omuis  et  potus  concessus  est.  Quod  ct 
Pctrus  ostendens  unam  ecclesiam  esso 
et  solos  eosqui  inecclesiasintbaptizari 
posse  posuit  et  dixit:/n  arca  Noe  pauci, 
id  est,  octo  animce  hominum  salvce  faclcs 
sunt  pcr  aquam ,  quod  et  vos  simililer 
salvQS  faciet  baplisma,  probans  et  con- 
testans  unam  arcam  Noe  typum  fuisse 
uuius  ecclesiae.  Si  potuit  tunc  in  illo 
expiati  et  purificati  raundi  baptismo 
salvus  per  aquam  fieri  qui  in  arca  Noe 
non  fuit,potest  et  nunc  vivificari  per 
baptisma  qui  in  ecclesia  non  est ,  cui 
soli  baptisma  concessum  est.  Sed  ct 
Paulus  apostolus  hoc  idem  adhuc  aper- 
tius  ct  clarius  manifestans  ad  Ephesins 
scribit  et  dicit  :  Christus  dilexit  cccle- 
siami  ct  sq  ivsum  tradidit  pro  ea,  ut  eatn 

12 


iZk  DIVI  C 

sancHlicarel ,purgans  eam  laracro  aquce. 
Quod  si  una  est  ecclesia,  quoe  a  Christo 
diligitur  et  lavacro  ejus  sola  purgatur, 
quomodo  qtti  in  ecclesia  nou  est  aut  di- 
ii^i  a  Christo,  aut  ahlui  et  purgari  lava- 
cro  ejus  potest  ? 

Propter  quod  cura  sola  ecclesia  ha- 
l>eat  aquara  vitalom  et  haptizandi  atque 
aWuendi  horainis  polestatem,qui  dicit 
apud  Novatianum  haptizari  et  sanctifl- 
cari  aliquem  posse,  prius  ostendat  et 
doceat  Novatianum  in  ecclesia  esse  aut 
ecclesiae  prGesidere.  Ecclesia  enim  una 
est,  quaj  una  et  intus  esse  et  foris  non 
potest.  Si  enim  apud  Novatianura  est , 
apud  Coraelium  non  fuit.  Si  vero  apud 
Cornelium  fuit,  qui  Fal)iano  cpiscopo 
legitiina  ordinatione  successit.et  (luein 
praeter  sacerdotii  honorem  niartj  rio 
quoque  Dominus  glorilicavit,  Novatia- 
nus  in  ecclesia  uon  est,  noc  cpiscopus 
coraputari  potesl,  qui  cvangelica  et 
apostolica  ti*aditione  contempta,  ne- 
mini  succedens,  a  se  ipso  ortus  cst. 
llaherc  namque  aut  tenere  ecciesiam 
nullo  modo  potest  qui  ordinatus  in  ec- 
clesia  non  cst.  Foris  cnini  non  esse  ec- 
desiam  nec  scindi  adversura  se  aut  di- 
vldi  possc,  scd  inseparahilis  atquc  in- 
dividuai  domus  unitatem  tencrc  mani- 
festat  scriplura;  divina?  fides,  cum  de 
sacramento  paschae  ctagni,  qui  agnus 
Ciiristura  designahat ,  scriplum  sit  :  /n 
Aumo  uyia  comedclur,  non  cjicielis  de 
domo  carnem  foras.  Quod  itcm  circa 
Raah,quae  ipsa  quoque  typum  portahat 
ecclesiae,exprcssuni  videmus,  cui  man- 
datur  ct  dicitur  :  Patrem  tuum  ct  ina- 
trcm  iuametfratres  tuosct  tolamdomum 
pairis  tui  colUges  ad  te  ipsam  in  domiim 
tuam,  ct  omnis  qui  cxicrit  oslium  domus 
faifB  foras  reus  sibi  crit.  Quo  sacramcnto 
declaratur  in  unam  doinum  solam,  id 
est,  iu  ecclesiam,  victuros  ct  ah  inlc- 
ritu  raundi  cvasuros  colligi  oportcre; 
qaisquis  autcm  dc  coUcctis  foras  exie- 
rit,  id  est,  si  quis,  quamvis  in  ccclcsia 
gratiam  consecutus,  recesscrit  et  ah 
ecclcsia  exierit,  rcum  sihi  futurum,  id 
<.5t,  ipsum  sihi  quod  pereat  imputa- 
turuni. 

Quod  apostolus  Paulus  explanat,  do- 
ceus  ct  praecipicus  haereticum  YitaiiJum 


YPRIANI 

esse  ut  perversnm  ct  pcccatorem  et  a 
semetipso  dainnatum.  Ilic  enim  reus 
sihi  erit  qui  non  ah  episcopo  ejectus, 
sed  sponte  de  ecclesia  profugus,  hajre- 
tica  praesumptione  a  scmetipso  damua- 
tus.  Et  idcirco  Dominus  insinuaus  no- 
his  unitatem  de  divina  auctoritate  ve- 
nientem  ponit  et  dicit  :  Ego  et  pater 
unum  sumus.  Ad  quam  unitatem  redi- 
gens  ecclesiam  suam  dcnuo  dicit  :  Et 
erit  unus  grex  et  unus  paslor.  Si  autem 
grex  unus  cst ,  quoraodo  polest  gregi 
annumerari  qui  in  numero  grcgis  noQ 
est?  aut  pastor  hahcri  quomodo  potest 
qui ,  mancnte  vero  pastore  et  in  eccle- 
sia  Dei  ordinatione  succedanea  prae^i- 
dente,  neniini  succedrns,  ct  a  se  ipso 
incipiens ,  aiienus  fit  et  j^rophanus ,  do- 
minicae  pacis  ac  divinae  unitatis  inimi- 
cus ,  non  hahitans  in  domo  Dei ,  id  est , 
in  ecclesia  Dei ,  in  qua  non  nisi  concor- 
des  atque  unanimes  hahitant ,  loqucutc 
in  psalmis  Spiritu  sancto  ct  dicente  : 
Dcus  qui  inliabitare  facit  unanimes  in 
domo.  Denique  unanimitatem  christia- 
nam  firma  sihi  atque  inscparahili  cari- 
tate  conncxam  etiam  ipsa  dominica  sa- 
crificiadeclarant.  Namquando  Dominus 
corpus  suum  pancm  vocat  de  multoruui 
granorum  adunationc  congcstum ,  po- 
pulum  nostrum  qucm  portahat  indicat 
adunatum;  ct({uando  sanguinera  suuni 
vinum  appellat  dc  holris  atque  acinis 
plurimis  cxprcssum  atquc  in  uuum 
coactum,  grcgcra  itcin  nostrum  sigui- 
ficat  conimixtione  adunatae  nmltitudi- 
nis  copulatum.  Si  Novaliauus  huic  pani 
dominico  adunatus  est,  si  Christi  po- 
culo  ct  ipsc  commixtus  cst,  poterit  vi- 
dcri  ct  unici  ecclcsiastici  haptismi  ha- 
herc  gratiam  posse,  si  cum  coiistiterit 
ccclesiac  uuilatem  tcncre. 

Dcnique  quam  sit  inseparahile  uni- 
talis  sacramentum,  ct  quara  sinc  spe 
sint  et  peiditioncm  sihi  raaximam  do 
indignationc  i)ci  acquirantqui  schisma 
faciunt,  et  rclicto  cpiscopo,  aliura  sihi 
forispscudoepiscopum  constituunt,  dc- 
clarat  in  lihris  Uegnorum  scriptura  di- 
vina,  uhi  a  trihu  Juda  ctBcnjamin  dc- 
ccm  trihus  scissae  sunt,  ct  rclicto  rege 
suo,  alterum  sihi  foris  conslituerunt : 
Et  indigmlus  est,  iiiquit,  Dommus  in 


EPISTOLtE. 


4?5;> 


omni  semine  Israel ,  et  dimovit  eos ,  et 
dc-dit  cos  in  direptioneni  donec  ahjiceret 
ccs  a  facie  sua,  quia  dissipalus  est  Israel 
a  (Ijmo  David ,  et  constituerunt  sibi  regem 
Uiffrohoam  filium  Nabalh.  Indignalura 
esse  Dominum  dicit  et  eos  in  perdilio- 
ntjm  dedisse  quod  ab  unitate  dissipati 
cssent  atque  alterum  sibi  regem  coiisti- 
tuissent.  Et  tanta  indignatio  Domini 
cxtitit  adversus  illos  qui  schisma  fece- 
rant ,  ut  etiam  cum  homo  Dei  ad  Hie- 
roboara  missus  esset  qui  ei  peccata  sua 
cxprobraret  atque  ultionem  futuram 
prasdiceret,  panem  quoque  apud  ihos 
cdere  et  aquam  bibere  vetaretur.  Quod 
cura  non  custodisset  et  contra  prsecep- 
tum  Dei  prandisset,  statira  divinae  cen- 
surae  majestate  percussus  est,  ut  inde 
regrediens  impetu  ac  morsu  leonis  in 
itinere  necaretur.  Et  audet  quisquam 
dicere  aquam  baptismi  salutarem  et 
gratiara  coelesleni  communem  cura 
schisraaticis  esse  posse,  cum  quibus 
nec  terrestris  cibusnec  saecularispotus 
debct  csse  comniunis!  Satiat  adhuc  in 
cvangelio  suo  Dorainus  et  raajorcm  in- 
telligentiaj  lucem  manifestat,  quod 
iidera  qui  se  tunc  a  tribu  Juda  et  Ben- 
janiin  sciderant,  et  Hierosolymis  derc- 
lictis  Saraariam  sccesserant,  inter  pro- 
phanos  et  gentiles  coinputarentur.  Nam 
cum  primura  discipulos  suos  in  minis- 
teriura  salutis  mitteret,  mandavit  ct 
dixit :  Jn  viam  nationuiu  ne  abieritis,  et 
in  civitatem  Samarlla7wrum  ne  iatroicri- 
fi5.  Ad  Judaeos  prius  mittens,  gentiles 
adhuc  praeteriri  jubct.  Addendo  autem 
et  civitatera  Samaritanorura  debere 
omitti,ubi  erant  schismatici,  osteadit 
schismaticos  gentilibus  ada^quari. 

Quod  si  aliquis  illud  opponit,  ut  di- 
cat  eandeni  Novatianum  legein  tenere 
quam  eatholica  ecclesia  teneat,  codem 
symbolo  quo  et  nos  baptizare,  eundem 
nosse  Deum  patrem,  eundem  filium 
Christum,  eundem  Spiritum  sanctum, 
ac  pro^ter  lioc  usurpare  eum  potesta- 
tem  baptizandi  posse  quod  videatur  in 
interrogatione  baptismi  a  nobis  non 
discrepare ,  sciat  quisquis  hoc  opponen- 
dura  putat  primum  non  esse  unara  no- 
bis  et  schisraaticis  syraboli  legem,  ne- 
que  eandera  iatcrrosatiouem.  ^fam  cura 


dicunt  :  Credis  remissionem  peccalorum 
et  vitam  cEternam  per  sanctam  ecclesiam , 
raentiuntur  in  interrogatione,  qiiando 
non  habeant  ecclesiam.  Tunc  deiude 
voce  sua  ipsi  conlitentur  reraissionem 
peccatorura  non  dari  nisi  per  sanctam 
ccclesiam  posse  ;  quam  non  habentes, 
ostendunt  reraitti  illic  peccata  iioa 
posse. 

Quodveroeundemquem  etnosDeum 
patrem,  eundem  filium  Christum ,  eun- 
dera  Spiritum  sanctum  nosse  dicuntur, 
nec  hoc  adjuvare  tales  potest.  Nam  et 
Chore  et  Dathan  ct  Abiron  cum  sacer- 
dote  Aaron  et  Moyse  eundem  Deum  no- 
verant,pari  lege  etreligionc  viventes, 
unura  et  vcrum  Deum,  qui  colendus 
atque  invocandus  fuerat,  invocabant. 
Tamen  (juia  loci  sui  ministerium  trans- 
gressi  contra  Aaron  sacerdotem,  qui 
sacerdotiura  legitimum  digiiatione  Ddi 
atque  ordinatione  Domiui  perceperat, 
sacrificandi  sibi  liccntiam  vindicave- 
runt,  divinitus  percussi  pcEnas  statim 
pro  illicilis  conatibuspependerunt,  nec 
potuerunt  rata  esse  et  proficere  sacrifi- 
cia  irreligiose  et  illicite  contra  jus  di- 
vinae  dispositionis  oblata.  Thuribula 
quoquc  ipsa,  in  quibus  incensura  illi- 
cite  fuerat  oblatum ,  ne  in  usu  de  ciB- 
tero  essent  sacerdotibus,  sed  potius  in- 
dignationisetultionisdivinaemeraoriam 
corrigendis  posteris  exhiberent,  jussu 
Doniini  conflata  atque  igne  purgata  in 
laminas  ductiles  producuntur  et  affi- 
guntur  altari,  secundum  quod  loqui- 
turscriptura  divina.  Memoriale,  inquit, 
filiis  Israel,  ut  non  accedat  quisquam 
alicnigena  qui  non  est  ex  semine  Aaron 
imponere  incensum  ante  Dominum,  ut 
non  sit  sicut  Chore.  Et  tamen  illi  schisma 
non  fccerant,  nec  foras  egressi ,  contra 
Dei  sacerdotesimpudentcr  atque  hosti- 
litcr  rebellaverant  :  quod  nunc  hi  ec- 
clesiam  scindentes  et  contra  pacem  at- 
que  unitatera  Christi  rebelles,  cathe- 
dram  sibi  constituerc,  etprimatum  {{) 
assumere ,  et  baptizandi  atque  offerendi 
liccntiara  vindicare  couantur.  Quomodo 
perficere  quae  agunt  aut  impetrare  ali- 
quid  illicitis  conatibus  de  Deo  possunt. 


{l)  Hoc  C5t  episcopatum. 


qui  contra  Dcura 


DIVI  CTPRIAM 


quod  eib  non  licet 
moliuntur?  Quare  qui  Novatiano  sivc 
e^eteris  ejusmodi  schismaticis  patroci- 
Dantur,  frustra  contendunt  baptizari  et 
sanctificari  illic  aliquem  salutari  bap- 
tisrao  posse,  ubi  constet  baptizantem 
baptizandi  liccnliam  non  habere. 

Atque  ut  magis  intelligi  posset  contra 
ejusmodi  audaciam  quae  sit  censura  di- 
vina,  invenimus  in  tali  facinore  non 
solum  duces  et  auctores  sed  et  partici- 
pes  poenis  destinari,  nisi  se  a  commu- 
nione  malorum  separaverint,  praeci- 
piente  per  Moysen  Domino  et  dicente  : 
Separamini  a  tabernaculis  hominum  isto- 
rum  durissimorum ,  el  nolite  tangere  ab 
omnibus  quoe  sunt  ciSj  nc  simul  perealis 
in  peccaio  eorum.  Et  quod  comminalus 
per  Aloyseu  Dominus  fuerat  implevit, 
ut  quisquis  se  a  Chore  et  Dathan  et  Abi- 
ron  uon  separasset,  poenas  statira  pro 
impia  communione  persolveret.  Quo 
cxemplo  ostenditiir  et  probatur  ol)uo- 
xios  omnes  et  culpae  et  poeiiffi  futuros  . 
qui  sc  schismaticis  coutra  praepositos  ct 
sacerdotes  irreiigiosa  teraeritate  mis- 
cuerint.  Sicut  etiam  per  Osee  proplie- 
tani  Spiritus  sanctus  coutestatur  et  di- 
cit :  Sacrificia  eorum  tanquam  panis  luc- 
tm,  omves  qui  jnanducant  ea  contami- 
uahunlur,  docens  scilicet  et  ostcndens 
omnes  omnino  cum  auctoribus  suppli- 
cio  conjungi ,  qui  fuerint  corum  pec- 
cato  contaminati. 

Qua?  crgo  apud  eos  inerita  esse  circa 
Deum  possunt,  quibus  supplicia  divi- 
uitus  irroganturj'  Aut  quoraodo  tales 
juslificarc  etsanctificare  baptizatospos- 
gunt ,  qui  hostes  sacerdotum  alicna  et 
illicita  et  nullo  sibi  jure  concessa  usur- 
pare  conantur?  Quos  tamen  ipsos  non 
miramur  pro  sua  pravitatc  contendcre. 
Asscraut  cnim  necesse  est  singuli  q.ii- 
qnc  quod  faciunt,  nec  volunt  victi  fa- 
cile  succumbere,  quamvis  sciant  id 
quod  faciunt  nou  liccrc.  Illud  rairan- 
dum  est,  immo  indignandum  potius  ct 
dolcndum,  christianos  antichristis  as- 
sistere,  et  prajvaricatorcs  fidci  atquo 
ecclesiae  proditores  intus  in  ipsa  ecclc- 
sia  contra  occlesiam  stare.  Qui,  quam- 
qoain  pcrtinaces  alias  et  indocilcs,  vcl 
hoc  turaen  conlitentur  qued  universi 


si'?^  haerclicl  sive  schlsmatici  non  !i3- 
beant  Spiritum  sauctura ;  et  ideo  bapti- 
zare  quidera  possunt ,  darc  autcra  Spi- 
riturasancturanonpossunt,inhocipsoa 
nobis  tenentur  ut  ostendamus  nec  bap- 
tizare  omnino  eos posse  qui  non  habeant 
Spiritum  sanctum. 

>"ara  cura  in  baptismo  unicuique  pec- 
cata  sua  reraittantur,  probat  et  dccla- 
rat  in  evangelio  suo  Dominus  per  coa 
solos  peccata  posse  dimitti  qui  habeant 
Spiritumjanctura.  Post  resurrectionein 
enira  discipulos  suos  raittens  loquitur 
ad  eos  et  dicit :  Sicut  mLiil  me  paUr,  ct 
egomitto  vos.  JIoc  cum  dixisscl,  insuflla- 
c  j7  ct  ait  illis  :  Jccipite  Spiritum  sanctum. 
Si  cupis  remiscritis  peccata ,  remillentur 
illi;  si  cujus  tenueritis,  tenebuntur.  Quj 
in  loco  ostcndit  cura  solum  posse  bapti- 
zare  et  remissionem  peccatorum  daio 
qui  habeat  Spiritum  sanctum.  Deniquo 
ipsura  Christum  Dominuni  nostruiu 
baptizaturus  Joannes  accepit  ante  Spi- 
ritura  sanctura  cura  adhuc  esset  in  utero 
matris  conslitutus,  ut  ccrtum  esset  at- 
que  manifestura  baptizarc  non  possc 
nisi  eosqui  habeant  Spiritura  sanctum. 
Ilaque  qui  haerelicis  sive  schismaticis 
patrocinantur,  respondeant  nobis  aii 
habeaut  Spiritum  sanctum,  an  noii  ha- 
bcant.  Sihabent,  cur  illic  baptizatis, 
(juando  ad  nos  vcniunt,  raanus  imponi- 
lur  ad  accipiendum  Spiritura  sanctum , 
cuiu  jam  utiquc  illicacceptus  sit ,  ulti 
si  fuit  dari  potuit?Si  autcm  foris  tincli 
hccretici  et  schismalici  non  habcnt  Spi- 
ntuin  sanctum,  ct  ideo  apud  nos  ma- 
nus  imponitur  ut  hic  accipiatur  quod 
illic  nec  est  ncc  dari  potest,  manifcs- 
tura  cst  nec  reraissioncm  pcccatorum 
dari  pcr  eos  posscquos  conslct  Spirituni 
sauctum  nou  habere.  Et  idcirco,  ut  se- 
cundum  divinara  dispositionem  atquu 
evangelicam  veritatcra  peccatoruin  re- 
raissioncin  consequi  et  sanctificari  ac 
templa  Dci  fieri  possiat,  ecclesiaj  bap- 
tisrao  baptizandi  sunt  oranes  omniiio 
qui  ab  adversariis  et  antichristis  ad 
Christi  ecclesiam  veniunt. 

Quaesisti  etiara  ,  fili  carissirae,  qaid 
mihi  de  illis  videaturqui  in  infirmitatc 
ct  languore  graliara  Dei  consequuntur, 
aa  liabendi  siut  legitiini  cUristiuni ,  eo 


EPISTOL^.  iT>7 

quoJ  aqua  salutari  non  loti  sint,  scdjaqua  et  fide  legilinia  Christi  gratinni 


]-erfusi.  Qua  in  parte  nemini  vcrecun- 
'.lia  et  modestia  nostra  praejudicat,  quo 
!ninus  unusquisque  quod  putat  senliat, 
et  quod  senserit  faciat.  Nos,  quantum 
concipit  mediocritas  nostra ,  aeslimamus 
m  nuUo  mutilari  et  debiiitari  posse  be- 
neficia  divina,  nec  rainus  aliquid  illic 
possc  conlingere  ubi  plena  et  tota  fide 
ot  dantis  et  sumentis  accipitur  quod  de 
(livinis  muneribus  hauritur.  Neque 
cnira  sic  in  sacramento  salutari  delicto- 
rum  contagia  ut  in  lavacro  carnali  ct 
sjeculari  sordescutis  et  corporisabluun- 
lur,  ut  aplironitris  et  caeteris  quoquc 
adjumentis  et  solio  et  piscina  opus  sit, 
([uibus  ablui  et  mundari  corpusculum 
possit.  Aliter  pectus  credentis  abluitur , 
aiiter  raens  hominis  per  fidei  mcrita 
raundatur.  In  sacramentis  salutaribus 
necessitate  cogente,  et  Deo  indulgen- 
tiamsuamlargiente,  totura  credentibus 
conferuntdivinacompendia.  Necquem- 
quam  movere  debet  quod  aspergi  vel 
perfundi  videntur  aigri  cura  gratiara 
dominicara  consequuntur,  quando  scrip- 
tura  sancta  per  Ezechielem  prophefara 
loquatur  et  dicat :  Et  aspergam  siiper 
vos  aquam  mundam ,  el  mundahimini  ab 
omnibus  immundHiis  vestris,  ct  ab  omni- 
hus  simulacris  vestris  emundaho  vos ,  el 
dabo  vobis  cor  novum,  el  spirilum  novum 
dabo  invobis.  Item  in  Nuraeris :  El  homo 
qui  fucrit  immundus  usque  ad  vesperam , 
liic  purificahitur  die  tertio  et  die  seplimo , 
ct  mundus  erit.  Si  aiitem  non  fuerit  puri- 
ficatus  die  tertio  ct  die  seplimo,  non  erit 
mundus,  et  exlcrminahilur  anima  illade 
Israel,  quoniam  aqua  aspersionis  non  est 
super  eum  sparsa.  Et  iterura  :  Et  locutus 
cst  Dominus  ad  Moysen  dicens  :  Accipe 
levitas  de  medio  fdiorum  Israel,  et  purifi- 
cahis  eos.  Et  ila  facies  eis  purificalionem 
corum.  Circumsparges  cos  aqua  purifica' 
iionis.  Et  iterum  :  Jqua  aspcrsionis  pu- 
rificatio  esl.  Unde  apparet  aspersionem 
quoque  aquae  instar  salutaris  lavacri 
obtinere,  et  quando  haec  in  ecclosia 
fiunt^ubi  sit  ct  accipientis  et  dantis 
fides  integra ,  stare  omnia  et  consum- 
mari  ac  perfici  posse  majestate  Domini 
et  fidoi  veiitatc. 
Porro  autcm  quod  quidara  eos  salutari 


consecutos  non  cliristianos  sed  cliuicca 
vocant,  non  invenio  unde  hoc  nomcn 
assumant;  nisi  forte  qui  plura  et  secrc- 
tiora  legerunt,  apud  Hippocratera  vcl 
Soranura  clinicos  istos  deprehenderunt. 
Ego  enim,  qui  clinicura  de  evangelio 
novi,  scio  paralytico  illi  et  debili  pcr 
longa  aetatis  curricula  in  lecto  jacenli 
niliil  infirmitatem  suam  obfuisse,  quo- 
minus  ad  firraitatem  coclestem  plenis- 
sime  perveniret;  nec  tantum  indulgen- 
tia  dominica  excitatum  de  grabato  esse, 
sed  ipsura  grabatura  suura  rcparatls  e'i 
vegetatis  viribus  sustulisse.  Et  idcirco, 
quantura  fide  concipere  et  sentire  nobis 
datur ,  mea  sententia  haec  est ,  ut  chris- 
tianus  judicetur  legitiraus  quisquis  fue- 
rit  in  ecclesia  lege  et  jure  fidei  divinam 
gratiam  consecutus.  Aut  si  aliquis  exis- 
timat  eos  nihil  consecutoseoquodaqua 
salutari  tantum  pcrfusi  sint,  sed  inanes 
et  vacui  sunt,  non  dccipiantur,  ut  si 
incomraodura  languoris  evaserint  et  con- 
valuerint,  baptizentur.  Si  autem  bapti- 
zari  non  possunt  qui  jam  baplismo  ec- 
clesiastico  sanctificati  sunt,  cur  in  fido 
sua  et  Domini  indulgentia  scandalizan- 
tur  ?  Anconsccuti  sunt  quidem  gratiam 
dominicam,  sed  breviore  et  minoro 
mensura  rauneris  divini  ac  Spiritus 
sancti,uthabeantur  quidemchrisliani , 
non  sint  tamen  caeferis  adaequandi? 

Quin  immo  Spiritus  sanctus  non  ad 
mensuram  datur,  sed  super  credenteni 
totus  infunditur.  Nam  si  dics  omnibus 
ajqualiter  nascitur,  ct  si  sol  super  om- 
nes  pari  et  sequali  luce  diffunditur, 
quanto  magisChristus  sol  et  dies  venw 
in  ecclesia  sua  lumen  vitae  aeternae  pari 
aequalitate  largitur!  Cujus  aequalitatis 
sacramentuni  videmus  in  Exodo  esso 
celebratum ,  cum  de  coclo  manna  de- 
flueret  et  futurorum  praefiguratione  ali- 
mentura  panis  coelestis  et  cibum  Christi 
venientis  ostenderet.  Illic  enira  sine 
discrimine  vel  sexus  vel  aetatis  gomor 
a  singulis  aequaliter  coUigebatur.  Unde 
apparebat  Christi  indulgentiam  et  co?- 
lestem  gratiam  postmodum  secufurani 
aequaliter  oranibus  dividi  sine  soxui 
varietate,  sine  annorum  discrimine, 
sinc  acccptione  pcrsonce    supcr  oraner.j 


138  DIVI  CY 

Dci  populum  spiritalis  gratiae  munus 
lufundi.  Plaue  eadem  gratia  spiritalis, 
quae  aequaliter  iu  baptisrao  a  credenti- 
Lus  sumitur,  in  conversatione  atque 
actu  nostro  postmodum  vel  minuitur 
vel  augetur;  ut  in  evangelio  doraini- 
cum  semen  aequaliter  seminatur,  sed 
pro  varietatc  terrae  aliud  absumitur, 
aliud  in  multiformem  copiam  vel  trice- 
simi  vel  sexagesimi  vel  ccntesirai  nu- 
meri  fructu  exubcrantc  cuniulatur. 
Adhuc  vero  cum  singuli  ad  dcnarium 
voccntur,  quid  est  ut  quod  a  Deo  a.'(iua- 
liter  distribuitur  liumana  interprela- 
tione  minuatur? 

Quod  si  aliquis  in  illo  movetur ,  quod 
quidam  de  iis  qui  ajgri  baptizantur  spi- 
ritibus  adhuc  iramundistentantur,  sciat 
diaboli  nequitiam  pertinacem  usque  ac) 
aquam  salutarem  valere,  in  baptismo 
vcro  omne  nequitiac  suae  virus  arail- 
tere.  Quod  exemplum  cerniraus  in  rcgc 
Pliaraone,  qui  diu  rcluctatus  et  in  sua 
perfidia  deraoratus  tamdiu  resistere  po- 
tuit  et  prajvalerc  donec  ad  aquam  vc- 
niret :  quo  cum  vcnisset,  ct  victus  cst 
et  extinctus.  Mare  autem  illud  sacra- 
mentura  baptisrai  fuisse  declarat  bealus 
apostolus  Paulus  dicens  :  Nolo  enini  vos 
ignorare ,  fratres,  quia  patres  nostri  om- 
nes  sub  nube  fuerunl ,  et  omncs  per  marc 
transierunt ,  el  omnes  in  Moyse  baplizati 
sunt  in  nuhe  el  in  mari.  Et  addidit  di- 
cens  :  Floic  autem  omnia  figurce  nostra; 
fuerunt.  Quod  hodie  etiam  gcritur,  ut 
pcr  exorcistas  voce  humana  ct  potes- 
tate  divina  flagelletur  ct  uratur  et  tor- 
queatur  diabolus,  et  cum  exire  sc  ct 
bomines  Dei  dimittere  saepe  dicat,  in 
co  tamenquoddixerit  fallat,  et  id  quod 
per  Pliaraoncm  prius  gestum  est  eodera 
mendacio  obstinationis  et  fraudis  excr- 
ceat.  Cum  tamen  ad  aquam  salutarcm 
atque  ad  baptismi  sanctificationera  vo- 
nitur,  scire  debemus  et  lidere  quia  il- 
lic  diabolus  opprimitur,  et  homo  Dco 
dicatus  divina  indulgentia  libcratur. 
^'am  si  sicut  scorpii  et  serpeutes,  qui 


PRIAKI 

in  sicco  pra^valcnt,  in  aquam  praecipi- 
tati  praevalere  non  possunt  aut  sua  ve- 
ncna  retinere,  sic  et  spiritus  nequam, 
qui  scorpii  ct  serpentes  appcllantur,  et 
tanien  pcr  nos  data  a  Domino  potestate 
calcantur,  permanere  ultra  non  possunt 
in  hominis  corpore ,  in  quo  baptizato  et 
sanctificato  incipit  Spiritus  sanctus  ha- 
bitare.  Hoc  denique  ct  rebus  ipsis  ex- 
perimur,  ut  necessitate  urgente  in 
aegritudine  baptizati  et  gratiam  conse- 
cuti  careant  iramundo  spiritu  quo  antea 
movebantur,  et  laudabilcs  ac  probabi- 
lcs  in  ecclesia  vivant,  plusque  per  dies 
singulos  in  augraentura  coelestis  gratiaj 
pcr  fidei  incrementa  proQciant.  Et  con- 
tra  sa3pe  nonnulli  de  illis  qui  sani  bap- 
lizantur,  si  postmodum  peccare  coepe- 
rint,  spiritu  iraraundo  redeunte  qua- 
tiuntur;  ut  raanifestum  sit  diabolum  in 
baptismo  fide  credcntiscxcludi,  si  fides 
postraodura  dcfccerit,  regredi.  Nisi  si 
justum  quibusdam  videtur  ut  illi  qui 
extra  ecclesiam  apud  adversarios  et  an- 
tichristos  prophana  aqua  polluuntur 
baptizati  judicentur ,  hi  vcroqui  in  ec- 
clcsia  baptizanturminus  indulgcnliae  et 
gratije  divinae  consccuti  esse  videantur, 
ct  tantus  honor  habeatur  haereticis, 
ut  inde  vcnicntcs  non  interrogentur 
utrumne  loli  sint  an  perfusi,  utrumno 
clinici  sint  an  peripalctici,  apud  nos 
autem  de  intcgra  fidei  vcritate  detraha- 
tur,  et  baptismo  ecclcsiastico  niajestas 
sua  et  sanctitas  derogctur. 

Rescripsi ,  fili  carissirae,  ad  litteras 
tuas  quantum  parva  nostra  mediocritas 
valuit,  ct  ostcndi  quid  nos  quantura  in 
nobis  cst  scntiaraus,  ncmini  praescri- 
bentes  quo  minus  statuat  quod  putat 
unusquisquc  prx^positusactussui  ralio- 
ncm  Doinino  rcddilurus,  sccuudum 
(juod  beatus  apostolus  Paulus  in  cpi- 
stola  sua  ad  Roraanos  scribit  ct  dicit  : 
Unusquisque  nostrum  pro  se  rationem 
dabit.  Non  ergo  nos  invicem  judicemus, 
Opto  tc,  fili  carissime,  scmpcr  bene 
valerc. 


EPISTOL^. 


i::) 


EnSTOLiE  IN  EXILIO  CONSCRIPT^ ,  ET  SUB  FINEM  VIT.E. 


Jd  riemesiamm  et  cceteros  lyiartyras  in 
inetallo  conslitutos. 

EPISTOLA  LXXVI. 

CoTifessorum  torinenla  et  crucialus  extollit; 
{Tloriamque  et  beatitudinem  aemulatur  im- 
tienllum  pru  Clirislo. 

C)yrianus  Nemesiano,  Feltci ,  Iaicio  ,  alteri  Fe- 
lici ,  Litteo,  Poliano  ,  Viclori ,  Jaderi  ,  Dativo  , 
coepiscopis  ,  item  compresbyteris  et  diacovAbus  , 
et  cceteris  fratribus  in  metallo  constitutis^  mar- 
iyribiis  Dei  patris  omnipoteutis  et  Jesu  Christi 
Domini  et  Dii  conservatorii  nostri  aternam 
saiutem. 

Gloria  quidem  yestra  poscebat  , 
iKjatissimi  ac  dilectissiini  fratres ,  ut  ad 
conspectum  atque  ad  complexuin  ves- 
trum  venire  ipse  deberem ,  nisi  me 
quoque  ob  confessionera  nominis  rele- 
gatum  praefiniti  loci  termini  coercerent. 
Sed  quomodo  possum  reprsesento  rae 
Tobis,  et  ad  vos,  etiamsi  corpore  et 
gressu  venire  non  datur  ,  dilectione  ta- 
men  et  spiritu  venio,  exprimens  litte- 
risanimura  meum,  quo  in  istis  virtuti- 
bus  et  laudibus  vestris  laetus  exullo, 
participem  me  computans  vobis,  elsi 
non  passione  corporis,  consortio  carita- 
tis.  Anegopossimtacere  etvocemmeam 
silentio  prcmere,  cum  de  carissimis 
meis  tam  multa  et  gloriosa  cognoscam 
quibus  vos  divina  dignatio  bonoravit, 
ut  ex  vobis  pars  jam  marfyrii  sui  con- 
summatione  prsecesserit  meritorum  suo- 
rura  coronam  de  Domino  receptura , 
pars  adhuc  in  carcerum  claustris  sive 
in  metallis  et  vinculis  demoretur ,  exhi- 
bens  per  ipsas  suppliciorum  moras  cor- 
roborandis  fratrilms  etarmandis  majora 
documenta,  ad  meritorum  titulos  am- 
pliores  tormentorum  tarditate  profi- 
ciens,  habitura  totmercedesin  ccelesti- 
buspraemiis  quot  nunc  dies  numerat  in 
poenis ?  Quse quidem  vobis ,  fortissimi  ac 
beatissimi  fratres,  pro  merito  religio- 
iiis  ac  Gdei  vestrae  accidisse  nou  miror  , 
ut  vos  sic  Dominus  ad  gloriarura  su- 


blime  fastigium  clarificationis  suse  ho- 
nore  provexerit ,  qui  seiiiper  in  ecclesia 
ejus  custodito  fidei  tenore  viguislis, 
conservantes  firmiter  dominica  maii- 
data,  in  simplicitate  iunocentiam,  m 
caritate  concordiam,  modestiam  iu  hu- 
militate,  diligentiam  in  administra- 
tione,  vigilantiam  in  adjuvandis  labo- 
rantibus,  miscricordiam  in  fovenuis 
pauperibus ,  in  defendenda  veritaty 
constantiam,  in  disciplinae  severilatc 
censuram.  Ac  ne  aliquid  ad  exempluiu 
bonorum  factorum  deesset  iu  vobis, 
etiam  in  confessione  nunc  vocis  et  pas- 
sione  corporis  fratrum  mentes  ad  divina 
martyria  provocatis,  duces  vos  exhi- 
bendo  virtutis;  ut  dum  grex  pastores 
suos  sequitur,  et  quod  fieri  a  praeposi- 
tis  cernit  imitatur,  paribus  obsequio- 
rum  meritis  a  Domino  coronetur. 

Quod  autem  fustibus  csesi  prius  gra- 
viter  et  afflicti  per  ejusmodi  poenas, 
initiastis  confessionis  vestrse  gloriosa 
primordia ,  execranda  nobis  ista  res  non 
est.  Neque  enim  ad  fustes  christianum 
corpus  expavit ,  cujus  est  spes  omnis  in 
ligno.  Sacramentum  salutis  suae  Christi 
servus  agnovit.  Redemptus  liguo  ad  vi- 
tam  a}tcrnam,  ligno  provectus  est  ad 
coronam.  Quid  vero  mirum  si  vasa  au- 
rea  et  argentea  in  metallum,  id  est, 
auri  et  argenti  domicilium,  dati  estis, 
nisi  quod  nunc  metallorum  natura  con- 
versa  est ,  locaque  quae  aurum  et  argen* 
tum  dare  ante  consueverant  accipere 
coeperunt?Imposueruut  quoque  compe- 
des  pedibus  vestris,  et  membra  felicia 
ac  Dei  templa  infaraibus  vinculis  liga- 
verunt ,  quasi  cura  corpore  ligetur  et 
spiritus,  aut  aurura  vestrum  ferri  con- 
tagione  maculetur.  Dicatis  Deo  homi- 
nibus  et  fidem  suam  religiosa  viitute 
testantibus  ornamenla  sunt  ista,  non 
vincula  ;  nec  christianoruin  pedes  ad 
infamiam  copulant ,  sed  clarificant  a<l 
coronain.  0  pedes  feliciter  vincti ,  qui 


iV3  DIVI  CT 

iion  a  faliro  sc J  a  Doinino  resolvuntur ! 
0  pedes  feliciter  vincti,  qui  in  itinere 
salutari  ad  paradisum  diriguiitur !  0 
pcdes  in  saeculo  ad  praesens  ligati ,  ut 
sint  semper  apud  Dominura  liiteri !  0 
pcdes  compedibus  et  traversariis  intc- 
rimcunctabundi,  sedceleriteradCIiris- 
tum  glorioso  itinere  cursuri!  Quanlum 
vult  hic  vel  invida  crudelitas  vel  ma- 
ligna  nexibus  vos  suis  et  vinculis  te- 
noat,  cito  a  terris  et  poenis  istis  ad  coe- 
lorum  regna  venietis.  >'on  fovctur  in 
metallis  lecto  ct  culcitris  corpus,  scd 
rcfrigerio  ct  solatio  Chrisli  fovetur. 
Ilumi  jacent  fcssa  laboribus  visccra; 
scd  pocna  non  est  cum  Christo  jaccrc. 
Squalent  sine  balneis  membra  situ  et 
sorde  dcformia;  sed  spiritalitcr  intus 
abluitur  quod  foris  carnalitcr  sordida- 
tur.  Panis  illic  exiguus ;  at  non  in  solo 
panc  vivit  homo,  scd  in  sermone  Dci. 
Ycstis  algentibus  deest';  sed  qui  Chris- 
tum  induit ,  et  vcstitus  abundantcr  ct 
cultus  est.  Semitonsi  (1)  capitis  capil- 
lus  horrescit;  sed  cum  sit  caput  viri 
Christus,  qualecuiique  illud  caput  de- 
ceat  necesse  est  quod  ob  Domini  nomen 
insigne  est.  Omois  ista  dcformitas  dc- 
tcstabiliset  tetra  gentilibusquali  splen- 
dorc  pensabitur!  Saecularis  haec  et  bre- 
vis  pocna  quam  clari  et  ajlerni  honoris 
mcrcede  mutabitur ,  cum  secundum 
bcati  apostoli  vocem  transformaverit 
Dominus  corpus  humilitatis  noslrae con- 
formatum  coipori  claritatis  suai! 

Scd  ncc  in  illo,  fratrcs  dilectissimi, 
aliqua  potest  aut  religionis  aut  fidci 
jactura  scnliri ,  quod  illic  nunc  saccr- 
dotibus  Dei  facultas  non  datur  olTcrcndi 
ctcelebrandi  sacrificia  diviua.  Cclcbra- 
tis  immo  atque  offertis  sacrificium  Deo 
et  pretiosum  pariter  ct  gloriosum  ct 
plurimum  vobis  ad  relributioncm  prae- 
miorum  coelcstium  profuturum,  cim 
scriptura  divhia  loquatur  ct  dicat  :  Sa- 
crificium  Dco  siuritns  coyitribulatus ,  cor 
conlrilum  ct  humUialum  Dcus  non  dc- 
sjiicit.  IIoc  vos  sacrificium  Dco  offertis, 
hoc  sacrificlum  sinc  intcrmissionc  die 
ac  iioctc  cclcbratis,  hostiaj  facli  Dco, 
ct  vosmelipsos  sanctas  at(|uc  immacu- 


H)  Ifa  olim   tondebanlur  scrvi  ad  inctalla 
i]Dniii  tli. 


PRIANI 

latas  victimas  exhibentes ,  sicut  aposto- 
lus  adhortatur  et  dicit  :  Oro  ergo  vos, 
fratres,  per  misericordiam  Deiut  consti- 
luatis  corpora  vestra  hostiam  vivam, 
sanctam ,  placenlem  Dco,  nec  configure~ 
mini  sa^culo  huic ,  sed  transformcmini  in 
renovatione  scnsus  ,  ad  probandum  quae 
sit  voluntas  Dci  bona  et  placens  etperfecta, 
Hoc  est  enim  quod  praecipue  Deo  pla- 
ccat,  hoc  cst  in  quo  majoribus  meriti» 
ad  promercndam  voluntatem  Dei  opera 
nostra  proveniant;  hoc  cst  quod  solum 
Domino  de  bcneficiis  cjus  grandibus  et 
salutaribus  fidci  ac  dcvotionis  noslraB 
obscquiarctribuant^praedicanteinpsal- 
mis  et  conlcstante  Spiritusancto  :  Quid 
rctribuam,  inquit, Do?nino,pro  omnibus 
quce  tribuit  mihi?  Calicem  salutaris  acci- 
piam ,  et  nomen  Domini  invocabo....Pre' 
tiosa  in  conspeclu  Domini  mors  justorum 
cjus. 

Quis  non  libenter  ct  prompte  calicein 
salutis  accipiat ;  quis  non  appetat  gau- 
debundus  et  laetus  in  quo  aliquid  et  ipso 
Domino  suoretribuat;  quis  non  pretio- 
sam  in  conspectu  Dom.ini  mortem  fop- 
titer  et  constanter  cxcipiat ,  placiturus 
ejus  oculis  qui  nos  in  congrcssione  no- 
niinis  sui  constitutos  dcsuper  spectans 
volentes  comprobat,  adjuvat  dimican- 
tcs,  vincentes  coronat,  retributionebo- 
nitatis  ac  pietatis  paternac  remunerans 
in  nobisquicquid  ipse  praestitit,  etho- 
norans  quod  ipse  perfecit?  Ipsius  eniia 
esse  quod  vincimus  ct  quod  ad  maximi 
certaminis  palmam  subacto  adversario 
pervenimus  dcclarat  ct  docet  Dominus 
in  evangelio  suo  dicens  :  Cum  autem 
vos  tradiderint ,  noUte  cogitarc  quomodo 
aut  quid  hquamini...  Dabitur  enim  vobis 
in  ilta  hora  quid  loquamini.  lyon  enim 
vos  estis  qui  loquimini,  sed  Spiritus  patrit 
vcstri  qui  loquitur  in  vobis.  Et  iterum  : 
Ponile  in  cordibus  vestris  non  proBmedi- 
(ari  excusare.  Ego  enim  dabo  vobis  os  et 
sapientiam,  cui  non  potcrunl  resistere 
advcrsarii  vcstri.  In  quo  quidem  et  cre- 
dcnlium  magna  fiducia  est  ct  culpa 
gravissima  pcrfidorum  non  crcdere  ei 
<iui  se  opcm  suam  daturum  confilcnti- 
bus  poUicctur,  nec  rursus  cundcm  ti- 
mcre  qui  aeternam  poenam  ncsantibu» 
comminatur. 


EPrSTOLJE. 


441 


Qii.n  vos  omnia,  fortisslmi  ac  fide- 
lissiiui  milifcs  Cliristi,  iusiiiuastis  fra- 
tribus  nostris ,  implentes  factis  quod 
verbis  ante  docuistis,  futuri  maximi  in 
regno  coelorum ,  pollicente  Domiuo  et 
dicente  :  Qui  fecerit  etsic  docuerit,  maxi- 
wius  vocabitur  in  regno  ccelorum.  Deni- 
qiie  exemplum  vestruin  secuta  multi- 
plex  plebis  portio  confessa  est  vobiscum 
pariter  etpariter  coronata  est,  connexa 
vobis  vinculo  fortissimse  caritatis,  et  a 
prsepositis  suis  nec  carcere  necraelallis 
separala.  Cujus  numero  nec  virgines 
dcsunt,  quibus  ad  sexagenarium  fruc- 
tum  centenus  accessit,  quasque  ad  coe- 
lcstem  coronam  gloria  gemina  provexit. 
In  pueris  quoque  virtus  major  aetate 
jnnos  suos  confessionis  laude  transcen- 
dit,  ut  martyrii  vestri  beatum  gregem 
ct  sexus  et  astas  omnis  ornqret. 

Qui  nunc  vobis,  dilectissimi  fratres, 
conscientiae  victricis  vigor,  quae  subli- 
mitas  animi,  quae  in  sensu  exultantia, 
qui  triumphus  in  pectore,  unumquem- 
que  vestrum  stare  ad  promissum  Dei 
praemium ,  de  judicio  Dei  esse  securum , 
ambulare  in  metallo,  captivo  quidem 
corpore,  sed  corde  regnante;  scire 
Christum  secura  esse  praesentera,  gau- 
dentem  tolerantia  servorum  suorum 
per  vestigia  et  vias  suas  ad  regna  aeterna 
gradientium!  Exspectatis  quotidie  lajti 
profectionis  vestrae  salutarera  diera,  et 
jam  jaraque  de  soeculo  recessuri,  ad 
martyrura  munera  et  domicilia  divina 
properatis,  post  has  mundi  tencbras 
visuri  candidissimam  lucem,  et  accep- 
turi  majorem  passionibus  omnibus  et 
conflictationibus  claritatem,  apostolo 
conteslante  et  dicente  :  Non  swit  con- 
dignoe  passiones  hujus  temporis  ad  super- 
venturam  clarilatem  quoe  revelahitur  in 
nobis.  Plane  quia  nunc  vobis  in  preci- 
busefficacior  sermo  est,  etad  impetran- 
dum  quod  in  pressuris  petitur  facilior 
oratio  est,  petite  impensius  et  rogateut 
confessionem omnium  nostrura  dignatio 
diviua  consumraet ,  ut  de  istis  tenebris 
el  laqueis  mundi  nos  quoque  vobiscura 
integros  et  gloriosos  Deus  iiberet ,  ut 
qui  hic  caritatis  et  pacis  vinculo  copu- 
iaticontra  haereticorura  injurias  et  pres- 
suras  gentiliura  siraul  stetimus,  pariter 


in  rcgnis  coelestibus  gaudcamus.  Opto 
vos,  beatissimi  ac  dilectissimi  fratres, 
in  iJoinino  bene  valere  et  nostri  sem- 
per  et  ubique  meniinisse. 


Ad  Cyprianum. 
EPISTOLA   LXXVn. 

Nemesiani,  Dalivi,  Fellcis ,  et  Victoris 
responsum. 

Cypriano  fratri  Nemesianus,  Dati^ms ,  FeUx,H 
VicioT  in  Domino  wternam  salutem. 

SEMPERmagnis  sensibus  pro  temporis 
conditione  litteris  tuis  locutus  es,  Cy- 
priane  dilectissime ;  quibus  assidue  lec- 
tis  et  pravi  corriguntur  et  bonae  fidei 
homines  corroborantur.  Dum  enim  non 
desinis  tractatibus  tuis  sacramenta  (1) 
occulta  nudare,  sic  nos  in  fide  facis 
crescere  et  de  saeculo  homines  ad  cre- 
dulitatem  accedere.  Nam  quaecuuque 
bona  iu  multis  libris  tuis  intulisti ,  ne- 
scius  ipsuratenobis  designasti.  Esenim 
omnibus  hominibus  in  tractalu  major, 
in  sermone  facundior,  in  consilio  sa- 
pientior,  in  patieutia  simplicior,  ini 
operibus  largior,  in  abstinentia  sanc- 
tior,  in  obsequio  humilior,  et  in  acta 
bono  innocentior.  Scis  et  ipse ,  caris- 
sirae , nostrura  optabile  votura  esse  quod 
te  videamusdoctorem  et  amatorera  nos- 
trura  ad  coronam  magnae  confessionis 
pervenisse,  Nam  quasi  bonus  et  verus 
doctor,  quid  nos  discipuli  secuti  apud 
praesidem  dicere  deberemus ,  prior  apud 
acta  proconsulis  pronuntiasti ;  et  tuba 
canens  Dei  milites  ccelestibus  armis 
instructos  ad  congressionispraelium  ex- 
citasti,  et  iu  acie  prima  pugnans  spiri- 
tali  gladio  diabolum  interfecisti,  ag- 
raina  quoque  fratruin  hinc  et  inde  ver- 
bis  tuis  composuisti ,  ut  iusidiae  inimico 
undique  tenderentur,  et  cadaveris  ip- 
sius  publici  hoslis  nervi  concisi  calca- 
rentur.  Crede  nobis,  carissime,  quo- 
niam  non  est  a  centesimo  praemio  mi- 
nor  tua  innocens  anima ;  quse  nec  sae- 
culi  primos  impetus  timiiit,  nec  ire  in 
exsiliura  recusavit,  nec  relinquere  ci- 


(1)  Sacramenta,  id  est  arcana,  mj-iteria, 
sensus  abditus. 


44-2  DIVI  CT 

vitatera  dubitavit,  ncc  in  deserto  loco 
commorari  horruit,  et  quoniam  multis 
documentum  confessionis  dedit,  ipsa 
raartyium  prior  duxit.  Alios  enim  ad 
raartyria  facienda  exemplo  suo  provo- 
cavit:  et  non  tantum  martyrum  de  sse- 
culojam  excedentium  socia  esse  coepit, 
sed  et  cum  futuris  coelestem  amicitiam 
copulavit. 

Agunt  ergo  tibi  nobiscum  damnati 
raaximas  apud  Deumgratias,  Cypriane 
dilectissime,  quod  litleris  tuis  laboran- 
tia  pectora  recreasti ,  fustibus  vulne- 
rata  merabra  curasti,  corapedibus  pe- 
desligatosresolvisti,  seraitonsis  capitis 
capiliaturam  adaquasti,  tenebras  car- 
ceris  illurainasti,  raonles  ractalli  in 
plauLMn  deduxisti,  naribus  etiara  fra- 
grantcs  flores  imposuisti ,  et  tetrum  odo- 
rem  fumi  exclusisti,  Fecit  autem  et 
prosecutum  rainisterium  tuum  et  Qui- 
rini  dilectissimi  nostri,  quod  per  He- 
rennianum  bypodiaconum  et  Lucianum 
et  Maximum  et  Amantium  acolythos, 
distribuendum  raisisti  qua^cuiique  ne- 
cessitatibns  rorporum  dcfuerant  cxpe- 
dirt.  Simus  ergo  orationibus  nostris  al- 
terutrum  adjutores,  et  rogemus,  sicut 
raandasti,  ut  Dcum  et  Christum  ct  an- 
gelos  in  omnibus  actibus  nostris  habca- 
inus  fautores.  Optamus  te ,  Domine  fra- 
ter,  semper  bene  valere  et  nostri  me- 
lainisse.  Saluta  omnes  qui  tecura  sunt. 
Oranes  nostri  qui  nobiscum  sunt  te 
amant  et  salutant  et  videre  desiderant. 


Ad  cundem. 
EPISTOLA    LXXVIII. 

Lucii  et  caelerorum  marlyrum  responsum. 

Cj-priano  fratri  et  colhgcB  Lucius  et  qui  mecum 
tunt  tralrei  omncs  in  Domino  salutcm. 

ExuLTAivTiBus  nobis  et  laetantibus  in 
Deo  quod  nos  ad  congrcssionem  arma- 
veritetinpraelio  victorossua  dignatione 
foccrit ,  supcrvencrunt  litterae  tua?, 
fratcr  carissirac,  quas  per  Ilcrennia- 
num  hypodiaconum  et  Lucianum  et 
Maximura  et  Araantium  acolythos  mi- 
bisti  nobis;  quibns  lectis  reccpimus  in 
Tinculis  laxamentuni ,  in  prcssara  sola- 


PRIANI 

tium,  et  in  nocessitate  praesidiom  ,  cl 
excitati  sumus  et  robustius  animati  ad 
si  quid  amplius  fuerit  paenarum.  >ani 
ante  passionein  a  te  sumus  ad  gloriam 
provocati,  qui  prior  nobis  ducatum  ad 
confessionem  norainis  Christi  praebuisti. 
Nos  vcrosccutivestigiaconfessionis  tu» 
parem  gratiam  tccura  speramus.  Nam 
qui  prior  est  in  cursu  prior  est  et  ad 
praemium;  et  qui  prior  occupasti,  de 
quo  coepisti,  inde  hoc  nobis  communi- 
casti,  demonstrans  scilicct  individuam 
caritateni  qua  sempcr  nos  dilexisti;  ut 
quibusunus  fuitspiritusinconjunctione 
pacis,  esset  precum  tuarum  gratia  et 
una  corona  confessionis.  Accessit  autem 
til)i ,  frater  carissirae ,  ad  confessionis 
coronam  retributio  operum,  abundans 
mensura  quam  accipies  aDoraino  in  die 
reinunerationis,qui  et  te  nobis  litteris 
tuis  repra»sentasti,  utpectusillud  tuum 
caiididura  et  beatura,  quod  semper  n(^ 
vimus,  manifeslarcs  ct  secundum  lati- 
tudinem  cjus  (I)  nobiscura  laudes  Deo 
dicercs,  non  quanlum  nos  raereraur 
audirc,  sed  quantum  tu  potes  dicerc, 
Tuis  enira  vocibus  et  quae  niinus  in  no- 
his  instructa  erant  exornasti,  ct  conlir- 
raasti  ad  sustentationcm  earundempas- 
sionura  quas  patimur,  securi  de  praeraLo 
(oclestict decoronaraartyrii  elderogno 
Dei  ex  prophotia  quara  litleris  tuis  Spi- 
ritu  sancto  plenus  spopondisli.  Hoc  to- 
tura  fiet ,  dilectissirae ,  si  nos  orationibus 
tuis  in  mente  habueris ,  quod  te  facerc 
confido,  sicut  et  nos  utique  facimus. 

Accepimus  itaque,  frater  desideran- 
lissime  ,  id  quod  a  Quirino  et  a  te  ipso 
misisti  sacrificium  ex  omni  opere 
niuiulo.  Sicut  et  Noe  obtulit  Deo ,  et  de- 
lectatus  cst  Deus  in  odorem  suavitatis, 
et  rcspexit  in  sacrificium  ejus,  ita  et 
in  vcstrum  rcspiciat  et  delectetur  red- 
dere  vobis  hujus  tam  boni  operis  mcr- 
cedera.  Peto  autem  ut  littcras  quas  ad 
Quirinum  fccimus  transmittipraecipias. 
Opto  te,  frater  carissime  ac  desideran- 
tissime,  semper  bene  valcre  ct  nostri 
raeminissc.  Saluta  omnes  qui  tecum 
sunt.  Vale. 


(t)  Laliludincm  pectorii  dicit ,  eo  quod  sil 
pctlM^  in  Dci  laudcs  ac  bonas  operationM 
fecundum  et  luagiiilicum. 


EPISTOL^. 


iko 


Ad  Cyprianum. 
EPISTOLA   LXXiX. 

Felicts,  Jaderis,  Poliani,  et  caeterorum  mar- 
JjTum  responsum. 

Cypriano  carissimo  et  dilectissitno  Felix,  Jader, 
Fulianus ,  una  cum  preshyteris  et  omnibus  no- 
biscum  commorantibus  apud  metallutn  Siguense 
aternam  in  Domino  salutem. 

Resalutamus  te,  frater  carissime, 
per  Herennianum  hypodiaconum ,  Lu- 
cianum,  et  Maximum  fratres  nostros 
fortes  et  incolumes  adjuvantibus  ora- 
tionibus  tuis;  a  quibus  accepimus  obla- 
tionis  nomine  non  minimam  quantita- 
tem  una  cum  litteris  tuis  quas  scnp- 
sisti,  in  ^uibus  dignatus  es  de  yerbis 
cGRlestibusnostanquamfiliosconfortare. 
Et  Deo  palri  omnipotenti  per  Christum 
ejus  gratias  egimus  et  agimus  quod  sic 
confortati  et  corroborati  sumus  per  tuam 
adlocutionem ,  petentes  de  animi  tui 
candore  ut  nos  assiduis  orationibus  tuis 
in  mente  habere  digneris ,  ut  confessio- 
nem  vestram  et  nostram ,  quam  Domi- 
nus  in  nobisconferre  dignatus  est,  sup- 
pleat.  Saluta  omnes  qui  tecum  commo- 
rantur.  Optamus  te ,  frater  carissime , 
inDeosemperbenevalere.Felixscripsi. 
Jader  subscripsi.  Polianus  legi.  Domi- 
num  meum  Eulychianura  saluto. 


I 


Cjpriani  ad  Sergiurn  et  Rogatiamim  et 
ccEleros  confessores  ia  carcere  consti- 
iutos. 

EPISTOLA  LXXX. 

Ad  meditandum  divina  mandala,  afflictioni 
eorum  aptiora ,  exhorlatur. 

Cyprianus  Sergio  et  Rogatiano  et  cceteris  confesso- 
rHus  in  Domino  perpetuam  salutem. 

Saluto  vos,  fratres  carissimi  ac  bea- 
tissimi ,  optans  ipse  quoque  conspectu 
vestro  frui ,  si  rae  ad  vos  pervenire  loci 
conditio  permitteret.  Quid  enim  mihi 
optatius  et  laetius  posset  accidere  quam 
nunc  vobis  inhaerere ,  ut  complectere- 
mini  me  manibus  illis  quae  purae  et  in- 
nocentes  et  dominicam  fidem  servantes 
sacrilega  obsequia  respuerunt?  Quid  ju- 
cundiusetsublimiusquamoscularinunc 
oruvestra ,  quse  gloriosa  voce  Dominum 


confessa  sunt,  conspici  etiam  praesen- 
tem  ab  oculis  vestris,  qui,  despecto 
saeculo,  conspiciendo  Deo  digni  exti- 
terunt  ?  Sed  quoniam  huic  laetitise  inte- 
resse  facultas  non  datur,  has  pro  me  ad 
aures  et  ad  oculos  vestros  vicarias  litte- 
ras  mitto,  quibus  gratulor  pariter  et 
exhortorut  in  confessione  coelestis  glo- 
riae  fortes  et  stabiles  perseveretis ,  et 
ingressi  viam  dominicae  dignationis,  ad 
accipiendam  coronain  spiritali  virtute 
pergatis,  habentes  Dominum  protecto- 
rem  et  ducem ,  qui  dixit  :  Ecce  ego  vo- 
biscum  sum  omnibus  diebususque  ad  con- 
summationem  mundi.  0  beatum  carce- 
rem  quem  illustravit  vestra  praesentiat 
0  beatum  carcerem  qui  homines  Dei 
mittit  ad  coelum !  0  tenebras  lucidiores 
sole  ipso  et  luce  hac  mundi  clariores, 
ubi  modo  constituta  sunt  Dei  templa 
et  sanctificanda  divinis  confessionibus 
membra  vestra ! 

Nec  quicquam  nunc  versetur  in  cor- 
dibus  et  mentibus  vestris  quam  divina 
praecepta  et  mandata  coelestia ,  quibus 
vos  ad  tolerantiam  passionis  Spiritus 
sanctus  semper  animavit.  Nemo  mor- 
tem  cogitet,  sed  immortalitatem,  nee 
temporariam  poenam ,  sed  gloriam  sem- 
piternam,  cum  scriptura  sit :  Pretiosa 
est  in  conspectu  Domini  mors  juslorum 
ejus.  Et  iterum  :  Sacrificium  Deo  spiri- 
tus  contribulatus 3  cor  contritum  et  humi- 
liutum  Dcus  7ion  despicit.  Et  iterura  ubi 
loquitur  scriptura  divina  de  tormentis 
quac  martjTes  Dei  consecrant  et  in  ipsa 
passionis  probatione  sanctificant :  Et  si 
coram  hominibus  iormcnta  passi  sunt , 
spcs  eorum  immortalitale  plena  est.  Et  in 
paucis  vexatif  in  muUis  bene  disponentur, 
quoniam  Deus  tentavil  illos,  etinvenil  il- 
los  dignos  se.  Tanquam  aurum  in  fornace 
probavit  iUos,et  quasi  holocausti  hostiam 
accepit  iUos,  et  in  tempore  erit  respectus 
illorum  falgehunt  justi  {\),et  tanquam 
scintiU(B  in  arundineto  discurrent,  Judi- 
cabunt  nationes  et  dominabuntur populis  , 
et  rcgnabit  eorum  dominus  in  perpetuum. 
Quaudo  ergo  judicaturos  vos  et  regna- 
turos  cum  Christo  Domino  cogitatis , 


({)  Erit...  fulijebunt.  Locutio  hebraica,  quae- 
que  idein  sonal  ac  si  diceres  :  fiet  ut  fiilgeant, 
in  tempore  respectus  sui  ,  hoc  est ,  {jloriae  su£fi. 


r.'» 


rivi  c 


exultetis  neccsse  cst  ct  futurorum  gau- 
«lio  praescntia  supplicia  calcetis,  scien- 
tes  ab  initio  mundi  sic  instilutura  ut 
laboret  istic  in  soBculari  conHictatione 
justitia,  quando  in  originc  statim  prima 
Abel  justus  occiditur,  et  exinde  justi 
(juique  et  propbetse  et  apostoli  missi. 
Quibus  omnibusDominus  quoque  in  se 
ipso  constituit  exemplum,  docens  ad 
snain  regnum  non  iiisi  eos  qui  se  per 
▼  iamsuam  sccutisintpervenire  dicens: 
<>ui  amat  animam  suam  in  islo  sobcuIo  , 
jicrdel  illam.  El  qui  odit  animam  suam  in 
iito  sasculo,  in  vitam  cptcrnam  conserva- 
bil  illam.  Et  iterura  ;  Nolite  timere  eos 
qui  occidunt  corpus ,  animam  vei'0  non 
possunt  occidere.  Magis  autem  meluite 
rum  qui  potest  el  animam  et  corpus  occi- 
dere  in  gehcnnnm.  Paulus  etiam  nos  ad- 
hortatur  ut  qui  ad  Doraiui  promissa  ve- 
iiire  cupiraus,  imitari  Dorainum  in 
omnibus  debeamus.  Sumus ,  inquit ,  filii 
Dei.  Si  autem  fiiii,  et  ]iOEredes,  hceredes 
quidem  Dei,  colioeredcs  autem  Christi , 
siquidem  computiamur  ul  et  commagnifi- 
cemur.  Addidit  etiam  comparationem 
praesentis  teraporis  et  futurae  claritatis 
dicens  :  Non  sunt  condignoi  passiones 
hujus  temporis  ad  superventuram  clarita- 
tcm  quce  revelabitur  in  nobis.  Cujus  cla- 
rilatis  gloriam  cogitantes,  pressuras 
ouines  et  persecutiones  tolcrare  nos 
convcnit ;  quia etsi  sunt  multae  pressui  ie 
justorum,  ex  omnibus  tamcn  liberan- 
lur  qui  in  Deum  fidunt. 

Reatas  ctiara  feminas  quae  voLiscum 
snnt  in  eadem  confessionis  gloria  con- 
stitutae,  qu;cdominicara  fidem  tcnentes 
ct  sexu  suo  forliores  non  solura  ipsae  ad 
gloriae  coronam  proximae  sunt,  sed  et 
cacteris  quoque  feminis  exemplum  de 
sua  constantia  praebucrunt.  Ac  ne  quid 
decsset  ad  gloriam  numeri  vcstri ,  ul 
oranis  vobiscum  et  sexus  ct  a;tas  essct 
in  bouore ,  pucros  etiam  vobis  glorioja 
confessionesociavitdiviua  dignalio,  re- 
praeseutans  nobis  tale  aliquid  qualc 
Ananias,  Azarias,  ct  Misabel  illustres 
pueri  aliquando  fccerunt;  quibus  in- 
•  lusis  in  carainum  cesscrunt  ignes  et 
rorrigeriumflamraoedcderunt.prajsente 
cum  iilis  Domino  et  probante  quod  in 
confessoreset  martyres  ejusnihil  possct 


YPRIANI 

I  gchennce  ardor  r pcrari ,  <:e.1  qnod  qui 
in  Deum  credcrcnt,  iucolumes  semper 
ct  tuli  in  omnibus  perseverarent 

Et  considerelis  diligentius  peto  pro 
vestra  religione  quae  apud  pueros  fides 
fuerit,  quae  promereri  Dominum  ple- 
niuspotuit.  Ad  orania  enira  parati,  si- 
cut  orancs  esse  dcbemus,  aiunt  regi  : 
Jiabuchodonosor  rcx ,  non  opus  est  nobif 
de  hoc  verbo  respondcre  iibi.  Est  enim 
Deus,  cui  nos  servimus ,  potens  eripere 
nos  de  camino  ignis  ardentis,  et  de  mani' 
bus  tuis ,  rex ,  liberabit  nos.  Et  si  non, 
nolam  tibi  sit  quoniam  diis  tuis  uon  set' 
vimus,  et  imaginem  aurcam  quam  sla- 
tuisti  non  adoramus.  Cum  se  crederent 
et  pro  fide  sua  scircut  posse  etiam  de 
praesenti  supplicio  liberari ,  jactare  hoc 
tamen  et  vindicare  sibi  noluerunt  di- 
centes :  Et  si  non;  ne  minor  esset  con- 
fessionis  virtus  sinc  testiraonio  passio- 
nis.  Addiderunt  posse  omnia  Deum  fa- 
cere ,  sed  tamen  non  in  hoc  fidere  ut  H- 
berari  in  praesentia  vellent,  sed  illam 
libcrtatis  ct  securitatis  aeternae  gloriam 
cogitarcnt.  Quam  fidera  vos  quoque  re- 
tinentes  et  die  ac  nocte  meditantes  toto 
corde  ad  Deura  prompti,  contcmptn 
praesentium  futura  tanturaraodo  cogita- 
tis,  ut  ad  fruclum  regni  ffitcrni  et  ad 
complcxum  et  osculum  Domini  et  con- 
spectura  venire  possilis,  ut  sequaraini 
in  omnibus  Rogatianum  presbyterum 
gloriosum  seneui  viam  vobis  ad  gloriam 
temporis  nostri  rcligiosa  virtute  et  di- 
vina  dignatione  facientcra,  qui  cum 
Fclicissirao  fratre  nostro  qnicto  sempcr 
et  sobrio  cxcipiens  ferocicntis  populi 
irapetum  ,  primum  hospitiura  vobis  in 
carccrc  praeparavit,  ctmetator  (1)  quo- 
dara  modo  vester,  nunc  quoque  vos  an- 
tcccdit.  Quod  ut  consummelur  in  vobis 
assiduis  orationibus  Dorainura  depreca- 
raur,  ut  initiis  ad  summa  pcrgentibus, 
quos  confitcri  fecit,  faciat  ct  coronari. 


(1)  Vocabulum  hoc,  quod  diversas  habet 
significaliories,  ortuiii  ct  ex  agricolarum 
arte.  Sic  enim  vocantur  qui  arborcs  in  semi- 
nario  vel  arbusto  disponunt  ct  ordine  quodaxn 
digerunt ,  ori^inc  ducla  a  mtta  ,  id  est  agro- 
rum  termino  seu  linea  a  qua  incipit  mensura 
ad  disponendas  arbores.  Istic  accipitur  de  eo 
qui  prseccdeni  inilites  casli  ft  locat ,  lio:fJiU 
prseparat. 


r.pisT 

Opto  vos,  fratrcs  carissimi  ac  beatis- 
slini,  in  Domino  semper  bene  valere  et 
ad  coronam  coeiestis  gloria?  pervenire. 
Victor  diaconus  et  qui  mecum  sunt  vos 
salutaut. 

Jd  Successum» 
EPISTOLA  LXXXI. 

De  nxintiis  Roma  reversis  persecuUonom 
nuntianlibus. 

Cyprianus  Successo  fratri  salutem. 

TJt  non  vobis  in  continenti  scriberem, 
frater  carissime,  illa  res  fecitquod  uni- 
versi  clerici  sub  ictu  agonis  constituti 
rccedere  istinc  omnino  nonpoterant, 
parati  omnes  pro  animi  sui  devotione 
ad  divinam  et  coelestem  gloriam.Sciatis 
autem  eos  venisse  quos  adUrbemprop- 
ter  hoc  miseram,  ut  quomodocunque 
de  nobis  rescriptum  fuisset,  explora- 
tam  sibi  veritatem  ad  nos  perferrent. 
Multa  enim  varia  et  incerta  opinionibus 
Tcutilantur.  Qux  autem  sunt  in  vero 
ita  se  habent.  Rescripsisse  Valerianum 
ad  senatum  ut  episcopi  et  presbyteri  et 
diacones  in  continenti  animadvertan- 
tur,  senatores  vero  et  egregii  viri  et 
cquitesRomani,dignitate  amissa,  ctiam 
l)onis  spolientur,  et  si  ademptis  facul- 
tatibus  cbristiani  esse  perseveraverint, 
capite  quoquemultentur;  matronae  vero 
ademptis  bonis  iu  exsilium  relegentur, 
Cajsariani  autem  quicunque  vel  prius 
confessi  fuerant  vel  nunc  confessi  fue- 
rint  conflscentur  et  vincti  in  Caesarianas 
possessiones  descripti  mittantur.  Sub- 
jecit  etiara  Valerianus  Iinperator  ora- 
tioni  suse  exemplum  litterarum  quas 
ad  praesides  provinciarum  de  nobis  fe- 
cit  :  quas  lilteras  quotidie  speramus 
venire,  stantes  secundum  fidei  firmita- 
tem  ad  passionis  tolerantiam,  et  ex- 
pectantes  de  ope  et  indulgentia  Domini 
vitte  aeternge  coronam.Xistum  autem  in 
cimiterio  animadversum  sciatis  octavo 
iduum  Augustarum  die,  et  cura  eo  dia- 
cones  quatuor.  Sed  et  huic  persecutioni 
qootidie  insistunt  prgefecti  in  Urbe ; 
nt  si  qui  sibi  oblati  fuerint  aniinad- 
vertantur ,  et  bona  eorum  fisco  Yindi- 
centur. 


OLM.  TjIj 

Ilaec  pcto  pcr  vos  et  coeteris  collegis 
nostris  innotescant,  ut  ubiqiie  liuitalu 
eorum  possit  fraternitas  corroborari  et 
ad  agonem  spiritalem  praei^arari ,  ut 
singuli  ex  nostris  non  magis  niortem 
cogitent quam  immortalitatem,  et  plena 
fide  ac  tota  virtute  Domino  dicati  gau- 
deant  magis  quam  timeant  in  hac  con- 
fessione;  in  qua  sciunt  Dei  et  Clirisli 
milites  non  perirai,  sed  coronari.  Opto 
te ,  frater  carissime,  semper  in  Domino 
bene  valerc. 


Ad  clerum  et  pehem, 

EPISTOLA   LXXXIL 

De  suo  setessu  paulo  ante  passionen'. 

Cyprianus  prcsbyteris  et  diaconibus  et  phbt 
universw  salutem. 

CuMperlatum  ad  nos  fuisset,  fratres 
carissimi,commentarios  (1)  esse  missos 
qui  meUticam  perducerent,  el  consiiio 
carissimorum  persuasum  esset  ut  do 
liortis  nostris  interim  secedereraus, 
justa  interveniente  causa  consensi,  eo 
quod  congruat  episcopum  in  ea  civitato 
in  qua  ecclesia?  dorainicse  pra^est  illie 
Dominum  confitcri  et  plebem  univer- 
sam  praepositi  pracsentis  confessione 
clarificari.  Quodcun»iue  enim  sub  illo 
confessionis  momento  confessor  episco- 
pus  loquitur  aspiranteDeo  orc  omnium 
loquitur.  Caeterum  mutilabitur  honor 
ecclesiae  nostrae  tam  gloriosa^,  si  ego 
episcopus  alterius  ecclesiff;  praepositus. 
accepta  apud  Uticam  super  confessione 
sentcntia,  exinde  martyr  ad  Dorainum 
proficiscar,  quandoquidem  ego  et  pro 
rae  et  pro  vobis  apud  vos  confiteri  et 
ibi  pati  et  exinde  ad  Dorainum  profi- 
cisci  orationibus  continuis  deprecer  et 
votis  omnibus  exoptem  et  debeam, 
Expectamus  ergo  liic  in  secessu  abdito 
constituti  adventum  proconsulis  Car- 
thaginem  redeuntis,  audituri  ab  eo 
quid  Iraperatores  super  christianorum 
laicorum  et  episcoporum  nomine  nian- 
daverint,  et  dicturi  quod  ad  horam 
Donnnus  dici  voluerit. 


(1)  Commentarii  sive  commenlarienses  ii 
erant  quilnis  damnalorum  cura  commiUe-* 
balur,  vel  carcerum  cusiodes-      „ 


i4C  DIVI  CY 

Vos  antem,  fratres  carlssimi ,  pro 
disciplina  quam  de  mandatis  dominicis 
a  mc  semper  accepistis,  et  sccimdum 
<Iuod  me  tractante  ssepissime  didicistis. 
(ioietem  et  tranquillitatem  tenete,  nec 
quisquam  yes^rum  aliquem  tumultum 
Iratrihus  moTeat,  aut  ultro  se  gentilibus 
offerat.  Apprehensus  enim  et  traditus 
loqui  debet.  Siquidcm  in  nobis  Dominus 
p<jsitus  illahora  loquatur,  qui  nos  con- 
Cteri  m?gis  yoluit  quam  profjteri.Quid 
autera  de  c^etero  nos  observare  conve- 
niat  antequam  in  me  supercoufessione 
aominis  Dei  proconsul  sententiam  fe- 
rat,  instniente  Domino  in  commune 
disponemus.  Incolumes  yos,  fratres  ca- 
risiimi,  Dominus  noster  in  ecclesia  sua 
permanci e  faciat  et  consersare  digne- 
tur.  Ita  fiat  per  suara  miscricordiam. 


ConieUi  Pafcs  ad  Cyprianurii  (1) 
EPISTOLA. 

DiLEcnoMS  tuce  non  delectabilia  et 
contra  Gdei  regulam  scripta  susccpi, 
in  quibus  nauseas  recognovi ,  et  ve- 
nena  sermonura  adversus  catholicam 
pcr  tolum  orhem  diffusam  ecclesiam 
borribilihus  a  te  superseri  zizaniis  non 
laudavi.  Quae  peto  velociter  tollas  ac 
prffidamnes.  Quod  prius  quidem  te  fa- 
cere  oportebat  quarn  in  roundo  lethale 


PRIA^*I 

virus  aspersum  simpllciam  et  innoccn- 
tium  interficeret  mentes.Non  ercro  dig- 
num  est  rehaptizare.  Ei^o  eradlca  ct 
extrica,  ut  disimus.Horulentis  sermo- 
nibus  atque  dignis  per  posteriorem 
epistolam  priora  scripta,  quae  contra 
calholicam  Cdem  servare  censuerunt 
genimina  viperarum.  >'on  enim  decel 
tantae  urbis  antistitem  exeellentissi- 
mumque  doctorem,  ut  dum  putas  hai- 
resis  baptisma  prjedamnandum ,  verum 
baptisma  sermouibus  maculare  audias 
quaj  doles  contra  apostolum  scilicet  re- 
pugnare  dicentem  :  Unus  Deiis,  unQ 
fides,  unum  baplisma. 


(1)  Tres  quae  sequuntur  epistolas  ex  antiquis 
codiclbus  eruit  Baluzias ,  sed  eas  eruditiis  cri- 
<icu5  genuini?  essi  non  pronunliat.  Prinia  quae 
rsl  Comelii  papae  ad  C^prianum  advcrsus 
pravam  rebaptitandi  noviutcm,  prae  se  fcrl 
jnanifcstam  fraudis  et  mendacii  notam  ; 
«laippe  cum  hanc  controTcrsiam  sub  Cornclio 
natam  non  fuiss€,  ac  summam  semper  con- 
sensionem  Cornclium  inter  et  Cyprianum  in- 
terccssisse  constet.  Secnnda  prodjl  sub  nomine 
<.j-pri^ni  ad  plebem  Carlhacinis;  sed  setafem 
i.ypriani  non  refert ,  (aliud  enim  nihil  loqu''- 
Jurniiide  Scriplnrarum  traditoribus  )  et  ah 
illios  stilo  adhuc  longias  remota  est.  Tertiam 
Oyprianusscribere  dicitur  bpnediclo  et  dilec- 
tissimo  parenli  Turasio,  ul  illius  animum 
«iolore  commolum  de  filiae  dormitione  conso- 
leiur.  Nonnulla  insunt  iis  quae  iecunlur  in 
libro  Cypriani  de  Morlalitale  sLmiUima,  sed 
s(ilus  omnino  diversus.  Caeterum  monebo 
banc  epistolam  intcr  opera  Ilieronymi  jam- 
«tudum  vult^atam ,  in  velustis  et  recenlioribus 
editionibus  sub  nomine  Bjeronymi  ad  Tyra- 
vium  reperiri. 


Jd  plehem  CarUiaginis 
EPISTOLA. 

Cfprianut  flebi  Cartkagini  contittaUi  aleriVBm 
tn  Doinino  talutem, 

Gratias  quidem  agimus  Deo  patri  et 
Doraino  Jesu  Christo,  qui  yos  adunatos 
atque  in  conventicula  restituit.  Propter 
quam  rem  memoravimus  et  scriptura 
beatissimorum  raartyrura  atque  con- 
fessorum  voluimus  ad  cousiliura  no*- 
trum  servare.  Juhet  desuper  majestas 
atijue  Spirilus  sanctus,  cujus  ia  nobis 
gratia  testis  est  salutaris.  >'am  cum 
tractaret  de  traditorihus,  juhct  tam  in 
evangeUo  quam  in  apostolo,  tam  in 
psalmis  quam  in  prophetis  et  caeteris 
scripturis  :  Scrutamini.  Quo  scnitato  a 
nobis,  inventls  ah  iis  qui  scripturas 
sanctastradiderimt  non  mererieas  con- 
gredi  consilium  nostrum,  id  est,  consi- 
lium  hahitare.  >erao  est  enim  qui  hoc 
consiliura  considerans  non  ccelestem 
gpectet.  Ac  propterea  raemoravimus  ut 
ii  qui  taliter  scripturas  tractaverunt  ad 
statum  plehis  ct  judicium  ab  ipsis  por- 
rectum ,  nec  aliqua  actio  ab  ipsis  prorai, 
sed  nec  etiam  ad  statum  sacrificii  ne- 
que  plebis  esse  pro\imi;  qui  utique 
jam  dudum  derelicta  plebo,  nudata 
altaria  ,  prompta  sacrificia.  3Ierito  haec 
memorantes  cum  moestitia  atquc  dolore 
anirai  profici  teste  ad  Dorainum  quod 
doburmus  statuere  quara  omncs  discep- 
tationes  et  dissensiones  et  hoereses  el 
scandala  hauserant  ne  ulterius  provo- 


EPTSTOI.I'. 


1^7 


ccnt  sc  hcmines ,  seu  minus  fidei  seu 
&cripturis  leves  sint  et  lectores ,  id  sta- 
tuimus  atque  statuto  nostro  recedi  no- 
lumus,  ut  si  qui  tradidit  praepositus 
Iiuic  plebi  mereantur  antistitera  admi- 
nistrantem  allari  ac  corpore  integro. 

lis  vero  jussimus  a  quibus  et  sacrifi- 
dum  ofFerri  juberaus,  merito  praeceptis 
lis  obtemperari  debet,  nec  aliud  fiet 
qtram  statim  evangelica  vox  sincera  cata 
Johannem  loquitur  iNolo,  inquit,  de 
manibus  vestris  sacrificia,  quia  non  vc- 
nistis  ad  me  cum  hostia  munda.  Qui  uti- 
que  hostiam  mundam  non  ofTert,  hostia 
de  manibus  ejus  non  ascendit.Nam  ile- 
rumlegimus  :  In  principio  erat  vcrbu^n , 
et  verbum  erat  apud  Deum ,  ei  Deus  erat 
rerhum,  Qui  per  verbum  finctionem 
Cnxerint  dare  res  inhabitabiles  apud 
illos  seu  f  eras  scripturas  sanctas  seu 
Cnctas  qui  dat  vocem  et  qui  dat  desi- 
deria  proxima,  qui  utique  finget  tradere 
eupplebit  traditionem.  Merito  negantes 
Tolumus  interim  veniam  habere  confi- 
teates  patres.  Nam  qui  dicit  se  scrip- 
turas  non  habere ,  utique  paratus  f uit 
et  torqueri,  quorum  exempla  haberaus. 
Tertio  negaverunt ,  et  sacramentum 
non  tradiderunt.  Hi  autem  qui  nec  in- 
terrogati  obtulerunt  interim  usque  ad 
statum  consilii  laici  communicabunt. 
Veruntamen  in  statum  consilii  quod 
scriptura  sancta  promoverit  secundum , 
sententiam  fixam  sanctis  et  araicis  Dei 
suppleri  voluinus,  cum  jara  testes  et 
proximi  aliquid  jam  dudum  statuerant 
nostri  antecessores.  Ob  quam  rem  ne- 
cesse  est  nos  testibus  consentire  cora- 
plecti  et  supplere.  Opto  vos  in  Doraino 
gemper  bcne  valere.  Amen.  Deo  gra- 
tias. 

Jd  Turasium  preshylenm 
EPISTOLiV. 

Cjjfrianns  benedicto  et  dilectissimo  parenti  Turasio 
in  Domino  cBternam  salutem. 

Caritatis  tuae  scripta  percepi ,  qui- 
bus  animuni  tuum  dolore  comniotura 
de  filiae  dormitione  cognovi.  Non  aliud 
principaliter  admiratus  sura ,  quam 
christiani  pectoris  in  te  jactatam  fQisse 
virtutera  ut  animum  flecteres  ad  dolo- 


rem.  Stupeo  murum  fidei  ponetratiiiQ 
vulneribus  orbitatis,  quom  scuire  de- 
buerat  spes  resurrectionis  et  regni  coe- 
lestis.  Nunquam  spes  cum  dolore  con- 
cordat,nec  fides  aliquando  sentit  quam- 
cunque  Jacturam.  Resurgere  credimus 
mortuos,et  plangimus.  Quid  faceremus, 
si  mori  tauturaraodo  sine  resurrcctione 
praeciperet  Deus?  Voluntas  utique  ejus 
sola  sufficeret  ad  solatium,  cui  imllum 
prseponendura  scimus  affectum.  Quod 
dederat  abstulit  qui  creaverat.  Quid 
certas  plangere  quod  ad  tempus  acce- 
peras.  Commodaverat  ut  haberes  quan- 
tocunque  tempore  voluisset,  et  cum 
vellet  rursus  auferret.  Nihil  abstulit 
tuum,  qui  recipere  dignatus  est  pro- 
priura.  Creditum  suum  recipere  de- 
cuerat  creditorem,  et  nihil  aliud  decet 
quam  creditori  suo  gratias  agere  mu- 
tuantem.  Sic  Job  legimus  quam  sequa- 
mur  devotissimam  vocem,  l^uminus, 
inquit,  dedit,  Dominus  abstulit.  Sicut 
Domino  placuit,  ita  factum  est.  Sit  nomen 
Domini  bcnedictum, 

Parum  ergo  non  erat  hsec  sola  conso- 
latio  contra  luctum  quod  nerao  lugere 
debeat  cum  aliquid  reddiderit  alienum, 
quia  fas  non  erat  apud  alium  detinerl 
quod  domino  suo  fuerat  necessarium. 
Additur  consolationis  alia  providentia  , 
quae  jaculis  occurrat  orbitatis.  Gaudere 
debuimus  de  saeculo  recedentibus ,  si 
saeculi  contra  nos  inimicitias  sentire- 
mus,  et  plangiraus  beneficia  Domini,  qui 
nobis  quod  pra^stat  infirmitati  nostrae 
praestat.  Periclitari  volebat  adhuc  qui 
dolet  aliquem  dormientem,  et  inter 
fluctus  vitae  praesentis  videre  cupiebat 
raiserura  laborare.  Ad  quid  christianum 
etfidelem  aniraamputas  intra  carcerem 
raundi  remorari  debuisse,  cui  totus 
mundus  naufragium  est.  Tantis  et  talibus 
tempestatibus  vitae  tot  impugnationes 
diabolijtot  corporis  beIIa,tot  clades  saa- 
culi ,  tot  calamitates  evasit.Et  lacrymas 
fundis,  quasi  nescias  quid  in  te  ipse 
quotidie  patiaris.Propter  quod  Dominus 
sic  admonet  apostolos  suos  dicens :  Si 
me  diligeretiSf  gauderetiS)  quoniam  vado 
ad  patrem. 

Planc  mortuum  Lazarum  flevit,  sed 

uon  tuis  lacryrais,  Resurreclionis  pro- 

40 


i'-iS  DIVI  C 

missor  dolere  non  poterat,  nc  lidem 
perGdiam  faceret  quain  docebal.  Doluit 
Lazarura  non  dormicntem ,  scd  potius 
i-esurgenteni ,  ct  flebat  quem  cogebatur 
propter  salvandos  alios  et  confunden- 
dos  incredulos  ad  saeculum  rcvocare. 
Hanc  vitam  dans  Dominus  ingemisce- 
bat,  quam  tu  doles  esse  sublatam.  Con- 
tra  lacrymas  ejus  pugnant  lacrymae 
tuai,  et  amor  tuus  amori  cjus  non  con- 
venit.  Flelus  ejus  non  habet  parcm. 
Ille  nolebat  reddere  laboribus  queni 
dilexerat,  et  tu  amare  te  credis  cui 
laborum  volebas  adhucrcstare  tormen- 
ta.  Cajterum  si  putas  eum  mortuum  La- 
zarum  doluisse,  ante  non  peimisisset 
cxire  qui  repellere  poterat  mortem , 
aut  certe  non  fleret  qui  raortuum  re- 
suscitandi  postmodum  habuerat  po- 
testatem.  Unde  apparct  eum  sola  ca 
causa  fuisse  commotum  quod  ad  hosti- 
lem  vitam  carissimum  suum  revocare 
♦lenuo  proptcr  credituros  aliquos  vel 
confundendos  incredulos  urgebatur. 
Dcnique  sic  subsecutus  cst  Doininu^ 
dicens  :  Ergo  ,palcr,  ul  credant  quia  tu 
tnc  misi«ii,  ait  clara  voce  :  Lazare,  prodi 
foras.  Et  factum  est. 

Gaudcre  crgo  debes  undo  ille  coactus 
cst  flere  ,  ne  videaris  dormientis  felici- 
tatibus  invidcre.  Ab  alicno  mundo  ad 
proprium  transivit,  transivit  adDomi- 
uum  ,  et  de  hostili  patria  ad  patcrnam 
patriam  migravit  ad  coclura,  diccnte 
apostolo  :  Scimus,  inquit,  quoniam  si 
ierrena  domus  nostra  Inijns  corporis  re- 
solvatur,quodhahilalionem  Jiahcmus  non 
manu  factam  CEternam  ?n  coelis.  Caruit 
crgo  domo  ,  quam  nec  nosse  dcbucrat. 
Caruit  malis  civiims,qaorum  odia  sus- 
tinebat,neadhucpercgrinareturinterra 
contraria,  sicut  apostolus  memorat  di- 
ccns  :  Quandiu  svmus  in  hoc  scpculo  pe~ 
reqiinamur  a  Domino.  Ncn  nobis  cr-o 
debet  luctus  incumbcrc ,  quisquis  a  pc- 
iegrinationc  redire  mcruerit  ad  pro- 
j)riam  regionem,maxi.-ne  cum  non  ina- 
jiis  et  vacuus  redire  noscatur,qui  cliri- 
slianitatis  raercatus  est  lucrum,  proptcr 
quod  vcnit  ad  mundi  commercium. 
Mcgotium  explicavit,  rediit,  et  Dco  d'^'- 
Litum  solvit.  Comparavit  propler  quani 
desccndcrat  emptionem,ct  ad  Domi- 


yPRIANI 

num  regredi  properavit,  cui  oCferat 
merccm,  ut  comparatae  mcrcis  tam  se- 
curitatem  accipiat  quam  honorem, 

Et  ego,  inquies,  nulla  promissorum 
coelestium  dubitatione  conturbor,  sed 
sola  separatione  morientis  aestuans  de- 
solatus  solatio  pii  pignoris  jactor.  Ex- 
cusatio  liffic  est  sine  dubio  fragilitatis 
buuianae,  quae  patrocinari  non  potest 
diffideutiae.  Si  enira  desolatioiiem  ho- 
mines  ferre  non  valerent,  nuntiuara 
prorsus  a  se  sua  pignora  diraisisscnt. 
Destitutos  se  a  morientibus  conque- 
runtur ,  ct  vivos  filios  aut  propter  lit- 
teras  aut  propler  honores  aut  proptcr 
npgolia  peregrinis  rcgionibus  credunt; 
ct  gaudcnt  tola  vitasine  affectibus  com- 
morari,  dumraodo  capiant  quod  de 
suis  cupiunt  pignoribus  adipisci;  et 
ut  ad  palatia  pergant  percgrinantur.  Ad 
studia  dignitatis  na.igant  acquirenda, 
vel  causas  patrimonii  explicandas  per 
labores  ct  pericula  proGciscentc?  im- 
pellunt,ncc  secumvacare  quos  diligunt 
patiuncur.  Et  ut  ad  palatiura  cceli ,  ad 
studia  Clirisli,  ad  honorera  vita;  pcrpe- 
tuae,  ad  patrimonium  posscssionis  aBter- 
na?  cum  securitate  valeant  pervcnire  . 
nemo  Glios  suos  libenter  a  se  gratulatur 
abscedere.  Propter  incerta  per  incerta 
f]|iura  vel  fralrera  vel  parentem  pere- 
grinari  unusquisque  compellit,et  prop- 
tcr  cerla  pei  certa  suorura  aliquera  prrv 
Gcisci  nullus  adraittit.  Ad  comparanda 
peccata  gaudent  tam  parcntes  a  filiis 
quam  filii  a  pareulibus  separari  provo- 
cante  diabolo ,  ad  indulgcntiam  perci- 
picndamnoluntab  inviccmDco  vocantc 
disccrni,  ut  appareat  non  pro  nostra  ra- 
tione  nos  dolcre  quemcunque  videmur 
amittcrc,  sed  indicium  raagis  ostendcrc 
difGdcntiae,  qui  non  sustinemus  nostro- 
rum  profectioncs  ad  Dominura,  quorum 
percgrinationes  in  saeculo  gralulamur. 
Quia  crcdimus  mundi  lucris  ,  toleramua 
divisa  nostri  corporis  membra.  Si  cre- 
deremus  Dci  proraissis ,  post  absces- 
sioncm  nostrorura  nihil  aliud  quam  gra- 
tias  dcbuerant  resonarc  nostri  pectorls 
gaudia. 

.Mihi  crede,  semper  in  omnibus  in- 
credulitas  mocrct,  ct  sicut  nun  potest 
nosse  Gdes  quod  doleat;  sic  diffidcalia 


EPIS 

eola  doloribus  tenctur  ancilla.  ISfam  si 
dorinientes  dicimus,  dormientesutique 
credere  debemus ,  non  mortuos ,  sed 
rcquiescentes  interim  secundum  vocem 
Domini  fideliter  loquentis  :  Omnis,  in- 
quit,  qui  credil  in  we,  licet  morialar, 
vivet.  Si  cui  medicus  homo  promitteret 
quicquam  ,sine  dubio  promissioni  ejus 
negare  non  poterit  omnino  Isetitiam. 
Nunc  quia  Dominus  Cliristus  fal)ricator 
et  resuscitator  promittit,  non  times 
plangere,  ut  fideliorem  Cliristo  paritcr 
et  potentiorem  medicum  videaris  in 
promissionibus  judicare. 

Sed  destitutam,  dicis,  doleo  senectu- 
tcm,  quia  debueram  nieos  liberos  potius 
antccedere,  ne  in  laboribus  remanerem. 
Quando  de  spiritualil)us  boiiis  quod- 
cunque  tractatur,  nihil  est  omnino  de 
carnalibus  ante  oculos  reponendum. 
Ego  tibi  raelius  profiteor  evenisse^quo- 
jiiam  non  carnalcm  sed  spiritualem 
circateconsiderofidelitatem.Tutedicis 
de  alicuJQS  pignoris  obitu  in  senectute 
''oiifectum.  Ego  coiitra  comprobo  sub- 
icvatam  senectutem  tuam.  Amputavit 
Domiuus  sollicitudinem  qusete  tonjue- 
bat  de  viva  filia  ne  periret.  Melius  uti- 
que  nunc  mortuam  sseculo  rcdisse  ad 
Dominum  vivam,  quam  vivam  sa^culo 
doleres  forsilau  apud  Domiuuin  mor- 
tuum.  Gaudetibi  quod  christianam  me- 
rebcris  sequi ,  quam  secutus  in  ccelo 
gaudeas  rursus  aniplecti.  Non  te  dese- 
ruit,  sed  pra^cessit;  ct  ne  doleret  ex- 
ccdentem  patrem  suscipere  festinavit. 
Non  amisisti  tua  nutrimenta. 

Si  luctum  horrueris  et  senex  tuum 
obtulisse  pignus  Domino  deputare  po- 
teiis,  potes  secundum  votum  habere 
post  Abraham,  si  non  potes  primum, 
ut  quod  ille  non  trepidavit  offerrc ,  tu 
saltem  videaris  de  sublato  gaudere. 
Ab  ilio  Douiinus  postulavit,a  te  tulit. 
llle  jussioni  paruit,  tu  voluntati  con- 
sensisti.llle  per  illicitamlegein  naturae 
([ueni  Ooininus  sibi  probavit  devotum, 
le  saltem  per  licltam  conditioiiem  rcli- 
gionis  annotct  religiosuin  ,  advocet  re- 
ligiosum.Nain  si  nec  voluntale  nec  ne- 
cessitatecompellerisdevotionisDoraino 
aliquid  exhibere,  in  qua  parte  te  chri- 
stiauura  poteris  approbare  ? 


TOL.IS.  f'<0 

Erubescat  incrcdulitas  nostra  r-ua 
gontilibus,  si  Domiao  vult  esse  sub- 
jecta.Communis  estnobiscum  illis  exi- 
tus  mortis,  et  dolores  illorum  supera- 
mus  doloribusnostris.Quid  ageremussi 
peculiariter  aliquid  exigcretur  a  nobts 
quod  ad  dedecus  nostrum  pertinerct  ? 
Geutilesdolores  S3ppe  contemuunt.cum 
non  ad  promissa  ccelostia  sed  ad  posnas 
tarlari  rapiantur.  Et  nos  plaugimus 
euntes  ad  coelam  !  Consideret  christia- 
nus  falis  ({uid  dfinceps  mereatur  qai 
nec  imitari  contendit  exempla  sancio- 
rum  nec  coutemtum  habere  gentiliura. 
Illi  luctus  desperando  despiciunt,  et 
nos  sperando  dcspicere  conamur.  Dc- 
niquc  vendere  liberos  saepe  non  dubi- 
tant,  ut  vivos,quod  pejus  est,spernant. 
Et  nos  nec  defunctorum  obitus  suble- 
vant!  Et  nos  sublatos  captivitati  et  li- 
bertate  donatos  volumus  servirelFilios 
suos  intrepide  mortalibus  trachmt,  et 
nos  de  nostro  siniul  et  suos  liberos  et 
nostros.  libcrandos  dimitlere  sacrilega 
niente  cunctamur,  quasi  tutius  apud 
homines  judicemus  magis  quam  pcnes 
Dominuin  commendari  aliquem  filio- 
rum.  Pudendum  nescio  quid  christianus 
est  apud  gentilcs  opprobrii ;  quibus 
pejores  sine  dubio  judicantur  quospa- 
res  hahere,  non  dicain  meliores,  fuerat 
putaro  crimiuosum.  Christiani  nolunt 
vel  gratulalione  suos  deducereadbona, 
gentiles  tradere  non  cunctantur  ad 
mala. 

Postremo  vel  cum  ipsa  felicitate  nos- 
trorum  morientium  cogamur  animuin 
flectere  ,  et  desideriis  eorum  desidoriu 
nostra  incipiant  repugnare,  Laetantur 
illi  qui  exeunt  venientes  ad  requiem. 
Lajtenmr  et  nos  cum  ipsis,  saltem  com- 
putantes  nosfrorum  exeuntium  beati- 
tudinem.  Si  religiosus  vcl  novilius  qiu 
evasit,  si  non  potes  vel  exuUa  quiii 
placuisse  cognoscisparticipium  tuisan- 
guinis  Christo,  maxime  quod  vel  do 
occasione  debeas  tolerare  Domini  vo- 
Iuntatem,cui  non  potes  contradicere. 
Et  cum  sit  onmibus  communis  hic  ca- 
sus,  vanus  dolor  est,  qui  nec  primus 
Tidetur  esse  m^c  solus. 

Sed  dicis  rNullus  me  dc  raea  desola- 
tionc  raentis  angor  exulcerat,  scd  pio 


130  DIVI  CIPRIA 

delictis  parruli  raoriontis  humanitatia  i 
affectus  impulsat.  >"ec  Iioc  licet  comrao-  ; 
vere  animum  christiaaum,  ne  contra  1 
ChrisH  imperia  luctetur.  Quid  cst  intcr  ' 
quoscunque  et  qualescunque  filios  di-  ] 
misisse,  quos  jubeamur  a  Domino  pro  : 
causa  clevotionis  odisse.  Melius  nunc 
salvatanimam  suam  raoriens.  Relinquit 
in  pace,  ne  pcrsecutionem  dimittere 
cum  suo  interitu  non  valeret,  ipsc  illi 
auxiliatur  in  mundo  quorum  mater  ha- 
Litat  in  coelo ,  ct  qui  matri  subvenit,  et 
filiispro  certo  succurrit.  Postremo  vide 
si  habeat  aliquis  dolore  concidi ,  ubi 
sinc  aliquo  remedio  potest  aliquis  fati- 
gari.  Sapieuter  debet  dolere  qui  dolet, 
ne  perdat  sine  causa  quod  dolet.  Nunc 
autem  contra   luctum    sumenda  sunt 
an))a ,  ut  spcs  nostra  possit  habcre  vic- 
toriam.Principaliter  quodDorainus  yo- 


NI   F.PISTOLyE. 

luit  suscipere  gralulemur.  Deniqooqun 
hoc  omnibus  in  mundo  commune  addi- 
tur,  privatura  particulare  nostrura  quod 
ad  requiera  revocamur.  Sequitur  cotv- 
suramatio  omuiura  gaudionim,  quae  in 
resurrectione  invicem  nobis  Domii» 
reformante  reddetur,  sicut  apostolus 
pollicetur :  Nolumus  igitur  i/jnorare  ros, 
fratres,  de  dormieutibus  ut  non  coniri»- 
temini  sicut  et  ccBteri  qui  spem  non  ha- 
beyit.  Si  enim  crcdimns  quod  Jesu^  mor- 
tuus  est  el  resurrexit,  sic  el  cos  quS  dor- 
mierunt  in  Jesu  adducet  cwn  eo. 

Haec  tibi,  benedicte  ,  pro  caritate 
mutua  transmisi.  Csterura  scio  te  bciie 
valere  alios  consolari.  Tunc  te  orbitas 
non  inveniet  penetrabilera,  si  alios 
contra  illam  non  cessabis  armare.  Opto 
tc,  frater  carissime,  semper  beae  valere 
etnostri  raeminisse. 


DIVl  TIIASCIl 

aECILII   CYPRIANI 


CARTnA-GINENSlS  EPISCOPI 


® 


LIBER 

DE  HABITU  VIRGINUM. 


CAPUT  I. 

Disciplina  evangelica  observanlissime  tenenda 
cst ,  impriniisque  a  virginibus ;  quseque 
Tera  virginum  ornamenla  sint. 

DisaptrsA  custos  spei ,  retinaculum 
flfleijdux  itineris  salutaris,  fomes  ac 
nutriraentum  bonae  indolis,  magistra 
virtutis,  facit  in  Cliristo  manerc  sora- 
per  ac  jugiter  l)eo  vivere ,  et  ad  pro- 
missa  ccElestia  et  ad  divina  praemia 
pervenire.  Hanc  ct  sectari  salubre  est, 
ct  aversari  ac  negligere  letliale.  In 
psalrais  loquitur  Spiritus  sanctus :  Con- 
tinete  disciplinam  ,  ne  ^otte  irascatur 
Dominus,  et  pereatis  a  viarecta,  cum 
exarserit  cilo  ira  ejus  super  vos.  Et  ite- 
rom  :  Peccatori  autem  dixit  Deus  :  Ad 
quid  exponis  justificationes  meas,  et  as- 
gumis  testamentum  meum  per  os  {uum? 
Tu  autem  odisli  disciplinam ,  et  abjecisti 
sermones  meos  retro.  Et  denuo  legimus  : 
Disciplinam  qui  abjicit  infelix  est.  Et  de 
Salomone  mandata  sapientiae  monentis 
accepimus  :  Fili,  ne  neglexeris  discipli' 
nam  Domini,  nec  defeccris  ab  eo  correp- 
tus.  Quem  enim  diligit  Deus  coiripit.  Si 
autem  Deus  quein  diligit  corripit,  et 
ad  hoc  corripit  ut  emendet,  fratres 
ifnoque,  et  maxirae  sacerdotes,  non 
oderunt  sed  diligunt  eos  quos  corripiunt 
ut  cracudent,  quaudo  et  Deus  per  Hie- 


remiam  ante  pnedixerit  et  tcrapora 
nostra  significaverit  dicens  :  Et  dabo 
vohis  pastnres  secundum  cor  meum,  et 
pasceut  vospascenles  cum  disciplina. 

Quod  si  in  scripturis  sanctis  frequen- 
ter  et  ubique  disciplina  prsecipitur,  et 
fundamentum  omne  religionis  ac  lidei 
de  observatione  ac  timore  proficiscitur, 
quid  cupidius  appetere  ,  quid  magis 
velle  ac  tenere  nos  convenit ,  quam  ut 
radicibus  fortius  fixis ,  et  domiciliis 
nostris  super  petrara  robusta  mole  so- 
lidatis,  inconcussi  ad  procellas  el  tur- 
bines  sfpculi  stemus,  ut  ad  Dei  munera 
per  divina  praecepta  voniamus,  consi- 
derantcs  pariter  ac  scientes  quod  tem- 
pla  Dei  sint  membra  nostra,  ab  orani 
faece  contagionis  antiquae  lavacri  vitalis 
sanctificatione  purgata ,  nec  violari  ea 
aut  pollui  fas  sit,  quando  qui  violat, 
et  ipse  violetur?  Eorura  nos  templorum 
cultores  et  antistites  suinus.  Serviaraus 
illi  ciijus  esse  jam  coepimus.  Paulus  ia 
epistolis  suis  dicit ,  quibus  nos  ad  curri- 
culavivendi  per  divina  magisteria  for- 
mavit :  Nonestis  vestri.  Empti  enim  esiis 
pretiomagno.  Clarificafe  et  portate  Deum 
in  corpore  vcstro.  Clarificemus  et  porte- 
mus  Deum  puro  et  mundo  corpore  et 
observatione  meliore;  et  qui  per  saii- 
guinem  Christi  redempti  sumus,  per 
omnia  servitutis  obsequia  redeniptoriii 


lli^  DIVI  C 

Imperio  pareamus,  dernusquc  operam 
ne  quid  immundum  ct  prophanum  tem- 
plo  Dei  iuferatur.nc  offensus  sedeni 
quam  inhabitatdcrelinquat.  Sospftanlis 
Domini  verba  sunt  et  docentis,  curantis 
pariter  et  monentis  :  Ecce  ,  inquit ,  sa- 
nus  faclus  es ;  jam  noli  peccare ,  ne  quid 
tihi  deterius  fiat.  Dat  vivendi  tenorem , 
dat  innocentia»  legem  postquam  con- 
tulit  sanitatem  ;  nec  habenis  liberis  et 
boiutis  vagari  postmodum  patitur,  scd 
ipsis  potius  quibus  sanatus  luerat  man- 
cipato  gravius  comrainatur,  quod  sit 
scilicet  miiior  culpa  deliquisse  ante 
cum  nccdum  nosscs  disciplinam  Dei, 
nulla  sit  venia  ultra  deliniiucre  post- 
quam  Deum  nosse  coepisli.  Et  quideni 
lioc  tam  viri  quam  mulieres,  tam  pue- 
ri  quam  puellai  ,  sexus  omnis  a(que 
omnis  atas  oliservet  et  curct  pro  reli- 
gione  et  fide  (luani  Duo  dcbct  ne  quod 
^anctuni  et  purum  dc  Doinini  dignatione 
percipilur,  minus  sollicito  timore  te- 
neatur. 

Nunc  nobis  ad  virglncs  sermo  est ; 
qnarum  quo  sublimior  gloria  est ,  major 
ct  cnra  cst.  Flos  cst  ille  ecclcsiastici 
gcrminis,  decus  atque  ornamentum 
gratircspirilalis  ,l3eta  indolcs,  laudis  et 
honoris  opus  intcgrum  atque  incorrup- 
tum,  Dei  imago  respondens  ad  sancti- 
moniam  Domini,  iliustrior  portio  gre- 
gis  Christi.  Gaudet  per  illas  alque  in 
illis  largiter  florct  ccclcsiw  matris  glo- 
riosa  foccunditas;  quantoquc  plus  co- 
piosa  virginilas  niimero  suo  addit .  tanto 
plus  gaudium  malris  augescit.  Ad  lias 
loquinmr,  has  adhorlamur  affectionc 
potius  quam  potestate:  non  quod  ex- 
trcmi  et  minimi  ct  humililalis  noslra} 
admodum  conscii  aliquid  ad  ccnsuram 
licentia}  vindicemus,  sed  quod  adsol- 
licitudinem  magis  cauti,  plus  de  dia- 
Loli infestationetimcamus.  Ne(iuc  enim 
inanis  Iwnc  cautio  cst  ct  vana  forinido 
t\\\x.  ad  salutis  viam  consnlit,  (]uai  do- 
niinica  ct  vitalia  pra^ccpla  custodit,  ut 
<iua)  sc  Christo  dicavcrint,  ct  a  carnali 
concupisccntia  reccdcntcs  tam  carne 
qnam  mcntc  sc  Dco  voverint ,  consum- 
nicnt  opus  suum  magno  prrmio  desti- 
natum  ,  ncc  ornari  jam  ant  placcrc  cni- 
<iuaTn  nisi  domino  suo  studcant ,  a  quo 


YPRIXNI 

et   mercedem   virginitatis  expectant, 

dicente  ipso  :  ISon  omnes  capiunt  ver- 

bvnif  scd  illi  quibus  daium  est.   Sunt 

enim  spadones  qui  ex  utero  matris  sic 

nali  sunt ,  et  sunl  spadones  qui  coacli 

sunt  ab  hominibus,  et  sunl  spadones  qui 

se    ipsos  castraverunt  propter    regnum 

coeJorum.  Denuo  quoque  per  hanc  an- 

geli  vocem  continentia;  munus  ostendi- 

tur,  virginitas  prajdicatur  :  Ili  sunt  qui 

cum  mulicribus  se  non  coinquina^^erunt. 

Virqinos  enim  permanserunt.  Ili  sunt  qui 

sequunlur  agnum  quocunque  ierit.  Neque 

enim  tantum  masculis  continentiae  gra- 

tiam  Dominus  repromittit,  et  feminaa 

j  praeterit;  sed  quoniam  femina  viri  por- 

lio  est,  et  ex  eo  sumpla  alquc  formata 

cst,  in  scripturis  ferc  omnibus  ad  pro- 

toplastum  Deus  loquitur  quia  sunt  duo 

i  in  carne  una,  et  in  masculo  simul  sig- 

niJicatur  et  femina. 

Qutid  si  Chrislum  continentia  scqui- 

j  tur,  et  rcgno  Dci  virginitas  dcslinatur, 

I  'luid  est  illis  cum  terreno  cullu  et  cum 

j  oniamenlis  ,  quibus    dum  liominibus 

|)laccre  gcsliunt ,  Deum  ofTcndunt,  non 

cogitantes  cssc  praedictum  :  Qui  homi^ 

,  nihus  placeuf  coufui<i  sunl,  quoniam  Dcu^ 

'  niJiil  fecil  iUos;  vt  Paulum  ciuoque  glo- 

j  riose  et  suhlimiter  praidicasse  :  Si  ho~ 

minibus  placrc  vellcm ,  Christi  servus 

)wri  cssem.  Continenlia  vero  et  pudicilia 

'  non  in  sola  carnis  intcgritate  consislit, 

I  sed  eliam  in  cultus  et  ornatus  honorcs 

paritcr  ac  pudore,  ut  secundum  apo- 

stolum  qua?  innupta  cst  sancta  sit  et  cor- 

!  pore  ct  spirifu.  Instruit  nos  Paulus  et 

I  docct  diccns  •  CcBlebs  cogilat  ca  quw  sunt 

!  Domini  quomodo  placcal  Deo.  Qui  au- 

lcm  matrimonium  conlraxil,  cogilai  ca 

r/jdc  sunt  wundi  Jiujus  ,  quomodo  placcat 

uxori.  Sic  et  rirgo  et  mulicr  innupla  co- 

fjilat  cu  qucE  sunl  Domini,  ut  sit  sancta  ct 

corpore  ct  spirilu.  Virgo  non  csse  tantum 

-cd  vi  intelli;;i  dcbct  ct  credi.  ISemo 

cnm  virginem  vicicrit  duhitct  an  virgo 

^i[.  Parcm   se    inlcgritas  in  omnihus 

pra^stct ,  nec  bonum  mentis  corporis 

cultus    iiifamet.    Quid    ornata  ,    quid 

coinpla  procedit,  (|uasi    marilum  aut 

liabcal  aut  ([ua^rat?  Timeat  potlns  pla- 

ccre.si  virgo  est,  nec  periculiiin  siii 

appctat  (luai  ad  mcliora  ct  di\ina  se 


LIBER  DE  IIABI 

scrvat.  Quse  Yirum  non  habent ,  cui 
placerc  se  simulent,  intcgra^  et  puraj 
non  tantum  corporc  sed  etiam  spiritu 
perseverent.  Neque  enim  fas  cst  virgi- 
ncm  ad  speciem  forma;  snae  comi ,  aut 
dc  carnc  et  dc  ejus  pulchritudlne  glo- 
riari ,  cum  nuUa  sit  illi  magis  quai?i  ad- 
versus  carnem  colluctatio  ,  et  vin:;endi 
corporis  ac  domandi  obstinata  certatio. 
Paulus  forti  ac  sublimi  voce  procla- 
raat :  Mihi  autem  eibsit  gloriari  nisi  in 
cruce  Domini  nostri  Jesii  Christi ,  pcr 
quem  mihi  mundus  crucifixus  esf ,  et  ecjo 
mundo.  Et  virgo  in  ccclesia  de  specie 
carnis  ac  de  corporis  pulchriti;dine  glo- 
riatur!  Addit  Paulus  et  dicit  :  Qui  cnim 
sunl  Christi,  carnem  suam  crucifixerunl 
cum  vitiis  et  concupiscenliis.  Et  quaj  se 
concupiscentiis  carnis  et  vitiis  reuun- 
tiassc  profitetur  ,  in  iisdem  quibus  re- 
nuntiaverat  invenitur!  Deprehenderis 
virgo,  detegeris.  Aliud  esse  te  jactas  , 
et  aiiud  affectas.  Maculis  te  concupis- 
centire  carnalis  aspergis ,  cum  integri- 
tatis  candidata  sis  et  pudoris.  Clama, 
inquit  Esaiae  Deus  :  Omnis  caro  foenum, 
ct  omnis  claritas  ejus  ut  flos  foeni.  Aruit 
fcenum ,  et  flos  decidit.  Sermo  autem 
Domini  manet  in  oeternum.  Neminem 
christianum  decet,  et  niaxime  virgi- 
nem  non  decet  claritatem  ullam  com- 
putare  carnis  et  honorem ,  sed  soluin 
appetere  serraonem  Dei ,  bona  in  aeter- 
num  mansura  complecti.  Aut  si  in  carne 
sit  gloriandum,  tunc  plane  quando  ia 
nominis  confessione  cruciatur,  quando 
fortior  femina  viris  torquentibus  inve- 
nitur,  quando  ignes  aut  cruces  aut  fer- 
rum  aut  bestias  patitur  ut  coronetur. 
Illa  sunt  carnis  pretiosa  monilia,  illa 
corporis  ornamenta  melion. 

CAPUT  II. 

Qaomodo  divitiis  utendum  ;  quodque  saecu- 
lares  ornatus  merelrices,  non  virgines  de- 
ceat,  Deique  opiflcium  polluant. 

Sed  sunt  aliquse  divitcs  et  facultatum 
Tibcrtate  locupletes  ,  quae  opes  suas 
praeferant,  et  sc  bonis  suis  uti  deberc 
contendant.  Sciant  primo  illam  divitem 
esse  quaj  in  Deo  dives  est,  illam  essc 
locupletom  qiia?  locuples  in  Christo  est; 


TUVIRGINUM.  ^5"> 

bona  illa  csse  quoe  sunt  sphitalia,  di- 
vina,  coelestia,  quae  nos  ad  Deam  du- 
cant,  quae  nobiscum  apud  Deum  per- 
petua  possessionc  permaneant.  Ca:te- 
rum  quajcunque  tcrrena  sunt  in  sajculo 
accepta ,  et  hic  cum  saeculo  remansura , 
tam  contemni  dcbeut  quam  mundus 
ipse  contemnilur  ,  cujus  pompis  et  de- 
liciis  jam  tunc  renuntiavimus  cum  ine- 
liore  transgressu  ad  Dcum  vcniinus. 
Joaimes  nos  excitat  et  hortatur  spiiitali 
et  coclesti  voce  contestans  :  rfolitc,  ait, 
diligere  mundum,  iicqac  ca  qu<2  in  mundo 
sunt.  Si  quis  dilexerit  mundiim ,  non  c.<t 
caritas  Patris  in  illo :  quoniam  omnv  qxiod 
inmundoest,  concupiscenlia  carnis  cst , 
et  concupiscentia  oculorum,  el  ambilio 
soeculi,  qux  non  est  a  palre,  sed  cx  con- 
cupiscentia  sceculi.  Et  mundus  transihil 
el  concupiscentia  ejns.  Qui  aulem  fccciit 
voluntatcm  Deimanet  in  cclernum,  quo- 
modo  et  Deus  manet  in  oetcrnum.  jEterna 
igitur  et  divina  sectanda  sunt ,  et  omnia 
de  Dei  voluntate  facicnda  sunt ,  ut 
Domini  nostri  vestigia  et  magisteria 
divina  sectemur,  qui  monuit  etdixit  : 
Non  descendi  de  coelo  ut  faciam  volunta- 
tcm  meam,  scd  voluntatem  cjus  qui  mc 
misit.  Quod  si  non  est  major  domino  &uo 
servus,  et  liberatori  debet  obsequiuiri 
liberatus,  qui  esse  cupimus  christiaui, 
debemus  quod  Christus  dixit  et  fecit  imi- 
tari.  Scriptum  est  et  legitur  et  auditur  et 
in  excmplum  nostri  ecclesiae  orc  cele- 
bratur  :  Qui  dicit  se  in  Clinsto  manere , 
debet  quomodo  ille  ambuUn'it  et  ipse  am- 
bulare.  Ambulandum  est  igitur  vestigiis 
paribus,  aemula  ingressionc  nitendum 
est.  Tunc  respondet  ad  fidem  norainis 
sectatio  veritalis ,  et  credenti  praeraiura 
datur.  si  quod  creditur  et  geratur. 

Locupletem  te  dicis  et  divitem.  Sed 
divi^iis  tuis  Paulus  occurrit,  et  ad  cul- 
tura  atquc  ornatum  tuura  justo  fine 
moderandum  sua  voce  praescribit.  Sint, 
inquit ,  mulieres  cum  verecandia  et  pu- 
dicitia  componenles  se ,  non  in  tortis  cri- 
nibus,  nequc  auro ,  ncque  margaritis , 
aut  vesfe  pretiosa  ,  sed  ut  decet  mulieres 
promiitentes  caslitatem  pcr  bonam  con- 
versationem.  Item  Petrus  ad  ha-c  eadem 
praecepta  consentit  et  dicit  :  Sit  in  mu- 
liere  non  exterior  ornamcnti  aut  auriaut 


m 


DIVI  CYPRIANI 


vestii  cnUus,sed  cidlus  corills,  Qnod  si 
illi  mulieres  quoque  adraoneiit  coercen- 
das,  et  ad  ecclcsiasticam  disciplinara 
religiosa  obserTatione  moderandas  quae 
excusare  cultus  suos  soleant  per  mari- 
tum,  quanto  id  m:igis  observare  yirgi- 
nem  fas  est,  cui  nulla  ornatus  sui  com- 
petat  venia,  nec  derivari  in  alterura 
possit  raendacium  culpae,  sed  sola  ipsa 
remaneat  in  criraine ! 

Locupletem  te  dicis  ct  divitem.  Sed 
jion  omne  quod  potest  debet  el  Ceri, 
nec  desideria  prolixa  et  de  sa^culi  am- 
))itione  nascentia  ultra  honorem  ac  pu- 
dorem  virginitatis  extendi,  cum  scrip- 
tum  sit  :  Omnia  licent,  sed  non  omnia 
txpediunt.  Omnia  licent,  sed  non  omnia 
cedificanl.  Caiterum  si  tu  te  sumptuosius 
comas  ,  et  pcr  puLlicum  notabiliter 
incedas,  oculos  in  te  juventutis  illicias, 
suspiria  adolescentium  post  te  trahas  , 
concupiscendi  libidinem  nutrias  ,  stu- 
prandi  fomenta  succendas ,  ut  etsi  ipsa 
non  percas,  alios  taraen  perdas,  et 
■velut  gladium  te  et  venenum  videnti- 
Luspraibeas,  excusari  non  potcs  quasi 
raenle  casta  sis  ct  pudica.  Redarguit  te 
cultus  improbus  et  impudicus  ornatus, 
nec  computari  jam  potes  iatcr  pucllas 
et  virgines  Christi,  quoe  sic  vivis  ut  pos- 
sis  adaraari. 

Loci  pletem  te  dicis  et  divitcra.  Sed 
jactare  divitias  su.. ,  virginem  non  dc- 
<;et,  cum  dicat  scriptura  divina:  Quid 
nobis  profuit  sujierhia,  aut  qv.id  divitia- 
rnm  jactatio  contulit  nobis?  transicrunt 
amjiia  illa  tanquam  umhra ;  et  apostolus 
rursum  moneat  et  dici ';  :  Et  qui  cmunl 
sic  sint  quasi  non  ementes,  ct  qui  possi- 
ilent  quasi  nou  possidcnlcsj  et  qui  Jrc 
mundo  ntuntur  quasi  no7i  xitantur.  Pra~ 
terit  enim  figura  laijus  r.nindi.  Pctrus 
eti'' m ,  cui  oves suas  Dominus  pascendas 
tuendasque  commen'^at,  super  quera 
posuit  et  fundavit  ecclcsiam  ,  aurum 
quidem  sibi  esse  ct  argeiitum  ncgat, 
sed  esse  se  dicit  Christi  gralia  divitcm  , 
esse  fide  ejus  ct  virtute  locuplclem, 
4uil)us  raulta  magnalia  cum  miraculo 
faceret,  quibus  ad  gratiam  gloria)  bonis 
spiritalibus  abund?rct.  Has  opes,  has 
divilias  possidere  no.*  potest  qu»  sc  di- 
vitemsa-'Culo  mava.'t  essequamChristo. 


Locupletem  te  dicis  et  divilera,  ct 
utendum  putas  iis  quaj  possidere  te 
Deus  voluit.  Utere ,  sed  ad  res  salutares; 
utere,sedad  bonas  artes;  utere,  sed 
ad  illa  quae  Deus  prajcepit,  qux  Domi- 
nus  ostendit.  Divitem  te  sentiant  yau- 
pcres,  locupletem  tc  sentiant  indigcn- 
tcs.  Patrimonium  tuum  Deo  fccnera , 
Christum  ciba.  Ut  virginitatis  perferrc 
gloriam  liceat,  ut  ad  Doraini  pra;mia 
venire  contingat,  multorum  prccibus 
cxora.  Comraenda  illic  thcsauros  tuos 
ubi  fur  nullus  elTodiat ,  quo  nullus  insi- 
dians  grassator  irrumpat.  Possessiones 
tibi  sed  coelestes  raagis  compara ,  ubi 
fruclus  tuos  juges  ac  pcrcnnes  ct  ab 
omni  contactu  injuriae  saicularis  im- 
munes  nec  rubigo  atterat.  ncc  grando 
caidat,  nec  sol  urat,  nec  pluvia  cor- 
rurapat.  INam  delinquis  et  hoc  ipso  in 
Deum,  si  ad  hoc  tibi  ab  illo  divilias 
datas  crcdis  ut  illis  non  salubriter  pcr- 
fruaris.  Nam  et  voccm  Deus  homini 
dcdit,  et  taraeu  non  sunl  idcirco  ama- 
toria  cantanda  nec  turpia;  et  ferrum 
csse  ad  culturam  terrae  Deus  voluit, 
nec  homicidia  sunt  idcirco  facienda; 
aut  quia  thura  et  merum  ct  ignem  Deus 
instituit ,  sacrificandum  est  indc  idolis; 
vcl  quia  abundant  pccudum  gregcs  in 
agris  tuis,  victiraas  ct  hostias  diis  im- 
raolare  dcbebis.  Alioqui  tcntatio  est 
patrimonium  grande  ,  nisi  ad  usus 
bonos  cersus  operetur,  ut  patrimonio 
3U0  unusquisque  locuplctior  magis  rc- 
dimcrc  del  ?at  quaju  augcre  dclicta. 

Ornamcntorum  ac  vcstium  insignia 
ct  lenocinia  formarum  non  nisi  prosti- 
tutis  et  impudicis  fcminis  congruunt, 
ct  nullarum  ferc  pretiosior  cultus  cst 
quam  quarnm  pudcr  vilis  est.  Sic  in 
scripturis  sanctis ,  quibus  nos  instrai 
Do'  inus  voluit  et  raoneri,  dcscribitur 
civita^  jie^^ctrix,  compta  pulchrius  ct 
ornL".'»  -  ct  cum  ornamcntissuis  acprop- 
ter  ipsa  ,  otius  ornamcnta  pcritura.  Et 
vcnit,  "  i"it,  unus  cx  scptcm  angclis 
habentibus  ihialas  seiitem ,  ct  aggrcssus 
cst  me  dici^ns  :  Veni,  oslcndam  tibidam- 
nationem  .^eretricis  magnoB  scdc7itis  SU' 
per  aquas  mHllan ,  cum  qua  fornicati  sunt 
rcgts  terro?.  El  duxit  me  in  spiritu.  Et 
vidi  mulic)  ,m  sedcntem  super  bestiam; 


LIBER  DE  HABITU  VlRGIiNUM. 


J5:> 


et  mulier  illa  amida  crat  pallio  purpiirco 
et  coccineO}  ct  adornata  crat  auro  et 
lapidibus  pretiosis  et  margaritis ,  tenens 
poculum  aureum  in  manu  sua  plenum 
cxecrationum  et  immunditioz  et  fornica- 
iionis  totius  terr(B.  Fugiaiit  castae  virgi- 
iies  et  pudicae  incestarum  cultus,]ia- 
bitus  impudicarum ,  lupanarium  insig- 
iria,  ornamenta  meretricum. 

Gamat  ctiam  Spiritu  sancto  plenus 
Esaias,  et  filias  Sion  auro  et  argento 
ac  vestc  corruptas  increpat  et  objurgat 
p^miciosis  opibus  affluentes  et  a  I)eo 
per  saeculi  delicias  recedcntes.  Exal- 
tal(B  sunt,  ait,  filice  Sion,  ct  ambulai^e- 
runt  alto  collo  et  nutu  oculorum  et  incessu 
pedum  irahentes  tunicaSj  et  pedibus  simul 
ludentes.  Et  humiliabit  Deus  principales 
iUias  Sioni  et  repelaUt  Dominus  habilum 
carum;  et  aufei'et  Dominus  gloriam  ves- 
tis  illarum  et  ornamenta  carumj  et  cri- 
nes,  et  cincinnosj  cl  lunulas,  et  discrlmi- 
nalia  (1),  et  armillas,  et  botronatum ,  ct 
dextralia^  et  annulos,  et  inaures,  et  serica 
conlexta  cum  auro  et  hyacintho.  Et  erit 
pro  odore  suavitatis  puhis,  etpro  cingulo 
reste  cingeris,  ct  pro  ornamento  capilis 
axireo  calntium  habebis.  Hoc  Deus  cul- 
jjat ,  hoc  denotat.  Hinc  corrnptas  esse 
virgines,  hinc  a  cultu  vcro  atque  divino 
descivisse  pronuntiat.  Exaltata^  cecide- 
runt,  comptae  turpitudinem  foeditatem- 
que  raeruerunt.  Sericum  et  purpuram 
indutae  Christura  induere  non  possunt. 
Auro  et  margaritis  et  monilibus  ador- 
natae  ornamenta  cordis  ac  pectoris  per- 
diderunt.  Quis  non  id  execretur  et 
fugiat,  quod  alii  fuerit  exitio?  Quis  id 
appetat  etassumat,  quod  ad  necera  al- 
teriuspro  gladio  fueritet  telo?  Si  hausto 
poculo  moreretur  ille  qui  biberat ,  ve- 
nenura  scires  esse  quod  ille  potavit. 
Si  accepto  cibo  qui  acceperat  interiret, 
scires  esse  lethale  quod  acceptum  po- 
tuit  occidere  ;  nec  ederes  inde  nec  bi- 
beres,  unde  interiisse  alios  ante  con- 
spiceres.  Nunc  quanta  ignorantia  veri 
cst,  animi  quanta  dementia ,  id  velle 
quod  et  nocuerit  semper  et  noceat ,  et 
putare  quod  iude  ipsa  non  pereas  unde 
alios  periisse  cognoscas ! 


(1)  A.cum  intelligit  comatoriam ,  qua  mulie- 
rc«  caput  Ecalpcliant,  et  crines  distinguebant. 


Neque  enira  Dcus  coccincas  aut  pur- 
pureas  oves  fecit,  aut  herbaruni  succis 
et  conchyliis  tingere  et  colorare  lanas 
docuit,  nec  distinctis  auro  lapillis  (1), 
et  margaritis  contexla  serie  et  nurac- 
rosa  compage  digestis,  monilia  insti- 
tuit,  quibus  cervicera  quara  fecit  aljs- 
conderes,  ut  operiatur  illud  quod  Deus 
in  homine  formavit,  et  conspiciatur  id 
desuper  quod  diabolus  adinvcnit.  An 
vulnera  inferri  auribus  Deus  voluit, 
quibus  innocens  adhuc  infantia  et  mali 
saecularis  ignara  crucictur,  ut  postea  de 
aurium  cicatricibus  et  cavernis  pretiosa 
grana  dependeant,  gravia  etsi  non  suo 
pondere,  merciura  tamen  quantitate  (2)? 
Quae  omnia  peccatorcs  et  apostatae  an- 
geli  suis  artibus  prodiderunt,  quando 
ad  terrena  contagia  devoluti,  a  coelesti 
vigore  recesserunt.  Illi  et  oculos  cir- 
cumducto  nigrore    fucare,    et   genas 


(1)  «  Quamviscodices  antiquiel  editioncs  ita 
>'  habcant,  ego  puto  scribendum  esse  capillis. 
»  Solebant  antiqui  miscere  auri  lamenta  cum 
••  capillis  ut  magis  flavi  apparerent.  Post  edita 
»  a  npbis  opera  Cypriani ,  post  emendationem 
••  hujus  loci  a  me  tentalam  ,  inveni  tandein 
••  veram  leclionem  in  veleri  et  optimo  codice 
H  monasterii  Beccensis  ,  in  quo  diserte  scrip- 
»  tum  esl  capillis.  Itaque  emendalio  certa  es*. 
•>  Illam  porro  posuissem  in  contextu  bujus 
■>  operis  Cyprianici,  si  codicem  Beccensem  , 
»  qui  sero  venit  in  manus  meas,  habuissem 
•>  eo  tempore  quo  locus  isle  cudebatur  a  typo- 
•>  grapho....  Ex  his  quae  annotavi  de  capillis 
"  auro  mixlis  puto  sumi  posse  conjecturara 
>•  ut  emendelur  locus  Juvenalis  ex  satyra  in 
»  qua  depingit  pravos  moresMessalinse,  quam 
H  ait  nudam  papillis  auralis  constitisse  in  lu~ 
»  panari.  Pro  quo  facile  crederem  legendum 
»  esse  capillis.  Non  video  enim  quid  dicere 
»  voluisset  Juvcnalis ,  si  scripsisset  papillas 
»  fuisse  auralas.  Quid  enira  facit  aurum  in 
»  papillis  ad  libidinem  ?  <•  Baluzius. 

Sed  pace  tanti  viri  dixerimus  ,  optima  lectio 
est  editorum  et  mss.  codicum ,  neque  erro- 
neam  opinalionem  juvant  innumera,  quae 
variorum  autorum  congessit  commenlator 
erudilus,  testimonia.  Hic  enim  agit  auctor, 
ut  facile  perspicere  est ,  non  de  capillorum 
ciedificiis,  ted  de  tinctorum  arlificio,  et  auri- 
fabrorum  aut  gemmariorum  industria.  Et 
ipsa  vcrborum  ,  ut  aiunt,  grammatica  con- 
structio  sensum  indicat :  Nec  natura  instituit 
monilia ,  lapillis  distinctis  auro  et  marrjaritis,  etc. 
Quam  etiam  ad  emendandum  Juvenalis  io- 
cum  conjecluram  proponit ,  simili  modo  re- 
darguere  possemus  ,  ni  pudor  tractand.-e  huic 
materiae  repugnaret.  {Edit.  Gauth.) 

(2)  Quaniilas  hic  idera  est  ac  caritai  n»ef- 
cium. 


io3  DIVI  CY 

mendacio  ruboris  inficcrc,  ct  inutare 
adulteriDis  coloiibus  crincm,  et  ex- 
pugnare  omnem  oris  et  capitis  vcrita- 
tem  corruptelae  suce  impugnatioue  do- 
caerunt. 

Et  quidem  isto  in  loco  pro  timore 
quem  nobis  fides  suggerit.  pro  diloc- 
tione  quam  fraternitas  e\igit,  non  vir- 
giiiestantum  aut  viduas,  sed  et  nuptas 
pnto  et  omnes  omnino  feminas  admo- 
ucndas,  quod  opus  Dci  et  faclura  ejuf 
ct  plastica  adulterari  nuUo  modo  de- 
l>eat  adliibito  flavo  colore ,  vel  nigro 
pulvcre,  vel  ruborc,  aut  quolibet  de- 
iiique  liniamenfa  nativa  corrumpente 
inedicamine.  Dicit  Deus  :  Faciamus 
hominem  ad  imagin^m  et  simitiludinem 
■noslram.  Et  audet  quisqnam  inutare  et 
convertere  quod  Deus  fecit !  >Ianus  Deo 
inferunt  quando  id  qnod  ille  formavit 
Tcformare  et  transdgurare  contendunt, 
uescieutesquia  opa->  Dei  est  omne  quod 
nascitur,  diaboli  quodcunque  mutatur. 
Si  (juis  pingendi  artifex  vultum  alicu- 
jus  et  speeicm  et  corporis  qualitatem 
iemulo  colore  signasset ,  et  signato  jam 
consummatoqne  simulachro  ,  manus 
alius  inferret,  utjam  formata  jam  picta 
quasi  peritinrrcformaret,  gravi>  priorii 
artificis  injuria  et  justa  indignatio  vide- 
Tetur.  Tu  te  existimas  impune  laturam 
tam  improbcc  temcntatis  audaciam,  Dci 
artificis  offensam !  Ut  enim  impudica 
circa  homiues  et  incesla  fucis  lenoci- 
nantibus  non  sis,  corrnptis  violatisque 
quai  Dci  sunt,pcjor  adullcra  detineris. 
Quod  ornari  te  putas ,  quod  putas  comi , 
impugnatio  est  isla  divini  operis,  prae- 
Taricitio  est  vcritatis. 

Moiientisapostoli  voxest :  Exjntrgale 
vehis  fcrmehdim ,  xd  sili'^  no^^a  cun^iicr- 
sio.  sicid  cstis  nzymi,  lyam  et  pascha 
noslrum  immolalus  esl  Cliristus.  Ilaque 
fcstacelehrcmu^,  non  in  fcrmento  vetere, 
steque  in  fcrmenlo  mnUlidi  et  ncquilicE , 
iicd  in  azymis  sii^ccrilatiy  et  verilatis. 
Num  sincerilas  perseverat  et  verilas, 
quando  quiC  sincera  sinit  polluuntur 
colorum  aduUeriis,  et  adulterinis  me- 
dicaminum  fucis  in  mendacium  vera 
niutaatur?  Dominus  tuus  dicit  :  Non 
polcs  fncere  carnlum  unum  album  aut 
uiQrum.  £t  tuud  Yiucendam  Doiuiai  tui 


PRIANI 

vocem  vis  tc  esse  poliorem !  Audaci 
conatu  et  sacrilego  contemtu  crines 
tuos  inficis;  malo  praesagio  futurorum, 
capillos  jam  tibi  flammeos  (4)  auspica- 
ris,  etpeccas,  proh  nefas !  capite.id 
est  corporis  parte  meliore!  Et  cuia 
scriptum  sit  de  Domino  :  Caput  aulrni 
cjus  el  capilli  erant  albi  velut  lana  aul 
nix;  tu  execraris  canitiem,  detestaris 
aiborem,  qui  sit  ad  Domiui  caput  si- 
milis! 

Non  mctuis,  oro,  qusetalises,  no 
cum  resurrectionis  dies  venerit ,  arti- 
fex  tuus  te  non  recognoscat,  ad  sua 
proemia  et  promissa  venientem  remo- 
veat  et  excludat,  increpans  vigorc 
censoris  et  judicis  dicat  :  Opus  hoc 
meum  nonest,  nec  imago  nustra  est. 
Culem  falso  med,cainine  poUuisti,  cri- 
nem  aduitero  colore  mutasti,  expugnala 
cst  mcnJacio  facies,  figura  corrupta 
est,  vuUus  aUenus  est.  Deum  viderc 
non  poteris,  quando  ocuU  tui  non  sunt 
(|uos  Deus  fecit,  sed  quos  diaboius  in- 
feclt.  lllum  tu  sectataes,  rutilos  atque 
depictos  oculos  serpentis  imitata  es, 
de  inimico  tuo  compta,  cum  illo  pari- 
l','r  ct  ar^ura.  IIsc,  oro,  cogitanda  noa 
sunt  Dei  servis,  non  die  semper  ac 
nocte  metucnda?  Vidorint  quid  sihi 
nuptae  per  placendi  studium  dc  conju- 
gum  solatio  blandianlur  ;  quos  dum  in 
excusationemsuam  proferunt,  ads(<cie- 
tatcm  criminosa?  consensionis  adscis- 
cunt.  Virgines  cerlc,  quibus  hic  serino 
uunc  consulit ,  iiuk  se  ejusmodi  artil)U3 
compserint,  inter  virgines  nou  puteni 
debere  numerari,  sed  tamquara  contac- 
tas  oves  et  morbidas  pecudes  a  sancto 
et  puro  gregc  virginitatis  arceri ,  no 
contagio  suo  cKteras  poUuanl  dum  si- 
mul  degunt,  ne  perdant  alias  quaicuuquo 
perieruut- 

CAPUT  III. 

De  fugiendis  nuptu5  et  balncis. 
Et  quoniam  continentiae  bonum  quae- 


(1)  Capillos  flammeos ,  hoc  csl  de  ni(jris  flaTOs, 
nam  Romanae  muHeres  navos.  crifies  magni 
faciebant.  Flammeos  aulem  dicit  Cyprianus, 
iU  in  odiuip.  verlat,  pracsagio  fliiimnAruia 
iie'crnarum. 


LIBEH  DE  IIABl 
riraus ,  peniiciosa  quaRque  et  infesta 
vitemus.  Nec  illa  pratcreo  quae  dum 
negligeutia  in  usuui  vcuiunt,  contra 
pudicos  et  sobrios  mores  licentiam  sibi 
dc  usurpatione  fecerunt.  Quasdam  non 
pjidet  nubentibus  interesse,  et  in  illa 
lascivientium  libertate  scrmonura  coi- 
loquia  incesta  miscere  ;  audire  quod 
non  decet,  quod  non  licet  dicere;  ob- 
scrvari  et  csse  praesentes  inter  verba 
turpia  et  temulenta  convivia  quibus 
libidiuum  fomes  accenditur,  sponsa  ad 
patientiam  stupri,  ad  audaciam  sponsus 
animatur.  Quis  illi  in  nuptiis  locus  est 
cui  animus  ad  nuptias  non  est ;  aut  vo- 
luptaria  illic  et  laeta  esse  qua3  possunt, 
ubi  ct  studia  et  vota  divcrsa  sunt?  Quid 
illic  discitur,  quid  videtur?  Quantum 
a  proposito  suo  virgo  deficit ,  quando 
pudica  quaj  venerat  impudica  discedit! 
Corpore  licet  virgo  ac  mcnte  perma- 
neat,  oculis,  auribus,  lingua  minuitilla 
quae  habebat. 

Quid  vcro  quse  promiscuas  balneas 
adeunt ,  quae  oculis  ad  libidinem  cu- 
riosis  pudori  ac  pudicitiae  corpora  di- 
cata  prostituunt,  (luae  cum  viros  atque 
a  viris  nudae  vident  turpiter  ac  vi- 
dentur,  nonne  ipsae  illecebram  vitiis 
piaestant,  nonne  ad  corruptelam  ct  in- 
juriamsuam  dcsideria  praesentium  sol- 
licitaut  et  invitant?  Viderit,  inquis,  qua 
illuc  mente  quis  veniat,  niihi  tantum 
reficiendi  corpusculi  cura  est  etlavandi. 
yon  te  purgat  isla  defensio,  nec  lasci- 
viae  et  peiulantiae  crimen  cxcusat.  Sor- 
didat  iavatio,  ista  non  abluit,  nec 
emuudat  membra,  sed  maculal.  Impu- 
dice  tu  neminem  conspicis ,  sed  ipsa 
conspicerisimpudice.  Oculos  tuos  turpi 
oblectatione  non  poUuis;  sed  dum  ob- 
iectas  alios,  ipsa  pollueris.  Spcctacu- 
lura  de  lavacro  facis.  Theatro  sunt 
foediora  quo  convenis.  Verecundia  illic 
omnis  exuitur,  simul  cum  amictu  vestis 
honor  corporis  ac  pudor  ponitur,  deno- 
tanda  et  contrectanda  virginitas  reve- 
latur.  Jam  nunc  considera  an  cum  ves- 
tila  es,  terecunda  sis  inter  viros  talis 
cui  ad  inverecuudiam  proficit  audacia 
nuditatis. 

Sic  ergo  frequenter  ecclosia  virgines 
«uasplangit,  sic  ad  infames  earum  ac  ' 


TU   VIRGINUIM.  tnJ 

detestabiles  fabulas  ingemiscifc,  sic  fl03 
virginum  extinguitur,  honor  contiih>u- 
tia)  ac  pudor  caeditur,  gloria  omiiis  ac 
dignitas  prophanatur.  Sic  se  expugua- 
tor  inimicus  per  artes  suas  inserit.  Sic 
insidiisper  occulta  fallentibusdiabolus 
obrepit.  Sic  dum  oruari  cultius,  dura 
liberius  evagari  virgincs  voluut,  essc 
viigines  desiuunt,  furtivo  dedecore 
corrupta?,  viduae  antequam  nupta3,  non 
maritised  Christi  adulterae,  quam  fue- 
rant  prsmiis  ingeutibus  virgines  desti- 
nalae,  tara  magna  supplicia  pro  amissa 
virginitate  sensurae. 


CATUT  IV. 

Ad  modestiam  el  pudorem  exhortatio. 

AuDiTE  itaquc  me,  virgines,  ut  pa- 
rentem;  audite,  quaeso  vos,  timentem 
pariter  ac  moneutem;  auditc  utiiitati- 
bus  et  commodis  vestris  fideliter  con- 
sulentem.  Estotc  tales  quales  vos  Deus 
artifex  fecit.  Estote  tales  quales  vos  ma- 
nus  patris  instituit.  Itlaneat  in  vobis  fa- 
cies  incorrupta,  cervix  pura,  forma 
sinccra.  Non  infcrantur  auribus  vul- 
nera,  nec  brachia  includat  aut  colla 
de  armillis  et  monilibus  cateua  pre- 
tiosa ;  sint  a  compedibus  aureis  pedes 
liberi,  criues  uullo  colore  fucati,  oculi 
conspicicndo  Deo  digni.  Celebrcntur 
lavacra  cum  feminis,  quarum  inter  vos 
pudica  lavatio  est.  Nuptiarum  festa  im- 
proba  et  convivia  lasciva  vitentur,  quo- 
rum  periculosa  contagio  est.  Vince  ves- 
tem  quae  virgo  cs.  Vince  aurura  quas 
carncm  vincis  et  saeculum.  Non  est  ejus- 
dein  non  posse  a  majoribus  vinci  et 
imparera  minoribus  inveniri.  Arta  et 
angusta  est  via  quae  ducit  ad  vitam , 
durus  et  arduus  est  limes  qui  tendit 
ad  gloriam.  Per  hunc  viae  limitem 
martyres  pcrgunt,  eunt  virgines,  justi 
quique  gradiuntur.  Lata  et  spaliosa  ili- 
nera  vitate.  Lethales  illic  iilecebrae  et 
mortiferae  voluptates.lllic  diabolus  blan- 
ditur  ut  fallat,  arridet  ut  noccat,  illicit 
ut  occidat.  Primus  cum  centeno  marly- 
rum  fructus  est ,  secuudus  sexagenarius 
vester  est.  Ut  apud  marlyres  non  cst 
carnis  ct  s??culi  cogitatio,  nec  parva 


io^  DIVI  CY 

ct  levis  ct  delicata  congressio ,  sic  ct 
in  vobis,  quaruni  ad  gratiam  merces 
fecunda  est,  sit  ct  virtus  ad  toleran- 
tiam  proxima.  Non  est  ad  magna  facilis 
asoensns.  Quem  sudorem  perpetimur, 
qaem  laborem ,  cum  conamur  ascendere 
colles  et  vertices  montium  ?  Quid  ut  as- 
cendamus  ad  coelum?  Si  praemium  pol- 
licitationis  attendas,  minus  cst  quod 
laboras.  Immortalitas  perseveranti  da- 
tur,  perpetua  vita  promittitur,  regnum 
Dominus  pcllicetur. 

Servate  virgincs ,  servate  quod  esse 
coepistis,  servatc  quod  eritis.  i^Iagna 
vos  merces  manet,  prajmium  grande 
virtutis,  munus  maximum  castitatis. 
Vultis  scire  quo  malo  careat  ct  quid 
boni  teneat  continentice  virtus  ?  MalU- 
pica&o,  inquit  mulieri  Deus,  tristilias 
iuas  el  (jemitus  tuos,  et  in  tristitia  parics 
filioSf  et  conversio  tua  ad  virum  tuum, 
ct  ipse  tui  dominabilur.  Vos  ab  hac  sen- 
lentia  liberae  estis,  vos  mulierum  tris- 
tilias  et  gemitus  non  timclis.  Nullus 
vobis  de  partu  circa  filios  metusest,  nec 
maritusestdominus,  seddominusvester 
ot  caput  Cliristus  est  ad  instar  et  vicem 
masculi.  Sors  vobiset  conditio  comma- 
nis  est.  Domini  vox  cst  illa  dicentis  : 
Tilii  smculi  hujus  generant  ct  gcncrantur. 
Qui  <iutem  habuerint  digyiationem  sceculi 
iitiuset  resun-eclionis  a  mortuis,  non  nu- 
hunt,neque matrimonium  faciunt. Ncque 
enim  incipient  mori.  JEquales  enim  sunt 
angelis  Dei,  cum  sint  filii  resurrcctionis. 
Quod  futuri  suraus,  jam  vos  esse  cce- 
pistis.  Vos  resurrectionis  gloriam  in 
isto  saeculo  jam  tenetis,  per  saeculum 
sine  sa^culi  contagione  transitis.  Cum 
castaj  perscveratis  et  virgines ,  angelis 
Dei  estis  aiquales.  Tantum  maneat  ct 
dorct  solida  et  illaesa  virginitas ;  et  ut 
ccepit  fortiter,  jugiter  perscveret,  nec 
inonilium  aut  vestium  quaerat  oma- 
menta,  sed  morum.  Deum  spectet  et 
crnlnm,  neque  oculos  ad  sublime  por- 
rectos  ad  carnis  ctmundi  concupiscen- 
tiam  dcprimat  aut  ad  terrena  deponat. 

Prima  sententia  crescere  ct  gcnerare 
pra?cepit,  secuuda  continentiam  suasit. 
Cum  adhuc  rudis  mundus  ct  inaniscst, 
copiara  foccunditate  generantcs  propa- 
gamur,  et  crescimus  ad  humani  gcncris 


PRIANI 

augraentam.  Cum  jararcfertosest  orLis 
ct  mundus  impletus,  qui  capcreconti- 
nentiam  possunt ,  spadonum  more  vi- 
vcntes,  castrantur  ad  regnam.  Nec 
hoc  jubet  Dominus,  sed  hortatur;  nec 
jugum  nccessitatis  iraponit,  quaudo  ma- 
neat  voluntatis  arbitrium  liberum.  Sed 
cura  habitationes  multas  apud  patrem 
suum  dicat,  melioris  habitaculi  hospw- 
tia  demonstrat.  Habitacula  ista  nicliora 
vos  petitis,  carnis  dciideria  castrantea 
majoris  gratia3  prajmiura  in  coclcstibus 
obtinetis.  Omnes  quidem  qui  ad  divi- 
num  lavacrum  baptismi  sanctificalione 
perveniunt,  hominem  illic  veterera 
gratia  lavacri  salutaris  cxponunt,  et 
innovati  Spiritu  sancto  a  sordibus  cocv- 
tagionis  antiquae  iterata  nativitate  pur- 
gantur.  Sednativitatis  iteratae  vobis  ma- 
jorsanclitas  et  veritascompetit,  quibus 
desideria  jam  carnis  ct  corporis  nulia 
suut.  Sola  in  vobis  qua:  sunt  virtutis  ct 
spiritus  ad  gloriam  remanserunt.  Apo- 
stoli  vox  cst,qucm  Dominusvas  eleclio- 
nis  SU3C  dixit,  qucm  ad  promeuda  man- 
data  coelestia  Deus  misit.  Primus  /lomo, 
inquit ,  de  tcrrai  limo,  secundiis  homo  de 
ccclo.  QuaJis  iilc  de  limo,  taies  ct  qui  de 
limo;  et  qualiicoelcstis,  takset  coelestes, 
Quomo^lo  porlavimu<i  imaginem  ejiLS  qui 
de  limo  est,  portemus  ct  imaginem  ejus 
qui  decoelo  cst.  Hanc  imaginem  virginitas 
portat,  portat  iulcgritas,  sanctitas  por- 
tat  et  vcritas.  Portant  disciplinaj  Dei  me- 
mores,  justitiamcumreligioneretinen- 
tcs,  stabilcs  in  fide,  hurailes  in  timore,  ad 
omnem  tolerantiam  fortcs ,  ad  sustinen- 
dam  injuriam  mites,  ad  faciendam  mi- 
sericordiam  faciles,  fratcrna  pacc  una- 
nimcs  atque  concordes. 

Quaj  vos  singula,  o  bonae  virgin^s, 
obscrvare ,  diligere,  implere  debetis; 
qua;  Dco  ct  Christo  vacantes ,  ad  Dajni- 
num ,  cui  vos  dicastis,  et  majore  ct  me- 
liorc  parte  prrccditis.  Provectae  annis, 
junioribus  facite  magisterium.  Minores 
natu  praebcte  comparibus  incitamen- 
tum.  Ilortamentis  vos  mutuis  excitate, 
ajmulis  de  virtute  documentis  ad  glo- 
riam  provocatc.  Durate  fortiter,  spiri- 
talitcr  pcrgile,pervcnitc  feliciter.Tan- 
tum  Picmcntotc  tunc  nostrl,  cum  inci- 
piet  ia  vobis  virginitas  honorari. 


LIBEH  DE  LAPSIS. 


iZd 


LIBER  BE   LAPSIS(i). 


CAPUT  I. 

Martyrum  ct  confessomm  catiit  landes, 
lapsoram  vero  casum  deflet. 

Pax  ecce,  dilectissimi  fratres,  eccle- 
sla3  reddita  est ,  ct  quod  difficile  nuper 
incredulis  ac  perfidis  impossibile  vide- 
batur,  ope  atque  ultione  divina  secu- 
ritas  nostra  reparata  est.  In  laetitiam 
mentes  redeunt,  et  tempestate  pressurae 
ac  nube  discussa  tranquillitas  ac  sere- 
iritas  refulserunt.  Dandas  laudes  Deo, 
ct  beneficia  ejus  ac  munera  cum  gratia- 
rom  actione  celebranda,qiiamvisagere 
gratias  nostra  vox  nec  in  persecutione 
cessaverit.  Neque  enim  tantum  inimico 
licere  potest,  ut  non  quiDominum  toto 
corde  et  anima  et  virtute  diligimus, 
benedictiones  ejus  et  laudes  semper  et 
ubique  cum  gloria  praedicemus.  Exop- 
tatus  votis  omnium  dies  venit ,  et  post 
longae  noctis  borribilem  tetramque  ca- 
liginem  Domini  luce  radiatus  mundus 
eluxit. 

Confessores  prseconio  boni  nominis 
claros  et  virtutis  ac  fidei  laudibus  glo- 
riosos  l83tis  conspectibus  intuemur, 
sanctis  osculis  adbaerentes,  desideratos 
diu  inexplebili  cupiditate  complecti- 
mur.  Adest  militum  Cbristi  cobors  can- 
dida,  qui  persecutionis  urgentis  fero- 
ciam  turbulentam  stabili  congressione 
fregerunt,  parati  ad  patientiam  carce- 
ris,  arraati  ad  tolerantiam  mortis.  Re- 
pugnaslis  fortiter  sasculo ,  spectaculum 
gloriosum  praebuistis  Deo,  sccuturis 
ff atribus f uistis  exemplo.  Religiosa  vox 
Oiristum  locuta  est ,  in  quem  se  semel 
credidisse  confessa  est.  lliustres  manus, 
quae  non  nisi  divinis  operibus  assueve- 
rant,  sacrificiis  sacrilegis  restiterunt. 
Sanctificata  ora  coslestibus  cibis  post 


corpos  ot  sanguincm  Domini  propbana 
contagia  et  idolorum  reliquias  rospue- 
runt.  Ab  impio  sceleratoque  velamine, 
quo  illic  velabantur  sacrificantium  c?- 
pita  captiva,  caput  veslrura  liberum 
mansit.  Frons  cum  signo  Dei  pura  dia- 
boli  coronam  ferre  non  potuit ,  coTonss 
se  Domini  reservavit.  Quam  vos  laete 
sinu  suo  excipit  mater  ecclesia  de  praelio 
revcrtentes !  Quam  beata ,  quam  gau- 
dens  portas  suas  aperit,  ut  adunatis 
agminibus  intretis,de  boste  prostrato 
tropbaja  referentes!  Cum  triumpban»- 
libusviris  et  feminseveniunt^quaecum 
saeculo  dimicantes,  sexum  quoque  vi- 
cerunt.  Veniunt  et  geminata  militiae 
suae  gloria  virgines,et  pueriannos  suos 
virtutibus  transeuntes.  Necnon  et  cae- 
tcra  stantium  multitudo  vestram  glo- 
riam  sequitur,  proximis  et  pene  con- 
junctis  laudis  insignibus  vestigia  veslra 
comitatur.  Eadem  et  in  illis  sinceritas 
cordis,  eadem  lidei  tenacis  integritas. 
Inconcussis  praeceptorum  coelestium 
radicibus  nixos  et  evangelicis  tradltio- 
nibus  roboratos  non  praescripta  exilia, 
non  destinata  tormenta  ,  non  rei  fami- 
liaris  damna,  non  corporis  supplicia 
terruerunt. 

Explorandae  fidei  praefiniebanfur 
dies.Sed  qui  saeculo  renuntiasse  serae- 
minit,  nullura  saeculi  diem  novit ;  nec 
tempora  terrena  jam  coraputatqui  aeter- 
nitatem  de  Deo  sperat.  Nemo ,  fratres 
diiectissimi ,  nemo  hanc  gloriara  mn- 
tilet ,  nerao  incorruptam  stantium  fir- 
mitatera  maligna  obtrectatione  debiii- 
tet  (i).  Cum  dies  negantibus  praestitutus 
excessit,  quisquis  professus  intra  diem 
non  est,  Cbristianum  se  esse  confessus 
cst.  Primus  est  victoriae  titulus ,  genti- 
liura  mauibus  apprehensura  Dorainum 


(1)  Scriptus  ante  concilium  Carlhaginiense , 
lialntum  mense  maio  ,  posl  oi)itum  Decii, 
£iinoS51. 


(1)  Aliqui  lapsornm  dicebant  etiam  inter 
stantes  esse  qui  tormenlis  et  vexntioniLus  i[i$ii 
quoquc  ccssissent ,  si  ptTscculio  duraiscu 


4C0  DIVI  CY 

conGtcri.  Sccnndus  dcI  gloriam  gradus 
cst,  cauta  sece>sioiie  subtractum  Do- 
mino  reservari.  Illa  publica,haic  pri- 
vata  confessio  est.  Ille  judicem  saeculi 
vincit;  hic  contentus  Deo  suo  judice 
conscientiam  puram  cordis  intcgritatc 
custodit.  Illic  fortitudo  promptior  ,  hic 
soUicifudosccurior.  Illeappropinquantc 
hora  sua  jam  maturus  inventus  est.  Hic 
fortasse  diiatus  est  qui,  patrimonio 
derelicto,  idcirco  secessit ,  quia  non 
crat  negaturus.  Confiteretur  utique  ,  si 
fuissct  et  i{)se  detentus.  Has  martyruin 
coilestes  coronas ,  has  confessorum  glo- 
rias  spiritales,  has  stantium  fratrum 
maxiraas  eximiasquc  virtutes  moestitia 
una  contristat,  quod  avulsam  nostro- 
nim  viscerum  partem  violcntus  iiiimi- 
cus  populationis  sua}  strage  dejecit. 

\luid  Iioc  loco  faciam  ,  dilectissimi 
fratres?  Fluctuans  vario  mentis  a^stu 
quid  aut  quomodo  dicam?  Lacrymis 
inagis  quara  verhis  opus  est  ad  expri- 
mendum  dolorem,  quo  corporis  uiistri 
plaga  (leflenda  est./iuopopuli  aliquando 
jHimerosi  nmillii)lc.i  lam.entanda  jac- 
tura  est.  Quis  enim  sic  durus  aul  fer- 
reus,qui5  sic  fratcrnae  caritatis  ohlitus, 
qui  inter  suorum  mulliformes  ruinas  ct 
luguhres  ac  multo  squaiorc  defcirmes 
reliquias  constilutus,  siccos  oculos  te- 
iiere  praevaleat,  nec  crumpente  stalim 
fletu,prius  gemitus  suos  lacrymisquam 
voce  (lepromat?  Doleo,  fratres,  doleo 
vobiscum,  ncc  niibi  ad  leniendos  do- 
lores  meos  intcgritas  propria  et  saiiitas 
privata  hlanditur.  quando  plus  paslor 
in  grogis  sui  vulncre  vulneretur.  Cum 
singulis  pectus  mcum  copulo,  moeroris 
ct  funcris  pondcra  luctuosa  participo. 
Cum  plangentibiis  plango,  cum  dcflcn- 
lihus  dcfleo  ,  cum  jacentibus  jacere  nie 
cre4o.  JacuHs  iliis  grassantis  inimici 
mea  simul  memhra  pcrcussa  sunt ,  sae- 
vientes  gladii  per  mea  visccra  iransic- 
runt.  Imraunis  et  liher  a  persecutionis 
jncursu  fuisse  non  potest  animus.  In 
7>rostratis  fratribus  et  me  prostravit  af- 
fcctus. 

Ifuhenda  tamen  est,  fratres  dilcc- 
tissimi,  ratio  veritatis,  ncc  sic  mentcm 
del)et  et  sensum  persecutionis  infostaj 
lcnchrosa  caligo  ccccasse,  ut  niliil  rc- 


PRIANI 

manserit  lucis  ct  luminis  unde  divlna 
praecepta  perspici  possint.  Si  cladis 
causa  cognoscitur,  et  medela  vulneris 
invenitur.  Dominus  probari  familiani 
suam  voluit :  et  quia  traditam  nohis  di- 
viiiitus  disciplinam  pax  longa  corrupe- 
rat,  jacentem  fidern  et,  pene  ,  ut  ita 
dixerim,  dormicntem  censura  coelestis 
ercxit;  cumque  nos  peccatis  noslris 
amplius  mcrcremur,  clementissimus 
Dominus  sic  cuncta  moderatus  est ,  ut 
hoc  omne  quod  gestum  c>t  exploratio 
polius  quam  persccuUo  videretur. 


CAPUT  n. 

Lapsnnm  causas  patefacnt ,  vana$qne  sacrifi- 
calorura.   aut    libclUticorum    excmationcj 

obruit. 

Studebaxt  augendo  patrimonio  sin- 
guli;  et  obliti  quid  credeutcs  aut  sub 
apostolis  ante  fecissent  aut  seraper  fa- 
ccre  dehercnt ,  iusaliahili  cupidilati* 
ardore  ampliandis  facultatibus  incuha- 
hant.  Non  in  sacerdotihus  relii:;io  de- 
vota,  non  in  ministris  fides  iutegra  , 
non  in  opcrihus  misericordia ,  non  ia 
morihus  disciplina.  Corrupta  harha  hi 
\iris,  in  feininis  forma  fucata.  Adulte- 
rati  post  Dei  manus  oculi,  capillimen- 
dacio  colorati.  Ad  decipienda  corda 
simplicium  callidaj  fraudes,  circumve- 
niciidis  fratrihus  suhdolae  voluntates. 
Jungere  cum  infidelibus  vinculum  ma- 
Irimonii,  prostiluere  gentilihus  mem- 
ijra  Cbristi.  >'on  jurare  tantum  teraere , 
sed  adhuc  etiam  pejerare,  praepositos 
superbo  turaorc  conteranere ,  venenatn 
sibi  ore  roalcdicere,  odiis  pertinacibus 
invicera  dissidere.  Episcopi  plurimi, 
quos  ct  hortameuto  esse  oportet  caeteris 
ct  cxcmplo  ,  divina  procuratione  com- 
temta ,  procuratorcs  rcrum  saeculariuni 
licri;  dcrclicta  C3thcdra,plebe  deserta, 
pcr  alienas  provincias  oberrantcs,  ne- 
gotiationis  quaestuosae  nuiuiinas  aucu- 
pari;  osurientihus  in  ecclesia  fratribuSf 
hiibcre  argcntum  largitcr  vello,  fuudos 
in^idiosis  fraudibus  lapere,  usuris  mul- 
tiplicantibus  f(cnus  augcre.  Quid  non 
pcrpcti  tales  pro  pcccatis  cjusmodi 
inererf^mur,  cum  jam  pridem  praemo- 
nucrlt  ac  dixcrit  censura  divina  :  Sj  dc- 


rch'(J\ierint  legem  mcain)  el  in  judicm 
tueis  non  amhulavc7'int;  si  justificationes 
mcas  prophanaverint,  ct  proecepta  mea 
von  ohservaverint ,  visitaho  in  virqa  fa- 
cinora  eoram  et  inflagcUis  dclictaeorum. 

Praenuntiata  sunt  ista  nobis  et  ante 
praedicta.  Sed  nos  datae  legis  et  observa- 
lionis  iramemores  id  egiraus  per  nostra 
peccata,  ut  dum  Domini  mandata  con- 
teraniraus,  ad  correctionem  delicti  et 
probationem  fidei  remediis  severioribus 
veniremus.Nec  saltem  sero  conversi  ad 
Doraini  tiraorem  sumus ,  ut  banc  cor- 
reptionem  nostram  probationeraque 
divinam  patientor  et  fortiter  subire- 
mus.Adpriraastatimvcrbaminantisini- 
mici  maximus  fratrum  numerus  fidem 
suaraprodidit;  nec  prostratus  est  per- 
secutionis  impetu,  sed  voluntario  lapsu 
se  ipse  prostravit.  Quid,  oro ,  inaudi- 
tum,  quid  novum  venerat,  ut  velut 
incognitis  atque  inopinatis  rebus  exortis 
Christi  sacramentum  temeritate  prseci- 
pili  solveretur?Nonneliosc  etpropheta? 
ante  et  apostoli  postmodum  nuntiave- 
nint?  Nonne  justorura  pressuras  et  gen- 
tilium  semper  injurias  pleni  sancto 
Spiritu  praedicaverunt?  Nonne  fidem 
uostram  semper  armans  et  Dei  servos 
coelesti  vocecorroborans  dicit  scriptura 
divina  :  Dominum  Deum  tuum  adorahis, 
et  illi  soli  servies,  Nonne  irara  divin» 
indignationis  ostendens  et  poenaj  me- 
tum  prGemonens  denuo  dicit  :  Adorave- 
runi  eos  quos  fecerunt  digili  eorum ;  et 
curvatus  est  Jiomo,  et  humiliatus  est  vir, 
et  non  laxaho  illis  ?  Et  iterum  Deus  lo- 
quitur  dicens  :  Sacrificans  diis  eradica- 
hitur,  nisi  Domino  soli.  In  evangelio 
qnoque  postmodura  Dominus  in  verbis 
doctor  et  consummator  (1)  in  faclis, 
docens  quid  fieret,  ct  faciens  quodcun- 
que  docuisset,  quicquid  nunc  geritur  et 
gcretur  nonne  ante  pra3monuit?Nonne 
et  negantibus  seterna  supplicia  et  salu- 
laria  confitcntibus  pra^raia  ante  consti- 
tuit? 

Exciderunt  quibusdam ,  proh  nefas ! 
omnia  et  de  memoria  recesserunt.  Non 
cxpectaverunt  saltem  ut  ascenderent 
apprehcnsi,  ut  interrogati  negarent. 


(1)  Alludit  ad  verbum  Christi  jam  in  cruce 
pciidentis  :  Consummatum  est. 


E  LAPSIS.  iOl 

Ante  aciera  multi  victi,  sinc  congres- 
sione  prostrati ,  ncc  hoc  sibi  relique» 
runt  ut  sacrificare  idolis  viderenlur  in- 
viti.  Ultro  ad  forum  currerc,  ad  mortem 
sponte  properare ,  quasi  lioc  olim  cupc- 
rent,  quasi  aniplectorentur  occasionem 
<latam  quam  semper  optassent.  Quot 
illic  a  magislratibus  vespcra  urgentc 
dilati  sunt!  quot  nc  eorum  diffcrretur 
iriteritus  etiam  rogaverunt!  Quam  vim 
potcst  talisobtcndcre  qua  crimen  suum 
purget,  cum  vim  magis  ipse  fecerit  ut 
periret?  Nonne  quando  ad  Capitolium 
-^ponte  ventum  est,  quando  ultro  ad 
obsequium  diri  facinoris  accessum  est, 
labavit  gressus,  caligavit  aspcclus, 
tremuerunt  viscera,  l)rachia  concide- 
runt?  Nonne  sensus  obstupuit,  lingua 
haesit,  sermo  defccit?Slare  illic  potuit 
Dei  servus  ct  loqui  ct  rcnnntiare  Christo, 
qui  jam  diabolo  renunliaverat  et  sa?- 
tulo?  Nonne  ara  illa  quo  moriturus  ac- 
cessit,  rogus  illi  fuit?Nonne  diaboli 
altare ,  quod  foetore  telro  fumare  ac 
redolere  conspexerat,  velut  funus  et 
bustum  vitae  suaj  horrere  ac  fugere  de- 
bebat?Quid  hostiam  tecum,  miser,  quid 
victimam  immolaturus  imponis?  Ipse 
ad  aram  hostia  ,  victima  ipse  vcnisti. 
Immolasti  illic  salutem  tuam ,  spem 
tuam,  fidem  tuara  funestis  illis  ignibD-s 
concremasti. 

Ac  multis  proprius  interitus  satis  noa 
fuit.  Ilortamentis  mutuis  in  exiliuui 
populus  impulsus  est,  mors  invicem 
lethali  poculo  propinata  est.  Ac  ne  quid 
deesset  ad  criminis  cumulum,  infanles 
quoque  parentuin  manibus  vclimpositi 
vel  attracti  amiserunt  parvuli,  quod  in 
primo  stalim  nativitatis  exordio  fuc- 
rant  consecuti.  Nonne  illi  cuni  judicii 
dies  venerit  diccnt  :  «  Nos  nihil  mali 
»  fecimus,  nec  derelicto  cibo  ct  poculo 
»  Domini  ad  prophana  contagia  sponte 
»  properavimus.  Perdidit  nos  aliena 
»  perlidia,  parentcs  sensimus  parrici- 
»  das.  Illi  nobis  ecclesiam  matrem,  illi 
»  patrem  Deum  negaverunt;  ut  dum 
»  parvi  et  improvidi  et  tanti  facinoria 
»  ignari  pcr  alios  ad  consortium  crimi- 
»  num  jungimur,  aliena  fraude  caperC' 
»  mur.  » 
Nec  est,  proh  dolor!  justa  aliqna  ct 


lfi-2  DIVI  CY 

gravis  causa  qaa»  tantum  facinus  excu- 
6ct.  Relinquendacrat  patria,  et  patri- 
inonii  facicnda  jactura.  Cui  enira  nas- 
ccnti  atque  morienli  non  relinquenda 
qaandoquo  patria  et  patriraonii  sui  fa- 
cienda  jactura  est?  Cliristus  non  relin- 
qnatur,  salutis  ac  sedis  aeternaj  jactura 
timeatur.  Clamat  ecce  per  proplietam 
Spiritus  sanctus  :  Disceditc ,  discedile, 
cxile  inde,  et  immundum  nolite  tangere. 
Exile  de  medio  cjus,  separamini  qui 
ferlis  vasa  Domini.  Et  qui  yasa  sunt  Do- 
niini  ac  templum  Dei ,  ne  immundum 
tangerc  et  feralibus  cibis  poliui  Yiola- 
rique  cogantur,  non  exeunt  de  raedio , 
nec  recedunt.  Alibi  quoque  vox  audi- 
tur  e  ccgIo  pra^monens  quid  Dei  servos 
fa&ere  conveniat  dicens  :  Exi  de  ea  po- 
pulus  meus,  ne  particcps  sis  delictorum 
ejus,  et  ne  perstringnris  plagis  ejus.  Qui 
oxit  et  cedit,  delicti  particcps  non  fit. 
Plogis  vero  et  ipse  perstringitur  qui  so- 
ciuscriminisinvenilur.EtideoDominus 
in  persecutione  sccedere  et  fugere  man- 
davit,  atque  ut  id  lierct  et  docuit  ct 
fecit.  Nam  cum  corona  de  Dei  digna- 
tione  descendat,  nec  possit  accipi  nisi 
fuerit  liora  sumendi,  quisquis  in  Chrislo 
manens  interim  cedit,  non  fidem  negat, 
sed  tempus  expectat.  Qui  autem  cura 
non  secedcrct  cecidit,  negaturus  re- 
mansit. 

Dissimulanda,  fratrcs  dilectissimi, 
veritas  non  est,  nec  vulneris  nostrij 
materia  et  causa  reticenda.  Decepit 
mullos  patrimonii  sui  amor  coecus,  nec 
ad  reccdendum  parali  aut  expeditiesse 
potucrunt  quos  facuUates  suaj  velut 
conipcdcs  ligaverunt.  llla  fuerunt  re- 
manentibus  vincula,  illa)  catena;,  qui- 
bus  et  virtus  retardala  est ,  et  fides 
pressa,  et  mens  vincta',  et  aniraa  prae- 
closa,  ut  serpenti  terram  secundura 
Dei  sententiara  devoranli  prwda  et  ci- 
bus  fjcrent  qui  tcrrcstribus  inhaererent. 
Et  idcirco  Dominus  bonorum  raagister 
ct  praraouens  in  futurum  :  Si  vis,  in- 
qait,  perfeclus  esse ,  vade,  vendc  omnia 
tua,  et  da  pauperibus ,  et  hahchis  thesau- 
1-um  in  coelis;  ct  veni,  sequere  mc.  Si  hoc 
divites  faccrent ,  per  divitias  suas  non 
pcrirentjthesaurum  in  ccclo  rcponentcs 
bufetcin  niinc  ct  cxpugnatorcm  domcs- 


PRIA.*^! 

ticum  non  haberent.  Esset  in  coelo  cor 
et  auimus  et  sensus,  si  thesaurus  esset 
in  coclo.  Nec  vinci  a  saeculo  posset  qui 
unde  vincereturin  saeculo  non  haberel, 
Sequeretur  Dominum  solutus  et  liber, 
ut  apostoli  et  sub  apostolis  multi  et 
nonnulli  SKpe  fecerunt,  qui  et  rebus 
suis  etparentibus  derelictis^individuia 
Cbristo  nexibus  adhaeserunt. 

Sequi  autem  Christum  quomodo  pos- 
sunt  qui  patrimonii  vinculo  detinentur  I 
Autquomodo  coelum  petunt  etad  subli- 
mia  et  alta  conscendunt,  qui  terrcni* 
cupiditatibus  degravantur?Possidere  se 
credunt  qui  polius  possidcutur ,  censa» 
sui  servi,  nec  ad  pecuniam  suara  do* 
mini,  sed  magis  pecunise  maucipati. 
IIoc  tcmpus,  hos  homines  apostolus 
(lenotat  dicens  :  Qui  autem  volunt  divites 
fcri,  incidunt  in  tentationem  et  mtwcjptt- 
lam  et  dcsideria  multa  inutilia  et  7iocen- 
tia,  qu(2  mergunt  hojnincm  in  perditio' 
nem  et  in  interitum.  Radix  enim  omniuij^ 
malorum  est  cupiditas ,  quam  quidam 
appetentes  erravcrunt  a  fide,  et  inserue^ 
runt  se  doloribus  mullis.  Dominus  autem 
quibus  nos  praemiis  ad  contemtum  rei 
familiaris  invitat?  Parva  haec  et  exigua 
bujus  lemporis  damna  quibus  merce- 
dii)us  pensat?  Nemo  est ,  inquit ,  qui  re- 
linquat  domum  aut  agrum  aut  parentes 
aul  fratres  aut  uxorcm  aut  filios  proptet 
Tcgnum  Dei ,  et  non  recipiat  septics  tan^ 
ium  in  isto  tempore ,  in  sosculo  autem 
venturo  vitam  aternam.  Quibus  cognitis 
et  de  Domini  poUiccntis  veritale  com- 
pertis,  noii  tantum  timenda  non  est 
ejusmodi  sed  et  oplanda  jactura,  ipso 
denuo  Doraino  praedicantc  et  monente : 
Bcati  crilis  cum  perseculi  vos  fuerint,  et 
separaverint  vos,  et  expulerint,  et  mai&- 
dixerint  nomini  vestro  ut  nequam  propter 
filium  hominis.  Gaudete  in  illa  die  et 
exultate.  Ecce  enim  merces  vestra  mulla 
est  in  coelis. 

Scd  tormcnta  postraodum  Tenerant, 
ct  cruciatus  gravcs  rcluctantibus  immi* 
ncbant.  Qucri  de  tormentis  potest,  qui 
per  tormenta  supcratus  est?  Potest 
excusationem  doloris  obtendcre ,  qui 
victus  cst  in  dolore?  Potest  rogare  talis 
et  diccre  :  «  Certare  quidcm  fortitcr 
»  volui,  et  sacramenti  mci  uicuior  dc- 


LIBER  DE  LAPSIS. 
M  ?otionis  ac  fidel  arma  susccpi ,  sed 
»  me  in  cougressione  pugnantem  cru- 
» ciamenta  varia  et  supplicia  longa 
9  vicerunt.  Stetit  niens  stabilis  ct  fides 
•  fortis,  et  cuni  torquentibus  posnis 
»  immobilis  diu  anima  luctata  est.  Sed 
»  cum  durissimi  judicis  recrudescente 
»  saevitia  jam  fatigatum  nuiic  flagella 
»  scinderent ,  nunc  contunderent  fus- 
»  tes,  nunc  equuleus  extenderet,  nunc 


» ungula  effoderet,  nunc  flamma  torro- 
»  ret,  carome  in  colluctatione  deseruit, 
» infirmitas  viscerum  cessit,  nec  ani- 
»  mus  sed  corpus  in  dolore  defecit.  » 
Potest  cito  proficere  ad  veniara  cnusa 
talis.  Potest  ejusmodi  excusatio  esse 
miserabilis.  Sic  hic  Casto  et  iEmilio 
aliquando  Dominus  ignovit.  Sic  in  prima 
congressione  devictos  victores  in  se- 
cundo  praelio  reddidit,  ut  fortiores  igni- 
l)us  fierent  qui  ignibus  ante  cessisseut, 
et  unde  superati  essent ,  inde  supera- 
rent.  Deprecabantur  illi  non  lacryma- 
rum  miseratione ,  sed  vulnerum  ,  nec 
sola  lameutabili  voce ,  sed  laceratione 
corporis  et  dolore.  Manabat  pro  fletibus 
sanguis,  et  pro  lacrymis  cruor  semius- 
tulatis  visceribus  defluebat. 

Nunc  vero  quae  vulnera  oslendere 
vifcii  possunt,  quas  plagas  hiantiura 
vlscerum  ,  quae  tormenta  membrorum , 
ubi  uon  fides  congressa  cecidit,  sed 
congressionem  perfidia  praevenit  ?  Nec 
excusat  oppressum  necessitas  criraiiiis, 
ubi  crimen  est  voluntatis.  Nec  hoc  ideo 
dico  ut  fratrum  causas  onerem  ,  sed  ut 
inagis  fratres  ad  precem  satisfactionis 
instigem.  Nam  cum  scriptum  sit :  Qul 
V08  felices  dicunt,  inerrorem  vos  mitlunt, 
et  semilas  pedum  veslrorum  turbant;  qui 
peccantem  blandimeutis  adulanlibus 
palpatjpeccandi  fomitera  subrainistrat ; 
nec  comprimit  delicta  ille,  sed  nutrit. 
At  qui  consiliis  forlioribus  redarguit 
amul  atque  instruit  fratrera,  promovet 
sdsalutem.  Quos  diligo,  inquitDomiuus, 
redarguo  et  castigo.  Sic  oportet  et  Dei 
sacerdotem  non  obsequiis  decipientibus 
fallere,  sed  remediis  salutaribus  pro- 
Tidere.  Imperitus  est  medicus  qui  tu- 
mentes  vulnerum  sinus  manu  parcente 
contrectat,  et  in  altis  recessibus  visce- 
rum  virus  inclusum  dum  servat  exag- 


463 
gerat.  Aperiendura  vulnus  est  et  secan- 
dum  et  putraminibus.amputatis  medeia 
fortiore  curandum.  Vociferetur  et  cla- 
met  licet  et  conqueratur  aeger  impatiens 
per  dolorera ,  gratias  aget  postmodum 
cum  senserit  sauitatem. 


CAPUT  ni. 


De  temerltate  lapsorum ,  pacem  ante  ptsai» 
tentiam  factam,  expostulantium. 

Emersit  enira ,  fratres  dilectissimi , 
novum  genus  cladis;  et  quasi  parum 
persecutionis  procella  saevierit,  accessit 
ad  cumulum  sub  misericordiae  titulo 
malum  fallens  et  blanda  pernicies. 
Contra  evan^elii  vigorem ,  contra  Do- 
mini  ac  Dei  legem  tcmcritate  qu4run- 
dam  laxatur  incautis  communicatio , 
irrita  etfalsa  pax,  periculosadantibus, 
et  nihil  accipientibus  profutura.  Non 
quajrunt  sanilatis  patientiam,  nec  ve- 
ram  de  satisfactione  medicinam.Poeni- 
tentia  de  pectoribus  excussa  est,  gra- 
vissimi  extreraique  delicti  memoria 
sublata  est.  Operiuntur  morientium 
vulnera,et  plaga  lethaiis  altis  et  pro- 
fundis  visceribus  infixa  dissimulato  do- 
lore  contegitur.  A  diaboli  aris  rever- 
tentes  ad  sauctum  Domini  sordidis  et 
infectis  nidore  manibus  accedunt.  Mx)r- 
tiferos  idolorum  cibos  adhuc  pene  ruc- 
tantes,  exhalantibus  etiara  nunc  scelus 
suum  faucibus  et  contagia  funesta  re- 
dolentibus,  Domini  corpus  invadunt, 
quando  occurrat  scriptura  divina,  et 
clamet  et  dicat :  Omnis  mundus  mandvk' 
cahit  carnem,  et  anima  quoecunque  mark- 
ducaverit  ex  carnc  sacrijicii  salutarui, 
quod  est  Domini,  et  immundilia  ipsius 
super  ipsum  est,  peribit  anima  illa  de 
populo  suo;  Apostolus  item  testetur  et 
dicat  :iVon  poleslis  calicemDomini  bihcre 
ct  calicem  dcemoniorum;  non  potesiis 
menscs  DomiJii  communicare  et  menscn 
dcemoniorum.  Idem  contumacibus  et 
pervicacibus  comminatur  et  denuntiat 
dicens  :  Quicunque  ederitpaneni  aut  bi- 
berit  calicem  Domini  indigne ,  reus  erit 
corporis  el  sanguinis  Domini, 

Spretis  his  oranibus  atque  contemtis, 
ante  expiata  dclicta,  ante  exomolo- 


404  DIVI  (,Y 

^'csiii  factam  criminis,  ante  purgatam  j 
cousciciitiain  sacrilicio  et  mauu  sacer-  i 
(lotis,  antc  offensam  placatam  indi^-  [ 
nantis  Douuni  et  minaulis,  vis  iufertur 
corpori  ejus  ct  sanguini,  et  plus  modo 
in  Dorainum  manibus  alque  orc  delin- 
quuut  quam  curaDominum  negavcrunt. 
Pacom  pulant  essc  quam  quiilam  verbis 
fallacibus  venditant.  >ou  cst  pax  illa, 
ged  beilum ;  nec  ccclesia;  jungitur  qui 
Qb  evaugelio  separatur.  Quid  injuriam 
Leneficium  vocant?  Quid  impielalem 
vocabulo  pietatis  appellanl?  Quid  eis 
qui  flere  jugitcr  et  rogarc  Dominum 
suum  debent  inlercepta  poenitentiae 
lamentatione  coramunicare  se  simu- 
lant?  Hoc  sunt  ejusmodi  lapsis  quod 
grando  frugibus,  quod  turbidum  sidus 
arboribus,  quod  armentis  pcslilens  vas- 
titas,  quod  navigiis  sava  tempestas. 
Solatium  aeternae  spei  adimunt,  arbo- 
rcm  a  radice  subvertunt,  sermone  mor- 
bido  adlethale  coutagium  serpunt,  na- 
vem  scopulis,  ne  in  portum  pcrveniat, 
ilUdunt.  Non  concedit  paccm  facilitas 
ista  ,  sed  tollit;  nec  communicationem 
tribuit,  sed  impcdit  ad  salutcm.  Perse- 
cutio  est  Iiaic  alia  ct  alia  tentalio,  per 
(pam  subtilis  inimicus  impugnaudis 
adhuc  lapsis  occulla  populatioue  gras- 
satur,  ut  lamentatio  conquiescat,  ut 
dolor  silcat ,  ut  dclicti  mcnioria  eva- 
nescat,  ut  comprimatur  pectorum  ge- 
mitus,  statualur  fletus  oculorum,  nec 
Dominuin  graviter  offensum  longa  ct 
plenapacnitcntiadeprecetur,cumscrip- 
lum  sit  :  Mcmcnlo  unde  cccideris,  et  age 
poenikntiam.  Nemo  se  fallat,  nemo  se 
dec',piat.  Solus  Dominus  misereri  po- 
test.  Viniam  peccatis  quaj  in  ipsum 
comraissa  sunt  solus  polest  ille  largiri 
qui  peccata  nostra  portavit,  qui  pro 
nobis  doIuit,quem  Deus  tradidit  pro 
peccatis  nostris.  Ilomo  Deo  esse  non 
potcst  major  ;  nec  rcmiltere  aut  donare 
indulgeutia  sua  servus  potest  quod  in 
Domiuum  delicto  graviore  commissum 
cst;ne  adhuc  lapso  et  hoc  acccdat  ad 
crimen,  si  nesciat  csse  pra3dictum.3/a- 
lcdiclus  Iiomo  qui  spcvi  habel  in  homiiie. 
Dominus  orandus  est,  Dominus  nostra 
satisfactione  placandus  est;  qui  negan- 
tcm  negare  sc  dixit,qui  omne  judicium 


PRI.VM 

de  patre  solus  accepit.  Credimus  qui- 
dcm  posse  apud  judicem  pluriraum 
martyrum  merita  et  opera  justorura  ; 
sed  cum  judicii  dies  venerit,  cum  post 
occasum  saeculi  hujus  et  mundi  ante 
tribunal  Christi  populus  ejus  adstiterit. 

Cx'terum  si  quis  praepropera  festina- 
tione  temerarius  remissionem  peccato- 
rum  dare  se  cunctis  putat  posse,aut 
audet  Domini  prajcepta  rcscindere , 
non  tantum  nlliil  prodest  sed  et  obest 
lapsis.  Provocasse  est  irara  non  servasse 
sententiam ,  nec  misericordiara  prius 
Dei  deprecandam  putare,  sed  contcmto 
Domino  de  sua  facultate  prsesuraere. 
Sub  ara  Dei  auimaj  occisorum  marty- 
rum  clamant  magna  voce  dicentes  : 
Quousque  Dnmine ,  sanctus  et  verus,  non 
jadicas  et  vindicas  sanguincm  noslruin 
de  his  qui  in  terris  inhabitajit?  et  rc- 
quiescere  ac  paticntiam  tenere  adhuc 
jubeiitur.  Et  quemquam  posse  aliquis 
existimat  remiltenclis  passim  donau- 
dis(iue  peccatis  bonum  ficri  contra  ju- 
dicem  velle,aut  prius  quam  vindicetur 
ipse  alios  posse  defendere?  Mandant 
martyrcs  aliquid  fieri ;  sed  si  ju>ta,  si 
licita,  si  non  contra  ipsum  Domiuunt  a 
Dei  sacerdote  facienda,  si  obtempe- 
rantis  facilis  etprona  consensio  ,  si  pc- 
tcntis  fuerit  religiosa  modcralio.  Man- 
dant  aliquid  marfyrcs  fieri ; sed si  scripfa 
non  sint  in  Domini  lege  quaj  mandant , 
aule  est  ut  sciamus  illos  de  Deo  impo- 
trasse  quod  postulant,  tauc  facere  quod 
mandant.  iSeque  enira  stalira  videri 
potest  de  divina  majeslatc  concessum, 
({uod  fuerit  huinaua  pollicitatione  pro- 
missum. 

ISam  et  Moyses  pro  peccatls  popull 
petiit,  nec  tamen  peccantibus  Ycniam 
cum  pelisset  accepit.PrfCor,ait,  Domi- 
ne ,  dcUquit  populus  hic  dclictum  grande , 
ct  fcc(runt  sibi  dcos  aureos;  et  nunc  si 
diniitlis  cis,  delictum  dimitle;sin  aulem, 
dele  me  de  libro  quem  scripsisli.  El  dixit 
Dominns  ad  Moysen  :  Si  quis  deliquerit 
ante  me,  deleam  cum  de  /j7;ro  meo.  IIIc 
amicus  Dci,  ille  facie  ad  faciem  locutus 
saepe  cum  Domino  ,  quod  petiit  impe- 
trare  non  potuit,  nec  Dci  iudignantis 
offensom  sua  deprecationc  placavit. 
Ilieremiam  Dcuslaudat  ctprajdicat  di- 


LIBER  DE 

ccns  r  Prius  quam  te  formarcm  m  ulero 

novi  fe ,  et  prius  quam  cxires  de  vuha 
sandificaviie ,  ti  propJielam  in  gcntibus 
posui  te;  ct  eidein  pro  peccatis  populi 
dcprecanti  frcquentius  ct  oranti  :  ISoli, 
ait,  orare  pro  populo  iioc ,  el  no'i  postu- 
lare  pro  eis  in  prece  el  oratione,  quia  non 
exaudiam  in  temporc  in  quo  invocabunt 
mc,  in  tempore  afflictionis  suce. Qnid  voro 
justius  Noe,  qui  cum  repleta  essct  tcrra 
peccatis,  solus  inventas  est  justus  in 
lerris?  Quid  gloriosius  Daniele?  Quid 
illo  ad  facienda  martyria  in  fidei  lirmi- 
late  robustius  ,  in  Dei  dignatione  fcli- 
cius,qui  totics  ctcum  coiifligeret  vi.'it, 
ct  cum  vinceret  supervixit?  Quid  Job 
in  operibus  promptius,  in  tentationibus 
fortius,  in  dolore  patientius  ,  intimorc 
submissius,  in  fide  vcrius?  Nec  liis  ta- 
men  ,  si  rogarent,concessurumse  Deus 
dixit.  Cum  propheta  Ezechiel  pro  de- 
licto  populi  dcprecaretur  :  Terra,  in- 
quit,  quoscunque  peccaverit  mihi  ut  de- 
linquatdelictum,  extendam  manxim  meam 
super  eam,  et  obteram  stabilimentum  j)a- 
nis,  ct  immittam  in  eam  famcm,  et  au- 
feram  ab  ca  liominem  et  pecora.  Et  si 
fuerint  tres  viri  hi  in  medio  ejus,  ISoe ,  et 
Daniel,  et  Joh,non  liberabunt  filios  neque 
filias,  ipsi  soli  salvi  crunt.  Adeo  non omne 
quod  petitur  in  pracjudicio  petentis  scd 
iii  dantis  arbitrio  est;  nec  quicquam 
sibi  usurpat  et  vindicat  humana  senten- 
tia  ,  nisi  annuat  et  ccnsura  divina? 

In  evangelio  Dominns  loquitur  di- 
cens  :  Qui  confessus  me  fuerit  coram  ho- 
minibus,  ct  ego  confitebor  cum  coram 
patre  meo  qui  in  coelis  esl.  Qui  autem  me 
negaverit ,  etego  negabo  cum.  Si  ncgan- 
tem  non  negat,  nec  confitcntem  confi- 
tetur.  Non  potest  evangelium  in  par.te 
consistere,  ct  in  parte  nutare,  Aut 
utrumque  oporfct  valeat,  aut  utrumque 
vim  veritatis  amittat.  Si  negantes  rei 
criminis  non  erunt,  ncc  confitcntes 
praemium  virtutis  accipient.  Porro  si 
fides  qu38  vicerit  coronatur,  necesse  est 
ut  victa  perfidia  puniatur.  Ita  martyrcs 
aut  nihfl  possunt,  si  evongelium  solvi 
potest;  aut  si  cvangelium  non  potest 
solvi,  contra  evangelium  facere  non 
possunt  qui  de  evangelio  martyres  fiunt. 
Ncmo,  fratres  dilectissimi ,  nemo  iu- 


LAPSIS.  iGj 

famet  marfyrum  dignitatem ,  nemo 
corum  glorias  dcstruat  ct  coronas.  Ma- 
net  incorrupta)  fidei  robur  incolurtic, 
nec  dieere  aliquid  aut  facere  contra 
Christura  potest  cujus  et  spes  et  fides 
et  virtus  et  gloria  oranis  in  Christo  est. 
Ut  ab  episcopis  contra  mandatum  Dci 
fiat,  auctoresesss  non  possunt  qui  ipsi 
Dei  mandata  fecerunt.  An  quisquam 
ihajor  Deo  aut  divina  bonitate  clemen- 
tior,  qui  aut  infectum  velit  quod  passus 
est  Deus  fieri,  aut  quasi  illi  minus  po- 
tesfatis  adprotegendam  ecclesiam  suam 
fuerit,  auxilio  nos  suo  putet  posse  ser- 
vari? 

Nisi  si  hcec  ignaro  Deo  gesta  sunt, 
aut  nou  permittente  illo  omnia  ista  vo- 
nerunt,  cura  doceatindociles  et  admo- 
neat  immemoresscriptura  divina,quaj 
loquitur  dicens  :  Quis  dedit  in  dircptio- 
nem  Jacob  et  Israel  iis  qui  prcedabantur 
illum?  Nonne  Deus ,  cui  peccaverunt ,  ei 
noluerunt  in  viis  ejus  ambulare  neque 
audire  legem  ejus  ?  Et  superduxit  super 
eos  iram  animationis  suoe.  Et  alibi  tes- 
tatur  ac  dicit :  Numquid  non  vaJet  manus 
Dei  ul  salvos  faciat,  aut  gravavit  auron 
ut  non  exaudiat?  Sed  peccata  vestra  inier 
vos  et  Deum  separant,  et  propter  delicta 
vestra  avertit  faciem  a  vobis  ne  miserea- 
lur.  Delicta  potius  nostra  reputemus, 
actus  nostros  et  animi  secreta  rcvol- 
ventes,  conscientiae  merita  pondero- 
mus.Redeat  in  cornostrum  non  ambu- 
lasse  nos  in  viis  Domini  et  abjecissc 
lcgem  Dei,praecepta  ejus  et  monita  sa- 
lutaria  nunquam  servare  voluisse. 

Quid  de  eo  boni  sentias,  quem  timo- 
rein  fuisse  apud  eum  ,  quam  fidem  crc- 
das ,  quera  corrigere  nec  metus  potuit , 
quem  persecutio  ipsa  non  reformavit? 
Alta  et  erecta  cervix  nec  quia  cccidit 
inflexa  est.  Tumens  animus  et  superbus 
nec  quia  victus  est  fractus  est.  Jacens 
stantibus  ct  integris  vulneratus  mina- 
tur ;  et  quod  noii  statim  Doraini  corpus 
inquinatis  manibus  accipiat,  a«t  oro 
polluto  Domini  sanguinem  bibat,  sa- 
cerdotibus  sacrilegus  irascitur.  Atqae  o 
tuam  nimiam ,  furiose,  dementiam! 
Irascoris  ei  qui  abs  te  avertcre  iram 
Dei  nititur ;  ei  minaris  qui  pro  te  Do- 
mini  misericordiam  deprecatur,  qui 


4G6 


DIVI  CTPRIAKI 


vdlnus  tuura  senlit  quod  ipse  non  sen- 
tis,  qui  pro  te  lacrjmas  fuiidit,  quas 
forsitan  ipse  non  fundis.  Oneras  adhuc 
crimcn  et  cumulas,  et  cum  sis  ipse 
implacabilis  ad  anlistites  et  sacerdotes 
fJei ,  putas  circa  te  Dominura  posse 
placari?  Accipe  polius  et  admitte  quae 
loquimur.  Quid  surdae  aures  salutaria 
pra?cepta  non  audiunt  quae  monemus? 
Quid  coeci  oculi  poenitentiae  itcr  non 
▼ident  quod  ostendimu5?Quidperculsa 
et  alienata  mens  remedia  Titalia  non 
percipit,  quae  dc  scripturis  coelestibus 
et  discimus  et  docemus?  Aut  si  incre- 
dulis  quibusdam  minor  Cdes  est  futu- 
rorum,  vel  praesentibus  terrcanlur. 
Ecce  eorum  qui  negaverunt  quae  sup- 
plicia  conspicimus ,  quos  eorura  tristes 
exitus  flemus!  Nec  hic  esse  sine  poena 
possunt ,  quamvis  necdum  dies  veneril 
pocnae.  Plectuntur  interimquidamjqao 
cffiteri  corrigantur.  Exerapla  sunt  om- 
uium  tormeuta  paucurum. 

CAPUT  IV. 

Taria  Tiltlonis  divinae  in  lapsls  exempla ;  cl 
qaod  Deus  relrihuet  iis,  qui  hominuni 
BOlitiam  effugiunt. 

Unus  ex  his  qui  sptrnte  Capitolium 
negaturus  ascendit,postquam  Christura 
negavit,  obmutuit.  Pcena  inde  cocpit 
uude  coepit  et  crimen  •,  ut  ncc  rogare 
jam  posset  qui  verba  ad  precum  mise- 
ricordiam  non  haberet.  Alia  in  balneis 
constituta  (hoc  enim  crimini  ejus  ct 
raalis  deeratjUt  et  ad  balneas  statim 
pergeret  quae  lavacri  vitalis  gratiara 
perdidisset ) ,  illic  ab  immundo  spiritu 
Lmmunda  correpta  laniavit  dentibus 
linguam  qua  fuerat  vel  pasta  impie  vel 
K)cuta.  Postquara  sceleratus  cibus  surap- 
tus  est ,  in  pcrniciem  suam  rabies  oris 
armata  est.  Ipsa  sui  carnifex  exlitit, 
uec  diu  superesse  postmodura  potuit  : 
doloribus  ventris  et  viscerum  cruciata 
dcfecit. 

Praesente  ac  teste  mc  ipso  accipite 
quid  evenerit.  Parentes  forte  fugientes 
dum  trepidi  rainus  consuiunt,  sub  mi- 
tricis  alimento  parvulam  filiani  reli- 
querunt,  rclictara  nutrix  detulit  ad 
uiagiitratus,  Uli  ei  apud  idolum  quo 


populus  confluebat,  qnod  camem  nce» 
dura  possct  edcrc  per  aetatem ,  panem 
racro  raixtura,  quod  tamen  et  ipsura 
de  imniolationc  pereuntiura  supercrat, 
tradiderunt.  Recepit  Gliani  postmodum 
mater.  Sed  faciu.s  puella  commissum 
tam  loqui  et  indicarenon  potuit.quara 
nec  intelligere  prius  potuit  nec  arcere. 
Ignoratione  igitur  obreptum  est  ut  sa- 
crificantibus  nobis  eara  secum  mafer 
inferret.  Sed  enira  puella  mixta  cum 
sanctis,  precis  uostrK  et  orationis  un- 
patiens,  nunc  pJoratu  concuti,  nnnc 
raentis  xslxi  coepit  fluctuabunda  jactari, 
et  veluttortore  cogcntc,  quibuspoterai 
indiciis  conscientiara  facti  in  simplici- 
bus  adhuc  annis  rudis  anima  fatebatur. 
Ubi  vero  soleranibus  adiraplelis  cali- 
ccra  diaconus  offerre  praesentibus  cob- 
pit,  et  accipientibus  caeleris  locus  ejus 
advenitj  faciem  suam  parvula  instincta 
divinae  majestatis  averterc,  os  labiis 
obturantibus  premere,  calicem  recu- 
sare.  PcrsUtit  taraen  diaconus ,  ct  re- 
luctanti  licet  de  sacramento  calicis  in- 
fudit.  Tunc  sequitur  singultus  et  vomi- 
tus.  In  corpore  atque  ore  violato  cu- 
charistia  permanere  non  potuit.  Sanc- 
tificatus  in  Doniini  sanguinc  potus  de 
pollutis  visceribus  erupit.  Tanta  est  po- 
tcstas  Domini,  tanta  majestas.  Sccreta 
lcnebrarura  sub  ejus  luce  detccta  sunt, 
saccrdotera  Dei  nec  occulta  crimina 
fefellerunt. 

IIoc  circa  infantem  quae  ad  eloquen- 
dum  alienura  circa  se  crimen  nccdum 
habuit  aetatcra.  At  vero  ea  quae  aitate 
provccta  et  in  annis  adultioribus  con- 
slituta  sacrificantibus  nobis  latenter 
obrepsit,  non  cibum  sed  gladium  sibi 
suracns ,  et  velut  quaedam  venena  le- 
Ihalia  intra  fauces  et  pectus  admittcns, 
angi  et  aniraa  exaestuaute  concludi 
postmodura  cocpit.  Et  prcssurara  non 
jara  persecutionis  sed  dclicti  sui  passa, 
palpitans  et  trcraens  concidit.  Impuni- 
lum  diunon  fuit  uec  occultum  dissimu- 
latae  conscientiaj  crimen.Quae  fefeUerat 
hominera ,  Deura  sensit  uitorera.  Et 
cum  qua^Jara  arcam  suam,  in  qua  Do- 
mini  sanctum  fuit,  manibus  indignis 
tcntasset  aperire,igne  inde  surgente 
dotcrrita  est  ne  audcrct  attiogere,  Et 


tlBER  DE  LATSIS. 


iCl 


quidera  alius,  quia  et  ipse  maculatus 
sacrificio  a  sacerdote  celebrato  partem 
cum  cxteris  ausus  cst  latenter  acci- 
pere,  sanctum  Domini  edere  et  con- 
trectare  non  potuit,  cinerem  ferre  se 
apertis  manibus  invenit.  Documento 
unius  ostensum  est  Dominum  recedere 
cura  negatur,  nec  immerentibus  ad 
salutem  prodesse  quod  sumitur,quando 
gratia  salutaris  in  cinerem  sanctitate 
fugiente  mutatur.  Quam  multi  quotidie 
poenitentiam  non  agentes,  nec  delicti 
6ui  conscientiam  confitentes,immundis 
gpiritibus  adimplentur !  quara  multi 
usquead  insaniam  mentis  excordes  d^- 
mentiae  furore  quatiuntur!  I\ecnecesse 
cst  ire  per  exitus  singulorum,  cum  per 
orbis  multiformes  ruinas  tam  delicto- 
rum  poena  sit  varia ,  quam  delinqueu- 
tlum  multitudo  numerosa.  Unusquisque 
consideret ,  non  quid  alius  passus  sit , 
sed  quid  pati  et  ipse  raereatur. 

Nec  cvasisse  se  credat ,  si  eura  inte- 
rira  poena  distulerit ,  cura  timere  plus 
debeat  quara  sibi  Dei  judicis  ira  ser- 
vavit.  Nec  sibi  quo  rainus  agant  poeni- 
tentiara  blandiantur,  qui  etsi  nefandis 
sacrificiis  manus  non  contaminaverunt, 
libellis  tamen  conscientiam  polluerunt. 
Et  illa  professio  denegantis  contestatio 
cst  christiani  quod  fuerat  abnuentis. 
Fecisse  se  dixit  quicquid  alius  faciendo 
comraisit.  Cumque  scriptum  sit  :  Non 
potestis  duohiis  dominis  servire ,  servivit 
saeculari  domino  qui  obtemperavit  ejus 
cdicto;  raagis  obaudivit  humano  irape- 
rio  quara  Deo.  Viderit  an  minore  vel 
dedecore  vel  criniine  apud  horaines 
publicaverit  quod  adraisit.  Dcum  ta- 
men  judicem  fugere  et  vitare  non  po- 
terit,  cum  dicat  Spiritus  sanctus  in 
psalmis  :  Quod  esl  imperfedum  meum 
viderunl  oculi  tui,  et  in  libro  tuo  omnes 
scribcntur;  et  iterura  :  Homo  videt  in 
facie,  Deus  antem  in  corde;  ipse  quoque 
Dominus  prfemoneat  et  prajstruat  di- 
cens  :  Et  scient  omnes  ecclesice  quia  ego 
sum  scrutator  renis  et  cordis.  Perspicit 
ille  abdita,  et  secreta  atquc  occulla 
considerat.  Nec  Dei  oculos  potest  aliquis 
cvadere  dicentis  :  Ego  Deus  approxi- 
mans,  et  non  Deus  de  longinquo.  Si  ahs- 
conditus  fuerit  homo  in  abscondiiiSf  ego 


ergo  non  videho  eum  ?  Nonne  ccelum  et 
terram  ego  impleo^  Videt  ille  corda  et 
pcctora  singulorura ,  et  judicaturus  est, 
non  tantum  de  factis ,  sed  et  de  verbis 
et  de  cogitationibus  nostris,  omniura 
mentes  voluntatesque  conceptas  in  ipsis 
adliuc  clausi  pectoris  latebris  intue- 
tur, 

Denique  quanto  et  fide  majores  et 
timore  meliores  sunt ,  qui  quamvis 
nullo  sacrificii  aut  libelli  facinore  con- 
stricti,  quoniara  tamen  de  hoc  vel  co- 
gitaverunt,  hoc  ipsura  apud  sacerdotes 
Dei  dolcnter  ct  simpliciter  confiten- 
tes,  cxomologesin  conscientiae  faciunt, 
animi  sui  pondus  esponunt,  salutarem 
medelara  parvis  licet  et  modicls  vulne- 
ribus  exquirunt,  scientes  scriptum 
^id '.  Deus  non  deridetur  l  Dcrideri  et 
circumveniriDeus  non  potest,nec  astu- 
tia  aliqua  fallente  deludi.Plus  immo 
delinquitquisecundumhominemDeuni 
cogitans  evadere  se  poenam  criminis 
credit,  si  non  palara  criraen  admi>it. 
Christus  in  praeceptis  suis  dicit  :  Qid 
confusus  me  fuerit,  confundet  cum  filias 
hominis.  Et  Christianum  se  putat ,  qui 
Christianus  csse  aut  confunditur  aut 
veretur?  Quoraodo  potest  esse  cura 
Chrisio,  qui  ad  Christura  pertinere  aut 
erubescit  autmetuit?  Minus  plane  pec- 
caverit  non  viuendo  idola,  nec  sub 
oculis  circumstantis  atque  insultanlis 
populi  sanctitatem  fidei  proplianando , 
non  polluendo  manus  suas  funestis  sa- 
crificiis,  uec  sceleratis  cibis  ora  macu- 
lando.  IIoc  eoproGcit  ut  sit  rainorculpa, 
non  ut  innocens  conscientia.  Facilius 
potest  ad  veniam  criminis  pervenire; 
non  est  tamcn  immunis  a  crimine.  Nec 
cesset  in  agcnda  poeuitentia  atque  m 
Domini  misericordia  deprecanda,  nc 
quod  minus  esse  in  qualitate  delicti 
videtur,  iu  neglecta  satisfactione  cu- 
muletur.  

CAFUT  V. 

Ad  agendam  pcBnitenUam  lapsos  exhorlalTir. 

CoNFiTEATSfTUR  singuli ,  quseso  vos, 
fratres  dilectissimi ,  delictum  suum 
dum  adhuc  qui  deliquii;  in  sa?culo  est, 
dum  adpiitti  coafessio  ejus  potest,  dum 


iCS 


DIVI  CYPRIA>-I 


talibfactio  et  remissio  facla  per  sacer- 
dotes  apud  Domiiium  grata  est.  Con- 
vertamur  ad  Dominum  nipnte  tota  ;  et 
IKBnitentiam  criminis  veris  doloribus 
cxprimenteSjDei  misericordiam  dcpre- 
cenmr.  Illi  se  anima  prosternat ,  illi 
mflestitia  satisfaciat,  illi  spes  omuis 
jncumbat.  Piogare  qualiter  debeamus 
dicit  'n^?>c.  Reverlimini,  in^iuit,  ad  mc  ex 
toio  corde  veslro ,  simulquc  et  jcjunio  et 
flelu  etplanclu ;  ct  scindile  corda  veslra, 
ct  non  veslimenta  vcslra.  Ad  Dominum 
toto  corde  redeamus.  Irara  et  oSfensara 
cjus  jejuniis,  fletibus.planctibus,  sicut 
admonct  ipse,  placemus. 

Lamentari  eum  putaraus  ex  toto 
corde,  jejuniis,  Hetibus,  planctibus 
Dominum  deprecari  qui  ex  primo  cri- 
minis  die  lavacra  quotidie  cum  feminis 
celebrat,  qui  epulis  afJlucntibus  pastus 
ct  sagina  largiore  distentus  ciuditates 
suas  postridie  ructat,  nec  cibos  et  po- 
tus  suos  cum  pauperum  necessitale 
communicat?  Qui  bilaris  ac  la^tu^  ince- 
dit,quomodo  mortemsuamdefletfCum- 
que  scriptum  sit,  Non  corrumpelis  effi- 
ciiem  larb(B  veslra^ ,  barbam  veliit  ct 
faciem  suam  comil?  Et  placcre  nunc 
cuiquam  sludet  qui  Deo  dii^pUcet?  An 
ilia  ingemiscit  et  plangit,  cui  vacat  cul- 
tumpretiosa;  vestis  iuduerc,  nec  indu- 
mentura  Cbristi  quod  perdidit  cogitarc  ; 
accipere  pretiosa  ornamenta  et  momlia 
claborata,  nec  divini  ct  coele-itis  orna- 
tus  damna  deflerc?Tu  licet  indumenta 
peregrina  et  vestes  sericas  induas ,  nuda 
cs.  Auro  te  licet  et  margaritis  gemmis- 
que  condecores,  sine  Cbrisli  dccore 
dcformises.  Etquae  capillos  tuosinficis, 
vel  nunc  in  doloribus  dcsine;  et  (iua3 
nigri  pulveris  ductu  oculoruni  linia- 
menta  depingis,  vel  nunc  lacrymis  ocu- 
los  tuos  ablue.  Si  quem  do  tuis  carnm 
inortalilatis  exitu  pcrdidir^ses ,  ingcnrs- 
ceres  dolentcr  ct  flercs  ,  facic  inculta, 
veste  mutata,  neglccto  capiilo,  viillu 
iiubilo,  ore  dejecto  indicia  mocroris 
ostenderes.  Animam  tuam,  miscra,  pcr- 
didisti ,  spiritaliler  mortua  supervivere 
liic  tibi  et  ipsa  ambular.s  fmius  tiium 
port;irc  coepisti ;  ct  non  acriter  plangis, 
non  jugitcr  ingemiscis,  non  te  vcl  pu- 
tlore  criminis  vcl  conUnuatioue  lainen- 


tationis  abscondis!  Ecce  pcjora  adhuc 
pcccandi  vulnera,  cccc  majora  delicta, 
poccasse  nec  satisfacere,  deliquisse  nec 
dclicta  dcflerc. 

Ananias,  Azarias,  Misaliel,  illustres 
ac  nobiles  pueri,  quo  minus  exoraolo- 
gesin  Deo  facerent  nec  inter  flammas 
ct  camini  cxaistuantis  inccndia  quieve- 
runt.  Bene  sibi  licet  conscii,  et  Domi- 
iium  fidei  ac  timoris  obsequio  sa?pe  pro- 
incriti,  humilitatem  tamen  tenere  et 
Domino  satisfacere  nec  inlcr  ipsa  glo- 
riosa  virtutum  suarum  martyria  desti- 
tcrunt.Loquiturscripturadivina  iSlans, 
iminll  i  Jzarias  pi-ecalus  esl ,  et  aperuil 
os  suum ,  et  exomologcsin  faciebat  Deo 
simul  cuni  sodalibus  sriis  in  medio  ignis. 
Danicl  quoque  post  fidei  atque  inno- 
cenlioe  suce  multiplicera  graliam  ,  post 
dignationcm  Domini  circa  virtutes  ac 
laudcs  suas  sajpe  repctitara,  jcjuniia 
adbuc  promereri  Deumnititur,  insacco 
et  in  cinere  volutatur,  cxomologcsia 
facicns  dolcnter  et  dicens  :  Dominus 
Deus  magnus  el  fortis  et  metuendus ,  qui 
servas  teslamcntum  tuum  et  miseralioncs 
cis  qui  ie  diligunt  et  conservanl  imperia 
tua ,  peccai^imus ,  facinus  admisimus .  »»- 
pii  fuimus ,  transgressi  sumus,  ac  desc 
ruimus  prascepta  tua  et  judicia  tua,  non 
audi^imus  verba ,  puerorum  tuurum  pro- 
pJietarum  qucB  loculi  sunt  in  nominc  tuo 
super  regcs  nostros  et  oinnes  gentes  et  su~ 
per  omnem  terram.  Tibi,  Domine ,  justi- 
tia,  nobis  aulcin  confusio.  Haec  mites, 
ba;c  simplices,  hasc  innocentes  in  pro- 
mcrenda  Dei  majestate  feccrunt;  et 
nunc  satisfaccre  et  Dorainum  rogare 
dctreclant  qui  Dorainura  negaverunt. 

Quicso  vos,  fratres,  acquicscite  salu- 
bribus  reraediis,  consiliis  obedite  me- 
lioribus  ;  cum  lacrymis  nostris  vestras 
lacrymas  jungite,  cura  nostro  geraitu 
vcstros  gcmitus  copulale.  llogaraus  vos 
ut  pro  vobis  Deum  rogare  possimus. 
Preccs  ipsas  ad  vos  prius  vertimus, 
quibus  Deum  pro  vobis  ut  misereatur 
oramus.  Agitc  poenitcntiam  plcnara, 
dolcntis  ac  lameutantis  animi  probato 
nucstitiam. 

IVcc  vos  quorundam  moveat  aut  crror 
improvidus  aut  stupor  vanus,  qui  cum 
tcneautur  iu  tam  gravi  crimine,per- 


LIBER  DE  LAPSIS. 


iCd 


cussi  sunt  animi  coecitate .  ut  nec  intel- 
llgantdelicta  necplangant.  Indignantis 
Dei  majorbsec  plaga  est ,  sicut  scriptura 
est :  Et  dedit  ilUs  Deus  spiritum  trans- 
imnctionis.  Et  iterum  :  Dilectum  verHaiis 
non  receperunt  utsalvifierent;  acpropter- 
ea  mitlet  Hlis  Deus  operationem  erroris ,  ut 
credant  mendacio ,  iit  judicentur  omnes 
qui  non  credidcrunt  verilati,  sed  sihi  pla- 
cent  m  injuslitia.  Injuste  sibi  placentes 
et  transpunctae  mentis  alicnatione  dc- 
mentes  Domini  prsecepta  contemnunt, 
medelam  vulnerisnegligunt,  agere  pne- 
nitentiam  nolunt.  Ante  admissum  faci- 
nus  improvidi,  post  facinus  obstinat', 
nec  prius  stabiles ,  nec  postmodum  sup- 
plices.  Quando  debucrant  stare,  jacue- 
runt;  quando  jacere  et  prosternere  se 
Deo  debent ,  stare  se  opinantur.  Pacem 
sibi  ultro  nemine  dante  sumpserunt. 
Falsa  poUicitatione  seducti ,  et  apostatis 
ac  perfidis  juncti,  errorem  pro  veritate 
suscipiunt.Communicationem  non  com- 
municantium  ratamducunt;  hominibus 
contra  Deum  credunt,  qui  contra  bo- 
mines  Deo  non  crediderunt.  Ejusmodi 
liomines  quantumpotestis  eilugite ,  per- 
niciosis  contactibus  adbaerentes  salubri 
cautione  vitate.  Sermo  eorum  sicut 
cancer  serpit ,  colloquium  velut  conta- 
gium  transilit,  noxia  et  venciiata  per- 
suasio  persecutione  ipsapejusinterficit. 
Illic  superest  poenitentia  quae  satisfa- 
ciat.  Qui  autem  poenitentiam  criminis 
tollunt,  satisfactionis  viam  claudunt. 
Ita  fit  utdum  temeritate  quorundamvel 
promittitur  salus  falsa  vel  creditur, 
spes  verae  salutis  adimatur, 

Vos  vero,  fratres  dilectissimi ,  quo- 
rura  timor  in  Deum  pronus  est,  et  in 
ruina  licet  animus  constitutus,  mali 
sui  memor  est ,  poenitentes  ac  dolentes 
peccata  vestra  perspicite ,  gravissimum 
conscientiae  crimen  agnoscite,  ad  in- 
telligentiam  delicti  vestri  oculos  cordis 
aperite ,  nec  desperantesmisericordiam 
Domini ,  nec  tamen  jam  veniam  vindi- 
cantes.  Deus  quantum  patris  pietate 
indulgens  gemper  et  bonus  est,  tantum 
judicis  majestate  raetuendus  est.  Quam 
magna  deliquimus,  tam  granditer  de- 
fleanms.  Alto  vulneri  diligens  et  longa 
medicina  non  desit.  Pceniteutia  crimiue 


minor  nonsit.  Putasne  tuDominum  cito 
posse  placari ,  quem  verljis  perfidis  ab- 
nuisti,  cui  patrimonium  pra?ponere 
maluisti,  cujus  templum  sacrilcga  con- 
tagione  violasti?  Putas  facile  eum  mi- 
sereri  tui ,  quem  tuum  nou  esse  dixisti  ? 
Orare  oportet impensius  etrogare ,  diem 
luctu  transigere ,  vigiliis  noctes  ac  fleti- 
bus  ducere,  tempus  omne  lacrymosis 
lamentationibus  occuparc,  stratos  solo 
adhserere,  in  cinere  cc  cilicio  et  sordi- 
bus  volutari ,  post  indumentuin  Cbristi 
perditum  nullum  jam  velle  vestitum, 
post  diaboli  cibum  raalle  jejunium, 
justis  operibus  incurabere,  quibus  pec- 
cata  purgantur,  eleemosynis  frequeuler 
insistere,  quibus  a  niorte  animae  li- 
berantur.  Quod  adversarius  auferebat 
Christus  accipiat.  Nec  teneri  jam  nec 
amari  patrimonium  debr'. ,  quoquis  et 
deceptus  et  victus  est.  Pro  lioste  vi- 
tanda  res,  pro  latrone  fugienda,  pro 
gladio  metuenda  possidentibus  et  ve- 
neno.  Ad  boc  tantum  profuerit  quod 
remansit,  ut  inde  crimen  et  culpa  re- 
dimatur.  Incunctanter  et  largiter  fiat 
operatio,  census  omnis  in  medelam 
vulneris  erogetur,  opibus  et  facultati- 
bus  nostrisqui  de  nobisjudicaturus  est 
Domino  foeneretur.  Sic  sub  apostolis 
fides  viguit.  Sic  primus  credentium  po- 
pulusChristi  raandata  servavit.Promptt 
erant,  largi  erant,  dlslribuendum  per 
apostolos  totum  dabant,  et  nou  talia 
delicta  redimebant. 

Si  precem  toto  corde  quis  faciat ,  si 
veris  poenitentiae  lamentationibus  et  la- 
crymis  ingemiscat ,  si  ad  veniam  delicti 
sui  Dominum  justis  et  continuis  operi- 
bus  inflectat,  misereri  talium  potest 
qui  et  misericordiam  suam  protulit  di- 
ceus  :  Cum  conversus  ingemueris ,  iujic 
sabaheris,  etscics  uhifueris.  Et  iterum : 
Nolo  mo7'iem  morientis,  dicil  Dominus, 
quantum  ut  revertatur  el  vii^af.  Et  Johel 
propheta  pietatem  Domini  Domino  ipso 
monente  declarat :  Rei>erlimini ,  inquil , 
ad  Dominum  Deum  vestrum ,  quoniam 
misericors  el  pius  est  et  patiens  et  multoi 
miserationis  3  el  qui  sententiam  fleclat 
adversus  malilias  irrogatas.  Potest  illc 
indulgentiam  dare,  sententiam  suam 
potest  ille  deflectere.  Pcenitentijopc- 

15 


170 


DIVI   CYPRIAKl 


ranti ,  roganti  potest  cleraenter  ignos- 
cere ,  potest  in  acceptum  referre  quic- 
quid  pro  talibus  et  petierint  martyres 
ct  fecerint  sacerdotes.  Vel  si  quis  plus 
eum  suis  satisfactionibus  raoverit,  si 
ejus  iram,  si  indignantis  offensam  justa 
deprecatione  placaverit,  dat  ille  et  arma 
rursum  quibus  victus  armetur,  reparat 
ct  corroborat  vires  quibus  fides  instau- 
rata  vegetetur.  Repetet  certaiiaen  suum 


miles,  iterabit  aclem,  provocabit  hos- 
tem,  et  quidem  factus  ad  praelium  for- 
tior  per  dolorem.  Qui  sic  Doo  satisfe- 
cerit,  qui  poenitentia  facti  sui,  qui  pa- 
dore  delicti  ,plus  et  virtutis  et  fidei  dc 
ipso  lapsus  sui  dolore  conceperit,  exau- 
ditus  et  adjutus  a  Domino  quam  con- 
tristaverat  nuper  laetam  faciet  eccle- 
siam ;  nec  jam  solam  Dei  veniam  merf-» 
bitur ,  sed  et  corouam. 


LIBER  DE  UMTATE  ECCLESI.E. 


471 


r-     ••     i=s= 


LIBER 

BE  UNITATE  ECCLEl 


CAPUT  I. 

Origo  et  fons  scliismatum  et  hsereseon. 

CuM  moneat  Dominus  etdicai,  Vos 
estis  sal  ierrce,  cumque  esse  nos  jiibeafc 
ad  innocentiam  simplices,  ct  tameu 
cum simplici tate  prudontes ,  quid aliud , 
fratres  dilectissimi ,  quam  providere  nos 
convenit  et  sollicito  corde  vigilantes 
subdoli  hostis  insidias  intelligerc  pari- 
ter  et  cavere,  ne  qui  Christum  sapien- 
tiam  Dei  patrisinduimus,  rainussaperc 
intuendasalute  videamur?  Neque  enim 
persecutio  sola metuenda  est ,  et  ea  quoe 
subruendis  ac  dejiciendis  Dei  servis 
aperta  impugnatione  grassantur.  Faci- 
lior  cautio  est  ubi  manifesta  formido 
est,  et  ad  certamen  animus  ante  pra3- 
struitur,  quando  se  adversarius  confi- 
tetur.  Plus  metuendus  est  et  cavendus 
inimicus  cum  latenter  obrepit ,  cum 
per  pacis  imaginem  fallens,  occuUis 
accessibus  serpit,  unde  et  nomen  ser- 
pentis  accepit.  Ea  est  ejus  semper  astu- 
tia,  ea  est  circuinveniendi  hominis 
coeca  et  latebrosa  fallacia.  Sic  ab  initio 
statim  mundi  fefellit,  et  verbis  meu- 
dacibus  blandiens  rudos  animas  incauta 
credulitate  decepit.  Dominum  ipsum 
tentare  conatus ,  quasi  obreperet  rursus 
et  falleret,  latenter  accessit.  Intellec- 
tus  tamen est  et  retusus  5  et  ideo  prostra- 
lus,  quia  agnitus  atque  detectus. 

TJnde  nobis  exemplum  datum  estve- 
teris  horainis  viam  fugere,  vestigiis 
Christi  viventis  insistere ;  ne  denuo  in- 
cauti  in  mortis  laqueum  revolvamur , 
sed  ad  periculum  providi  accepta  im- 
mortalitate  poliamur.  Immortalitate  au- 
tera  potiri  quomodo  possumus,  nisi  ea 
quibus  mors  expugnatur  et  vincitur 
Christi  mandata  servemus,  ips^  nio- 


nente  et  diccnte :  St  vis  ad  viUim  vemre , 
serva  manclata.  Et  iterura  :  Si  feceritis 
qiios  mando  vobis  ,jam  non  dico  vos  ser- 
90S,  sed  amicos.  Hos  denique  fortes  di- 
citetslabiIes,hossuperpetramrobusta 
mole  fundatos,  lios  contra  omnes  tem- 
pestates  et  turbines  sseculi  immobili  et 
inconcussa  firraitate  solidatos.  Qui  au- 
dil,  inquit,  verha  mea  et  facil  ca,  slmi-' 
labo  eum  viro  sapienti  qui  (Edificavit  do- 
mum  suam  sxipra  pclrain.  Descendit  plu^ 
via,  venerunt  flumina ,fuweruni  venti, 
el  impcgerunt  in  domum  Hlam ,  et  no\i 
cecidit.  Funduta  enijn  fuil  siiper  petram. 
Verbis  igitur  ejus  insistere,  quajcun- 
que  et  docuit  et  fecit  discere  ct  facere 
debemus.  Cseteruni  credere  se  isi  Chris- 
tum  quomodo  dicit,  qui  non  facit  quod 
Christus  facere  prsecepit?  Aut  unde  per- 
veniet  ad  praemium  fidei  qui  iidem  nori 
vult  servare  mandati  ?  Nutet  necesse 
est  et  vagetur,  et  spiritu  erroris  abrep- 
tus  velut  pulvis  quem  ventus  excutit 
ventiletur;  nec  ambulando  proHciet  ad 
salutem  qui  salutaris  viae  non  tenet  ve- 
ritatem. 

Cavenda  sunt  autem  ,  fratres  dilectis- 
simi,  non  solum  qusc  sunt  aperta  atqucj 
manifesta  ,  sed  et  astuta^  fraudis  suhti- 
litate  fallentia.  Quid  vero  astutius 
quidve  subtilius,  quam  ut  Christi  ad- 
ventu  delectus  ac  prostratus  inimicus, 
postquam  lux  gentibus  veuit  et  sospi- 
tandis  hominibus  sitlutare  lumen  offul- 
sit,ut  surdi  auditum  gratise  spiritalis 
admitterent,  aperirent  ad  Deum  oculos 
suos  coeci ,  infinni  aeterna  sanitate  re- 
valescerent,  claudi  ad  ccdesiam  cur- 
rerent,  muti  claris  vocibuset  precibus 
orarent ,  videns  ille  idola  derelicta  et 
per  nimiuu)  credentium  populuui  sedes 
suas  ac  templa  deserta,  excogilavcrit 


17-2  DIVI  Cl 

novam  fraudem,  ut  sub  ipso  chrisliuni 
nominis  tilulo  fallat  incautos?  Hoereses 
invenitet  schismata,  quihus  suhverte- 
ret  fidem,veritatem  corrumperet,  sciii- 
deret  uaitatem.  Quos  detinere  non  po- 
test  in  viae  veteris  coecitate,  circum- 
scribit  et  decipit  novi  itineris  errore. 
Rapit  de  ipsa  ecclesia  homines ;  et  dum 
sibi  appropinquasse  jam  lumiui  atque 
cvasisse  saeculi  noctem  videntur,  alias 
iiescieutibus  tenebras  rursas  infundit, 
ut  cura  evangelioChristi  et  cum  ohser- 
vatioue  ejus  et  lege  non  stantes  cliris- 
tianos  se  vocent,  et  amhulantes  in  te- 
nebris  hahere  se  lumen  existiment, 
hlandiente  adversario  atque  fallente , 
qui  secundura  apostoli  vocem  transfi- 
gurat  se  velut  angelum  lucis,  etminis- 
trossuos  suhornat  velut  ministros  justi- 
tiae,  asserentes  noctem  pro  die,  iule- 
ritum  pro  salule,  despciationem  suh 
ohtentu  spei,  perHdiam  sub  prajtextu 
lidei,antichristurasub  vocabuloChristi, 
Tit  dum  verisimilia  mentiuntur,  veri- 
latem  suhtilitate  frustrentur.  IIoc  eo 
llt,  fratres  dilectissimi,  dum  ad  verita- 
tis  origiuem  uon  reditur,  nec  caput 
qnaeritur,  nec  magistri  coelestis  doc- 
Irina  servatur. 


CAPUT  n. 

Wecessilas  unitatis  in  Ecclesia  variis  novi 
Teslamenti  locis  statuitur. 

Qu^  si  quis  consideret  et  examinet, 
tractatu  longo  atque  argumentis  opus 
non  est.  Prohatio  cst  ad  fidem  faciiis 
compendio  veritatis.  Loquitur  Dominus 
ad  Petrum.  Ego  tibi  dico ,  inquit ,  quia  tu 
es  Petrui ,  et  super  hanc  pctram  cedificaho 
ccclesiam  meam ,  et  portoe  inferorum  non 
linccnl  eam.  Et  tibi  dabo  claves  regni 
foihrum ;  et  quoR  ligavcris  super  terram, 
cruTit  Jigata  ct  in  ccelif;  el  qucecumquc 
sol^eris  super  ierram ,  erunt  soluta  et  in 
aclis.  Et  iteruraeidempostresurrectio- 
jiera  suam  dicit :  Pasceoves  meas.  Super 
iilum  unum  aedificat  ecclesiara  suam , 
*'.l  illi  pascendas  mandat  oves  suas.  Et 
<juamvis  apostolls  omnibus  post  resur- 
rectionem  suara  parem  potestatem  tri- 
i)uat  et  dicat  :  Sicut  misit  me  Patcr,  et 
ego  mitlo  vos :  accipitc  Spirihm  sanctum : 


PillANT 

si  cujus  remiserilis  peccata,  reTiUtlentur 
iUi :  si  cujus  ienueritis ,  tenebuniur ;  iak- 
men  ut  unitatem  manifestaret .  unitatis 
ejusdem  origincm  ab  uno  incipienteni 
sua  auctoritate  disposuit.  Hoc  erant 
ulique  et  caeteri  apostoli  quod  fuit 
Petrus,  pari  consortio  prajditi  et  hono- 
ris  et  potestatis,  sed  exordium  ah  uni- 
tate  proficiscitur,  ct  primatus  Petro 
datur  ut  una  Christi  ecclesia  et  catlie- 
dra  una  monstretur.  Et  pastores  sunt 
omnes ,  et  grex  unus  ostenditur ,  qui  ab 
apostolis  omnihusunanimi  consensione 
pascatur,  ut  ecclcsia  Christi  uua  mons- 
tretur. 

Quam  unara  ecclesiara  etiara  in  Can- 
tico  canticorura  Spiritus  sanctus  ex 
persona  Domini  designat  et  dicit :  Una 
esl  columba  mea,  perfecta  mea,  una  est 
malri  suce,  elecla  geiiitiici  suce.  Hanc  ec- 
clesiae  unitatem  qui  non  tenet,  tenere 
se  fidcm  credit?  Qui  ecclesiae  renititur 
et  resistit ,  qui  cath«dram  Petri ,  super 
quera  fundata  est  ecclesia,  deserit ,  in 
«'cclesia  se  esse  confidit?  quando  et  bea- 
tus  apostolus  Paulus  hoc  idera  doceat 
et  sacraracntum  unitatis  ostendat,  di- 
ceus  :  Unum  corpus  ct  unvs  spiritus,  una 
spes  vocationis  vcstrae,  unus  Dominus, 
una  fides,  unum  bapiisma,  unus  Deus. 
Quam  unitatem  firmiter  tenere  et  vio- 
dicare  debemus,  maxirae  episcopi,  qui 
in  ecclesia  praesidemus,  utepiscopatum 
quoque  ipsum  unmn  atque  indivisum 
prohemus. 

Nemo  fraternitatem  mendacio  fallat , 
nemo  fidei  veritatem  perfida  pra^vari- 
catione  corrumpat.  Episcopatus  unus 
est,  cujus  a  singulis  in  solidum  pars 
tenetur.  Ecclesia  quoque  una  cst,  quae 
in  muUitudinem  latius  incremcnto  foB- 
cunditatis  extenditur.  Quomodo  solis 
multi  radii,  sed  lumen  unum;  ct  rami 
arhoris  multi,  sed  rohur  unum  tenaci 
radice  fundatum  ;  et  cura  de  fonte  uiio 
rivi  plurimi  defluunt,  numerositas  licet 
diffusa  videatur  exundantis  copiae  lar- 
gitatc ,  unitas  tamen  servatur  in  origine. 
Avelle  radium  soUs  a  corpore,  divisio- 
ncm  lucis  unitas  non  capit.  Ab  arbore 
frangc  ramum,  fractus  germinare  non 
potcrit.  A  fronte  praecide  rivum,  prsp- 
cisus   arcscit.  Sic   et  ecclesia  Domuii 


tlBER  DE  UNIT 

fucc  perfusa  por  orbem  totum  radios 
8U0S  porrigit.  Unura  tameii  lumen  est , 
quod  ubique  diffunditur,  nec  unitas 
corporis  separatur.  Ramos  suos  in  uni- 
versam  terram  copiaubertatis  extendit, 
profluentes  largiter  rivos  latius  expan- 
dit.  Unum  tamcn  caput  est,  et  origo 
Tina,  et  una  mater  foecunditatis  succes- 
sihus  copiosa.  Illius  foetu  nascimur,  11- 
lius  lactc  nutrimur,  spiritu  ejus  ani- 
mamur. 

Adulterari  non  potestsponsa  Christi, 
incorrupta  est  et  pudica.  Unam  domiim 
novit,  unius  cubiculi  sanctitatem  casto 
pudore  custodit.  Hsec  nos  Deo  servat, 
liajc  filios  regno  quos  gcneravit  assig- 
nat.  Quisquis  ab  ecclesia  segregatus 
adultcrae  jungitur,  a  promissis  eccle- 
siae  separatur.  Nec  perveniet  ad  Christi 
praemia ,  qui  relinquit  ecclesiam  Christi. 
Alienus  est,  prophanus  est,  hostis  cst. 
nabere  jam  non  potest  Deum  patrem, 
<pri  ecclesiam  non  habet  matrem.  Si 
poluit  evadere  quisquam  qui  extra  ar- 
cam  Noe  fuit,et  qui  extra  ecclesiam 
foris  fuerit,  evadit.  Monet  Dominus  et 
dicit  :  Qui  non  est  mecumj  adversus  mc 
€st;  et  qui  non  mecum  colligit,  spargit. 
Qui  pacem  Christi  et  concordiam  rumpit 
adversus  Christum  facit.  Qui  alibi  praj- 
ter  ccclesiam  colligit,  Christi  ecclesiam 
spargit.  Dicit  Dominus  :  Ego  et  pater 
nnumsumus.  Et  iterum  dePatre  et  Filio 
et  Spiritu  sancto  scriptum  est :  Et  hi 
iresunumsunt.  Etquisquam  credit  hanc 
nnifatem  de  divina  firmitate  venientem, 
sacramentis  coelestibus  cohaerentcm  , 
scindi  in  ecclesia  posse  ct  voluntatum 
collidentium  divortio  separari?  Hanc 
ttnitatem  qui  non  tenet ,  Dei  legem  non 
tenet,  non  tenct  Patris  ct  Filii  fidcm, 
vitam  non  tcnct  et  salutera. 

Hoc  unitatis  sacramentum  ,  hoc  vin- 
culum  concordiae  inseparabiliter  cohae- 
rcntis  ostcnditur,  quando  in  evangelio 
tunica  Domini  Jesu  Christi  non  dividi- 
tur  omnino  nec  scinditur,  sed  sortien- 
tibus  de  veste  Christi  quis  Chrislum 
indueret,  integra  vestis  accipitur  et 
incorrupta  atque  indivisatunica  possi- 
dctur.  Loquitur  ac  dicit  Scriptura  di- 
vina :  De  tunica  autem ,  quia  de  superiore 
parle  non  consutiliSj  sed  per  totum  tex- 


ATE  ECCLESI.S,  d7.> 

lHis  fuerat ,  dixcrunt  ad  invicem  :  Non 
scindamus  illam ,  sed  sortiamur  de  ea  cu- 
jus  sif.  Unitatem  illa  portabat  de  supt- 
riore  parte  venientera ,  id  est  de  coelo 
et  a  patre  venientem  quse  ab  accipiente 
ac  possidente  scindi  omnino  non  pote- 
rat,  sed  totara  simul  et  solidara  firmi- 
tatem  inseparabiliter  obtinebat.  Possi- 
dere  non  potcst  indumentum  Christi, 
qui  scindit  et  dividit  ecclesiam  Christi, 
Contra  denique  cum,  Salomone  mo- 
riente,  reguum  ojus  etpopulusscinde- 
retur,  Achias  propheta  Jeroboam  regi 
obvius  factus  in  campo,  in  duodecim 
scissuras  vestiraentura  suum  discidit 
dicens  :  Sume  tibi  decemscissuras,  quia 
licec  dicit  Dominus  :  Ecce  scindo  regnum 
de  manu  Salomonis,  et  daho  iihidecciti 
scepfra,  et  duo  sceptra  crunt  ci  proptcr 
66'JTM m  wjcum  David  et  propter  Hierusa- 
lem  civitafem  quam  elegi  utponam  nomen 
meum  illic.  Cum  duodecim  tribus  Israel 
scindcrentur,  vestiraentura  suum  pro- 
pheta  Achias  discidit.  At  vero  quia 
Christi  populus  non  potest  scindi,tu- 
nica  ejus  pcr  totum  textilis  et  cohaerens 
divisa  a  possidentibus  non  est.  Indivi- 
dua,copulata,  connexa  ostenditpopuli 
nostri ,  qui  Christum  induimus ,  concor- 
diam  cohaerentem.  Sacramento  vestis 
ct  signo  declaravit  ccclesiseiinitatem. 
Quis  ergo  sic  est  sceleratus  et  perti- 
dus,  quls  sic  discordias  furorc  vesanus, 
ut  aut  credat  scindi  posse  aut  audeat 
scindereunitatem  Dei ,  vestem  Doraini, 
ccclesiam  Christi?  Monet  ipse  in  evaiJ- 
gelio  suo  et  docet  dicens  :  El  erit  nnus 
grex  ct  nnus  pastor,  Et  csse  posse  nno 
in  loco  aliquis  existimat  aut  multos 
pastores  aut  plures  greges?  Apostolus 
item  Paulus  hanc  eandem  nobis  insi- 
nuans  unitatem  obsecrat  et  hortatur 
dicens  :  Ohsecro,  inquit,  vos  fratres, 
pcr  nomen  Domini  nostri  Jesu  Chruiii  ut 
id  ipsum  dicatis  omnes,  etnonsinl  in  vo- 
bis  schismata;  sitis  au'em  compositi  in 
eodem  sensu  et  in  eadem  sententia.  tt 
iterum  dicit :  Sustinentes  invicem  in  di- 
lcctione ,  satis  agenies  servare  unitatem 
spiritus  in  conjunctione  pacis.  Stare  tu 
et  vivere  putas  posse  de  ecclesia  rece- 
dentem  ,  sedes  sibi  alias  et  iliversa  do- 
micilia  condentem  ,  cum  dictum  sit  ad 


il^l 


DIVI    CYPRIAM 


llahab ,  in  qua  prseformabatur  ecclesia : 
Palreni  tuum  et  matyem  luam  et  fratres 
tnosct  totam  domum  patiis  tuicolligesud 
ie  ipsam  in  domum  tuam,  et  omnts  qui 
exierit  ostium  domu^  tuoe  foras  reus  sihi 
erit.  Item  sacraraentum  Paschae  nihil 
aliud  iu  Exodi  leire  coutineat  quam  ut 
iisnus,  qui  in  figura  Christi  occidilur, 


execratur  et  percutit  Joannes  aposftv 
lus  dicens  :  Ex  nobis  exierunt,  sed  non 
fuerunt  ix  nobis.  Sienim  fuissent  ex  no- 
bis,  mansissent  uiique  nobiscum. 


CAPLT  III. 


in  domo  una  edatur.  LoquiturDeus  di-     Haereticomm  indolem,  mendacia,  odia  de- 


cens  :  /n  domo  una  comedetur ,  non  eji- 
cielis  de  domo  carnem  foras.  Caro  Christi 
et  sanctum  Domini  ejici  foras  uon  po- 
test,  nec  alia  ulla  credcntibus  pra.'ter 
unara  ecciesiam  domus  est.  Ilanc  do- 


pingit.  Quorura  nec  virtulibus,nec  numero 
deripi  nos  debere;  ad  summum  illoj  pra»- 
nuntialos  es»e.  et  mox  supplicium  daturos. 

HfNC  li3ere<;es  et  factae  sunt  frequenter 
et  (iunt ,  dura  perversa  mens  non  liabet 


jnum  hoc  unanimitatis  hospitium  de- I  ^^^^'^"^'  ^^""^  perfidia  discordans  non 


signat  et  denuntiat  Spiritus  sanctus  in  i 
psalrais  diccns  :  Deus  qui  inJiabitare  fa-  ' 
iit  unayiimes  in  domo.  In  donio  Dei,  in 
occlesia   Christi,   unanimes  habitant, 
concordes  et  simplices  perseverant.       I 
Idcirco  et  in  coluraba  venit  Spiritus 


tenet  unitatem.  Fieri  vero  hoec  Domi- 
nus  permittit  et  patitur,  manente  pro- 
priffi  libertdtis  arbilrio  ;  ut  dum  corda 
nostra  et  mcntes  nobtras  veritatis  di&- 
crimen  examinat  ,  probatorura  fides 
inlegra  manifesta  luce  clarescat.  Per 


sanctus:simplexaniraalet]atura,  noni^P^^.'°'""^  pr?F.monet  Spiritus  sanctus 


felle  amarum,  non  morsibus  saevura,  1 
iion  unguiura  laccralione  violentum,i 
hospitia  humanadiligere,  unius  domus 
consortium  nosse  ;  cum  generant ,  simul  ! 
filios  edere;  cum  commeant,  voiatibus 
invicem  cohaerere;  communi  conversa-  j 
tione  vitam  suam  degere ,  oris  osculo  ; 
co;icordiampacisagnoscere,legeracirca 


et  dicit :  Oporltt  hcereses  esse,  ut  probati 
ynanifesti  sint  in  vobis.  Sic  probantur 
fideles,  sic  perfidi  deteguntur.  Sic  et 
,  ante  judicii  dicm  hic  quoque  jaro  ju&- 
!  torum  atque  injustorum  animae  dividuo- 
j  lur,  et  a  frumento  palea;  separantur. 
!  Hi  sunt  (I)  qui  se  ultro  apud  temerarios 
'  convenas  siue  divina  dispositione  praefl- 


orania  unanimitatis  implere.  Uaec  est  in  |  ^!""^'  ^"^  ^<^  pra?positos  sine  uUa  or- 


ecclesia  noscenda  simulicitas,  haec  ca 
ritas  ohtincnda,   ut  coiumbas  dilectio 
fraternitatis  iraitetur,  ut  mansuetudo 
et  lenitasagnis  etovibusaequetur.  Quid 
facit  in  pectore  christiano  luporum  fe- 
ritas,  et  canum  rabies ,  et   venenum 
iethale  serpentura  ,  et  cruenta  saevjtia 
bestiarum?  Gratulanduin  cst  cura  tales 
tle  ecclesia  separanlur,  ne  columbas, 
ne  oves  Christi  saeva  sua  et  vencnata 
contagione    pra?dentur.    Cohaerere    et 
conjungi    non   potcst  amaritudo   cum 
dulcedine,  caligo  cum  Iiiraine,  pluvia  [ 
cum  serenitate,  pugna  cum  pace,  cum  l 
ftrcunditatc   stcrililas,    rum    fontibus  j 
siccitas,  cum  tranquillitatc  tempestas.  j 
!V'c-mo  existimet  bonos  do  ecclesia  posse  i 
discedcre.  Triticum  non  rapit  ventus,  | 
jiec   arborera  solida  radice  fundatam  , 
procella  subverlit.  luanes  paleae  tcm- 
pestate    jacfantur ,    invalidae    arbore.s  | 
turbijiis   incur.^ioae    everluntur.    Ilo» ' 


I  dinationislcge  constituuntrqui.nemina 

j  episcopatum  dante ,  episcopi  sibi  no- 

men  assumunt;  quos  desiguat  in  psal- 

;  mis  Spiritus  sanctus  sedentes  in  pesti- 

'  lentiae  cathedra,  pestes  et  luesfidei, 

serpentis  ore  fallentes ,  et  corrumpendae 

vcritatis  artifices,  venena  lcthalia  liu>» 

guis  pestiferis  evomentes  :  qui>rum  ser- 

rao  ut  cancer  scrpit,  (iuoruni  traclatus 

pcctoribiis  ct  cordibus  singulorura  mor- 

tale  virus  infundit. 

Contra  cjusmodi  clamat  Dominns, 
ab  his  refracnat  et  revocat  errantein 
plebem  suam  dicens  :  IS'olile  audire  ser- 
moncs  pseudoprophctarum ;  quoniam  r»- 
sioncs  cordis  eorum  frustrantur  eoa.  Lo- 
quuntur  ,  sed  non  ab  ore  Domini.  Diaini 
cis  qui  u'ijiciunt  verbum  Dei  :  Pax  erit 
vobis  et  omnibus  ambulanlibus  in  ro/un- 
ialiius  suis.  Omnis  qui  ambulai  in  errore 

(1)  .Vnit  conira  NoTatianum  et  ^os  i»hi»- 
maiis  sequaces. 


tlBER  DE  UNITATE  ECCLESI.51:. 


m 


cordis  sui,  non  venient  super  cum  mala, 
ISon  loculus  sum  ad  eos ,  et  ipsi  propheia- 
verunt.  Si  stetissent 'in  substantia  mea, 
et  audissent  verba  mea,  et  si  docuissent 
fopulum  mewn ,  convertissem  eos  a  ma- 
iis  cogitationibus  eorum. 

Hos  eosdem  denuo  Domlnus  dcsignat 
ct  denotat  dicens :  Me  dereWpxerunt  fon~ 
tcm  aquoB  vivoe,et  effoderunt  sihi  lacus 
(ktricos,  qui  non  possunl  aquam  portarc. 
Quando  alfud  baptisma  praeter  unum 
esse  non  possit ,  baptizare  se  posse  opi- 
nantur.  Vitae  fonte  deserto,  vilalis  et 
salutaris  aqu»  gratiam  pollicentur.  Non 
abluuntur  illic  homines  ,  scd  potius 
sordidautur  ;  nec  purgantur  delicta,  sed 
immo  cumulantur.  Non  Deo  nativitas 
illa  sed  diabolo  filios  generat.  Per  men- 
dacium  nati  veritatis  promissa  non  ca- 
piunt.  De  perfidia  procreati,  fidei  gra- 
tiam  perdunt.  Ad  pacis  pra?raiuni  venire 
iion  possunt,  qui  pacem  Domini  discor- 
<iia3  furore  ruperunt 

Nec  se  quidam  vana  interpretatione 
decipiant  quod  dixerit  Dominus  :  Ubi- 
cunque  fuerint  duo  aut  tres  coUecli  in 
nomine  meo,  cgo  cum  eis  sum.  Corrup- 
tores  evangelii  atque  interpretes  falsi 
extrema  ponunt  et  superiora  praeter- 
cunt,  partis  memores,  et  partem  sub- 
dole  comprimentcs.  Ut  ipsi  ab  ecclesia 
scissi  sunt,  ita  capituli  unius  sen- 
tentiam  scindunt.  Dominus  enim  cum 
discipulis  suis  unanimitatera  suaderet 
et  pacem:  Djco,  inquit,  vobis,  quoniam 
si  duobus  €X  vobis  convenerit  in  terra , 
de  omni  re  quamcunque  petieritis  contin- 
gct  vohis  a  Patre  meo  qui  in  coelis  est. 
Vbicunque  enim  fuerint  duo  aut  tres  col- 
lecti  in  nominemeo,  ego  cum  eis  sum; 
ostendens  non  multitudini  sed  unani- 
mitati  deprecantium  plurimum  tribui. 
Si  duobus ,  inquit ,  ex  vobis  cowenerit  in 
terra;  unanimitatem  prius  posuit,  con- 
cordiam  pacis  ante  praimisit,  ut  conve- 
niat  nobis  fideliler  et  firmiter  docuit. 
Quomodo  autem  potest  ei  cum  aliquo 
convenire  ,  cui  cum  corpore  ipsius  ec- 
clesiae  et  cum  universa  fraternitate  non 
convenit?  Quomodo  possunt  duo  aut 
tres  iu  nomine  Christi  colligi,  quos 
constat  a  Christo  et  ab  cjus  cvangelio 
8eparari?  Non  enim  uos  ab  illis,  scd 


illi  a  nobis  recesserunt.  Et  cumha^-rescs 
et  schismata  postraodum  nata  sint ,  dum 
conventicula  sibi  diversa  constituunt, 
veritatis  caput  atque  ori^inem  relique- 
runt. 

Dominus  autem  de  ecclesia  sua  loqui- 
tur,  et  ad  hos  qui  sunt  in  ecclesia  lo- 
quitur,  ut  si  ipsi  concordes  fuerint,  si 
secundum  quod  mandavit  et  monuit, 
duo  aut  tres  licet ,  collecti  unaniraiter 
oraverint ,  duo  aut  tres  licet  sint,  im- 
pctrare  possint  de  Dei  majestate  quod 
postulant.  Vbicunque  fucrint  duo  aut  tres 
collecli  in  nomine  meo,  ego ,  inquit ,  ciim 
eis  sum,  cum  simplicibus  scilicet  atque 
pacatis,  cum  Deum  timentibus  et  Dei 
prajcepta  scrvanlibus.  Cum  his,  duobus 
vel  tribuslicet,  esse  se  dixit,  quomodo 
et  cum  tribus  pueris  in  camino  ignis 
fuit ;  et  quia  in  Deum  simplices  atque 
intcr  se  uuanimes  permanebant .  f!am- 
mis  ambientibus  medios  spiritu  roris 
animavit.  Quomodo  apostolisduobus  iu 
custudia  clausis,quia  simplices,  quia 
unanimes  erant,  ipse  adfuit,  ipse  re- 
solutis  carceris  claustris,  ut  verbum 
quod  fideliter  praedicabant  multitudini 
traderent,  ad  forum  rursus  imposuit. 
Quando  ergo  in  prseceptis  suis  ponit  et 
dicit :  Vhi  fuerint  duo  aut  ires  collecti  in 
nomine  meo,  cgo  cum  eis  sum,  non  ho- 
mines  ab  ecclesia  dividit  qui  iustituit 
et  fecit  ecclesiam,  sed  exprobrans  dis- 
cordiam  perfidis,  et  fidelibus  pacem  sua 
voce  commendans,  ostcndit  magls  cssc. 
se  cum  duobus  aut  tribus  unaniniitcr 
orantibus,  quam  cum  dissidentibus  plu- 
rimis ;  plusque  impetrari  posse  pauco- 
rum  concordi  prece ,  quam  discordiosa 
oratione  multorum. 

Ideo  et  cum  orandi  legcm  daret ,  »d- 
didit  dicens  :  Et  cum  steteritis  ad  oralio- 
nem,  remittite  si  quid  liabetis  adversus 
aliquem,  ut  et  Paler  vesfer  qui  in  ccelis  esi 
remittal  vohis  peccata.  Etad  sacrificium 
cum  dissensione  venientem  revocat  ab 
altari,  et  jubet  prius  concordare  cum 
fratre ,  tunc  cum  pace  redeuntem  Deo 
munus  offerre,  quia  nec  adCain  munera 
respexit  Deus.  Neque  enim  pacatum 
habere  Deum  poterat ,  qui  cum  fratre 
pacem  per  zeli  discordiam  nou  habebat. 
Quam  sibi  igitur  pacera  promittunt  ini- 


i'6  DIVI  CY 

mici  fratrum,  quae  sacriCcia  celebrare 
se  credunt  aerauli  sacerdotum  ?  An  se- 
cura  esse  Christura  cum  collecti  fuerint 
opinantur,  qui  extra  Christi  ecclesiam 
colliguntur?  Tailcs  etiarasi  occisi  in  con- 
fessioue  nominis  fuerint,  macula  ista 
nec  sauguine  abluitur.  Inexpiabilis  et 
gravis  culpa  discordiae  nec  passione 
purgalur.  Esse  martyr  non  potest  qui 
in  ecclesia  non  est.  Ad  regnum  pcrve- 
Bire  non  poterit,  qui  eam  quoe  regna- 
tura  est  derelinquit.  Pacem  nobis  Chris- 
tus  dedit,  concordcs  atquc  unanimcs 
osse  praiccpit ,  dilectionis  et  caritatis 
foedera  incorrupta  atque  inviolata  ser- 
"vari  mandayit.  Exhibcre  se  non  polest 
niartyrem,  qui  fraternam  nou  tenuit 
caritatem. 

Docet  hoc  et  contestatur  Paulus  apo- 
stolus  dicens  :  Et  si  habuero  fidem  ila  ul 
onontes  transferam ,  caritatem  autem  non 
habeami  ''^i^^il  sum.  Et  si  in  cibos  paupc- 
rum  dislribuero  omnia  mea,  ct  si  tradi- 
dero  corpus  meum  ut  ardeam ,  carilatem 
aulem  non  habeam,  nihil  proficio.  Cari- 
ias  rnngnanima  est,  caritas  bcnicjna  cst , 
caritas  non  (Emulatur,  non  agit  perpe- 
ram,  non  inflatur,  non  irritutiir ,  non 
cogitat  malum,  omnia  diligil,  omnia 
credil,  omnia  sperat ,  omnia  sustinet. 
Curitas  nunquam  cxcidit.  >'unquara ,  in- 
quil ,  cxcidit  caritas.  flajc  enira  scraper 
in  regno  erit,  ha?c  in  ajternum  frater- 
nitatis  sibi  cohasreniis  unitate  durabit. 
Ad  regnura  ccelorum  non  potcst  pcrve- 
nire  discordia.  Ad  pracmia  Cliristi,  qui 
dixit  :  Hoc  est  mandatum  meum  ut  dili- 
gatis  imicein,  qucmadmodum  dilexi  los, 
pertinere  non  poteril  qui  dilectioncm 
Christi  pcrOda  disscnsione  violavit.  Qui 
caritatem  non  habet,  Dcum  non  habct. 
Joannis  beati  apostoli  vox  est  :  Deus, 
inquit,  dilcctio  est ;  ct  qui  jnanet  in  di- 
leclione,  in  Deo  manet ,  et  Dcus  in  illo 
manet.  Cum  Deo  mancre  non  possunt 
qui  esse  in  ecclesia  Dci  unanimes  no- 
luerunt.  Ardeant  licct  flammis,  ct  igni- 
bus  traditi  vcl  objccti  bc^tiis  animas 
suas  ponant,  non  crit  illa  fidei  corona, 
sed  poena  perfidiaj;  nec  rcligiosa}  virtu- 
tis  exitus  gloriosus,  sed  despcrationis 
inlcrilus.  Occidi  talis  potcst,  coronari 
non  potest.  Sic  se  christianum  esse 


PRIANI 

profltetur  quomodo  et  Christum  diabo» 
lus  ssepe  mentilur,  ipso  Domino  praj- 
monente  et  dicente  :  Multi  venient  in 
nomine  meo  dicentes,  Ego  sum  Cliristus , 
et  multos  fallent.  Sicut  ille  Chrlstus  non 
est ,  quamvis  fallat  iu  nomine ,  ita  nec 
christianus  videri  potest  qui  non  per- 
manet  in  evangclii  ejus  et  fidei  vcritate» 

Nam  et  prophelare ,  et  damonia  ex- 
cludere,  et  virtutes  raagnas  in  terrft 
facere,  sublimis  utique  et  admirabilis 
res  cst,  non  tamen  regnum  cceleste  con- 
sequitur  quisquis  in  liis  omnibus  inve- 
nitur,  nisi  recti  et  justi  itineris  obser- 
vatione  gradiatur.  Denuntiat  Dominus 
ct  dicit  :  Multi  mihi  diccnt  in  illo  die  : 
Domine  ,  Domine ,  nonne  in  tuo  nomitig 
proplietavimus ,  el  in  iuo  nomine  da^mo- 
nia  exclusimus  ,  et  in  nomine  tuo  virtutes 
magnus  fecimus?  Et  tunc  dicam  illis  : 
Nunquain  vos  cognovi,  recedite  a  me  qui 
operamini  iniquitalem.  Justitia  opus  est, 
ut  promereri  quis  possit  Deum  judicem. 
Prseceptis  cjus  et  monitis  obtemperan- 
dum  est,  ut  accipiant  merita  nostra 
mercedem.  Dorainus  in  evangelio  suo 
cura  spei  et  fidei  nostraj  viam  compen- 
dio  breviante  dirigeret :  Dominus  Deus 
luus,  inquit,  Deus  unus  esl;  et  :  Diliges 
Dominum  Dcum  tuum  de  toto  corde  tuo, 
et  de  tota  anima  tua,  et  de  tola  virtutg 
tua.  IIoc  est  primum  mandatum ;  et  se- 
cundum  simile  huic  :  Diliges  proximum 
tuum  tanquam  te.  Jn  his  duobus  prcecep- 
tis  iofa  lex  pendet  et  prophetoB.  Unitatera 
simul  et  diloctionem  magisterio  suo 
docuit ,  prophetas  omncs  et  legem  pra»- 
ccptis  duoi)us  inclusit.  Quam  vero  uni- 
talem  servat,  quam  dilectioncm  custo- 
dit  aut  cogitat,  qui  discordiai  furore 
vesanus  ecclesiam  scindit,  fidem  de- 
struit,  pacera  turbat,  caritatemdissipat, 
sacramentura  prophanat  ? 

Malum  lioc,  Gdelissimi  fratres,  jam 
pridera  cocperat;  sed  nunc  crevit  cjus- 
dem  mali  infesta  clades,  et  exsui^epo 
ac  pullulare  plus  coepit  hxreticae  per- 
versitatis  et  schismatum  venenata  per- 
nicies  :  quia  et  sic  in  occasu  mu:wlj 
fieri  oporlebat,  prsenuntiante  per  apr>- 
stolura  nobis  et  praemonente  Spiritu 
sancto  :  In  novissimis,  inquit,  diebus 
aderunl  tempora  molesta,  et  erunt  /io- 


LIBER  DE  UNITATE  ECCLESI^ 


^7 


mines  sibi placentes ^  superhiy  iumidi,  cu- 
pidij  hlusphemi ,  parentihus  inohedientes , 
ingrati,  impii,  sine  affectu,  sine  fcedere , 
delatores,  inconlinentes ,  immites,  honum 
non  amantcs,  proditores,  procaces,  stu- 
pore  inflati,  voluptates  magis  quam  Deum 
diligentes,  hahentes  deformationem  reli- 
gionis  3  virtutem  autem  ejus  abnegantes. 
Ex  iis  sunt  qui  repunt  in  domos,  et  prx- 
dantur  mulierculas  oneratas  peccatis, 
quce  ducuntur  variis  desideriis,  semper 
discentes,  et  nunquam  ad  scienliam  veri- 
tatis  pefvenie^ites.  Et  quomodo  Jamncset 
lHambres  restiterunt  Moysi,  sic  ct  hi  re- 
sistunt  verilati ,  sed  non  proficient  pluri- 
mum.  Jmperitia  enim  eorum  man.festa 
erit  omnihus,  sicut  et  illorum  fuit.  Adim- 
plentur  quaecunque  praedicta  sunt,  et 
appropinquaute  jani  saeculi  fine,  ho- 
ininum  pariter  ac  temporum  probatione 
venerunt.  Magis  ac  magis  adversario 
saeviente  error  fallit,  extollit  stupor, 
livor  incendit ,  cupiditas  excoecat ,  de- 
jjravat  irapietas,  superbia  inflat,  dis- 
cordia  exasperat,  ira  praecipitat. 

Non  tamen  nos  moveat  aut  turbet 
nraltorum  nimia  et  abrupta  perfidia, 
6«d  potius  fidem  nostram  praenuntiaate 
rei  veritate  corroboret.  Ut  quidam  ta- 
les  esse  coeperunt ,  quia  haec  ante  prae- 
dicta  sunt,  ita  casteri  fratres  ab  ejus- 
modi  caveant,  quia  et  ha3c  ante  pr»- 
dicta  sunt,  instruente  Domino  et  di- 
ceute  :  Fos  autem  caveie ,  ecce  jyrcedixi 
vobis  omJim.Yitate,  quaeso  vos,  fratres, 
«jusmodi  homines,  et  a  latere  atque 
auribus  vestris  perniciosa  colloquia 
velat  contagium  mortis  arcete,  sicut 
scriptum  est :  Sepi  aures  tuas  spinis ,  et 
noli  audire  linguam  nequam.  Et  iterum  : 
Corrumpunt  ingenia  hona  confahulaliones 
pessimoe.  Docet  Dominus  et  admonet  a 
talihusrecedendum.  Ccecisunt,  inquit, 
duces  coecorum.  Ccecus  autem  ciscum  du- 
cens  simul  in  fo?eam  caduni.  Aversandus 
est  talis  atque  f  ugiendus  quisquis  fuerit 
ab  ecclesia  separatus.  Perversus  est 
hujusmodi  e.t  peccat,  ct  est  a  semetipso 
damnatus.  An  esse  sibi  cum  Christo 
videtur  qui  adversus  sacerdotes  Christi 
facit,  qui  se  a  cleri  ejus  et  plebis  so- 
cietate  secernit  ?  Arma  ille  contra  ec- 
clesiam  portat,  coutra  Dei  disposltio- 


nem  repugnat.  Ilostis  altaris,  adversus 
sacrificium  Christi  rebcllis,  pro  Ikio 
perfidusjpro  religione  sacrilegus,  iii- 
obsequens  servus,  filius  impius,  frater 
inimicus,  contemtis  episcopis,  et  Dei 
sacerdotibus  derelictis,  constituere  au- 
det  aliud  altare,  precem  alteram  illi- 
citis  vocibus  facere ,  dominicae  hostiie 
veritatem  per  falsa  sacrificia  propiia- 
nare,  nec  scire  quoniam  qui  contra 
ordinationem  Dei  uilitur,  ob  temerita- 
tis  audaciam  diviua  animadversioue 
punitur. 

Sic  Chore  et  Dathan  et  Abiron,qui 
sibi  contra  Moysen  et  Aaron  sacerdotem 
sacrificandi  licentiam  vindicare  conati 
sunt,poenas  pro  suis  statira  conatibus 
pependerunt.  Terra  compagi.bus  rupds 
in  profundum  sinum  patuit ,  stantes 
atque  viventes  recedentis  soli  hiatus 
absorbuit.  Nec  tantum  eos  qui  auctores 
fuerant  Dei  indignanlis  ira  percussii, 
sed  et  caeteros  ducentos  quinquaginta 
participes  ejusdem  furoris  et  comites , 
qui  coagulati  cum  iisdem  simul  ad  au- 
daciam  fuerant,  exiens  a  Domiuo  ignis 
properata  ultione  consumpsit,  adnio- 
nens  scilicet  et  ostendens  coulra  Deum 
fieri  quicquid  improbi  fuerint  ad  de- 
struendam  ordinatiouem  Dci  humaiia 
voluntate  conati.  Sic  et  Ozias  rex,  cum 
thuribulum  ferens,  et  contra  legem  Dei 
sacrificiura  sibi  violenter  assumens, 
resistente  sibi  Azariasaccrdote .  obtem~ 
perare  nollet  et  cederc,  divina  indig- 
natione  confusus  et  leprae  varietatc 
in  frontc  maculatus  est,  ea  parte  cor- 
poris  notatus  offenso  Domino,  ubi  sig- 
nantur  qui  Dominum  promerentur.  Et 
Ciii  Aaron ,  qui  imposuerunt  altari  ig- 
nem  alienum,  quem  non  praeceperat 
Dominus ,  in  conspectu  statim  Domini 
vindicautis  extincti  sunt. 

Quos  imitantur  scilicet  atque  sec- 
tantur  qui  Dei  traditione  contemta  alie- 
nas  doctrinas  appetunt  et  magisteria 
humanae  institulionis  inducunt;  quos 
increpat  Dominus  et  objurgat  in  evan- 
gelio  suo  dicens  :  Rejicilis  mandatum 
Dei,  ut  tradil.ionem  vestram  statuatis. 
Pejushoc  crimen  estquam  quod  admi- 
sisse  lapsi  videntur;  qui  tamen  in  poe- 
nitentiacriJDimsconstitutiDeuraplems 


^78 


DIVI  CTPRIA?^! 


fatisfactionibus  deprecantur.  Ilic  eccle- 
sia  quasritur  et  rogatur,  illic  ecclesiae 
repugnatur.  Hic  potest  necessitas  fuis- 
se,  illic  voluntas  tenelur  in  scelere. 
llic  qui  lapsus  est  sibi  tantum  nocuit, 
illic  qui  lia?rcsim  Tel  schisma  facere 
tonatus  est.  multos  secum  trahendo  de- 
cepit.  Hic  animoe  uuius  cstdamnum, 
illic  periculum  plurimorum.  Certe  pcc- 
casse  se  hic  et  intelligit  ct  lamentatur 
ct  plangit;  ille  tumens  in  pcctore  suo, 
et  in  ipsis  sibi  delictis  placens,  a  raa- 
tre  filios  segregat,  ovcs  a  paslore  sol- 
licitat,  Dei  sacramenta  disturbat.  Et 
cuni  lapsus  semel  peccaverit,  ille  quoti- 
tJie  peccat.  Postrcmo  lapsus  martyrium 
postmodum  consecutus  potest  regni 
promissa  percipere  ;  illc  si  cxtra  eccle- 
siam  fucrit occisus ,  ad  ecclosioe  uon  po- 
test  praeoiia  pcrvenire. 


CAJPUT  IV. 

I^on   mirandum  ,  si  ex  confessoribus  aliqui 
unilatcm  ecclesiae  scindant. 

Nec  quisquam  niiretur,  dilectissimi 
fratres,  eliam  de  confessoriLus  quosdam 
nd  ista  procedere,  inde  quoque  ali(juos 
tam  nefanda  quam  gravia  peccare.  >'e- 
«juc  enim  confcssio  immunein  facit  ab 
insidiis  diaboii,  aut  contra  tentationes 
ct  pericdla  et  incursus  atque  impetus 
s»cularesad!iuc  iu  sa?culo  positum  per- 
petuasecuritate  defendit.  Cx-terum  nun- 
quam  iu  confessoribus  fraudes  et  stupra 
et  adulteria  postmodum  videremus,  quae 
uunc  in  quibusdam  videntes  ingeinisci- 
mus  et  dolcmus.  Quisquis  il!e  coufessor 
cst.  Salomone  major  aut  melior  aut  Deo 
carior  non  est  :  qui  tamen  quandiu  in 
viis  Domini  ambulavit  tamdiu  gratiam 
quam  de  Domino  fuerat  consecutus  ob- 
tinuit;  postcjuam  dereliquit  Domini 
viam,  perdidit  et  graliam  Domini.  Et 
ideo  scriptum  est  :  Tcne  quod  habcs. 
iie  alius  acciijiat  coronain  tuam.  Quod 
utique  Dominus  uon  minaretur  anferri 
posse  coronam  justitire,  nisi  quia  rc- 
cedcntc  justitia ,  reccdat  necesse  est  et 
corona. 

Confesslo  cxor.iium  gloriae  est,  non 
incrilum  jam  corou3c;  ucc  pcrGcit  lau- 


dem,  sed  inltiat  dignitatem.  Curaqne 
scriptura  sit :  Qui  perseveravei-it  usque 
in  finem  ,  hic  sahus  crit,  quicquid  aute 
finem  fuerit  gradus  est  quo  ad  fasligiuin 
salutis  ascenditur,  non  terminus  quD 
jam  culminis  summa  teneatar.  Coufessor 
est;  sed  post  confessionem  periculum 
majus  est,  quia  plus  adversarius  provo- 
catus  est.  Confessor  est :  hoc  magis  slare 
debct  cum  Domini  evangeliopcr  evan- 
gelium  gloriam  cousecutus  a  Domino. 
Ait  euira  Dominus  :  Cui  muUum  dalur, 
mvUum  qiK^ritur  ab  eo;  el  cui  pltis  digni- 
talis  adscribilur,  phis  de  iUo  cxigitnr  ser^ 
f^ituds.  Nemoperconfessoris  exomi^luni 
pereat,  nemo  injuslitiam  ,  nttno  inso- 
lentiam .  nemo  perfidiam  dc  confesssoris 
moribus  discat.  Confessor  est.  Sit  hu- 
milis  et  quietus ,  sit  in  actu  suo  cum 
disciplina  modestus :  utqui  Christi  con^ 
fessor  dicitur,  Christum  quera  confite- 
tur  imitetur.  Namcum  dicatille,  Qui 
se  crtoUit  humiUabilur,  et  qui  htimiUat  se 
exaltabitur,  et  ipse  a  patre  exaltalus 
sit .  quia  se  in  terris  sermo  et  virtus  et 
sapientia  Dei  patris  humiliavit,  quo- 
modo  potest  exlollentiara  diligere  qui 
et  nobis  humilitatem  sua  lege  raanda- 
vit ,  et  ipse  a  patre  amplissimum  nomen 
prajmio  humilitatis  accepit?  Coufcxs-.r 
est  Christi ,  sed  si  non  postea  blasphe- 
metur  per  ipsum  majeslas  et  dignitas 
Christi.LinguaChristumconfessanonsit 
raaledica,  nou  sit  turbulenta,  non  con- 
viciis  et  lilibus  perslrepens  audiatur, 
non  contra  fratres  et  Dei  sacerdotes 
post  verba  laadis  serpentis  venena 
jaculetur.  Caeterura  si  culpabilis  et  dc- 
testabilis  postraodura  fuerit,  si  confes- 
sionera  suara  mala  conversatione  pro- 
degerit,  si  vitam  suara  turpi  foeditate 
maculaverit,  si  ecclesiam  denique.  ubi 
confessor  factus  est,  derelinquens,  et 
unitatis  concordiara  scindens ,  fidein 
primam  perfidia  posteriore  rautaverit , 
blandiri  sibi  per  coufessionera  non  po- 
test,quasi  sit  clectus  ad  gloriae  pr»- 
miura,  quando  e.\  hoc  ipso  magis  cre- 
verint  inerita  pcenarum. 

Nam  et  Judara  inter  apostolos  Dorai- 
nuselegit,  et  tamen  Dominum  Juda» 
postmoduin  prodidit.  \on  tamcn  idcirco 
apostolorura  fides  et  Crmilas  cecidit, 


LIBER  DE  UNITATE  ECCLESI^. 


179 


quia  proditor  Judas  ab  eorum  societate 
defecit.  Sic  et  hic  non  statim  confesso- 
rum  sanctitas  etdignitascomminutaest, 
quia  quorundam  fides  fracta  est.  Beatus 
JPaulus  apostolus  in  epistola  sua  loqui- 
tur  :  Quid  enim  si  exciderunt  a  fidc  qui- 
dam  Hlorum ,  numquid  infidelitas  illorum 
fidemDeievacuavit  ?  Ahsit.  Est  enim  Deus 
verax,  omnis  autem  homo  mendax.  Stat 
confessorum  pars  niajor  et  raelior  in 
fidei  suse  robore  et  in  legis  acdisciplinae 
dorainicae  veritate;  nec  ab  ecclesise 
pace  discedunt  qui  se  in  ecclesia  gra- 
tiam  consecutos  de  Dei  dignatione  rae- 
rainerunt;  atque  hoc  ipso  ampliorem 
consequuntur  fidei  suse  laudem  quod 
ab  eorum  perfidia  segregati  qui  juncti 
confessionis  consortio  fuerunt,  a  con- 
tagio  criminis  recesserunt,  vero  il- 
luminati  evangelii  lumine,  pura  et 
candida  Domini  luce  radiati,  tam  sunt 
in  conservanda  Christi  pace  laudabiles 
quam  fueruut  in  diaboli  congressione 
victores. 

CAPUT  V. 

Fugiendos  haereticos ;  et  in  unitate  et  caritate 
permanendum. 

Opto  equidem,  dilectissimi  fratres, 
ct  coii^lo  pariter  et  suadeo  ut ,  si  fieri 
potest ,  nemodefratribus  pereat  etcon- 
sentientis  populi  corpus  unum  gremio 
suo  gaudens  mater  includat.  Si  tamen 
quosdam  schismatum  duces  et  dissensio- 
nisautores  in  coeca  etobstinata  demen- 
tiapermanentes  non  potuerit  ad  salutis 
vlam  cousiliura  salubre  revocare ,  cae- 
teri  taraen  vel  simplicitate  capti ,  vel 
errore  inducti ,  vel  aliqua  fallentis  as- 
tutiae  calliditate  decepti,  a  fallaciae  vos 
laqueis  solvite,  vagantes  gressus  ab  er- 
roribus  liberate,  iter  rectum  viae  coeles- 
tis  agnoscite.  Contestantis  apostoli  vox. 
est :  PrcEcipimus  vohis ,  inquit,  imiomine 
Domini  nosfri  Jesu  Christi  ut  rccedatis  ah 
omnibus  fratrihus  amhulantihus  inordi- 
nate  et  non  secundum  traditionem  quani 
acccperunt  a  nohis.  Et  iterum  dicit  : 
ISeino  \5os  decipiat  inanihus  vcrbis.  Prop- 
terea  enim  venit  ira  Dci  super  filios  con- 
tumaciop.  NoUte  ergo  esse  participes  eo- 
nwL  Fieeedendum  cst  a  deiinquentibus, 


vel  immo  fugiendum ,  ne  dum  quis  raale 
ambulantibus  jungitur,  ct  per  itinera 
erroris  et  crirainis  graditur,  a  via  veri 
itineris  exerrans,  pari  crimine  et  ipse 
teneatur.  Deus  unus  est,  et  Christus 
unus,  et  una  ecclesia  ejus,  et  fides 
una,  et  plebs  una  in  solidam  corporis 
unitatem  coneordiae  glutino  copulata. 
Scindi  unitas  non  potest,  nec  corpus 
unum  discidio  compaginis  separari, 
divulsis  laceratione  visceribus  in  frusta 
discerpi.  Quicquid  a  matrice  disces- 
serit,  seorsum  vivere  et  spirare  non 
poterit,    substanliam   salutis  amittit. 

Monet  nos  Spiritus  sanctus  et  dicit : 
Quis  est  homo  qui  vult  vitam  el  amat  vi- 
dere  dies  optimos?  Contine  linguam  tuam 
a  malo,  et  lahia  tua  ne  loquantur  insi- 
diose,  Declina  a  malo  et  fac  bonum , 
qucerepacem  et  sequere  eam.  Pacem  qua3- 
rere  dcbet  et  sequi  filius  pacis ,  a  dis- 
sensionis  malo  continere  linguam  suara 
debet,  qui  novit  et  diligit  vinculum 
carilatis.  Inter  sua  divina  mandata  et 
raagisteria  salutaria  passioni  jam  proxi- 
raus  Dorainus  addidit  dicens  :  Pacem 
ditnitto  vohis,  pacem  meam  do  vobis. 
Hanc  nobis  haereditatem  dedit,  dona 
omnia  suae  pollicitationis  et  praemia  in 
pacis  conservatione  promisit.  Si  cohae- 
redes  Christi  sumus ,  in  Christi  pace 
maneamus.  Si  filii  Dei  sumus,  pacifici 
esse  debemus.  Beali,  inquit,  pacifici , 
quoniam  ipsifdii  Dei  vocahuntur.  Pacifi- 
cos  esse  oportet  Dei  filios.  corde  mites, 
sermone  simplices,  affectione  concor- 
des ,  fideliter  sibi  unanimitatis  nexibus 
cohaercntes. 

Hsec  unanimitas  sub  apostolis  olim 
fuit.  Sic  novus  credentiura  populus  Do- 
raini  mandata  custodiens  caritatera 
suara  tenuit.  Probat  scriptura  divina 
quae  dicit  :  Turha  autem  eoram  qui  cre- 
diderant  anima  et  mente  una  agebant. 
Et  iterum  :  Et  erant  perseverantes  om- 
nes  unanimes  in  oratione  cum  mulieribus 
et  Maria  quoe  fuerat  mater  Jesu  et  fralri- 
hus  efus.  Et  ideo  quia  efficacibus  preci- 
bus  orabant,  ideo  impetrare  cum  fiducia 
poterant  quodcunque  de  Domini  mise- 
ricordia  postulabaut. 

Innobis  verosicunanimitasdiminuta 
est,  ut  et  largitas  operationis  infracla 


im 


DIVI  CIPRIAZ^l 


est.  Doraos  tnnc  et  fundos  venunda- 
bant,  et  thesauro3  si])i  in  ccelo  repo- 
nentes,  distribueuda  in  usos  indigen- 
tium  pretia  apostolis  offerebant.  At 
nunc  de  patrimonio  nec  decimas  da- 
mus ;  et  cura  vendere  jubeat  Dominus, 
emimus  potius  et  augemus.  Sic  in  nobis 
emarcuit  vigor  fidei,  sic  credentium 
Toburelanguit.  Et  idcirco  Dominus  tem- 
pora  nostra  respiciens  in  evangelio  suo 
dicit  :  Filius  hominis  cum  venerit,  putas 
iiueniet  fidem  in  terra?  Videmus  fieri 
quod  ille  praedixit.  In  Deitimore,  iu 
lege  justitias,  in  dilectione ,  in  opere 
fides  nulla  est.  Nemo  futurorum  metum 
cogitat,  diem  Domini  et  iram  Dei  et 
incredulis  ventura  supplicia  et  statuta 
perlidis  aeterna  tormenta  nemo  conside- 
rat.  Quod  metucret  conscientia  nostra , 
si  crederet;  quia  non  credit  omnino, 
nec  metuit.  Si  autem  crederet,  et  cave- 
ret ;  si  caveret ,  evaderet. 

Excitemus  nos  quantum  possumus, 
dilectissimi  fratres,  et  &omno  inertise 


veteris  abrupto  ad  observanda  et  gereo. 
da  Domini  praecepta  vigilemus.  Simus 
tales  quales  esse  nos  ipse  praecepit  di- 
cens :  Sint  lumbi  vestri  accincli  et  lucema: 
ardentesin  manibus  vestris ,  etvossimiles 
hominibxis  expectantibus  dominum  suum 
quayido  veniat  a  nuptiis,  %U  cuj»  venerit 
et  puJsacerit  aperiant  ei.  Beati  servi  goos 
adveniens  Dominu^  imenerit  vigilantes. 
Accinctos  nos  esse  oportet,  ne  cum  ex- 
peditionis  diesvenerit,  impeditos  nos 
et  implicitos  apprehendat.  Luceat  in 
bonis  operibus  nostnim  lumea  et  ful- 
geatjUtipsum  nos  ad  lucem  claritatis 
stemdB  de  hac  saeculi  nocte  perducat. 
Expectemus  solUciti  semper  et  cauti 
adventura  Domini  repentinura,  ut 
quando  ille  puUaverit,  evigilet  Cdes 
nostra ,  vigilantiae  praemium  de  Domino 
receptura.  Si  liaec  mandata  serventur, 
si  haec  monita  et  praecepta  teneantur, 
opprimi  dormientes  diabolo  fallente 
non  possumus,  servi  vigiles  Christo  do- 
minante  regnabimus. 


LTBEE  DE  ORATIONE  DOMINICA. 


181 


LIBER 

DE  ORATIONE  DOMINICA(i)< 


CAPUT   I. 

Be  adoratione  Christiana,  ac  de  habita 
oranlis. 

EvANGELicA  praeccpla,  fratresdikc- 
tissimi ,  nihil  aliud  suut  quara  magiste- 
ria  divina,  fundamenta  sedificandae  spei, 
finnamenta  corroborandae  fidei,  nutri- 
raenta  fovendi  cordis ,  gubernacula  di- 
rigendi  itineris,  praesidia  obtinendae 
salutis  :  quae  dum  dociles  credentium 
mentes  in  terris  instruunt ,  ad  coelestia 
regna  perducunt.  Multa  et  per  proplie- 
tas  servos  suos  dici  Deus  voluit  et  au- 
diri;  sed  quanto  majora  quae  Filius  lo- 
qullur,  quae  Dei  sermo  qui  in  prophe- 
tis  fuit  propria  voce  testatur,  non  jam 
jnandans  ut  paretur  venientl  via,  sed 
ipse  veniens ,  et  viam  nobis  aperiens  et 
ostendens;  ut  qui  in  tenebris  mortis 
errantes  improvidi  et  coeci  prius  fui- 
mus,  luce  gratiae  luminati  iter  vita) 
duce  et  rectore  Domino  teneremus. 
Qui  inter  caetera  salutaria  sua  raonita 
et  praecepta  divina  quibus  populo  suo 
consuluit  ad  salutem ,  etiara  orandi 
ipse  formam  dedit,  ipse  quid  precare- 
mur  monuit  et  instruxit.  Qui  fecit  vi- 
vere,docuit  et  orare,  benignitate  ea 
scilicet  qua  et  caetera  dare  et  conferre 
dignatus  est ,  ut  dum  prece  et  oratione 
quam  Filius  docuit  apud  Patrem  loqui- 
mur,  facilius  audiamur. 

Jam  praedixerat  horam  venire  quando 
veri  adoratores  adorarent  Patrera  in 
«piritu  et  veritate,  et  implevit  quod 
ante  promisit ;  ut  qui  spiritum  et  ve- 
Titatem  de  ejus  sanctificatione  per- 
cepimusjde  traditione  quoque  ejus 
vere  et  spiritaliter  adoremus.  Quae 
enim  potest  esse  magis  spiritalis  oratio 


(1)  Scriptus  anno  232. 


qnam  quae  a  Christo  nobis  data  est,a 
quo  nobis  et  Spiritus  sanctus  missus 
est?  Quae  veraniagis  apud  Patrera  pre- 
catio  quam  quae  a  FiIio,qui  est  veritas, 
de  ejus  ore  prolata  est?  ut  aliter  orare 
quam  docuit  non  ignorantia  sola  sit, 
sed  et  culpa,  quando  ipse  posuerit  et 
dixerit :  Rejicilis  mandatum  Dei,  ut  tra- 
dilionem  veslram  statuatis.  Oremus  ita- 
que,  fratres  dilectissimi,  sicut  magister 
Deus  docuit.  Amica  et  familiaris  oratio 
est  Deum  de  suo  rogare,  ad  aures  ejus 
ascendere  Christi  oratione.  Agnoscat 
pater  fiiii  sui  verba  cum  precem  fa~ 
ciraus.  Qui  habitat  intus  in  pectore, 
ipse  sit  et  in  voce.  Et  cum  ipsum  ha- 
beamus  apud  Patrem  advocatum  pro 
peccatisnostris,  quando  peccatores  pro 
delictis  nostris  petiraus ,  advocati  nos- 
tri  verba  proraamus.  Nam  cum  dicat 
quia  quodcunque  petierimus  a  Patre 
in  nomine  ejus  dabit  nobis,  quanto  ef- 
ficacius  impetraraus  quod  petimus  in 
Christi  nomine,  si  petamus  ipsius  ora- 
tione? 

Sit  autem  orantibus  sermo  et  preca- 
tio  cum  disciplina,  quietem  contineus 
et  pudorera.  Cogitemus  nos  sub  con- 
spectu  Dei  stare.  Placendum  est  divi- 
nis  oculis  et  habitu  corporis  et  modo 
vocis.  Nam  ut  impudentis  est  clamori- 
bus  strepere ,  ita  contra  congruit  vere- 
cundomodestisprecibus  orare.  Denique 
magisterio  suo  Dominus  secreto  orare 
nos  praecepit,  in  abditis  et  semotislo- 
cis,  in  cubiculis  ipsis,  quod  raagis  con- 
venit  fidei;  ut  sciamus  Deum  ubique 
esse  praesentem,  audire  omues  et  vi- 
dere,  et  majestatis  suae  plenitudiue  in 
abdita  quoque  et  occulta  penetrare,  si- 
cut  scriptum  est  :  Ego  Deus  approxi' 
mans,  ct  non  Deus  de  longinquo,  Si 
abscondilus  fuerit  homo  in  abscondiiis, 

16 


iS2 


DIVI   CYPRIAM 


eqo  ergo  non  vidcho  eum  ?  I\'onne  ccelum 
H  terram  ego  impleo?  Et  iterum  :  In 
omni  loco  ocuU  Dei  speculantar  bonos  et 
malos.  Etquandoinunura  cum  fratrihus 
convenimus,  et  sacrificia  divina  cura 
Dei  saceniote  celebraraus,  verecundiae 
ot  discipliuce  raeniores  esse  dcbemus, 
iion  povsim  ventilare  preces  noslras  in- 
conditis  vocibus  ,  nec  petitionem  com- 
raendandam  modeste  Deo  tumultuosa 
loquacitate  jactare,  quia  Deus  noD  vo- 
cis  sed  cordis  auditor  est. 

Nec  admoMondus  est  clamoribus  qui 
fogitationes  h(»minum  videt.  probante 
Domino  et  dicente  :  Quid  cogftntis  ne- 
quam  in  cordibus  vestris?  Et  alio  Joco  : 
Et  scient  omnes  ecclcsiue  quia  ego  sum 
scrutator  renis  el  cordis,  Quod  Anna  in 
primo  Regnorum  libro  ecclesiae  typum 
portaus  custodit  et  servat ;  quae  Dorai- 
lium  non  clamosa  petitione,  sed  tacile 
ct  raodesteintra  ipsas  pectoris  latebras 
precabatur.  Loquebalur  prece  occulta , 
sed  manifesta  fide.  Loquebatur,  non 
voce .  sed  corde ,  quia  sic  Deuin  sciebat 
nudire;  et  impetravit  efficaciter  quod 
peliit,  quia  fideliter  postulavit.  Decla- 
rat  scriptura  divina  (juae  dicit  :  Loquc- 
bo.turin  corde  suo,  ct  hibiaejus  moveban' 
tur.  et  vox  ejus  non  audicbalur ,  et  exau- 
divit  eam  Deus.  Item  legimusinpsalrais: 
Dicite  in  cordibus  ct  in  stratis  vestris,  et 
ira7ispungimini.  P(>r  Hiereraiara  quoque 
hsic  eadeni  Spiritus  «-anctus  suggrrit 
ot  docet  dicons  :  Jn  sensu  autem  tibi  de- 
bvt  adorari  Dtus. 

Adoransautera,  fratres  dilectissimi, 
nec  illud  ignoret  quemadmodura  in 
teraplo cum  pharisseo  publicanus  orave- 
rit,  non  allevatis  in  ccjelum  impudenter 
oculis ,  nec  manibus  insolenter  ereclis , 
sed  pectus  suum  pulsans,  et  peccata 
inlus  inclusa  contestans,  divinaj  mise- 
ricordiae  implorabat  auxiliura.  Et  cum 
sibi  pharisaeu-)  placeret,  sanctificari  hic 
raugis  meruil  qui  sic  rogavit ,  qui  spem 
salutis  non  in  liducia  innocentiae  suae 
posuit,  cum  innocens  nemo  sit,  sed 
peccata  confessus  humiliter  oravit,  ct 
cxaudivit  orantera  qui  liuniilibus  igno- 
btit.  Qux'  Dominus  in  evangeiio  suo 
ponit  ot  dicil  :  Homincs  duo  nscenderunt 
:n  teiiipiHm  ijiarc,  iinus  nhoriscuus ,  et 


unuspublicanus.  Phariscsus  mm  stelisset, 
talia  apud  se  precabatur  :  Deus ,  gratias 
tibi  ago  quia  non  sum  sicut  ciBteri  homi- 
nes,  injusti,  raptores .  aduUeri ,  quomodo 
et  publicanus  iste.  Jejuno  his  in  sabbaio, 
dccimas  do  omnium  qucecunque  possideo. 
Publicayius  autem  de  longinquo  stabat.  et 
nequc  oculos  volebat  ad  cuclum  ?epare, 
sed  percutiebat  pectus suum  dicens  :  DeuSy 
propitius  esto  mihi  peccalori.  Dico  vobis, 
descendit  liic  justificatus  ia  domum  suam 
magis  quam  ille  pharismis.  Quia  omnis 
qui  se  exIoUit  humiliabitur ,  et  qui  se  ku-" 
7niliat  exaltabitur. 


C.ITUT  n. 

Expositio  orationis  Dominicae.  Ac  primum 
de  invocalione  huic  praefixa. 

QvTE  nos,  fratresdilectissimi,  de  di- 
vina  lectionc  discentes,  postquam  cog- 
noviraus  qualiter  ad  orationem  acce- 
dere  debeainus,  cognoscainus  docente 
Domino  et  quid  oremus.  Sic .  inquit, 
ora(c  ;  Pater  noster  qui  es  iyi  coelis ,  sanc- 
tificetur  nomen  iuum,  adieniat  regnum 
tuum ,  fiat  voluntas  tua  sicut  m  cuelo  et 
in  tei^a;  panem  noslrum  quolidianum 
da  nobis  hodie,  et  remille  nobis  debita 
nostra  sicut  et  nos  remittimus  debitoribus 
nostris ,  et  ne  nos  patiaris  iiuiuci  in  lentor 
tiuncm,  sed  libcra  nos  a  malo.  Amen. 

Ante  omnia  pacis  doctor  atqup  unita- 
tis  magister  singillatim  noluit  etpriva- 
tiin  precem  ficri,  ut  quis  cum  pre(!a- 
tur,  non  pro  se  tantum  precetur.  Non 
onim  dicimus ,  Patermeusquiesin  coelis, 
nec  Panem  menm  da  ntihi  hodie:  noc 
diraitti  sibi  tantum  unusquisque  debi- 
tum  postulat ,  aut  ut  intentationem  non 
inducatur,  atquc  a  malo  liberetur,  pro 
se  solo  rogat.  Publicacst  nobis  et  cora- 
munis  oratio;  et  quando  oramus,  non 
])ro  uno  sod  pro  toto  populo  oramus, 
quia  totus  populus  unuin  sumus.  Deus 
pacis  et  concordidC  magister ,  qui  docuit 
unitatein,  sic  orare  unum  pro  omnibus 
voluitquomodo  in  uno  omncs  ipse  por- 
(avit.  Ilanc  orationislogom  s(irvaverunt 
trespucri  in  camino  ignis  inclusi,  con- 
sonantes  in  prece,  et  spiritus  consen- 
siono  concor^ics.  Quod  doclaral  scrip- 


LIBER  DE  ORAT 
liirae  divinae  fides,  et  dum  docctquo- 
iiiodo  oraveriiit  tales,  dat  exempluin 
qood  imitari  in  precibus  debeamus,  ut 
talcs  esse  possimus.  Tunc  iUitres,  in- 
quit ,  quasi  ex  uno  ore  hymnum  canehant 
et  benedicehant  Dominum.  Loquebantur 
qtiasi  ex  uno  orc,  et  nondum  illos 
Christusdocueratorare.  Et  idcirco  oran- 
tibus  fuit  impetrabilis  et  efflcax  serino , 
quia  promerebatur  Dominura  pacifica 
et  simplex  et  spiritalis  oratio.  Sic  et 
apostolos  cum  discipulis  post  ascensum 
Domini  invenimus  orasse.  Erant,  in- 
quit,  fierseverantes  omncs  unanimes  in 
oralione  cum  mulieribus  et  Maria  quo' 
fuerat  mater  Jcsu  ct  fralribus  ejus.  Per- 
severabant  in  oratione  unanimes ,  ora- 
tionis  suaj  et  instantiam  simul  et  con- 
cordiam  declarantes  :  quia  Deus,  qui 
inhabitare  facit  unanimes  in  dorao ,  non 
admitti  in  divinara  et  aelernam  domura 
nisi  eos  apud  quos  est  uuanimis  oratio. 

Qualia  autem  sunt,  fratres  dileclissi- 
mi,oralionis  domiuicoe  sacramenta(i), 
qnam  multa,  quam  magna,  breviter  in 
serinone  collocta,  sed  iu  virtute  spiri- 
taliter  copiosa  ,ut  nibii  omnino  praiter- 
missuin  sit  quod  non  in  precibus  atque 
orationibus  nostris  coelestis  doctrinse 
compendio  comprebendatur.  Sic,  ait, 
oi'ate  :  Pater  nostcr  qui  es  in  coelis.  Ilomo 
novus,  rcnatus,  et  Deo  suo  per  gratiam 
cjus  restitutusPaferprimo  inlocodicit, 
qnifiliusessejam  coepit. /n  sua,  inquit, 
propria  venit ,  etsui  cum  non  receperunt. 
Quotquot  aulcm  cu})i  receperunt ,  dcdit 
illis  potcstaleni  ut  filii  Dci  fierent,  his  qui 
crcdunt  in  nomine  ejus.  Qui  ergocredidit 
in  nomine  ejus,  et  fuctus  est  Dei  filius, 
hinc  debet  incipere  ut  et  gratias  agat  et 
profiteatur  se  Dci  filium  ,  duin  noiuinat 
patrem  sibi  essc  iii  coelis  Deuin ,  con- 
testetur  quo(iue  inter  prima  statim  na- 
tivitatis  suae  verba  renuntiasse  se  ter- 
reno  et  caruali  patri,  et  palrera  solum 
nosse  se  et  habere  coepisse  qui  sit  in 
ccelis,  sicut  scriptuin  est  :  Qui  dicunt 
patri  et  malri,  non  novi  te,  et  filios  suos 
tio/i  agnovenmt ,  hi  custodierunt  prcecepta 
iva,  et  testamentum  tuum  scrvaverunl. 

Item  Doininus  in  evangelio  suo  prGe- 

<>)  3u(.r!  si^nificalus,  mysteria. 


lONE  DOMINICA.  iZ3 

cepit  ne  vocemus  nobis  pafrcra  in  lerra, 
quod  sit  scilicet  nobis  unus  pater  qui 
est  in  ccelis.  Et  discipulo  qui  mentionem 
defuncti  patris  fecerat  respondit  :  Sine 
morlui  mortuos  suos  sepeliant.  Dixerat 
eiiim  patrem  suuin  raortuuin  ,  cum  sit 
credcntiuin  patervivus.  INec  hocsolum, 
fratres  dilectissimi ,  animadvertere  et 
intelligere  debeinus  quod  appellemus 
patrem  qui  sit  in  coelis,  sed  conjungi- 
mus  et  dicimus,  Pater  noster,  id  est 
corum  quicredunt,  eorura  qui  per  eum 
sanctificati  et  gratiaj  spiritalis  nativi- 
tate  reparati  filii  Dei  esse  coeperunt. 
Quoe  vox  etiain  Juda^os  perstringit  et 
pcrcutit,qui  Christum  sibi  per  prophe- 
las  annuntiatum  ct  ad  se  prius  missum 
non  tanluin  infideliter  sprcverunt,  sed 
et  crudeliter  necaverunt  :  qui  jam  noQ 
possunt  patrcm  Deum  vocare ,  cum 
Doininus  eos  confuiuiat  et  redarguat 
dicens  :  Vos  de  diabolo  patre  npti  estis, 
et  concupiscenlias  palris  vcstri  faccre vul- 
tis.  Illeenim  homicida  fuit  ah  inilio ,  ct  in 
veritate  noyi  stetit,  quia  veritas  non  est 
in  ilio.  Et  per  Esaiain  propbetam  Deus 
clamat  indignans  ;  Filios  generavi  et 
exaltavi,  ipsi  autem  me  sp7-everunt.  Jg- 
novit  bos  possessorem  suum,  et  asinus 
proesepe  domini  sui ;  hraet  autem  me  nort 
cognovit,  et  populus  meus  me  non  intel- 
lcxit.  Vce  gens  pcccalrix,  populus  plenu^ 
peccalis,  semen  nequam ,  filii  scelcsti.  De- 
rcliquistis  Dominum ,  et  in  indignationem 
misistis  illum  sanctum  Jsrael.  In  quoruni 
exprobrationeni  cbristiani ,  quando  ora- 
mus,  Pater  noster  diciinus,  quia  noster 
essc  coepit,  et  Judrneorum,  qui  eum  re- 
liqucrunt ,  esse  desiit.  Ncc  peccator  po- 
pulus  potest  esse  filius;  sed  quibus 
rcmissa  pcccatorum  datur ,  eis  filiorum 
nomen  adscribitur,  etcis  aeternitas  re- 
promittitur,  Domino  ipsodicente  :  Om- 
nis  qui  facit  pcccatum  sernis  cst  peccati. 
Servus  autem  non  manet  in  domo  in  (sler- 
num,  filius  autem  manet  in  aslernum. 

Quanta  autem  Domini  indulgcntia, 
quanta  circa  nos  dignationis  ejus  et 
bonitatis  ubertas ;  qui  sic  nos  voluerit 
orationem  celebrare  in  conspectu  Dei 
ut  Deum  patrera  vocemus,  et  ut  est 
Christus  Dei  filius,  sic  ct  nos  Dei  filios 
uuncupemus?  Quod  nomen  nenio  nos- 


184  DIVI Cl 

irum  in  oratione  audcret  attingere, 
nisi  ipse  Dobis  sic  permisisset  orare. 
Mcraiuisse  itaque,  fratres  dilectissirai, 
et  scire  debemus  quia  quando  patrem 
Deum  dicimus,  quasi  lilii  Dei  agere 
deberaus,  ut  quomodo  nos  uobis  place- 
mus  de  Deo  patre ,  sic  sibi  placeat  et 
ille  de  nobis.  Conversemur  quasi  Dei 
templa ,  ut  Deum  in  nobis  constet  babi- 
taro.  Nec  sit  degener  actus  noster  a 
spjrilu,  ut  qui  coelestes  ct  spirilales 
«isse  coepimus,  nou  nisi  splritalia  et 
coelestia  cogitemus  et  agamus,quia  et 
ipse  Dominus  Deus  dixit  :  Eos  qui  cla- 
rificant  me  clarificabo ;  et  qui  me  spirnU, 
sjjemetur.  Beatus  quoque  apostoius  iu 
epistola  sua  posuit  :  Non  cstis  vestri. 
Empti  eniin  estispretio  maqno.  Clarificatc 
et  porlale  Deum  in  corpore  vestro. 


CAPUT  m. 

De  prima  petilione. 

PosThocdicimns:  Sanctificefurnomen 
luum.  Non  quod  optemus  Deo  ut  sancti- 
ficetur  orationibus  nostris,  sed  quod 
petaraus  ab  eo  ut  nomen  ejus  sanctifi- 
cetur  in  nobis.  Caeterum  a  quo  Deus 
sanctificatnr,  qui  ipsc  sanctiiicat?  Sed 
quia  ipse  dixit,  Sancti  estole ,  quoniam 
et  ego  sanclus  sum ,  id  petimus  et  roga- 
raus  ut  qui  in  baptismo  sanctificali  su- 
mus ,  in  eo  quod  esse  ca?pimus  perseve- 
remus.  Et  hoc  quotidie  depreGamur. 
Opus  est  enim  uobis  quotidiana  sancti- 
ficatione,  ut  (lui  quotidie  delinquimus, 
delicta  nostia  sanctificatione  as:idua 
ropurgemus.  Qua?  autem  sit  sanctifica- 
tio  quK  nobis  de  Dci  dignatione  confer- 
tur  apostolus  praedicat  dicens  :  j\cque 
formcarii,  neque  idolis  servienles,  neque 
aduitcri,  veque  moUes,  neque  masculo- 
ram  appetitores ,  neque  fures  ,  neque 
frauduieiUi ,  neque  ebriosi,  neque  male- 
iUi:i ,  neque  raptores  regnum  Dei  conse- 
quentur.  El  lic€c  quidem  fuistis;  sed  abluti 
eitis,  scd  jmtificali  estis,  sed  sanctificali 
estis  in  nomi.ie  Domininostri  Jesu  Christi 
ct  in  spiritu  Dei  nostri.  Sanctificatos  nos 
tlicit  in  nomine  Domini  JesuCbristi  et 
in  spiritu  Dei  nostri.  Ilsec  sanctificatio 
nt  in  nol)i>  p f^rmaneat  oramus.  tt  quia 


pria:^i 

Dominus  et  Judex  noster  sanalo  a  se  et 
Tivificato  comminatur  jani  non  deliu- 
quere,  ne  quid  ei  deterius  fiat,  hanc 
coutinuis  oralionibus  preceiu  facimui, 
hoc  diebus  ac  noctibus  postuiamus,  ut 
sanctificatio  et  vivificatio  quaj  de  Dei 
gratia  sumitur,  ipsius  protectioue  scr- 
vetur. 

CAPLT  IV. 

I>e  secunda  pelitione. 

Sequitcr  in  orationc  :  Adveniat  rtf' 
num  tuum.  Regnum  etiam  Dei  repnB- 
sentari  nobis  petimus,  sicuti  et  nomea 
ejus  ut  in  nobis  sanctificelur  postula- 
mus.  >am  Deus  quando  non  regnat?  aut 
apud  eum  quando  incipit  quod  et  sem- 
per  fuit  et  esse  non  desinit?  Nostrum 
regnum  petimus  advenire  a  Deo  nohis 
repromissura,  Chrisli  sanguine  et  pas-. 
sione  quaesitum ;  ut  qui  in  saeculo  ante 
servivimus,  postmodum  Christo  domi- 
nante  regnemus,  sicut  ipse  pollicetur 
ct  dicit:  Venile  benedicti  patris  mei,per- 
ciptte  regnum  quod  vobis  paratum  est  ab 
origine  mundi.  Potest  vero,  fratres  di- 
lectissimi ,  et  ipse  Christus  esse  regnum 
Dei,  quem  venire  quotidie  cupimus, 
cujus  adventus  ut  cito  nobis  repra?sen- 
letur  optamus.  Nam  cum  resurrectio 
ipsenostrasit,  quiain  ipsoresurgiraas, 
sic  et  regnum  Dei  potest  ipse  intelligi, 
quia  in  illo  regnaturi  sumus.  Beue  au- 
tein  regnum  Dei  petimus,  id  est,  reg- 
num  cceleste .  quia  est  et  terrestre  rcg- 
nura.  Sed  qui  renuntiavit  jam  sscula 
major  cst  et  honoribus  ejus  et  regno. 
H  ideo  qui  sc  Deo  et  Christo  dedicat, 
non  terrcna  sed  coelestia  regna  deside- 
rat.  Continua  autera  oratione  et  prece 
opus  est  ne  excidaraus  a  regno  coelesti, 
sicut  Judsi,  quibus  hoc  prius  prorais- 
sum  fuerat,  excidorunt,  Dominomani- 
fcstante  et  probante  :  Sluiti,  inquit, 
venient  ah  oriente  et  occidente ,  et  rectim- 
bcnt  cum  Abrafiam  et  Isaac  et  Jacob  m 
rcgno  ccelorum.  FUii  autem  regni  expel- 
kntur  in  tenebras  exteriores.  Illic  crit 
ploratio  ct  stridor  dentium.  Ostendit  quia 
antc  fiiii  regni  Judaei  erant,  quaiuio 
ctliriDeiesscpersevcrabant.Poslquain 
ccsNavit  circa  illos  nomen  paternuii!, 


tlBER  DE  ORATIONE  DOMINICA. 


185 


ccssavft  ct  regnum.  Et  ideo  cluistiani , 
qui  in  oratione  appellare  putremDeum 
coepimus 
Tcmat  oraiiuts* 


nos  et  ut  regnum  Dei  nobis 


CAPUT  V. 

De  tertla  i^etltione. 

ADDmus  quoque  et  dicimus,  Fiat 
voluntas  tua  sicut  in  ccdlo  et  in  tcrra ,  non 
ntDeus  faciat  quod  vult,  sed  ut  nos 
laccre  possimus  quod  Deus  vult.  Nam 
Deo  quis  obsislit,  quominus  quod  velit 
faciat?  Sed  quia  nobis  a  diabolo  obsis- 
titur  quominus  per  omnia  noster  ani- 
mus  atque  actus  Deo  obsequatur ,  ora- 
mus  et  petimus  ut  fiat  in  nobis  volun- 
tas  Dei ,  quae  ut  fial  in  nobis  opus  est 
Dci  voluntate ,  id  cst ,  ope  cjus  et  pro- 
tcctione;  quia  nemo  suis  viribus  fortis 
est,  sed  Dei  indulgentia  et  misericor- 
dia  tutus  est.  Denique  ct  Dominus  in- 
firmitatem  hominis  quem  portabat  os- 
tendens  ait :  Pater,  si  fieri poiest ,  trans- 
eat  a  me  calix  istc.  Et  excmplum  dis- 
cipulis  suis  tribuens  ut  non  voluntatem 
suam  sed  Dci  faciant,  addidit  dicens  : 
yerumtamen  non  quod  ego  volo ,  sed quod 
tu.  Et  alio  loco  dicit :  Non  desccndi  de 
calo  ut  faciam  voluntatcm  7neam,  sed\ 
roluntatem  ejus  qui  misit  mc.  Quod  si  j 
filius  obaudivit  ut  facerct  patris  volun-  [ 
tatem ,  quanto  magis  servus  obaudire  | 
debct  utfaciatdominivoluntatem,  sicut  i 
in.  cpistola  sua  Joannes  quoquc  ad  fa- 1 
ciendam  Dei  voluntatem  hortatur  et  j 
instruit  diccns  :  Nolile  diligere  mundum  ■, 
neque  ea  quce  in  mundo  sunt.  Si  quis  di-  j 
lexcrit  mundum ,  non  esl  caritas  patris  in  i 
flio  ;  quia  omne  quod  in  mundo  est,  con- 
cupisceniia  carnis  cst ,  et  concupiscenlia 
oculorum ,  et  amhitio  scecitli,  guce  non  est  \  ^^^  ^""*  adulteria , 
apatre,  sed  ex  concupiscentia  mundi,  et\  tnunditi(S,  spurcili(B 


misericordia,  in  moribus  dtsciplina, 
injuriam  facere  non  nossc ,  et  factaia 
possc  tolerare,  cura  fratribus  pacem 
tenere,  Deum  toto  corde  diligcre,  amare 
in  illo  quod  pater  est,  timere  quod 
Deus  est,  Christo  nihil  omnino  pnepo- 
nere,  quia  nec  nobis  quicquam  ilie 
praeposuit,  caritati  cjus  inseparabiliter 
adhaercre,  cruci  ejus  fortiter  ac  fiden- 
tcr  assistere,  quando  de  ejus  nomino 
ct  honore  certamen  est,  exhibere  in 
sermone  constantiam,  qua  conlitemur, 
in  qusestione  fiduciam,  qua  congredi- 
mur,  in  morte  paticntiam ,  qua  corona- 
mur.  Hoc  est  cohaeredcm  Christi  esse 
velle,  hoc  est  praeceptum  Dci  facere, 
hoc  est  voluntatem  patris  adimplcrc. 

Fieri  autem  petimus  voluntateni  Dei 
in  coelo  et  in  tcrra  ;  quod  utrumque  ad 
consummationem  nostrse  incolumitalis 
pertinet  et  salutis.  Nam  cura  corpus  c 
terra  et  spiritum  possideamus  e  cceIo, 
ipsi  terra  et  coelum  sumus ;  et  in  utro- 
que,  id  est,  et  corpore  et  spiritu,  ufc 
Dei  voluntas  fiat  oramus.Est  euim  inter 
carnera  et  spiritum  colluctatio,  et  dis- 
cordantibus  adversus  se  inviccm  quoti- 
diana  congressio ,  ut  non  quaj  volumus 
ipsa  faciamus,  dumspirilus  coelestia  et 
divina  quserit,  caro  terrena  et  ssecularia 
concupiscit.  Et  ideo  petimus  impensii 
inter  duo  ista  ope  ct  auxilio  Dei  con- 
cordiam  fieri;  ut  dum  et  in  spiritu  ct 
in  carne  voluntas  Dei  geritur ,  qua3  per 
eum  renata  est  anima  scrvetur.  Quod 
aperte  atque  manifestc  apostoIusPauIuj 
sua  voce  declarat :  Caro,  inquit,  concu^ 
piscit  adversus  spirilum ,  et  spiritus  adr' 
i^ersus  carnem.  Hcec  enim  iwiccm  adver^ 
santur  sibi,  ul  non  quce  vultis  ipsa  facia' 
tis.  Manifesta  autem  sunt  opera  carnis  , 
fornicationes ,  in^ 
idololatria,  vencfi- 


fnundus  transibit  et  concupiscentia  ejus  :   cia,  homicidia,  inimicitiis,  contentiones  , 


qui  autem  fecerit  voluntatem  Dei  manet 
in  ceternum ,  quomodo  et  Deus  manet  in 
cetemum.  Qui  in  ajternum  manere  vo- 
lumus,  Dei,  qui  aeternus  est,  volunta- 
tem  facere  debemus. 

Voluntas  autem  Dei  estquam  Christus 
ct  fccit  et  docuit.  Humilitas  in  conver- 
aatione,  stabilitas  in  fide,  verecundia 
invcrbis,  in  factisjustitia,  inoperibus 


cnmulationes  3  animositates ,  provocatio~ 
nes,  simultates,  dissensiones ,  hoereses  ^ 
invidiae,  ebrietates,  comessationes ,  et  /as 
similia,  quoe  prcedico  vobis  sicut  praedixi, 
quoniam  qui  talia  agunt  regnum  Deinon 
possidebunt.  Fructus  autem  spirilus  est 
caritas,  gaudium,  pax,  magnanimilas  (1 )  j 


(1)  Magnanimitas  hic  idem  GSt  ac  loogarunu- 
tv3,  lulientia. 


4S6  DIVI  CT 

honilas,  fides,  mansuetudo  .  continentia , 
castitas.  Et  idcirco  quotidianis  iinnio 
continuis  orationibus  hoc  precamur  et 
in  coelo  et  in  terra  voluntatem  circa  nos 
Dei  fieri :  quia  hsc  est  voluntas  Dei  ut 
terrena  coelestibus  cedant,  spiritalia  et 
divina  praevaleant. 

Potest  et  sic  intelligi,  fratres  dilec- 
tissimi.  ut  quoiiiam  raandat  et  monet 
Dominus  ctiam  iniraicos  diligerc  et  pro 
iisquoquequi  nos  persequuntur  orare, 
]>€taraus  et  pro  illis  qui  adhuc  terra 
&uiitet  necdum  ccelestes  essc  coeperunt, 
nt  et  circa  ilios  voluntas  Dei  fiat,  quam 
Cliristus  hominem  conservando  et  re- 
dintegrando  perfecit.  Nam  cum  disci- 
puli  ab  eo  non  jam  terra  appcllentur  , 
sGd  sal  terra3,  et  apostolus  primum  ho- 
minera  vocet  de  terrce  limo,secundura 
vcro  de  coelo,  merito  et  nos  qui  esse 
debemus  patri  Deo  similes  ,  qui  solem 
suum  oriri  facitsuper  bonos  et  malos. 
ot  pluit  super  justos  et  injustos,  sic 
Christo  monent.i  oramus  et  petimus  ut 
precem  pro  omnium  salute  faciamus; 
ut  quomodo  in  coelo,  id  est,  in  nobis  , 
per  Cdem  nostram  voluntas  Dei  facta 
est  ut  essemus  e  coelo,  ita  et  in  terra  , 
hoc  est  iu  illis  non  credentibus,  fiat 
voluntas  Dei ,  ut  qui  adhuc  sunt  prima 
nativitate  terreni,  incipiant  esse  coe- 
lcstes  ex  aqua  ct  spiritu  Dati. 

CATUT  VI. 

Dc  quarta  pelitione.' 

Procedfvte  oratione  postulamus  ct 
dicimus  :  Panem  noslrnm  quotidianum 
da  nobis  hodie.  Quod  potest  et  spirita- 
liter  ct  simpliciter  intelligi,  quia  et 
nterque  intellectus  utilit»te  divina  pro- 
licit  ad  salutem.  Nara  panis  vifaeCliris- 
tus  est ;  et  panis  hic  omniura  non  est , 
sed  noster  est.  Et  quoraodo  diciuius 
Pater  noiter,  quia  intelligentiura  et  cre- 
dentiiira  pater  est,  sic  et  panem  uos- 
ti'um  vocainus,  quia  Christus  corura  qui 
corpus  ejus  contingunt  paiiis  est.  Hunc 
aulem  panera  dari  nobis  quotidie  pos- 
tulumus ,  ne  qui  in  Christo  sumus,  et 
cucharistiam  quotidie  ad  cibum  salutis 
pccipimusjiatercedente  aliquo  graviore 


PRIANI 

delicto  ,  dnm  abstenti  et  non  commu- 
nicantes  a  coelesti  pane  prohibemur,  a 
Chri>ti  corpore  separemur,  ipso  prasdi- 
cante  et  monente  :  Ego  sum  panis  vitOB 
qui  de  ccelo  descendi.  Si  quis  ederit  de  meo 
pane ,  nVef  in  ceternum,  PanLs  auteni 
quem  ego  dedero  caro  mea  estpro  soecuU 
vila.  Quando  ergo  dicit  in  aeternum  vi- 
vere  si  quis  ederit  de  ejus  pane ,  ut 
manifestuin  est  eos  vivere  qui  corpixs 
ejus  attingunt  ct  eucharistiam  jure 
communicationis(i)  accipiunt,  ita  con- 
tra  timendura  est  et  orandum  ,  ne  dum 
quis  abstentus  separatur  a  Christi  cor- 
pore  procul  remaneat  a  salute ,  com- 
minante  ipso  et  dicente  :  ?iisi  ederitis 
carnemfilii  hominiset  biberitis sanguinem 
ejus,  non  habebilis  vitam  in  vobis.  Et  ideo 
panem  nostrum,  id  est,  Christum,  dari 
nobisquotidiepetiinus,  utqui  inChristo 
raaneraus  et  viviraus,  a  sauctificatioue 
ejus  et  corporc  non  recedamus. 

Potest  vero  et  sic  intelligi ,  ut  qui 
saeculo  renuntiaviraus,  et  divitias  ejus 
et  pompas  fide  gratiae  spiritalis  abjeci- 
mus,  cibura  nobis  tantum  petamus  et 
victum,  quando  instruat  Dominus  ct 
dicat  :  Qui  non  renunliat  omnibus  qucB 
sunt  ejus,non  polest  meus  discipulus  esse^ 
Qui  autem  Christi  coepit  esse  discipulus, 
secundum  magistri  sui  vocem  renun- 
tians  omnibus,  diurnum  debet  cibura 
petere  nec  in  longum  desideria  peti- 
tionis  extendere,  ipso  iterum  Doraino 
praBscribente  et  dicente  :  ?iolite  in  cras* 
tinum  cogitare.  Crastinus  enim  ipse  cogi' 
tabil  sibi.  Sufficit  dici  malitia  sua.  Merito 
ergo  Christi  discipulus  victum  sibi  ia 
diera  postulat,  qui  de  crastino  cogitare 
prohibetur;  quia  et  contrarium  sibi  fit 
et  repugnans  ut  quajramus  in  saeculo 
diu  vivcre  qui  petirausregnumDei  ve- 
lociler  advenire.  Sic  et  beatus  aposto- 
lus  monet  formans  ct  corroborans  spei 
nostraeac  fideifirroitatera.  Ai7a7,  inquit, 
inlulimus  in  huncmundam,  verum  nec 
auferre  possumus.  Habentes  itaque  exJa- 
bilionem  {'2)  et  tegumentum ,  his  conlenfi 


(1)  Jure  coininunicatiotut  frui  dicuotur  qui  ab 
Ec(  lesia  non  surit  separali. 

(2i  Exhibitionem  ,  hoc  est  undc  sc  exhibeanL 
Vocabulujn  juris,  quo  sicnifixratur  riclus  e» 
veililus. 


IIBER  DE  ORAT 

simus.  Qui  autem  volunt  dii>ites  fierii  in- 
cidunt  in  tentationem  et  muscip\dam  et 
desideria  muUa  el  nocentia,  qu(2  mergunt 
hominem  in  perditionem  et  in  interHum. 
Radix  enim  omniuni  malorum  est  cupi- 
ditas,  quam  quidam  appetentcs  naufra- 
daverunt  a  fide  et  inscruerunt  se  doloribu^ 
multis. 

Docetnon  tantum  contemnendaSjSed 
«t  periculosas  esse  divitias ,  illic  esse 
Tadicem  malorum  blandientium,  cceci- 
tatem  mentis  humanae  occulta  decep- 
Uone  fallentium.  Unde  et  divitem  stui- 
tum  saeculares  copias  cogitantem  et  se 
exuberantium  fructuum  largitate  jac- 
tautem  redarguit  Deus  dicens  :  Stulte , 
hac  nocte  cxposlulatur  anima  tua.  Quai 
ergo  jyarasti  cujus  erunt  ?L3etabatur  stul- 
tus  in  fructibus  ipsa  nocte  moriturus; 
et  cui  vita  jam  deerat,  victus  abundan- 
tiam  cogitabat.  Contra  autem  Dominus 
perfectum  et  consummatum  docet  fieri 
qui ,  omnibus  suis  venditis  atque  in 
Tisum  pauperum  distributis,  ilhesaurum 
sibi  condat  in  coelo.  Eum  dicit  posse  se 
scqui  et  gloriam  dominicae  passionis 
imitari ,  qui  expeditus  et  succinctus 
iiullis  laqneis  rei  familiaris  involvitur, 
8ed  solutus  ac  liber  facultates  suas  ad 
Deum  ante  pra^missas  ipse  quoque  co- 
raitatur.  Ad  quod  ut  possit  unusquisque 
parare  se ,  sic  discat  orarc  et  de  ora- 
tionislege  qualis  esse  debeat  noscerc. 

Neque  enim  dcesse  quotidianuscibus 
potest  justo,  cum  scriptum  sit  :  Non 
occidet  Dominus  fame  animam  justam. 
Et  iterum  :  Junior  fui,  et  senui;  et  non 
mlijuslum  derelictum,  neque  semen  ejus 
gucere/is  paMfjn.ItemDominuspromittat 
et  dicat  :  Nolite  cogitare  dicentes  :  Quid 
edemus,  aut  quid  hibemus,  aut  quid  ves- 
Uemur?  Hcec  enim  nationes  quosrunt.  Scit 
autem  patcr  vester  quia  horum^omniuiu 
ihdigctis.  Qucerite  pinmum  regnum  Dei 
ef  justitiam  ejus,  et  hwc  omnia  appo- 
ncntur  vobis.  Quaerentibus  rcgnum  et 
justitiara  Dei  omnia  promittit  apponi. 
Nara  cum  Dei  sint  omnia,  babenti  Dcum 
nihil  deerit,  si  Deo  ipse  non  desit.  Sic 
Danieli  in  leonum  lacu  jussu  regis  in- 
cluso  prandium  divinitus  procuratur, 
et  iiiter  feras  esurientes  et  parcentes 
homo  Dei  pa;citur.  Sic  alitur  Helias  in 


lONE  DOMINICA.  487 

fuga;  etin  solitudinc  corvis  ministran- 
tibus,  et  volucribus  cibum  sibi  appor- 
tantibus  ,  in  pcrsecutione  nutrilur.  At- 
que,  0  humanae  malitiae  detestanda 
crudelitas,  feraeparcunt,aves  pascunt, 
et  homines  insidiautur  et  sasviuut! 


CAPUT  vn. 

De  quinla  petitione. 

PosT  hsec  et  pro  peccatis  nostris  do- 
precamur  dicentes  :  El  remitte  nobis 
debita  nostra  sicut  et  nos  remittimus  de^ 
bitoribus  nostris.  Post  subsidium  cibi 
petitur  et  venia  delicti ;  ut  qui  a  Deo 
pascitur,  in  Deo  vivat,  nec  tantum  prao- 
senti  et  temporali  vitoe  sed  et  aeternae 
consulatur;  ad  quam  veniri  potest,  si 
peccata  donentur  :  quae  debita  Dominus 
appellat,  sicut  in  evangelio  suo  dicit  ; 
Dimisi  tibi  omne  debitum,  quia  me  ro- 
gasti.  Quam  necessario  autem  ,  quam 
providenter  et  salutariter  admonenmr 
quod  peccatores  sumus,  qui  pro  peccatis 
rogare  compellimur,  ut  dum  indulgen- 
lia  de  Dco  petitur,  conscientiae  suae  ani- 
mus  recordetur!  Ne  quis  sibi  quasi  in- 
iiocens  placeat  et  se  extollendo  plus 
pereat ,  instruitur  et  docetur  peccare 
se  quotidie,  dum  quotidie  pro  peccatis 
jubetur  orare.  Sic  denique  et  Joannes 
in  epistola  sua  monet  dicens  :  Si  dixe- 
rimus  quia  peccatum  non  habemus ,  nos 
ipaos  decipimus,et  vcritas  in  nobis  noii 
est.  Si  auteni  confessi  fuerimtis  peccata 
noslra,  fldelis  et  jastus  esl  Dominus  qui 
nobis  pcccata  dimillul.  In  epistola  sna 
utrumque  complexus  est.quod  et  ro- 
gare  pro  peccatis  debeamus,  et  impe- 
tremus  indulgentiam  cum  rogaraus. 
Ideo  et  fidelem  dixit  Dominum  ad  di- 
mittenda  peccata ,  fidera  pollicitationis 
suae  rcservantem.  Quia  qui  orare  nos 
pro  debitis  et  peccatis  docuit,paternam 
misericordiam  promisit  et  veniam  se- 
cuturam. 

Adjunxitplanectaddiditlegem,certa 
nos  conditioue  et  sponsione  constrin- 
gens  ,  ut  sic  nobis  dimitti  debita  postu- 
lemus,  sccundum  quod  et  ipsi  debito- 
ribus  nostris  diniittimus  ,  scienles  im- 
petrari  non  posse  quod  pro  peccatis 


463  rivi  c 

petimus,  nisi  ct  ipsi  circa  debitures 
iiostros  paria  fccerimus.Idcirco  et  alio 
in  loco  dicit  :  In  qua  mensura  tnensi 
Juerilis,  in  ea  remetietur  vobis.  Et  qui 
S)Omis  post  dimissum  sibi  a  domiuo 
omne  debitum  conservo  suo  noluit  ipse 
•iimiltere,  in  carcerem  religatur.  Quia 
indulgerc  conservo  suo  noluit,  quod  sibi 
a  Doniino  indultum  fuerat  amisit.  Qua? 
adhuc  furtiusChristus  in  prceceplis  suis 
majore  censura}  suae  vigore  proponit. 
Cu/rj  sleteritis,  inquit,  ad  orationem,  re- 
inittitc  si  quid  habetis  adversus  aliqucm, 
ut  ct  pater  tester  qui  in  ccelis  est  remiitat 
peccata  veslra  vobis.  Si  auten  vos  non 
remiserilis,  neque  pater  vestcr  qui  in  ccelis 
cst  remiltet  vobis  peccala  vestra.Lxcu- 
salio  libi  nulla  in  die  judicii  superest, 
ctxm  secundum  tuani  seutLntiam  judi- 
ceris,  et  quod  feceris  hoc  et  ipse  pa- 
liaris.Pacilicosenim  et  coucordes  at^iuc 
unanimes  esse  in  domo  sua  Deus  prae- 
cipit,  et  qualcs  nos  fccit  sccunda  nali- 
vitate,  tales  vult  renatos  pcrseverare  ; 
ut  qui  Clii  Dei  esse  coepimus,  iu  Dei 
pace  maneamus;ctquibusspiritus  unus 
est,  unus  sit  et  animus  et  sensus.  Sic 
Jiec  sacrificium  Deus  recipit  dissidcn- 
tiSjGtab  altari  reverteutem  priusfratri 
reconciliari  jubet,  ut  pacificis  precibus 
t:t  Deus  possit  esse  pacatus.  Sacrificium 
Deo  majus  est  pax  uostra  et  fraterna 
concordia,  et  de  unitate  Patris  et  Filii 
et  Spiritus  sancti  plebs  adunata. 

IVeque  enim  in  sacrificiis  quae  Abel 
et  Cain  primi  obtulerunt  munera  eorum 
Deus  sed  corda  iutuebatur,  ut  ille  pla- 
ceret  in  munere  qui  placebat  in  corde. 
Abel  pacificus  etjustus,  dum  Deo  sa- 
crificat  innocenter,  docuit  et  caeteros, 
quando  ad  altarc  munus  oflerunt,  sic 
veuire  cum  Dei  timore,  cum  simplici 
cordc,  cum  legc  justitiae,  cum  concor- 
diae  pacc.  Merito  ille  dum  in  sacrificio 
Dei  talis  est,  ipse  postmoduin  sacrifi- 
cium  Dco  factus  est,  ut  martyrium 
primus  ostendcns  iuitiarct  sanguinis 
sui  gloria  dominicampassionem,  qui  ct 
justitiam  Domini  habuerat  et  pacem. 
Talcs  denique  a  Domino  coronantur, 
tales  ia  die  judicii  cum  Domino  judica- 
bunt.  Caeterum  discordans  et  dissidcns 
et  paccm  cum  fn-tribus  non  Uabcus, 


YPRIA.Xl 

I  secundum  quod  Lcalus  apostolus  ct 
scriptura   sancta   testatur,  uec  si  pr^j 

1  noinine  Christi  occisus  fuerit,  crimcii 
dissensionis  fraternae  poterit  evadere, 
quia  sicut  scriptum  est  :  Qui  fratrem 
suum  odit,  homicida  est,  nec  ad  regnum 
coelorum  penenit  aut  cum  Deo  vivit  Ito- 
micida,  non  potest  esse  cum  Christo  qai 
imitalor  Judae  maluit  esse  quam  Chrisll. 
Qualc  delictum  est,  quod  nec  baptisnw 
sanguinis  putest  ablui!  Quale  crimeu 
est,  quod  martyrio  non  potest  cxpian! 


CAPUT    VUI. 

De  sex(a  petitione. 

iLLUiy  quoque  nccessane  admonct 
Dominus  ut  in  oratiunc  dicamus  :  Ct 
ne  nos  patiaris  induci  in  tcniationfm. 
Qua  in  parte  ostcnditur  nihil  contra  nos 
advcrsarium  possc  ,  nisi  Deua  anle  per- 
miserit;  ut  omnis  limor  noster  et  de- 
votio  alque  observatio  ad  Deum  c<nh- 
vertatur,  quando  in  tentaliodibus  no»- 
tris  nihii  malo  liceat,  nisi  potestas  indc 
tribuatur.  Prubat  scriplura  divina  qi.-ai 
dicit  :  f^cnil  J\abuchodonosor  rex  Baby- 
lonice  in  Uierusalem,  et  eipuijnabat  eam, 
el  dedil  eam  Dominus  in  manu  ejus.  Da- 
tur  autem  potcstas  adversus  nos  mak) 
secundum  nostra  peccata  ,  slcut  scrip- 
tum  est  :  Quis  dedit  in  dircptioncm  Jacob 
et  Jsracl  eis  qui  pi-cedantur  iilum  f  ISonne 
Deus  cui  peccaverunl,  el  nolebanl  in  vio 
ejus  ambutare  ncque  audire  legem  ejus, 
et  superduxlt  super  eos  irain  animationis 
sum  ?  Et  iterum  Salomone  peccante  et  a 
praeccptis  atque  a  viis Domini  recedento 
positum  est  :  Et  excitavil  Dominus  Sata- 
nan  ipsi  Salomoni. 

Potestas  vcro  duplicitcr  adversus  nos 
datur,vel  ad  poenam  ,  cum  delinqui- 
mus,  vel  adgloriam,  cum  probamur; 
siculi  de  Job  factum  videmus,  mani- 
festante  Dco  et  diceute  :  Ecce  omnia 
quoicunque  Jiabcl  in  manus  tuasdo;  sed 
ipsum  cavc  ne  tangas!  Et  Dominus  in 
evangelio  suo  loquitur  tempore  passio- 
nis  ;  I\'uHam  haberes  adversian  mc  po- 
testatem  ,  nisi  dalum  cs^et  libi  dcsupcr. 
Quando  autem  rogamus  nc  in  tenlatio- 
nem  veniamus,  admoncn.ur  ihfirinitalis 


LIBER  DE  ORATIONE  DOMINICA. 


VoJ 


f.t  imbecillitatis  nostrae  dum  sie  roga- 
inus,  ne  quis  se  insolenter  extollat,  ne 
quis  sil)i  superbe  atque  arroganter  ali- 
quid  assumat,  ne  quis  sibi  aut  confes- 
fiionisaut  passionis  gloriara  suam  ducat, 
cuni  Dominus  ipse  humilitatem  doccns 
dixerit  :  Figilate,  et  orale  ne  veniatis  in 
terUationem,  Spiritus  qiiidem  promptus 
est,  caro  autem  inprma ;  utdum  pra^cedit 
bumiiis  et  suramissa  confessio,  et  datur 
totara  Deo ,  quicquid  suppliciter  cum 
timore  et  honore  Dei  petitur  ipsius  pie- 
tate  pra?stetur. 

CAPUT  IX. 

De  septima  petilione. 

POST  ista  omnia  in  consummatione 
orationis  venit  clausula  universas  pe- 
titiones  et  preces  nostras  collecta  bre- 
vitate  concludens.  In  novissirao  enim 
ponimus  :  Sed  libera  nos  a  malo,  com- 
prehendentes  adversa  cuncta  quae  con- 
tra  nos  in  hoc  mundoraolitur  inimicus ; 
a  quibus  potest  esse  fida  et  firraa  tutela, 
si  nos  Deus  liberet,  si  deprecautibus 
atque  iraplorantibus  opcm  suam  prse- 
£tet.  Quando  autem  dicimus,  lihera  nos 
a  malo,  uihil  remanet  quod  ultra  adhuc 
debeat  postularijquando  semel  protec- 
tionem  Dei  adversus  raalum  petamus ; 
qua  impetrata ,  contra  orania  quae  dia- 
bolus  et  mundus  operantur  securi  sta- 
raus  et  tuti.  Quis  enim  ei  de  saeculo 
metus  est  cui  in  sasculo  Deus  tutor  est  ? 

CAPUT  X. 

De  orandi  necessitate,  juxta  praeceptum  et 
exemplum  Chxisti :  de  modo  orandi ,  ac  de 
eleemosyna- 

QuiD  rairura ,  fratres  dilectissirai ,  si 
oratio  talis  est  quam  Deus  docuit,qui 
magisterio  suo  omnem  precera  nostram 
salutari  sermone  breviavit?  Hoc  jara 
per  Esaiam  prophetara  fuerat  ante  prse- 
dictum,  cum  plenus  Spirittt  sancto  de 
Dei  majestate  ac  pietate  loqueretur. 
Ferhum  constimmans,  inquit,  et  hrevians 
in  justitia,  quoniam  sermonem  breviatum 
faciet  Deus  in  toto  orhe  ierrce.  Nam  cum 
Dei  sermo  Dominus  noster  Jesus  Chris- 
tus  omnibus  venerit,et  collisens  4octos 


pariter  et  indoclos  omni  sexui  atqnc 
ajtati  prajcepta  salutis  ediderit,  pra>- 
ceptorum  suorum  fecit  grande  compen- 
dium,utin  disciplina  coelesti  discen- 
tium  memoria  non  laboraret ,  sed  quod 
esset  simplici  fidei  necessarium  velo- 
citer  disceret.  Sic  cum  doceret  quid  sit 
vita  seterna,  sacramentum  vitae  magna 
et  divina  brevitate  complexus  est  di- 
cens  :  Ha^c  est  autem  vila  ceterna,  ut 
cognoscant  te  solum  ct  verum  Deum ,  et 
quem  misisti  Jesum  Cliristum.  Item  cura 
de  lcge  et  prophetis  praecepta  prima  et 
raajora  decerperet :  v^wdj,  inqmt,  Israel, 
Dominu^  Deus  tuus  Deus  unus  est.  Ei 
dHiges  Dominum  Deum  iuum  de  toto 
corde  tuo ,  et  de  iota  anima  tua ,  et  de 
tota  virlufe  tua.  Uoc  est  primum  manda" 
tum.  El  secundum  simile  est  huic  :  Diligcs 
proximum  tibi  tanquam  te  ipsum.  In  his 
duobUiS  prceceplis  tota  lex  pcndet  et  pro- 
phelae.  Et  iterura  :  Qucecunque  volueriKs 
ut  faciant  vobis  homines  bona,  ita  et  vos 
facite  illis.  Uozc  est  enim  lex  et  propheioe. 

Nec  verbis  tantura  ,  sed  et  factis  Bo- 
minus  orare  nos  docuit ,  ipse  orans  fre- 
quenter  et  deprecans,  et  quid  facer« 
nos  oporteret  exerapli  sui  contestationa 
demonstrans,  sicut  scriptura  est  ;  Ipae 
aulem  fuil  secedens  w  soliludinem  et  ado- 
rans.  Et  iterum  :  Exivit  in  monfem 
orare,  ct  fuit  pernoctans  in  oratione  Dei. 
Quod  si  ille  orabat  qui  sine  peccato 
erat,  quanto  magis  peccatores  oportet 
orarel  Et  si  ille  per  totam  noctem  ju- 
giter  vigilans  continuis  precibusorabat, 
quanto  nos  magis  in  frequentanda  ora- 
tione  debemus  nocte  vigilare  ? 

Orabat  autera  Dominus  et  rogabat, 
non  pro  se,  qnid  enim  pro  se  innocens 
precaretur,  sed  pro  delictis  nostris, 
sicut  et  ipse  declarat  cura  dicit  ad  Pe- 
trum  :  Ecce  satanas  poslulavit  ut  vos 
vexaret  quomodo  iriticum.  Ego  autem 
rogavi  pro  tene  deficiat  fides  iua.  Et  post- 
modum  pro  omnibus  Patrem  deprecatur 
dicens  :  Non  pro  his  autem  rogo  solis , 
scd  el  pro  illis  qui  credituri  sunt  per  ver- 
bum  ipsorum  in  me,  ut  omnes  unum 
sint,  sicut  fu,  Paler,  in  me  et  ego  in  fe,  ut 
et  ipsi  in  nobis  unum  sint.  Magna  Domini 
propter  salutem  nostram  benignitas  pa- 
riter  et  pietas  5  ut  noo  contentus  quod 


♦  90  DfVI  CYPRfANl 

nos  sanguiiie  suo  redimeret,  adhuc  pro 
nobis  amplius  et  rogarel.  Ro^^antis  au- 
tem  desiderium  videte  ([uod  fuerit,  ut 
(juomodo  unum  sunt  Pater  et  rilius,  sic 
et  nos  in  ipsa  unitate  maneamus.  Ut 
hinc  quoque  possit  inteliigi  quantum 
delinquat  qui  unitatem  scindit  et  pa- 
cem  ,  cum  pro  hoc  et  rogaveritDomi- 


Quipropter  soUicite  et  cante  apostolus 
adnionet  dicens,  Inslate  oralioni  vigiian^ 
lcs  in  ea.  dcicens  scilicet  et  ostendens  eos 
iiiipetrare  quod  postulant  de  Deo  posse 
quos  Deus  videat  iu  oratione  vigilare. 

Orarites  autera  non  inlructuosis  nec 
nudis  precibus  ad  Deum  vcniant.  Inef- 
licax  petitio  est,  cum  precatur  Deum 


nus,volens  scilicct  sic  plebem  suam  '  sterilis  oralio.  Nam  cum  omnis  arbor 


salvam  fieri  et  in  pace  vivere,  cum 
&ciret  ad  reguum  Dei  discordiam  uon 
venire  (1). 

Quando  autem  stamus  ad  orationem, 
fratres  dilectissijni ,  vigilare  el  incum- 
Lere  ad  preces  toto  corde  debemus. 
G)gitatio  omnis  carnalis  et  Stficularis 
abscedat,  nec  quicquam  tunc  animus 
quam  id  solum  cogitet  quod  precatur. 
Ideo  et  sacerdos  ante  orationem  praefa- 
tione  praemissa  parat  fratrum  mentes 
dicendo, Sarsum  corda;ut  dum  respon- 


non  faciens  fructum  excidatur  et  iu 
ignem  raittatur,  utique  et  serrao  non 
liabens  fructum  promereri  Deum  non 
potest,  quia  nulla  est  operatione  fce- 
cundus.  Et  ideo  scriptura  divina  instruit 
dicens  :  Bona  est  oratio  cum  jejunio  et 
eleeniosyna.yam  qui  in  die  judicii  prae- 
mium  pro  operibus  et  eleemosynis 
redditurus  est,  hodie  quoque  ad  ora- 
tionem  cum  operatione  venienti  be- 
niguus  auditor  est.  Sic  deuique  Corne- 
lius  centurio  cum  oraret.raeruit  audiri. 


dct  plebs,  Hahemxis  ad  Dominnm,  ad- j  Fuit  enim  faciens  raultas  eleeraosynaa 
raoueaturnihil  aliud  se  quam  Dorainum  |  in  plebem  et  semper  orans  Deum.  Huic 
cogitare  debere.  Claudalur  contra  ad-  1  circa  boram  nonam  oranti  astitit  ange- 
versarium  pectus,  et  soli  Deo  pateat ,  1  lus  testimonium  reddens  sui  operis  et 
necad  se  boslem  Dei  tempore  orationis  I  dicens  :  Coi-neli,  orationes  tuae  et  elee- 
adire  patiatur.  Obrepit  enim  frequenter  j  ??jos}'MCB  tuoe  ascendtrunl  ad  mcmoriam 
et  penetrat,  et  subtiliter  fallens  preces  cora»i  Deo.  Cito  orationes  ad  Dcum 
nostras  a  Deo  avocat ,  ut  aliud  habea-  asceudunt,  quas  ad  Deuui  merita  nostri 
mus  in  corde,  aliud  in  voce,  quando  j  operis  imponunt. 
intentione    sincera  Domiuum    debeat !     Sic  et  Rapliael  angelus  Tobiae  oranti 


non  vocis  sonus  ,  sed  aninius  et  sensus, 
orare.  Quae  autem  sognilia  est  alienari 
et  rapi  ineplis  cogitatitynibus  et  pro- 
phanis  cum  Dominum  deprecaris,  quasi 
sit  aliud  quod  magis  debeas  cogitare 
quara  quod  cum  Deo  loqueris?  Quo- 
modo  te  audiri  a  Deo  postulas,  cum  te 
ipse  non  audias?Vis  esse  Deuni  memo- 
rem  tui  cum  rogas,  quando  tu  ipse  me- 
raor  tui  non  sis'  Hoc  est  ab  boste  in 


semper  et  semper  operanti  testis  fuii 
dicens  :  Opera  Dei  reselare  et  confiteri 
honorificum  est.  I\'am  quando  orabus  tu 
el  Sarra  j  ego  obtuli  menoriam  orationis 
veslrce  in  coixspeclu  claritatis  Dei.  Et  cum 
sepelires  tu  mortuos  simpUciter,  el  quia 
non  es  cunctatus  exsurgrre  et  derelin- 
quere  prandium  tuum,  sed  ubisti  et  con- 
didiM  )nortuum  ,  missus  sum  tentarc  te; 
el  iterum  me  misit  Deus  curarc  te  ct  Sar- 


totum  non   cavere.   IIoc  est,  quando    ram  nuruni  iuam.  Ego  enim  sum  Ra- 


oras  Deura,  majestatem  Dci  neglig^ntia 
orationis  onendere.  Hoc  est  vigilare 
uculis  et  corde  dorjnire,  cum  dei)rat 
cbristiauus  etcum  dorjuit  oculis  corde 
vigilare,  sicut  scriptum  est  ex  persona 
ecclesia;  lociuentis  in  Cantico  cantico- 
rum  :  Eqo  dormio,  el  cor  meum  vigilat. 


(i)  Alludit  ad  fibulam  Disrordire,  qunni 
dearum  onmitiMi  iinam  non  inlcrfuisse  ccle- 
itraiis  in  ((Blu  uai*itii  Pelci  ac  ThcUdi:>  poclae 
uugcuaur. 


phacl ,  unus  ex  seplem  angelis  juslis  qui 
assislimus  et  conversamur  ante  claritatem 
Df/.  Per  Esaiam  quoijue  Duminus  ad- 
raonet  et  docet  similia  cojitestans  : 
Sohe,  inquit,  omnem  nodum  injnsliliae , 
resoUe  suffocaliones  impotentium  com- 
merciorum  (1).  Dimitte  qunssatos  in  rc- 


(I)  Pro  siiffijcatioiies  impoltntiatu  comtperciorum 
habct  Vulgita  :  !.t.<ricH!ox  deprimentt$  Siiinifi- 
oaTitur  clortdium  fasciculi ,  in  quibus  fffine- 
ralorum  CdlujiiDi<£  continculur 


LIBER  DE  ORATI 

guiem,  et  omnem  consignalionem  injustam 
dissipa,  Franqe  esurienli  paneiu  tuum, 
et  egenos  sine  tecto  incluc  in  domum  tuam, 
Si  videris  nudum,  vesli;  et  domeslicos 
seminis  tui  non  despicies.  Tunc  erumpet 
temporaneum  lumen  tuum ,  el  vestimenta 
tua  cito  orientur,  etprasibit  ante  te  jusli- 
iia ,  et  claritas  Dei  circumdabit  te.  Tunc 
exclamabis ,  et  Deus  exaudiet  te,  et  dum 
adhuc  loqueris  dicet  :Ecce  adsum.  Adesse 
se  repromittit  et  audire  ac  protegere 
se  eos  dicit  qui  injustitise  iiodos  de  corde 
solventes  et  eleemosynas  circa  domes- 
ticos  Dei  secundum  ejus  praecepta  fa- 
cientes,  dum  audiunt  quodDeus  prae- 
cipit  fieri,  ipsi  quoque  a  Deo  merentur 
audiri.  Beatus  apostolus  Paulus  in  ne- 
cessitate  pressurse  adjutus  a  frutribus  , 
opera  bona  quse  fiunt  sacrificiaDei  dixit 
esse.  Saturatus  sum,  inquit,  recipiens  ab 
Epaphrodito  ea  quoe  a  vobis  missa  sunt , 
odorem  suavitatis,  sacrificium  accepfum 
ct  placilum  Deo.  Nam  quaudo  quis  mi- 
seretur  pauperis,  Deum  foenerat;  et 
qui  dat  minimis,  Deo  donat,  spiritaliter 
Deo  suaTitatis  odorem  sacrificat. 

CAPUT  XI. 

De  lempore  orandi. 

In  orationibus  vero  celebrandis  in- 
venimus  observasse  cum  Daniele  tres 
pueros  in  fide  fortes  et  in  captivitate 
victores  horam  tertiam,  sextam,  no- 
nam,  sacramento  scilicet  trinitatis,  quse 
in  novissimis  temporibus  manifestari 
habebat.  Nam  et  prima  hora  in  tertiam 
veniens  consuramatum  numerum  trini- 
tatisostendit.Itemque  adsextara  quarta 
procedens  declarat  alteram  trinitatem. 
Et  quando  a  septima  nona  completur , 
per  ternas  lioras  trinitas  perfecta  nu- 
meratur.  Quae  liorarum  spatia  jampri- 
dem  spiritaliter  deterrainantes  adora- 
toresDeistatutis  et  legitimis  ad  precera 
temporibus  servabant.  Et  manifestata 
postmodum  res  est,  sacramenta  oliin 
fuisse  quod  ante  sic  justi  precabantur. 
Nam  supef  discipulos  hora  tertia  de- 
scendit  Spiritus  sauctus,  qui  gratiam 
dominicse  repromissionis  implevit.  Item 
Petrus  hora  sexta  in  tectum  superius 
ascendens  signo  pariter  et  voce  Dei 


ONE  D0:^INICA.  491 

monentis,  instructus  est  ut  omnes  ad 
gratiam  salutis  admitteret,  cum  du 
emundandis  gentilibus  ante  dubitaret. 
Et  Dominus  hora  sexta  crucifixus  ad 
nonam,  peccata  nostra  sanguine  suo 
abluit,  et  ut  redimere  etvivificare  nos 
posset ,  tunc  victoriam  suara  passione 
perfecit. 

Sed  nobis,  fratres  dilectissimi,  praeter 
horas  antiquitus  observatas  orandi  nune 
et  spatia  et  sacramenta  creverunt.Nani 
et  mane  orandum  est,  ut  resurrectio 
Domini  matutina  oratione  celebretur, 
Quod  olira  Spiritus  sanctus  desigriabat 
in  psalmis  dicens  :  Rex  mcus  et  Deus 
meus,  quoniam  ad  ie  orabo,  Domine ; 
mane  exaudies  vocem  meam,  mane  as- 
sislam  tibi,  et  contemplabor  ie.  Et  ite- 
rum  per  prophetam  loquitur  Dominus  : 
Diluculo  vigilabunt  ad  me  dicenles  :  Ea^ 
mus  et  revertamur  ad  Dominum  Deum 
nostrum.  Recedente  item  sole  ac  die 
cessante  necessario  rursus  orandum 
est.  Nam  quia  Christus  sol  verus  et  dies 
est  verus,  sole  ac  die  saeculi  recedente, 
quando  oramus  et  petimus  ut  super  nos 
lux  denuo  veniat,  Christi  precamur  ad- 
ventum  lucis  ajternae  gratiam  praebitu- 
rura.  Christura  autem  diem  dictum  de- 
clarat  inpsalraisSpiritus  sanclus.  Lapj5, 
inquit,  quem  reprobaverunt  OBdificantes , 
hic  factus  est  in  caput  anguli.  A  Domino 
factus  est  iste,  et  est  admirabilis  in  oculis 
nostris.  Iste  est  dies  quem  fecit  Doininus^ 
ambulemus  et  jucundemur  in  eo.  Item 
quod  sol  appellatus  sit  Malachias  pro- 
pheta  testatur  dicens  :  Vobis  autem, 
qui  timetis  nomen  Domini,  orietur  sol 
justiti^E  ,  et  in  alis  ejus  curatio  est.  Quod 
si  in  scripturis  sanctis  sol  verus  et  dies 
verus  est  Christus ,  hora  nulla  a  cJjris- 
tianis  excipitur  quominus  frequenter 
ac  semper  Deus  debeat  adorari ;  ut  qui 
in  Christo  hoc  est  in  sole  et  in  die  vero 
sumus,  insistaraus  per  totum  diem  pre- 
cibus  et  oreraus ,  et  quando  mundi  lego 
decurrens  vicibus  alternis  noxrevoluta 
succedit,  nullum  de  nocturnis  tencbris 
esse  orantibus  damnum  potest,  quia 
filiis  lucis  et  in  noctibus  dies  est.  Quando 
enira  sine  luraine  est,  cui  lumen  in 
corde  est?Aut  quando  sol  ei  et  dies  noa 
est,  cui  sol  et  dies  CUristus  est? 


192  DIVI  CT 

Qui  autem  in  Cbristo,  lioc  est  in  lu- 
mine,  semper  sumus,  ncc  noctibusab 
oratione  cessemus.  Sic  Anna  vidua  sine 
intermissione  rogans  semperetvigilans 
perseverabat  in  promerendo  Deo,  sicut 
in  evangelio  scriptura  est.  Non  recede- 
bat ,  inquit,  de  templo,  jejuniis  et  oratio- 
nibus  serviens  nocte  ac  die.  Viderint  vel 
gentiles,  qui  necdum  illuminati  sunt, 
vel  Judsei,  qui  deserlo  lumine  in  tene- 
bris  remanserunt.  Nos,fratres  dilectis- 
simi,qui  in  Domini  luce  scmper  su- 
xnas,  qui  meminiinus  ct  teuemus  quld 


PRIANl 

esse  accepta  gratia  coepeTlmus,  compa- 
temus  noctem  pro  die.  Ambulare  nos 
credainus  semper  in  lumine,  non  impe- 
diamur  a  tenebris  quas  evasimus.Nulla 
sint  boris  noctumis  precum  damna, 
nulla  orationum  pigra  et  ignava  di». 
pendia.  Per  Dei  indulgentiam  recreati 
spiritaliter  et  renati  imitemur  quod 
futuri  sumus.  Habituri  in  regno  sine 
interventu  noctis  solum  diem,  sic  nocte 
quasi  in  lumine  vigilcmus.  Oraturi 
semper  et  acturi  gratias  Deo,  bic  quoque 
oraie  et  gratias  agere  nou  desinaraua» 


LTBER  ;^D  DEMETRIANUM. 


m 


LIBER 

AD  DEMETRIANUM  0). 


PRyEFATIO. 

CcAticianti  respondere  diu  dedignatus,  tan- 
dem  rumpit  Cyprianus  silentium. 

Oblatrantem  te  et  adversusDeum, 

qui  unus  et  verus  est,  ore  sacrilego  et 

verbis  irapiis  obstrepentem  frequenter, 

Demetriane ,  contemseram ,  verecun- 

Uius  ac  melius  existiraans  errantis  im- 

peritiam  silentio  spernere    quam  lo- 

quendo  dementis  iusaniara  provocare. 

IVec  hoc  sine  magisterii  divini  auctori- 

tate  faciebam,  cum  scriptum  sit  :  In 

aures  imprudentis  noli  quicquam  dicere; 

ne  quando  audierit,  irrideal  sensalos  ser- 

mones  iuos.  Et  iterum  :  NoU  respondere 

imprudenii  ad  imprudenliam  ejus,  ne  si~ 

milis  fias  illi.  Et  sanctum  quoque  jubea- 

mur  intra  conscientiam  nostram  tenere 

nec  inculcandum  porcis  et  canibus  ex- 

ponere ,  loquente  Domino  et  dicente  : 

Ne  dederitis  sanctum  canibus,  neque  mi- 

seritis  margaritas  vestras  ante  porcos,  ne 

inculcent  eas  pedihus ,  et  conversi  clidant 

vos.  Nam  cum  ad  me  saepe  studio  magis 

contradicendi  quam  voto  discendi  ve- 

nires,  et  clamosis  vocibus  personans 

malles  tua  impudenlcr  ingerere  quam 

nostra  patienter  audire ,  ineptum  vide- 

batur  congredi  tecura ,  quando  facilius 

esset  et  leviusturbulenti  maris  concitos 

fluctus  clamoribus  retundere,    quam 

tuam  rabiem  tractalibus  coercere.  Certe 

ctlabor  irritus  etnuUus  effectus,  offerre 

lumcn  coeco  ,  sermonem  surdo,  sapien- 

tiam  bruto;  cum  nec  sentire  brutus 

possit,  nec  coecus  lumen  admittere,nec 

surdus  audire. 

Ha)c  considerans   saepe  contlcui ,  et 


impatientem  patientia  vici,  cum  nec 
docere  indocilem  possem,  nec  irapium 
religione  comprimere,  nec  furentem 
lenitate  cohibere.  Sed  enira  cum  dicas 
plurimos  conqueri  quod  bella  crebrius 
surgant,  quod  lues,  quod  fames  soe- 
viant ,  quodque  imbres  et  pluvias  se- 
rena  longa  suspendant  nobis  imputari , 
tacere  ultra  non  oportet;  ne  jam  non 
verecundiae  sed  diffidentise  esse  inci- 
piat  quod  taceraus,  et  dum  crimina- 
tiones  falsas  contemnimus  refutare, 
videaraur  crimen  agnoscere.  Respondeo 
igitur  et  tibi,  Demetriane,  pariter  et 
caeteris  quos  tu  forsitan  concitasti ,  et 
adversum  nos  odia  tuis  raaledicis  voci- 
bus  seminando,  comites  tibi  plurcs 
radicis  atque  originis  tuse  pullulatione 
fecisti;  quostamen  serraonis  nostri  ad- 
raittere  credo  rationem.  Nam  qui  ad 
malum  motus  est  mendacio  fallenlej 
miilto  magis  ad  bonum  movebitur  ve- 
ritate  cogente. 


(1)  Is  forle  fuit  vel  proconsul  in  provincia 
Africse,  vel  judex  aul  unus  e  consiliariis  in 
civilate  Carlhaginensi,  vel  polius  unum  ali- 
queia  e  sophLstis. 


CAPUT  I. 

Mundi   mala   et    calamitates   ob    senectufem 
naturae  fleri  primo  contendit. 

DixTSTi  per  nos  fieri  et  quod  nobis 
debeant  imputari  omnia  ista  quibus 
nunc  mundus  quatituret  urgetur,quod 
dii  vestri  a  nobis  non  colantur.  Qua  iii 
parte,  quia  ignarus  divinaj  cognitionis 
et  veritatis  alienuses,  illud  primo  in 
loco  scire  debes,  senuisse  jam  mun- 
dura  (t),  non  illis  viribus  stare  quibus 
prius  steterat,  nec  vigore  et  robore  eo 
valere  quo  antea  pra?valebat.  Hoc  etiam 
nobis  tacentibus ,  et  nuUa  de  scripturis 


(1)  Alludit  ad  veterum  philosophorum  et 
poetarum  sententias,  asserenlium  munduia 
seneclute  deleriorem  fieri,         . 

1  / 


194  DIVI  CI 

sanctis  praedicationibusque  (livinis  do- 
cumenta  promentibus,  mundus  ipse 
jam  loqultur  et  occasum  sui  rerum 
labentium  probatione  testatur.  Non 
liyeme  nutricndis  seminibiis  tanta  im- 
brium  copia  est,  non  frugibus  aestate 
torrendis  solis  tanta  flagrantia  est,  nec 
sic  vernante  terapcrie  sata  Iseta  sunt, 
nec  adeo  arboreis  foetibus  autumna  foe- 
cunda  sunt.  Minus  de  effossis  et  fatigatis 
montibus  eruuntur  marmorum  crustae, 
minus  argenti  et  auri  opes  suggerunt 
exhausta  jam  metalla,  et  pauperes 
venae  breviantur  in  dies  singulos  et  de- 
crescunt ,  deflcit  in  arvis  agricola  ,  in 
mari  nauta,  miles  in  castris,  innocentia 
in  foro ,  justilia  in  judicio ,  in  amicitiis 
concordia,  in  artibus  peritia ,  in  mori- 
Ijus  disciplina.Putasne  tu  tantamposse 
Eubstantiam  rei  senescentis  existere , 
quantum  prius  potuit  novella  adliuc  ei 
vegeta  juventa  pollere?Minuatur  ne- 
cesse  est,  quicquid  fme  jam  proximo 
in  occidua  et  exlrema  devergit.  Sic  sol 
in  occasu  suo  radios  minus  claro  et 
igneo  splendorc  jaculatur,  sic  decli- 
nante  jam  cursu,  exoletis  cornibus  luna 
tenuatur,  et  arbor  quae  fuerat  ante 
■viridis  et  fertilis ,  arescentibus  ramis 
fit  postmodura  sterili  senectute  defor- 
inis ,  ct  fons  qui  exundantibus  prius 
venis  largiter  profluebat,  seneclute  dc- 
ficiens ,  vix  modico  sudore  distillat. 
Haec  sententia  mundo  data  est,  hoec 
Dei  lex  est  ut  omnia  orta  occidant  et 
aucta  senescant,  et  infirmentur  fortia, 
et  magna  minuantur,  et  cum  infirmata 
et  dirainuta  fucrint ,  fmiantur. 

Christianis  imputas  quod  minuantur 
singula  mundo  senescente.  Quid  si  et 
scncs  iraputent  christianis  quod  minus 
valeantinscnectutc,  quod  non  perinde 
ut  prius  vigeant  auditu  aurium,  cursu 
pedum ,  oculorura  acie ,  viriura  robore , 
succo  visccrum  ,  molc  meinbrorura,  et 
cum  olim  ultra  octingcntos  et  nongen- 
tos  annos  vita  hominuin  longaeva  pro- 
cedcret,  vix  nunc  possit  ad  ccntena- 
rium  numeruin  perveniri?  Canos  vide- 
musinpueris,capillidcficiuntantequam 
crescant ;  nec  aetas  in  senectute  dcsinit , 
sed  incipita  senectute.  Sic  in  ortu  adhuc 
9U0  ad  fincin  nativitas  propcrat.  sic 


PRIANI 

quodcunque  nunc  nascitur  mundi  ipsiua 
senectutc  degenerat.  Ut  nemo  miran 
dcbeat  singula  in  mundo  coepisse  defi- 
cere ,  quando  totus  ipse  jara  mundus  iii 
defectione  sit  ct  in  fine. 


CAPUT  II. 

Propter  scelera  slerilitale,  fame,  lue  conGci 
{jeniLS  hunianum 

QuOD  autem  crebrius  bella  conti- 
nuant  (1),  quod  stcrilitas  etfamessolli- 
citudinem  cumulant,  quod  saevientibus 
morbis  valctudo  frangitur,  quodhuraa- 
num  genus  luis  populatione  vastatur, 
et  lioc  scias  esse  praedictum,  in  novia- 
simis  temporibus  multiplicari  mala  et 
adversa  variari ,  ct  appropinquante  jam 
judicii  die  magis  ac  magis  in  plagas 
generis  humani  censuram  Dei  indignan- 
tis  accendi.Non  enim,  sicut  tua  falsa 
qucriinonia  et  imperilia  veritatis  ignara 
jactat  etclamitat,  ista  accidunt  quod 
dii  vestri  a  nobis  non  colantur ,  sed 
quod  a  vobis  non  colatur  Deus.  Nam 
cum  ipse  sit  mundi  dominus  et  rector, 
ct  cuncta  arbitrio  cjus  et  nutu  gerantur, 
necquicquam  fieri  pos?it  nisi  quod  aut 
fecerit  aut  ficri  ipsc  permiserit,  utiquc 
quando  ea  fiunt  quic  irara  Dci  indignan- 
tis  ostendunt,  non  proptcr  nos  fiunt,  a 
quibus  Deus  colitur,  sed  delictis  ctrae- 
rifis  vestris  irrogantur,  a  quibus  Deus 
omnino  nec  quaeritur  nec  timclur,nec 
relictis  vanis  supcrstitionibus  religio 
vern  cognoscitur:  ut  qui  Deus  unus  est 
omnibus,  unus  colatur  ab  omnibus  et 
rogetur. 

Ipsum  denicfue  audi  loquentem,  ip« 
sum  vocc  divina  instrucntcm  nos  pari- 
tcr  ac  monentem :  Dominum  Deum  tuum 
adorahis,  inquit,  cl  illi  soli  servies.  Et 
itorum  :  Nonerunt  libidiioliiabsqueme. 
\.t  iterura  :  Nolile  ambulare  post  deos 
(dicnos  ut  servialis  eis,  et  ne  adoraveritis 
eos ;  et  ne  incilelis  me  in  operibus  manuum 
restrarum  ad  disperdendos  vos.  Propheta 
item  Spirilu  sancfo  plcnus  contestatur 
ot  dcnuntiat  irain  Dei  dicens  :  Haic  di- 


(1)  Dc  bellis  loquilur,  tum  Golhorum  , 
(  onlra  quos  pnfjnans  ocrisusest  imperaior  Dc- 
riiis,  lum  aliis  mngis  frequenlibus  sub  Gi»llo 
cl  Volusiano. 


LIBER  AD  DEMETRIANUM. 


VXi 


cit  Dominus  omnipotens  :  Eo  quod  domus 
mea  deserta  esl ,  vos  aulem  sedamini  unus- 
quisque  in  domum  suam ,  propterea  ahsti^ 
nebit  ccelum  a  rore,  ei  terra  suhtrahet 
procreationes  suas,  et  inducam  gladium 
super  terram  et  super  frumentum  et  super 
vinum  ct  super  oJeum  et  super  homines  et 
super  pecora  et  super  omnes  lahores  ma- 
nuum  eorum.  Item  propheta  alius  repe- 
tit  et  dicit :  Et  pluam  supcr  unam  cin' 
tatem,  et  super  aliamnon  pluam,  Pars 
una  compluelur ,  et  pars  super  quam  non 
pluero  arefiet.  Et  congregabuntur  ducB  et 
tres  civitates  in  unam  civitatem  potandas 
aquce  causa ,  nec  satiabuntur ;  et  non  con- 
vertimini  ad  me ,  dicit  Bominus. 

Indignatur  ecce  Dominus  et  irascitur, 
ct  quod  ad  eum  non  convertamini  com- 
minatur;  et  tu  miraris  aut  quereris  in 
liac  obstinatione  et  contemtu  vestro  si 
rara  desuper  piuvia  descendat,  si  terra 
situ  pulveris  squaleat,  si  vix  jejunas  et 
pallidas  herbas  sterilis  gleba  producat , 
si  vineara  debilitet  grando  caedens,  si 
oleam  detruncet  turbo  subvertens,  si 
fontem  siccitas  statuat,  aerem  pestilens 
aura  corrumpat ,  hominem  morbida  va- 
letudo  consumat ,  cum  omnia  ista  pec- 
catis  provocantibus  veniant,  et  plus 
cxacerbetur  Deus  quando  nihil  talia  et 
lanta  proficiant.  Fieri  enim  ista  vei  ad 
disciplinamconturaacium  vel  ad  poenam 
malorum  declarat  in  scripturis  sanctis 
idem  Deus  dicens  :  Sine  causa  percussi 
filios  vestros,  disciplinamnon  exceperunt. 
Et  propheta  devotus  ac  dicatus  Deo  ad 
ha?c  eadem  respondet  et  dicit  :  Ferbe- 
rastieos,  nec  doluerunt;  flagellasli  eos , 
nec  voluerunt  accipere  disciplinam.  Ecce 
irrogantur  divinitus  plagae,  et  nullus 
Dei  metus  est.  Ecce  verbera  desuper  et 
llagella  non  desunt ,  ettrepidatio  nulla , 
nulla  formido  est.  Quid  si  non  interce- 
deret  rebus  humanis  vcl  ista  censura , 
quanto  adhuc  major  in  hominibus  esset 
audacia ,  facinorum  impunitate  secura  ? 

Quereris  quod  minus  nunc  tibi  uberes 
fontes  et  aurae  salubres  et  frequens  plu- 
via  et  fertilis  terra  obsequium  prae- 
beant ,  quod  non  ita  utilitatibus  tuis  et 
voluptatibus  elementa  dcserviant.  Tu 
cnimDeo  servis,  per  quera  tibi  cuncta 
deserviunt;  famularis  iliij  cujus  uutu 


tibi  universa  famulantur.  Ipse  de  servo 
tuo  exigis  servitutem ,  et  homo  homi- 
nem  parere  tibi  et  obedire  compellis. 
Et  cum  sit  vobis  eadem  sors  nascendi, 
conditio  una  raoriendi,  corporum  raa- 
teria  consirailis,  animarum  ratio  com- 
munis,  aequali  jure  et  pari  lege  vel  vc- 
niaturin  istum  raundum  vel  demundo 
postraodum  recedatur,  tamen  nisi  tibi 
pro  arbitrio  tuo  serviatur,  nisi  ad  vo- 
Juntatis  obsequium  pareatur,  imperio- 
sus  et  nimius  servitutis  exactor,  fla- 
gellas,  verberas,fame,  siti,  nuditafe, 
ferro  etiara  frequenter  et  carcere  affli- 
gis  et  crucias;  et  non  agnoscis  miser 
DorainuraDeum  tuum,  cum  sic  exer- 
ceas  ipse  dominatum  ? 

Merito  ergo  incursantibus  plagis  non 
desunt  Dei  flagella  nec  verbera  :  qu» 
cum  nihil  istic  promoveant,  nec  ad 
Deum  singulos  tanto  cladium  terroro 
convertant,  raanet  postmodum  carcer 
aeternus  et  jugis  flamma  et  poena  per- 
petua;  nec  audietur  illic  rogantium 
gemitus,  quia  nec  hic  Dei  indignantii 
terror  auditus  est5*qui  per  prophetam 
clamat  et  dicit :  Audile  sermonem  Do- 
mini,  filii  Israel ,  quia  judicium  esl  Do- 
mini  adversus  rncolas  terras ,  eo  quod  ne- 
que  misericordia ,  neque  verilas,  nequs 
agnitio  Dei  sit  super  terram ,  sed  execra- 
tio,  et  mendacium,  et  cosdes,  et  furtuiUy 
et  adulterium  diffusum  eslsuper  terram, 
sanguinem  sanguinisupermiscent.  Idcirco 
terra  lugebit  cum  universis  incolis  suis, 
cum  bestiis  agri,  cum  serpentibus  tcrrce, 
cum  volucribus  coeli,  et  deficient  pisces 
maris ,  ut  nemo  judicel,  nemo  revincat. 
Indignari  se  Deus  dicit  et  irasci  quod 
agnitio  Dei  non  sit  in  terris,  et  Deus 
non  agnoscitur  nec  timetur.  Delicta 
mcndaciorum ,  libidinum ,  iraudium , 
crudelitatis,  impietatis,  furoris  Deus 
increpat  etincusat,  et  ad  innocentiam 
nemo  convertitur.  Fiunt  ecce  quae  ver- 
bis  Dei  ante  praedicta  sunt ,  nec  quis- 
quam  fide  praesentium  ut  in  futurum 
consulat  admonetur.  Inter  ipsa  adversa 
quibus  vix  coartata  et  conclusa  anima 
respirat,  vacat  malos  esse  et  in  periculis 
tantisnon  de  se  magis  sed  de  alteroju- 
dicare.  Indignamini  indignari  Deum, 

quasi  aliquid  boni  raaie  vivcudo  merea- 
13. 


495 


Divi  crrniAKi 


inini,  quasi  non  omnia  ista  quae  acci- 
dunt  minora  adhuc  sint  et  leviora  pec- 
catis  vestris. 

Qui  alios  judicas,  aliquando  ettu  esto 
tuijudex,  conscientiae  tuae  latebras  in- 
tuere,  immo  (  quia  nullus  jam  delin- 
quendi  metus  vcl  pudor  est,  et  sic  pec- 
caturquasi  raagis  per  ipsapeccata  pla- 
ceatur),  qui  perspicuus  et  nudus  videris 
a  cunctis,  et  ipse  te  respice.  Aut  enim 
supcrbia  inflatus  es ,  aut  avaritia  rapax, 
aut  iracundia  ssevus ,  aut  alea  prodigus , 
aut  vinolentia  temulentus,  aut  livore 
invidus,  autlibidine  incestus,  autcru- 
delitate  violentus;  et  rairaris  in  poenas 
generis  humani  iram  Dei  crescere,cum 
crescat  quotidie  quod  puniatur.  Hostem 
quereris  exsurgere,  quasi,  etsi  liostis 
desit,  esse  pax  inter  ipsastogaspossit. 
Hostem  quereris  exsurgere,  quasi  non 
etsi  externa  de  barbaris  arma  et  peri- 
cula  comprimantur,  ferocius  intus  et 
pravius  de  calumniis  et  injuriis  poton- 
tiura  civium  domesticae  impugnationis 
tela  grassentur.  De  sterilitate  et  fame 
quereris,  quasi  famera  majorera  sicci- 
tas  quam  rapacitas  faciat,  quasi  non  de 
captatis  annonarum  incrementis  et  pre- 
tiorum  cumulis  flagrantiorinopia?  ardor 
cxcrescat.  Quereris  claudi  irabribus  coe- 
lum ,  cum  sic  horrea  claudantur  in  ter- 
ris.  Quereris  nunc  minus  nasci ,  quasi 
qu3enatasuntindigentibuspra?beantur. 
Pestem  et  lucm  criminaris,  cum  peste 
ipsa  et  lue  vel  detccta  sint  vel  aucta 
crimina  singulorum  ,  dura  nec  infirmis 
cxliibetur  raisericordia,  et  defunctis 
avaritiainhiat  ac  rapina.  lidera  ad  pie- 
tatis  obsequiura  tiraidi,  ad  impia  iurra 
teraerarii,  fugientes  morientium  fu- 
nera ,  et  appetentes  spolia  mortuorum , 
ut  appareat  in  a?gritudine  sua  miscros 
ad  hoc  forsitan  dcrelictos  esse  ne  pos- 
sint,  dura  curantur,  evadere  :  nara  p'^- 
rireaegrum  voluit ,  qui  censum  pereun- 
tis  invadit. 

Tantus  ciadiumterror  dare  nonpotest 
innocenti»  disciplinam,  et  inter  popu- 
lura  frequenti  strage  morientem  ncnio 
oonsidcrat  se  esse  raortalem.  Passim 
discurritur,  rapitur,  occupatur.  Prac- 
dandi  dissimulatio  nulla,  nulla  cuncta- 
tio.  Quasi  liceat ,  quasi  oporteat,  qu;'si 


ille  qui  non  rapit  damnum  et  dispen- 
dium  proprium  sentiat,  sic  unusquis- 
que  rapere  festinat.  In  latronibus  est 
utcunque  aliqua  scelerum  verecundia  , 
avias  fauces  et  desertas  solitudines  di- 
ligunt ,  et  sic  illic  delinquitur  ut  tamen 
delinquentium  facinus  tenebris  et  nocte 
veletur.  Avaritia  palam  saevit,  et  ipsa 
audacia  sua  tuta  in  fori  luce  abruptaj 
cupiditatis  arraa  prostituit.  Inde  fal- 
sarii,  inde  venefici ,  inde  in  raedia  ci- 
vitat^  sicarii,  tam  ad  peccandum  prae- 
cipites  quam  impune  peccantes.  A  no- 
cente  crimen  admittitur,  nec  innocens 
qui  vindicet  invenilur.  De  accusatorc 
vel  judice  metus  nuUus.  Impunitatem 
consequuntur  mali,  dura  modesti  ta- 
cent,  timent  conscii,  veneunt  judica- 
tiiri.  Et  idcirco  per  prophetam  divino 
spiritu  et  instinctu  rei  veritas  promi- 
tur,  certaet  manifestaratione  monstra- 
tur  Deum  posse  adversaprohibere ,  sed 
ne  ille  subveniat  raerita  peccantium 
facere  :  Numquid,  ait,  non  vakt  manus 
Domini  ut  saUos  vos  faciat,  aut  groir-avit 
aurem  ut  non  exaudial  ?  Sed  peccata  ves- 
tra  inter  vos  ct  Deum  separant,  et  propter 
delicta  vestra  a^^ertit  faciem  suam  a  iio- 
bis ,  ne  misereatur.  Peccata  itacjue  et 
delicta  reputentur,  conscientiae  vulnera 
cogitentur;  et  desinet  unusquisque  dc 
Deo  vel  de  nobis  conqueri ,  si  quod  pa- 
titur  intelligat  se  raereri. 


CArUT  III. 

-Von  C3SC  cur  Chrislianos  vexent  ethnici ,  qnin 
potius  cum  eis  ratione  contendant :  ad  sum- 
muni  perseculores  ullionem  manere. 

EcCE  id  ipsura  quale  est  unde  nobis 
vobiscum  maxime  sermo  est,  quod  nos 
infestatis  innoxios,  quod  in  contume- 
liam  Dei  impugnatis  atque  opprimitis 
Dei  servos?  Parum  est  quod  furentiuin 
varietate  vitiorum,  quod  iniquitate  fe- 
raliura  criminum,  quod  cruentarum 
compendio  rapinarum  vita  vestra  ma- 
culatur ,  quod  superstitionibus  falsis 
religio  vera  subvertitur,  quod  Deus 
omninonecquaeriturnectimetur.  Adhuc 
insuper  Dei  servos  et  raajestati  ac  no- 
raini  cjus  dicatos  injustis  persecutioni- 
bus  fatigatis.  Satis  non  est  quod  ipsc  lu 


LIBER   AD  Dl- AIETRrANUai. 


m 


D(Mim  non  colis ;  adhuc  insuper  eos  qui 
colunt  sacrilega  infestatione  perseque- 
ris.  Deum  nec  colis,  nec  coli  omnino 
permittis;  et  cum  cseteri,  qui  non  tan- 
tum  ista  inepta  idola  et  manu  hominls 
facta  simulacra ,  sed  et  portenta  quae- 
dam  et  monstra  venerantur,  tibi  pla- 
ceant,  solus  tibi  displicet  Dei  cultor. 
Furaant  ubique  in  templis  vestris  hos- 
tiarum  busta  et  rogi  pecorum ,  et  Dei 
altaria  vel  nuUa  sunt  vel  occulta.  Cro- 
codili  et  cynocephali  (1)  et  lapides  ct 
se^entes  a  vobis  coluntur ,  et  Deus  so- 
lus  in  terris  aut  non  colitur ,  aut  non 
cst  impune  quod  colitur.  Innoxios, 
justos,  Deo  caros  domo  privas,  patri- 
monio  spolias,  catenis  premis  ,  car- 
cere  includis,  gladio,  bestiis,  ignibus 
punis. 

Nec  saltem  contentus  es  dolorumnos- 
trorura  compendio ,  et  simplici  ac  ve- 
loci  brevitate  poenarum.  Admoves  la- 
niandis  corporibus  longa  tormenta, 
multiplicas  lacerandis  visceribus  nu- 
merosa  supplicia ,  nec  feritas  atque  im- 
manitas  tua  usitatis  potest  contenta  esse 
tormentis;  excogitat  novas  poenas  in- 
geniosa  crudelitas.  Quae  hajc  est  insa- 
tiabilis  carnificinae  rabies,quae  inex- 
plebilis  libido  saevitiae?  Quin  potius 
elige  tibl  alterura  de  duobus.  Christia- 
num  esse  aut  est  crimen ,  aut  non  est. 
Si  crimen  est,  quid  non  interficis  confi- 
tentem?  Si  crimen  non  est,  quid  per- 
sequeris  innocentem?  Torqueri  enim 
debui,  si  negarem.  Si  poenam  tuam 
metuens  idquod  prius  fueram,  et  quod 
deos  tuos  non  colueram,  mendacio  fal- 
lente  celarem ,  tunc  torquendus  f  uissem , 
tunc  ad  confessionem  criminis  vi  dolo- 
ris  adigendus ,  sicut  in  caeteris  quaestio- 
nibus  torquentur  rei  qui  se  negant  cri- 
mine  quo  accusantur  teneri ,  ut  facinoris 
veritas,  quae  indice  voce  non  promitur, 
dolore  corporis  exprimatur.  Nunc  vero 
cum  sponte  confitear,  et  clamem,  et 
crebris  ac  repetitis  identidem  vocibus 
ehristianum  me  esse  contester,  quid 
tormentai  admoves  confitenti  et  deos 
tuos  nou  in  abditis  et  secretis  locis. 


(1)  Cynocephali,  hoc  est  canina  capila.  Nam 
fub  hac  figura  colebatur  Anubis ,  Osiridis 
fiUus,  unde  dictus  est  aVirfjilio  Jatraior  Anuhis. 


sed  palam ,  sed  publice ,  sed  in  foro 
ipso,  magistratibus  et  praesidibus  au- 
dientibus,  destruenti;  ut  etsi  parum 
fuerat  quod  in  me  prius  criminabaris , 
creverit  quod  et  odisse  et  punire  plus 
debeas ,  quod  dum  me  christianum  ce- 
lebri  loco  et  populo  circumstante  pro- 
nuntio ,  et  vos  et  deos  vestros  clara  et 
publica  praedicatione  confundo? 

Quid  te  ad  infirmitatem  corporis  ver- 
tis ,  quid  cum  terrenae  carnis  imbecilli- 
tate  contendis?  Cum  animi  vigore  con- 
gredere ,  virtutem  mentis  infringe ,  fi- 
dera  destrue,  disceptatione ,  sipotes, 
vince,  vince  ratione.  Vel  si  quid  diig 
tuis  numinis  et  potestatis  est,  ipsi  iri 
ultionera  suam  surgant,  ipsi  se  sua  ma^ 
jestate  defendant.  Aut  quid  praestare  se 
colentibus  possunt ,  qui  se  de  non  co- 
lentibus  vindicare  nonpossunt?  Nam  si 
eo  qui  vindicatur  pluris  est  ille  quL 
vindicat,  tudiis  tuismajor  es.  Si  auteni 
iis  quos  colis  major  es,  non  tu  illos  co- 
lere,  sed  ab  ipsis  potius  coli  debes  et 
timeri,  ut  dominus.  Sic  illos  laesos  ul- 
tio  vestra  defendit,  quomodo  et clausos 
ne  pereant  tutela  vestra  custodit.  Pu- 
deat  te  eos  colere  quos  ipse  defendis, 
pudeat  tutelam  de  iis  sperare  quos  tu 
ipse  tueris. 

0  si  audire  eos  velles  et  videre, 
quando  a  nobisadjurantur  ettorquentur 
spiritalibus  flagris,  et  verboruin  tor- 
mentis  de  obsessis  corporibus  ejiciun- 
tur ,  quando  ejulantes  et  gementes  voce 
humana,  et  potestate  divina  flagella  et 
verbera  sentientes  venturum  judicium 
confitentur!  Veni  et  cognosce  vera  esso 
quae  dicimus.  Et  quia  sic  deos  colere  te 
dicis,  vel  ipsis  quos  colis  crede ;  aut  si 
voluerisettibi  credere,  deteipso  loque- 
tur ,  audiente  te ,  qui  nunc  tuum  pectus 
obsedit ,  qui  nunc  mentem  tuam  igno- 
rantiae  nocte  coecavit.  Videbis  nos  ro- 
gari  ab  eis  quos  tu  rogas ,  timeri  ab  eis 
quos  tu  tiraes,  quos  tu  adoras.  Vi- 
debis  sub  manu  nostra  stare  vinctos  et 
tremere  captivos  quos  tu  suspicis  et  ve- 
neraris  ut  dominos.  Certe  vel  sic  con- 
fundi  in  istis  erroribus  tuis  poteris, 
quando  conspexeris  et  audieris  deos 
tuos  quid  sint  interrogatione  nostra  sta- 
tim  prodere,  et .  praesentibus  licet  vobis, 


proestigias  illas  et  fallacias  suas  iion 
posse  celare. 

Quae  ergo  meatis  ignavia  est ,  immo 
qua3  desipicntium  caca  et  stulta  de- 
mentia,  ad  luccni  dc  tcnebris  noUe 
■venire  ,  et  mortis  astern»  laqueis  vinc- 
tos  spem  nolle  immortalitatisexcipere  ? 
iion  raetuere  Deum  comminantem  et 
dicentera  :  Sacrificans  diis  eradicabitur 
nisi  Domino  soli;  et  iterum  :  Adorave- 
runt  cos  quos  fecerunt  diyili  eorum,  et 
incurvatus  est  homo ,  et  humilialus  est  vir , 
et  ywn  laxabo  illis'f  Quid  te  ad  faisos 
deos  hurailias  et  inclinas?  Quid  ante 
inepta  simulacra  et  ligmenta  terrena 
faptivum  corpus  incurvas?  Rectum  te 
Dcus  fecit ;  et  cum  caetera  animalia 
prona  et  ad  terram  situ  vergente  de- 
pressa  sint,  tibi  sublimis  status  et  ad 
coelum  atque  ad  Deum  sursum  vultus 
crectus  est.  llluc  intuere,  illuc  oculos 
iuos  erige,  in  supernis  Deum  qusere. 
Ut  carere  inferis  possis,  ad  alta  et  caj-> 
lestia  suspensumpectus  attolle.  Quid  te 
in  lapsum  mortis  cum  serpente  quem 
colis  sternis?  Quid  in  ruinam  diaboli 
pcr  ipsara  et  cura  ipso  cadis?  Sublimi- 
tatem  serva  qua  natus  es.  Persevera 
talis  qualis  a  Deo  factus  es.  Cum  statu 
oris  et  corporis  aniuuun  tuum  statue. 
Ut  cognoscere  Deum  possis,  te  ante 
cognosce.  Relinque  idola  quae  humanus 
error  invenit.  Ad  Deura  convertere; 
quem  si  imploraveris ,  subvenit.  Christo 
crede,  quera  vivificandis  ac  reparaiidis 
iiobis  pater  misit.  Laedere  servos  Dei 
et  Christi  persecutionibus  tuisdesine, 
quos  laisosultio  divina  defcndit. 

Inde  cst  quod  nerao  nostrum ,  quando 
apprehenditur,  reluctatur,  nec  se  ad- 
versus  injustam  violentiara  vestram, 
qaaravis  nimius  et  copiosus  noster  sit 
populus,  ulciscitur.  Patientes  facit  de 
secutura  ultione  securitas.  Innocentes 
uocentibus  ccdunt;  insontes  poenis  et 
cruciatibus  acquiescunt,  cerli  et  fidcn- 
tes  quod  inultum  non  rcmaneat  quod- 
cunque  perpetimur,  quantoque  major 
fucrit  persecutionis  injuria,  tanto  et 
justior  fiat  et  gravior  pro  persecutione 
vindicta,  nec  unquam  impiorum  sce- 
lere  in  nostruni  nomen  exsurgitur  ut 
uonstatimdivinitus  vindicta  coraitetur. 


YPRlAxNI 

Ct  memorias  taceamus  antiquas,  et  ul- 
tiones  pro  cultoribus  Dei  saepe  repetitas 
nullo  vocis  praeconiorevolvamus,  docu- 
mentura  recentis  rei  satis  est  quod  sic 
celeriter  quodque  in  tanta  celeritato 
sic  granditer  nuper  secuta  defensio  est 
ruinis  rerum ,  jacturis  opura ,  dispeudio 
militum,  diminutione  castrorura.  Ncc 
hoc  casu  accidisse  aliquis  existimet  aut 
fuisse  fortuitura  putet,  cum  jam  pri- 
dera  scriptura  divina  posuerit  et  dixe- 
rit  :  Mihi  viridictam ,  ego  retribuam,  di- 
cit  Dominus;  et  iterura  Spiritussanctus 
praeraoneat  et  dicat  :  Ne  dixeris,  ulcis- 
car  me  de  inimico  meo ;  sed  exspecta  Do- 
minum,ut  tibi  auxilio  sit.  Unde  clarum 
est  atque  manifestum,  quia  non  pcr 
nos  sed  pro  nobis  accidunt  cuncta  ista 
quae  de  Dei  indignatione  descendunt. 


CAPUT   IV. 

Chrislianos ,  etsi  iisdem  malis  affecfos,  tram 
gentilibus  tequaliter  perpeti  iicquaquam 
verum  esse. 

Nec  ideo  quis  putet  cbristianos  iis 
quse  accidunt  non  vindicari,  quod  et 
ipsi  videantur  accidentium  incursionc 
perstringi.  Poenara  de  adversis  mundi 
ille  sentit,  cui  et  laetitia  et  gloria  omnis 
in  mundo  est.  Ille  raceret  et  deflet ,  si 
sibi  male  sit  in  saeculo ,  cui  bene  non 
potestessepost  saeculum,  cujus  vivendi 
fructus  omnis  hic  capitur,  cujus  hic 
solatium  omne  finitur,  cujus  caduca  et 
brevis  vita  hic  aliquam  dulcedincm 
computat  et  voliiptatera,  quando  istinc 
cxcesserit,  poena  jara  sola  superest  ad 
dolorem.  Caelerum  nullus  iis  dolor  cst 
de  incursione  malorum  praescntinm, 
(juibus  fiducia  cst  futurorum  ]>onorura. 
Denique  nec  consternimur  adversis, 
nec  frangimur,  nec  dolemus,  neque  in 
ulla  aut  rerura  clade  aut  corponira  va- 
Iftudine  raussitamus.  Spirilu  magis 
(|uam  carne  viventes ,  firniitate  animi 
::ifirmitatcm  corporis  vincimus.  Per 
ipsa  quae  nos  cruciant  et  fatigant  pro- 
1  ari  et  corroborari  nos  scimus  et  fidimus. 

Putatis  nos  adversa  vobiscum  aequali- 
1  T  perpet; ,  cum  eadem  adversa  videa- 
l  s  a  nobis  ct  vobis  non  aequaliter  sus- 


LIBER  A  D  DE 
tmeri  ?  Apud  vos  impatientia  clamosa 
semper  et  querula  est;  apud  nos  fortia 
et  religiosa  patientia  quieta  semper  et 
semperinDeumgrataest,  necquicquam 
istic  laetum  aut  prosperum  sibi  vindi- 
cat,  sed  raitis  et  lenis  et  contra  omnes 
fluctuantis  mundi  turbines  stabiiis  di- 
vinai  pollicitationis  tempus  exspectat. 
Quamdiu  enim  corpus  hoc  permanet, 
commune  cum  caeteris  sit  necesse  est 
ct  corporalis  conditio  communis;  nec 
separari  generi  humano  ab  invicem  da- 
lur,  nisi  si  istinc  de  saeculo  recedatur. 
Intraunamdomum  boni  et  mali  interim 
continemur.  Quiccjuid  inlra  domura 
evenerit  pari  sorte^^erpetimur,  donec 
ffivi  temporalis  fine  corapleto,  ad  aeternae 
vel  mortis  vel  immortalitatis  hospitia 
dividamur.  Non  ergo  idcirco  compares 
vobis  ct  sequales  sumus;  quia  in  isto 
adhuc  mundo  et  carne  hac  constituti 
mundi  et  carnis  incoramoda  vobiscum 
pariter  incurrimus.  Nam  cum  in  sensu 
doloris  sit  omne  quod  punit ,  manifestum 
cst  eum  non  esse  participem  poense  tuse , 
quem  tecum  videas  sequalitcr  non  do- 
lere. 

Viget  apud  nos  spei  robur  et  firmitas 
Cdei;  inter  ipsas  SGeculi  labentis  ruinas 
erecta  mens  est  et  immobilis  virtus ,  et 
nunquam  non  laeta  patientia,  et  de  Deo 
suo  semper  anima  secura,  sicut  per 
prophetam  Spiritus  sanctus  loquitur  et 
hortatur,  spei  ac  fidei  nostrae  firmitatem 
coelesti  voce  corroborans.  Ficus ,  inquit , 
nonafferet  fructum,el  non  erunt  naacc^i- 
tia  in  vineis.  Mentietur  opus  ohVte,  et 
campi  non  prcBStabunt  cibum.  Deficient  a 
pabulo  oves,  et  non  emnt  in  proBsepibus 
hoves.  Ego  aulcm  in  Domino  exuUabo, 
ct  gaudebo  in  Dco  salutari  meo.  Dei  ho- 
minem  et  cultorem  Dei  subnixum  spei 
veritale  et  fidei  stabilitate  fundatum, 
negat  mundi  hujus  et  sa^culi  infestatio- 
nibus  commoveri.  Vinealicet  fallat,  et 
olea  decipiat,  ct  herbis  siccitate  mo- 
rientibus  aistuans  campus  arescat ,  quid 
lioc  ad  chrislianos  ,  quid  ad  Dei  servos, 
quosparadisus  invitat,  quosgratia  om- 
uis  et  copia  rcgni  ccElestis  cxspectat? 
ExuUanl  semper  in  Domiuo,etlaetantur 
cl  gaudent  in  Deo  suo,  ct  mala  atque 
advcrsa  niuudi  fortitcr  tolerant,  dum 


METRIANUM.  m 

dona  et  prospera  futura  prospectant. 
Nam  qui  exposita  nativitate  terrena, 
spiritu  recreati  et  renati  sumus ,  nec 
jam  raundo  sed  Deo  vivimus,  non  nisi 
cura  ad  Deum  venerimus  Dei  munera 
et  promissa  capiemus.  Et  tamen  t*To 
arcendis  hostibus  et  imbribus  impe- 
trandis ,  et  vel  auferendis  vel  terape- 
randis  adversis,  rogamus  semper  et 
preces  fundimus,  et  pro  pace  ac  saiute 
vestra  propitiantes  ac  placantes  Deum 
diebusac  noctibus  jugiter  atque  instau- 
ter  oramus.  Nemo  itaque  sibi  blandia- 
tur  quod  nobis  et  prophanis  Dei  culto- 
ribus  et  Deo  adversantibus  sit  interim 
per  sequalitatcm  carnis  et  corporis  labo- 
rum  saecularium  conditio  communis , 
ut  ex  hoc  opinetur  non  omnia  ista  qu;ii 
accidunt  vobis  irrogari ,  cura  Dei  ipsius 
praedicatione  et  prophetica  contesta- 
tione  ante  praedictum  sit,  venturam 
super  injustos  iram  Dei,  et  persecutio- 
nes  quae  nos  humanitus  laederent  non 
defuturas,  sed  et  ultiones  quae  laesos 
divinitus  defenderent  secuturas. 

Et  quanta  sunt,  quae  istic  pro  nobis 
interim  fiunt?  In  cxemplum  aliquid 
datur,  ut  Dei  vindicis  ira  noscatur. 
Caeterura  retro  est  judicii  dies,quem 
scriptura  sancta  denuntiat  dicens  :  Ulu- 
late.  Proximus  est  enim  dies  Domini ,  cl 
obtritio  a  Deo  aderit.  Ecce  enim  dies  Do- 
minivenitinsanabilis  indignationiset  irce, 
ponere  orbem  terrce  desertum ,  et  pecca- 
tores  perdere  ex  eo.  Et  iterum  :  Ecce  dies 
Dominivenit  ardensvelul  clibanus,  erunl- 
que  omnes  alienigencB  et  omnes  iniqui  sti- 
pula;  et  succendet  illos  adveniens  dies ,  di- 
cit  Dominus.  Succcndi  et  cremari  alie- 
nigenas  praecinit  Dominus,  id  est, 
alienos  a  divino  genere  ct  prophanos, 
spiritaliter  non  rcnatos,  necDeifilios 
factos.  Evadere  eiiim  cos  solos  posse 
qui  renati  etsignoChristi  signati  fuerint 
alio  in  loco  Deus  loquilur,  quando  ad 
vaslationem  mundietinteritum  generis 
liumani  angelos  suos  raitteus  gravius  in 
uilimo  coraminatur  dicens  :  Vadite  et 
ccedile ,  et  nolite  parcere  oculis  vcsfris. 
Nolite  miserere  scnioris  aut  jwcnis,  el 
virgines  et  parvulos  el  tnulieres  iulerfi- 
cite  5  ut  perdeleantur.  Omnem  autem  super 
qucm  signum  scriptum  eat  ne  tetigerilis» 


£0'J  DIVI  f.YPRIANI 

Quodautem  sit  hoc  signura,  et  qua  iii 
j.arte  cDrporis  positum ,  manifestat  alio 
in  loco  Ueus  dicens  :  Transi  per  mediam 
Jlierusalem ,  et  notabis  signum  svper 
frontes  virorum  qui  ingemunt  et  moErent 
obiniquitates qux  fiunt  in  medio  ipsorum . 
Et  quod  ad  passionera  ct  sanguinem 
Christi  pertineat  hoc  signum,  et  ille 
salvusatque  incolumisrescrvetur  quis- 
quis  in  hoc  signo  invenitur ,  item  Dei 
testimonio  comprohatur  dicentis  :  El 
erit  sanguis  in  signo  vohis  super  domos  in 
quibu^  vos  eritis,  el  videbo  sanguiaem. 
et  protegam  vos,  et  non  erit  ia  vobis 
jdaga  diminutionis  cum  percutiam  terram 
yEgypti.  Quod  ante  occiso  agno  praecedit 
in  imagine  impletur  in  Christo,  secuta 
postmodura  veritate.  L't  illic  percussa 
^llgypto  Judaicus  populus  evadere  non 
nisi  sanguine  et  signo  agni  potuit,  ita 
Oi  cum  vastari  coeperit  mundus  et  per- 
culi,  quisquis  in  sanguine  et  signo 
ChrLili  inventus  f uerit ,  solus  evadet. 


CAPLT    V. 

Atl  conTersionem  ,  seram  licel,  cenllles 
hortatur. 

Respicite  itaque  dum  terapus  est  ad 
verametx'tcrna;n  salutem;  ct  quia  jam 
niundi  finis  in  proximo  cst,  ad  JJeum 
mentes  vestras  Dei  tiniore  convcrtite. 
Nec  vos  delcctet  in  sx'Culo  inter  justos 
et  mites  iinpotens  ista  et  vana  domina- 
tio,  quando  et  in  agro  intcr  cultas  et 
fertiles  segctes  lolium  et  avena  domi- 
nelur.,Ni;c  dicatis  mala  accidcre  quia 
dii  vcstri  a  nohis  non  cohnntur,  scd 
sciatis  hanc  irae  Dci  esse  ccnsuram  ut 
qui  hcnedciis  non  intelligitur,  vcl  pia- 
gis  intclligatur.  Deum  vel  sero  quaerite , 
quia  jam  pridem  pcr  prophetam  Deus 
pra^monens  hortatur  et  dicit  :  Qna^rilc 
Jkum,  et  vivet  anima  vestra.  Dcum  vcl 
sero  cognoscite  ,quia  Christus  advenicns 
Iioc  admonct  et  docet  dicens  :  //cec  est 
autcm  vita  csterna  ut  cognoscanl  te  solum 
vcrum  Dcuin  etquem  mi.sisli  Jesum  Cliris- 
tum.  Crcdite  illi  qui  omnino  non  fallit. 
Creditc  illi  qui  hicc  omnia  futura  praj- 
dixit.  Credite  illi  qui  credentibus  pra- 
mium  vitae  setcrnae  dabit.  Creditc  illi 


qui  incredulis  aeterna  supplicia  gchcnni; 
ardorihus  irrogahit. 

Quae  tunc  erit  fidei  gloria ,  quae  poena 
perfidise,  cum  judicii  diesvenerit,  qua; 
latitia  credentium,  quae  moestitia  per- 
fidorum,  noluisse  istic  prius  credere , 
et  ut  credant  jam  redire  non  posse? 
Cremahit  addictos  (1)  ardens  semper 
gehenna ,  et  vivacibus  flammis  vorax 
pocna,  nec  erit  unde  habere  tormenta 
vel  requiem  possint  aliquando  vel  finem. 
Servabuntur  cum  corporihus  suis  anima} 
infinitis  cruciatibus  ad  dolorem.  Spec- 
tahitur  illic  a  nobis  semper  qui  hic  nos 
spectavit  ad  tempus ,  et  in  persecutio- 
nihus  factis  oculorum  crudelium  hrevi* 
fructus  perpetua  visione  pensahitur, 
secundum  scripturae  sanctaj  fidem  di- 
centis  :  Vcrmis  corum  non  morietur,  et 
ignis  eorum  non  cxlinguelur;  el  erunl  ad 
visionem  universcs  carni.  Et  iterum  : 
Tuncstahuntjustiinmagnaconstanliaad- 
i-crsus  eos  qui  sc angustiaverunt  et  qui  abs^ 
lulerunt  labores  eorum.  Videntes  turba- 
buntur  timore  horribHi,  et  mirabuntur  m 
subitationeinsperatoesalutis.dicentesinter 
se ,  poenilenliam  habenles  et  prce  angustia 
spirilus  gemcnles:  IJi  sunt  quos  habuimus 
aliquando  in  derisum  et  in  similitudinem 
impropcrii;  nos  insensati  vilam  iUorum 
cestimabamus  insaniam^  et  finem  illorum 
sino  honore.  Quomodo  computati  sunt 
interfiliosDei,  et  inter  sanctos  sorseorum 
est  ? Ergo  erravimus  a  via  veritatis,etjus' 
titioB  lumcn  non  luxil  nobis,  et  sol  non 
ortusest  nobis.  Lassali  sumus  in  iniquila^ 
tis  via  et  perdilio7us ,  ambulaiimus  8011- 
tudincs  diffuiles,  viam  autem  Domini 
ignoravimus.  Quidnohisprofuit  superbia, 
aut  quid  diviliarujn  jactatio  contutil  no' 
bis^  Transienint  omnia  iUa  tanquam  um- 
hra.  Erit  tunc  sine  fructu  pccnitentiaj 
dolor  pnena;,  inanisploratio,  et  ineffi- 
cax  deprecatio.  In  seternam  poenam  sero 
credent  qui  in  vitam  aeternam  credere 
noluerunt. 

Securilati  igitur  et  vitae,  dum  licet, 
providete.  Orferimus  vohis  animi  et 
consilii  nostri  salutare  munus.  El  quia 
odisse  non  licct  nohis,  ct  sic  Deo  plus 
placemusdumnuUam  pro  injuriavicem 


(1)  Id  e$t  judicatos,  damnitos. 


LIBER  AD  DEMETRIANUM. 


2(»i 


reddimus,  IiortamurdQmfacultasadest, 
duraadliuc  aliquid  de  saeculo  superest , 
Deo  satisfacere  et  ad  verae  religionis 
candidam  lucera  de  profundo  tenebrosae 
superstitionis  emergere.  Non  invidemus 
coramodisvestris,  nec  beneficia  divina 
celamus.  Odiis  vestris  benevolentiam 
reddimus,  et  pro  tormentis  ac  suppli- 
cils  quoe  nobis  inferuntur  salutis  itinera 
raonstramus.  Credite  et  vivite ;  et  qui 
iios  ad  tempus  persequimini ,  in  aeter- 
num  gaudete  nobiscura.  Quando  istinc 
excessum  fuerit,  nullus  jam  poenitentiae 
locus  est,  nullus  satisfactionis  eflfectus. 
Hic  vita  aut  amitlitur  aut  tenetur.  Hic 
saluti  aeternae  cultu  Dei  et  fructu  fidei 
providetur.  Nec  quisquam  aut  peccatis 
retardetur  aut  annis  quominus  veniat 
adconsequendamsalutera.Inistoadhuc 
mundo  raanenti  poenitentia  nulla  sera 
est.  Patet  ad  indulgentiara  Dei  aditus , 
etquaerentibus  atque  intelligentibus  ve- 
ritjitera  facilisaccessus  est.  Tu  sub  ipso 
licet  exitu  et  vitae  teraporalis  occasu 
pro  delictis  roges,  et  Deum,  qui  unus 
et  verus  est,  confessione  et  fide  agni- 


tionis  ejus  implores,  venia  confitenti 
datur,  et  credenti  indulgentia  salutaris 
de  divina  pietate  conceditur,  et  ad  im- 
raortalitatem  sub  ipsa  morte  transitur. 
Hanc  gratiam  Christus  impertit,  hoc 
munus  raisericordiae  suae  tribuit  subi- 
gendo  raortem  trophaeo  crucis,  redi- 
raendo  credentem  pretio  sanguinis  sui , 
reconciliando  hominem  Deo  patri ,  vi- 
vificando  mortalera  regeneratione  coe- 
lesti. 

Hunc ,  si  fieri  potest ,  sequamur  om- 
nes,  hujus  sacraraento  et  signo  censea- 
raur.  Hic  nobis  viam  vitae  aperit,hic 
ad  paradisura  reduces  facit ,  hic  ad  coe- 
lorum  regna  perducit.  Cum  ipsosemper 
vivemus ,  facti  per  ipsum  filii  Dei.  Cum 
ipso  seraper  exultabimus,  ipsius  cruore 
reparati.  Eriraus  christiani  cura  Christo 
simul  gloriosi ,  de  Deo  patre  beati ,  de 
perpetua  voluptate  laetantes  seraper  in 
conspectu  Dei ,  et  agentes  Deo  gratias 
seraper.  Neque  enim  poterit  nisi  laetus 
esse  semper  et  gratus  qui  cum  morti 
f uissct  obnoxius ,  factus  est  immorta- 
litate  securus. 


w? 


DIVI  CYPRIANI 


LIBER 

DE  IDOLORUM  VANITATE  (D. 


QUOD  IDOLA  DII  NON  S\yT, 

el  QiTOD  Deis  unus  sit, 

et  QuoD  PER  Christim  salus  cre- 

DENTIBUS  DATA  SlT. 


CAPUT  I. 

Quod  idola  dii  non  sint. 

Deos  non  esse  quos  colit  vulgus  hinc 
notum  est.  Reges  olim  fuerunt,  qui  oIj 
regalem  memoriam  coli  apud  suos  post- 
modum  etiam  in  morle  cceperunt.  Indo 
illis  instituta  templa,  inde  ad  defunc- 
torum  vullus  per  imaginem  delinendos 
expressa  simulacra  ;  et  immolabant 
hostias,  et  dics  festos  dando,  honore 
celehrabant.  Inde  posteris  facta  sunt 
sacra  quse  primis  fuerant  assumpta  so- 
latia.  Et  videamus  an  stet  hajc  apud 
singulos  veritas.  Meliccrtes  et  Leuco- 
thea  praecipitantur  in  maria,  et  fiunt 
postmodum  maris  numina.  Castores  al- 
ternis  moriuntur  ut  vivant.  ^sculapius 
ut  in  deum  surgat  fulminatur.  Ilercules 
ut  hominem  exuat  OEtois  igiiihus  con- 
crematur.  Apollo  Admcti  pccus  pavit. 
I>aomedonti  muros  Neptunus  instiluit, 
nec  mercedem  operis  infelix  structor 
accepit.  Antrum  Jovis  in  Creta  visitur, 
etsepulcnim  ejus  ostenditur,  et  ah  eo 


(1)  Diviueiidi  hujusce  liLcIli  rationem  ex 
primii  verbii  pra?buil  auclor  ipse  :  Quod 
kiola,  etc.  Acprimum  duo  priora  capila,  nihil 
itLiud  quam  Oclavii  Minuliani  tompendium 
»ut  epitomen  essc  fa(ileexistimaverim,quippe 
in  quibus  eadem  argumenla,  cadem  verba 
•tque  in  illo ,  plerumque  occur  ranl.  Quodque 
adhancconfirmandam  opinionem  non  parum 
momenti  conferat  iilud  occurril  ,  nempe 
Caecilium  Nalalem  ,  cui  defendcndje  idolola- 
Iriaepartes  tribuit  Minutius,  vidtii  tum  Cy- 
priani  praecsptore  unum  eumdemque  fuisie. 
'J'ertium  vero  capul  .  Qutd  ;.ti  Citiiitum,  elc, 
lolun»  fcrc  e.-t  Tei  lul.iuiu- 


Saturnum  fugatum  essemanifestam  est. 
Inde  Latiuin  de  latebra  ejus  nomeii 
accepit.  Hic  litteras  imprimere,  hic 
signare  nummos  in  Italia  primus  insti- 
tuit.  Inde  jerarium  Saturni  vocatur.  Et 
rusticitatis  hic  cultor  fuit.  Inde  falcem 
serens  senex  pingitur.  Hunc  fugatum 
hospitio  Janus  exceperat;  de  cujus  no- 
mine  Janiculum  dictum  est,  et  mensis 
Januarius  institutus  est.  Ipse  bifroiis 
cxprimitur,  quod  in  medio  constitulus 
annum  incipientem  pariter  et  recedcn- 
tem  speclare  videatur. 

Mauri  vero  manifeste  regescolunt, 
nec  ullo  velamento  hoc  nomen  ob- 
texunt.  Inde  per  gentes  et  provincias 
singulas  varia  deorum  reiigio  mutatur, 
dum  non  unus  ab  omnibus  Dcus  colitur, 
sed  propria  quique  majorum  suorum 
cultura  servatur.  Hoc  ita  Alexandcr 
magnus  insigni  volumine  ad  raatrem 
suam  scribit,  metu  suae  potestatis  pro- 
ditum  sibi  de  diis  liominibus  a  sacer- 
dote  secretum,  quod  majorum  et  re- 
gum  memoria  servata  sit ,  inde  colendi 
et  sacrificandi  ritus  inoleverit. 

Si  autem  aliquando  dii  nati  sunt,  cur 
non  hodieque  nascuntur  'r  Nisi  si  forto 
Jupiter  seuuit,  aut  partus  in  Junone 
dcfecit  ? 

Cur  Ycro  deos  putas  pro  Roraanis 
posse ,  qiios  videas  niliil  pro  suis  adver- 
sus  eoruin  arma  vahiisse?  Romanorum 
enini  vernaculos  deos  novimus.  Est 
Romulus  pcjerante  Proculo  deus  factus, 
et  Picus,  et  Tiberinus,  etPilumnus,  et 
Consus  ,  quem  deum  fraudis  ,  velut 
cousiliorum  deum,coli  Romulus voluit 
postquam  in  raptum  Sabinarum  perfidia 
provenit.  Deam  quoque  Cloacinara  Ta- 
tius  et  iuvenit  et  coluit,  Pavorem  Ilos- 
tilius  r.taue  Pallorem.  3Iox  a  ncscio  quo 


LIBER  DE  IDOLO 
rebris  dedicata,  ct  Acca  et  Flora  niere- 
trices.  Ili  dii  Romani.  Cabterum  Wars 
Thracius,  et  Jupiter  Creticus,  et  Juno 
vel  Argiva  vel  Samia  vel  Poena,  et 
Diana  Taurica ,  et  deorum  niater  Idoea , 
ct  yEgyptia  portenta ,  non  numina  :  quae 
utique  si  quid  potestatis  habuissent, 
sua  ac  suorum  regua  servassent.  Plane 
sunt  apud  Romanos  et  victi  penates, 
quos  jEneas  profugus  advexit.  Est  et 
Venus  calva  :  raulto  liic  turpius  calva 
cjuam  apud  Homerum  vulnerata. 

Regna  autera  nou  raerito  accidunt, 
sedsorte  variantur.  Caeterum  imperium 
ante  tenuerunt  et  Assyrii ,  et  Medi ,  et 
Persae ;  et  Graecos  et  ^gyptios  regnasse 
cogiiovimus.  Ita  vicibus  potestatum  va- 
riaotibus  Romanis  quoque  ut  et  caeteris 
imperandi  terapus  obvenit.  Caeterum  si 
ad  originem  redeas ,  erubescas.  Populus 
desceleratis  et  nocentibus  congregatur, 
et  asylo  constituto  fucit  numerum  im- 
punitas  criminum.  Nunc  ut  rex  ipse 
principutum  habeat  ad  crimina  fit  Ro- 
mulusparricida.  Atque  utmatrimonium 
faciat,  rem  concordiae  per  discordias 
auspicatur.  Rapiunt,  ferociunt,  fallunt 
ad  copiam  civitatis  augendam.  Nuptiae 
sunt  illis  rupta  hospitii  foedera  et  cum 
soceris  bella  crudelia.  Est  et  gradus 
suramus  in  Romanis  honoribus  consula- 
lus.  Sic  consulatum  coepisse  videmus  ut 
regnum.  Filios  iuterficit  Brutus  ut  crcs- 
cat  de  suffragio  sceleris  commcndatio 
dignitatis.  Non  ergo  de  religionibus 
sanctis,nec  de  auspiciis  aut  auguriis 
Romana  regna  creverunt,  sed  acceptum 
tempus  certo  fine  custodiunt.  Caeterum 
ctRegulus  auspicia  scrvavit,  et  captus 
est  et  victus;  ct  Mancinus  religionem 
ienuit,  et  sub  jugum  missus  est.  Pullos 
cdaces  Paulus  habuit,  et  apud  Canuas 
tamen  caesus  est.  C.  Cajsar  ne  ante  bru- 
mam  in  Africara  navigia  transmitteret 
auguriis  et  auspiciis  renitentibus  spre- 
vit,  eo  facilius  et  uavigavit  et  vicit. 

Ilorum  autem  omnium  ratio  est  illa 
cjuae  fallit  et  decipit,  et  praestigiis  coe- 
cantibusveritatemstultum  et  credulura 
vulgus  inducit.  Spiritus  sunt  insinceri 
ot  vagi ,  qui  posteaquani  terrenis  vitiis 
iramersi  sunt ,  et  a  vigore  coelesti  terre- 
4J0  contagio  recesserunt,  uon  desiuunt 


RUM  VAISITATE.  203 

perditi  perderc  et  dcpravati  errorein 
pravitatis  infundere.  Uos  et  poetae  dae- 
monas  norunt;  et  Socrates  instrui  se  et 
regi  ad  arbitrium  daemonis  praedicabat , 
et  magis  inde  est  ad  perniciosa  vel  lu- 
dicra  potentatus;  quorum  tamen  prae- 
cipuus  Ilostanes  et  formam  veri  Dei 
negat  conspici  posse ,  et  angelos  veros 
sedi  ejus  dicit  assistere.  In  quo  etPlato 
pari  ratione  consentit,  et  unum  Deum 
servans ,  caeteros  angelos  vel  dajmonas 
dicit.  Herraes  quoque  Trismegistus 
unura  Deura  loquitur,  eumque  incom- 
prchensibilera  atque  inaestimabilem 
confitetur. 

Ili  ergo  spiiitus  sul)  statuis  atque 
imaginibus  consecrati  delitescunt.  ili 
afflatu  suo  vatura  pectora  inspirant. 
extorum  fibras  animant ,  avium  volatus 
gubernaRt,  sortes  regunt,  oracula  effi- 
ciuntj  falsa  veris  semper  involvunt, 
nam  ct  falluntu"  et  fallunt ,  vitam  tur- 
bant,  somnos  inquietant,  irrepentes 
etiara  spiritus  in  corporibus  occulte 
mentes  terrent,  membra  distorquent , 
valetudinem  frangunt,  morbos  lacessunt 
ut  ad  cultura  sui  cogant,  ut  nidore 
altarium  et  rogis  pecorura  saginati,  re- 
missis  quae  constrinxerant  curasse  vi- 
deantur.  Haec  est  de  illis  medela  cum 
illorum  cessat  injuria;  nec  aliud  illis 
studium  est  quam  a  Deo  horaines  avo- 
care  et  ad  superstitionem  sui  ab  intel- 
lectu  verae  religionis  avertere,  et  cum 
sint  ipsi  poenales,  quaerere  sibi  ad  poe- 
uam  comites  quos  ad  crimen  suum  fe- 
cerint  errore  participes.  Hi  tamen  ad- 
jurati  per  Deum  verum  a  nobis  statim 
cedunt  et  fatcntur  et  de  obsessis  corpo- 
ribus  exire  coguntur.  Videas  illos  nos- 
tra  voce  et  operatione  raajestatis  oc- 
cultae  flagris  csedi,  igne  torreri ,  incrc- 
mento  poenae  propagantis  extendi ,  eju- 
lare,  geraere,  deprecari,  unde  veniant 
et  quando  discedant  ipsis  ctiam  qui  se 
colunt  audientibus  confiteri  ;  et  vel 
exiliunt  statim ,  vcl  evanescunt  grada- 
tim,  prout  fides  patientis  adjuvat  aut 
gratia  curantis  aspirat.  Ilinc  vulgus  in 
odium  nostri  norainis  cogunt,  ut  nos 
odisse  incipiant  horaines  antequam 
nosse,  ne  cognitos  aut  imitari  possint 
aut  daranare  non  possint. 


£0'4 


DIVI  CYPRIANI 


CAPUT   II. 

Quod  Deus  unus  sit. 

Unus  igitur  omnium  dominus  est 
Deus.  Neque  cnim  illa  sublimitas  potest 
liabere  consortem,  cum  sola  omnem 
teneat  potestatem.  Ad  divinum  impe- 
lium  etiam  de  terris  mutuemur  exem- 
plum.  Quando  unquam  regni  societas 
aut  cum  fule  coepit  aut  sine  cruore  de- 
siit?  Sic  Thebanorum  germanitas  rupta, 
et  permancns  rogis  dissidentibus  etiam 
in  morte  discordia.  Et  Romanos  gemi- 
nos  unum  non  capit  regnum  ,  quos 
unum  uteri  coepit  hospitium.  Pompeius 
et  Casjr  afllnes  fuerunt,  nec  tamen 
necessitudinis  foedus  in  aemula  potestale 
fenuerunt.  -Nec  hoc  tu  de  homine  mi- 
reris,  cum  in  hoc  omnis  natura  consen- 
liat.  Rex  uuus  est  apibus,  et  duxunus 
in  gregibus,  et  in  armentis  rector  unus. 
Multo  magis  mundi  uuus  est  rector ,  qui 
iKiiversa  quaecunque  sunt  verbo  jubet, 
latione  dispensat,  virtute  consummat. 

Hic  nec  videri  potcst,  visu  clarior 
«■st ;  nec  comprehendi  ,  taclu  purior 
cst;  nec  ajstimari,  scnsu  major  est.  Et 
ideo  sic  eum  digne  a^stimamus,  dura 
inaestiraabilem  dicimus.  Quod  vero  tem- 
plum  habere  possit  Deus,  cujus  lemplum 
totus  est  mundus  (1 )  ?  et  cum  homo  latius 
maueat,  inlra  unam  iediculam  vim  tan- 
la)  majestatis  includam !  In  nostra  dedi- 
candus  est  menle,  in  nostro  consecran- 
dus  estpectore.  Nec  nomeuDeoquaeras: 
J)eus  nomen  est  illi.  IUic  vocabulis  opus 
est  ubi  propriis  appellationum  insigni- 
bus  multitudo  dirimenda  est.  Deo,  qui 
solus  est,  Dei  vocabulum  totuni  est.  Ergo 
unus  est,  et  ubique  totus  dilTusus  est. 
>am  ct  vulgus  in  multis  Dcum  natura- 
liler  confiletur,  cuin  niens  et  anima  sui 
auctoris  et  principis  admonetur.  Dici 
frequenter  audimus,  o  Deus ,  et  Dew 
videt,  et  Dco  commcndo ,  et  Deus  tibi 
rcddat ,  et  quod  vull  Dcus ,  et  si  Deus  de- 
derit.  Atque  haec  est  summa  delicti.  noUe 
aguoscere  (juem  ignorare  non  possis. 


CAPLT  III. 


(1)  Apit  conlra  Idololalras,  qui  existima- 
liant  deos  suos  in  templis  domicilium  Lahere  ; 
quare  nihil  facit  hic  locus  contra  tenipla 
christianorum  ,  quje  eri(;unlur,  non  ut  Deu. 
iiihabitat ,  <ed  orationisct  sacriUcioruaigratia 


Quod  pef  Chriitum  salus  credentibui  data 
sit. 

QuoD  Tero  Christus  sit ,  et  quoraodo 
por  ipsura  nobis  salus  venerit ,  sic  est 
ordo ,  sic  est  ratio.  Judaeis  priraura  erat 
apud  Deum  gratia.  Sic  olim  justi  erant, 
sic  majores  eorum  religionibus  obedie- 
bant.  Inde  illis  et  regni  sublimitas  Ho- 
ruit,  et  generis  magnitudo  provenit. 
Sed  illi  negligentes  et  indisciplinati  ct 
superbi  postmodum  facti ,  et  iiducia 
patrum  inflati ,  dum  divina  praecepta 
cuntemnunt ,  datam  sibi  gratiam  perdi- 
dorunt.  Quam  vero  fuerit  illis  prophana 
vita,  quaj  contracta  sit  violatae  religio- 
nis  offensa  ,  ipsi  quoque  testantur ,  qui 
etsi  voce  taceut,  exitu  confltentur.  Di- 
spersi  et  palabundi  vagantur,  soli  et 
c(eli  sui  profugi  per  hospitia  aliena  jac- 
lantur. 

Necnon  Deus  aute  praedixerat  fore  ut 
vergente  saeculo  et  mundi  fine  jam 
proximo,  ex  omni  gente  et  populo  et 
loco  cultores  sibi  allegeret  Deus  multo 
fideliores  et  melioris  obsequii,  qui  in- 
dulgeutiam  de  divinis  muneribus  hau- 
rirent,  quam  acceptam  Judaei  contemlis 
religionibus  perdidissent.  liujus  igitur 
gratiae  disciplinaeque  arbiter et magister 
sermo  et  filius  Dei  mittitur,  qui  per 
prophetas  omnes  retro  illuminator  et 
doctor  humani  geueris  praedicabatur. 
Ilic  est  virtus  Dci ,  liic  ratio,  liic  sa- 
pientia  cjus  et  gloria.  Hic  in  virginem 
illabitur,  carnem  Spiritus  sanctus  in- 
duitur,  Deus  cum  homine  miscetur. 
Ilic  Deus  noster,  hic  Christus  est,  qui 
mediator  duorum  ,  hominern  induit, 
quem  perducat  ad  patrem.  Quod  homo 
est  esse  Christus  voluit,  ut  et  homo 
possit  esse  quod  Christus  est. 

Sciebant  et  Judsei  Christum  esse  ven- 
turum.  Nam  hic  illis  semper  prophetis 
admonentibus  adnuntiabatur.  Sed  si^- 
nificato  duplici  ejus  adventu,  uno  qui 
exercitio  et  exemplo  hominis  fungere- 
tur,  altero  qui  Deum  fateretur,  non 
intelligendo  primum  advenlum,  qut  iii 
passione  praccessit  occultus,  uiium  tan- 
tuin  creduat  qui  crit  in  potestale  ma- 
nifestus. 


LIBER  DE  IDOLOllUM   VANITATE. 


205 


Onod  autem  lioc  Judgeorum  populus 
intelligere  uou  poluit,  delictorum  me- 
ritum  fuit.  Sic  erant  sapientise  et  intel- 
ligentiae  coecitate  multati ,  ut  qui  vita 
indigni  essent  haberent  vitam  ante 
oculos  nec  viderent.  Itaque  cum  Chris- 
tus  Jesus,  secundum  a  prophetis  ante 
praedicta,  verbo  et  vocis  imperio  dae- 
monia  de  hominibus  excuteret ,  para- 
lyticos  restringeret ,  leprosos  purgaret, 
illuminaret  coecos  ,  claudis  gressum 
daret,  raortuos  rursus  animaret,  coge- 
ret  sibi  elementa  famulari,  servire 
ventos ,  maria  obedire ,  inferos  cedere , 
Judaei ,  qui  illum  crediderant  homincm 
tantum  de  humilitate  carnis  et  corporis, 
existiraabant  raagum  de  licentia  potes- 
tatis. 

Hunc  magistri  eorum  alqueprimores, 
hoc  est ,  quos  et  doctrina  ille  et  sa- 
pientia  revincebat ,  accensi  ira  et  in- 
dignatione  provocati  insecuti  sunt,  et 
postremo  detentum  Pontio  Pilato,  qui 
tunc  ex  parte  Romana  Syriam  procu- 
rabat ,  tradiderunt ,  crucem  ejus  et 
mortem  suflragiis  violentis  ac  pertina- 
cibus  flagitantes.  IIoc  eos  facturos  el 
ipse  praedixerat  j  et  prophetarum  om- 
nium  testimouium  sic  ante  praecesserat, 
oportere  illum  pati,  non  ut  sentiro! 
raortem ,  sed  ut  vinceret ,  et  cum  pas- 
sus  esset ,  ad  superos  denuo  regredi ,  ut 
vim  divinae  majestatis  ostenderet.  Fi- 
dem  itaquererum  cursusimplevit.  Nam 
et  crucifixus  praevento  carnificis  officio 


spiritum  sponte  dimisit,  et  die  tertio 
rursus  a  mortuis  sponte  surrexit.  Ap- 
paruit  discipulis  suis  talis  qualis  et  fue- 
rat,  agnoscendum  se  videntibus  prae- 
buit,  simul  vinctus  et  substantiae  cor- 
poralis  firmitate  conspicuus,  ad  dies 
quadraginta  remoratus  est ,  ut  de  eo  ad 
praecepta  vitalia  instrui  possent,  et 
discerent  quae  docerent.  Tunc  in  ccelum 
circumfusa  nube  sublatus  est ;  ut  ho- 
minem  quem  dilexit ,  quem  induit, 
quem  a  morte  protexit ,  ad  patrem  vic- 
tor  imponeret ,  jam  venturus  e  coelo  ad 
poenam  diaboli  et  ad  censuram  generis 
humani  ultoris  vigore  et  judicis  potes- 
tate ,  per  orbera  vero  discipuli  magistro 
et  Deo  monente  diffusi  praecepta  in  sa- 
lutera  darent,  ab  errore  tenebrarum  ad 
viara  lucis  adducerent ,  coecos  et  igna- 
ros  ad  agnitionem  veritatis  ocularent. 
Ac  ne  esset  probatio  minus  solida  et 
de  Christo  delicata  confessio ,  per  tor- 
menta,  per  cruces,  per  raulta  poena- 
rura  genera  tentantur.  Dolor,  qui  veri- 
tatis  testis  est ,  admovetur  ut  Christus 
Dei  filius,  qui  horainibus  ad  vitara  da- 
tus  creditur,  non  tantum  praeconio  vo- 
cis,  sed  et  passionis  testimonio  praedi- 
caretur.  Hunc  igitur  comitamur,hunc 
sequiraur ,  hunc  habemus  itineris  du- 
cem ,  lucis  principem,  sal  utis  auctorem , 
coelura  pariter  et  patrem  quaerentibus 
et  credentibus  poUicentem.  Quod  est 
Christus  erimus  christiaui,  si  CUristum 
fuerimus  imitati. 


1S 


S06 


DIVI  CTPRIAM 


LIBER 

DE  MORTALITATE  (0. 


PRjEFATIO. 

Etsi  apud  plurimos  Ycstrum,  fratrcs 
dilectissimi,  mens  solida  esl  et  fides 
firraa  et  anima  devota ,  quae  ad  praesen- 
tis  mortalitatis  copiam  non  movetur. 
sed  tanquam  petra  fortis  et  stabilis  tur- 
bidos  impetus  mundi  et  violenlos  sa^- 
culi  fluctus  frangit  potius  ipsa  nec  fran- 
gitur,  et  tcnlationibus  non  vincrtur, 
ged  probatur,  tamen  quia  animadverto 
in  plebe  quosdam  vel  imbecillitatc  ani- 
mi,  vel  fidei  parvitate,  vel  dulcedine 
saecularis  vitae,  vel  sexus  raollitie,  vel , 
quod  majus  est,  veritatis  errore  minus 
stare  fortiter  nec  pectoris  sui  divinum 
atque  invictum  robur  exerere ,  dissi- 
raulanda  res  non  fuit  nec  tacenda  quo- 
minus ,  quantum  nostra  mediocritas  suf- 
Jicit ,  vigorc  pleno  ct  scrmone  de  domi- 
nica  lectione  concepto  delicata}  mentis 
jgnavia  comprim.atur,  et  qui  bomo  Dei 
et  Christi  esse  jam  ccepitj  Deo  ct 
Christo  dignus  habcatur. 


C.IPUT   I. 

Praedicta  stint  quaecumque  palimnr  mala,  ct 
ideo  forli  animo  toleraiida,  imino  fulein 
haiienlibus  cum  yaudio  suscipienda  mors. 

AGNOSCEREcnlm  se  debet,  fratres  di- 
loctissimi ,  qui  Deo  niilitat ,  qui  positus 
iucoelestibus  caslris  divina  jam  spcrat , 
tit  ad  procellas  ct  turbines  mundi  tre- 
pidatio  nuUa  sit  iu  iiobis,  nulla  turba- 
tio,  quaudo  bacc  ventura   pricdixcril 


(1)  Probabile  e>l  librum  hunc  sub  imperio 
Valeriani ,  anro  253  aut  2j^,  scriptum  cs>e, 
dum  lues  Rrassaretur.  llujus  cum  laudc  mcn- 
tionem  feccmnl  Augustinus,  dePrcccies^.,  c.  lU, 
el  Eusebius  in  VJironico.  Mortalilalis  autoin 
▼ox  passim  in  hoc  libro,  pro  pc«!ilentia  Cy- 
priano  peculiaris  est. 


Dominus,  proTidce  vocis  bortatu  in- 
struens  et  docens  et  praeparans  atquo 
corroborans  ecclesiae  suae  populum  aJ 
omnem  tolerantiam  futurorum.  bella  et 
fames  et  terrae  motus  et  pestilentias 
per  loca  singula  cxsurgere  praenuntia- 
vit  et  cecinit.  Et  ne  inopinatus  nos  ct 
novus  rerum  infestantium  metus  quatc- 
ret ,  magis  ac  magis  in  novissimis  tem- 
poribus  adversa  crcbrescere  ante  pras- 
monuit.  Tiuut  ccce  qua3  dicta  sunt;  ct 
quando  fiunt  quae  ante  praedicta  suut , 
sequentur  et  quaecunque  proinissasunt, 
Domino  ipso  pollicente  ct  dicente  : 
Cum  aulem  viderilis  hxc  omnia  fieri, 
scilote  quoniam  in  proximo  est  rcgnum 
Dci.  Rcgnum  Dei,  fratres  dilcctissimi, 
csse  cocpit  in  proximo.  Praemium  vita) 
et  gaudium  salutis  aeternae,  et  perpe- 
(ua  securilas,  et  posscssio  paradisi  nu- 
pcr  amissa,  muado  transeuntc  jam 
veniunt;  jam  terreuis  coelestia.  et  mag- 
na  parviSj  et  caducis  aetcrua  succedunt^ 
Quis  hic  anxietatis  et  soUicitudinis 
locus  cst?  Quis  inler  baec  trcpidus  et 
mcestusest,  nisi  cui  spes  et  fiJesdeest? 
Ejus  est  cnim  mortem  timere,  qui  ad 
Cbristum  nolit  ire.  Ejus  est  ad  Christuin 
nolle  irc ,  qui  se  non  crcdat  cum  Christo 
incipere  regnare. 

Scriptum  ost  enim  justum  Cde  vi- 
vcre.  Si  justus  es,  ct  fidc  vivis,  si  vere 
in  Christum  credis,  cur uon  cum  Christo 
futurus  ct  de  Doinini  pollicitatione  sc- 
curus,  quod  ad  Christum  voccris  am- 
plccteris,  et  quod  diabolo  careas  gra- 
lulaiis?  Simeon  denique  ille  juslus, 
qui  vcrc  justus  fuit,  qui  fitie  plena 
Dei  prajccpta  servavit,  cum  ci  divi- 
iiilus  responsum  fuissct  quod  non  anlc 
moreretur  quam  Christum  vidissct,  et 
Christus  infans  ia  lemplum  cum  ma- 


IIBER  DK  M 
frc  vcnisset,  agnovit  in  spirilu  nalum 
csse  jam  Christum,  de  quo  sibi  fue- 
rat  ante  praedictum;  quo  viso,  sci- 
vit  se  cito  esse  moriturum.  Laetus  ita- 
que  de  morte  jam  proxima,  et  de  vi- 
cina  accersitione  securus,  accepit  in 
manus  puerum ,  ct  benediccns  Domi- 
imra  exclamavitetdixit :  Nunc  dimiltis 
servum  tuum,  Domine ,  secundum  ver- 
bum  tuum  in  pace,  quoniam  viderunt 
oculi  mei  salutare  tuum.  Probans  sciiicet 
atque  contestans  tunc  esse  servis  Dei 
pacem ,  tunc  liberam ,  tunc  tranquillam 
quietera ,  quando  de  istis  mundi  turbi- 
nibusextractisedisetsecuritatisseternie 
portum  petimus,  quando  cxpunctahac 
inorte  ad  immortalitatem  venimus.  Illa 
cst  enim  vera  pax,  illa  fida  tranquilli- 
tas,  iila  stabilis  et  firma  et  perpetua  se- 
curitas. 

Caeterum  quid  aliud  in  mundo  quam 
pugna  adversus  diabolum  quotidie  ge- 
ritur,  quam  adversus  jacula  ejus  et 
tela  conflictationibus  assiduis  dimica- 
tur?  Cum  avaritia  nobis,  cum  impudi- 
citia,  cum  ira ,  cum  ambitione  congres- 
sio  est ,  cum  carnalibus  vitiis ,  cura  ille- 
cebris  saecularibus  assidua  et  molesta 
luctatio  est.  Obsessa  mens  horainis  ct 
undique  diaboli  infestatione  vallata  vix 
occurrit  singulis,  vix  resistit.  Si  avarl- 
tia  prostrata  est,  exsurgit  libido.  Si 
libido  compressa  est,  succedit  ambitio. 
Si ambitio  contemla  est,  ira  exasperat, 
inflat  superbia ,  vinolentia  invitat,  in- 
vidia  concordiam  rumpit,  amicitiam 
zelus  abscindit.  Cogeris  maledicere , 
quod  divina  lex  prohibet.  Compelleris 
jurare,  quod  non  licet.  Tot  persecutio- 
ues  animus  quotidie  patitur,  tot  peri 
culis  pectus  urgetur;  et  delectat  hic 
inter  diaboli  gladios  diu  stare !  cum 
magis  concupiscendum  sit  et  optandura 
ad  Christura,  subveniente  velocius 
morle,  properare,  ipso  inslruente  nos 
eldicente  :  Amen  amen  dico  vobis,  quo- 
niam  vos  plorabitis  el plangeiis ,  soeculum 
uutem  gaudebit;  vos  tristes  eritis,  scd 
iristitia  vestra  in  lcetitiam  vcniet.  Quis 
nontristitiacarere  optet,  quisnonadlse- 
titiamvenire  festinet?  Quando  autera 
in  lajtitiara  veniat  nostra  tristitia ,  Do- 
ininus  denuo  ipse  dcclaral  dicens :  Ite- 


ORTALITATE. 


£07 


rum  videbo  vos ,  et  gaudehit  cor  vestrum, 
et  gaudium  vestrum  nemo  auferet  a  vobis. 

Cum  ergo  Christum  videre  gaudere 
sit,  nec  possit  esse  gaudium  nostrum 
nisi  cum  viderimus  Christum,  quae  coe- 
citas  animi  quaeve  dementia  est ,  amare 
pressuras  et  poenas  et  lacrymas  mundi , 
et  non  festinare  potius  ad  gaudium  quod 
nunquam  possit  auferri?  Hoc  autem  lit , 
fratres  dilectissimi ,  quia  fides  deest, 
quia  nemo  credit  vera  esse  quae  promit- 
tit  Deus,  qui  verax  est,  cujus  serrno 
credentibus  aeternus  et  flrmus  est.  Si 
tibi  vir  gravis  et  laudabilis  aliquid  pol- 
liceretur,  haberes  utique  pollicenti 
fidera,  nec  te  falli  aut  decipi  ab  eo  cre- 
deres  quem  stare  in  sermonibus  atque 
iu  actibus  suis  scires.  Nunc  Deus  tecum 
loquitur;  et  tu  mente  incredula  perfi- 
dus  fluctuas !  Deus  tibi  de  hoc  mundo 
recedenti  imraortalitatem  atque  aeter- 
nitatem  pollicetur;  et  tu  dubitas!  Hoc 
est  Deum  oranino  non  nosse ,  hoc  est 
Christura  credentiura  dominum  et  ma- 
gistrum  peccato  incredulitatis  offen- 
dere ,  hoc  cst  in  ecclesia  constitutum 
fidem  in  domo  fidei  non  habere. 

Quantum  prosit  exire»de  saeculo  Chris- 
tus  ipse  salutis  atque  utilitatis  nostrae 
magister  ostendit;  qui,  cura  discipuli 
ejuscontristarenturquod  se  jam  diceret 
recessurum ,  locutus  est  ad  eos  dicens : 
Si  me  dilexissetis ,  gauderetis  utique , 
quoniam  vado  ad  patrem ;  docens  scili- 
cet  et  ostendens,  cum  cari  quos  diligi- 
mus  de  sseculo  exeunt,  gaudendum 
potius  quam  dolendum.  Cujus  rei  rae- 
mor  beatus  apostolus  Paulus  in  epistola 
sua  ponit  et  dicit :  Mihi  vivere  Chrislus 
cst,  et  mori  lucrum;  lucrum  raaximum 
computans  jam  saeculi  laqueis  non  te- 
ncri ,  jara  nullis  peccatis  et  vitiis  carnis 
obnoxiura  Ceri,  cxemptum  pressuris 
angentibus,  et  venenatis  diaboli  fau- 
cibus  libcratum,  ad  laetitiam  salutis 
selernae  Christo  vocante  proficisci. 


CAPUT    II. 

Cur  sequalia  cum  {jenlilibus  sentiant  Chrli- 
liani ;  quodque  horum  vita  vere  certamen 
esse  debeat. 

Atenim  quosdam  movet  quod  aequa- 


20S  DIVI  CY 

liter  cum  gentililrus  nostros  morbi  istiue 
valiludo  (1)  corripiat;  quasi  ad  hoc 
crediderit  christianus  ut  immunis  a 
contactu  malorum,  mundo  et  sa^culo 
feliciter  perfruatur,  et  non  omnia  hic 
adversa  perpessus  ad  futuram  laetitiam 
reservetur.  Movet  quosdara  quod  sit 
nobis  cum  caitcris  mortalitas  ista  com- 
munis.  Quid  enim  nobis  in  hoc  mundo 
jion  commune  cum  caeteris,  quandiu  ad- 
liuc  secundum  legem  primae  nativitatis 
manet  caro  ista  comraunis?  Quoadus- 
quc  istic  in  mundo  sumus,  cum  generc 
liumano  caruis  sequalitateconjungimur, 
spiritu  separamur.  Itaque  donec  cor- 
ruptivum  istud  induat  incorruptionem , 
etmortale  hocaccipiat  immortalitatem , 
et  Christus  nos  perducat  ad  Deum  pa- 
trera,  quaecunque  sunt  carnis  incom- 
moda  sunt  nobis  cum  humano  genere 
comraunia.  Sic  cum  foetu  sterili  tcrra 
jejunaest,  neminem  famesseparat.  Sic 
cum  irruptione  hostili  civitas  aliqua  pos- 
sessa  est ,  omnes  simul  captivitas  vastat. 
Et  quando  imbrem  nubila  serena  sus- 
pendunt,  omnibus  siccitas  una  cst.  Et 
cum  navera  scopulosa  saxa  constrin- 
gnnt,  navigantibus  naufragium  sine 
exceptione  commune  est.  Et  oculorum 
dolor ,  et  impetus  febrium ,  et  omnium 
valitudomcmbrorum  cum  caeteris  com- 
muuis  est  uobis ,  quandiu  portatur  in 
saeculo  caro  ista  communis. 

Quinimmo  si  qua  conditione ,  qua 
lege  crediderit ,  christianus  noscat  et 
*cneat,  scict  plus  sibi  quam  caeteris  in 
saeculo  laborandum ,  cui  magis  sit  cum 
diaboli  impugnatione  luctandum.  Do- 
cet  et  praemonet  scriptura  divina  di- 
cens  :  Fili,  accedens  ud  servilutem  Dci , 
ita  injuslilia  et  timore,  elproepara  ani- 
mam.  tuam  ad  tentationcm.  Et  iterum  : 
In  dolore  sustine,  el  in  humilitaie  tua 
patientiam  hahe ,  quoniam  in  ignt  pro- 
batur  aurum  el  argentum,  liomines  vero 
receptibilcs  in  camino  Iiumilialionis.  Sic 
Job  post  rerum  damna ,  post  pigno- 
rura  funera,  vulncribus  quoque  ct 
vermibus  graviterafflictus,  nun  victus 
est,  sed  probatus;  qui  in  ipsis  conflic- 
tationibus  ct  doloribus  suis  patientiam 


(1)  Morbi  valiiudo,  i(X  cst  morlii  Mevilia,  seu 
incfrarmeotijL 


PRIANI 

religiosae  mentis  ostcndens  ait  :  ISudus 
exivi  de  utero  matris,  nudus  etiam  ibo 
sub   terram.  Dominus  dedit,  Dominus 
abslulit.  Sicut  Domino  visum  est  ita  faC' 
(um  est,  Sit  nomen  Domini  benedictum. 
Et  cura  eura  uxor  quoque  compelleret 
ut  vi  doloris  impatiens  aliquid  adver- 
sus  Deum  querula  et  invidiosa  voce  lo- 
queretur,  respondit  et  dixit  :  Tanquam 
una  ex  ineptis  muUeribus  locuta  es.  Si 
iona  excepimus  de  manu  Domini,  mala  ■ 
cur  non  tolerabimus  ?  In  his  omnibus  quat 
couiigerunt  ei  nihil  peccarit  Job  labiis  suis 
in  conspecLu  Domini.  Itaque  illi  Dominus 
Deus  perhibet  testimouiura  dicens  : 
Animadvertisti  puerum  meum  Job?  Non 
cnim  est   similis  illi    quisquam  in  ter- 
ris,  homo  sine  querela,  verus  Dei  culiorm 
Et  Tobias  post  opera  magnifica,  post 
misericordiae    suae   multa  et   gloriosa 
praeconia,  coRcitatem  luminum  passus, 
timens  et  benedicens  in  adversis  Deum , 
per  ipsam  corporis  sui  cladem  crevit 
ad  laudcm;  quem  et  ipsum  uxorsua 
depravare  tcntavit  dicens  :   Ubi  sunt 
juslitice  tuoe?  Ecce  quoe  pateris.  At  ille 
circa  timorem  Dei  stabilis  et  firmus, 
et  ad  oranera  tolerantiam  passionis  fido 
religionisarmatus,  tentationi  uxorisin- 
validae  in  dolore  non  cessit ,  sed  magis 
Dcum   patientia   majore    promeruit ; 
quem  postmodum  Raphael  angelus  col- 
laudat  et  dicit  :  Opcra  Dei  revelare  et 
confiteri  honorificum  est.  Nam  quando 
orabas  tu  et  Sarra  nurus  tua,  ego  obtuli 
memoriam  orationis  vestroc  in  conspectvL 
claritatis  Dei.  Et  cum  scpelires  tu  mortuos 
simpliciler ,  et  quia  non  es  cunctatus  ex- 
surgcre  ct  derelinquere  prandium  tuum, 
et  abisii,  ct  condidisii  morluum,  missus 
sum  teyiiare  te,  el  iterum  me  misit  Deus 
curare  te  et  Sarram  nurum  tuam.  Ego 
enim  sum  RapJiael  unus  ex  septem  ange- 
lis  sanctis  qui  assistimus  et  conversamur 
anle  clariialem  Dei. 

Ilanc  tolcrantiara  justi  semper  ha- 
bucrunt,  hanc  apostoli  disciplinam  de 
Domini  lege  tenucrunt ,  non  mussitare 
inadvcrsis,  scd  quaecunque  in  saeculo 
acciduiit  fortiter  et  patienter  accipere, 
cum  Judaeorum  populus  Innc  semper 
offcnderit  quod  advcrsus  Dcum  frc- 
queutius  raurmurarct ,  sicut  te^tulur  ia 


LIBER  DE  MO 
Numeris  DominusDeus  dicens  :  Desinat 
murmuralio  eorum  ame ,  et  non  morien- 
lur.  Murmurandum  non  est  in  adversis, 
fratres  dilectissimi,  sed  patier.ter  et 
fortiterquicquidaccideritsustinenduni, 
cum  scriptum  sit :  Sacrificium  Deo  spi- 
ritns  contribulatus ,  cor  coniritum  et  hu- 
miliatum  Dcus  non  despicit ;  in  Deule- 
ronomio  quoque  moneat  per  Moysen 
Spiritus  sanctus  et  dicat :  Dominus  Deu;s 
luus  vexabit  te ,  et  famem  injiciet  tibi, 
ct  cognoscetur  in  corde  tuo  si  bene  custo- 
dieris  proecepta  ejus,  sive  non.  Et  ite- 
rum  :  Tentat  vos  Dominus  Deus  vester , 
ut  sciat  si  diligilis  Dominum  Deum  v^s- 
trum  ex  toto  corde  vestro  et  ex  tota  anima 
vcstra. 

Sic  Abraham  Deo  placuit,  qui,  ut 
placeret  Deo,  nec  amittere  lilium  ti- 
muit,  nec  gerere  parricidium  recusa- 
vit.  Qui  filium  non  potes  lege  et  sorte 
mortalitatis  amittere,  quid  faceres  si 
lilium  jubereris  occidere  ?  Ad  omnia  tc 
paratum  facere  timor  Dei  et  lides  dc-  ] 
tet.  Sit  licet  rei  familiaris  amissio  ,  sit 
de  infestantibus  morbis  assidua  mem-) 
Lrorum  et  cruenta  vexatio,  sit  de  uxo-' 
re,  de  liberis,  de  excedentibus  caris 
funebris  ettristis  avulsio,  non  sinttibi 
scandala  ista,  sedprselia;  nec  debili-, 
tent  aut  frangant  christiani  fidem ,  sed 
potius  ostendant  in  colluctatione  vir-j 
tutem,  cum  contemnenda   sit   omnis 
injuria  malorum  praesentium   fiducia 
futurorum  bonorum.  Nisi  praecesserit 
pugna,  non  potest  esse  victoria.  Cum 
fu.eiit  in  pugnae  congressione  victoria , 
tunc  datur  vincentibus  et  corona.  Navis . 
gubernatorin  tempestate  dinoscitur,  in 
acie  miles  probatur.  Delicata  jactatio 
est  cum  periculum  non  est.  Conflicta-. 
tio  in  adversis  probatio  est  veritatis.  | 
Arborquse  alta  radice  fundata  est  ven-i 
tis  incumbentibus  non   movetur;    et| 
navis  quae  forti  compage  solida  est  pul-  j 
satur  fluctibus,  nec  foratur;  et  quando } 
area  fruges  terit,  ventos  grana  fortia 
ct  robusta  contemnunt,  inanes  paleae 
llatu  portante  rapiuntur. 

Sic  et  apostolus  Paulus  post  naufra- 
gia ,  post  flagella ,  post  carnis  et  corpo- 
ris  multa  et  gravia  tormenta,  non 
vexari  sed  emendari  se  dicit  adversis , 


RTALITATE.  200 

ut  dum  gravius  affligitur,  verius  pro- 
baretur.  Datus  esl  mihi,  inquit ,  slimu- 
lus  carnismea,  angelus  safance  qui  mc 
colaphizet,  ut  non  extoUar.  Propter  quod 
ler  Dominum  rogavi  ut  discederet  a  mc , 
ct  dixit  miJii :  Sufficit  iibi  gratia  mea. 
Nam  virtus  in  infirmitate  perficitur. 
Quando  ergo  infirmitas  et  imbecillitas 
et.vastitasaliqua  grassatur,  tunc  virtus 
nostra  perficitur,  tunc  fides,  si  tentala 
perstiterit,  coronatur,  sicut  scriptum 
ost  :  Vasa  figuli  probat  fornax ,  et  ho- 
mines  juslos  tentatio  tribulationis.  Hoc 
denique  inter  nos  et  caeteros  interest 
qui  Deum  nesciunt,  quod  illi  in  ad- 
versis  queruntur  et  murmurant,  nos 
adversa  non  avocant  a  virtutis  et  fidei 
veritate,  sed  corroborant  in  dolore. 

Hoc  quodnunc  corporis  vires  solutus 
in  fluxum  venter  eviscerat,  quod  in 
faucium  vulnera  conceptus  medullitiui 
ignis  exaestuat,  quod  assiduo  vomitu 
intestina  quatiuntur,  quod  oculi  vi 
sanguinis  inardescunt,  quod  quorun- 
dam  vel  pedes  vel  aliquae  membroruni 
partes  contagio  morbidae  putredinis  ara- 
putantur,  quod  per  jacturas  et  damna 
corporum  prorumpente  languore  vel 
debilitatur  incessus ,  vel  auditus  ob- 
struitur,  vel  coecatur  aspectus,  ad  do- 
cumentum  proficit  fidei.  Contra  tot 
impetus  vastitatis  et  mortis,  incon- 
cussi  animi  virtutibus  congredi  quanta 
pectoris  magnitudo  est,  quanta  subli- 
mitas  inter  ruinas  generis  humani  starc 
erectum,  nec  cum  eis  quisbus  spcs 
in  Deum  nulla  est  jacere  prostratum  ? 
Gratulari  magis  oportet  et  temporis 
munus  amplecti  quod  dum  nostrara  fi- 
dem  fortiter  promimus,  et  labore  tole- 
rato  ad  Christum  per  angustam  Christi 
viampergimus,  praemium  vitae  ejus  et 
fidei  ipso  judicante  capiamus.  Mori 
plane  timeat ,  sed  qui  ex  aqua  et  spi- 
ritu  non  renatus ,  gehennae  ignibus 
mancipatur.  Mori  timeat,  qui  nonChristi 
cruce  et  passione  ccnsetur.  Mori  ti- 
meat,  qui  ad  secundam  mortem  de  hac 
morte  transibit.  Mori  timeat,  quem  de 
saeculo  recedentem  perennibus  poenis 
aeterna  flamma  torquebit.  Mori  timeat, 
cui  hoc  mora  longiore  confertur,  ut  cn^- 
ciatusejusetgcmitusinterimdifl"cratur. 


210 


CArUT  III. 


Quid  vita  defuncli  per  mortem  Increntar  ; 
quoniodo  proximorum  funeribus  supersti- 
tum  corda  probenlur;  quodque  volunta- 
lera  Dei,nonnostram,CerioptaredeLeanius. 

MuLTi  ex  nostris  in  hac  mortalitate 
moriuntur  :  Loc  est,multi  ex  nostris 
de  saeculo  liberantur.  Mortalitas  ista  ut 
Judajis  et  gentilibus  et  Christi  hostibus 
pestis  est ,  ita  Dei  servis  salutaris  ex- 
cessus  est.  Hoc  quod  sine  uHo  discri- 
mine  generis  humaui  cum  injustis  mo- 
riuntur  et  justi ,  non  est  quod  putetis 
bonis  et  malis  interitum  esse  commu- 
nem.  Ad  refrigerium  justi  vocantur,  ad 
supplicium    rapiuntur    injusti.    Datur 
velocius  tutela  fidentibus,  perfidispce- 
iia.  Improvidi  et  ingrati  sumus ,  fratres 
dilectissimi ,  ad  divina  beneficia,  nec 
quid  nobis  conferatur  agnoscimus.  Ex- 
ceduut  ecce  iu  pace  tutae  cum  gloria 
sua  virgines,  venientis  anticbristi  mi- 
nas  et  corruptelas  et  lupanaria  non  ti- 
mentes  (1);  pueri  periculum  lubricae 
aetatis  evadunt,ad  continenlioe  atque 
innocentiae  praemiura  feliciter  perve- 
iiiunt ;  tormenta  jam  non  timet  delicata 
matrona,  metura  persecutionis  et  ma- 
nus  cruciatusque   carnificis  moriendi 
c€leritate  lucrata.  Pavore  mortalitatis 
ct  teraporis  accenduntur  tepidi ,  con- 
stringuntur  remissi,  excitantur  ignavi, 
desertores  compelluntur  ut  redeant, 
gentiles  coguntur  ut  credant ,  vetus 
fidelium  populus  ad  quietem  vocatur, 
ad  aciem  recens  et  copiosus  exercitus 
robore  fortiore   coUigitur,  pugnaturus 
sine  metu  raortis  cura  praelium  venerit, 
qui  ad  militlam  tcmporc  morlalitatis 

Qccedit 

Quiddeinde  illud,  fratrcs  dileclis- 
simi ,  quale  cst ,  quam  pertinens ,  quam 
necessarium  ,  quod  pestis  ista  et  lues  , 
quae  horribilis  et  feralis  videtur,explo- 
rat  justitiam  singulorum,  ct  mentes 
bumani  generis  examinat,  an  infirmis 
serviant  sani,  an  propinqui  cognatos 


(l)  Adversarii  christianae  reiigionis,  qui 
taiviebanl  in  noslros,  virgines  marlyrio  des- 
linatas  mitlebanl  ad  lupanaria  ,  sequentes  vi- 
delicel  inslilula  veterum  Romanorum  ,  qui 
nrfas  pulalianl  ji  puellae  intcgrae  cxircnt  c 
viSt. 


DlVl  CYPRIANl 

pie  diligant ,  an  misereantur  scrvoruni 
languentium  domini,   an  deprecantes 
aegros  non  deserant  medici,  au  feroces 
violentiam  suara  compriraant ,  an  ra-      g 
paces    avaritiae  furentis    insatiabilem      ^ 
seinper  ardorera  vel  metu  mortis  ex- 
tinguant,  an  cervicem  flectant  superbi, 
an  audaciara  leniant  improbi ,  an  per- 
euntiljuscaris,  vel  sic  aliquid  divites 
indigentibus  largiantur  et  donent  sine 
ha?rede  morituri.  Ut  nihil  aliud  morta-    - 
litas  ista  contulerit ,  hoc  christianis  et 
Dei  servis  plurimum  praestitit ,  quod 
martyrium  coepimuslibenter  appetere, 
dum    mortem  discimus   non   timere. 
Exercitia  sunt  nobis  ista,  non  fuuera. 
Dant  animo  fortitudinis  gloriam,  con- 
temtu  mortis  praeparant  ad  coronam. 

Sed  fortasse  aliquis  opponat  et  dicat . 
IIoc  me  ergo  in  praesenti  mortalitatc 
contristat ,  quod  qui  paratus  ad  confes- 
sionera  fuerara ,  et  ad  tolerantiam  pas- 
sionis  tolo  me  corde  et  plena  virtute 
devoveram,  martyrio  meo  privor,  dum 
morte  praevenior.  Primo  in  loco  non  est 
in  tua  potestate  sed  in  Dei  dignatione 
martvrium  ,  nec  potes  te  dicere  perdi- 
disse  quod  nescis  an  merearis  accipere. 
Tunc  deinde  Deus  scrutator   renis  et 
cordis  et  occultorum  contemplator  et 
cognitor  videt  te  et  laudat  et  compro- 
l)at ,  et  qui  perspicit  apud  te  paratam 
fuisse  virtutem,reddet  pro  virtute  mer- 
cedem.  Numquid  Cain,  cum  Deo  munus 
offerret ,  jam  peremerat  fratrem  ?  Et 
tamen  parricidium  mente  conceptum 
Deus  providus  ante  damnavit.  Ut  illic 
cogitatio  mala  et  perniciosa  conceptio 
Deo  providente  prospecta  est,  ita  et  ir\ 
Deiservis,  apud  quos  confessio  cogi- 
'  tatur  et  martyrium  mente  concipitur, 
:  animus  ad  bonum  deditus  Deo  judico 
I  coronatur.  Aliud  est  martyrio  animum 
deesse,  aliud  animo  defuisse  marty- 
rium.  Qualem  te  invenit  Dominus  cum 
vocat,  talem  pariter  et  judicat,  quando 
ipse  testctur  et  dicat  :  El  scient  omnes 
eidesice  quia  ego  sum  scrulator  renis  et 
cordi^.  Nec  enira  Deus  sanguinem  nos- 
Irum  desiderat ,  sed  fidem  qusrit.  Nam 
nec  Abraham,  nec  Isaac,  nec  Jacob 
occisi  sunt,  et  taraen  fidei  ac  justitis 
meritis  honorati  interpatriarchas  pnmi 


LIBER  DE  MORTAtlTATE. 


211 


csse  raeraerunt :  ad  quoiuni  convivium 
congiegatur  quisquis  lideiis  et  justus  et 
laudabilis  invenilur. 

Meminissc  debemus  voluntatem  nos, 
non  nostram,  sed  Dei  facere  debere, 
sccundum  quod  nos  Dominus  quolidie 
jussit  orare.  Quam  praeposterum  cst 
quamquc  perversum  ,  ut  cum  Dci  vo- 
luntatem  lieri  postulemus,  quando  evo- 
catnos  et  accersit  de  hoc  raundoDeus, 
non  statim  voluntatis  ejus  imperio  pa- 
reanius!  Obnitimur  et  reluctamur,  et 
pervicacium  more  servorum  ad  con- 
spectum  Domini  cum  tristitia  et  moe- 
rore  perducimur ,  exeuntes  istinc  nr- 
cessitatis  vinculo ,  non  obsequio  volun- 
tatis;  et  volumus  ab  eoprsemiis  coeles- 
tibus  honorari ,  ad  quem  venimus  in- 
yili.  Quid  ergo  oramus  et  petimus  ut 
adveniat  regnum  ccclorum,si  captivitas 
terrena  delectat?  Quid  precibus  fre- 
quenter  iteratis  rogamus  et  poscimus 
utacceleret  dies  regni,  si  raajora  desi- 
dcria  et  vota  potiora  sunt  servire  istic 
diabolo  quam  regnare  cum  Christo? 

Denique  ut  manifestius  divinae  pro- 
videntiae  indicia  clarescerent,  quodDo- 
minus  praescius  futurorum  suis  consulat 
ad  veram  salutem ,  cum  quidam  de  col- 
legis  et  consacerdotibus  nostris  infirmi- 
tate  defessus  et  de  appropinquante  jam 
morte  sollicitus  commeatum  sibi  pre- 
caretur,adstitit  deprecanti  et  jam  pene 
morienti  juvenis  honore  et  majestate 
venerabilis,  statu  celsus  ,  et  clarus  as- 
pectu,  et  quem  assistentem  sibi  vix 
posset  humanus  aspectus  oculis  carna- 
libus  intueri,nisi  quod  talem  videre 
jam  poterat  de  saeculo  recessurus.  Atque 
ille  non  sine  quadam  animi  et  vocis  in- 
dignatione  infremuit  et  dixit  :  «  Pati 
» timetis ,  exire  non  vultis,  quid  faciam 
»  vobis? » Increpantis  vox  est  et  monen- 
tis;  qui  de  persecutione  sollicitis,  de 
accersitione  securis  non  consentit  ad 
praesens  desiderium,  sed  consulit  in  fu- 
iurum.  Audivit  frater  noster  et  collega 
moriturus  quod  caeteris  diceret.  Nam 
qui  moriturus  audivit,  ad  hoc  audivit 
ut  diceret.  Audivit  non  sibi  ille,  sed 
nobis.  Nam  quid  sibi  discerct  jam  re- 
cessurus?  Didicit  immo  nobis  rema- 
ncntil)us ;  ut  dum  saccrdotem  qui  coni- 


meatum  petebat  increpilum  essc  coin- 
perimus,  quid  cunctis  cxpediat  aguos- 
ccremus. 


CArUT  IV. 

Mortem  non  esse  perpeluuin  exitiain ,  scd 
transitum. 

NoBis  quoque  ipsisminimis  et  extre- 
mis  quoties  revelatum  est,  quam  fre- 
quenter  atque  manifeste  de  Dei  digna- 
tione  praeceptum  est,  ut  contestarer 
assidue  et  publice  praedicarem  fratres 
nostros  non  essc  lugendos  accersitione 
dominica  de  saeculo  liberatos !  cum  scia- 
mus  non  eos  amitti ,  scd  praemitti ,  re- 
cedentes  prajcedere,  ut  proficiscentes , 
ut  navigantes  solent,  desidcrari  cos 
debere,  non  plangi,  nec  accipiendas 
esse  hic  atras  vestes,  quando  illi  ibi 
indumenta  alba  jam  sumpserint,  occa- 
sionem  dandam  non  esse  gentilibus , 
ut  nos  merito  ac  jure  reprehendanfc 
quod,  quos  vivere  apud  Deum  dicimus , 
ut  extinctos  et  perditos  lugeamus,  cfc 
fidem  quam  sermone  et  voce  depromi- 
mus,  cordis  et  pectoris  testimonio  non 
probemus.  Spci  nostrae  ac  fidci  praeva- 
ricatores  (1)  sumus;  simulata,  ficta, 
fucata  videntur  esse  quae  dicimus.  Nihil 
prodest  verbis  praeferre  virtutem,  ct 
factis  destruere  vcritatem. 

Increpat  denique  apostolus  Paulus  et 
objurgat  et  culpat,  si  qui  contristentur 
in  excessu  suorum.  iVo/Mmus,  inquit, 
ignorare  vos ,  fraires,  de  dormienlibus , 
ut  non  contristemini  sicut  et  Cisteri  qui 
spem  non  habent.  Si  enim  credimus  quia 
Jesus  mortuus  est  et  resurrexil,  sic  et 
Deus  eos  qui  dormierunt  in  Jesu  adducet 
cum  illo.  Eos  contristari  dicit  in  cxcessu 
suorum  qui  spem  non  Iiabent.  Qui  au- 
tem  spe  vivinius  ct  in  Deum  credimus 
et  Christum  passum  esse  pro  nobis  et 
rcsurrexissc  confidimus,  in  Christo  raa- 
nentes ,  et  per  ipsum  alque  in  ipso  re- 
surgentes,  quid  aut  ipsi  recedere  istiuc 
de  saeculo  nolumus ,  aul  nostros  rece- 
dentes   quasi  perditos    plangimus  ae 


(1)  Praevaricator  est  causae  proditor,  sive 
qui  levia  lanlum  adducit  in  ip.sius  patroci- 
nium  ,  el  apertum  veluli  latus  adveriario 
VOrrisil. 


2J2  DIVI  C 

dolemus ,  ipso  Cliristo  Domino  et  Deo 
nostro  monente  ac  diceute  :  Ego  sum 
resurredio  el  vila.  Qui  credit  in  me,  licet 
moriatur,  vivet ;  et  omnis  qui  vivit  et  cre- 
dit  in  me  non  morietur  in  aternum  ?  Si 
in  Christum  credimus,  si  fidem  verbis 
et  promissis  cjus  habemus,  et  non  mo- 
rimur  in  aeternum,  ad  Christum,  cum 
quo  et  victuri  et  regnaturi  semper  su- 
nms,  laeta  securitate  veniamus. 

Quod  interim  morimur,  ad  immor- 
talitatem  morte  transgredimur ;  nec 
potest  vita  oeterna  succedere,  nisi  hinc 
contigerit  exire.  Non  est  exitus  iste  , 
sed  transitus  et  temporali  itinerc  de- 
curso  ad  aeterna  transgressus.  Quis  non 
ad  meliora  vcnire  festinet?  Quis  non 
mutari  et  transformari  ad  Christi  spe- 
ciem  et  ad  ccelestis  gloriae  dignitatem 
venire  citius  exoptet,  Paulo  apostolo 
praedicante  et  dicente  :  Noslra  autem 
conpcrsatio ,  inquit,m  coelis  est,undc 
et  Dominum  expectamus  Jesum  Christum. 
qui  transformabit  corpus  humUitatis  nos- 
troB  conformatum  corpori  cJaritatis  sucb. 
Tales  nos  futuros  et  Christus  Domiiuis 
pollicetur,  quando  ut  cum  illo  simus. 
ct  cum  illo  in  aetcrnis  sedibus  vivamus, 
atque  in  regnis  coclestibus  gaudeamus. 
patrem  pro  nobis  precatur  dicens :  Pa- 
ter,  quos  mihi  dedisti  volo  ul  uhi  ego  fucro 
ei  ipsi  sint  inecum ,  el  videant  claritatem 
quam  mihi  dedisti  prius  quam  mundus 
^erc^  Veiiturus  ad  Christi  sedem,  ad 
rcgnorum  coclestium  claritatcm,  lugcrc 
non  debet  ncc  plangere,  sed  potius  se- 
cundum  pollicitationem  Domini,  se- 
cundum  fidem  veri ,  in  profectione  hac 
sua  et  translatione  gaudere. 

Sic  deuique  invenimus  et  Enoch 
translatum  essc,  qui  Dco  placuit,  sicut 
in  Genesi  tcstatur  et  loquilur  scriptura 
divina  :  Et  pJacuit  Enoch  Dco,  et  non 
est  in{-entus  postmodum ,  quia  Deus  iHum 
translulit.  Hoc  fuit  placuissc  in  cou- 
spectu  Dei,dc  hoc  contagio  sa^culi  me- 
ruisse  transfcrri.Sed  et  per  Saiomonem 
docct  Spiritus  sanctus  eos  qui  Deo  j^la- 
ceant  maturius  istinc  eximi  ct  cilius 
liberari ,  nc  dum  in  isto  mundo  diulius 
iramorantur,  mundi  contactibus  pol- 
luantur.  Ruptus  est,  inquit,  ne  maliUa 
mutaret  intellectum  iUius.  Placila  enim 


YPRIANI 

erat  Deo  anima  ejus.  Propler  hoc  prope- 
ravit  educere  eum  de  media  iniquitale. 
Sic  et  in  psalmis  adDominum  properat 
spiritali  fide  Dco  suo  anima  devota  di- 
cens  :  Quam  dilectissimce  habitationes 
luoe,  Deus  virtutum. Dcsiderat  et  properat 
anima  mea  ad  atria  Dei. 

Ejus  est  in  mundo  diu  velle  rema- 
ncre  quem  mundusoblectat, quem  sae- 
culum  blandicns  atque  dccipiens  ille- 
ccbris  terrenae  voluptatis  invitat.Porro- 
cum  mundus  oderit  christianum,  quid 
amas  eum  qui  te  odit,  et  non  magis 
sequeris  Christum ,  qui  te  ct  redemit  et 
diligit?  Joannes  in  epistola  sua  clamat 
ot  loquitur,  et  ne  carnalia  desideria 
sectantes  mundum  diligamus  hortatur. 
ISolUe,  inquit,  di/jgere  mundum  ncque 
ea  quoe  in  mundo  sunt.  Si  quis  dilexerit 
mundum,  non  est  caritas  patris  m  illo  : 
quia  omne  quod  in  mundo  est  concupis-  < 
cenlia  carnis  est  el  concupiscentia  oculo-  ' 
rum  et  ambitio  soeculi,  quoe  non  est  a 
palre ,  sed  ex  concupiscentia  mundi,  et 
mundus  transibit  et  concupiscentia  ejus. 
Qui  autem  fecerit  voluntatem  Dei  manet 
m  oelemum,  quomodo  et  Deus  manet  in 
(Elernum.  Potius,  fratres  dilectissimi , 
mente  integra,  fide  firma,  virtute  ro- 
busta,  parati  ad  omnem  voluntatem 
Dei  simus,  pavore  mortis  excluso  im- 
mortalitatem  quae  sequitur  cogitemus. 
Hoc  nos  ostcndamus  esse  quod  credi- 
mus ,  ut  neque  carorum  lugeamus  ex- 
cessum,  et  cum  accersitionis  propriae 
dies  venerit,  incunctanter  et  libenter 
ad  Dominum  ipso  vocante  veniamus. 

Quod  cum  semper  faciendum  fuerit 
Dci  servis,  nunc  ficri  multo  magis  de- 
bet,  corruente  jam  mundo  et  malorum 
infestantium  turbinibus  obsesso ;  ut  qui 
c*.Tnimus  cocpisse  jam  gravia,  et  sci- 
mus  immincre  graviora,  lucrum  maxi- 
jnum  computemus,  si  istinc  velocius 
recedamus.  Si  in  habitaculo  tuo  parietes 
vctustate  nutarent,  tccta  desuper  tre- 
merent,  domus  jam  fatigata,jam  lassa, 
aeilificiis  senectute  labentibus,  ruinani 
proximam  minaretur,  nonne  omni  ce- 
leritate  migrares?  Si  navigante  te  tur- 
bida  ct  procellosa  tempestas  fluctibus 
violentius  cxcitatis  praenuntiaret  fu- 
tura  uaufragia,  nomie  portum  velociter 


LIBER  DE  MORTALITATE. 


211 


peteres  ?  Mundus  ecce  nutat  et  labitur, 
et  ruinam  sui  non  jam  senectute  rerum 
sed  fine  testatur;  et  tu  non  Deo  gratias 
agis,  non  tibi  gratularis  quod  exilu 
maturiore  subtractus,  ruinis  et  naufia- 
giis  et  plagis  imminentibus  exuaris  ? 


Tractatain  suum  Lrevi  et  vividaexhortatione 
concludit. 

CoNSiDERANDUM  Gst,  fratres  dilec- 
tissimi,  et  identidem  cogitandum  re- 
nuntiasse  nos  mundo,  et  tanquam  hos- 
pites  et  peregrinos  istic  interim  degere. 
Amplectamur  diem  qui  assignat  sin- 
gulos  domicilio  suo,  qui  nos  istinc 
ereptos  et  laqueis  ssecularibus  exsolutos 
paradiso  restituit  et  regno.  Quis  non 
peregre  constitutus  properaret  in  pa- 
triam  regredi  ?  Quis  non  ad  suos  navi- 
gare  festinans  ventum  prosperum  cupi- 
dius  optaret ,  ut  velociter  caros  liceret 
amplecti  ?  Patriam  nostram  paradisura 
computamus;  parentes  patriarchas  ha- 
bere  jam  coepimus  :  quid  non  propera- 
mus  et  currimus  ut  patriam  nostram 
videre ,  ut  parentes  salutare  possimus  ? 
Uagnus  illic   nos   carorum  numerus 


expectat,  parentum ,  fratrum ,  filioruia 
frequens  nos  et  copiosaturba  desiderat, 
jam  de  sua  incolumitate  secura,  ct 
adhuc  de  nostra  salute  sollicita.  Ad  lio- 
rum  conspectum  et  complexum  venire, 
quanta  et  illis  et  nobis  in  commune 
laetitia  est?  Qualis  illic  coelestium  reg- 
norum  voluptas  sine  timore  moriendi , 
etcumaeternitate  vivendi  quamsumma 
ct  perpetua  felicitas !  Illic  apostolorum 
gloriosus  chorus,  illic  prophetarum 
exultantium  numerus,  illic  martyrum 
innumerabilis  populus  ob  certaminis  et 
passionis  victoriam  coronatus ,  trium- 
phantes  illic  virgines ,  quae  concupis- 
centiam  carnis  et  corporis  continentise 
robore  subegerunt ,  remunerati  miseri- 
cordes ,  qui  aliraentis  et  largitionibus 
pauperura  justitlse  opera  fecerunt,  qui 
dominica  prajcepta  servantes  ad  coe- 
lestes  thesauros  terrena  patrimonia 
transtulerunt.  Ad  hos ,  fratres  dilectis- 
simi,  avida  cupiditate  properemus ,  ut 
cum  his  cito  esse,  ut  cito  ad  Christum 
venire  contingat  optemus.  Hanc  cogi- 
tationem  nostram  Deus  videat,  hoc 
propositum  mentis  et  fidei  Dominus 
Christus  aspiciat,  daturus  eis  glorice  suae 
ampliora  praemia,  quorum  circa  se  fue- 
rint  desideria  majora. 


214 


DIVI   CYPRIANI 


LIBER 


DE  OPERE  ET  ELEE3I0SYMS  d). 


CAPUT  I. 

De  neceisitate  eleemosynae  ad  par^anda 
peccata. 

BIuLTA  et  raagna  sunt ,  fratres  caris- 
simi,  beneficia  diviiia ,  quibus  iu  salu- 
tem  nostram  Dei  patris  et  Chrisli  larga 
et  copiosa  clementia  et  operata  sit  et 
seraper  operetur,  quod  conservandis 
ac  vivificandis  nobis  Pater  Filium  mi- 
sitjUt  reparare  nos  posset,  quodque 
Filius  raissus  esse  et  hominisCliusfieri 
voluit  ut  nos  Dei  filios  faceret.  Humi- 
liavit  se ,  ut  populum  qui  prius  jacebat 
erigeret.  Vulneratus   est,  ut  vulnera 
nostra  curaret.  Servivit,  ut  ad  liberta- 
tem  servientes  extraheret.  Mori  susti- 
nuit,   ut    immortalitatem   mortalibus 
exhiberet.  Multa  haec  sunt  et  magna 
divinae  misericordise  munera.  Sed  adliuc 
qualis  providentia  illa  et  quanta  cle- 
mentia  est ,  quod  nobis  salulari  ratione 
prospicitur  ,  ut  liomini  qui  redemptus 
est ,  reservando   plenius   consulatur  I 
!S'am  cum  Dominus  adveniens  sanasset 
illa  quai  Adara  portaverat  vulnera,  et 
venena  serpentis  antiqua  curasset ,  le- 
gera  dedit  sano ,  et  pra?cepit  ne  ultra 
jam  peccaret,  ne  quid  peccantigravius 
eveniret.  Coartati  eramus,  et  inangus- 
tum  innocentiae praescriptione  conclusi. 
Nec  haberet  quid  fragilitatis  humana; 
infirraitas  atque   imbecillitas  faceret, 
nisi  iterura  pietas  divina  subveniens. 
justitiae  et  raisericordiae  operibus  osten- 
sis,  viara  quandam  tuendae  salutis  ape- 
riret,  ut  sordes  postmodum  quascunque 
contrahimus  eleemosynis  abluamus. 
Loijuitur  in  scripturis  divinis  Spirir 


(4)  Scriptusest  liber  iste  sub  Valeriano  ,  post 
tibrum  d«  Jlortalitate  ^  anno  forte  2^4. 


tus  sanctus  et  dicit :  EleeTnosynis  et  fide 
delida  purgantur.  >'on  utique  illa  de- 
licta  quae  fuerant  ante  contracta.  Nam 
illa  Christi  sanguine  et  sanctificationo 
purgantur.  Item   denuo   dicit  :  Sicut 
aqua  extinguit   ignem,  sic  eleemosjna 
extinguil  peccatum.  Hic  quoque  osten- 
ditur  et  probatur  quia  sicut   lavacro 
aquae  salutaris  gehennae  ignis  extingui- 
tur,  ita  et  eleemosynis  atque  operatio- 
nibus  justisdelictorum  flamma  sopitur, 
Et  quia  semel  in  baptismo  remissa  pec- 
catorum  datur,  assidua  et  jugis  ope- 
ratio  (i)  baptismi  instar  imitata  Det 
rursus  indulgcntiara  largitur.  Hoc  et  io 
evangelio  Dominus   docet.  IVam  cum 
denotarentur  discipuli  ejus  quod  ede- 
rent,  nec  prius  manus  abluissent,  res- 
pondit  et  dixit :  Qui  fecit  quod  intus  est 
fecit  et  quod  foris  est.  yerum  date  elee- 
mosynam ,  et  ccce  vobis  munda  omnia, 
Docens  scilicet  et  ostendens  non  manus 
lavandas  esse,  sed  pectus,  et  sordes 
intrinsecus   potius   quam  cxtrinsecus 
detrahendas;  verum    qui    purgaverit 
quod  est  intus,  eum  quoque  id  quod  fo- 
ris  est  repurgasse,  et  emundata  mente, 
cute  quoque  et  corpore  mundura  essc 
cocpisse.  Porro  autem  monenset  osten- 
dens  unde  mundi  et  purgati  esse  pos- 
simus ,  addidit  eleemosynas  esse  fa- 
ciendas.  Misericors  docet  et  raonet  mi- 
sericordiara  fieri ;  et  quia  servare  quaerit 
quos  raagno  pretio  redemit,  post  bap- 
tismi  gratiam  sordidatos  docet  denuo 
posse  purgari. 
Agnoscainus  itaque,  fratres  carissimi, 


(i)  Operalionem  accipit  Cyprianus  pro  vir- 
tute  avariliae  contraria.  Est  autem  marlyriuiB 
o|)crum,sicutet  san{;uinis;e(  operantes  Chriv 
liani  verc  Chrijti  confessores  et  marlyres  tota 
sua  vita  sunt. 


LIBER  DE  OPERE 

divina;  indulgentise  raunus  salubre ,  et 
emundandispurgandisque  peccatis  nos- 
tris,qui  sine  aliquo  conscientiaB  yuI- 
nere  esse  non  possumus,  medelis  spi- 
ritalibus  vulnera  nostra  curemus.  Nec 
quisquam  sic  sibi  de  puro  atque  imma- 
culatopectoreblandiatur,  ut  innocentia 
sua  fretus  medicinam  non  putet  adhi- 
bendam  esse  vulneribus,  cum  scriptum 
sit  :  Quis  gloriabilur  castum  se  habere 
for,  aut  quis  gloriabilur  mundum  se  esse 
a  peccatisfEt  iterum  in  epistola  sua 
Joannes  ponat  et  dicat  :  Si  dixerimus 
quia  peccaium  iion  /m&ewiMS,  nos  ipsos 
tlecipimus ,  et  veritas  in  nobis  non  esl. 
Siautem  nemo  essesinepeccato  potest, 
ct  quisquis  inculpatum  se  esse  dixerit 
aut  superbus  aut  stultus  est ,  quara  ne- 
cessaria ,  quara  benigna  est  divina  cle- 
racntia,  quae  cum  sciat  non  deesse  sa- 
natis  quaedam  postmodum  vulnera ,  de- 
dit  curandis  denuo  sanandisque  vulne- 
ribus  remedia  salutaria ! 


CAPUT  II. 

De  operandFs  eleemosynis  Scripturarum 
teslimonia ,  deque  earum  efficacia. 

NuMQUAM  denique,  fratres  dilectis- 
simi,  admonitio  divina  cessavit  et  ta- 
cuit  quominus  in  scripturis  sanctis  tain 
veteribus  quam  novis  semper  et  ubique 
ad  misericordiae  opera  Dei  populus 
provocaretur ;  et  canente  atque  exhor- 
tante  Spiritu  sancto  quisquis  ad  spem 
rcgni  ccelestis  instruitur ,  facere  elee- 
mosynas  jubetur.  Mandat  et  prajcipit 
Esaiae  Deus  :  Exclama,  inquit ,  in  forli- 
tudine,  et  noli  parcere.  Sicuttuba  exaJta 
vocem  tuain,  et  annunlia  plebi  meoe  pec- 
cata  ipsorum,  et  domui  Jacob  facinora 
eorum,  Et  cum  peccata  eis  sua  expro- 
brari  prsecepisset,  cumque  eorum  faci- 
nora  pleno  indignationis  impetu  protu- 
lisset,  dixissetque  eosnec  si  orationibus 
dprecibus  ct  jejuniis  uterentur  satis- 
facere  pro  deliclis  posse,  nec  si  in  cili- 
cio  et  cinere  volverentur,  iram  Dei 
posse  lenire',  in  novissima  tamen  parte 
demonstrans  solis  eleemosynis  Deum 
posse  placari ,  addidit  dicens  :  Frange 
csuricnli   panem  iuum,  et  egenos  sine 


ET  ELEEMOSYNIS. 


215 


tecto  induc  in  domum  tuam.  Si  videria 
nudum,vesti  eum  ,  et  domesticos  seminis 
tui  non  despicias.  Tunc  erumpet  tempora- 
ncum  lumen  tuum,  et  vestimenta  (i)  tuc: 
cito  orientur,  et  proiibit  ante  te  justitia , 
et  clarilas  Dei  circumdabit  te.  Tunc  ex- 
clamabis,  et  Deusexaudiet  te.Dum  adhuc 
loqueris  dicet  :  Ecce  adsum.  Remedia 
propitiando  Deo  ipsius  Dei  verbis  data 
sunt,  quid  deberent  facere  peccantes 
raagisteria  divina  docuerunt ,  operatio- 
nibus  justis  Deo  satisfieri,  misericordiae 
raeritis  peccata  purgari. 

Et  apud  Saloraonem  legimus  :  Con- 
clude  eleemosynam  in  corde  pauperis ,  et 
h(£c  pro  te  exorabit  ab  omni  malo.  Et 
iteriim :  Quiobturat  aures  ne  audiat  im- 
becillum ,  et  ipse  invocabit  Deum ,  el  non 
erit  qui  exaudiat  eum.  Neque  enim  pro- 
mereri  misericordiam  Doraini  poterit 
qui  misericors  ipse  non  fuerit ,  aut  im- 
petrabit  de  divina  pietate  aliquid  in 
precibus  qui  ad  precem  pauperis  non 
fuerit  humanus.  Quod  item  in  psalmis 
Spiritus  sanctus  declarat  et  probat  di- 
cens  :  Beatus  qui  intelligit  super  egenum 
et  pauperem,  in  die  mala  liberabit  eum 
Dommus.  Quorum  praeceptorum  memor 
Daniel,  cum  rex  Nabuchodonosor  ad- 
verso  soranio  territus  aestuaret,  pro 
avertendis  malis  ad  divinam  opem  im- 
petrandam  remedium  dedit  dicens  : 
Propterea ,  rex,  consHium  meum  placeat 
tibi,  et  peccata  tua  eleemosynis  redime  et 
injustitias  tuas  miserationibus  pauperum, 
ct  erit  Deus  parcens  peccatis  tuis.  Cui 
rex  non  obtemperans  adversa  quae  vi- 
derat  et  infesta  perpessus  est  :  quae 
evadere  et  vitare  potuisset,  si  peccata 
sua  eleemosynis  redemisset.  Raphael 
quoque  angelus  paria  testatur,  et  ut 
eleemosyna  libenter  ac  largiterfiat  hor- 
tatur  dicens  :  Bona  est  oraiio  cumjejunio 
el  cleemosyna  :  quia  eleemosyna  a  morte 
liberal ,  et  ipsa  purgat  peccata.  Ostendit 
orationes  nostras  ac  jejunia  minus  posse 
nisi  eleemosynis  adjuventur,  depreca- 
tiones  solas  parura  ad  impetrandum  va- 


(1)  Vulffafahabet :  sanitates  lucB.  llunc  autem 
errorem  liauserunt  Cyprianus  et  alii  veteres 
ex  similitudine  dictionum  grjecarum,  ubi  pro 
iap.aTa  cou  ,  sanilales  luae  ,  legerunl  i^.a-^ioc 
coy ,  vestimenla  tua. 


516 


DITl  CYPRIANI 


lere,  nisi  factorum  et  operum  acces- 
jione  satientur.  Revelat  angelus  et  ma- 
nifestat  et  firmat  eleemosynis  petitiones 
nostras  efficaces  fieri ,  eleemosynis  vi- 
tam  de  penculis  redimi,  eleemosynis 
auimas  a  morte  liberari. 

Nec  sic ,  fratres  carissimi ,  ista  pro- 
ferimus  ,ut  non  quod  Raphael  angelus 
dixitveritatistestimonio  comprobemus. 
Iii  Actibus  apostolorum  facli  fides  po- 
sita  est ,  et  quod  eleemosynis,  non  tan- 
tum  a  secunda,  sed  aprima  raorte  (1) 
rinimae  liberentur  gestae,  et  impletae  rei 
probatione  compertum  est.  Tabitha  ope- 
rationibus  justis  et  eleemosynis  prae- 
standisplurimum  dedita,  cuminfirmata 
«sset  etraortua,  ad  cadaver  exanirae 
Petrus  accitus  est  :  qui  cum  impigre 
pro  apostolica  humanitate  venisset, 
circumsteterunt  eum  viduae  flentes  et 
rogantes,  pallia  et  tunicas  et  omnia  illa 
quaeprius  sumpserantindumenta  mons- 
trantes,  nec  pro  defuncta  suis  vocibus, 
sed  ipsius  operibus  deprccantes.  Sensit 
Petrus  impetrari  posse  quod  slc  pete- 
batur,  nec  defuturum  Christi  auxilium 
viduis  dcprecantibus  ,  quando  esset  in 
viduis  ipse  vestitus.  Cum  itaque  geni- 
busnixus  orasset ,  viduarum  ac  paupe- 
rum  idoneus  advocatus  legatas  sibi 
preces  ad  Dominum  pertulisset ,  con- 
versus  ad  corpus,  quod  in  tabula  jam 
lotum  jacebat,  Tabitha,  inquit,  exsurge 
i/i  nomine  Jesu  Christi.^ec  defuit  Petro 
quominus  statim  ferret  auxilium,  qui 
in  evaugelio  dari  dixerat  quicquid 
fuisset  ejus  nomine  postulatum.  Mors 
ilaque  suspenditur,  et  spiritus  redditur, 
etmirantibus  ac  stupcnlibuscunctis  ad 
hanc  muiidi  denuo  lucem  redivivum 
corpus  animatur.  Tantum  potucrunt 
misericordiae  merita,  tantum  opora 
justa  valucrunt!  Quae  laborantibus  vi- 
duis  largita  fuerat  subsidia  vivendi , 
meruit  ad  vitam  viduarum  petilione 
revocari. 

Itaque  in  evangelio  Dominus,  doctor 
vitae  nostrae,  et  magister  salutis  aeter- 
nae,  vivificans  credentium  populum, 
et  vivificatis  consulens  in  aetoruum. 
inter  sua  mandata  divina  et  praecepta 


(1)  Hoc  loco  prima  raors  corporis  esl ,  se- 
cunda  uniinx. 


ccelestia  nihil  crebrius  mandat  et  prx»- 
cipit  quam  ut  insistamus  eleemosynis 
dandis ,  nec  terrcnis  possessionibus  in- 
cubcmus,  sed  coelestes  thesauros  polius 
recondamus.  Fendite ,  inquit,  res  ves- 
tras,  et  date  eleemosYnam.  Et  iterum  : 
Nolite  vohis  condere  thesauros  super  ter- 
ram,  ubi  tinea  el  comestura  exterminat^ 
ct  ubi  fares  effodiunt  et  furantur.  The- 
saurizate  autem  vobis  thesauros  in  coelo  f 
uhi  ncque  tinea  neque  comestura  exter- 
minat,  et  ubi  fures  non  effodiunl  nec  fu- 
rantur.  Ubi  enim  fuerit  thesaurus  tuus, 
ibi  erit  et  cor  tuum.  Et  cum  observala 
lege  perfectum  et  consummatum  vellet 
ostendere  :  Sj  vis,  inquit,  perfectus  csse, 
vade  et  vende  omnia  tua,  et  da  cgeyiis,  et 
Iiabebis  thesaurum  in  coelo  ,  et  veni ,  se- 
quere  me.  Item  alio  loco.negotiatorem 
coelestis  gratiae  et  comparatorcm  salutis 
aeternae,  distractis  omnibus  rebussuis, 
pretiosam  margaritam  ,  hoc  est,  vitam 
aeternam  Christi  cruore  pretiosam,  de 
quantitate  patrimonii  sui  dicit  debere 
mercari.  Simile  est,  inquit,  i-egnum  coe- 
lonim  homini  negotiatori  qu(Ere7iti  bonas 
margaritas.  Ubi  autem  invenit  pretiosam 
margaritam,  ahiit,  et  vendidit  omnia 
quce  liabuil  et  emit  illam. 

Eos  denique  et  Abrahae  filios  dicit 
quos  in  juvandisalendisque  pauperibus 
operarios  cernit.  Nam  cum  Zachaeiis 
dixisset  :  Ecce  dimidium  ex  subsfantia 
mca  do  egenis ,  ct  si  cui  quid  fraudavi , 
quadruplum  reddo;  respondit  Jesus  et 
dixit :  quia  salus  hodie  huic  domuifacfa 
est ,  quoniam  et  hic  filius  est  Abrahce. 
^am  si  Abraham  crediditDeo,  et  de- 
putatum  est  ei  ad  justitiam,  utique  qui 
secundum  praecoptum  Dei  cleemosynas 
facit,  Deo  crodit ;  et  qui  habet  fidei 
veritatem,  servat  Dei  timorem;  qui 
autcm  Dei  timorem  servat,  in  misera- 
tionibus  pauperum  Deuni  cogitat.  Ope- 
ratur  enim  ideo  quia  crodit,  quia  scit 
vera  csse  qua»  praedicta  sunt  verbis 
Dei,  nec  scripturam  sanctam  possc 
mentiri,  arbores  infructuosas,  id  est, 
sterilcs  homines,  excidi  ot  in  ignem 
mitti,  misericordes  autom  ad  regnum 
vocari.  Qui  et  alio  in  loco  operarios  et 
fructuosos  fideles  appellat,  infructuosis 
Tcro  et  sterilibus  fidem  derogat  dicens : 


LIBER   DE  OPERE 

Siin injnsto  mammona  fiddes  non  fuistis, 
quod  cd  r'C7-um  qiiis  crcdet  vobis?  Et  si  in 
alieno  fidcles  non  faistis,quod  cst  veslrum 
quis  dabit  vohis  ? 


CAPUT    III. 

D«  divitum  avaritia  deque  ipsorum  duritie 
et  incredulilate. 

Si  vereris  et  metuis  ne  si  operari 
plurimum  coepcris,  patrimonio  tuo  larga 
operatione  fiuito  ad  penuriam  forte  re- 
dlgaris,  esto  in  hac  parte  intrepidus, 
csto  securus;  finiri  non  potcst  undc  in 
«sus  Christi  impenditur,  unde  opus 
coelestc  celebratur.  Nec  hoc  tibi  de 
meo  spondco,  sed  de  sanctarum  scrip- 
furarum  fide  et  divinaj  pollicitationis 
auctoritate  promitto.  Loquitur  per  Sa- 
lomonem  Spiritus  sauctus  et  dicit  :  Qui 
dat  pauperibus,  nunquam  egebit;  qui  au~ 
temaverlit  oculum  suum,  in  magna  pe- 
nuriaeril;  ostendens  misericordes  atque 
operantes  egere  non  posse,  magis  par- 
€os  et  steriles  ad  inopiam  postmodum 
derenirc.  Item  beatus  apostolusPaulus 
dominicae  inspirationls  gratia  plenus  : 
Qui  adminislrat,  inquit,  semen  semi- 
iianli ,  etpanem  ad  edendum  prcestabit, 
et  multipUcabit  seminationem  vestram, 
et  augebit  incrementa  frugum  juslitice 
cestrce,  ut  in  omnibus  Jocupletemini.  Et 
iterura  :  Administratio  hujus  officii  non 
tantum  supplebit  ea  quce  sanctis  desunt, 
sed  et  abundabit  per  niultam  graliarum 
actionem  in  Deum.  Quoniam  dum  gra- 
tiarum  actio  ad  Deum  pro  eleemosynis 
atque  operationihus  nostris  pauperum 
oratione  dirigitur ,  census  operantis 
Dei  retributione  cumulatur.  Et  Domi- 
nus  in  evangelio  jam  tunc  ejusmodi 
Iiominum  corda  considerans,  et  perfidis 
atque  incredulis  praescia  voce  dcnun- 
tians ,  contestatur  et  dicit  :  Nolite  co- 
gitarc  dicentes  :  Quid  cdemus,  aut  quid 
bibemus ,  aut  quid  vestiemur  ?  Hcec  enim 
nationes  quosrunt.Scit  autempater  vcster 
quia  omnium  horum  indigctis.  Quccrite 
primum  regnum  Dei  et  justiliam  ejus ,  et 
omnia  ista  apponentur  vohis.  Eis  omnia 
apponi  dicit  et  tradi,  qui  regnum  et 
justitiam  Dei  quacrunt.  Eos  enim  Do- 
minus,  cum  judicii  dies  Yenerit,  ad  I 


ET  ELEEMOSYNIS.  217 

percipiendum  regnum    dicit  admitti , 
qui  fuerint  in  ecclesia  ejus  opcratl. 

Metuis  ne  patrimonium  tuum  forto 
deficiat,  si  operari  ex  eo  largiter  c(e- 
peris ;  et  nescis ,  miser,  quia  dum  times 
ne  res  familiaris  deficiat,  vita  ipsa  et 
salus  deficit ;  et  dum  ne  quid  de  rebus 
tuis  minuatur  attendis,  non  respici» 
quodipse  minuaris,amator  magis  mara- 
monae  quam  animae  tuse;  ut  dum  fime» 
ne  pro  te  patrimonium  luum  perdas , 
ipse  pro  patrimonio  tuo  pereas.  Et  ideo 
bene  apostolus  clamat  et  dicit  :  Nihil 
intuJimus  in  Jumc  mundum ,  verum  nec 
auferre  quid  possumus.  Ilabenles  itaque 
exhibitionem  el  tegumentum,  liis  conienti 
simus.  Qui  autem  voJunl  divites  fievi ,  in- 
cidunt  in  tentalionem  et  in  muscipulam 
et  desideria  muJta  et  nocentia ,  quoi  nier- 
gunt  hominem  in  perdilionem  et  in  inte^ 
ritum.  Radix  enim  omnium  maJorum 
est  cupiditas,  quam  quidam  appetcnSes 
naufragaverunt  a  fide,  et  inserueriuit  se 
doJoribus  muJtis. 

Metuis  ne  patrimoniura  tuum  forte 
deficiat,  si  opcrari  ex  eo  largiter  coe- 
peris  :  quando  enim  factum  est  ut  justo 
possentdeessesubsidia  vitae?cumscrip- 
tum  sit :  Non  occidet  fame  Dominus  ani- 
mam  /ttsfam.  Helias  in  solitudine  corvis 
ministrantibus  pascitur,  et  Danieli  in 
lacu  ad  leonum  praedam  jussu  regis 
incluso  prandium  divinitus  apparatur; 
et  tu  metuis  ne  operanti  tibi  et  Do- 
minum  promerenti  desit  alimentum  , 
quando  ipse  iu  evangelio  ad  exprobra- 
tionem  eorum  quibus  mens  dubia  est 
et  fides  parva  contcstetur  et  dicat  : 
Aspicile  voJatilia  cueli,  quoniam  non  sc- 
minant,  nequc  metunt ,  nequc  coJJigunt 
in  horrea ,  et  pater  vester  coeJestis  alit 
iJia.  Nonnc  vos  pJuris  iJJis  estis  ?  Volu- 
cres  Deus  pascit,et  passeribus  alimenta 
diurna  praestantur;  et  quibus  nullus 
divinae  rei  sensus  est,  eis  nec  potus 
nec  cibus  deest.  Tu  christiano ,  tu  Dei 
servo ,  tu  operibus  bonis  dcdito ,  tu  do- 
mino  suo  caro  aliquid  existimas  defu- 
turum  ? 

Nisi  si  putas  quia  qui  Christum  pfis- 
cit,  a  Christo  ipse  non  pascitur,  aut  eis 
terrena  deerunt  quibus  ccelestia  et  di- 
Yina  tribuuiitur.  Unde  Uaec  incredu!i« 

19 


248  DIVI  C 

coglfatio,  nnde  impia  et  sacrilega  isla 
Bit-ditatio?  Quid  facit  in  domo  lidci  ptT- 
lidum  pectusfQuid  qui  Cliristo  omuino 
noii  credit,  appellatur  et  dicitur  chris- 
tianus  ^Plxarisoei  tibi  magis  congruit  no- 
mcn.  Nam  cum  Dominus  in  evangelio 
de  eleemosynis  disputaret,  et  ut  nobis 
araicos  de  terrestribus  lucris  provida 
operatioae  faceremus,  qui  nos  postrao- 
dum  in  tabcrnacula  seterna  susciperent , 
fideliter  ac  salubriter  pramioneret,  ad- 
didit  post  haec  scriptura  dicens  :  Audie- 
hanl  atilem  haec  omnia  Pharisoci,  qui 
esant  cupidissimi ,  et  irridebanl  eum. 
Quales  nunc  quosdam  m  ecclesia  vide- 
nius,  quorum  praeclusae  aures  et  corda 
coecata  nullum  de  spiritalibus  ac  salu- 
taribus  raonitis  lumcn  admittunt;  de 
qnibus  mirari  non  oportet  quod  con- 
tenmant  in  tractatibus  (1)  servura  , 
qaando  a  talibus  ipsura  Dominum  vi- 
deamus  esse  conteratum. 

Quidtibi  iii  islis  ineptis  etslultis  co- 
Sitationibus  plaudis,  quasi  metu  et  sol- 
licitudine  futurorura  ab  operibus  retar- 
deris?  Quid  umbras  et  prastigias  quas- 
dam  vanae  excusationis  obtendis?  Cou- 
fitere  immo  quae  vera  sunt;  ct  quia 
scientcs  non  potcs  fallere ,  secreta  et 
ajdita  montis  exprome.  Obsedcrunt 
aiiimufu  tuum  sterilitatis  tencbra3,  et 
recedentc  inde  lumine  veritatis  ,  car- 
nalc  pectus  alta  et  profunda  avaritiae 
caligo  coecavit.  Pecunia3  tuae  captivus 
etservus  es,  catenis  cupiditatis  et  vin- 
culis  alligatus  es,  et  quem  jara  solverat 
Christiis,  dcnuo  vinctus  es.  Servas  pe* 
cuniara,  quae  te  servata  non  scrvat. 
Patrimoniura  cumulas,  quod  te  pondcre 
suo  onerat;  nec  meministi  quid  Deus 
rcsponderit  diviti  cxubcrantium  fruc- 
tuum  copiara  stulta  exultationc  jac- 
lanli  :  StuUe,  invquit,  hac  nocle  exposlu' 
lal.ur  anima  tua  a  lc.  Qucb  ergo  parasti 
cujus  erii?U?Quid  divitiis  tuis  solus  lu- 
eubas,  quid  in  poenara  tuamivatriraonii 
tui  pondus  exaggeras,  it  (luo  locuple- 
tior  sacculo  fueris,  paupcrior  Dco  fias? 
Redditus  tuos  divide  cum  Domino  Deo 
tuo,  fruclus  tuos  partire  cum  Cliristo , 


YPRIANI 

fac  tibi  possessionum  lcrrcstrlum  Chris- 
tum  participera,  ut  et  ille  te  sibi  faciat 
regnorura  coelestiura  cohaeredera. 

Erras  ct  falleris,  quisquis  te  in  sae- 
culo  divitera  credis.  Audi  in  Apocalypsi 
Domini  tui  vocem  eiusmodi  homines 
justisobjurgationibas  increpantem.  Di- 
cis,  inquit,  dives  sumf  el  dilatus  sum  , 
et  nulllus  rei  egeo ;  et  nescis  quoniam  fu 
es  miser ,  ct  miserabilis ,  ct  paupcr,  el 
caacuSf  et  nudus.  Suadeo  tibi  emere  a  me 
aurum  ignilum  de  igni,  ut  sis  di\es;€t 
veslem  albnm  ,  ut  vesliaris,  et  non  ajtjm- 
reat  in  te  f(£ditas  nu4itatis  Iucb;  et  collx- 
rio  inunge  ocuJos  tuo$  ut  videas,  Qui  ergo 
locuples  et  divcs  es,  eme  tibi  a  Cbrista 
aurum  ignitum,  ut  sordibus  tuis  tan- 
quam  igne  dccoctis,  esse  aurum  raun- 
dum  possis ,  si  eleeraosynis  et  jusla  ope- 
ratione  purgeris.  Eme  tibi  albam  ves- 
tcm,  ut  qui  secundura  Adara  nudus 
fueras,  et  horrebas  ante  deforrais,  in- 
dumento  Christi  candido  vestiaris.  Et 
quaj  matrona  in  ecclesia  Chrisli  locu- 
ples  et  dives  es,  inunge  oculos  tuos, 
non  stibio  diaboli ,  sed  collyrio  Christi ; 
ut  pervenire  ad  vidcndum  Deum  pos- 
sis ,  dum  Deum  ct  operihus  ct  raoribus 
promereris. 

Caeterura  quae  talis  cs,  nec  operari  in 
ccclesia  potcs.  Egcntera  enim  el  j^au- 
perem  non  vident  oculi  tui  superfo-^ji 
nigroris  tcnebris  et  nocte  contecti.  Lo- 
cuplcs  et  dives  es,  et  dominicum  cele- 
brare  te  credis ,  quae  corban  (1)  omnino 
non  respicis,  quae  in  dominicum  sinc 
sacrificio  venis,  quae  partem  de  sacrifi- 
cio  quod  pauper  obtuiit  sumis  (2).  Iri- 
tucre  in  evangclioviduampraecpptoruni 
coelcstium  meraorem,  inter  ipsas  pres- 
suras  et  angustias  egcstatis  operantcm , 
in  gazophylacium  duo  quae  sola  sibi 
fucrant  minuta  mittcntcm  :  quam  cum 
animadverteret  Dominus  et  videret, 
non  dc  palrimonio  sed  de  animo  opus 
cjus  examinans,   et   considcrans  non 


(1)  TracCalus  vorabanl  vcleres  conciones  ad 
j^-jliulum ,  unde  liic  el  alii  quidan^  (Jypriani 
U)ri ,  tracL.tus  putiuj  inscrii}:ndi  fua^icnt. 


(i)  Corhan  ,  hebraice  P""p  ,  oblalio  ,  a  verbo 
2~7»  obtiilit,  inlelli;;!  polcsl  arca,  io  qiia 
millebanlur  fideliuni  obl^liones,  quamque 
{jraeci  vocabant  {jazoiihylacium. 

(2)  Intcreleemosyriaseranl  panes  percuch»- 
risliam  sacrandi.  Depanibus  aulem  islis  q^arw- 
doque  rlivcssterilLs,  hoc  esl  qui  niliil  contu- 
lerut  in  ele<;mo$ynAiii ,  suxneLai  euchariiliam. 


I 


LIBER  DE  OPERE 
qtiantum  scd  ex  quanio  dedisset,  re- 
spondit  et  dixit  :  Amendico  vobis ,  quo- 
niam  vidua  isla  plus  omnibus  misit  in 
dona  Dci.  Omnes  enim  isti  ex  eo  quod 
abundavitillis  miserunt  in  dona  Dei.  Hcec 
aufem  de  inopia  sua  omnem  quemcumque 
habuit  victum  misit.  Multum  beata  mu^ 
lier  et  gloriosa  ,  quae  etiam  ante  diem 
judicii  meruit  judicis  voce  laudari.  Pu- 
deat  divites  sterilitatis  atque  inlideli- 
fcitis  suae.  Vidua,  et  viduaiaops,  rebus 
dives  in  opere  invenitur.  Cumque  iini- 
Tersa  quaj  dantur  pupiliis  et  viduis 
conforantur,  dat  illa  quam  oportebat 
accipere;  ut  sciamus  quse  poena  sterilem 
divitem  maneat,  qunndo  hoc  ipso  do- 
cumento  operari  etiam  pauperes  de- 
Leant.  Atque  ut  intolligamus  haac  opera 
Deo  dari  et  eum  quisquis  lia^c  faciat 
Domiuura  promereri  ,  Christus  illud 
Dei  doua  appellat,  et  in  dona  Dei  vi- 
duam  duos  (juadrantes  misisse  significat, 
J3t  magis  ac  magis  possit  esse  manifes- 
tum,  (luia  qui  raiseretur  pauperis Deum 
foncrat. 


CArUT    IV. 

Parenttim  opulenloriim  excusaliones,  quo- 
iniDus  eleemosynam  operenlur,  confulat. 

Sed  nec  illa  res,  fratres  carissimi,  a 
bonis  opcribus  et  justis  refroenet  et  re- 
vocet  christianum,  quod  excusari  se 
posse  aliquis  exisiimct  beneficio  filio- 
rum,  quando  in  impcnsis  spiritalibus 
Christura  cogitare,  qui  accipere  se  pro- 
fessus  cst,  debeamus,  nec  conservos  li- 
berisnostrissedDominumpr*feramus, 
ipso  inslruente  et  monente  :  Qai  diUgit, 
iiiquit,  patrcm  aut  malvem  super  me, 
non  cst  me  dignus;  et  qui  diliijit  fdium 
ccut  f.liam  super  me,  nou  est  me  dignm. 
It&m  in  Deutcronomio  ad  corroboratio- 
nem  fidei  et  dilectionemDeipariacon- 
scripta  sunt :  Qui  dicunt,  inqiiit,  palri 
aut  malri,  non  novi  te,  et  fiUos  suos  non 
agnoverunl ,  hi  custodieruntprcecepla  tua , 
et  testamentum  tuum  s€n>averunt.  Nam  si 
Deum  toto  corde  diligimus,  nec  parciites 
nec  filios  Deo  prseferre  debeinus.  Q  uod  el 
Jofumes  in  epistola  sua  ponit ,  caritatem 
Dei  apud  eos  non  csse  quos  vidtamus 
operari  in  pauperes  nolle.  Qui hubucrit. 


ET  ELEEMOSYNIS.  8I§ 

inquit,  subslantiam  mnndi,  et  viderit 
Iratrem  suum  dcsiderantem ,  et  clauseril 
viscera  sua,  quomodo  carilas  Dei  manet 
in  illo?  Si  enim  Deus  eleemosynis  pau- 
perum  foeueratur,  et  cura  datur  mini- 
mis,  Christo  dalur,  non  est  quod  quis 
terrena  ccelcslibus  praeferat  nec  divinis 
humana  prceponat. 

Sic  vidua  illa  in  tertio  Regnorum  U' 
bro,  cum  in  siccitate  etfaine  consump- 
tis  omnibus  de  modico  farre  et  oleo 
quod  superfuerat  fecisset  subcin(iri- 
ciura  panem,  quo  absumpio  moritura 
cum  liberis  csset,  supervenit  Helias, 
et  petiit  sibi  prius  ad  edendum  dari, 
tunc  quod  superfuisset  inde  illam  cum 
fiiiis  suis  vesci.  Nec  obtemperare  illa 
dubitavit,  aut  Hcliae  filios  mater  ia 
fame  et  egestate  pra^posuit.  Fit  immo 
in  conspectu  Dei  quod  Deo  placeat ; 
prompte  ac  libentcr  quod  pelehalur 
offertur;  nec  de  abundantia  poriio.  secl 
de  modico  totumdatur,  et  esurienlibas 
liheris  alter  prius  pascitur,  neque  iii 
penuria  et  fame  cibus  ante  quam  mise- 
ricordia  cogitatur;  ut  duin  in  opere  sa- 
lulari  carnaliter  vita  conleinnitar ,  spi- 
ritaliter  anima  servetur.  Hcli:is  itaque 
typum  Chrisli  gcrens,  et  qucd  ilie  pra 
niisericordia  vicem  singulis  rcddat  os- 
tendens,  respondit  et  tiixit  :  IIa'c  dicit 
Dominus  :  Fidelia  farris  non  dcficiet,  et 
capsaces  olei  non  minuetur  nsque  in  diem 
quo  dabit  Dotninus  imbrem  supcr  lerram, 
Secundum  divinae  pollicitationis  fidcm 
multiplicata  sunt  viduaj  et  cumulata 
quo3  prajstitit,  et  operibus  justis  ac 
misericordiae  meritis  augmenta  et  in- 
crcmenta  sumcntibus,  farris  et  olei 
vasa  completa  sunt.  iS'e«  filiis  ubstulit 
matcr  quod  Heliffi  dedit ,  sed  inagis  con- 
tulit  fiiiis  quod  benigne  et  pie  fecit.  Et 
illa  nondum  Christum  sciebat,  nondum 
pra.'cepla  ejus  audierat,  non  cruce  et 
passione  ejus  rederapta  cibum  et  potuin 
pro  sanguine  rependebat;  ut  ex  hoc 
appareat  quantum  in  ecclcsia  peccct, 
(jui  se  et  filios  Christo  aatcponcns  di- 
vilias  suas  servat,  nec  patriraonium 
copiosnm  cum  indigentiura  pauperlate 
coinmunicat. 

Sed  enim  mu!(isunt  in  domo  liberi, 
et  relardut  te  uuinerosifaslliioruraquoo 


520 


DIVI CTPRIANI 


niinu5  Inrjifer  bonis  operibus  insistas. 
Alqui  lioc  ipso  operari  ainplius  debes, 
qao  multorum  pignorum  pater  es,  Plu- 
ri^ssunt  proquihus  Domi;ium  deprece- 
ris ,  multorum  delicta  redimenda  sunt , 
multorum  purgandae  conscientia),  niul- 
lorum  animaj  liberandae.  Ut  in  hac  vita 
sojculari  alendis  sustinendisque  pigno- 
ribus  quo  major  cst  numerus,  hoc  ma- 
y>i  et  sumplus  est,  ita  et  in  vita  spiri- 
tuli  atque  ccclesti,  quo  amplior  fuerit 
l>iguorum  copia,  esse  et  operum  debet 
major  impensa.  Sic  et  Job  sacrificia  nu- 
liicrosa  pro  libcris  oflerebat;  quantus- 
que  erat  iii  domo  pigriorum  numerus, 
tantus  dabatur  Deo  et  numerus  hostia- 
iiim.  Et  quoniam  quotidie  deesse  non 
|K)testquodpcccGtur  in  conspectu  Dei , 
sacrificia  (juolidiHna  non  deeranl,  qui- 
Lus  possent  pcccata  tergeri .  Probat  scrip- 
tura  divina  dicens :  Joh  homo  vcrus  eljus' 
iua  hahuit  fdios  scplem  et  fiUas  ires ,  et 
emundabnt  illos  offerens  pro  eis  hostias 
Dco  sccundum  numerum  illorum  ,  et  pro 
pecmtis  covum  vilulum  unum.  Si  ergo 
verc  Clios  tuos  diligis.si  eis  exhibes 
plenam  et  paternam  dulcedinem  cari- 
<alis,operari  magis  debes  utfilios  tuos 
Dco  justa  operatione  commendes. 

Nec  eum  iiberis  tuis  cogites  patrem 
qoi  ct  temporarius  et  infirmus  est,  sed 
illum  pares  qui  aeternus  et  Crmus  Clio- 
rum  spiritalium  pater  est.  Illi  assigna 
facultates  tuas  quas  haeredibus  servas. 
llle  sit  liberis  tuis  tutor,  ille  curator, 
ille  contra  omnes  injurias  saeculares  di- 
vina  majestate  prolector.  Patrimonium 
Deo  creditum  ncc  respublica  eripit, 
iifc  Cscus  invadit,  nec  calumnia  aliqua 
forcnsis  cvertit.  In  tuto  hKrcditas  po- 
«itur  quae  Deo  custode  servatur.  Hoc 
CMt  caris  pignoribus  in  posterum  provi- 
dere ,  boc  est  futuris ha^redibus  paterna 
pietate  consulerc  secundum  Cdem  scrip- 
tursR  sanctae  diccntis  ;  Junior  fai,  et 
gcyiui,  et  non  vidijustum  derelictum,  ne- 
qucsemen  ejus  egens  pane.  Tota  die  mi- 
seretur  et  foenerat,  el  scmen  ejus  in  bene- 
dictione  csl.  Et  iterum  :  Qui  comersatur 
sine  vituperalione  in  justilia  ,  heatos  post 
sefiliosrelinquet.  Praevaricator  itaque  et 
proditor  pateres,nisi  Cliistuis  Cdeliter 
con&ulnsj  nisi  conservandiseisrcligiosa 


et  vera  pietate  prospicias.  Qui  studcs 
terreno  magis  quam  coelesti  patrinionio , 
filios  tuos  diabolo  magis  comuiondare 
quamChrislo,  bis  delinquis,  et  geuji- 
num  ac  duplex  crimeu  admittis,  et 
quod  non  praiparas  filiis  tuis  Dei  patris 
auxilium ,  ct  quod  dcces  Clios  patrimo- 
nium  plus  amare  quam  Christum. 

Esto  potius  liberis  tuis  pater  talis, 
qualis  Tobias  extitit.  Da  utilia  et  salu- 
taria  praecepta  pignoribus  qualia  illc 
filiodedit;  manda  Cliis  tuis  quod  et  iiid 
Clio  mandavit  dicens  :  El  nunc ,  fUi , 
mando  tibi,  seni  Deo  in  veritale,  et  fac 
coram  illo  quod  illi  placet,  et  fiiiis  tuis 
man'.a  ut  faciant  juf^titiam  el  eleemosy- 
nas .  et  sinl  mnnores  Dei,  ct  henedicanl 
nomcn  ejus  omni  tempore.  Et  iterum  : 
Oinnibus  diehus  vitcB  tuce,fiUdilectissime, 
Dcum  in  menle  habe,  et  noli  prcefenre 
proecepta  ejus.  Justiliam  fac  omjiibus  die- 
bus  vitoe  tuce ,  et  noli  ambutarc  viam  ini- 
quitatis;  quoniam  atjentc  te  cx  veriiate, 
erit  respectus  opcrum  tuorum.  Ex  sub- 
slantia  tua  fac  elccmosynam ,  et  nolt 
a^ertere  facicm  tuam  ah  uUo  paupere.  Ita 
fict  ut  nec  a  te  avertatur  facies  Dci.  Prout 
Iiabueris,  fiU,  sic  fac.  Si  tibi  fucrit  co- 
piosa  suhstanlia  ,  plus  cx  iUa  fac  clcemo- 
synam.  Si  exiguum  hahueris ,  ex  hoc  ipso 
cxiguo  communica.  Et  ne  timucris  cum 
facis  eleemosynam.  PrcEmium  enjw»  ho- 
num  repoyiis  tibi  in  diem  necessitatis ,  quia 
eleemosyna  a  morte  liherat,  et  non  pnUlur 
ire  in  gehennam.  Munus  bonum  est  elee- 
mosyna  omnibus  qui  faciunt  eam  coram 
summo  Deo. 

Quale  munus  est,  fratres  carissimi, 
cujus  editio  Dco  spectante  celebratur! 
Si  in  gentilium  munere  grande  et  glo- 
riosum  videtur  proconsules  vcl  impo- 
ralorcs  habcre  praesentes,  etapparatus 
ac  sumptus  apud  muncrarios  major  est 
ut  possint  placere  majoribus,  quanto 
illustrior  muncris  ct  raajor  est  gloria 
Deum  et  Christum  spcctatorcshabcre? 
Quanto  istic  et  apparatus  uberior  et 
oumptus  largior  exhibendus  cst,  ubi  ad 
spcctaculum  conveniunt  coelorum  vir- 
tutes,  conveniunt  angeli  omnes;  ubi 
muncrario  non  quadriga  vel  consulatus 
petitur,  scd  vita  aeterna  praestatur,  ncc 
captatur  inauis  et  temporarius  favor 


IICEU  DE  OPERE  l5 
yiil;;i,  so'1  pcipetiiuin  praemium  regni 
cuciesiis  accipitur? 


CAPUT  V. 

ATarossub  diaboli  persona  ruborc  suffundlt, 
Cl»risli(iuc  niinis  pavefacere  couatur, 

ATQUEut  pigros  et  steriles  et  cupidi- 
fate  iiuinmaria  niliil  circa  fructum  saiu- 
tis  operantes  magis  putleat,  ut  plus 
conscientiam  sordidam  dedecoris  ac  tur- 
pitudinis  suae  rubor  caedat ,  ponat  unus- 
quisque  ante  oculos  suos  diabolum  cum 
eervissuis,  idest,  cura  populo  perdi- 
tionis  ac  mortis,  in  medium  prosilire, 
plcbem  Christi,  priesente  et  judicante 
ipso ,  comparationis  examine  provocare 
dicentem  :  Ego  pro  istis  quos  mecum 
vides  nec  alapas  accepi ,  nec  flagella 
suslinui,  nec  crucem  pertuli,  ncc  san- 
guinem  fudi ,  nec  familiam  meam  pre- 
tio  passioniset  cruoris  redemi ;  sed  nec 
regnum  iilis  coelcste  promitto,  nec  ad 
paradisum  reslituta  immortalitate  de- 
nuo  revoco ;  et  munera  mihi  quam  pre- 
tiosa,  quam  grandia ,  quam  nimio  et 
longo  labore  quaesita  sumptuosissimis 
apparatibus  comparant,  rebus  suis  vel 
©bUgalis  in  muaeris  comparalione  vel 
venditis;  ac  nisi  editio  honesta  succes- 
serit,  conviciis  ac  sibilis  ejiciuntur, 
ct  furore  populari  nonnunquam  pene 
lapidantur!  Tuos  talcs  munerarios, 
Cbriste,  demonstra  ,  illos  divites,  illos 
copiosis  opibus  affluentes,  an  in  eccle- 
fiia  prsesidentc  et  spectante  te  ejusmodi 
inunus  edant,  oppignoralis  vel  distrac- 
lis  rebus  suis ,  immo  ad  coelestes  tbe- 
sauros  mutata  in  melius  possessione 
translatis.  In  istis  muneribus  meis  ca- 
ducis  atque  terrenis  nemo  pascitur, 
nemo  vestitur,  nemo  cibi  alicujus  aut 
potus  solatio  sustinetur.  Cuncta  inter 
lurorcm  edentis  et  spectantis  errorem 
prodiga  et  stulta  voluptatum  frustran- 
tium  vanitate  dcpcreunt.  Illic  in  pau- 
peribus  tuis  tu  vestiris  et  pasceris,  tu 
aternam  vitam  operanlibus  polliceris; 
ct  vix  tui  mcis  percuntibus  adaequan- 
tur,  qui  a  te  divinis  mercedibus  et 
pra-miis  coclestibus  honorantur. 
Quid  ad  hacc  rc^pondemus,  fratrcs 


T  ELEEMOSYNIS.  2-21 

carissimi?  Sacrilega  stcrilifate  et  qua- 
dam  tcnebrarum  nocte  coopertas  divi- 
tum  mentes  qua  ratione  defendimus, 
qua  excusationepurgamus,qui  diaboli 
servis  minores  sumus,  ut  Chrislo  pro 
pretiopassionis  et  sanguinis  vicem  nee 
in  modicis  rependamus?  Praecepta  iUc 
nobis  dcdit,  quid  facere  scrvos  suos 
oporteret  instruxit,  operantihus  piae- 
mium  pollicitus,  et  supplicium  stcrili- 
buscomminatus,  sententiam  suam  pro- 
tulit,  quid  judicalurussit  ante  praedixit. 
Quae  potestexcusatio  esse  cessanli  jquy» 
defensio  sterili ,  nisi  quod  non  faciente 
servo  quod  praecipitur ,  Dominus  faciet 
quod  minatur  ?  Qui  et  dicit :  Cum  venc- 
rit  filius  hominis  in  clarilate  sua ,  et  om- 
nes  angcU  cum  eo,  iunc  sedebit  in  throno 
clarilatis  sucb,  et  colligenlur  ante  eunt 
omnes  gentes,  el  segregahil  eos  ah  invi- 
cem ,  quemadmodum  pastor  segregal  ovcx 
ab  hcedis,  et  statuet  ovcs  ad  dexteram 
sucjn,  hoidos  aulem  adsinistram.  Tu)h: 
dicct  rex  iisqui  ad  dexteramsuam  erunt: 
Fenitc  hcnedicti  palris  mei,  percipile  reg- 
nam  quod  vohis  paratum  est  ab  originr 
rnundi.  Esurivi  enim,  et  dcdistis  mifti 
manducarc.  Sitivi,  et  poiastis  me;  hospes 
fui,  et  adduxistis  me;  nudus,  el  irslistifi 
mc ;  infirmalus  sum ,  et  visitastis  me ;  ia 
carcere  fui,  et  venisiis  ad  me.  Tauc  re~ 
spondebunt  ei  justi  dicenles  :  Domim  ^ 
quando  tevidimusesuricntem  etpavimus, 
sitientem  et  potavimus  f  Quando  te  vidi- 
mus  hospitem ,  et  adduximus ,  nudum,  et 
vestivimus;  quando  aulem  te  vidim^is  iu- 
firmari  et  in  carcere ,  et  venimus  adtcf 
Tunc  rcspondens  rex  dicet  cis  :  Jincn 
dico  vobis ,  quandiu  fecislis  uni  horum  cx 
fratribus  meis  minimis,  mihi  fccislis. 
Tunc  dicet  et  illis  qui  ad  sinistram  ejus 
crunt :  Discedite  a  me  maledicii  in  ignem 
celernum  quem  paravit  Pater  meus  diaboio 
ct  angclis  ejus,  Esurivi  enim,  et  non  de- 
distis  mihi  manducare  ;  iitivi,  et  non  po- 
tastis  me  ;  Jtospes  fui,  et  non  adduxisth 
me;  nudus,  ct  non  vestistis  me;  inprmns 
et  incarcere,  et  non  visitastis  mc.  Tune 
reapondebunt  ct  ipsi  dicentes  :  Domine. , 
quando  te  vidimus  esurientem  aut  sitien- 
tem  aul  liospilem  aut  nudumaut  infirmwn 
aui  in  carcere ,  cl  non  ministravimus  tihi ': 
Ei  rcapondcbU  iUis  :  Jmen  4ico  vchl.:, 


522  DIYl  CY 

quandiu  non  fecisUs  uni  ex  minimis  his,\ 
neqnemihi  fecifitis.  Et  abibiint  isli  in  am- 
buslionem  xlernam ,  jusli  autem  in  vilam 
alernam. 

Quid  potuit  nobis  majus  Cliristus  edi- 
core?  Quomodo  raagis  potuit  justitiaeac 
nusericordiae  nostrae  opora  provocarc  , 
quam  quod  praestari  dixit  sibi  quidquid 
egeuti  proestatur  et  pauperi ,  et  se  dixit 
offendi  uisi  egenti  prsestetur  et  pau- 
])eri?  ut  qui  respectu  fratris  iu  ccciesia 
non  movetur,  vcl  Cliristi  conlempla- 
tione  moveatur;  et  qui  non  cogitat  in 
laljorc  atquc  in  egestate  conservum, 
▼el  Dominum  co;;itet  in  ipso  iilo  quem 
Uespicit  constitutum. 


C  VPUT  VI. 

Siib  Cnem  sermonis  cbrislianos  toto  cloqiien- 
tiae  fervorc  horlalur  ad  facieudam  eleemo- 
synam. 

Et  idcirco ,  fratres  carlssimi ,  quibus 
metus  in  Deum  pronus  est,  et  spreto 
calcatoque  jain  mundo  ad  superna  et 
divina  animus  crectus  est,  tide  plena, 
mente  devota  ,  operalione  conlinua  pro- 
mcrendo  Domino  obsequium  praebea- 
mus.DemusChristo  vestimentaterrena, 
indumenta  coelestia  recej^turi.  Demus 
cibum  et  polura  s^ecularem,  cum  Abra- 
liiun  et  Isaac  et  Jacob  ad  convivium 
coelestc  vcnturi.  Ne  parum  metainus, 
phirimum  semincmus.  Securitati  ac  sa- 
luli  acterna)  duin  temj^us  est  consula- 
mus,Paulo  apostolo  admonente  et  di- 
cente  :  Ergo  dum  tempus  habemus  oiie- 
remur  quod  bonum  cslad  onuics ,  maxime 
autem  ad  domeslicos  ftdei.  Bonum  autrm 
facicntes  non  dificiamus,  Tcmpore  e)um 
$uo  mcteinus. 

Cogilcmus,  fratres  dilectissimi ,  quid 
$ub  apostolis  'ecerit  credentium  popu- 
lus,  quando  inter  ipsa  primordia  maj>  - 
ribus  virlutibus  mensvigebat,  quando 
credentlum  lides  novo  adbuc  (idei  ca- 
lorc  fervebat.  Domicilia  tunc  et  pricdia 
venundabant,  ct  dispensandam  paupe- 
ribus  (piantitatem  libenler  ac  largiler 
iipostolisofferebant,  terrenopalrimonio 
Tcndito  atque  distracto  fiindos  illuc 
transfercntes  ubi  fructus  caperent  pos- 
6cssiuuis  scleraa;,  iiiic  couiparanles  do- 


PRIANI 

mos  ubi  inclpercnt  seinper  habitare. 
Talis  tunc  fuit  in  operationibus  cumu- 
lus  qualis  in  dilectione  consensus,  «iicui 
lcgimus  in  Actis  apostolorum  :  Turbn 
autem  eorum  qui  crediderant  anima  ac 
mente  una  agebanl;  ncc  fuit  inter  iilof 
discrimen  uUum  ,  nec  quicquam  suum 
judicabant  ex  bonis  quce  eis  erant,  sed 
fuerunt  illis  omnia  communia.  Hoc  est 
nativitate  spiritali  vere  Dei  filios  fieri , 
hoc  est  lege  coelesti  aequitatem  Dei  pa- 
trisimitari.  Quodcunque  enimDei  est, 
in  nostra  usurpatione  commune  est, 
nec  quisquam  a  beneficiis  ejus  et  mu- 
neribusarcetur  quo  minus  omne  liuraa- 
nura  genus  bonitate  ac  largitate  divin;i 
ae(jualiter  perfruatur.  Sic  iequaiiler  dies 
illuminat,  sol  radiat,  imber  rigat,  veii- 
tus  aspirat;  et  dormientil)us  somiius 
unus  est,  et  stellarum  splendor  ac  luna: 
commuuis  est.  Quo  ae(]ualitalis  exem- 
plo  qui  possessor  iu  terris  redditus  ac 
fructus  suos  cum  fraternitate  parlifur, 
dum  largifionibus  gratuitis  cominunis 
ac  justus  est,  Dei  patris  imitaior  cst. 
Quie  illa  erit,  fraties  carissimi,  opo- 
rantium  gloria  ,(juain  graudisetsuinma 
IcTtitia,  cuin  populuin  suum  Dominus 
coeperit  rccens-.erc,  et  meritis  atquo 
oj)eribus  nostris  prsemia  promissa  con- 
tribuens,  pro  terrenis  ccelestia,  pro 
temporalibus  sempiterna,  pro  modicis 
magna  prKstare,  offerre  nos  Patri ,  cui 
nos  sua  sauctificatione  restituit,  aeter- 
nifatem  nobis  immortalitatemque  lar- 
giri,  ad  qu;nn  nos  sanguinis  sui  vivifi- 
cati.jue  reparavit,  reduccs  ad  paradi- 
sum  denuo  facere,  legna  coelorum  fide 
et  vcrit.ite  suae  pollicitationis  aperire? 
lliec  liaTcant  firmiler  sensibus  nostris, 
Iiacc  intelligantur  plena  fide,  liaec  corde 
totodiligantur,  b*cindesinenfium  ojic- 
ruin  magnanimitate  rediinantur.  Prae- 
clara  et  divina  res,  fratrcs  carissimi, 
salutaris  operatio,  solatium  giande  cre- 
dentiuin,  securitafis  nostria  salubro 
pnesidium  ,  munimentum  spei,  tutehi 
fidei ,  medela  peccati ,  res  posila  in 
|)otest:ite  facientis,  rcs  et  grandis  et 
faciliSjSine  periculo  perseculionib,  co- 
rona  paiis,  verum  Dei  munuset  maxi- 
niuin,  iiifirmis  necessariuin,  foriibus 
gloriosum ,  quo  cUriitiauusadjulus  pcr- 


LIBER  BE  OPERE  ET  ELEEMOSYNIS. 


SSj 


f<>rl  gratiain  spirilalem,  promeretur 
CLristum  judicera ,  Deum  computat  de- 
biiorem.  Ad  hanc  operum  salutarium 
palmara  libenter  ac  prorapte  certemus , 
umoes  in  agoae  justitiae  Deo  et  Christo 
tpoctante  curramus ,  et  qui  saeculo  et 
innndo  majores  esse  jara  coepimus , 
cureuni  no^trum  nulla  sscculi  et  mundi 


cupiditate  tardemus.  Si  expeditos,  si 
celeres ,  si  in  hoc  operis  agone  curren- 
tes  dies  nos  vel  redditionis  vel  perse- 
cutionis  invenerit,  nusquam  Dominus 
raeritis  nostris  ad  praemiura  deerit.  In 
pace  vincentil)us  coronara  candidam  piD 
operilms  dabit,  in  persecutione  pur- 
puream  pro  passione  geminabit. 


22* 


DlVl  CYPRIAM 


LIBER 

DE   BOXO  PATIEATLE. 


CAPUT    I. 

Dc  patientia;  .ic  prirnimi  philosopTiorum  et 
Cbristijiiurum  coinparatio. 

De  patientia  locuturus,  fratres  dilec- 
tissinii,  et  utilitatcs  ejus  et  conimoda 
praedicaturus,  unde  potius  incipiatn 
«luain  quod  nunc  quoque  ad  audientiam 
vestram  patientiain  video  esse  neces- 
Sv^riam  ,  ut  nec  lioc  ipsum  quod  audiiis 
tt  discitis  sine  patientia  facere  possitis? 
Tunc  enim  demum  sermo  etratio  salu- 
taris  efiicaciter  discitur,  si  patienter 
quod  dicitur  audiatur.  Nec  invcnio  , 
fratres  dilectissimi,  inter  cateras  coe- 
lestis  disciplinae  vias  quibus  ad  conse- 
quenda  divinitus  praemia  spei  ac  fidei 
.loslrae  secta  dirigitur,  quid  magis  sit 
vel  ulilius  ad  vitara  vel  majus  ad  glo- 
riaro,  ciuamutqui  praeceptis  dominicis 
obsoquio  timoris  ac  devotionis  inniti- 
mur,  paticntiara  maxime  lota  observa- 
tione  tueamur. 

Ilanc  se  scctari  pliilosophi  quoque 
proQtcntur.  Sed  tam  iliic  patientia  falsa 
est,  quam  et  falsa  sapientia  est.  Unde 
cnira  vcl  sapiens  esse  vei  patiens  pos- 
sit,  qui  nec  sapientiam  nec  patientiam 
Dei  novit ,  quando  ipse  de  his  qui  sibi 
sapcre  in  mundo  videntur  moneat  et  j 
dicat  :  Pcrdam  sapicntiam  sapienlium  et  '■ 
prudentiam  prudcntiuvi  rejyrobabo.  Ilem  j 
Leatus  apostolus  Paulus  plenus  Spiritu 
sancto  et  vocandis  formaiidisquc  genti- 
Lus  missus  contcstetur  et  instruat  di- 
ccns  :  ndete  iie  qiiis  vos  deprcEdetiir  per 
jhiilosoplvam  el  inanein  fai'aciam,  secun- 
dmn  tyadi(ionr)n  l^ominum,  fccundum 
(kmcnta  mundi ,  ctnon  sccundum  Cliris- 
tum ,  quia  in  ipsn  liabilat  omnis  plenituilo 
dlvinilntis.  Klalio  loco:  IVemose,  inquit, 
decipiat.  Si  quis  se  patat  sapientem  es&e 
iu  vobis,  mitndo  huic  stultus  fiat ,  ut  fiat 


sapiens.  Sapientia  enim  mundi  hujm  sM- 
tilia  es'  apud  Deum.  Scriptum  est  euim  : 
Reprehendam  fapientcs  in  astutia  ipso- 
ruiii.  Et  iterum  :  Cognoiit  Donunus  co- 
gitationes  sipientium  quia  sunt  stultce. 
Quare  si  sapientia  illic  vera  non  est  , 
csse  non  potest  et  vera  paticntia.  Nam 
si  sapiens  ille  est  qui  est  humiiis  et 
mitis,  philosophos  autem  nec  humiles 
videmus  esse  nec  mites,  sed  sibi  muU 
tum  placentcs,  et  hoc  ipso  quod  sibi 
placeant  Deo  displicentes,  apparet  illic 
vcram  non  esse  patientiam,  ubi  sit 
insoiens  afTectatae  libertatis  audacia, 
et  exerli  ac  seminudi  pectoris  invere- 
cuiida  jactantia. 

Nos  autem,  fratres  dilectissimi,  qui 
philosophi  nonvcrbissed  factis  sumus, 
nec  vestitu  sapicntiam  sed  veritato 
praeferimus ,  qui  virtutum  conscientiam 
magis  quam  jactantiam  noviraus,  qui 
non  loquimur  magna,  sed  vivimus  , 
quasi  servi  et  cultores  Dei ,  patientiam 
quain  magistcriis  coelestibus  discimus 
obsequiis  spiritalibus  praebeamus.  Est 
cniin  nobis  cum  Deo  virtus  ista  com- 
inuiiis.  Inde  patientia  incipit,  inde  cla- 
ritas  cjus  et  dignilas  caput  sumit.  Ori- 
go  ct  magnitudo  patientiae  Deo  "auctore 
proccdit.  Diligenda  res  homini  qusa 
Deo  cara  cst.  Bonum  quod  amat  majes- 
tas  divina  commendat.  Si  dominus  no- 
bis  ct  pater  Dcus  est ,  secteraur  patien- 
tiam  doinini  pariter  et  patris  :  quia  ct 
servos  oporlet  esse  obsequentes  ,  et 
liiios  noa  dccct  esse  dcgeacres. 


CAPLT  II. 

Dcl,  et  Cbrlsti ,  cl  jiistorum  omniamcxen>pI« 
palicntia  comiiiendatur. 

Qu.\T.is  vcro  in  Deo  ct  qiianta  patfen- 
tia,  quod  in  contumeliam  sux  luajos- 


IIBER  DE  EONO  PATIENTI^. 


525 


fatis  ct  lionorls  instituta  ah  hominibus 
jjfopliaaa  templa  et  terrena  figmenta  et 
wcra  sacriiega  patientissime  sustinens , 
ftuper  Loiios  et  malos  aequalitcr  facit 
dicra  nasci  et  lumen  solis  oboriri ,  et 
cum  imbribus  terras  rigat,  nemo  a  be- 
neficiis  ejus  excluditurquominusjustis 
siniiliter  et  injustis  indiscretas  pluvias 
largiatur!  Videmus  inseparabili  aequa- 
litate  patientiae  nocentibus  et  innoxiis, 
religiosis  et  impiis,  gratias  agentibus 
et  ingratis,  Dei  nutu  tempora  obsequi, 
elementa  famulari ,  spirare  ventos ,  fon- 
tesfluere,grandescerecopiasraessium, 
fructus  maturescere  vinearum,  cxu- 
ierare  pomis  arbusta ,  nemora  frondes- 
cere  ,  prata  florere.  Et  cum  crebris 
immo  continuis  exacerbetur  offensis 
Deus,  indignationera  suam  temperat, 
et  praestitutum  semel  retributionis  diem 
patienter  expectat.  Cumque  babeat  in 
potestate  viadictara ,  mavult  diu  tenere 
patientiam ,  sustiuens  scilicet  clemen- 
ter  et  differens,  ut,  si  fieri  polest, 
muitura  malitia  profracta  aliquando 
mutetur ,  et  homo  in  errorum  et  scele- 
rum  contagione  volutatus  vel  sero  ad 
Dcum  convertatur,  ipso  monente  et 
dicente  :  Nolo  mortem  morientis,  quan- 
ium  ut  revertaliir  et  vivat.  Et  iteruni  : 
Revertimini  ad  me,  dicit  Dominus.  Et  ite- 
rum  :  Reverlimini  ad  Dominum  Deum 
vestrim,  quoniam  misericors  et  pius  et 
paliens  et  muUoe  miserationis ,  et  qui  sen- 
lentiam  fleclat  adversus  malttias  irroga- 
ias.  Quod  item  beatus  apostolus  Paulus 
commemorans  et  peccatorem  ad  pceni- 
tcntiam  revocans  proponit  et  dicit :  Jn 
uumquid  opulenliam  bonifalis  ejus ,  et 
gxlstinentiam  et  patientiam  contemnis , 
ignorans  quoniam  palientia  et  bonitas 
Dei  ad  poenilenliam  te  adducit  ?  Tu  autem 
gccundu7n  duriliam  tuam  et  cor  impoeni- 
tens  thesaurizas  tibi  iram  in  die  irx  ct 
revelalionis  justi  judicii  Dei,  qui  reddet 
unicuique  secundum  opera  sua.  Juslum 
judicium  Dei  dixit  esse  ,  quia  serum 
cst,  quia  diu  multumque  differtur,  ut 
homini  ad  vitam  longa  Dei  patieutia 
consulatur.  Tunc  repraesentatur  poena 
impio  et  peccatori,  quando  jam  non 
potest  poenitentia  prodesse  peccati. 
Alquc  ut  pknius  intelligere  possi- 


mus,  fratresdilectissimi,quia  palicntia 
Dci  ros  est,  et  quisquis  leuis  ct  patieii» 
et  mitis  est,  Dci  patris  imitator  esl, 
cum  ia  evangelio  suo  Dominuspraecepla 
in  salutera  daret ,  et  divina  raonita  de- 
promens  ad  perfectura  discipulos  em- 
diret,  posuit  et  dixit  ;  Audistis  quia 
dictum  est  :  Dllges  proximum  tuum,  et 
odio  Jiabebis  inimicum  tuum.  Ego  auiem 
dico  vobis  :  Diligile  inimicos  vestros,  il 
orate  pro  eis  qui  vos  persequuntur ,  nt 
sitis  fllii  patris  vestri  qui  in  coelis  est,  qui 
solem  suum  07'iri  facit  super  honos  et  ma- 
los,  ct  pluit  super  justos  et  injustos.  Si 
enim  dilexeritis  eos  qui  vos diligunt ,  quam 
mercedem  habehitis  ?  nonne  sic  ct  puhti- 
cani  faciunt?  Et  si  salutavcriiis  fralr(  3 
vesfros  tunlum,  quid  amplius  faciUff 
nonne  et  ethnici  idipsum  faciunti  Estoie 
ilaque  vos  perfecli,  sicut  pater  vester  ccx- 
lestis  perfectus  est.  Sic  perfectos  dixiC 
fieri  Dei  Ulios;  sic  consummari  ostendit 
el  docuit  coelesti  nativitate  reparatoi, 
si  patientia  Dei  patris  maneat  in  nobib, 
sisimilitudodivina,quarapeccatoAdara 
pcrdiderat,  raanifestetur  et  luceat  iu 
aclibus  nostris.  Quae  gloria  est  similem 
Deo  fieri,  qualis  et  quanta  felicitas  Lu- 
bere  in  virtutibus  quod  divinis  laudibus 
possit  aequari ! 

Nec  boc,  fratres  dilectissimi,  Jesus 
Christus  Deus  et  Dominus  nosier  ian- 
tum  vcrbis  docuit ,  sed  implevit  et  fae- 
tis.  Et  quia  ad  hoc  descendissc  se  dixc- 
rat  ut  voluntatem  Patris  faceret,  intec 
caetera  mirabiiia  virtutum  suarum ,  qui- 
busindicia  divinaemajestatisexpressit, 
paternam  quoque  patientiam  tolcraii- 
tiae  tenore  servavit.  Omnes  denique 
actus  ejus  ab  ipso  slatim  adventu  pa- 
tientiacomite  signanlur,  quod  prirauia 
de  illa  sublimitate  coelcsti  ad  terrrena 
descendcns  non  aspernatur  Dei  Fjlius 
carnem  hominis  induere,  et  cum  pee- 
catoripse  non  esset,  alienapeccata  por- 
tare.  Immortalitate  interimposita,  fieri 
se  et  jnortalem  patitur,  ut  innocens 
pro  nocentium  salute  perimatur.  Domi- 
nus  baptizatur  a  servo ;  et  rcmissam  pec- 
catorum  dalurus,  ipse  non  dedignatur 
lavacro  regenerationis  corpus  abiuere. 
Diebus  quadragiiita  jcjuuat  pcr  qucm 
cxtcri  sssiuantur.  Esurit  et  fumcin  jcu- 

IS 


226  DIVI  CT 

tit,  ut  qui  m  farae  sermonls  etgratire 
fderant ,  caelesti  pane  saturentiir.  Cum 
diabolo  tentante  congreditur,  et  iniini- 
cum  tantum  vicisse  contentus,  niliil 
wltra  verba  conatur.  Discipulis  non  ut 
servis  dominica  potestate  praefuit,  sed 
Lenignus  et  mitis  fraterna  eos  caritate 
dilexit.  Dignatus  e^t  etiam  pedes  apo- 
stolorum  lavare ;  ut  dum  circa  servos 
falis  est  dominus,  exemplo  suo  doce- 
ret  qualis  circa  compares  et  aequales 
debeat  esse  conservus.  Nec  inirandiim 
quod  circa  compares  obaudientes  talis 
extiterit  qui  Judam  potuit  ustjue  ad 
cxtremum  longa  patienlia  su-^tinere, 
cibum  cum  inimico  capere ,  lioslem  do- 
mesticum  scire  nec  palam  ostendere, 
traditoris  osculum  non  recusare.  In 
Judsis  vero  tolerandis  aeqnanimitas 
quanta  et  quanla  patientia,  incrodulos 
ad  Cdem  suadendo  flectcre ,  obsequio 
ingratos  foverc,  contradicentibus  re- 
spondere  leniter,  superbos  su-^linere 
cleraenter,  liumiliter  persequentibus 
cederc,  propbetarum  inlerfectores  et 
adversum  Deum  semper  rebellesusque 
ad  crucis  ct  passiouis  Iioram  velle  col- 
ligere ! 

Sub  ipsa  autera  passlone  et  crucc, 
priusquam  ad  crudelitutcm  nccis  et  ef- 
fusionemsanguinisveniretur,  quaecon- 
"viciorum  probra  patienter  audita ,  qua; 
contumeliarum  tolcrata  ludibria  ,  ut  in' 
sultanlium  sputamina  cxciperet,  qui 
sputo  suo  coeci  oculos  paulo  ante  for 
masset;  et  in  cujus  nomine  a  servis 
Bunc  ejus  diabolus  cum  ongclis  suis 
flagcllatur,  flagclla  ipse  pateretur;  co- 
ronaretur  spinis ,  ([ui  martyres  floribus 
coronat  a^tcrnis;  palmis  in  facicm  vor- 
Lerarctur  qui  palmasveras  vincentibus 
tribuit;  spoliarctur  vc^te  terrena,  qui 
indumcnto  immorlalitatis  cx'toros  ves- 
tit;  cibarctur  fclle  (jui  cibum  ccrlestem 
dedit,  accto  potarctur  qui  salulare  po- 
culuin  propinavit!  Ille  innocens,  ille 
juslus,  imino  innoccntia  ipsa  ct  ipsa 
justitia,  inter  facinorososdeputatur,  ct 
lcstimoniis  fal^is  veritas  prcmitur ,  ju- 
dicatiir  judicaturus,  ct  Dci  scrmo  ad 
Ticliinain  luccns  ducitur.  Et  cum  ad 
cruccm  Domini  confundantur  sidcra, 
elomcnta  (urbentur,  contremiscat  tcrrn, 


PRIANI 

nox  diera  claudat,  sol,  ne  Jn;l.Tonjm 
facinus  aspicere  cogatur,  et  radios  et 
oculos  suos  subtrabat.  illc  non  ioqni- 
tur,  ncc  movctur,  ncc  majeslateni 
suam  sub  ipsa  saltcm  passione  prolite- 
tur.  Usque  ad  liiicm  pcrscverantf t  ac 
jugiter  tolerantur  omnia ,  ut  con^urn- 
mctur  in  Cliristo  plena  et  perfecta  pa- 
tientia.  Et  post  ista  omnia,  adbuc  in- 
terfcctorcs  suos,  si  conversi  ad  eum 
vencriiit,  suscipit;  etpaticntia  salutari 
ad  conservanJ.um  beniguus  et  patiens, 
ecclesiam  suam  nemini  claudit.  Illos 
adversarios,  illosblaspbemos,  illos  no- 
iniiiis  sui  semper  inimicos ,  si  poeniteu- 
tiam  dclicti  agant,  si  admissum  facinua 
agnoscant,  non  solum  ad  indulgentiam 
criminisjscd  ad  proemium  regni  coe- 
Icslis  admittit.  Quid  potcst  patientius, 
quid  benigiiius  dici?  VivKicalur  Cluisti 
sanguine  etiam  qui  fudit  sanguinera 
Clirisli.  Talis  cst  Cbristi  ac  tanta  pa- 
ticntia;  quse  nisi  talis  ac  tanta  existe- 
rct .  Paulum  quoque  apostolum  ecclesia 
non  babcret. 

Quodsietnos,  fratres  dilectissimi, 
in  Cliristo  sumus,  si  ipsum  induimus, 
si  ipse  cst  salutis  nostra?  via ,  qui  Cliris- 
tum  vcstigiis  salutaribus  sequimur,  per 
Cbristi  excmpla  gradiamur,  sicut  Joan- 
i:es  apostolus  instruit  dicens  :  Qui  dicU 
se  in  Christo  mancre,  debet  quomodo  ille 
amhuiavit  el  ip^e  ambulare,  Item  Pctrus , 
siipcr  quem  ecclesia  Domini  dignationc 
fundata  esl,  in  epistola  sua  ponit  et 
(licit  :  Chrislus  passus  csl  pro  nobis,  re- 
linquens  vobis  excmptum  ut  scquamini 
vesliijia  ejus,  qui peccalum  non  fecit,  nec 
do'us  imcnlus  cst  in  ore  cjus,  qui  cum 
mulcdiceretur  non  remalediccbat ,  crim 
patcrclur  non  comminabalurj  tradeiai 
uufcm  se  judicanlinc  injusle. 

Invcnimus  denique  et  pttriarchas  ct 
propbctas  et  justos  omnes,  qui  figuram 
Christi  imagine  pra;cunte  portabant, 
niliil  magis  custodisse  in  laude  virtu- 
tum  suarum  quam  quod  paiienUam 
forti  et  stabili  yquanimitate  lenuerunl. 
Sic  Abcl  origincm  marlyrii  et  passio- 
ncm  justi  boininis  initians  primus  ct 
dedicans  advcrsus  fralrcm  fratricidara 
non  resistit  ncc  rcluctalur.  sedhuii;ili« 
ct  milis  paiientcr  occiaitUT'  Sic  Abra- 


IIBER  DE  BON 
liam  Deo  credons,  et  radicem  ac  fiin- 
tiainontum  fidei  primus  instituens ,  ten- 
tatus  iu  filio,  non  dubitat  neque  cunc- 
tatur,  sed  praeccptis  Dei  tola  patientia 
devotionis  obsequitur.  Et  Isaac  ad  hos- 
tiae  dominicaj  similitudinem  praefigura- 
tus ,  quando  a  patre  immolandus  olTer- 
tur,  paticns  invenitur.  Et  Jacob  fugatus 
a  fratre  de  terra  sua  patienter  excedit, 
«t  majorepatientiapostmodum  supplex 
adhuc  magis  impium  et  persecutorem 
muneribus  pacificis  ad  coucordiam  re- 
digit.  Joseph  venundatus  a  fratribus  et 
relegatus  non  tantum  patientcr  igno- 
scit,  sed  et  gratuita  frumenta  venienti- 
Lus  largiter  et  clementer  irapertit. 
Moyses  ab  ingraloetperfidopopulocon- 
temnitur  frequenter  etpene  lapidatur, 
ct  tamen  lenis  et  patiens  pro  cisdem 
Dominum  deprecatur.  In  David  vero, 
ex  quo  secundum  carnem  Christi  nati- 
vitas  oritur,  quain  magna  et  mira  et 
christiana  patientia,  habuisse  in  manu 
saepe  ut  Saul  regem  persequentem  se 
ct  interficere  concupiscentem  posset 
occidere,  et  tamen  subditum  sibi  et 
tradilum  maluisse  servare ,  nec  repen- 
disse  inimico  vicem ,  sed  occisum  adhuc 
insuper  et  vindicasse.  Tot  denique  pro- 
phetae  interfecli ,  tot  martyres  gioriosis 
mortibus  honorali,  qui  omnes  ad  coe- 
lestescoronaspatientiajlaude  venerunt. 
Woque  cnim  potest  accipi  dolorum  et 
passionum  corona,  nisi  praecedatia  do- 
lore  etpassione  patieutia. 


CAPUT  iir. 

De  utilitatiLus  patientise. 

QuAM  sit  autem  patientia  utilis  ct 
nocosbaria  ,  fratres  diiectissimi,  ut  raa- 
nifostius  possit  et  plenius  nosci,  Dei 
sententia  cogitotur,  quara  in  origine 
statim  mundi  cl  goneris  huraani  Adam 
pnccepti  iramemor  et  dalaj  iegis  tr;uis- 
gressor  accepit.  Tunc  sciemus  quani 
patientes  esse  iu  isto  sseculo  debeamus , 
qui  sic  nascimur  ut  pressuris  istic  et 
eonflictationibus  laboremus.  Qida  aii- 
iiisti,  inquit,  vocem  rnulieris  tuce ,  ct 
inanducasti  ex  illa  arhore  de  qaa  sola 
prciiieperam  tibi  ne  mandiuarei}  3  rnale- 


O  PATIENTIvE.  227 

dicta  terra  cril  in  omnihus  operihus  tuisy 
in  tristitia  et  ge^nitu  edes  ex  ea  oinnilmit 
diebus  vHcb  iuoi,  spinas  ci  tribuJos  ejiciet 
tibi,  et  tdes pabulum  agri,in  sudore  vul- 
tus  tui  edes  panem  tuum  donec  rcvertariat 
in  terram  de  qua  sumptus  es ;  quia  ierra 
es,  et  in  icrram  ibis.  liujun  sententi;» 
vinculo  colligati  omnes  et  constricti  su- 
mus,  donec  expuncta  morle  de  isto 
saeculo  recedamus.  Intristitia  etgeraltti 
simus  necesse  est  oinnibus  diebus  viluj 
nostrde,  edaraus  pancmiiocesseestcura 
sudorc  et  labore. 

Unde  unusquisque  noslrum,  cum 
nascitur  et  hospitio  mundi  hujus  exci- 
pitur,  initium  sumit  a  lacrymis;  et 
quaravis  adhuc  omnium  nescius  et  ig- 
narus,  nihil  aliud  novit  in  ilia  ipsu 
prima  nativitate  qiiam  flere.  Provideu- 
lia  naturali  lamentatur,  vitae  mortalis 
anxietates  et  labores  etprocellasmun«lL 
quas  ingrcditur  in  cxordio  statim  suo 
ploratu  etgemitu  rudis  anima  testatur. 
Sudaturenim  quamdiu  istic  vivitur  et 
laboratur.  Nec  sudantibus  et  iaboranli- 
bus  possunt  alia  magis  quam  patienliae 
subvenire  solatia  :  quse  cum- apta  sint 
et  necessaria  in  isto  mundo  universis, 
tum  magis  nobis,  qui  diabolo  inipug- 
nante  plus  quatimur,  qui  in  acic  quo- 
tidie  stantes,  inveterati  et  exercitali 
hostis  colluctationibus  fatigamur,  qui- 
bus  ,  praiter  varias  ct  assiduas  teutatio- 
nuin  pugnas,  inpersecutionum  quoque 
certamine  patrimonia  relinquenda  suut, 
subeundus  carccr,  portandaj  catenae, 
aniraaj  impendendae,  gladius,  hestiaj, 
ignes,  cruces,  oinnia  denique  tornien- 
lorum  ac  poenarum  gcnera  fide  et  vir- 
tute  patientiae  perforenda ,  Domino  ipso 
instrucnte  et  dicente  :  Hxc  locutus  s-urn 
vohis  ul  in  me  pucem  haheatis.  Jn  mund/n 
autem  pressuram  habehltis;  sed  fidite, 
quoniam  ego  vici  mundum.  Si  autemqui 
diabolo  et  raundo  renuntiaviinus ,  pres- 
suras  et  infestaliones  diaboli  et  Uiundi 
crebrius  ac  violentius  patiraur  ,  quanto 
raagis  patientiain  tenere  debemus,  qua 
adjutrice  et  comite  onmia  infesta  tole- 
romus? 

Doraini  ct  magistri  nostn  salutarts 
jira}ceptum  est :  Qui  toh.rayerit ,  iuquit, 
wmic  a(f /inem,  liic  salvus  erit.  Et  ito- 


c^ 


DTVI   CYPRIANI 


i-uin  :  Si  permayiserilis.  inquit,  in  vtrbo 
tiieo,  vae  discipuli  inei  erilis,  et  cufjnos' 
*e!is  ver.tatem ,  et  verilas  liberabit  vos. 
Tolerandiim  et  perseveraiidum  est, 
fratrcs  dilectissimi ,  ut  ad  spem  veri- 
tatis  otlihcrlalis  adinissi,  ad  verilatem 
ct  libertatem  ipsam  pervenire  possi- 
inus  :  quia  lioc  ipsum  quod  christiani 
suiuus,  fidei  et  spei  res  cst.  L't  autcm 
snes  ct  fides  ad  fruclum  sui  possint  per- 
\eiiirc,  patientia  opus  e>t.  Non  enira 
praiscntem  gloriam  scquimur  ,  sed  fu- 
furaui,  secuudum  quod  et  Paulus  apo- 
sslolus  monct  dicens  :  Spe  sal^^ati  sumiis. 
Spes  aulem  quce  videlur  non  est  spes. 
Quod  cntin  videt  quis  quid  sperat?  Si  au- 
lem  qnod  non  videmus  sptravnis,  per 
judievtiam  cxpedamus.  Propterca  ex- 
pcctatio  et  patientia  neccssaria  est,  ut 
id  qitod  ccppimus  impleamus;  et  quod 
crodimus  et  speramus,  Dco  repne^en- 
tanfc  cajiiamus.  Denique  alio  in  loco 
idcni  apostolus  justos  ct  operantcs,  et 
ilivini  fo^noris  incremento  coelestes 
thcsauros  sil)irecondentes,  ut  palientcs 
quoqu'^  sint  iustruit  ct  docet  diccns  : 
ircjo  dum  tempus  habcmus  opercmur 
quod  bonum  esl  ad  omnes  ,  maxime  vcro 
€id  domcsticos  ftdei.  Jionum  autem  fa- 
cicntcs  non  dcficiamus.  Tcmpore  enim  suo 
fnelemus.  Admonct  nc  quis  impations 
yn  opcratione  deliciat,  nc  quis  (eiita- 
lioiiljiis  ;sui  avocatus  aut  victus  in  mc- 
<lio  huutis  et  gloriaj  ilincre  desistat ,  et 
pore:'nl  prseterita,  dum  quae  coeperant 
43esiiiunt  esse  perfecta  ,  sicut  scriptum 
est  :  JfntiUa  justi  non  liberabit  eum  in 
^nacunquc  die  exerruKcrit.  Et  iterum  : 
Tene  quod  habes,nc  alius  accipial  coro- 
nam  tuam.  Qua»  vox  adhortalur  pa- 
tientcr  ct  forliler  pcrscverare  ;  ut  qui 
ad  coronam  laude  jam  proxiraanitilurj 
durante  patientia  roronctur. 

Paticnlia  nutom,  fratres  dilectissimi, 
rou  tbnluin  Lona  ciistodit,  sed  et  re- 
pollit  advcrsa.  Spir-tui  sancto  favcns 
etcalc&tihusacdiviiiiscoliaercnscontra 
facta  carnis  et  corporis ,  quibus  anima 
exjuitnalur  ct  capitur,  virtutum  sua- 
ruin  i^roiiuj^r.aculo  reluctatur.  Inspicia- 
jnus  d('ni(fMC  pauca  de  multis,  ut  de 
j)aucis  i.ilelligantur  ct  caitera.  Adultc- 
rium  j  fraiis,  honiicidium,  morfolc  cri- 


men  est.  Sit  forlis  et  stahilis  in  cordc 
patientia  ;  et  nec  adulterio  sanctilica- 
tum  corpus  et  Dei  templum  polluitur, 
nec  ju^titiae  dicata  innoccntia  conta- 
gione  fraudis  inficitur ,  nec  post  ges- 
tatam  eucharistiam  raanus  gladio  ct 
cruore  niaculatur. 

Caritas  fralernifatis  vinculum  est, 
fundamentum  pacis,  tenacilas  ac  fir- 
mitas  unitatis,  quae  et  spe  et  fidc  major 
est,  quae  et  opera  ct  inartyria  prapccdit, 
quae  nohiscuin  senii)er  leterna  apud 
Deum  in  rognis  coeleslibus  permane- 
bit.  Toile  illi  patientiam  ,  ct  desolata 
non  durat.  Tollc  illi  sustinondi  tole- 
randique  substantiam,  et  uuliis  radici- 
lius  ac  viribus  perseverat.  Apostolu» 
denique  cum  de  caritate  loquerelur, 
tolerantiam  illi  et  palientiam  junxit. 
Caritas,  inquit,  magnaninia  est ,  carilas 
bcnigna  est,  carilas  non  (xmulafur,  nou 
influtur ,  non  irritalur ,  non  cogilal  tna- 
lum.  omnia  diligil,  omnia  credit,  omnia 
sperat ,  omnia  suslinet.  Ostcndit  indc 
illam  persevcrare  tcnaciter  possc  quod 
noverit  omnia  sustinerc.  Et  alio  iu 
loco  :  Sustinentes,  inquit,  invicem  in  di~ 
lccfionc  ,  satis  agcnles  stroore  unHalcm 
spirilus  in  conjuncli-one  pacis.  Probavit 
ncc  unitatem  servari  posse  ncc  pacom, 
nisi  se  inviccm  fratresmutuatolerantia 
foveant  et  concordiac  vincvilum  patieu- 
tia  intercedente  custodiant. 

Quid  deinde,  ut  nou  jurc3,nequc 
nialedicas,  ut  tua  ablata  non  repetas, 
ut  accepta  alapa  et  alteram  maxillam 
verhcranti  pra:>hcas,  ut  fratri  in  tc  pcc- 
caiiti  non  tanlum  septies  sed  soptuagica 
septies,  scd  et  omnia  omiiino  pcccata 
diinittas,  ut  diligas  inimicos  tuos,  ut 
pro  advcrsariis  ct  persecutoribus  prc- 
ccm  facias.  Poterisne  ista  perficerc  nisi 
patientiae  et  tolcrantiai  tcueas  firniita- 
tein?  Quod  factuin  videraus  in  Stc- 
phano  ;  qui  cura  a  Judaeis  vi  et  la|)idi- 
bus  nocaretur ,  non  sibi  vindictam ,  sed 
intorfcctoribus  vcniam  postulabat  di- 
cens  :  Domine,  ne  statuas  illis  hoc  pec- 
catam.  Sic  esse  oportuit  primum  mar- 
lyrem  Christi,  qui  marlyres  scculuros 
gloriosa  raorte  praccurrons,  non  tantum 
dominicae  passionis  praedicator  csset, 
scd  et  paticotis»imac  lcjiilatis  imitatur. 


LIBEH  DE  CON 

Qiiid  (lieam  dc  ira,  de  discordia,  de 
SMnultatc  ,  (juje  iu  cUristiauo  esse  noii 
debeiit?Sit  patientia  in  pectore,  et  ha;c 
jllic  locum  habere  non  possunt ;  aut  si 
adire  tentaverint,  cito  exclusa  disce- 
dunt,ut  doiniciliu-n  pacificum  persc- 
Tcrct  in  corde  ubi  Deuin  pacis  delectet 
liabitarc.  Admonet  denique  apostolus 
ct  docct  dicens  :  NoUtc  contristare  Spiri- 
ium  sandam  Dei,  in  quo  siijnati  eslis  in 
cliem  redemptionis.  Omnis  amaritudo  ct 
ira  et  indignatio  et  clamor  et  blasphemia 
auferatur  a  vobis.  Si  enim  christianus  a 
furore  et  contentionc  carnali  tanciuani 
de  maris  turbinibus  cxcessit,  et  tran- 
(juillus  ac  lcnis  in  porlu  Christi  csse 
jam  coepit,  nec  iram  nec  discordiam 
dcbet  intra  pectus  admitterc  ,  cui  nec 
malum  pro  mulo  rcddcre  iiceat  nec 
odisse. 

Nccnon  ad  Taria  quoque  carnis  in- 
commoda  et  crcbros  corporis  duros(jue 
cruciatu9,quibus  humanum  genus  quo 
tidie  fatigatur  et  quatitur,  patientia 
necessaria  est.  Nam  cum  in  illa  prima 
transgressione  praecepti  flrmitas  cor 
poris  cujn  immortalitate  discesserit . 
ct  cum  morte  infirmitas  Tcnerit,  nec 
possit  firmitas  recipi  nisi  cum  recepia 
ct  immortalitas  fuerit ,  oportet  in  hac 
fragilitatc  atque  infirmilate  corporea 
luctari  semper  et  congredi.  Quse  luc- 
tatio  ct  congrcssio  non  iiisi  patientiiic 
Tiribus  potcst  sustineri.  Examinandis 
autem  nobis  atque  explorandis  diversi 
'importantur  dolores,  et  multiplex  ian- 
tationum  qualitas  irrogatur,  de  jacturis 
faciiltatum,  de  ardoribus^febrium,  de 
cruciatibus  Tulnerum ,  de  amissione 
rarorum.  ^ec  aliud  magis  inter  injuslos 
discernit  et  justos  quam  quod  in  ad- 
Tcrsis  per  impatientiam  queritur  ot 
Llaspliemat  injustus,  paticntia  justus 
probatur,  sicut  scriptum  est  :In  dolore 
susUne ,  ct  in  humilitate  tua  patienliam 
babe,  quoniam  in  igne  prohatur  aurum 
el  arijoUum. 

Sic  Job  cxaminatus  est  et  probotus, 
et  ad  summum  fastigium  laudis  paticn- 
i\x  virtute  provcctus.  Quanta  adversus 
cura  diaboli  jacuia  emissa,  quanta  ad- 
niota  tormcnta.  Jactura  rei  familiaris 
iuflii;'ta!'5  iiumorusa;  sobolis  oilutus  ir- 


O  PATIRNTI.S.  J29 

rogatur.  Dives  in  censn  dominnt,  et  in 
iiberis  pater  ditior,  nec  dominus  re- 
penfe  nec  pater  est.  Accedit  vulnerum 
Tastitas,  et  tabescentcs  ac  fluentcs  artus 
edax  quoquc  Tcrmium  poena  consumit. 
Ac  ne  quid  omnino  remaneret  quod  noa 
Job  in  suis  tentationibus  experiretur, 
armat  diabolus  et  uxorem ,  iilo  antiquo 
nequitiae  suae  usus  ingcnio,  quasi  oin- 
nes  per  mulierem  decipere  posset  et 
fallcre,  ([uod  fecit  in  mundi  originc; 
nec  tamen  Job  graTibus  ac  densis  con- 
flictationibus  frangitur  quominus  inlcr 
illas  angustias  et  prcssuras  suas  Dei 
heuedictio  Tictrice  paticntia  pracdice- 
tur.  Tobias  quoque  post  justitia»  ct  rai- 
sericordiae  suaj  opera  magnifica  lumi- 
num  amissionc  tentatus,  in  quantum 
patienter  ccecitatem  pertulit ,  in  tan- 
tum  granditer  Dcum  patientia)  laudo 
promeruit. 

Atque  ut  magis  .  fratres  dilectissimi, 
patientiaj  honum  luceat,  quid  mali  e 
contrario  impaticnlia  imporlet  consi- 
deremus.  Nam  ut  patientia  honura 
Christi  cst,  sic  c  coiitra  impatientia 
diaboli  mahim  ;  et  sicut  in  quo  habitat 
et  manet  Christus  ,  paticns  inTcnilur, 
ita  impatiens  semperexistitcujusmen- 
tem  diaboli  nequitia  possidet.  Exordla 
dcnique  ipsa  Tidcamus.  Diabolus  ho- 
minem  ad  imagincm  Dei  factum  impa- 
tienter  tulit.  Inde  et  periit  primus  et 
perdidit.  Adam  contra  coelestc  pracccp- 
tum  cibi  lethalis  impatiens  in  mortem 
cecidit,  nec  acceplam  diTinitusgratiam 
patientia  custodc  scrTaTit;  ct  ut  fra- 
trem  Cain  perimeret,  sacrificii  ejus  ct 
rauneris  impaliens  fuit;  et  quod  Esafi 
de  majorihus  ad  miiiora  desceiidit,  pri- 
maius  suos  pcr  impaticntiam  lentis 
amisit.  Quid  Judaicus  populus  circa  be- 
ncficia  divina  perfidus  et  ingratusl 
nonne  quod  a  Deo  primum  rcccssit, 
impaiientiae  crimen  fuit,  dum  Moysi 
cum  Deo  conlotjuentis  moras  non  potcst 
feiie,  proi)hanos  deos  ausus  cst  postu- 
lare,  ut  itineris  sui  ducos  nuncuparet 
caputbubulum  ct  tcrrestre  figmentum? 
ncc  un(iuam  ab  cadem  impaticnlia  de- 
stitit  quominus  semper  docilitalis  ct  di- 
Tiiiae  admonitionis  impatiens,  prophe- 
tus  buos  et  justos  quos^ife  perimeudo, 
20 


230 


DIVI   CYPRIANI 


ad  crucem  quoque  et  ad  sanguinem 
Domini  prosiliret?  Irapatieiitia  etiaui 
iu  ccclesiahaereticosfacit,  et  adJudajo- 
rum  similitudinem  conlra  Christi  pacein 
et  caritatem  rebelles  ad  hostilia  et  fu- 
riosa  odia  compellit.  Et  ue  longum  sit 
singula  recensere,  omnia  oranino  qu» 
patieutiaoperibus  suis  aedificat  adglo- 
riam,impaUculia  dcstruit  ad  ruiuam. 


CAPUT  IV. 

Patientiae  laudes;   expectandamque,  sed  a 
Doiiiino  ,  vindictain. 

QuARE,  fratres  dilectissimi,  el  honis 
patieutiui  et  impatieutiaj  raalis  dili- 
geuter  expensis,  patieutiara,  per  quam 
in  Christo  manemus,  ut  veuire  cum 
Christo  ad  Deum  possimus,  plena  ob- 
servatione  teneamus;  quaj  copiosa  et 
multiplex  nou  angusto  liue  coucludi- 
tur,nec  brevibus  termiuis  coercetur. 
Late  patet  palicntiae  virtus;  ct  ubertas 
cjus  etlargitas  de  unius  quidcm  nomi- 
nis  fonte  proficiscitur,  scd  exundanti- 
bus  veuis  per  multa  gloriarum  itiucra 
diffuuditur;  nec  proficere  uliquid  iu 
actibus  nostris  potest  ad  consumman- 
dam  laudcm,  nisi  indc  consuiumatiouis 
accipiat  liimilatem.  P;iticulia  cst  quaj 
nos  Deo  ct  commcndat  ct  servat.  Ipsa 
cst  quai  iram  tcmpcrat ,  quaj  liuguam 
frainat,  mentcm  gubcrnat,  paccm  cus- 
todit,  disciplinam  rcgit,  libidiuis  im- 
pctura  fraugit,lumoiis  violcntiam  com- 
primit,  incendium  simullatis  extinguit, 
coercet  potcutiam  diviluiu  >  iuopiaiu 
pauperum  rcfovct,  tuclur  iii  virgiuibus 
bcalam  iutegritatcm,  iii  viduis  lal)orio- 
sam  castitatem  ,  in  coujuuclis  ct  luari- 
tatis  iudividuam  carilalem.  Facit  humi- 
les  in  prosperis,  in  advcrsis  fortcs , 
contra  iujurias  ct  conluiuclias  niitcs. 
Docet  delinquenlibus  cilo  iguc»sccrc; 
Ki  ipse  delinquas,diuctmultuiu  rogarc. 
Tentationes  expuguat,  pcrsccutioncs 
tolerat,  passiones  et  marlyria  consum- 
mat.  Ipsa  est  qua;  (idci  nobtrai  fuiula- 
racuta  lirmitcr  munit.  Ip>a  Cbt  qu;c  iu- 
crcmcntaspcisublimitcr  provcliit.  Ipsa 
actum  dirigit,ut  tcucrc  i^ossimus  viam 
Chrisli ,  dum  perejus  tolerautiam  gra- 


dimur.  Ipsa  efficit  ut  pcrsevcrcmus  filii 
Dei ,  duiu  palieuliam  patris  imitamur, 

Scd  quoniam  pluriiuos  scio,fratres 
dilectissimi,  vcl  pondere  injuriarum 
augculium  vcl  dolore  de  iis  (lui  adver- 
sum  se  grassantur  et  sajviunt  vindicari 
velociter  cupere,  nec  illud  in  extrema 
parle  rcticendum  est,  ut  in  istis  fluc- 
tuantis  muHdi  lurbinibus  et  Judajorum 
sive  geutilium  ct  hxrcticorum  quoque 
pcrsccutiouibus  constituti  patientcr  cx-  ~ 
pectemus  ultionis  dicm,  nec  ad  vindio- 
tam  doloris  nostri  qucrula  festinationo 
properemus,  cum  scriptum  sit :  Expccla 
me  ,  dicit  Dominus,  in  die  resuiTcctionis 
meoe  in  testimonium ,  quoniam  judiciujn 
meum  ad  congrcgationes  gentium,  ut  ex- 
cipium  reges  el  cffundam  auver  eos  iranx 
meam.  Expectare  nos  jubct  Dominus  ct 
futurae  ultionis  dicm  forti  paticiitia 
sustinere.Qui  et  iuApocalypsi  loquitur 
(liccns  :  Ne  signaveris  verba  propIicti(B 
libri  liujus ,  quiajam  lempus  inproximo 
est  iit  et  ii  qui perseveranl  nocere  noceant, 
cl  qui  in  sordibus  est  sordescat  adltuc  , 
juslus  autcm  adhuc  justiora  faciat ,  sim»- 
U!er  ct  qui  sanctus  cst  sanctiora.  Ecce 
rcnio  cilo ,  et  merccs  nica  7necum  cst, 
reddere  unicuique  secundum  facta  sucu ' 
Lnde  eliam  clamaulcs  martyrcs  et  ad 
viudictam  suam  dolore  crumpcnle  pro- 
pcrantes  expcctare  adliuc  jubcntur,  ct 
tcniporibus  consuinmandis  implcndis- 
(lue  martyribusprajbere  palieutiam.Et 
cum  apcruissct,  iiujuit,  quintum  sigil- 
lum  ,  vidi  sub  ara  Dei  animas  occisorum 
propler  vcrbum  Dci  el  martyrium  suumy 
et  clamavtrunt  voce  magna  dicentes  : 
Quousque ,  Domine  sanclus  ct  vcrus,  non 
judicas  ct  vindicas  sanguinem  noslrum 
de  iis  qui  in  tcrris  inJialitanl?  Et  datai]^ 
sunt  cis  singula2  stoloi  albce,  ct  dictum  est  - 
cis  ut  requicscerent  brevi  adhuc  icmpore, 
doncc  implealur  numerus  consenorum 
ct  Jratrum  corum  qui  poslca  occidentm 
excmplo  ipsorum. 

Quando  aulem  veniat  sanguinis  justi 
divina  vindictadeclarat  pcrMalachiarr 
prophclam  Spiritus  sauctus  dicens 
Ecce  dics  Domini  vcnil  ardens  vclnl  cU 
bfinus;  crunt(iueomnes  ahcnigeua}  ct  om 
ncsiniqui  slipula ,  <t  succcndct  iltos  adve- 
niens  dics,  didt  Dominus.  Quod  iteaj 


tTBER  DE  BON 
lcgimus  in  psnlmis,  ubi  Dei  judicis  pra3- 
aicatur  ad  ventus  consura;  suse  majestate 
Tenerandus.  Deus  manifeslus  veniet , 
Deus  nosler  f  el  non  silebU.  Ignis  anle 
tum  ardehit ,  et  in  circtiilu  cjus  procella 
nimia.  Advocahil  coelum  sursum  el  ter- 
ram  deorsum ,  ut  separet  populum  suu7n. 
CoUiiiite  iilijufitos  ejus,  eos  qui  disponunt 
icstamentum  ejus  in  sacrificiis;et  annun- 
tiahunt  cceli  justitiamrjus,  quoniam  Dcus 
judex  cst.  £t  Esaias  eadem  pra^nuntial 
dicens  :  Ecce  cnim  Dominus  sicut  ignis 
veniet ,  et  sicut  proceJla  currus  ejus,  re- 
inhuere  in  ira  vindictam.  In  igne  cnim 
Domiiii  judicahuntur ,  et  in  gladio  ejus 
vuhierahuntur.  Et  itcrum  '■  Dominus  Deus 
virtutum  prodibit  et  comminuel  helium  , 
excitabit  certamen,  et  clamahit  super  ini- 
micos  suos  cum  fortitudine  :  Tacui,  num- 
quid  semper  taceho  ? 

Quis  autem  est  liic  qui  tacuisse  se 
prius  dicit,  et  non  seniper  taccbit?Uti- 
que  ille  qui  sicut  ovis  ad  victimam  duc- 
tus  est,  et  sicut  agnus  coram  tondente 
se  sine  voce  non  aperuit  os  suum.  Uti- 
(jne  ilie  qui  non  ciamavit ,  neque  in 
plateis  vox  ejus  audita  est.  Utique  ille 
qui  non  fuit  contumax ,  neque  contra- 
dixit,  cum  dorsum  suum  poneret  ad 
flagella  et  raaxillas  ad  palmas,  faciem 
aiitemsuam  non  avertit  a  foeditatespu- 
torum.Utique  ille  qui  cum  accusaretur 
a  saccrdotibus  et  senioribus,  nibil  re- 
spondit,  et  admirante  Pilato  patientis- 
simum  silentium  tenuit.  Hic  est  qui 
€iim  in  passione  tacuerit ,  in  ultione 
postmodum  non  tacel)it.  Hic  est  Deus 
tioster,id  est,  non  onmium.  sed  lide- 
Umn  et  credentium  Deus ,  qui  cum  in 


0  PATIENTIJE.  2"« 

secundo  adventu  manifestus  Toncrit 
non  silebit.  Nam  cum  in  bumilitat« 
priusfueritoccultu3,Teniet  in  potestate 
manifestus. 

liunc  expectemus,  fratres  dilectis- 
sirai,  judicem  et  vindicem  nostrnm  , 
ecclesioe  suse  populum  et  ab  initio 
raundi  justorum  omnium  nuraerum  se- 
cum  pariter  vindicaturum.  Qui  ad  vin- 
dictam  suam  nimiuni  ft^stinat  et  pro- 
perat ,  consideret  quia  necdum  vindi- 
calus  est  ipse  qui  Tindicat.  Pater  Deo» 
prfficepit  Filium  suum  adorari,  et  apo- 
stolus  Paulus  divini  praecepti  menior 
ponit  et  dicit :  Deus  cxaltaint  illum ,  fl 
donavit  illi  nomen  quod  esl  super  omne 
nomen,  ut  innomine  Jesu  omnc  gentt 
flectatur  coelestium,  terrestrium,  et  infnr- 
7iorum.  Et  in  Apocalypsi  angelusJoai:iii 
volenti  adorare  se  resistit  et  dicit  : 
Vide  ne  feceris,  quia  conservus  tuus  sum 
et  fratrum  tuorum.  Jesum  Dominum 
adora.  Qualis  Dominus  Jesus  et  quanta 
patientia  ejus,ut  qui  in  coelis  adoratur, 
necdum  vindicetur  in  terris  !  Huju» 
patientiam,  fratres  dilectissirai ,  in 
persecutionibus  et  passionibus  nostri» 
cogitemus.  IIujus  adventui  plenum 
expectationis  obsequium  praebearaus. 
Nec  dcfendi  ante  Dominum  serTi  irreli- 
giosa  et  iuTerecunda  festinatione  pro- 
peremus.  Insistamus  potius  et  elabore- 
raus  et  toto  corde  Tigilantes  atque  ad 
omnem  tolerantiam  slabiles  dominica 
praecepfa  serTemus;  ut  cum  ille  irae  et 
Tindictae  dies  Tenerit,  non  cum  im- 
piis  ct  peccatoribus  puniamur ,  sed 
cuin  justis  et  Deum  tiiiiieatibiis  Iioao* 
rcmur. 


£5i 


DITI  CTPRIA?:i 


LIBER 

DE   ZELO  ET  LIVORE. 


CAPUT   I. 

Tlgilandum  ,  ne  tentator  inraalos  Tarils  capi- 
ditalibus  ac  praesertim  zelo  detipiat. 

Zelare  quod  bonum  videas  et  invi- 
dere  meiioribus  leve  apud  quosdam  ct 
niodicum  crimen  videtur,  fratres  di- 
lectissimi;  dumque  existimatur  leve 
csse  et  modicum,  non  tlmetur;  dum 
nou  timetur,  contemnitur;  dum  con- 
temnitur,  non  facilc  vitatur,et  (it  coeca 
et  occulta  pernicies  :  quae  dum  minus 
pcrspicitur  ut  caveri  a  providentibus 
po<?sit,  improvidas  mentes  latcnter  af- 
fiigit.  Porro  autem  Dominus  prudentcs 
esse  nos  jussit,  et  cauta  soHiciludine 
Tigilare  prajcepit  ne  adversarius  vigi- 
lans  semper  et  semper  insidians,  ubi 
inpectusobrepserit,de  scintillisconflet 
iucendia,de  parvis  maxima  cxaggeret, 
ct  dumremissis  etiocaulisleniore  aura 
ct  flatu  raolliore  blanditur,  procellis  ac 
turbinibus  cxcitatis,  ruinas  lidei  et  sa- 
lutis  ac  vitae  naufragia  moliatur.  Excu- 
bandum  cst  ita([uc;fratrcs  dilectissiuii, 
ttque  omnibus  viril)us  elaborandum  ut 
iuimico  sKvienti,  et  jacula  sua  in  oin- 
■cs  corporis  partes  quibus  perculi  ct 
Tulncrari  possumus  dirigcnti,  sollicit.i 
et  plena  vigilantia  rcpugnemus,  sc- 
eundum  quod  Pctrus  apostolus  in  cpi- 
stola  sua  praemonct  et  docet  diccus  : 
Sobrii  esMe  d  vi(jila(e,  quia  advers-.irin^ 
rwter  diabolus  ianquam  ieo  rugiens  cir- 
•ttit  aliquem  devorare  quccrem. 

Circuit  ille  nos  singulos,  ct  tanquam 
hoslis  clausos  obsidens,  niuros  cxplo- 
rat,et  tcntat  an  sit  pars  aliqua  muro- 
ram  minus  stabilis  ct  minus  fida,  cujus 
adilu  ad  inlcriora  pcnctrctur.  OITtrt 
cculis  fornias  illiccs  ct  facilcs  volupt.i- 
fet^s,  ut  visu  dcslrual  casUtatcm.  Aiu  -b 


per  canora  mnsica  tentat,  ut  soni  dul* 
cioris  auditu  solvat  et  moUiat  cbri.-^tia- 
nuni  vigoreni.  Linguam  convir io  pn>- 
vocat,  manum  injuriis  lacessenlibus  ad 
petulantiam  caedis  instigat;ut  frauda- 
torcm  faciat ,  lucra  opponit  injusta  ;  ut 
animam  pecunia  capiat,  ingerit  pcrni- 
ciosa  compendia;  bonores  terrenos  pro- 
mittit  ut  coelestes  adimat ;  ostentat  f.ilsa 
ut  vera  subripiat;  et  cum  latenter  nou 
potcst  fallerc  ,  cxerte  atque  aperte  mi- 
natur,  terrorem  turbida)  persecutionis 
intcntans,  ad  dcbellandos  Dci  scrvo» 
inquietus  sempcr  et  scmper  infestus, 
in  pace  subdolus,  in  pcrsecutione  yio- 
lenlus 

Quamobrera,  fratres  dileclissimi  , 
contra  omncs  diaboli  fallaces  insidias 
vcl  apcrtas  rainas  stare  dcbet  instructus 
animus  et  armatus,  tamparalus  sempcr 
ad  repugnandura  (luam  cst  ad  impug- 
nandum  scmper  paratus  inimicus.  Et 
quoniam  frequentiora  sunt  tela  cjiu 
(iu;e  latcntcr  obrcpunt,  raagisque  oc- 
culta  et  clandesfina  jaculatio  quominu» 
pcrspicilur,  boc  et  gravius  et  crebriu» 
in  Yulncra  nostra  grassatur,  ad  honc  f 
(luoiiuc  intclligcnda  ct  depcUcnda  vigi- 
Icmus,  cx  quibus  est  zeli  et  livoris 
maluuK  Quod  si  quis  penitus  inspiciat, 
invcnict  nibil  raagis  cbristiano  caven- 
dum  ,  nibil  cautius  providenduin  (iuara 
r.c  quis  invidia  et  livore  capiatur,  ne 
quis  fallentis  inimici  coecis  biqucis  im- 
plicatus,  dum  zolo  frater  in  fratris  odia 
convcrlitur,  gladio  suo  nescius  ipse  pe- 
riniatur.  Quijd  ut  colligerc  plcnius  ct 
manifestius  pcrspiccrc  possimus,  ad 
caput  cjus  atque  originem  rccurramus. 
Videamus  unde  zeUis,  ct  quando ,  ct 
luomodo  crepcrit.  F'acilius  cnim  a  n<>- 
I)is  malum  taia  peniicioium  vitabitur, 


tlBER  DE  ZELO  ET  LIVORC 


2" 


$i  cjHsdcm  mali  et  origo  et  magaitudo 
uo^tur. 

CAPUT  n. 

De  leli  orlgine,  exemplis ,  effectibns  et  malis  , 
tum  in  ipso  zelanle,  tum  adversus  proxi- 
mum. 

HiNC  diabolus  inter  initia  statim 
nmudi  et  periit  primus  ct  perdidit.  IUo 
angelica  majestate  subnixus,  ille  Dco 
acccplus  et  carus,  postquam  liominem 
ad  imaginem  Dei  factum  conspcxit,  in 
«elum  malivolo  livore  prorupit,  non 
prius  alteruni  dejiciens  instuictu  zeli 
quam  ipse  zelo  antc  dejectus,  captivus 
antequam  capiens,  perditus  antequain 
pcrdens,  dum  stimulante  livore  homiiii 
gratiain  datae  immorlalitatis  eripit,  ipse 
quoque  id  quod  prius  fuerat  amisit. 
Quale  malum  cst,  fratres  dilectissimi , 
quo  angelus  cecidit,quo  circumvenlri 
et  subverti  alta  illa  et  praeclara  subli- 
mitas  poluit ,  quo  deccptus  est  ipse  qui 
decepit?   Exinde  invidia  grassatur  in 


animus  ei  upit.  Saul  quoque  rex  m\  Da- 
vid  odisset,  ut  perseculionibus  saep« 
rcpctitis  innocentem ,  misericordem, 
mitem,  lenitate  patientem  necare  cn- 
peret,quid  aliud  quam  zcli  stimulos 
provocavit?  Quia  Goliatli  interfecto,  et 
ope  ac  dignatione  divina  tanto  hoste 
delcto,  popuius  admirans  in  laudcs 
David  prcedicationis  suffragio  prosiliit, 
Saul  simultatis  atquc  inscctationis  fo- 
rias  de  livore  conccpit.  Et  ne  longum 
faciam  singulos  recensendo,  pereuntis 
semel  populi  attendamus  interitum. 
Judscinonne  inde  pericruntdumChristo 
maiunt  invidere  quam  credcre  ?Obtrec- 
tantes  magnalibus  quae  ille  faciebat, 
zelo  excojcante  decepti  sunt,  nec  ad 
divina  noscenda  cordis  oculos  aperire 
poluerunt. 

Qua;  nosconsidcrantes,  fratres  dilec- 
tissiuii ,  contra  tantam  mali  pcrniciem 
vigilanter  et  fortiter  dicata  Dco  peclora 
muniamus.  Aliorum  mors  proficiat  ad 
nostram  salutem,  imprudentium  poena 
providentibus  conferat  sanitatem.  Non 
est  autcm  quod  aliquis  existimet  ma- 


terris,  dum  livore  pcriturus  magistro 

perditionis  obsequitur,  dum  diabolum  jlum  istud  una  specie  contineriaulbrc- 


qui  zelat  imitatur,  sicut  scriptum  cst  : 
Jnvidia  autem  diaboli  mors  introi^it  in 
orbem  terrarum.  Imitantur  ergo  illum 
qui  sunt  ex  parte  cjus. 

ninc  denique  novoe  fraternitatis  pri- 
maodia,  hinc  parricidia  ncfanda  coe- 
perunt,  duin  Abol  justiim  Cain  zela! 
injustus,  dum  bonum  malus  invidia  el 
livorc  persequitur.  Tantum  valuit  ad 
consummationem  facinoris  ajmulatioiiis 
furor  ut  nec  caritas  fratris,nec  sceleri.v 
immanitas,  nec  timorDei,ncc  p(en;i 
dclicti  cogitaretur.  Injustc  oppressus 
C5t  qui  justitiam  primus  ostenderat. 
odia  perpessus  estqui  odisse  non  nove- 
rat,  occisus  est  impie  qui  moriens  non 
rcpugnabat.  Et  quod  Esau  fratri  suo 
Jacob  inimicus  extitit ,  zclus  fuit.  Nani 
quia  ille  bencdictionem  patris  accepe- 
rat,  hic  in  odium  pcrsecutionis  facibus 
livoris  cxarsit.  £t  quod  Joseph  fratres 
£ui  vendiderunt ,  causa  vendendi  do 
ajinulatione  descendit.  Postquam  id 
quod  sibi  iu  visionibus  prosperum  fue- 
rat  ostcnsum  simplicitcr  ut  fratiibus 
frater  exposuit,  iu  invidlam  mulivolus 


vibus  terminis  et  angusto  fine  con- 
cludi.  Late  patct  zeli  multiplex  ct  foe- 
cunda  pernicies.  Radix  est  maiornm 
omnium  ,  fons  cladium ,  seminarium 
delictorum,  raateria  culparum.  Inda 
odium  surgit,animositas  inde  procedit. 
Avaritiam  zelus  inflammat ,  dum  qiiis 
suo  non  potest  esse  contcntus,  videns 
alterum  diliorem.  Ambitionem  zelus 
excitat,  dum  cernit  quis  alium  in  ho- 
noribus  alliorem.  Zelo  excoecante  scu- 
sus  nostros  atquc  in  ditionera  suam 
mentis  arcana  redigente ,  Dei  timor 
spernitur,  magisterium  Christi  negligi- 
tur,  judicii  dies  non  providetur.  Inflat 
superbia  ,  exaccrbat  sajvitia ,  perfidia 
praivaricalur ,  impatientia  concutit, 
furit  discordia  ,  iia  fervescit;  nec  se 
jam  potest  cohibere  vel  regere  qui  fac- 
tus  est  potcstatisalienae.IIincdominica 
pacis  vinculum  rumpitur,  hinc  caritas 
fraterna  violalur,  hinc  adultcratur  vc- 
ritas,  unitas  scinditur,  ad  hajreses  atque 
ad  schismata  prosilitur,  dum  obtrecta- 
tur  sacerdolihus  ,  dum  episcopis  invi- 
detur,dum  quig  aut  qucritur  OQn  &« 


2.Vi  DIVI   CY 

polia^  ordinatum,  anl  deJignatur  alte- 
riiui  fejrc  i)r;eposituin.  Hiiic  recalci- 
trat,  liinc  rcl>eliat  de  zelo  superlnis , 
de  acinuUtionc  perversus,  animositatc 
ct  livore  non  hominis ,  sed  honoris, 
uiimicus. 

Qualis  vcro  estanimaj  tinea,  quoe  co- 
pitationum  tahes,  pectoris  (luaiitu  ru- 
l)igo,  zelare  in  altero  vel  virtulem  cjus 
vel  felicitatem,  id  est,  odisse  in  eo  1 
velmerita  propria  vel  heneficia  divina,  j 
iii  nialum  proprium  hona  aliena  con- 
vcrterc,  illustrium    prosperitate   tor- j 
queri,  aliornm    gloriam   facere   ^am  | 
poenam,  et  velut  quosdam  pectori  suo  I 
admovcrc  carnificeS,  cogitalionihus  et  j 
sensibus  suis  adhihere  tortores  ,  qui  se  j 
inteslinis    cruciatihus    lacerent,    qui 
cordis    secreta    malivolentice    ungulis' 
pulscnt!  Non  cihus  tidihus  laetus,  non  | 
pntns  potest  essc  jucundus.  Suspiratur 
seniper   et    ingemiscitur    et  doletur ; 
dumque  ab  invidis  nunquam  livor  ex- 
pnnitur,    diehus    ac    noctihus  pectus 
ohses^um  sine  intermissionc  laniatur.  I 
Wala  ca.'lera  liahcnt  terininum ;  et  quod-  i 
cunque   delinquitur,    delicti  consum- ! 
malione  finitur.  In  adultero  cessat  fa- 
cinus    perpelrato    stupro,  in    latrone 
conquiescit  scelus  homicidio  admisso, 
ct  pradoni  rapacitatem  statuit  pra^da 
possessa  ,  et  falsario  modum  ponit  im- 
pleta  fjllacia.  Zelus  terminura  non  lia- 
Let ,  perraanens  jugiter  raalum  et  sine 
line  peccatum;  quanto(|ue  ille  cui  in- 
videlur   successu  racliore   profecerit, 
taiito  invidus  in  majus  incendiuin  li- 
voris  ignihus  inardescit. 

Hinc  vultus  niinux,  torvus  aspcctus, 
pallor  in  facie,  in  lahiis  tremor,  slri- 
dor  in  dentihus,  verha  rahida,  effra?- 
uata  convicia  ,  nianus  ad  caedis  violen- 
tinni  proinpta,  etianisi  a  gladio  interiin 
vacua ,  odio  tnmen  fiiriatae  raentis  ar- 
mata.  Et  idcirco  Spiritus  sanctus  dicit 
in  psalmis  :  ISoli  zclnre  bcne  anibxdcni- 
Um  m  ritt  sna.  Et  itcrum  :  Obscnabil 
pcccalor  justiim ,  el  stridebit  ad  cxiin  dcn- 
iihus  sxtis.  Deus  aulexn  irridehit  cnm , 
quoniuvx  jirovidct  quia  xeniet  dies  ejxi^. 
lios  heatus  apostolus  Paulus  desigitat  et 
denolat  diceiis  :  yenenum  aspidxtm  sub 
lnbiii  corum,  cl  os  eorum  vialcdiclione 


et  amaritudine  plaium  csl.  feloces  ad 
cffxtndendum  santjiyincjn  j)cdes  eorum, 
conlritio  et  calamilas  in  viis  eorum  qui 
viavi  pacisnon  agnoverunl  jTiecesi  limor 
Dci  anle  ocxdos  coruin. 

Multo  raaluin  levius  ct  pcriculnm 
minus  cst  cum  memhra  gladio  vulne- 
raiitur.  Facilis  cura  cst  uhi  plaga  per- 
spicua  cst ,  ct  cito  ad  sanitatem  medela 
suhveniente  perducitur  quod  videtur, 
Ze!i  vuluf^ra  abstrusa  sunt  etocculla; 
nec  reraedium  cura)  medcntis  adniit- 
tunt  qua3  sc  inlra  conscicntia)  latchras 
coeco  dolore  dauserunt.  Quicunquc  es 
invi.lus  et  raalignus,  videris  quain  sis 
eis  quos  odisti  insidiosus,  pcrniciosus, 
infcstus.Nulliusraagisquara  tua?  salutis 
iiiimicus  es.  Quisquis  ille  estquem  zelo 
persequeris,  suhterfugcrc  et  vitare  to 
potorit.  Tu  te  non  potes  fugere.  Lhi- 
cunque  fucris,  adversarius  tuus  tecurn 
Cst ,  hostis  semper  in  pectore  tuo  est, 
pernicies  intus  inclusa  est ,  ineluctahili 
catcnarum  nexu  ligatus  et  vinctus  cs, 
zelodorainante  captivus  es,  nec  solatia 
tihi  ulla  suhveniunt.  Perseverans  nia- 
iiiin  e>t  hominein  perscqui  ad  Dei  gra- 
tiam  pertinentem.  Calamitas  sine  ro- 
medio  cst  odisse  feliccni. 


CAPLT  III. 

Dc  contcrendo  zelo  Tarii  scriptnraram  loci. 

Et  idcirco,  fratres  dilectissimi ,  huie 
])ericulo  consulcns  Dominus,  nc  quis 
zelo  fratris  in  laqueum  mortis  incur- 
rerot,  cuin  eum  discipuli  interrogarent 
quis  inter  illos  major  csset  :  Qui  fucril, 
iiKluit,  ininimus  in  omnibxis  vobis,  hie 
irit  magnxis.  Amputavit  orancm  a?mu- 
lationem  responso  suo,  omncm  causam 
et  inateriam  inordacis  invidiaj  eruit  cl 
ahscidit.  Discipulo  Cliristi  zclare  non 
licet,  non  licct  invidere.  Exaltationii 
apu  I  nos  non  potest  essc  contcntio.  Da 
hnmilitalc  ad  summa  crescimus,  didi- 
cimus  uiidc  phiceamus.  Deni(|ue  cl 
a))OstoUis  Paulus  instruens  ct  raoneiis 
nt  qui  illuiiiinali  Cliristi  lumine  teiie- 
hras  nocturna?  conversationis  cvabiuius, 
in  factis  atque  in  operihus  luminis  am- 
hulemus,  scrihit  ct  dicit ; /\'ox  U-a&^- 


tlBEH  DE  ZELO  ET  LIVORE. 


2-- 


fi7,  dies  autem  appropinquavit .  Jbjicia- 
mus  crgo  opera  tenehrarumf  et  induamus 
crma  lucis.  Tanquam  in  die  decenlcr 
amhulevnis,  non  in  comessationibns  et 
cbrietatibus ,  non  in  concupiscenfiis  et 
impudicidis,  non  in  ccrtaminibus  el  zclo. 
Si  recesserunt  de  pectore  tuo  tenebrss , 
8i  nox  inde  discussa  est,  si  caligo  de- 
tersa  est,  si  illuniinavit  sensus  tuos 
splendor  dici,  si  homo  lucis  essc  coe- 
pisti,  qu32  sunt  Christi  gere;  quia  lux 
ct  dies  Cliristus  est. 

Quid  in  zcli  tenehras  ruis,quidte 
nubilo  livoris  involvis,  quid.  invidise 
coecitate  oinne  pacis  et  caritatis  lumeu 
cxtinguis,  quid  ad  diaboium  cui  renun- 
tiaveras  redis,quidCain  similis  existis? 
Homicidii  namque  facinore  conslringi 
ctim  qui  zelaverit  et  odio  habuerit  fra- 
trem  suum  declarat  Joannes  apostolus 
in  epistola  sua  dicens  :  Qui  fratrem 
suum  odil,  homicida  est;et  sciiis  quia 
omnis  homicida  non  hubet  in  se  vitam 
mancntem.  Et  iterum  :  Qui  dicil  se  in 
luce  csse,  et  fralrem  suum  odit,  in  tene^ 
bi\s  cst  usque  adhuc,  et  in  tenebris  ambu- 
lat,  et  non  scil  quo  eat;  quoniam  tenebroi 
cxcxcaverunt  ocuJos  ejus.  Qui  odit,  in- 
quit.  fratrem  suum,  in  tonebris  ainl^u- 
lal,et  non  scit  quo  eat.  It  enim  nescius 
in  gehonnam  ,  ignarus  et  ccecus  pranci- 
pitalur  in  poenam  ,  recodens  scilicet  a 
Clirisli  lumine  monentis  et  dicentis  : 
Ego  sum  lumen  mundl.  Qui  me  secutus 
fucrit,  non  ambulabit  in  tenebris ,  sed 
Uabebil  lumen  vitoe.  Sequilur  autcni 
Christum  qni  praeceptis  ejus  insislit, 
qui  per  magistorii  ejus  viam  graditur, 
qui  vestigia  cjus  atque  itinera  sectatur, 
qui  id  quod  Chi  istus  et  docuit  et  fccit 
iniitalur,sccundum  quodPetrus  quoque 
hortatur  et  monet  dicens  :  Christus 
pufisus  est  pro  nobis ,  relinquens  vobis 
eji^mplum  ut  sequamini  vcstigia  ejus. 

Meminisse  dcbonnis  quo  vocahulo 
plebem  suam  Christus  appollet,  quo 
titulo  grcgcm  suum  nuncupet.  Oves  no- 
minat,  ut  innocentia  cliristiana  ovihus 
SLHjuclur.  Agnos  vocat,  ul  agnorum  na- 
Uirain  simpiicem  simplicitas  mcntis 
iniiletur.  Quid  sub  vcstitu  ovium  lu- 
pus  latitat,  quid  gregem  Christi  qui  se 
chrislianum  mcuulur  infamat?  Christi 


nomon  induere  et  non  per  Chrisfi  viani 
pergerc,  quid  aliutl  quam  prx'varicatio 
cst  divini  nominis,  quam  desertio  iti- 
neris  salutaris?  (luando  ipse  doceat  et 
dicat  eum  ad  vitam  venire  qui  maudata 
servaverit,  et  eum  csse  sapicnfem  qui 
verha  ejus  audicrit  et  fecerit,  doctorem 
quoque  eum  maxinium  in  rcgno  coelo- 
rum  vocari  qui  fecerit  et  sic  docuerit, 
tunc  pnedicanti  profuturum  quod  bene 
atque  uliliter  praedicatum  fuerit,  si  id 
quod  ore  promitur  factis  sequentibiis 
impleatur.  Quid  veio  insinuavit  cre- 
brius  discipulis  suis  Dominus,  quid 
inter  salutaria  monita  ct  proeccpta  ca;- 
lestia  custodiendum  magis  servandura- 
(lue  mandavit,  quam  ut  cadcin  dilec- 
tione  qua  discipulos  ipse  dilexit,  nos 
quoque  inviccm  diiigamus?  Quomodo 
autcm  vel  pacem  Domini  vol  caritateia 
tenet,  qui  intercedGnte  zelo  nec  pacili- 
cus  potcst  csse  ncc  carus? 

Ideo  et  apostolus  Paulus  cnm  paci« 
et  caritatis  merita  dcpromcret,  cuirv- 
que  asseveraret  firmiter  et  doceret  ncc 
hdem  sibi  nec  eleemosynas  nec  passio- 
nom  quoque  ipsam  confessoris  et  mar- 
tyris  profuturam,  nisi  caritatis  fcedera 
iatogra  atque  inviolata  servasset,  adje- 
cit  et  dixit  :  Carilas  magnanima  esi^ 
carilas  benigna  est,  caritas  non  zelat. 
Docens  sciJicet  et  ostendens  cum  possc 
carit?item  tenere  quisquis  magnanimu» 
fuorit  et  benignus  et  zeli  ac  livoris  alie- 
nus.  Itein  alio  loco  cum  moneret  ut 
liomo  jam  sancto  Spiritu  plenus  et  na- 
tivitate  coelesti  Dci  filius  factus  nou 
nisi  spiritalia  et  divina  sectetnr,  ponil 
et  dicit  :  Et  ego  quidem,  fralres,  noa 
polui  vobis  loqui  quasi  spiritalibus ,  sed 
quasi  infanlibus  in  Christo.  Lacte  voi 
polavit,  non  cibo.  Nondum  enim  potera- 
tis,  sedneque  nunc  poicstis.  Adhuc  enim 
estis  curnales.  Ubi  enim  in  vobis  zdus  ct 
conlcntio  et  dissensioncs  sunt ,  nonnecar- 
nales  estis  et  sectmdum  hominem  ambu- 
latis?  Obterenda  sunt,  fratres  dilectis- 
simi,  vitia  et  peccata  carualia,  et 
terrcni  corporis  infesta  labes  spiiitali 
vigore  calcanda  ;  ne  dum  iterum  ad  ve- 
teris  hominis  conversationem  revolvi- 
mur,  lethalibus  laqueis  implicemur, 
apostolo  hoc  idera  providentcr  et  salu- 


iTy^ 


DITI  CYPRrANI 


iTilcrpraemonente.  Ttaque,  inquit,  fra- 
tres ,  non  secundum  carnem  vivamus.  Si 
cnim  sccundum  carnem  vixerilis ,  in- 
cipietis  mori.  Si  autem  spiritu  opcra 
earnis  mortificaveritis ,  vivetis.  Quotquot 
cnim  spiritu  Dci  aguntur,  hi  filii  Dei  sunt. 
Si  filii  Dei  surnus,  si  teinpia  ejus  esse 
jam  coepimus,  si  accepto  Spirilu  sancto 
.ancte  et  spiritaliter  vivimus,  si  de 
terris  oculos  ad  coelum  sustuliraus,  si 
td  superna  et  divina  plenum  Deo  et 
Christo  pectus  ereximus,  non  nisi  qntc 
snnt  Deo  et  Cliristo  digna  faciamus, 
sicut  el  apostolus  excitat  et  Iiortatur  : 
Si  consurrexistis ,  inquit,  cum  Christo , 
qu<B  sursum  sunt  qucerite^  ubi  Christus 
est  in  dextera  Dei  sedens;  quop.  sursum 
mnl  sapite,  non  quce  super  ierram.  Mor- 
tui  cnim  cstis ,  et  vitavestra  abscondita 
cst  cum  Christo  inDeo.  Cum  autem  Chris- 
ius  apparucril  vita  vestra,  tunc  et  vos 
apparebitis  ciim  ipso  in  gloria.  Qui  ergo 
in  baptismo  secundum  hominis  antiqui 
peccata  carnalia  et  mortui  et  sepulti  su- 
mus,  qui  regeneratione  coelesti  Ciiristo 
consurreximus,  quae  sunt  Christi  et 
cogitemus  pariter  et  geramus,  sicut 
idem  apostolus  docet  rursus  et  monet 
dicens  :  Primus  liomo  de  terrcc  limo, 
$ccundu.<i  homo  de  coelo.  Qualis  ilte  de 
Umo,  tates  et  qui  de  limo ;  et  qualis  coc- 
leslis,  tales  cl  coelestes.  Quomodo  porta- 
fimus  imaginem  ejus  qui  de  limo  est , 
portemu^  et  imaginem  ejus  qui  de  coeio 
ctt.  Imaginem  autcm  ccclestem  porlarc 
nou  possumus,  nisi  in  eo  quod  esse 
jam  cccpiraus  Christi  sirailitudinem 
pra?beamus. 

IIoc  est  cnim  mutasse  quod  fueras, 
et  cocpisse  essc  quod  non  eras,  ul  iu  to 
diviiia  nativitas  luceat,  ut  ad  patrcin 
Deum  deifica  disciplina  respondeat,  ut 
honore  et  laudre  vivendi  Deus  iu  lio- 
minc  clarescat,  ipso  exhortante  ct 
moneiite  et  eis  qui  se  clarilicant  vicem 
rautu.im  poUicente.  Eos ,  inquit,  qui 
Harificant  me  clarificabo;  et  qui  spcryiit 
me  spcrnetur.  Ad  quam  clarificationem 
formans  nos  ac  prxparans  Dominus  et 
filiu*  Dei  similitudincm  Dci  patiis  in- 
wnuans  in  evangelio  suo  dicit  :  Audistis 
qnia  dictum  est  :  Diliges  proximum  tibi , 
tl  Qdio  habebis  inioucum  tibi.  Ego  autcm 


dico  vobis ;  dilkjile  inimieot  veslrox ,  H 
orate  pro  his  qui  vos  persequuntur  ut  silit 
fdiipatris  veslri  qui  in  caelis  est,  quisolem 
suum  oriri  [acit  super  bonos  et  malos,  et 
pluit  supcr  justos  ct  injastos.  Si  homi- 
nihus  laetum  est  et  gloriosum*filios  hs- 
bcre  consimiles,  et  tuiic  magis  genc- 
rasse  delectat,  si  adpalrem  lineamentia 
paribus  soboles  subsiciva  respondeal, 
quanto  major  in  Deo  patre  lactitia  est, 
cum  quis  sic  spiritaliter  nascilur  ut  iu  ^ 
actibus  ejus  et  laudibus  divina  genero- 
sitns  prjedicetur?  Quae  juslitiai  palma 
est,  quoe  corona,  esse  se  talem  de  quo 
Deus  non  dicat  :  Filios  gencravi  et  cxal- 
lavi,  ipsiautem  sprevcrunt  me;  collaudet 
te  potiusChristusetinvitetadpraemium 
Jicens  :  Venite  benedicti  Patris  mei ,  per- 
cipile  regnum  quod  vobis  paralum  eU  oi» 
origine  mundi. 


CAPUT  YV, 

MuKas  CS5C  Christianornm  coronas ,  e(  iTnpri-.» 
III  is  dc  livore.  Ad  ^elantem  rcniedik  «C 
alloeulio. 

IIis  mcditationibus  corroborandu» 
ost  aninuis,  fralres  dilectissimi ,  cjus 
iiiodi  exercitationibus  contra  oniiiia 
liaboli  jacula  firmandus.  Sit  in  manibos 
divina  lectio,  in  sensibus  dominica  co- 
^itatio.  Oratio  jugis  omnino  non  cesset. 
Salutaris  oi^eratio  perseveret.  Spirila- 
iibus  sempcr  aclibus  occupemur,  ut 
luotiescun(iue  inimicus  accesserit, 
quoties  adirc  teutaverit,  et  clausuia 
adversuin  se  pcctus  inveniat  ct  anna- 
tum.  Non  enim  cliristiani  hominis  co- 
rona  una  esl,  quae  temporc  persecutio- 
iiis  accipitur.  Ilabct  et  pax  cororias 
suas,  quibus  de  varia  ct  mulliplici 
congressionc  victorcs  prostrato  el  sub- 
acto  adversario  coroiiautiir.  Libidiiiein 
subegisse  continentiae  palina  cst.  Con- 
tra  iram,  conlra  injuriam  repugiia^se 
corona  patientiae  cst.  De  avarilia  trium- 
phus  est  pecuniam  spcrncre.  Laus  cst 
lidei  fiducia  fuluroruin  mundi  adversa 
tolerare.  Kt  (jui  superbus  in  prosperis 
non  est,  gloriam  de  humilitatc  con^^e- 
quitur.  Et  (jui  ad  pauperuin  foveiido- 
rum  misericordiamproiius  c>t,  retiiliu- 
tioncm  tbesauri  ca^katis  adipiscilur. 


LIBER  DE  ZELO  ET  LIVORE. 


S37 


Et  qui  zclare  non  noTit,  quique  unani- 
inis  ct  mitis  fratres  suos  diligit,  di- 
iectionis  et  pacis  praemio  honoratur.  In 
Uoc  virtutum  stadio  quotidie  currimus , 
ad  lias  justitiae  paimas  et  coronas  sine 
iiitermissione  temporis  pervenimus. 

Ad  quas  ut  pervenire  tu  etiam  possis, 
qui  fueras  zelo  et  livore  possessus ,  om- 
nem  illara  malitiam  qua  prius  tenebaris 
ahjice,  ad  viam  vitae  aeternaj  vestigiis 
salutaribus  reformare.  Eveile  de  pec- 
tore  tuo  spinas  et  tribulos,  ut  te  domi- 
nicum  semen  fertili  fruge  locupletet, 
ut  divina  et  spiritalis  seges  in  copiam 
foecundae  messis  exuberet.  Venenafellis 
evome  ,  discordiaruin  virus  exclude , 
purgetur  mens  quam  serpentinus  livor 
infecerat,  amaritudo  omnis  quae  intus 
insederat  Cliristi  dulcedine  leniatur. 
Si  de  sacramento  crucis  et  cibumsumis 
ct  potum,  lignum  quod  apud  raerrham 
profecit  in  imagine  ad  saporis  dulce- 
dincMi  tibi  in  veritate  proficiat  ad  mul- 
cendi  pectoris  lcnitatem ,  nec  ad  mede- 
lam  prosperandae  valitudinis  laborabis. 
Uude  vulneratus  fueras,  inde  curare. 
Ama  eos  quos  ante  oderas,  dilige  illos 
quibus  injustisobtrectationibus  invide- 
bas.  Bonos  imitare,  si  sectari  potes. 
Si  auloiij  cus  soctavi  uuii  polcs,  coUae- 


tare  certe  et  congratularc  melioribus« 
Fac   te  illis  adunata  dileclione  parti- 
cipem,    fac  te  consortio  caritatis  et 
fratcrnitatis  vinculo  cohairentem.  Di- 
mittentur  tibi  debita,  quando  et  ipsc 
dimiseris;   accipientur  sacrificia  tua, 
cum  pacificus  ad  Deum  veneris.  Sensus 
atque   actus  tui  divinitus  dirigentur, 
quando  ea  quae  divina  et  justa  sunt  co- 
gitaveris,  sicut  scriptum  est  :  Cor  viri 
cogilel  justa ,  ut  a  Domino  dirigantur 
gressus  cjus.  Habes  autem  mulla  quoa 
cogites.  Paradisura  cogita ,  quo  Cain 
non  ingreditur ,  qui  zelo  fratrem  pere- 
mit.  Cogita  coeleste  regnura,  ad  quod 
non  nisi  concordes  atque  unanimes  Do- 
minusadmittit.  Cogita  quod  filii  Dei  bi 
soli  possint  vocari  qui  sint  pacifici ,  qui 
nativitate  coelesti  et  lege  divina  ad  si- 
militudinem  Dei  patris  et  Christi  re- 
spondeant  adunati.   Cogita  sub  oculis 
Dei  nos  stare,  spectante  ac  judicanto 
ipso  conversationis  ac  vitae  nostrae  cur- 
ricula  dccurrere,  porvenire  iu)s  tuno 
domum  possc  ut  eum  videre  contingat, 
si  ipsum  nunc  vidcntemdclectemus  ac- 
tibus  nostrls,  si  nos  dignos  gratia  ejus 
et  indulgentia  prajbeamus,  si  placituri 
sempcr  iu  rcgno,  iii  koc  mundo  ant^ 
placcamus. 


j:» 


DIVT   CTPRIANI 


LIBER 

DE  EXnORTATIONE  MARTYRIKo. 


Jd  Fo)-\unalum 
EPISTOLA. 

I>E5iDERASTi,  Forlunate  carissime, 


Adversarios  vetns  est  et  Iiostis  ai>- 
liquus  cuin  (|uo  prapliuin  gerimus.  Sex 
niillia  annorum  jani  pene  complentur  ex 
quo  lioniinLMii  diaholus  impugnat.  Oinnia 
genera  tentandi  et  artes  atque  insidias 


ot  quoniain  persccutionuin  et  pressu- j  dejiciendi  usu  ipso  retustatis  edidicit, 
rarura  poiwlus  incnnibit,  et  in  fine  Si  iinparatuni  invenerit  militemChristi, 
atque  in  consuinmalione  mundi  aiiti- :  si  rudem,  si  non  soUicitum  ac  toto 
cbrisli  lempus  infeslum  fjppropinquare  ;  cordc  vigilantem,circumvenitnescium, 
jam  co^iiit ,  ad  prseparandas  et  corrobo-  lallit  incautum  ,  decipit  imperituni.  Si 
randas  fratium  nieutes  de  divinis  scrip-  ;  vero  quis  doininica  pra-ccptacustodiens 
turis  hortamenta  comj^onerem  ,  quibus  ct  fortiter  Chrislo  adliaerens  contra  eum 
mililes  Chiisti  ad  cceleste  et  spiri!abv3 ;  stelerit,  vincalur  necesse  est  :  quia 
certamen  animarem.  Obtemperandum  Christus  ,  qucm  conliletur  ,  iuvictus 
fuit  desidcrio  tuo  tam  necessario,  ut   est. 

qnanturn  sufficit  mediocritas  nostra,  Ac  nc  in  lonrnm  «ormonem  meum 
auxilio  divinfe  in-pirationis  iiistrucla,  extenderem,  frater  carissiine,  et  au-- 
quasiarmaacmuiiinu-ntaquDedanipug-  dienlem  vel  legentcm  styli  latioris  co- 
naluris  fratribus  de  pra^ceptis  dominicis  psa  fatigarem  ,  couipendium  feci :  ut 
promerentur.  Paruin  estenimquodDei  proposilis  titulis,  quos  quis  et  nossc 
plcbem  classico  noslrae  vocis  crigiiiius,  |debcat  et  ten«^re,  capitula  dominica 
nisi  credenlium  fidfiii  ct  dicalain  Deo  |  Mibnecterem  et  id  quod  proposueram 
dcvotamquc  virtutem  divina  lectioiie  ,  divinaj  leclionis  auctoritate  solidarem  , 
Crmemus.  Quid  autcr:i  polius  aut  majus  "t  non  lam  traclatuin  meum  videar  tibi 
eurs  nostra;  ac  sollicitudini  congruit , ; 'uisisse,  quam  maleriam  tractantibus 
quam  ut  coinmissum  nobis  divinitus  '  prxdjuisse.  Quae  res  in  usnm  singulis 
populum  ct  cxercilum  in  castris  cceles-  !  proficit  utilitate  majore.  Nain  si  confcc- 
tibus  constitulum  adversus  diaboUtela  j  tam  ct  paratam  jam  vestem  darem, 
ct  jacuia  cxhortationibus  assiduis  prre-  j  '«'Cstis  csscl  inea ,  qua  alius  uteretur,  et 
paremus?  Ncque  cnim  idoneus  potest ,  forsitan  non  pro  habitudine  staluraj  el 
csse  milesad  bellum  qni  non  exercita-icorporis  rcs  alteri  facta  niinus  coii- 
tus  prius  in  cainpo  fuerit ;  aut  qui  ago-  1  grucns  habcrelur.  Nunc  vero  de  agno  , 
nisticam  coronnm  quriTit  adipisci,  in  |  pcrqucm  redcmpti  ac  vivificati  sumus, 
•tadio  coron3bitur,nisi  usum  et  peri-|  ianam  ipsain   et  purpuram   (f)  misi; 

(juain  cum  accoperis,  tunic;un  tibi  pro 
voluntate  confities,  ct  plus  ut  in  do- 
niistica  tua  atque  in  propria  veste  lau- 
taheris,  ct  ca^teris  (juoque  ut  conficere 
ct  ipsi  pro  arbitiio  suo  possint  qnod 
tnisimns  exhibebis,  ut  velere  illa  nu- 


tiara  virium  anle  mediletur. 


<1)  Cum  Valeriani  perscculio  in.<laret  in 
Afrfca,  Fortiin.ilus  cpi>ropiis  Cyprianiim  ro- 
gavil ,  ut  ad  praeji.iranilas  el  rorrobornndas 
fralruni  mcnlcs,  de  divinis  srripturis  horla- 
menla  componcrel.  StTip>it  itaquc  Ciypriaiui^ 
libruni  dt  Exhortalwne  Martyrii ,  nec  nuillo 
po-t  i|)sc  pro  Cbristo  paMiLi  eit ,  ut-aipc  terlio 
jLJ.  icpt.  aoni2,57. 


(I)  Piirpuram  dicit,  coioreiQ  marlyrio  cun- 
1  vcaifnUo). 


LIBER  DE  EXHORT 
«Titatc  confecta,  perferant  omnes  indu- 
xnenta  Cliristi,  coelestis  gratiae  sanctifi- 
catione  vestiti. 

Necnoii  et  illud  consilium  ,  frater 
carissime,  utile  et  sahibre  prospexi ,  in 
exhortatione  tam  necessaria  qua  uiar- 
tyres  faciat,  amputandas  esse  verborum 
iiostrorum  moras  et  tarditates,  atque 
ambages  serraonis  humani  subtralien- 
das;  ponenda  sola  illa  quaeDeus  loqui- 
iur,quibus  servos  suos  ad  martyrium 
Ghristus  hortatur.  Praecepta  ipsa  divina 
velut  arma  iwignantibus  suggerenda 
«unt.  Illa  sint  militaris  tubae  hortamen- 
ta,  illa  pugnantibus  classica.  Inde  au- 
res  erigantur,  inde  instruantur  mente^, 
inde  et  animi  et  corporis  vires  ad  om- 
ncm  pa«3!onis  tolerantiam  roborenlur. 


ATIONE  MARTYRIT.  Z^J 

Nos  tantum  qui  Domino  pcrmittento 
primum  baptisma  credentibusdedimus, 
ad  aliud  (juotiue  singulos  praeparemus  , 
insinuantes  ct  docenles  hoc  esse  bap- 
tisma  in  gratia  majus,  In  potestatc  su- 
lilimius,  iu  honore  pretiosius,  baptisma 
in  quo  angeli  baptizant,  baptisma  ia 
(^uo  Deus  et  Cliristus  ejus  exultant, 
baptisma  post  quod  nemo  jara  peccat, 
baptismaquod  fidei  nostroe  increinent^x 
consummat,  baptisma  quod  nos  de 
mundo  recedentes  statim  Deo  cojjulat. 
In  aquae  baptismo  accipitur  peccatorum 
remissa,  in  sanguinis  baptismo  corona 
virtutum.  Ampiecteuda  res  est  et  op- 
tanda  et  omnibus  postulationum  nostra- 
rum  precibus  expetenda ;  tit  qui  servi 
Dei  suraus,  simus  et  amici. 


SUJIMARIUSI   TOTIUr»    LIBRI. 


Caput  I.  IR  exhortandis  itaque  ac  pra^parandis  fratribus  nostris,  et  vir- 
tulis  ac  fidei  firmitate  ad  pra^conium  dominica?  confessionis  atque 
ad  praelium  persecutionis  et  passionis  armandis,  primo  in  loco  di- 
cendum  est  idola  deos  non  esse  quse  homo  sibi  facit.  Neque  enim 
quae  fiunt  factore  suo  et  fabricatore  majora  sunt ,  aut  protegere 
et  servare  quemquam  possunt  quse  ipsa  de  templis  suis  pereunt, 
nisi  ab  homine  serventur.  Sed  nec  elementa  colenda  esse,  quaj 
homini  secundum  dispositionem  et  praeceptum  Dei  serviunt. 
Deslructis  idolis ,  et  elementorura  ratione  monstrata ,  ostendendiim 

Deum  solum  colendum  esse. 
Tunc  addendum  quae  comminatio  Dei  sit  adversus  eos  qui  idolis 

sacrificant. 
Pricterea  docendum  non  facile  ignoscere  Deum  idololatris. 

V.  Et  quod  sic  idololatriae  indignetur  Deus,  ut  praeceperit  etiam  eos  in- 

teriici  qui  sacrificare  et  ser/ire  idolis  suaserint. 

VI.  Subjungendum  post  haec  quod  redempti  ac  vivificati  Christi  san- 

guine  nihil  Christo  praeponere  debeamus,  quia  nec  ille  quicquam, 
nobis  pricposuerit,  et  ille  propter  nos  mala  bonis  prsetulerit, 
paupertatem  divitiis,  servitutem  dominationi,  morlcm  immor- 
lahtati ;  nos  contra  in  passionibus  nostris  paupertati  saeculari 
paradisi  divitias  et  delicias  praeferaraus ,  dominatum  et  regnum 
aeternum  temporariae  serviluti,  imniortahtatem  morti,  Deum  et 
Chrislum  diabolo  ct  antichrislo 

VII.  Insinuandum  quoque  ne  erepti  de  faucibus  diaboli  et  de  laqueis 


n. 


ni. 


i\ 


SaO  DIVI  CYPRIANI 

83Dculi  liberati,  si  in  angusliis  et  pressuris  esse  cccpipTint,  re- 
gredi  denuo  ad  sajculuni  vclint  et  perdant  quod  evaserint. 
YUI.  losistenduin  potius  esse  et  perseverandum  in  lide  et  virlule  ct 
ccelestis  ac  spiritalis  gratiai  consumuiatione,  ut  ad  palmara  et 
coronam  possit  perveniri. 

IX.  Ad  Iioc  enim  pressuras  et  persecutiones  fieri  ut  probemur. 

X.  Nectimendas  esse  injurias  et  pcenas  persecutionum ,  quia  major 

cst  Dominus  ad  protegendum  quam  diabolus  ad  impugnandum. 

XI.  Ac  nc  expavescat  quis  et  conturbetur  ad  pressuras  et  persecutiones 

quas  patimur  in  isto  mundo ,  probandum  ante  priedictum  esse 
quod  nos  mundus  odio  habiturus  esset,  et  quod  persecutiones 
adversum  nos  excitaret,  ut  ex  iioc  ipso  quod  hxc  fiant  manr- 
festa  sit  fides  divinai  pollicitationis  in  mercedibus  et  praimiis 
postmodum  seculuris ,  nec  novum  quid  accidat  christianis,  quando 
ab  initio  mundi  boni  laboraverint ,  et  oppressi  atque  occisi  sint 
ab  injustis. 
XJI.  In  novissima  parte  ponendum  cst  qu?e  spes  et  quse  merces  maneat 
justos  et  martyres  post  conflictationes  hujus  temporis  ct  passio- 
nes,  et  quod  plus  accepturi  simus  in  passionis  remuncratione, 
quam  quod  hic  sustinemus  in  ipsa  passione. 


c.irtT  I. 

QiroT)  Idola  dii  noii  siiit ,  ct  quod  ncc 
cleracnta  vice  deoruin  colenda  siut 
«stenditur  in  psahno  cxiii : 

(dola  genlium  argcntum  el  aurum,  opera 
manuum  hominum.Os  iiabent  et  non  loquun- 
lur,  oculos  habent  et  non  vident,  aures  Iiahcnl 
el  non  audiunt.  Neque  enim  est  spirilus  in 
eroipsorum.  Similes  illis  Cant  qui  fatiunt  ea. 

Itcm  in  Sapien'ia  Salomonis  : 

Omnia  idola  nationum  aestimavcrunf  de05 ; 
ijiiibus  nequeoculorum  usus  cst  ad  vidcndum, 
ivHiuenares  adpercipiendum  spiritum  ,neque 
mures  ad  audiendum  ,  neque  dijiti  in  manibus 
■d  tractandum,  sed  el  pedes  eorum  pi{;ri  ad 
«dibulandum.  Ilomo  enim  fccit  illos,  et  qui 
•pirilum  mutuatus  est  lin.Kit  illo?.  Nemo  au- 
tfm  sibi  similem  homo  poleril  dcum  finjere. 
<;um  sil  enim  mortalis,  mortiium  finxil  ma- 
niiiUj  iniquis.  Melior  est  .'uilciii  ipse  iis  qiios 
colit ,  ({uoniam  ipse  quidem  vixit,  iili  aulem 
nunquant. 

Ueiu  in  Exodo  : 

Nun  fricies  libi  idolum  nec  cujasqaam  simi- 
Ktudinein. 

Uem  apuJ  Salomoncin  dc  clcincntis : 

Ne(iuc  opera  altendenlcs  aj;naTeriinl  (jui> 
«ffii-<  arlifci:,  sed  aut  i;;nem,  aut  s|iiriluiii, 
Mit  uuiura  uercm,  aul  ^yruui  bleLUruiu  , 


aut  nimiam  acfnam  ,  aul  solcm  ftnl  Innam  deoJ 
pulaverunt.  Quorum  si  propler  s|.eciein  hoc 
jeslimaverunt ,  sciant  quanlo  iis  Doininus  sit 
speciosior.  Aut  si  virtutes  et  opera  corum 
rnirati  sunt,  inlelli;;ant  ab  ipsii  quoniam  qui 
baec  consliluit  forlior  esl  iUis. 


CAPLT  II. 

QuoD  Dcus  solus  colendus  sit ,  sicut 
scriptuin  cst : 

Doniinum  Deum  tunm  adoral)is ,  et  illi  soti 
servies. 

Item  in  Exodo : 

Non  erunt  tibi  dii  alii  aLsque  meu 
Itcin  illic  : 

Vidcte ,  videte  quia  cro  sum  ,  et  non  esl 
Doiis  prielcr  nie.  Ego  inlerimam  et  vivcre  la- 
ciam,  percutiam  et  e(;o  sanabo,  el  nou  ot 
qiiieripiat  de  nianihus  meis. 

Itcm  in  Apocalypsi  : 

Et  vidi  alium  an{;elum  volanlem  in  medto 
ccclo,  habenlem  evan;;elium  aelernum,  ut 
annuntiaret  supcr  terram  el  super  umnes  na- 
tionc>  et  trihus  el  Iini;uns  ct  populos,  diccn- 
lom  vocc  majjna  :  Meluilc  potius  Dcuin ,  ol 
daleilliclaritatem.qiioni.-iin  vcnil  hora  jiidicii 
cjus ;  cl  adorale  eum  qiii  fei  it  rcEliim  el  tcr* 
roJU  el  mare  ct  umui^  qux  in  cii  sunl. 


LIBER  DE  EXHORTATIONE  MARTYRH. 


2i! 


Sic  et  Dominusin  evangelio  comme- 
iijorationera  facit  prirai  et  secundi  prae- 
cepti  dicens : 

Audi  Israel.  Dominus  Deus  tuus  Deus  uniis 
ost.  Et  diliges  Dominum  tuum  de  tolo  corde 
tuo  et  detota  anima  tua  et  de  tolavirtule  tuu. 
Hoc  primum  ,  et  secundum  siinile  huic  :  Di- 
liges  proximum  tuuni  tanquam  te.  In  liis 
duobus  praeceptistota  lex  pendet  et  propbetae. 

Et  iterum  : 

Haec  est  autem  vita  aderna  ,  ut  cognoscant 
le  solum  et  verum  Deum,  et  quem  misisti  Je- 
(um  Cbriitum. 


CAPUT  III. 

Qu^  comminatio  Dei  sit  adversus  ''os 
qui  idolis  sacriflcant. 

In  Exodo  : 

Sacrificans  diis  eradicabitur ,  nLsi  Domino 
soii. 

Item  in  Deuteronoraio : 

Sacrificaverunl  daemoniis,  el  non  Deo. 

Item  apud  Esaiam : 

Adoraverunt  eos  quos  fecerunt  digiti  eo- 
rum,  et  curvatus  est  homo,  et  humiliatus 
cst  vir,  et  non  laxaho  illis. 

Et  iterum  : 

Illis  fudistis  lihamina,  et  illis  imposuisfis 
sacrificia.  Super  haec  ergo  non  indignahor , 
dicit  Dcminus. 

Item  apud  Hieremiam : 

Noliteamhulare  post  deos  alienos  tit  servia- 
tiseis,et  ne  adoraveritis  eos ,  et  ne  incilelis 
iiie  in  operihus  manuum  vestrarum  ad  dis- 
l)erdendos  vos. 

Item  in  Apocalypsi : 

Si  quis  adorat  hestiam  et  imaginem  ejus ,  el 
accipit  notamin  frontesuaaulin  manu,  hihet 
et  ipse  de  vino  irae  Dei  mixtoin  poculo  irae 
L-jus,  et  punietur  igne  et  sulphure  suh  oculis 
eanctorum  angelorum  et  suh  oculis  agni,  et 
fumus  de  tormentis  eorum  in  saecula  saeculo- 
rum  ascendet ;  nec  hahehunt  requiem  die  ac 
noctequicunque  adorant  besliam  et  imaginem 
ejus. 

CAPUT  IV, 

NON  facile  ignoscere  Deum  idololatris. 
Moyses  in  Exodo  pro  populo  rogat, 
nec  impetrat : 

Precor,  aii,  Domine,  deliquit  populus  bic 
delictum  grande.  Fecerunt  sibi  deos  aureos. 
Et  nunc  si  dimiltis  illis  delictum,  dimilte. 
Sin  autem ,  dele  me  de  lihro  quem  scripsisli. 
El  dixit  Dominus  ad  Moysen  :  Si  quis  deli- 
qui)  anl«  me,  deleam  eum  de  Uhro  meo. 


Item  cum  Hieremias  pro  populo  de- 
precaretuFj  Dominus  ad  eum  loquitur 
dicens : 

Ef  tu  noli  orare  pro  populo  hoc,  ct  noli 
postulare  pro  ipsis  in  prcce  et  oralione;  qui.i 
non  exaudiam  in  tempore  quo  invocahunl 
me,  in  tempore  afflictionis  suse. 

Ezechiel  quoque  hanc  eandem  de- 
nuntiat  indignationem  Dei  his  qui  iii 
Deum  delinquuat : 

Et  fuit ,  inquit,  verbum  Domini  ad  me  di- 
cens  :  Fili  hominis,  terra  quaecunque  pecca- 
verit  mihi  ut  delinquat  delicturii  ,  extendam 
manum  meam  super  eam  ,  et  obleram  stahi- 
limentum  panis,  et  immitlam  in  eam  famem  , 
et  auferam  de  ea  hominem  et  pecora.  Et  si 
fuerint  tres  viri  hi  in  medio  ejus,  Noe,  Da- 
niel,  et  Joh,  non  liijerahunt  filios  nequ» 
filias,  ipsi  soli  salvi  erunt. 

Item  in  libro  Regnorum  primo  : 

Si  delinquendo  peccet  vir  adversus  virum  , 
orahunt  pro  eo  Dominum.  Si  autem  in  Deum 
peccet  homo ,  quis  orahit  pro  eo? 


CAPUT  V. 

QuoDsic  idololatriae  indigneturDeus, 
ut  prseceperit  etiam  eos  interfici  quL 
sacrificare  et  servire  idolis  suaserint. 

In  Deuteronomio : 

Quod  si  rogaverit  te  frater  tuus,  aut  filius 
fuus,  aut  filia  fua ,  aut  uxor  tua ,  quae  est  iri 
sinu  tuo,  aut  amicus  tuus,  qui  aequalis  est 
animae  tuae ,  latenf er  dicens :  Eamus  et  servia- 
mus  diis  alienis,  diis  gentium ;  non  consen— 
lies  ei  ,  et  non  exaudies  eum ,  et  non  paicet 
oculus  luus  super  eum  ,  et  non  celabis  eum  , 
annunliansannunliabisdeillo.  Manus  fuaerit 
super  eum  in  jjrimis  interficere  eum ,  et 
manus  omnis  populi  postremo  ;  et  lapidabunt 
eum  et  morietur ,  quoniamqusesivit  avertere 
te  a  Domino  Deo  tuo. 

Et  iterum  loquitur  Dominus  et  dicit 
nec  civitati  parcendum,  etiamsi  uni- 
versa  consenserit  ad  idololatriam : 

Aut  si  audieris  in  una  ex  civilafibus  quaj 
Dominus  Deus  tuus  dahit  tibi  inhabilare  te 
illic  dicentes  :  Eamus  et  serviamus  diis  aliis 
quos  non  nosli ;  inferficiens  necahis  omnes  qui 
sunt  in  civitaf e  csede  gladii ,  et  incendes  civi- 
tafem  igni,  et  erit  sine  ha]>itaculo  in  seler- 
num.  Non  reaedificahifur  etiam  nunt,  ut 
averfatur  Dominus  ab  indignalione  irae  suae. 
Et  dahit  tihi  misericordiam ,  et  miserehitur 
tui,  et  multiplicahit  te,  si  cxaudieris  vocem 
Domini  Dei  tui ,  et  observaveris  praecepla  eju^. 

Cujus  praecepti  et  vigoris  memor 
Mathathias  intcrfecit  eum  qui  ad  araju 

21 


242 


DIVI  CTPRIANI 


sacrificatarus  accesserat.  Quod  si  ante 
adventumChristi  circa  Deuin  colendum 
ot  idola  spernenda  lioec  praecepta  ser- 
vata  sunt,  quanto  magis  post  adventum 
Christi  clrca  Deum  colendum  servanda 
8unt,quando  ille  veniens  non  verbis 
tantum  nos  hortatus  sit,  sed  et  factis, 
post  omnes  injurias  et  contumelias  pas- 
sus  quoque  et  crucifixus ;  ut  nos  pati  et 
mori  exemplo  suo  doceret ,  ut  nulla  sit 
liomini  excusatio  pro  se  non  pati,  cum 
passus  sit  ille  pro  nobis,  et  cum  ille 
passus  sit  pro  alienis  peccatis,  multo 
anagis  pro  peccatis  suis  pati  unumquem- 
que  debere?  Et  ideo  in  evangelio  com- 
aninatur  ct  dicit  :  Quicunque  confessus 
iucrit  me  coram  hominibusj  et  ego  confi- 
lebor  eum  coram  patre  meo  qui  in  ccelis 
cst.  Qui  autcm  negaverit  me  coram  ho~ 
minibus,et  ego  negabo  eum  coram  patre 
oneo  qui  in  coelis  est.  Item  apostolus  Pau- 
lus  :  Si  enim  commorimur,  inquit,  et 
ronvivemus ;  si  ioleramus ,  et  conregnabi- 
'jnus;  si  negaverimus ,  et  ipse  negabitnos. 
Item  Joanues  :  Qui  negat  filium,  neque 
j>atrem  habet.  Qui  confitetur  filium ,  cl 
filium  et  patrem  habel.  Undc  nos  ad  con- 
temtum  mortis  hortatur  Dominus  et 
corroborat  dicens  :  Nolite  timere  eos  qui 
occidunt  corpus,  animam  autem  non  pos- 
sunt  occidere.  Magis  anlem  meluite  eum 
4jui  potest  animam  et  corpus  occidere  in 
{jehennam.  Et  iterum  :  Quiamat  animani 
suam,  perdet  eam;  ct  qui  odit  animam 
suam  in  isto  sceculo,  in  vitam  (Blernam 
conservabit  illam. 


CATUT  VI. 

QuoD  redempti  et  vivificati  Christi 
sanguine  nihil  Christo  praeponere  de- 
lieamus. 

In  evangelio  Dominus  loquitur  et 
dicit  : 

Qui  dili^il  patrem  aul  matrem  super  me 
non  est  me  diQuus,  et  qui  dilijil  filium  aul 
i.liam  super  mc  non  cit  me  dijjnus. 

Sic  et  inDeuteronomio  scriptum  est : 

(Jui  dicunt  patri  et  malri,  non  novi  te,  et 
Clios  suos  non  agnoverunt  ,  hi  cuslodierunl 
praecepia  tua  et  lestftmeatum  tuuia  terva- 
\efiinl. 


Item  apostolos  Paulus : 

Quis  nos,  inquit ,  separabit  a  caritate  Christlf 
pressura,  an  angustla,  an  persecutio  ,  an  fa- 
mes,  an  nuditas,  an  periculum  ,  an  gladius? 
sicut  scriptumest  :  Quia  propter  te  occidimur 
tota  die,  jestimati  sumus  ut  oves  victimae; 
sed  in  his  omniius  superamus  propter  eiun 
qui  dilexit  nos. 

Et  iterum  : 

Non  estis  vestri.  Empti  enim  estis  preffo 
magno.  Ciarificateelportate  Deum  incorporc 
vestro. 

Et  iterum : 

Pro  omnLbus  mortuus  est  Chrbtus,  ut  el 
qui  vivunl,  jam  non  sibi  vivant,  sed  ei  qui 
pro  ipsis  mortuus  est  et  rcsurrexit. 


CAPUT   VII. 

Ereptos  de  faucibus  diaboli  et  de 
laqueis  saeculi  liberatos  uon  debere 
denuo  ad  saeculum  reverti ,  ne  perdant 
quud  evaserint.  In  Exodo  Judaicus  po- 
pulus  ad  umbram  nostri  et  iraaginem 
praefiguratus ,  cum  Deo  tutore  et  vin- 
dice  evasisset  Pharaonis  atque  iEgypti, 
id  est  diaboli  et  saeculi,  durissimam 
servitutem,  circa  Deum  perfidus  et  in- 
gratus,  adversus  Moysen  mussitat,  re- 
spiciens  solitudinis  ac  laboris  incom- 
moda,  et  non  intelligens  libertatis  ac 
salutisbeneGcia  divina ,  et  reverti  quae- 
lit  ad  jEg>'pti  hoc  est  ad  saeculi  servitu- 
lem  unde  fuerat  cxutus,  cum  magis 
fidere  deberet  in  Deum  et  credere  quo- 
niam  qui  a  diabolo  et  saeculo  liberat 
populum  suum  protegit  liberatum. 

Quid  hoc  nobis,  inquiunt,  fecisti  in  ejiciendo 
nosde.Algyplo?  Meliusest  nobisservireiEgyp- 
tiis  quam  mori  in  solitudine  hac.  Et  dixil 
Moyses  ad  populum  :  Fidifeet  slate  et  cernite 
salutem  quje  a  Doraino  est,quam  vobis  faciet 
hodie.  Dominus  ipse  pugnabit  pro  vobis,  et 
vos  lacebitii. 

Quod  nos  admonens  in  evangelio  suo 
Uominus ,  et  docens ne  ad  diabolum  rur- 
susetadsaeculumquibusrenuntiavimus 
et  unde  evasimus  revertamur,  dicit : 

Nemo  retro  attendens  et  superponens  ma- 
num  suam  super  aratrum  aptus  est  regno 
Dei. 

Et  iterum  : 

Et  qui  in  agro  est  non  conTertatur  retro. 

Memores  estole  u.xoris  Loth 

Ac  no  quis  aliqua  vcl  cupidltatc  ro 


LIBER  DE  EXHORTATIONE  MARTYRir. 
rum  vel  suorum  dulcedine  retardetur       Et  iterum  : 
quominus  Christum  sequatur ,  addit  et 


2^3 


I 


dicit  : 

Qui  non  rennntiat  omnibus  quae  sunt  ejus 
ooa  potest  meu3  esse  discipulus. 

CAPUT  VIII. 

Insistetndum  esse  et  perseverandum 
iu  fide  et  virtute  et  coelestis  ac  spirita- 
lis  gratiae  consuramatione ,  ut  ad  pal- 
mam  et  coronam  possit  perveniri. 

In  Paralipomenon  : 

Dominus  vobiscum  est  quandiu  et  vos  estis 
cum  ipso.  Si  autem  dereliqueritis  eum ,  dere- 
lioquet  vos. 

Item  apud  Ezecliielem  : 

Justitia  justi  non  liberabit  eum  iti  quacun- 
tue  die  exerraverit. 

Item  in  evangelio  Dominus  loquitur 
ot  dicit : 

Qui  perseveraverit  usque  in  finem,  Iiic 
salvus  erit. 

Et  iterum  : 

6i  permanseritis  in  verbo  meo,  vere  disci- 
puli  mei  eritis,  et  cognoscetis  veritatem ,  et 
veritas  liberabit  vos. 

Prsemonens  quoque  nos  paratos  sem- 
per  esse  debere  et  expeditos  in  pro- 
cinctu  firmiter  stare,  addit  et  dicit  : 

Sint  lumbi  vestri  praecincti,  et  lucernae  ar- 
dentes,et  vos  similes  hominibus  expeclanti- 
bus  dominum  suum  quando  revertalur  a 
nuptiis,ut  cum  venerit  et  pulsaverit  aperiant 
ei.  Felices  servi  illi  quos  adveniens  dominus 
invenerit  vigilantes. 

Item  beat^us  apostolus  Paulus  ut  fides 
nostra  proficiat  et  crescat  et  ad  summa 
perveniat  bortatur  dicens : 

Nescitis  quoniam  qui  In  stadio  currunt , 
omnes  quidem  currunt ,  unus  tamen  accipit 
palmam.  Sic  currite  ut  occupelis.  Et  illi  qui- 
demutcorruptibilem  coronam  accipiant,  vos 
autem  incorruptam. 

Et  iterum  : 

Nerao  mililans  Deo  obligat  se  molestiis  sa- 
cularibus,  ut  possit  placere  cui  se  probavit. 
Sed  et  si  certaverit  quis,  non  coronabitur, 
nisi  legitime  pugnaverit. 

Et  iterum  : 

Oro  autem  vos,  fratres,  per  misericordiam 
Dei.  ut  constiluatis  corpora  vestra  hosliam 
viventem  ,  sanctam ,  placentem  Deo  ;  nec  con- 
Cguremini  saeculo  huic,  sed  transformamini 
in  renovatione  spirilus,  ad  probandum  quae 
sit  Toluntas  Dei  bona  et  piacens  et  perfecla. 


Sumus  filii  Dei.  Si  autem  filii ,  et  hserede» 
Dei,cohaeredes  autem  Christi,  siquidemcom- 
paliamur,ut  et  commagnificemur. 

Et  in  Apocalypsi  eadem  loquitur  di- 
vinae  praedicationis  bortatio  dicens : 

Tene  quodhabes,  ne  alius  accipiat  coronam 
tuam. 

Quod  exemplum  perseverandi  et  per- 
manendi  designatur  in  Exodo ,  ubi 
Moyses  ad  superandum  Amalech ,  qui 
figuram  portabat  diaboli ,  in  signo  et 
sacramento  crucis  adlevabat  supinas 
manus,  nee  vincereadversariura  potuit 
nisi  postquam  stabilis  in  signo  adleva- 
tis  jugiter  raanibus  perseverarit.  Et 
faclum  est,  inquit,  cum  levabat  Moyses 
manus,  prcevalehat  Israel;  uhi  autem^ 
submiserat  manus ,  invalescebat  Amalech. 
Et  acceplo  lapide  supposuerunt  sub  co ,  et 
sedebat  super  eum.  Et  Aaron  et  Ur  sus- 
tentabantmanus  ejushincetinde;  et  factas 
sunt  manus  Moysi  stabiles  usque  in  occa- 
sum  solis,  Et  fugavit  Jesus  Amalech  et 
omnem  populum  ejus.  Et  dixit  Dominus 
ad  Moysen  :  Scrihe  hoc  ut  sit  memoria 
in  libro,  et  da  in  aures  Jesu,  quoniam 
deletione  deleam  memoriam  Amalech  de 
sub  cobIo* 

CAPUT  IX. 

Ad  hoc  pressuras  et  persecutiones 
fieri  utprobemur. 
lu  Deuteronomio  : 

Tentat  vos  Dominus  Dens  vester ,  ut  sciat  si 
diligitis  Dominum  Deum  vestrum  ex  toto 
corde  vestro  et  ex  tota  anima  vestra  et  ex  tota 
virtule  vestra. 

Et  iterum  apud  Salomonem  : 

Vasa  figuli  probat  fornax ,  et  homines  juf  los 
tentatio  tribulationis. 

Paulus  quoque  paria  testatur  ac  lo- 
quitur  dicens  : 

Gloriamur  in  spe  claritalis  Dei.  Non  solum 
autem ,  sed  et  gloriamur  in  pressuris ,  scientes 
quoniam  pressura  tolerantiam  operatur,  to- 
lerantia  autem  probationem  ,  (jrobalio  autem 
spem,  spes  autem  non  confundit ,  quia  dilec- 
tio  Dei  infusa  est  in  cordibus  nostris  per  Spi- 
ritum  sanctum  qui  datus  est  nobis. 

Et  Petrus  in  epistola  sua  ponit  et 
dicit : 

Carissimi,  nolite  mirari  ardorem  acciden- 
teia  vobis ,  qui  ad  tentationem  vestram  llt, 

16. 


£41  DIVI  CT 

nec  excidatis  tamqnam  nortim  aliquid  vobis 
conlingat.  Sed  quotiescunque  communicatis 
Christi  passionibus,  per  omnia  fl;audete,  ut 
et  in  revelatione  facta  claritatis  ejus  gaudeat  es 
exultetis.  Si  iinproperatur  vobis  in  nomine 
<Jhrlsti,  beati  eslis,  quia  majestatis  el  virtufis 
Doniini  nomen  in  vobis  requiescil  :  quod 
quidem  secundum  ilios  blasphematur ,  se- 
cuodum  nas  aulem  honoratur. 


CAPLT  X. 

Tjmet^das  non  esse  injurias  etpoenas 
persecutionum,  quia  niajor  est  Dotui- 
nus  ad  protegendum  quam  diabolus  ad 
impugnandiun. 

Joannes  in  epistola  sua  probat  dicens : 

Majur  est  qul  in  vobis  est  quam  qui  in  isto 
mundo. 

Item  in  psalmo  cxvn  : 

I7on  metuam  quid  mihi  fadat  homo,Do» 
niinus  mihi  auxilialor  est. 

Et  iterum  : 

Isli  in  curribus  et  isti  in  eqnis,  nosantem 
jn  nomine  Domini  Dei  nostri  magnificabimus. 
Ipsi  obligati  sunt  et  cetiderunt,  nos  autem 
surreximus  et  erecli  sumus. 

Et  adliuc  fortius  docens  et  ostendens 
Spiritus  saiictus  castra  diai)oli  non  ti- 
inenda,etsibellum  nobisbostisindixe- 
rit,  in  ipso  raagLs  bello  spem  nostram 
<:onsistere,  et  congressione  illa  juslos 
ad  diviuae  sedis  et  salulis  aeternae  pra3- 
mium  pervenire  >  in  psalmo  xxvi,  po- 
iiit  et  dicit : 

Si  directa  fuerint  in  me  c astra ,  non  timebit 
ror  meum  ;  si  exsurrexerit  super  me  bellum , 
jn  illud  ego  sperabo.  Unar.i  petii  a  Domino  , 
Jianc  requiram,  ut  inhabilem  in  domo  Do- 
ii:ini  per  omnes  dies  vitae  meae. 

Itcm  in  Exodo  declarat  scriptura  di- 
>ina  pressuris  multiplicari  nos  potius 
et  augeri  dicens  ; 

Quantoque  eos  deprimebant,  tanto  plures 
litbant,  et  invalescebant  magis. 

Et  in  Apocal}  psi  protectio  divina  pro- 
iijitlitur  passiouibus  nostris. 

Nihil,  inquii,  eorum  timeas  quae  passurns 
es. 

Nec  alius  securitatem  nobis  et  pro- 
tactionem  poilicetur  quam  qui  et  per 
Lbaiam  propbetam  loquilur  dicens  : 

Noli  timere,  quia  te  redemi,  et  vocavi  te 
nominc  tuo,  meus  es  lu.  El  si  transieris  per 
br^uaju  ,  lecum  sum,  etflumina  tc  luin  inun- 


PRIANI 

dabunt.  Et  si  transleris  per  iprnera,  flamma  ta 
non  comburet ,  quoniam  ego  Dominus  Deu» 
tuus  sanclus  Israel,  qui  te  salvum  facio. 

Qui  et  in  evangelio  promittit  auxi- 
lium  divinum  Dei  servis  in  perseciitio- 
nibus  non  defuturum  dicens  : 

Cum  autem  vos  tradiderint,nolitecogitara 
quomodo  aut  quid  loquamini.  Dabitur  enim 
Tobis  in  illa  hora  quid  loquamini.  Non  eniia 
vos  estis  qui  loquimini,  sed  spiritus  patris 
veslri  quiloquitur  in  vobis, 

Et  itenim  : 

Ponite  in  cordibus  vestris  non  praemeditari 
excusare.  Ego  enim  dabo  vobis  os  et  sapien- 
tiam ,  cui  non  poterunl  reastere  adversarii 
vestri. 

Sicut  in  Exodo  ad  Moysen  cunctan- 
temetadpopulurairetrepidantem  Deus 
loquitur  dicens  :  Quis  dedit  os  hominiy 
et  qiiis  fecil  mogilalumi  et  qui:i  surdum, 
et  quis  videntem  et  ccecum?  Nonne  ego 
Dominus  Deui<?  Et  iiunc  perge,  et  ego 
aperiam  os  tuum ,  el  instruam  te  quii 
loquaris.  Nec  dilficile  est  Deo  aperire  os 
bomiuis  devoti  sibi  et  confessori  suo 
iiispirare  constantiam  et  liduciam  lo- 
quendi,  qui  in  Numeris  adversus  Ba- 
laam  prophetam  etiam  asinam  fecerit 
loqui.  Quare  in  persecutionibus  nemo 
cogitet  quod  periculum  diabolus  im- 
portet ,  sed  imrao  considcret  quod  auxi- 
liuin  Deus  praestet;  nec  mentem  labe* 
faclet  bumana  infestatio,  sed  corrobo- 
ret  Gdem  divina  protectio :  quando  unus- 
quisque  secundum  dominica  promissaet 
fidei  suae  merita  tantum  accipiat  de  Del 
ope  quantum  se  credat  accipere,  nec  sit 
quod  Omnipotens  prajstare  uon  possit, 
nisi  siaccipicntis  iidescaducadefecerit. 


CAPUT  XI. 

AvTE  prsedictum  csse  quod  nos  mtiiw- 
dus  odio  babiturus  esset,  et  quod  per- 
secutiones  advcrsum  nos  excitaret,  et 
quod  nihil  novum  christianis  accidat, 
quando  ab  initio  mundi  boni  laborave- 
rint,  et  oppressi  atque  occisi  sint  justi 
ab  injustis. 

Dominus  in  evangclio  praemonet  et 
praeuimtiat  dicens  : 

Si  mundus  vos  odit,scitole  qaoniam  me 
primo  odiif.  Si  de  mundo  essetis,  mundus 
quod  suum  esset  amarct ;  se^i  quia  dc  munJo 


LIBER  DE  EXHORTATIONE  MARTYRII. 


2V 


non  estis,  etejo  elegi  vos  de  miindo,  propler- 
caoditvosmundus.  Mementotesermonisquein 
rtixi  vobis  ;  Non  est  servus  major  domino  suo. 
5t  me  persecuti  sunt ,  et  vos  persequentur. 

Et  iterum  : 

Veniet  hora  ut  omnis  qui  vos  occiderit  pu- 
tet  se  officium  Deo  facere;  sed  hoc  facienl  , 
quoniam  non  cognoverunt  patrem  neque  me. 
Haec  autem  locutus  sum  vobis  ut  cum  venerit 
horaeorum,  memoressitisquiaegodixi  vobis. 

Et  iterum  : 

Amen  amen  dlco  vobis,  quoniam  vos  plo- 
rabitisetplangetiSjSseculumautem  gaudebit ; 
vos  tristes  eritis,  sed  tristitia  vestra  in  laeli- 
tidm  veniet. 

Et  iterura  : 

Ilaec  locutiis  sum  vobis  ut  in  me  pacem  ha- 
beatis ,  in  saeculo  autem  pressuram  ;  sed  iidile , 
quoniam  ego  vici  saeculum. 

Et  cum  a  discipulis  suis  interrogare- 
tur  de  signo  adventus  sui  et  consum- 
mationis  mundi ,  respondit  et  dixit : 

Cavete  ne  quis  vos  fallat.  Multi  enim  venienl 
in  nominemeo  dicentes,  Egosum  Chrislus,  ei 
multos  fallent.  Incipietis  autem  audire  belh' 
et  auditus  bellorum.  Videte,  nolite  tuinul- 
tuari.  Oporlet  enim  haec  lieri.  Sed  nonduni 
est  linis.  Exsurget  enim  genssuper  gentem  ei 
regnum  super  regnum,  et  erunt  fames  el 
terrae  motus  et  peslilentiae  per  singula  loca. 
Omnia  autem  ista  initia  parturitionum  sunt 
Tunc  tradent  vos  in  pressuram  ,  et  interfi- 
Cient  vos ,  et  eritis  odibiles  omnibus  genlibus 
propter  nomen  meum.  Et  tunc  scandaliza- 
buntur  multi,et  invjcem  tradent,  et  odient 
invicem.  Et  multi  pseudoprophetae  exsurgent 
et  seducent  multos  ;  et  eo  quod  facinus  abun- 
flet,  refrigescet  caritasmultorum.  Qui  autem 
toleraverit  usque  in  finem ,  hic  salvus  erit.  Ei 
praedicabitur  evangelium  istud  regni  per  to- 
tum  orbem  terrae  in  testimonium  omnibus 
{jenlibus,  ettunc  veniet  finis.  Cum  ergo  vide- 
ritis  abominationem  vastationis  quae  dicla  esl 
per  Danielem  prophetam  slantem  in  loco 
«ancto  (  qui  legit  intelligal  ) ,  tunc  qui  in  Ju- 
daea  sunt  fugiant  in  montes,  et  qui  in  teclo 
cstnon  descendat  tollere  quicquim  de  donio, 
ct  qui  in  agro  est  non  convertatur  retro  au- 
ferre  vestimentum  suum.  Vae  autem  praeg- 
nantibus  et  nutrientibus  in  illis  diebus.  Orate 
autem  ne  fiat  f  uga  vestra  hieme  neque  sab- 
bato.  Erit  enim  tunc  pressura  raagna,  qualis 
non  est  facta  ab  inifio  mundi  usque  nunc, 
ced  neque  fiet ;  et  nisi  breviati  essent  dies  illi , 
non  esset  salva  omnis  caro  :  propter  electos 
Butem  breviabuntur  illi  dies.  Tunc  si  quis 
dixerit  vobis,  Ecce  hic  est  Christus,  aut  Ecce 
illicnolite  credere.  Surgent  enim  pseudo- 
christi  et  pseudoprophelae ,  et  dabunt  signa 
magna  et  prodigia  ad  errorem  faciendum  ,  si 
fieri  potest ,  etiam  electis.  Vos  autem  cavete. 
Ecce  praedixi  vobis  omnia.  Si  ergo  dixerint 
vobis,  Ecce  in  solitudine  est,  nolite  exire  ; 

Ecce  in  cxiluculis ,  nolite  credere.  Sicut  enim 


coruscatio  exit  ab  oriente,  el  apparet  usque 
ad  occidentem  ,  ita  erit  et  adventus  filii  ho- 
minis.  CJbi  fuerit  cadaver,  illuc  colligentur 
aquilae.  Conliniio  autem  post  pressuram  die- 
rum  illorum  sol  tenebrescet ,  et  luna  non  da- 
bit  lumen  suum  ,  el  stellae  cadent  de  coelo,  et 
virtutesccElorum  movebuntur.  Et  tuncapp.i- 
rebit  signum  filii  hominisin  ccelo,  etlameiiij- 
buntur  omnes  tribus  terrae,el  videbunt  filium 
hominis  venienlem  in  nubibus  cceli  cum  vir- 
tute  magna  et  claritale.  Et  mittet  angelos  suos 
cum  tuba  magna.  Et  coUigent  electos  ejus  a 
quatuor  ventis  ,  a  summis  coelorum  usque  ad 
summitates  eorum. 

Nec  nova  aut  repentina  hsec  sunt  quao 
nunc  accidunt  christianis,  cum  boni 
semper  et  justi  et  Deo  innocentiae  lege 
ac  verse  religionis  timore  devoti  per 
pressuras  et  injurias  et  graves  ac  mui- 
tiformes  infestationum  pcenas  angusli 
itineris  difficultate  gradiantur.  Sic  ia 
origine  statim  mundi  Abel  justus  a  fra- 
tre  primus  occiditur,  et  Jacob  fugatur, 
et  Josepli  venundatur,  et  David  mise- 
ricordem  Saul  rex  persequitur,  et  He- 
liam  majestatem  Dei  constanter  acfor- 
titer  asserentem  rex  Achab  opprimere 
conatur.  Zacharias  sacerdos  interficitur 
in  medio  templi  et  altaris  ,  ut  illic  ho&> 
tia  ipse  fiat  uhi  Deo  hostias  immolabat. 
Tot  denique  martyria  justorura  scepe 
celebrata,  tot  edita  in  posterura  fidei 
et  virtutis  exempla.  Tres  pueri,  Ana- 
nias,  Azarias ,  Misahel,  aetate  compares, 
dilectione  concordes,  fide  stabiles,  vir- 
tute  constantes ,  flammis  ac  poenis  ur- 
gentibus  fortiores ,  soli  se  Deo  servire , 
solum  nosse,  solum  colere  proclamant 
diceutes  :  Nahiichodonosor  rex,non  opus 
est  nobis  de  hoc  verho  respondere  tihl. 
Est  cnim  Deus ,  cui  nos  servimus ,  poleux 
nos  eripere  de  camino  ignis  ardentis ;  et 
de  manihus  tuis,  rex ,  liberahit  nos,  Ll 
si  non,  notum  sit  tihi  quia  diis  tuis  non 
servimus  et  imaginem  auream  quam  s/a- 
tuisli  non  adoramus.  El  Daniel  Deo  devo- 
tus  et  sando  Spiritu  plenus  exclamat  et 
dicit :  Nihil  colo  ego  nisi  Dominum  Deum 
meum ,  qui  condidit  coeUim  et  terram. 
Tohias  quoque  suh  regali  licet  ac  tyran- 
nica  servitute,  sensu  iamen  ac  spiritu 
liber,  confessionem  suam  Deo  servat,  et 
virtutem  majeslatemque  divinam  subli' 
miter  prcedicat  dicens  :  Ego  in  ierra  cap- 
tivitatis  mec?  confiteor  illi,  ct  ostendo  vir" 
tnlem  ejus  in  nationc  peccatrice. 


256  DIVI  CY 

Quid  vero  i\  MachaLoiis  scptem  fra- 
tres  et  natalium  pariter  et  virtutum 
sorte  consirailes  septenarium  numerum 
sacramento  perfectae  consummationis 
implentes?  Sic  septem  fratres  in  mar- 
tyrio  colisrentes  ut  primi  in  disposi- 
tione  divina  septem  dies  annorum  sep- 
tcm  millia  continentes  (^),  ut  scpteni 
spiritus  et  angeli  septem  qui  assistunt 
et  conversantur  ante  faciem  Dei,  ct 
lucerna  septiforrais  in  tabernaculo  mar- 
tyrii,  et  in  Apocalysi  septera  candela- 
bra  aurea  ,  ct  apud  Salomonem  colum- 
nae  septem ,  super  quas  aediflcarit  do- 
raum  sapientia,  ita  et  istic  septenarius 
fratrum  nuraerus  ecclcsias  septem  nu- 
raeri  sui  quantitate  coraplexus ,  secun- 
dum  quod  in  primo  Regnorum  libro  le- 
gimus  steriiem  septera  pepcrisse.  Et 
apud  E=aiam  septem  mufieres  ununi 
Iiominera  appreliendunt,  cujus  invo- 
cari  superse  nomen  exposcunt.Etapo 
stolusPaulus,qui  hujusnumeri  legitinr 
ct  certi  meminit ,  ad  septem  ecclesia- 
scribit.  Et  in  Apocalypsi  Dominus  man- 
data  sua  divina  at  praecepta  coelestia 
ad  septem  ecclesias  et  earum  aagclos 
dirigit.  Qui  nunc  istic  numerus  in  sep- 
tcm  fratribus  invcnitur,  ut  consuraraa- 
tio  legitima  compleatur.  Cuni  septem 
liberis  planc  copulatur  ct  raater  origo 
ct  radix ;  quce  ecclesias  septem  post- 
modum  pcperit,  ipsa  prima  et  una  su- 
per  Petrum  Domini  voce  fundata.  Nec 
vacat  quod  in  passionibus  sola  cum  li- 
bcris  mater  est.  ^lartyres  enim  qui  sc 
Dci  filios  in  passione  testantur,  jam 
nou  nisi  Deo  patre  censentur,  sicut  in 
evangelio  Dominus  docet  dicens  :  Ae 
vocaverilis  vobis  -patrem  super  ierram. 
Lmis  est  enim  Pater  les/er  quiin  cnelis  esl. 
Quae  vero  ediderunt  confessionum 
praeconia,  quam  praclara,  quam  magna 
documenta  fidei  praebucrunt  ?  Rcx 
Antiochus  infestus,  inimo  in  Antiocho 
antichristns  expressus,  ora  martyruni 
glonosa  ct  spiritu  confesfionis  invicta 
contagio  suillai  carnis  maculare  quajrc- 
bat,  et  cum  flagellisgraviter  verberas- 
set,  ac  nihil  promovere  potuisset,  sar 

(J)  Locus  obsturtis.  Forte  ('.ypriamis  opina- 
l)3lnr  inundum  seplein  tanlum  niillia  anno- 
ruin  duralurum  cs&c  ,  cl  post  occaiurum. 


PRIANI 

tagines  jussit  igniri  :  quibus  iguitis  ct 
accensis.  eura  qui  primus  locutus  fue- 
rat  et  magis  rcgem  virtutis  et  fidei 
constantia  provocaverat,  adraoveri  prao- 
cepit  et  frigi,  producta  et  exsecta  prius 
lingua  quae  confessa  Deum  fuerat.  Quod 
martyri  gloriosius  contigit.  Lingua 
enim  quae  confessa  nomen  Dei  fuerat, 
prior  ad  Deum  debuit  ipsa  proficisci. 

Post  in  secundo  excogitatis  acriori- 
bus  ponnis ,  antequam  caetera  membra 
torqueret,  cutem  capitis  cum  capillis 
detraxit,  odio  scilicet  certo.  Nam  cum 
caput  Tiri  Christus  sit,  et  caput  Christi 
Deus,  qui  caput  laniabat  in  martyre, 
Deum  et  Christura  persequebatur  in 
capite.  At  ille  in  martyrio  suo  fidens  et 
resurrectionis  sibi  praemium  de  Dei 
remuneratione  promittens,  cxclamavit 
ct  dixit  :  Tu  quidem  impotens  ex  hac 
prcescnti  vita  nos  pcrdis;  sed  mundirex 
dcfunctos  nos  pro  suis  legibus  in  (Biernam 
vitcB  resurreclionem  suscHahit. 

Tertius  linguam  postulalus  cito  pro- 
tulit.  INara  pcenam  linguae  exsecandac 
jam  didicerat  a  fratre  contemnere.  Ma- 
nus  quoque  amputandas  constanter  ex- 
tendit,  raultura  beatus  gcnere  isto  sup- 
plicii ,  cui  contigit  extcnsis  ad  poenam 
manibus  passionis  dominicae  instar 
imitari. 

Nccnon  et  quartus  pari  virlute  tor- 
menta  contemnens  et  ad  retundendum 
rcgcm  coelesti  vocc  respondens  excla- 
mavit  et  dixit  :  Potius  est  ab  hominibus 
morti  datos  expeciare  spem  a  Deo,  iterum 
ab  eo  suscitandos  in  vitam  cetcrnam.  Tibi 
enim  resurrcclio  ad  vitam  non  erit. 

Quintus.  practer  quod  carnificinam 

rcgis  ct  duros  variosque  cruciatus  fidei 

vigore  calcabat,  ad  pracscientiam  quo- 

que  et  notitiam  futurorum  spiritu  di- 

I  vinitatis  aniraatus  prophetavit  regi  in- 

dignationem  Doi  et  ultionem  velociter 

1  secuturam.  Potesiaiem,  inquit ,  inter 

\  homines  habcns ,  cum  sis  corruptibilis , 

\  facis  quod  vis.  i\'oli  auiem  putare  genus 

j  nostrum  a  Dco  dereticium  csse.  Sustineet 

1  videmagnam  potestatem  cjus ,  quatiterte 

I  et  scmen   tuum  iorquebit.  Quale  illud 

!  levamentum  fuit  martyri,  quam  mag- 

j  num ,  quam  grande  solatium ,  in  cru- 

I  ciatibussuis  non  tormcnta  propria  co-i- 


LIBER  DE  EXHORTATIONE  MARTYRII.  247 

rccipiam,  Magna  laus  raatris  in  exlior 


tarc  j  sed  tortoris  sui  supplicia  praedi- 
care? 

lu  sexto  vero  non  virtus  sola ,  sed  et 
humilitas  praedicanda  est ,  nihil  sibi 
martyrem  vindicasse ,  nec  confessionis 
suae  honorem  superbis  vocibus  venti- 
lasse ,  peccatis  potius  suis  adscripsisse 
quod  persecutionem  a  rege  pateretur , 
Deo  vcro  dedisse  quod  postmodum  vin- 
dicaretur.  Docuit  esse  martyres  vere- 
cundos,  de  ultione  fidere,  et  nihil  in 
passione  jactare.  Noli,  inquit,  fruslra 
errare.  Nos  enim  proptcr  nosmetipsos  hcec 
patimur ,  peccantes  in  Deum  nostrum. 
Tu  autem  ne  te  existimes  impunilum  fii- 
turum,  aggressus  pugnare  cum  Deo.  Ad- 
mirabilis  (luoque  mater ,  quae  nec  sexus 
infirmitate  fracta,  nec  mulliplici  orbi- 
tate  commota,  morientes  liberos  spec- 
tavit  libenter ,  nec  pcenas  illas  pigno- 
mm,  sed  glorias  computavit,  tam 
grande  martyrium  Deo  praebens  vir- 
tute  oculorum  suorum ,  quam  praebue- 
rant  filii  ejus  tormentis  et  passione 
raembrorum. 

Cum  sex  punitis  et  occisis  superesset 
unus  ex  fratribus,  cui  rex  divitias  et 
potentatus  et  multa  pollicebatur  ut 
crudelitas  ejus  ac  feritas  vel  unius  sub- 
acti  solatio  foveretur  ,  et  peteret  ut  ad 
filium  dejiciendum  secum  deprecaretur 
et  mater ,  deprecata  est  illa ,  sed  ut  de- 
cebat  martyrum  matrera,  ut  decebat 
legis  et  Dei  memorem  ,  ut  decebat 
filios  suos  non  delicate  sed  fortiter  di- 
ligentem.  Deprecata  est  enim ,  sed  ut 
Deum  confiteretur.  Deprecata  est  ne  a 
fratribus  suis  frater  in  consortio  laudis 
et  gloriae  separaretur ,  tunc  se  septera 
filiorum  computans  matrem,  si  sibi  con- 
tingeret  filios  septem  Deo  potius  pepe- 
risse ,  non  ssecuio.  Arraans  itaque  eum 
et  corroborans,  et  feliciore  tunc  partu 
filium  generans:  Fili,  inquit,  miserere 
mei,  quoe  te  in  ufero  mensihus  decem  por- 
tavi,  et  lac  triennio  dedi  et  alui,  etin  ceta- 
tem  istam  perduxi.  Oro ,  fili,  aspicias  in 
ccelum  et  terram ,  et  omnibus  quce  in  eis 
sunt  aspectis,  intelligas  quia  ex  nihilo 
fecit  illa  Deus  et  hominum  genus.  Itaque , 
fili ,  ne  timeas  carnificem  istum ,  sed  dig- 
nus  fratribus  effectus  excipias  mortem, 
ut  in  illa  miseratione  cum  fratrihus  tuis  te 


tatione  virtutis ,  sed  major  in  Dei  timore 
et  in  fidei  veritate ,  quod  nihil  sibi  aut 
filio  de  sex  martyrura  honore  promisit , 
nec  fratrum  precem  profuturam  credi- 
dit  ad  negantis  salutera;  persuasit  pn- 
tius  participera  passionis  fieri,  ut  in 
judicii  die  posset  cura  fratribus  inve- 
niri.  Post  hGec  liberis  suis  commoritur 
et  mater.  Neque  enim  aliud  jara  dece- 
bat  quara  ut  qua3  raartyres  pepererat  et 
fecerat  in  consortio  iliis  glorise  jungc- 
retur,  et  quos  ad  Deura  praemiserat 
ipsa  quoque  sequeretur. 

Ac  ne  quis  vellibelti  vel  alicujusrcL 
oblata  sibi  occasione  qua  fallat  amplec- 
tatur  decipientium  malum  munus,  nec 
Eleazarus  tacendus  est;  qui  cura  sibi 
a  rainistris  regis  offerretur  facultas  at 
accepta  carne  qua  liceret  sibi  vesci,  ad 
circuraveniendum  regem  simularet  se 
illa  edere  quae  de  sacrificiis  atque  illi- 
citis  cibis  ingerebantur,  consentire  ad 
hanc  fallaciam  noluit,  dicens  nec  aetati 
suae  nec  nobilitati  convenire  id  fingerc 
|U0  caeteri  scandalizarentur  et  in  er- 
rorera  inducerentur,  existimantes  Elea- 
zarum  nonaginta  annos  natura  ad  alie- 
uigenarum  morera,  relicta  et  prodUa 
1  Oei  lege,  transisse,  nec  tanti  esse  lu- 
1  crari  brevia  vitae  moraenta  ut  offenso 
Deo  incurreret  aeterna  supplicia.  Atque 
ille  excruciatus  diu,  etin  extremo  jam 
constitutus ,  cum  inter  verbera  et  tor- 
menta  moreretur  ,  ingemiscens  ait  : 
Domine ,  qui  sanctam  hahes  scientiam^ 
manifeslum  est  quia  cum  possim  a  morte 
liberari,  durissimos  dolores  corporis  /oie- 
ro  flagellis  vapulans ,  animo  autem  prop- 
ter  tui  ipsius  metum  Ubenter  /icec  patior, 
Sincera  prorsus  fides  et  virtus  integra 
ac  satis  pura,  non  regera  Antiochura 
cogitasse ,  sed  Deum  judicem,  et  scisse 
proficere  sibi  ad  salutem  non  posse  si 
hominem  deriderel  ac  falleret,  quando 
Deus ,  qui  conscientiae  nostrae  judex  est, 
et  solus  timendus  est,  nec  derideri 
possit  omnino  nec  falii. 

Si  igitur  et  nos  dicati  Deo  ac  devoti 
vivimus ,  si  supra  justorum  antiqua  et 
sancta  vestigia  iter  faciraus,  per  ea- 
dem  documenta  poenarura ,  per  eadem 
,  passionum  martyria   pergaraus,    Loc 


'2'4t,  BIVI  CY 

ampliorem  gloriam  computantes  tem- 
poris  nostri  quod  cum  vetera  exempla 
numerentur ,  exuberante  postmodum 
copia  virtutis  ac  fidei,  numerari  non 
possunt  martyres  christiani,  testante 
Apocalypsi  et  dicente  :  Posl  hac  vidi 
turbam  magnam ,  quam  dinumerare  ne- 
mopoterat,  ex  omni  gent€ ,  et  ex  omni 
tribii  et  popuJo  el  lingua ,  stanks  in  con- 
apeciu  tlironi  et  agni ;  ct  erant  amicti  sto- 
las  albas,  et  palmce  fuerunt  in  vxanibus 
eonim  ,  et  magno  clamore  dicebant  :  Sa- 
!us  Dco  nosti-o  sedenti  super  ihronum  et 
agno.  Et  respondil  unus  ex  senioribus 
dicens  mihi  ;  Hi  qui  amicti  sunt  stolas 
rlbas,  qui  sunt ,  et  nnde  vencrunt?  Et 
dixi  ci :  Domine  mi,  tU  scis.  El  ait  mihi : 
IJi  sunt  qui  veneruyit  ex  magna  iribula- 
iione ,  et  lai^erunt  slolas  suas,  et  candidas 
cas  fecerunt  in  sanguine  agni.  Propler 
Iioc  sunt  in  conspectu  ihroni  Dei ,  et  ser- 
iiuhl  ei  die  ac  noctc  in  templo  ejus.  Quod 
si  tantus  ostendilur  et  probatur  chris- 
tianorum  martyruna  populus  ,  nemo 
difficile  vel  arduum  putet  esse  marty- 
rem  fieri ,  quando  videat  marlyrum  po- 
pulum  non  posse  nuraerari. 


CAPUT  XII. 

QrjE  spes  et  merces  nianeat  justos 
ct  martyres  post  eonflictationes  bujus 
temporis  et  passiones  ,  per  Salomonem 
Spiritus  sanctus  ost-eadit  et  prsecinit 
dicens  : 

Efsi  coram  hoTninlbus  formenfa  passi  sunt , 
spes  eorum  immortalitate  plena  «sl ,  et  in  pau- 
cis  rexati,  in  multis  bene  disponentur  ;  quo- 
niam  Deustentavit  ilk>s,et  invcnil  illos  diijnos 
se.  Tanquam  aurmm  in  fornace  probavit  il- 
los ,  el  quasi  holoeauMa  hostiae  aecepit  illos ,  et 
in  tempore  eril  respectus  illorum  fulnebunt , 
et  lanquam  scinlillae  in  arundineto  discurrent. 
Judicabunt  nationes,  et  dominabuntur  popu- 
lis ,  et  regnabit  dominus  eorum  in  perpetuum. 

Item  apud  eundem  vindicta  nostri 
doscribitur,  et  perscquentium  nos  at- 
(jue  infestantiura  pocnitentia  praedi- 
catur. 

Tunc  staLunt,  inquit ,  jusli  in  maf^na  con- 
gl.inlia  advcrsu*  eos  qui  se  ancustiaverunl ,  el 
qiii  ab^itulerunt  labores  eorum  ,  ridenlcs  tur- 
babnntur  timore  horribili,  et  mirabunlur  in 
subilationc  insperatae  salutis,  dicentes  inter 
ae ,  poenitentiam  babentes,  et  prae  angustia 


PR1.\M 

spirilus  gementes  :  Ili  runt  quos  aliqnando 
Iiabuimusin  derisum  et  in  similitudinem  im- 
properii.  Nos  insensati  vitam  illorum  aesti- 
mabamus  in«aniam  et  finem  iUorum  sine  ho- 
nore.  Quomodo  ergo  computati  sunt  inter 
filios  Dei,  et  inler  sanclos  sors  illorum  est? 
Ergo  erravimus  a  via  veritatis,  et  justitiae  In- 
irien  non  luxil  nobis,  et  sol  non  est  ortus  no- 
bis.  Lassati  sumus  in  iniquitatis  via  et  perdi— 
lionis,el  ambulavimus  soliludines  difficiles, 
viam  autem  Domini  ignoravimus.  Quid  nobu* 
profuit  superbia  ,  aut  quid  divitiarum  jactatio 
conlulit  nobis?  Transierunt  omnia  illa  tan- 
quam  umbra. 

Item  in  psalrao  cxvpretium  et  mer- 
ces  passionis  ostenditur : 

Preliosa  est,  inquit,  in.  conspectu  Domini 
mors  sanctorum  eju5. 

Item  in  psalmo  cxxv  tristitia  conflic- 
tationis  et  Isetitia  retributionis  expri- 
mitur: 

Qui  seminant,  inquit ,  in  lacrymls,  in  gan- 
dio  melent.  Ambulantes  ambulabant  et  fle- 
bant  mitlenles  semina  sua ;  venientes  autem 
venient  in  exullalione  portantes  gremia  sua. 

Et  iterum  in  psalmo  cxvm  : 

Beati  qui  immaculati  sunt  in  via  ,  qui  am- 
bulanl  in  lef^e  Domini.  Beati  qui  perscrutan- 
tur  martyria  ejus,  in  toto  corde  exquirunt 
eum. 

Itera  Dorainns  in  evangelio,  ultor 
ipse  persecutionisnostrae  et  remunera- 
tor  passionis. 

Beati,  »n</u»t,  qui  persecutionem  pas«i  fue- 
rint  propler  jusliliam  ,  qxiia  ipsorum  est  reg- 
num  ccelorum. 

Et  iterura : 

Beali  erilis  cum  odio  vos  habuerint  homines 
el  separaverint  vos,  et  expulerint,  et  male- 
dixerint  nomini  veslro  quasi  nequam  propier 
filium  hominis.  Gaudete  in  illa  die,  et  exsul- 
laie.  Ecce  emm  merces  vcslra  raulta  est  in 

tCEliS. 

Et  iterum  : 
Qui  perdiderit  anim&m  suam  propler  nic, 

hic  salvabit  illam. 

Nec  solos  animadversos  et  interfectos 
divina;  poUicitationis  manent  prsemia, 
sed  etiam  si  ipsa  passio  fidelibusdesit, 
fidestaraen  integra  atque  invicta  persti- 
tcrit,  et  conteralis  ac  rclictis  suis  om- 
nibus  Christura  se  sequi  christianus  os- 
tenderit,  ipse  quoque  a  Cbristo  inter 
marlyres  honoralur ,  poUicente  ipso  et 
diceute  : 

Nemo  est  qui  relinqual  domnm ,  aut 
ajrum^aul  parentes,  aut  fratres,  But  uxo- 


LIBER  DE  EXHORTATIONE  MAHTYRII. 


«49 


Tem ,  aut  filios  propter  regnum  Dei ,  et  non 
recipiat  septies  tantum  in  isto  lempore,  in  S£e- 
culoaulem  venturo  vitam  ieternam. 

Item  in  Apocalypsi  hoc  idem  loqui- 
iur  :  Et  vidi ,  inquit ,  animas  occisorum 
propter  nomen  Jesu  el  sermonem  Dei. 
Et  cuiri  primo  in  loco  posuisset  occisos , 
addidit  dicens  :  Et  quicunque  imaginem 
heslioe  non  adorai>erunl ,  nec  acceperunt 
inscriptionem  infronte  aut  inmanu  sua; 
«luos  universos  a  se  in  eodem  loco  simul 
visos  conjungit  et  dicit :  et  vixerunt  et 
1-egnaverunt  cum  Christo.  Vivere  omnes 
tUcit  et  regnare  cura  Cliristo,  non  lan- 
tum  qui  occisi  fuerint,  sed  et  quiquc  in 
lidei  suoe  firmitate  et  Dei  timore  per- 
stantes  imaginem  bestia)  non  adorave- 
rint ,  neque  ad  funesta  ejus  et  sacrilega 
cdicta  consenserint.  Plus  nos  accipere 
in  passionis  mercede  quam  quod  liic 
sustinemus  in  ipsa  passione  probat 
licatus  apostolus  J?aulus ,  qui  dignatione 
divina  usque  in  tertium  coelura  atque 
in  paradisum  raptus  audisse  se  inenar- 
rabilia  testatur ,  qui  oculata  fide  Jesum 
Christum  vidisse  se  gloriatur  ,  qui  id 
quod  et  didicit  et  vidit  majori  con- 
scientise  Tcritate  profitetur.  Non  sunt , 
jnquit, condtynce  passioneshujus  temporis 
ad  super<t'enturam  claritatem  quoe  re^^cla- 
Lilur  in  nobis* 

Quis  ergo  non  omnibus  viribus  cla- 
i)oret  ad  tantam  claritatem  pervenire, 
«t  amicus  Dei  fiat,  ut  cum  Christo  sta- 
timgaudeat,  ut  post  tormenta  et  sup- 
plicia  terrena  prajmia  divina  percipiat? 
Si  militibus  saecularibus  gloriosum  est 
iit  hoste  devicto  redeant  in  patriara 
triumphantes,  quanto  potior  et  major 
est  gloria  victo  diabolo  ad  paradisum 
triumphantem  redire;  ct  unde  Adam 
peccator  ejectus  cst,  illuc  prostrato  eo 
qui  aote  dejecerat  trophaea  victricia 


reportare,  offerre  Deo  acccptissimura 
niunus,  incorruptara  fidera ,  et  virtu- 
tem  mentis  incolumem  ,  laudem  devo- 
tionis  illustrem ,  comitari  eum  cura  ve- 
nire  coeperit  vindictara  de  iniraicis  re- 
cepturus,  lateri  ejus  assistere  cura  se- 
derit  judicaturus,  cohairedera  Christi 
fieri,  angelis  adaequari,  cura  patriar- 
chis  ,  cum  apostolis,  cum  prophelis 
coelestis  regni  possessione  la^tari! 

Has  cogitationes  quae  persecutio  po- 
test  vincere ,  quae  possunt  tormenta 
superare?  Durat  fortis  et  stabilis  reli- 
giosis  moditationibus  fundata  mens,  et 
adversus  omnes  diaboli  terrores  ct 
minas  mundi  aniraus  immobilisperstat, 
quera  futurorum  fides  certa  et  solida 
corroborat.  Clauduntur  oculi  in  perse- 
cutionibus  tcrraj ,  sed  patet  coelum  ; 
minalur  autichristus,  sed  Christus  tue- 
tur;  mors  iiifcrtur ,  scd  imraortalitas 
sequitur;  occiso  m-undus  eripitur,  sed 
restituto  paradisus  exhibetur ;  vita 
temporalis  extinguitur,  sed  aeternare- 
paratiir.  Quanta  cst  dignitas  ct  quanta 
securitas  exire  hinc  la^tum ,  exirc  inter 
pressuras  ct  angustias  gloriosura ,  clau- 
dcre  in  momento  oculos  quibus  horaines 
videbantur  ct  mundus,  et  aperire  eos 
dem  statim  ut  Dcus  videatur  et  Chris- 
tus?  Tam  feliciter  migrandi  quanta 
velocitas!  Terris  repcnte  subtraheris, 
ut  in  regnis  coelestibus  reponaris.  Haec 
oportet  mente  et  cogitatione  complecti, 
h«c  die  ac  nocte  meditari.  Si  talera 
persecutionis  dies  invcnerit  Dei  mili- 
tem ,  vinci  non  poterit  virtus  ad  prae- 
liura  prompta.  Vel  si  accersitio  ante 
prsevenerit,  sine  praemio  non  erit  fidcs 
qu3G  crat  ad  martyrium  praeparata.  Sine. 
damno  temporis  merccs  judicc  Dco 
redditur,  In  pcrsecutionc  militiu .  in 
pace  conscicntia  coronalui'. 


250 


DIVI  CYPRIAKI 


LIBRI  TRES 

TESTIMOIVIORLM 

ADVERSLS    JUD.EOS. 


Cyprianua  Quirino  filio  tdlutem. 

0bte3ipera>dum  fuit,  fili  carissime. 
desiderio  tuo  spiritali  impensissima  pe- 
titione  divina  magisteria  poscenti  qui- 
bus  nos  Dominus  per  scripturas  sanctas 
erudire  et  instruere  dignatus  est,  ut  a 
tenebris  erroris  abducti ,  et  luce  ejus 
pura  et  candida  luminati,  viam  vitai 
per  salutaria  sacramenta  teneamus.  Et 
quidem  sicut  petisti ,  ita  a  nobis  semij 
compositus  et  libellus  compendio  bre- 
viante  digestus  est,  ut  quae  scribebantur 
noQ  copia  latiore  diffunderem,  sed. 
quantum  mediocris  memoria  suggere- 
bat,  excerptis  capitulis  et  annexis  ne- 
cessaria  quaeque  colligerem  quibus  non 
tam  tractasse  quam  tractantibus  mate- 
riara  praebuisse  videamur.  Sed  et  legeu- 
tibus  brevitas  ejusmodi  plurimum  pro- 
dest,  dum  non  intellectum  legentis  et 
sensum  liber  longior  spargit ,  sed  subti- 
liore  compendio  id  quod  legitur  tenax 
memoria  custodit.  Complexus  sum  vero 
libellos  duos  (1)  pari  gequalitate  mode- 


(l)Tertium  non  addit.foriitan  eo  quod  duo 
prioresadJudaeospeculiariterspeclcntjtertius 
Tcro  ad  vitae  institutionem  accommodatusest. 


ratos.  Unum,  qno  ostendere  enisi  simus 

Judaeos  secundum  quae  fuerant  ante 

praedicta  a  Deo  recessisse  et  indulgen- 

tiam  Domini ,  quae  sibi  jam  pridem  data 

et  in  posterum  promissa  fuerat,  perdi- 

disse,  successisse  vero  in  eorum  locum 

christianos  fide  Dominum  promerentes 

I  et  de  omnibus  gentibus  ac  de  toto  orbe 

j  venientes.  Itera  libellus  alius  continct 

i  Christi  sacramentura ,  quod  idem  vene- 

j  rit  qui  secundum  scripturas  annuntia- 

j  tus  est  et  gesserit  ac  perfecerit  universa 

[quibus  intelligi  et  cognosci  posse  pra>- 

(Jictus  est,  quaj  legentibus  interim  pro- 

&intadprimafideiliniamenta  formanda. 

Plus  roboris  dabitur  et  magis  ac  magis 

intellectus  cordis  operabitur  scrutanti 

scripturas  veteres  ac  novas  plenius ,  et 

universa  librorum  spiritalium  volumina 

perlegenti.  Nam  nos  nunc  de  divinis 

fontibus  impleviraus  raodicura  quod  tibi 

interim  mitteremu?.  Bibere  uberius,  et 

saturari  copiosius  poteris,  si  tu  quoquo 

ad  eosdem  divinoe  plenitudinis  fontcs 

nobiscum  pariter  polaturus  accesseris. 

j  Opto  te,  fili  carissime,  semper  benj 

'  valere. 


LIBER  PRIMUS. 


CAPITULA. 

Caput  I.  Ju(l«os  in  offensam  Dei  graviter  deliquisse ,  quod  Dominum 

dereliquerint  et  idola  secuti  sint. 
n.       Itera  quod  prophelis  non  crediderint  et  eos  inlerfe^^f^rint. 


TESTIWpNIORUM  LIBER  I.  231 

Ante  priedictum  quod  Dominuin  neque  cognituri  neque  intellec- 

turi  neque  recepturi  essent. 
Quod  scripturas  sanctas  intellecturi  Judaei  non  essent,  intelligi 

autem  haberent  in  novissimis  temporibus  postea  quam  Christus 

venisset. 
Nihil  posse  Judaeos  intelligere  de  scripturis,  nisi  prius  credide- 

rint  in  Christum. 
Quod  Hierusalem  perdituri  essent ,  et  terram  quam  acceperant 

relicturi.  , 

Item  quod  essent  amissuri  lumen  Domini.' 
Quod  circumcisio  prima  carnalis  evacuata  sit ,  et  secunda  spiri- 

talis  repromissa  sit. 
Quod  lex  prior,  qu3e  per  Moysen  data  est ,  cessatura  esset. 
Quod  lex  nova  dari  haberet. 

Quod  dispositio  alia  et  testamentum  novum  dari  haberet. 
Quod  baptisma  vetus  cessaret  et  novum  inciperet. 
Quodjugum  vetus  evacuaretur,  et  jugum  novum  daretur. 
Quod  pastores  veteres  cessaturi  esscnt,  et  novi  inciperent. 
Quod  domus  et  templum  Dci  Christus  futurus  esset ,  et  cessaret 

templum  vetus ,  et  novum  inciperet. 
Quod  sacrificium  vetus  evacuaretur  et  novum  celebraretur. 
XVil.  Quod  sacerdotium  vetus  cessaret ,  et  novus  sacerdos  veniret ,  qui 

in  o:*ternum  futurus  esset. 
XVIII.  Quod  propbcta  alius  sicut  Moyses  promissus  sit ,  scilicet  qui  tes- 

tamentum  ncvum  daret,  et  qui  magis  audiri  deberet. 
Quod  duo  populi  prsedicti  sint,  major  et  minor,  id  est,  vetu 

Judseorum ,  et  novus ,  qui  esset  ex  nobis ,  futurus. 
Quod  ecclesia ,  quse  prius  sterilis  fuerat ,  plures  filios  habiturc 

esset  ex  gentibus  quani  quot  syriagoga  ante  habuisset. 
Quod  gentes  magis  in  Christum  crediturse  essent. 

XXII.  Quod  panem  et  calicem  Christi  et  omnem  gratiam  ejus  amissuri 

essent  Judaei,  nos  vero  accepturi,  et  quod  christianorum  novum 
nomen  benediceretur  in  terris. 

XXIII.  Quod  ad  regnum  coelorum  magis  gentes  quam  Judaei  perveniant. 

XXIV.  Quod  solo  hoc  Judaei  accipere  veniam  possint  delictorum  suoruiii, 

si  sanguinem  Christi  occisi  baptismo  ejus  abluerint ,  et  in  ec- 
clesiam  transeuntes  prseceptis  ejus  obtemperaverint. 


III. 


IV. 


V. 

VI. 

VII. 
VUI. 

IX. 

X. 

XI. 

XII. 

XIII. 

xrv. 

XV. 
XVI. 


XIX. 


XX. 


XXI. 


*       CAPUT  I. 

JuD^os  in  offensam  Dei  graviter  de- 
liquisse ,  quod  Dominuin  dereliquerint 
ct  idola  secuti  sint. 


In  Exodo  populus  ad  Aaron  : 

Exsurge  ,  et  fac  nobis  deos  qui  nos  praerp- 
dant,  quia  Moyses,  vir  hic  qui  nos  ejecit  di 
^gypto,  quid  ei  acciderit  non  scimus. 

Item  illic  Moyses  ad  Dominum  : 

Precor  ait ,  Domine,  deliquit  populus  1 


SIjI  divi  ctpriani 

delictOTn  (jrande.  Feccrnnt  sibi  dcos  aureos  ct 
nrgenleos;  et  nunc  si  dimiltis  ei  delictuin, 
dimitte  ;  sin  aulem,  dele  me  libro  quera  scrip- 
sisti.  Et  di.\it  Dominus  ad  Moysen  :  Si  quis 
deliquit  antc  me,  deieam  illum  de  libro  meo. 


Item  in  Deuteronomio  : 

SacriCcaverunt  daemoniis ,  et  non  Deo. 

Item  in  libro  Judicum  : 

Et  fecerunt  filii  Israel  quod  maliprnuTn  eral 
coram  Domino  Deo  j)alrum  suorum ,  qui 
cjetit  eos  de  terra  ^Efjypti ,  el  seculi  sunt  deo-- 
[;enlium  quae  circa  iLossunt,  et  offenderunl 
iJorainum,  et  reliquerunt  Deum  ,  et  servie- 
runt  Baal. 

Item  illic  : 

Et  adjecerunt  Clli  Israel  iterum  facere 
malignum  coram  Domino ,  et  servierunt  Baal 
cl  diis  alieni{jcnarum,  et  reliquerunt  Domi- 
rium  ,  et  non  servierunt  illi. 

Apud  Malacliiam. 

Derelictus  est  Juda,  et  abominatio  facta  esl 
in  Israel  et  in  Hierusalem,  quoniam  propha- 
navit  Judas  sancta  Domini,  in  quibus  dilexil 
et  affectavit  deos  alienos.  E.xterminabit  Dr— 
minus  hominem  qui  facit  haec,  et  humilis 
cfflcietur  in  tabernaculis  Jacob. 


CAPLT  Itl. 


CAPUT  II. 

iTEWquod  prophctis  non  crediderint 
ct  cos  interfeccrinf. 
Apud  liieremiam  Domlnus  dicit : 

Misi  ad  vos  scrvos  meos  prophetas.  Anle 
lucem  millebam  ,  et  non  audiebalis  me,  ne- 
«[ue  inlendebalLs  auribus  vestris,  dicens :  Con- 
verlatur  unusquisque  a  via  sua  mala  et  a  nc- 
quissimis  affeclationibus  veslris ;  et  habita- 
bilis  in  terra  ista  quam  dedi  vobis  et  patrlbus 
vcslris  a  saeculo  ct  usque  in  ssecula. 

Et  iterum  : 

Xolile  ambulare  post  deos  alicnos  ut  scr- 
viilis  eis,  et  ne  adoraverilis  eos,  et  nc  inci- 
lelLsmein  operibus  manuum  vcslrarum  ad 
disperdendos  vos,  et  non  audistis  me. 

Item  in  Basilion  libro  tertio  Ilelias 
ad  Dominum  :  1 

.Emulando  aemublos  sum  Domino  Dec 
omnipolenli ;  quia  dereliquerunt  te  lilii  Is- 
lad,  altaria  tua  demolierunt,  et  prophelaj 
taos  inlerfeccrunt  Rladio,ct  remansi  ego  so- 
litarius,  et  quaerunt  animam  meam  auferre 
a  me. 

Item  in  Esdra  : 

Desciverunl  a  te,el  abjccerunl  lejjem  tnam 
posl  dorsum  suum,  et  prophefas  tuos  inler- 
ffccruni,qui  oblesiabantur  eoi  ut  revcrlc- 
icntur  ad  lc. 


A>TEpr3Qdictum  quod  Dominum  nc- 
qne  cognituri  neque  intellecturi  nequo 
lecepturi  essent. 

Apud  Esaiam  : 

Audi  coelum  ,  et  praebe  aurem  terra ,  qi.j- 
niam  Dominus  locufus  est :  Filios  generavi  et 
exaltavi,  ipsi  aulem  me  reprobaverunt.  A?^- 
novit  bos  posse.-sorem  suum  et  asinus  praesc- 
pium  domini  sui ;  Israel  autem  me  non  cogno. 
vit,  et  populus  me  non  infellexit.  Vae  geni 
peccatrix,  populus  plenus  peccalis ,  semen 
nequam,eiii  scelesti ;  reliquistis  Dominum, 
et  in  indignalionem  misistis  illum  sanctum 
Israel. 

Item  apud  eundem  Dominus  dicit : 

Vade ,  el  dic  populo  bli :  Aure  audietis ,  et 
non  intelLigelis ,  et  videntes  videbitis  et  non 
videbitis.  Incrassavit  enim  cor  populi  hujus; 
et  auribus  graviter  audierunt,  et  oculos  suos 
concluserunt,  ne  forfe  videant  oculis  et  au- 
ribus  audiant  et  corde  intelligant,  et  rever- 
t.intur,  et  curem  illos. 

Item  apud  Hieremiam  Dominus  di- 

cit : 
1 
j     Me  dereliquerunt  fonlem  aquae  vivae ,  ot 

Iffoderunt  sibi  lacus  detritos,  qui  ncm  pote- 
runt  aquam  portare. 

j     Item  apud  eundem  : 

.     Ecce  sermo  Domini  facfus  est  eis  in  male- 
Jictum,  et  non  volunt  illum. 

I     Item  apud  eundem  Dorainus  dicit : 

I  Cognovit  milrus  tempus  suum,  turtur  cl 
I  hirundo,  ruris  passeres  cuslodierunt  fempora. 
,  introitus  sui,  populus  aufem  nieus  non  cog- 
,  iiovif  judicium  Domini.  Quomodo  dicitis, 
;  <apientes  sumus,  et  lex  Domini  nobiscum  est .' 
j  fn  cassum  facfa  est  mefafura  falsa ,  scribae 
confusi  sunt ,  sapientes  trepidaverunt  ef  capfi 
>unt,  quia  verbum  Domini  reprobaverunt. 


Item  apud  Salomonem : 

Quaerunt  mc  mali ,  ef  non  invenient.  Odio 
enim  habuerunt  sapienliam  ,sermoaem  aa- 
tcm  Domini  non  receperunt. 

Item  in  psalmo  xxvii : 

Redde  eis  refribulionem  eorum ,  quoniam 
non  inlellcxerunt  in  operibus  Oomim. 

Item  in  psalmo  lxxxi, 

Xon  cognoverunt  neque  intellexerant,  ln 
umbra  deambulabunt. 

Item  in  evangclio  cata  Joannem  : 

In  sua  propria  venit ,  ef  sui  eum  non  rccc- 
pcrunt.  Qnofquof  eum  receperunt,  dcdif  illii 
piilestafeiii  ut  lilii  Dci  Ccrenf ,  qui  crcdunt  iii 
iioniine  cju^ 


TESTIMONIOilUM  LIBER  I. 
CAPUT  IV. 


£5:- 


QuOD  scripturas  sanctas  intellecturi 
Judaei  non  essent,  intelligi  autem  ha- 
berent  in  novissimis  temporibus  postea 
quam  Christus  venisset. 

Apud  Esaiara  : 

Et  erunt  vobis  hi  omnes  sermones  slcut 
SCtmones  libri  qui  signatus  est :  quem  si  dede- 
ris  hominiscienti  lilteras  ad  legendum.dicel  : 
Kon  possum  legere.  Signatus  est  enim.  Sed  in 
illa  die  audient  surdi  sermones  libri ;  et  qui 
in  tenebris  et  qui  in  nebula  sunt  oculi  cce- 
coxum  videbunt, 

Itera  apud  Hiereraiam : 
In  novissimo  dierum  cognoscetis  ea. 
Item  apud  Danielem  : 

Muni  sermones  et  sijjna  librum  usqiie  ad 
tCTOpus  consummationis,  quoad  discant  multi, 
ct  impleatur  agnilio  ;  quoniam  cum  fiet  di- 
qiersio,  cognoscent  omnia  haec. 

Item  ia  epistola  Pauli  ad  Corinthios 
prima  : 

Nolo  enim  vos  ignorare,  fratres,  qnia  patres 
nostri  omnes  sub  nube  fuerunt. 

Itcm  iii  epistola  ad  Corinthios  se- 
cunda  : 

Oblusl  sunt  sensns  eorum  «sqne  in  hunr 
diem  ,  hoc  eodem  \'elamenlo  in  lectione  vete- 
ris  testamenti  manente  quod  non  revelatiir, 
quia  in  Chrislo  evacuatur  ;  et  usque  in  ho- 
diernum,  si  quando  legitur  Moyses,  velaniei;- 
tum  est  super  cor  eorum.  Mox  autem  ut  con- 
versi  fuerint  ad.  Dominum,  aufcretur  vela  j 
mentum. 


Item  Dominus  iu  evangelio  : 

Si  enim  non  credideritis  quia  ego  sum,  ITKK 
riemini  in  peccalLs  vestris. 

Fide  autem   stare  justitiam  et  illic 
esse  vitam  praedictum  est  apud  Abacuc : 

Justus  aulem  ex  fide  mea  vivet. 

Inde  Abraham  pater  gentium  credi  - 
dit ;  in  Genesi : 

Credidit  Abraham  Deo,  el  deputatuia  est  e\ 
ad  justitiam. 

Item  Paulus  ad  Galatas  : 

Abraham  credidit  Deo ,  et  deputatum  «st 
ei  ad  jusliliam.  Cognoscitis  ergo  quia  qui  ex 
fide  sunt,  hi  sunt  filii  Abrahae.  Providens  au- 
tem  scriptura  divina  quia  ex  fide  justificat 
jjentesDeus,  praenunliavit  Abrahae  quia  be- 
iiedicentur  in  illo  omnes  gentes.  Igiturqui 
cx  fide  sunt ,  benedicti  sunt  cum  fideli 
A.braham, 


CAPUT   VI. 

QuoD  Hierusalem  perdiluri  essent  et 
'orram  qiiam  acceperant  relicturi. 
Apud  Esaiam : 

Terra  vestra  deserta ,  civifates  veslm  igni 
cxustae;  regionem  vestram  in  conspectu  ves- 
Iro,  alieni  comedent  eam  ;  et  dcserta  et  sub- 
versa  a  populis alienis  derelinquetur  filia  Sion, 
Mcut  casa  in  vinea,  et  sicut  custodiarium  in 
cucumerario,  quasi  civitas  quae  expugnatur. 
Lt  nisi  Dominus  sabaoth  reliquisset  nobis  se- 
jnen  ,  quasi  Sodoma  fuissemus,  et  quasi  Go- 
morra  similaremur. 

Item  in  evangelio  Dominus  dicit : 


-  ,•     TA       •  i.  Hierusalem,Hierusalem,quoe  occidispro- 

In  evangeho  Dominus  post  resurrec-  !  phetas,  et  lapidas  missos  ad  te,  quoties  vol 


tionem  dicit 

Isti  snnt  sermones  quos  loculus  sum  ad  vo.';, 
cum  adhuc  essem  vobiscum,  quia  oporlel 
ftdimpleri  omnia  quae  scripta  sunt  in  lege 
Moysi  et  prophelis  et  psalmis  de  me.  Tunc 
adaperuit  illis  sensum  ut  intelligerent  scrip- 
turas,  et  dixit  illis  :  Quia  sicscriptum  est ,  et 
sic  oporlebat  Christum  pati  et  resurgere  a 
morluis  tertia  die ,  et  praedicarl  in  nomine 
ojus  pcenitentiam  et  remissam  peccatorum 
usQue  in  omnes  genies. 


CAPUT  V. 

NiHiL  posse  Judaeos  intelligere 
scripturis,  nisi  prius  crediderint 
Christum. 

Apud  Esaiam  i 

Et  gi  non  crediderilis ,  ncquo  intelligetis. 


congregare  filios  txios  sicut  gallina  pullos  sub 
alas  suas,  et  noliiisti  ?  Ecce  relinquetur  voLis 
domus  vestra  deserta. 


CAPUT 

essent 


VII. 

amissuri  lumcu 


Iteht  quod 
i)omini. 
Apud  Esaiam  j 

Venite ,  ambulemus  in  Inmine  Domini.  Di- 
laisit  enim  populumsuum  domum  Israel. 

Item  in  evangelio  suo  cata  Joannem. 

Fuit  lumen  verum  quod  illuminat  omnera 
liominem  venientem  in  hunc  mundum.  In 
lioc  mundo  fuit ,  et  mundusper  ipsum  factus 
est ,  el  mundus  eum  non  cognovit. 

Item  illic  : 
Qui  non  crediderit ,  jam  judicitu.<ies!.  >r.ii* 

'2\ 


234 


DIVI  CYPRIANI 


non  credldit  fn  nomine  nnicl  Clii  Dei.  lloc 
autem  esl  judicium  ,  quoniam  lux  venit  in 
saeculum  ,  et  dilexerunt  homines  magis  ten6- 
bfA&quam  lucem. 


CAPUT  VIII. 

QuODcircumcisio  prima  carnalis  eva- 
cuata  sitj  et  secunda  spiritalis  repro- 
iuissa  sit. 

Apud  Hieremiara  : 

Haec  dicit  Dominus  viris  Juda  et  qni  inha- 
bitant  Hierusalem  :  Renovafe  inter  vos  novi- 
tatem  ,  et  ne  seminaveritis  in  spinis;  circum- 
cidite  vos  Deo  vestro,  et  circumcidite  prae- 
pTitium  cordis  vestri ,  ne  exeat  sicut  ignis  ira 
mea  et  exurat,  et  non  sit  qui  extinguat. 

Item  Moyses  dicit : 

In  novissimis  dicbus  circumcidet  Deus  cor 
tnum  et  cor  seminis  tui  ad  Dominum  Deum 
amatidum. 

Item  apud  Jesum  Naye  : 

Et  dixit  Dominus  ad  Jesum  :  Fac  tihi  cul- 
tellos  pelrinos  nimis  acutos,et  assidens  cir- 
cumcide  secundo  Clios  Israel. 

Item  Paulus  ad  Colossenses  : 

Circumcisi  eslis  circumcisione  non  manu- 
facta  in  expoliatione  carnis,  sed  in  circuinci- 
slone  Christi. 

Item  quod  Adam  primus  a  Deo  factiis 
incircumcisus,et  Abel  justus.  etEnocli, 


aVPLT  X. 


QuoD  lex  nova  dari  haberet. 

Apud  Miclieam  : 

Quoniam  lex  de  Sion  profidscetur,  et  sermo 
Domini  de  Hierusalem.  El  judicabit  inler 
plurimos  populos,  et  revincet  et  deteget  va- 
lidas  naliones. 

Item  apud  Esaiam : 

De  Sion  enim  procedet  lex,  et  verbum  D>>- 
mini  de  Uierusalem  ,  et  judicabit  inter  gen- 
les. 

Item  in  evangelio  cata  Matlliaeum  : 

Et  ecce  vox  de  nube  dicens  :  Hic  est  31iu3 
meus  dilectissimus ,  in  quo  bene  sensi,  ipsum 
audile. 

CAPUT  XI. 

QuoD  dispositio  alia  et  testamcntum 
novuin  daii  haberet. 
.\pud  Hieremiam  : 

Ecce  dies  veniunt ,  dicit  Dominus,  et  con- 
summal)0  domui  Israci  et  domui  Juda  testa— 
mentum  novum,  non  secundum  testamentum 
quod  disposui  patribus  eorum  in  die  qua  ap— 
;:rebendi  manus  eorum  ut  educerem  cos  da 
lerra  ^gypti,  quia  non  permanserunl  in  te» 
lamenlo  meo  ,  et  ego  neglexi  eos,  dicit  Domi— 
nus.  Quia  boc  testamenlum  quod  disponam 
domui  Israel  post  dies  iilos;  dicil  Dominu-. 
Dans  leges  meas ,  in  sensnm  illorun»  scribaiii 
illas ,  et  ero  illis  in  Deum  ,  et  ipsi  erunt  milii 
in  plebem  ,  et  non  docel^unt  unusquisque 
fralrem  suum  dicentes  :  Dmosce  Dominum  ; 


aul  Deo  placuit  et  translatus  est,  et  '1"'=*  ^"""^  ^*^'^"*  ^^  *  mimmo  usque  ad 

2.  .    .        •      i         •    -i.  1,1  irinximum  eorum,  quia  propitius  ero  iniqui- 

^oe,qui  terris  hominibusque  ob  de- '  i^      •    i  h 


lictapereuntibussolus  inquohumanuin 
genus  servarctur  electus  est,  et  Mel- 
chisedech  sacerdos,  secundum  ciijus 
ordinem  Christus  rcpromissus  est,  tum 
qnodillud  signaculum  seminis  non  pro- 
licit , 
uantur. 


signo  autem  Domini  omnes  sig- 


CAPUT  IX. 

QuOD  lex  prior  quae  pcr  Moyscn  data 
cst  cessatura  csset. 
Apud  Esaiam : 

Tunc  manifesli  crunt  qni  signanl  legem  , 
ne  discant.  Et  dicet  :  Expeclo  Deum  ,  qui 
avertil  faciem  suam  a  domo  Jacob,  et  lidens 
ero  in  illum. 

Item  in  evangelio : 

Omnes  propbctae  et  lex  usque  ad  Joannem 
propbetaveruBl. 


tatihus  eorum,  et  peccatorum  eorum  non  ero 
memor  amplius. 

CxVPUT  XII. 

QuoD  baptisma  vetus  cessaret  et  no- 
vura  inciperct. 
Apud  Esaiara 

Nolite  ergo  priora  mcmlnlsse ,  et  antiqna 
nolile  reputarc.  Ecce  facio  nova  quae  nunc 
orienlur,et  cognoscelis,  et  faciam  in  deserto 
viam  et  flumina  in  loco  inaquoso  adaquare 
{jenus  meum  eleclum  ,  plebem  mcam,  quam 
acquisivi,ut  virtules  meas  exponeret. 

Item  apud  eundem  : 

Si  silierint,per  deserla  adducet  illo?, aqnam 
de  petra  producet  illis,  lindelur  pctra,et  fluct 
aqua,  et  bibet  plebs  mea. 

Itera  in  evangelio  cata  Matthacnra 
Joannes  dicit  : 

EfTO  quiJem  vos  baptizo  in  aqua  in  pcenilen- 
liam.  Qui  vcnit  autem  post  me  fortior  m« 


TESTIMONIORUM  LIBER  I. 


253 


Cot,  cnjtlS  non  stim  idoneus  calceamenta  por- 
lare,  Ipse  vos  baptizabit  in  Spiritu  sancto  et 
igni. 

Item  cata  Joannem : 

Nisi  quis  natus  fuerit  ex  aqua  ct  spiritu  ilon 
potest  introire  in  regnum  Dei.  Quod  enim 
natum  est  de  carne  caro  est ,  et  quod  natum 
est  de  spiritu  spiritus  est. 


CAPUT  XIII. 

QuoD  jugum   vetus  eyacuaretur  et 
jugura  novura  daretur. 
In  psalmo  secundo  : 

Ad  quid  tumultuatae  sunt  gcntes,  et  populi 
nreditati  sunt  inania  ?  Astiterunt  reges  terrae , 
et  principes  collecti  sunt  in  unum  adversus 
Dominum  et  adversus  Cbristuih  ejus.  Dis- 
rumpamus  vincula  eorum ,  et  abjiciamus  a 
notis  jugum  eorum. 

Item  in  eyangelio  cata  Matthaeum 
Dorainus  dicit : 

Venite  ad  me  omnes  qui  laboralis  el  onerati 
estis,  et  ego  vos  requiescere  faciam.  Tollitu 
jugum  meum  super  vos,  et  discite  a  nu! 
quia  mitis  sum  et  humilis  corde,  et  invenieti- 
requiem  animabus  vestris.  Jugum  enini 
meum  bonum  est  et  sarcina  levis. 

Apud  Hieremiam  : 

In  illa  die  contribulabo  jugnm  a  cerviro 
illorum  ,  et  vincula  illorum  disrumpam  ;  r  i 
non  operabuntur  aliis,  sed  operabuntur  Du- 
mioo  Deo ,  et  David  regem  suscitabo  ipsis. 


CAPLT  XIV. 

QuoD  pastores  veteres  cessaturi  es- 
sent,  et  novi  inciperent. 
Apud  Ezechielem : 

Propferea  baec  dicit  Dominus  :  Ecce  ego 
super  pastores,  et  inquiram  oves  meas  de  ina- 
nibus  eorum,  et  avertam  eos  ut  non  pascant 
oves  meas ,  et  jam  non  pascent  eas,  et  extra- 
ham  oves  meas  de  ore  eorum ,  et  pascam  eas 
cumjudicio. 

Apud  Hieremiara  Dominus  dicit : 

Etdabo  vobispastoressecundumcormeum 
rt  pascent  vos  pascentes  cum  disciplina, 

Item  apud  Hieremiam  : 

Audite  verbum  Domini,gentes,et  nunliafe 
Insulis  quae  longe  sunt.  Dicite  :  Qui  disperdit 
Israel  congregabit  illum ,  et  custodiet  sicul 
pastor  gregem  suum  ,  qui  eruit  Dominus  Ja- 
cob ,  et  er uit  de  mauu  forlioris  iliiui. 


CAPUT   XV. 


QuoD  domus  et  templumDei  Christua 
futurus  esset ,  et  cessaret  templum  ve- 
tus ,  et  novum  inciperet. 

In  Basilion  secundo  : 

Et  fuit  verbum  Domini  ad  Nathan  diccns  : 
Vade,  et  dic  servo  meo  David  :  Haec  dicit  Do- 
minus  :  Non  tu  aedificabis  mihi  domum  ad 
inhabitandum  ;  sed  erit,  cum  impleti  fuerint 
dies  tui  et  dormieris  cum  patribus  tuis ,  su^ 
citabo  semen  tuum  post  te  ,  qui  erit  de  utero 
tuo,  et  parabo  regnum  ejus.  Hic  aedificabit 
mihi  domum  in  nomine  meo,  et  erigam  thrO' 
num  ejus  in  saecula ,  et  ego  ero  ei  in  patrem  , 
et  ipse  erit  mihi  in  filium ,  et  fidem  conse- 
quetur  domus  ejus  et  regnum  ejus  usque  in 
saecula  in  conspectu  meo. 

Item  in  evangelio  Dominus  dicit : 

Non  relinquetur  in  templo  lapis  super  la- 
pidem  qui  non  dissolvatur,  et  post  triduum 
aliud  excitabitur  sine  manLbus. 


CAPUT  XVI/ 

QuoD  sacrificium  vetus  eYacuaretur, 
et  novum  celebraretur. 
Apud  Esaiam : 

Quo  mihi  multitudinem  sacriCciornm  res- 
trorum,  dicit  Dominus.  Plenus  sum ,  holo- 
caustomata  arietum  et  pinguamina  agnorum 
et  sanguinem  taurorum  et  hircorum  nolo. 
Quis  enim  exquisivit  ista  de  manibus  vestris? 

Item  in  psalmo  xlix: 

Non  edam  carnes  taurorum ,  aul  sangni- 
nem  hircorum  bibam.  Sacrilica  Deo  sacrifi- 
cium  laudis,  et  redde  Altissimo  vota  tua.  In- 
voca  me  in  die  pressurae,  et  eruam  te,  et  da- 
rificabis  me. 

Item  in  psalmo  eodem  : 

Sacrificium  laudis  clarificabit  me,  illic  via 
esl  in  qua  osfendam  illi  salutare  Dei, 

Item  in  psalmo  quarto  : 

Sacrificate  sacriCcium  justiliae,  et  sperata 
in  Dominum. 


Item  apud  Malachiam : 


Non  est  mihi  volunlas  circa  vos,  dicit  Do- 
minus,et  sacrificium  acceptum  non  habebo 
ex  manibus  vestris.  Quoniam  a  solis  ortu  et 
usque  in  occasiim  clarificatum  est  nomen 
meum  apud  gentes  ,  et  in  omni  loco  odore» 
incensi  offeruntur  nomini  meo,et  sacrifi- 
cium  mundum,quoniam  magnum  esl  nomcR 
meum  apud  gentes,  dicit  Dominu*. 


ZoQ 


DIVI  CYPRIANI 


CAPUT  XVTI. 


QuOD  sacerdotium  vetus  ccssaret,  et 
r.ovus  sacerdos  veniretj  qui  ia  aeter- 
uum  futurus  esset. 

In  psalmo  cix  : 

Ante  luciferum  genui  te.  JnravM  Dominus, 
Pt  non  pcenitebit  eum  ,  tu  es  sacerdos  in  jeler- 
fmm  secundum  ordinem  Melcliisedech. 

Item  in  Basilion  prirao  Deus  ad  Ileli 
saterdotem  : 

Et  suscitabo  mihi  sacerdotem  fidum .  qui 
mnflia  quae  sunl  in  corde  mco  faciet ,  et  adi- 
licabo  ei  domum  fidelem ,  et  transibit  in  con- 
tpectu  chriitorum  meorum  omnibus  diebus; 
et  erit,  qui  remanserit  in  domo  tua,  veniet 
Adorare  in  oholo  pecuniae  et  in  pane  uno. 


CAPLT  XX. 


CAPUT   XVIII. 

QtJOD  propheta  alius ,  sicut  Moyscs  , 
promissus  sit,  scilicet  qui  testamentum 
novum  daret,  et  qui  magis  audiri  de- 
iMTet. 

In  Deuteronomio  Deus  ad  Moysen  : 

Et  dixit  Dominus  ad  me  :  Prophelam  exci- 
»abo  eis  de  fratribus  eorum  sicut  le  ,  et  daLo 
verbum  mcum  in  ore  ejus,  et  loquetur  ad 
eos  ea  quje  praecepero  ei.  Et  quisquis  non  au- 
dierit  quaecunque  locutus  fuerit  propheta 
illein  nomine  meo  ,  ego  vindicabo. 

Dc  quo  et  Cliristus  in  evangelio  cata 
Joannem  : 

Scrutamini  scripturas,  in  guibus  putatis 
vos  vilam  seternam  habere.  llae  sunt  quje 
teslimonium  pcrhibent  de  me  ;  et  non  vullis 
▼enire  ad  me  ut  vitam  habeatis.  Nolite  pulare 
quia  ego  vos  accuso  apud  patrem.  Est  qui  vos 
Bccuset  Moyses,  in  quem  vossperalis.  Si  enim 
credidissetis  Moysi,  crederelis  et  mihi.  De  mc 
cnim  ille  scripsil.  Si  autem  illius  scripturis 
noacreditis,  quomodo  verbis  meis  credelis  P 


CAPUT  XIX. 

QuoD  (luo  populi  pracdicti  sint,  ma- 
jor  et  minor,  id  cst,  vclus  Judsuoruiii, 
et  novus,  qui  esset  ex  nobis,  futurus. 

In  Gencsi  : 

Et  dixit  DominusRebeccae  :  Duse  (rentes  in 
tilcro  tuo  sunt  ,  el  duo  populi  de  vcnlre  luo 
dividentur,  ct  populus  populum  superabit  , 
et  major  serviet  minoti. 

Itera  apud  Osee : 

Vocabo  non  populum  meum  populam 
meum  ,  ct  non  dilertam  dileclam.  Eril  enirn 
qno  loco  dicctur  non  populus  meu5,  illo  Joco 
vocabuntur  lilii  Dci  %-ivi. 


QuoD  ecclesia,  quse  prius  sterilis  foe- 
rat,  plures  liiios  habitura  essetex  gcn- 
tibus  quam  quot  synagoga  ante  ia- 
buisset. 

Apud  Esaiam : 

Jucundare  sterilis  quse  non  paiis,  ernTnpo 
et  exclama  quae  non  parturis,  quia  multi  filii 
.iesertae  magis  quam  ejus  quae  habet  viram. 
Oixit  enim  Dominus  :  Dilata  locum  taberna-  » 
Luli  tui  et  aulaeorum  tuorum  et  fige.  Noli 
iiarcere  ,  longas  fac  mensuras  tuas,  et  palos 
tuos  confirma.  Adhuc  in  dexteram  tuam  et 
iii  sinistram  exlende,et  semen  tuum  gentes 
possidebit ,  et  civitates  descrtas  inhabilabiL 
Noli  timere.quia  revinces.  Neque  reverea— 
ris  ,  quia  maledicta  es,  quoniam  confuslonem 
H  ternam  oblivisceris. 

Sic  et  Abrahae  cura  de  ancilla  natus 
esset  prior  filius,  Sarra  sterilis  diuman- 
sit ,  et  sero  in  senecta  de  pollicilationc 
peperit  filiuni  Isaac,  qui  fuit  typua  . 
Christi.  Sic  et  Jacob  accepit  uxores 
(hias,  majorem  Liam  oculis  infirmiori- 
bus  typum  synagogae,  minorem  specio- 
sam  Rachel  typura  ecclesiae  ,  quaj  et 
sterilis  diu  raausit,  et  postea  peperit 
Joscph ,  qui  et  ipse  fuit  typus  Christi. 
Et  in  Basilion  primo  legitur  Helcana 
liabuisse  uxores  duas,  Fenennara  cum 
filiis,  et  Annam  sterilem,  ex  qua  nasci- 
tur  Samuel,  non  secundum  ordineni 
gcnerandi ,  sed  secundum  Dei  misera- 
tionera  ct  proraissionera,  cura  illa  oras- 
L-et  in  templo  ;  et  natus  Samuel  typus 
fuit  Christi.  Item  in  Basilion  prirao  : 

Slerilis  sepfem  peperit,  et  quae  plurimos 
habebat  infirmata  est. 

Filii  autcraseptera  sunt  ecclesiae  sep- 
tcm.  Unde  et  Paulus  septem  ecclesiis 
scripsit,  et  Apocalypsis  ecclesias  septeni 
ponit  ut  servctur  septenariusnuraerus, 
ut  dies  septem  quibus  Deus  mundum 
fecit,  ut  angeli  septera  qui  assistunt  et 
conversantur  ante  facicm  Dei ,  sicut 
Raphael  angelus  in  Tobia  dicit,  et  lu- 
cerna  septi  formis  in  tabernaculo  mar- 
tyrii,et  oculi  Domini  septem  qui  mun- 
dum  speculantur,  et  lapis  cum  oculis 
scptcm  ,  ut  Zacbarias  dicit,  et  spiritus 
septcm ,  et  candclabra  in  Apocalypsi 
septem ,  et  coluranoe  septem  supcr  quas 
aedilicavit  domum  sapientia  apud  Salo- 
monem. 


TESTIMONIO 

CAPLT   XXI. 

QuoD  gentes  magis  in  Cliristum  cre- 

diturae  essent. 

In  Genesi  : 

Et  dixit  Dominus  Dens  ad  Abraham  :  Exi 
de  terra  tua  et  de  cognafione  tua  et  de  dorno 
patris  tiii ,  et  vade  in  illam  terram  quam  libi 
oslendero;  et  faciam  te  in  gentem  magnam  , 
ct  benedicam  te,  et  magnificabo  nomen  tuum, 
et  eris  benedictus;  ef  benedicam  qui  te  bene- 
dixerit,  et  maledicam  qui  te  maledixerit ,  et 
benedicentur  in  te  omnes  tribus  terrae. 

De  hoc  ipso  in  Genesi : 

Et  benedixit  Isaac  Jacob.  Ecce  odor  fiHi 
mei  sicut  odor  agri  pleiii  quem  benedixit  Do- 
minus.  Et  det  tibi  Deus  de  rore  cceli,  et  a  fer- 
tilitate  terrae  mullitudinem  frumenti  et  vini 
et  olei ;  et  servient  tibi  gentes,  et  adorabunt  te 
principes,  et  eris  dominus  fratris  (ui,  et  ado- 
rabunt  te  filii  patris  tui ;  et  qui  te  maledixerit 
erit  maledictus,  et  qui  te  benedixerit  bene- 
djctu5. 

De  hoc  ipso  in  Genesi : 

Ubi  autem  vidit  Joseph  quoniam  superpo- 
Riit  pater  suus  manum  dexteram  super  caput 
Effraim  ,  grave  illi  visum  esf ;  et  apprehendit 
Joseph  manum  patris  sui  auferre  eam  a  ca- 
pile  Effraim  ad  caput  Manasse.  Dixit  aulem 
Joseph  ad  patrem  suum  :  Non  sic ,  pater ;  liic 
est  primilivus  meus ,  superpone  dexteram 
tuam  super  caput  ejus.  Ille  aufem  noluit,  et 
dixit  :  Scio ,  fili ,  scio  ;  et  bic  erit  in  populum, 
et  hicexaltabitur,  sed  frater  ejus  junior  ma- 
]or  illo  erit,  et  semen  ejus  erit  in  mullitudi- 
nem  genlium. 

Itera  in  Genesi  : 

Juda,  te  laudabunt  fratres  tul,  manus  super 
dorsum  inimicorum  tuorum.  Adorabunt  te 
filii  patris  tui,  catulus  leonis  Juda.  De  fru- 
tice,  fili  mi,  ascendisti ,  recubans  obdormisu 
relut  leo  ct  velut  catulus  leonis.  Quis  excita- 
bit  illum  ?  Non  deficiet  princeps  de  Juda  et 
dux  de  femoribus  ejus  quoadusque  veniant 
deposita  illi,  et  ipse  est  spes  gentium.  Deligans 
ad  viteiii  pullum  suum,  et  ad  cilicium  pui- 
lum  asinac  suae.  Lavabit  in  vino  stolam  suam 
el  in  sanguine  uvae  amictum  suum.  Formi- 
dolosi  oculi  ejus  a  vino,  et  candidi  dentes  ejus 
niagis  quam  lac. 

Inde  in  Numeris  de  populo  nostro 
scriptum  est : 

Ecce  populus  quasi  populus  leoninu^  ex- 
wrget. 

In  Deuteronomio  : 

Erilis  gentes  in  caput ,  incredulus  autem 
populus  in  caudam. 

Item  apud  Hieremiam : 

Audite  vocem  tubae,  et  dixcrunl  •  Non  au- 


RUIWqLIBERI,  £57 

diemus.  Propfer   hoc  audicnl  geQte&  ei  qtu 

pascent  pecora  in  eis. 

In  psalmo  xvii  : 

Constifues  me  in  caput  gentium.  PopnliK 
quem  non  cognovi  servivit  mihi,  in  auditu 
auris  obedivit  mihi. 

De  hoc  ipso  apud  Ilieremiam  Domi- 
!  nus  diclt : 

I  Prius  quam  te  formarem  in  ntero  nori  fe  , 
el  prius  quam  exires  de  vulva  sanctificavi  te, 
et  prophetam  in  gentibus  posui  te. 

Item  apud  Esaiam  : 

Ecce  testem  illum  nationibus  manifestarl, 
principem  et  imperantem  gentibxw. 

Item  apud  eundem  : 

Gentes  quae  non  noverunl  te  invocabnnt 
te,efpopuli  qui  ignorabant  le  ad  te  confu- 
gient. 

Item  apud  eundem  : 

Ef  erit  in  illa  die  radix  Jesse  qui  snrget  Im- 
perare  omnibus  gentibus;  in  illum  gexUcs 
sperabunt ,  et  erit  requies  ejus  honor. 

Item  apud  eundem  : 

Terra  Zabulon  et  terra  Nepfah*m  via  ma- 
ris,  et  caeteri  qui  maritima  inhabitatis,  el 
trans  Jordanem  genfium  populus  ambulani 
intenebris,  videte  lumen  magnum  qui  ha- 
bitatis  in  regione  umbrae  mortis ,  luiuen  lu- 
cebit  super  vos. 

Item  apud  eundem  : 

Sic  dicit  Dominus  Deus  Christo  meo  Do- 
mino  (t) ,  cujus  teneo  dexteram,  ul  exaudiant 
eum  gentes.  Et  fortitudinem  regum  disrum- 
pam.  Aperiam  ante  ipsum  portas,et  civitatev 
non  claudentur. 

Item  apud  eundem : 

Venio  colligere  omnes  genfes  et  lingnaa,  et 
venienf  et  videbunt  clarilatem  meam,  et  di- 
jriittam  super  eos  signum  ,  et  mittam  ex  ei» 
(onservafos  in  genfes  quae  longe  sunt,  quai 
non  audierunl  nomen  meum ,  neque  vi'ie- 
runl  gloriam  meam  ,  et  nuntiabunt  clarita- 
lern  meum  in  gentes 

Item  apud  eundem  : 

Et  in  omnibus  hi?  non  sunt  conversi.  Igitnr 
extollet  signum  in  gentes  quae  sunt  longe,  et 
attrahet  illos  a  summo  ferrae. 

Item  apud  eundem  : 

Quibus  non  est  nuntiatum  de  eo  Tidebutrt, 
et  qui  non  audierunt  Intelligent. 

Item  apud  eundem  : 

Manifestus  facfus  sum  eis  qui  me  non  qnta- 


(1)  Vulgata  :  Chrislo  meo  Cyro.  Af  forfe  lego- 
rit  in  e*cmplari  suo  Cyprianus,  Kvptw, 
domino :  pro  Kvpw,  Cyro. 


^oS 


DIVI  CYPRIA^I 


runt ,  inTcntus  stim  ab  eli  qni  me  ron  inter- 
rogpibaiit.  Dixi  Ecce  sum  genti  quae  non  in- 
X(x:avit  nomen  meum. 

De  hoc  ipso  in  Aclibus  apostolorum 
Paulus  ; 

Vobis  primum  oportuerat  indicari  Terbum 
Dei.  Sed  quia  expuliitis  illud  ,  nec  vos  dignos 
▼ifae  aefernae  judicastis  ,  ecce  convertimus  nos 
ad  gentes.  Sic  enim  dixit  per  scripturas  Do- 
minxxs  :  Ecce  lucem  posui  te  inter  gentes ,  ita 
vt  sisin  salvationem  usque  ad  ilnes  terrae. 


CAPUT  xxn. 

QuoD  panem  et  calicem  Christi  et 
omuem  gratiain  ejus  amissuri  essent 
Judaei,  nos  vero  accepturi ,  et  quod 
christianorum  novura  nomen  benedice- 
retor  in  terris. 

Apud  Esaiam  sic  dicit  Dominus  : 

Ecce  qui  serviunt  mihi  manducabunt ,  tos 
autem  esurietis.  Ecce  qui  mihi  serviunt  bi- 
bent ,  vos  autem  sitietis.  Ecce  qui  mihi  ser- 
▼iunt  jucundabuntur,  vos  autem  confunde- 
mini;  vos  interficiet  Dominus.  Eis  autem  qui 
serviunt  mihi,  nomen  nominabilur  novum, 
quod  benedicetur  in  terra. 

Item  illic  : 

Tgitur  extollet  lignum  in  genfes  quae  sunt 
longe,  et  attrahet  illos  a  summo  terrae.  Et 
ecce  cito  leviter  venient,  non  e^urient,  neque 
sitient. 

Item  illic : 

Ecce  itaque  dominator  Dominns  sabaoth 
auferet  a  Juda  e»  ab  Hierusalem  valentem  et 
▼alidum,  Talentiam  panis,  et  valentiam  aquae. 

Item  in  psalmo  xxxiii : 

Gustale  et  vidcte  quoniam  dulcis  est  Do- 
nrinus.  Felix  est  vir  qui  sperat  in  eum.  Ti- 
mete  Dominum  Deum  omnes  sancli  ejus, 
qTioniam  non  est  inopia  eis  qui  eum  metuunt. 
Divites  eguerunl  et  esurierunl.  Qui  autem 
inquirunt  Dominum  non  indigebunt  omni 
bono. 

Item  in  evangelio  cata  Joannem  Do- 
minus  dicit  : 
E^o  sum  panis  Titje.  Qui  Tcnit  ad  me  non 


ejuriet,  et  qui  in  me  crediderit  non  sitiet  ao- 

quam. 

Item  illic  ipse  : 

Si  quis  silit ,  veniat  et  bibat.  Qui  credit  in 
me,  sicut  dicit  scriplura,  flumina  de  ventre 
ejus  fluent  aquae  Tivae. 

Item  illic  ipse  : 

Nisi  ederitis  carnem  filii  hominis,  et  bibe- 
ritis  ejus  sanguinem ,  non  habebitia  Titam  in 
Tobis. 


CAPUT  xxiir. 

QroD  ad  regnura  coelorura  magisgen- 
tes  quam  Judaei  perveniant. 
In  evangelio  Dominus  dicit : 

MuUi  Tenient  ab  oriente  et  occidenfe,et 
recumbent  cum  Abraham  et  Isaac  et  Jacob 
in  regno  ccBlorura,  filii  aufem  regni  exibunt 
in  tenebras  exteriores.  Illic  erit  ploraUo  et 
sfridor  denlium. 


CAPUT  XXIV. 

QroD  solo  hoc  Judaei  accipere  ve- 
niara  possint  delictorura  suorum,  si 
sanguinem  Christi  occisi  baptismo  ejus 
abluerint  ct  in  ecclesiara  ejus  trans- 
euntes  praeceptis  ejus  obtemperaYe- 
rint. 

Apud  Esaiara  Dominus  dicit : 

Jam  non  laxabo  peccata  Tcstra.  Cum  exten- 
deritis  manus,  averfam  faciem  a  Tobis;  et  si 
multiplicaveritis  preces,  non  exaudiam  tos. 
Manus  enim  vestrae  sanguine  plenae  sunt.  La- 
vamini ,  mundi  estote  ,  auferte  nequitias  ab 
animis  vesfris  a  conspectu  oculorum  meo- 
rum ,  cessafe  a  nequifiis  vestris.  Discite  bo- 
num  facere,  exquirile  judicium,  conservate 
eum  qui  injuriam  patitur,  judicate  pupillo, 
el  juslificafe  viduam,  et  venite  disputemus, 
dicit  Dominus,  et  si  fuerinl  peccafa  veslra  ut 
phaeniceum,  ut  nivem  exaltabo;  et  si  fuerint 
quasi  coccinum ,  ut  lanam  inalbabo.  Et  si 
voluerifis  et  audierills  me,  bona  terrae  ede- 
lis.  Si  aufem  nolueritis  et  non  audieritis  me , 
rjladius  vos  consumet.  Os  enim  Domini  locu- 
lum  est  ista. 


TESTIMONIORUM  LIBER  II.  250 


LIBER    SECUNDUS. 


CAPITULA. 

CA.PUT  I.  Christum  primogenitum  esse,  et  ipsum  esse  sapientiam  Dei, 
per  quem  omnia  facta  sunt. 

II.  Quod  sapientia  Dei  Christus  est ,  et  de  sacramento  incamationis 

ejus,  et  passionis,  et  calicis,  et  altaris,  et  apostolorum  qui 
missi  praedicaverunt. 

III.  Quod  Christus  idem  sit  et  sermo  Dei. 

IV.  Quod  Christus  idem  sit  manus  et  brachium  Dei. 

V.  Quod  idem  angelus  et  Deus. 

VI.  Quod  Deus  Christus. 

VII.  Quod  Christus  Deus  venturus  esset  iiluminator  et  salvator  generis 

humani. 

VIII.  Quod  cum  a  principio  filius  Dei  fuisset ,  generari  denuo  haberel 

secundum  carnem. 

IX.  Quod  hoc  futurum  esset  signum  nativitatis  ejus ,  ut  de  virgine 

nasceretur  homo  et  Deus,  hominis  et  Dei  filius. 

X.  Quod  homo  et  Deus  Christus  ex  utroque  genere  concretus ,  ut 

mediator  esse  inter  nos  et  patrem  posset. 

XI.  Quod  de  semine  David  secundum  carnem  nasci  haberet. 

XII.  Quod  in  Bethleem  nasceretur. 

XIII.  Quod  humilis  in  primo  adventu  suo  veniret. 
Xrv.    Quod  ipse  sit  justus  quem  Judaei  occisuri  essent. 

XV.  Quod  ipse  dictus  sit  ovis  et  agnus ,  qui  occidi  haberet.  Et  de  s,!- 

cramento  passionis. 

XVI.  Quod  idem  et  lapis  dictus  sit. 

XVII.  Quod  deinde  idem  lapis  mons  fieret  et  impleret  totam  terram. 

XVIII.  Quod  in  novissimis  temporibus  idem  mons  manifestaretur,  super 

quem  gentes  venirent ,  et  in  quem  justi  ascenderent. 

XIX.  Quod  ipse  sit  sponsus  ecclesiam  habens  sponsam ,  de  qua  filii 

spiritaliter  nascerentur. 

XX.  Quod  cruci  illum  fixuri  essent  Judaei. 

XXI.  Quod  in  passione  crucis  et  signo  virtus  omnis  sit  et  potestas. 

XXII.  Quod  in  hoc  signo  crucis  salus  sit  omnibus  qui  in  frontibus 

notentur, 

XXIII.  Quod  medio  die  in  passione  ejus  tenebrae  futurae  essent. 

XXIV.  Quod  a  morte  non  vinceretur,  nec  apud  inferos  remansuros 

esset. 


£G0  DIVI  CYPRIANI 

XXV.  Quod  ab  inferis  tertio  die  resurgeret. 

XXVI.  Quod  cum  resurrexisset ,  acciperet  a  patre  omneto  potesUtem, 

et  potestas  ejus  aeterna  sit. 
XXVn.  Quod  perveniri  non  possit  ad  Deum  patrem  nisi  per  lilium  ejus 
Jesum  Christum, 

XXVIII.  Quod  ipse  judex  venturus  sit. 

XXIX.  Quod  ipse  sit  rex  in  aeternum  regnaturus. 

XXX.  Quod  ipse  sit  et  judex  et  rcx. 


CAPUT   I. 

Christum  primogenitum  cssesapien- 
tiara  Dci,  per  quem  omnia  facta  sunt. 
Apud  Salomonem  in  Proverl)iis : 

Dominus  condidit  me  in  inilio  viarum  sua- 
runi ,  in  opera  sua  anle  saeculum  fundavil 
me.  In  principio  anlequam  terram  faceret  el 
anfequam  abyssos  constitueret ,  prius  quam 
procederent  fontes  aquarum,  antequam  mon- 
les  collocarentur,  ante  omnes  coUes  genuif 
me  Dominus.  Fecit  re{jiones  et  inhabilabilia 
et  Cnes  inhabitabiles  sub  c(Elo.Cum  pararcf 
coelum,  aderam  illi,  et  cum  secerneret  suam 
•edem.  Cum  super  ventos  validas  faceret  de- 
•uper  nubes,  et  cum  conflrmatos  poneLal 
fonfessub  ccelo  ,  quando  forlia  faciebat  fun- 
damenta  terrae,  eram  penes  illum  disponens. 
E|jo  erara  cui  adjiaudebat.  Quofidie  aufem 
jucundabarante  faciem  ejus  in  omni  tempore 
«um  laetaretur  orbe  perfecto. 

Iteni  apud  eundem  in  Ecclesiastico  : 

Ego  ex  ore  Alfissimi  prodivi  primogenifa 
ante  omnem  creaturam.  E;;o  in  ccelis  feci  uf 
orirefur  lumen  indeficiens,  et  nebula  fexi 
omnem  terram.Ego  in  allLs  habifavi,  ef  Ihro- 
nus  meus  in  colunma  nubis.Gyrum  ccEli  cir- 
cnivi,  et  in  profundum  abyssi  penefravi,  el 
in  fluftibus  maris  ambulavi ,  et  in  onini  ferra 
*eti,  et  in  omni  populo  et  in  omni  penle  pri- 
tnatum  babui ,  et  omnium  excellenfium  ef 
bumilium  corda  propria  virfufe  calcavi.  In 
me  omnis  spcs  vilae  et  virfutis.  Traimte  ad 
me  omnes  qui  concupiscifis  me. 


Item  in  psalmo  lxxxviii  : 


El  ego  primopenilum  ponam  eum  allissi- 
mum  apud  re;;es  lerrae.  In  aelernum  servabo 
nii  misericordiam  meam  eJ  teslamenlum 
uieum  fidele  illi,et  ponam  in  saeculum  s.eculi 
«men  ejus.  Si  dereliquerint  filii  ejiis  lcf;eni 
Dieam  .  el  in  judiciis  meis  non  ambulavcrint 
H  juslificafiones  meas  proplianaverinl,  el  prjc- 
t«pta  iiica  non  observaverinf ,  visilabo  in 
<^r(;a  facinora  eorum  et  in  flagellis  delicfa 
« orum.  Misericordiaai  autem  meam  non  di- 
»p«rBara  ab  eii. 


Item  in  evangelio  cata  Joannem  Do- 
rainus  dicit  : 

Hdcc  autem  est  vita  aeterna,  ut  co{jnoscant 
te  solum  et  verum  Deum  et  quem  misisti  Je- 
sum  Chrisfum.  Et;o  fe  clariiicavi  in  terra 
opus  perfeci  quod  dedisfi  mihi  ut  faciam  Et 
nunc  tu  clarifica  me  apud  te  ipsum  ,  claritat» 
quam  habui  apud  te  prius  quam  munduj 
fieret. 

Itera  Paulus  ad  Colossenses: 

Quiest  imagoDeiinviiibilisetprimogeniliu 
totius  creaturae. 

Item  illic  : 

Primogenilus  a  morluij ,  ul  fleret  in  omni- 

busipse  primatum  tenens. 

Item  in  Apocalypsi : 

Euo  sum  et  inifium  et  flnia.  E(jo  dtienti 
il.ibo  de  fonfe  aquae  vilae  gralis. 

Quod  idem  sit  et  sapientia  et  virtus 
Dei.  Paulus  ad  Corinthios  prima  : 

Quoniam  Judai  signa  desiderant,  et  Graeci 
prudenfiam  quarunt^nos  autem  praedica- 
mus  Christnm  crucifixum  .  Judaeis  quidem 
scandalum.gentibus  aulem  stulfifiam,  ipsis 
autem  vocafis  Judaeis  et  Graecis  ChrisluiB 
Dei  virlutem  et  Dei  sapienUam. 

CAPUT  n. 

QrOD  sapientia  Dei  Christns;  et  de 
sacramento  incarnationis  ejus  et  pas- 
sioiiis  ct  calicis  et  altaris  et  apostolo- 
rum  qui  missi  pra?dicaverunt. 

Apud  Salomonera  in  Proverhiis  : 

Sapientia  aedificavit  sibi  domum,  et  subdi- 
dif  columnas  septem.  Macfavit  suas  hoslias 
miscuit  in  cratera  vinum  suum,  et  paravit 
suam  mensam  ,  et  misit  servos  suos  convocans 
cuin  excelsa  praedicalione  ad  craferem  di- 
cens  :  Qui  csl  insipiens  declinel  ad  me.  Et 
e{;enlibus  sensu  dixil  :  Venile,edile  de  xnei» 
panibus,  el  bibile  vinum  quod  miscui  voLi». 
Derelinquite  slullitiam  ,  et  quaerite  pruden- 
'iam,  et  corrigile  scientiam  in  inicllcciu. 


TESTIMONIOn 

CAPUT  III. 

QuoD  Christus  idem  sit  sermo  Dei. 
Inpsalrao  xlyi: 

Eructavit  cor  meum  sermonem  bonum, 
dico  ego  opera  mea  regl. 

Item  in  psalmo  xxxii : 

Sermone  Dei  cceli  solidati  sunt,  et  spiritu 
oris  ejus  omnis  virlus  eorum. 

Item  apudEsaiam: 

Verbum  consummans  et  brevians  in  justi- 
tia;  quoniam  sermonem  breviatum  faciet 
Deus  in  toto  orbe  terr^e. 

Item  iu  psalmo  cvi . 

Uisit  sermonem  suum ,  et  curavit  illos. 

Item  in  evangelio  cata  Joannem  : 

In  principio  erat  sermo,et  sermo  erat  apud 
Deum,  et  Deus  erat  sermo.  Hic  erat  in  prin- 
cipio  apud  Deum.  Omnia  per  ipsum  facta 
snnt,  el  sine  ipso  factum  est  nihil  quod  fac- 
tum  est.  In  illo  vita  erat,  et  vita  erat  lux  ho- 
minum;  et  lux  lucet  in  tenebris,  et  tenebrie 
illam  non  comprebenderunt. 

Item  in  Apocalypsi : 

Etvidi  ccelum  aperlum  ,  et  ecce  equusal- 
bus;  et  qui  sedebat  super  eum  vocabatur 
lidelis  et  verus  ,  aequum  justumque  judicans, 
et  praeliabatur  ;  eralque  coopertus  veste  com- 
spersa  sanguine ;  et  dicitur  nomen  ejus  sermo 
Dei. 

CAPUT  IV. 

QuoD  Christns  idera  manus  et  l)ra- 
chium  Dei  sit. 
Apud  Esaiam : 

Numquid  non  valet  manus  Dei  "ut  salvos 
faciat ,  aut  gravavit  aurem  ul  non  exaudiat ' 
Sed  peccata  vestra  inter  vos  et  Deum  sepa- 
rant,  el  propter  peccafa  vestra  avertit  faciem 
suam  a  vobis  ne  misereatur.  Manus  enim 
veslrae  inquinalze  sunt  sanguine,  et  digili 
vestri  in  peccatis.  Labia  autem  veslra  locufa 
sunt  facinus,  et  lingua  veslra  injuslitiam  me- 
ditatur.  Nemo  loquifur  vera  ,  neque  est  ju- 
dicium  venim.  Fidunl  in  vanis  et  loquunlur 
inania  qui  parturiunt  dolorem  et  pariunt  fa- 
cinus. 

Item  illic  : 

Domine,  quis  credidlt  auditui  nostro,  ct 
brachium  Dei  cui  revelatum  est? 

Item  apud  cundem : 

Sic  dicit  Dominus  :  Ccslum  mihi  thronus, 
et  lerrasuppedaneum  pedum  meorum.  Quain 
milii  sedem  iedificabitisjaut  quis  locus  ad  re- 
quiem  mibi.'  Oinnia  cnim  jsla  fecit  muniis 
nea. 


UAI  LIBER  11.  261 

Item  apud  eundem : 

Domine  Deus,  altum  esl  brachiam  tmtTn  , 
ct  non  sciebant ;  cum  cognoverint  autem,  i  cwv- 
fundentur, 

Item  apud  eundem  : 

Revelavit  Dominus  brachium  suum  nixmi 
sanctum  in  conspectu  omnium  gentiuro. 
Videbunt  omnes  gentes  ipsa  suprema  ter^i* 
salutem  a  Deo. 

Itera  illic  : 

Ecce  feci  te  sicut  rotas  vehiculi  triturantls 
novas  in  se  retornalas  ;  et  triturabis  monfes, 
et  extenuabis  colles ,  et  sicut  lanuginem  pones 
et  ventilabis,  et  ventus  occupabit  illos,  et  pro- 
cella  dispergel,  Tu  aulem  jocundaberis  in 
sanctis  Israel,  et  exulfabunt  inopes  et  egenL 
Quaerent  enim  aquam ,  et  non  erit.  Lingua 
enim  eorum  a  sifi  siccabit.  Ego  Dominus  Deua, 
ego  exaudiam  Deus  Israel ,  et  non  derelia- 
quam  eos;  sed  aperiam  inler  montes  Oumina 
et  in  mediis  campis  fontes.  Faciam  deserta  in 
nemora  aquosa ,  et  sitienfem  terram  in  aqxu»- 
ductus.  Ponam  in  inaquosam  terram  cedrum 
et  buxum  et  myrtum  et  cypressum  el  ulmum 
et  populum,ut  videant  et  cognoscant  et  sciant 
et  credant  simul  quia  manus  Domini  fecit  i^ta 
et  sanctus  Israel  ostendit. 


CAPUT  V. 

QuoD  idem  angelus  et  Deus  Cliristus. 
In  Genesi  ad  Abraham  : 

Et  vocavit  eum  angelusDomini  de  ccbIo,  et 
dixit  illi  :  Abraham,  Abraham.  Ille  aufem 
dixit  :  Ecce  ego.  Et  dixit :  Noli  imponere  m^ 
num  tuam  super  puerum  ,  neque  feceris  ilti 
quicquam.Nuncenimcognovi  quoniam  times 
Deum  tuum  ,  et  non  pepercisti  fiUo  tao  dilct- 
tissimo  propterme. 

Item  illic  ad  Jacoh: 

Et  dixit  mihi  angelus  Dominl  in  somnis  : 
Ego  sum  Deus  quem  vidisti  in  loco  Dei,  ubi 
unxisti  mihi  titulum  lapideum,  et  vovisti  mibi 
volum 

Item  inExodo: 

Deus  aulem  praeibat  eos ,  die  quidem  p&r 
columnam  nubis  ostendere  illis  iter,  noctu 
autem  in  columna  ignis. 

Et  postea  iliic  : 

Promovit  autem  angelus  Dei  qtii  pKBC&- 
debat  exercitum  filiorum  Israel. 

Item  illic  : 

Ecce  ego  praemifto  angelum  meum  anbe 
faciem  tuam  ad  custodiendum  te  in  ilinere, 
tit  te  inducal  in  terram  quam  tibi  prseparavi. 
Observa  eum  ,  et  obaudi  eum  ,  et  ne  fueris 
inobaudiens  ei,  ct  noQ  deeril  tibi.  Women 
enim  meum  in  illo  est. 


^ 


:2G3  DiVl  CY 

L'nde  ipse  In  evangelio  dicit : 

Ego  reni  in  nomine  patris  mei,  et  non  re- 
cepisti5  me.  Cum  alius  venerit  in  nomine  suo, 
illum  accipietis. 

Et  iterdm  in  psalmo  cxvii : 

Benedictui  est  qui  venit  in  nomine  Domini. 

Item  in  Malacliia  : 

Testamentum  meum  fuit  cum  vita  et  pace, 
et  dedi  iili  timorem  ut  timeret  me,  a  facie 
nominis  mei  proficisci  illum.  Lex  veritatis  fuit 
in  ore  ejus,  et  injustilia  non  est  inventa  in 
labiis  ejus.  In  pace  linguae  corrigens  ambu- 
lavit  nobiscum ,  et  multos  avertit  ab  injusti- 
lia.  Quoniam  labia  sacerdotis  servabunt  scien- 
tiam,  et  legem  exquirent  ab  ore  ejus,  quo- 
niam  ^ngelus  omnipotentis  est. 


CAPLT  VI. 

QcoD  Deus  Christus. 
In  Genesi : 

Dixit  autem  Deus  ad  Jacob  •  Exsurge ,  et 
ascende  in  locum  Bethel,et  habita  illic,  et 
fac  illic  altare  illi  Deo  qui  tibi  apparuit  cum 
f  ugeres  a  facie  Esau  fratris  tuL 

Item  apud  Esaiam  : 

Sic  dicit  Dominus  Deus  sabaolh  :  Fatigata 
est  iEgj-plus,  et  negolialio  uElhiopum,  et  Sa- 
baim  viri  alli  ad  te  transgredienlur,  et  tui 
erunt  servi,  et  post  te  ambulabunt  vincti 
compedibus,  et  adorabunt  te  ,  et  in  te  preca- 
bunlur ;  quoniam  in  teDeusest.et  non  esl 
Deus  alius  praeter  te.  Tu  enim  es  Deus,  et  non 
jciebamus,  Deus  Israel  salvator.  Confun- 
dentur  et  reverehrunlur  omnes  qui  adver- 
santur  libi ,  et  cadent  m  confusionem. 

Item  apud  eundem  : 

Vox  clamantis  in  deserto  :  Parate  viam  Do- 
niini,  rectas  facite  semilas  Dei  nostri.  Omnis 
rivus  implebitur,  et  omnis  mons  et  coUis  hu- 
iniliabitur,  el  erunt  omnia  tortuosa  in  direc- 
tum  et  aspera  in  campum  ,  et  videbitur  cla- 
ritas  Domini,  et  videbit  omnis  caro  salutare 
Dei,quoniam  Dominus  locutus  est. 

Item  apud  Ilieremiam  : 

Hic  Deus  noster,  et  non  deputabitur  alius 
a}i<^que  illo,  qui  invenit  omnem  viam  pru- 
denliae,ct  dedit  eam  Jacob  pucrosuo  et  Israel 
dilecto  sibi.  Post  haec  in  terrij  visus  esl ,  ct 
cum  hominibus  conversatus  est. 

Item  apud  Zachariam  Deus  dicit : 

Et  transibunt  pcr  mare  anguslum,  et  per- 
entient  in  mari  fluctus,ct  arefacient  omnes 
altitudines  fluminum,  et  confundctur  omnis 
injuria  Assyriorum  ,  et  sceptrum  /Egypti  au- 
feretur,  et  conforlabo  eos  in  Domino  Deo 
ipsorum,  ct  in  nomine  ejus  gloriahuntur, 
«iicil  Dominuj. 


PRIANI 

Item  apud  Osee  dicit  Dominus  : 

Non  faciamjuxta  iram  indignationis  meae  , 
lion  sinam  deleri  Effraim  :  quoniam  Deus  ego 
sum  ,  et  non  homo  in  te  sanctus ,  et  non  in- 
Iroibo  in  civitatem ,  post  Deum  ibo. 

Item  in  psalmo  xuv  : 

Thronus  tuus,  Deus ,  in  saecula  ssecnlornm , 
virga  aequitatis,  virga  regni  tui.  Dilexbti  jui- 
titiam,  et  odisti  iniquitatem.  Propterea  unxit 
te  Deus  Deus  tuus  oleoexultaLionis  super  paj-       ^„ 
ticipes  tuos. 

Item  in  psalmo  xlv  : 

Vacate  et  cognoscitequoniam  egosamDciu. 
Exaltabor  in  gentibus,  et  exaltabor  in  terra. 

Item  in  psalmo  lxxxi  : 

Non  cognoverunt  neque  intellexerant ,  in 
umbra  deambulabunt. 

Item  in  psalmo  Lxvn  : 

Cantate  Deo ,  psallite  nomini  ejus ,  viam  ftk- 
cite  ei  qui  ascendit  in  occasum ,  Deus  nomen 
ilU. 

Item  in  evangelio  cata  Joannem  : 

In  principio  erat  sermo  ,  el  sermo  erat  apud 
Deum  ,  et  l3eus  erat  sermo. 

Item  in  eodem  DominusadThomamt 

Injice  huc  digitum  tuum,  el  vide  manus 
meas,  et  noli  esse  incredulus,  sed  fidelis.  Re- 
spondit  Thomas,  et  dixit  illi  :  Dominus  meus 
et  Deus  mcus.  Dicit  illi  Jesus  :  Quia  vidisti 
me ,  credidisti.  Felices  qtii  non  viderunt  et 
crediderunt. 

Item  Paulus  ad  Roraanos  : 

Optabam  ego  ipse  anathema  esse  a  Chrislo 
pro  fratribus  cognalisque  meissecundum  car- 
nem,  qui  sunt  Israelilae,  quorum  adoptio  el 
clarilas  et  testamentum  et  legis  conslitutio  et 
famulatus  et  promissiones,  quorum  patres, 
ex  quibus  Chriitus  secundum  carnem  ,  qui  est 
super  omnia  Deus  benediclus  in  sxcula. 

Item  in  Apocalypsi : 

Ego  sum  a  et  o,  iniliumetfinis.  Egositlenti 
dabo  de  fonte  aquac  vilae  gralis.  Qui  viceril 
po:sidebit  ea  et  eorum  hseredilatem;  et  cro 
ejus  Deu.s,  et  ille  eril  mihi  filius. 

Item  in  psalmo  lxxxi  : 

Deus  stelit  in  synagoga  deorum,LD  medio 
autem  deos  discernens. 

Et  iterum  illic  : 

Ego  dixi :  dii  estis  et  filii  Altlssimi  omnes,  voi 
autemsicut  homines  moriemini. 

Quod  si  justi  qui  fuerint  etpraeceptis 
divinis  obtemperaverint  dii  dici  pos- 
sunt,  quanto  magis  Christus  Deus  Dei 
filius?  Sic  ipse  in  evangelio  cata  Joan- 
nem  dicit : 

Nonne  scripluni  e»l  in  leg«  qooniam  ego 


TESTIMONIORUM  LIBER  II. 


263 


dixi  dif  estis?  Si  illos  dixit  deos  ad  quos  sermo 
Dei  factus  est ,  et  non  polest  solvi  scriptura , 
quem  paler  sanctificavit  et  misit  in  saeculum , 
vos  dicitis  quoniam  blasphemas,  quia  dixi 
flllus  Dei  sum.  Quod  si  non  facio  facta  patris  , 
nolite  mihi  credere ;  quod  si  facio,  et  mihi 
non  vultis  credere,  factis  credile,  et  cofjnos- 
cite  quoniam  in  me  est  pater ,  et  ego  in  illo. 

Item  ia  evangelio  cata  Matthaeum : 

Et  vocabitis  nomen  ejus  Emmanuel.  quod 
est  inlerpretatum  nobiscum  Deus. 


CAPUT   VII. 

QuoD  Christus  Deus  venturiK  esset 
illuminator  et  salvator  generis  humani. 
Apud  Esaiam : 

Confortamini  manus  r esolutae  et  genua  de- 
bilia,  exhortamini.  Qui  estis  pusillanimes , 
nolite  metuere.  Deus  noster  judicium  retri- 
buet,  ipse  veniet  et  salvos  faciet  nos.  Tunc 
apcrientur  oculiccecorum  ,etauressurdorum 
audient.  Tunc  saliet  claudus  sicut  cervus,  et 
plana  erit  lingua  mutorum  :  quia  rupta  est 
in  deserto  aqua,  et  rivus  in  terra  sitienti. 

Item  illic  : 

Non  senior  ,  neque  angelus ,  sed  ipse  Domi- 
nus  liberabit  illos;  quia  diliget  eos  et  parcet 
eis,  et  ipse  redimet  eos. 

Item  illic  : 

Ego  Dominus  Deus  vocavi  te  in  justitia ,  "ut 
teneam  manum  tuam ,  et  confortabo  te ;  et 
dedite  intestamentum  generis mei , in  lumen 
gentium ,  aperire  oculos  coBcorum ,  producere 
a  vinculis  vinctos,  et  de  domo  carceris  seden- 
tes  in  tenebris.  Ego  Dominus  Deus,  hoc  mihi 
nomen  est.  Claritatem  meam  alii  non  dabo  , 
neque  virtutes  meus  sculptilibus. 

Item  in  psalrao  xxiv  : 

Vias  tuas ,  Domine ,  ostende  mihi ,  el  semi- 
tas  tuas  edoce  me ,  et  deduc  me  ad  veritatem 
tuam ,  el  doce  me ,  quoniam  lu  es  Deus  salva- 
tor  meus. 

Unde  in  evangelio  cata  Joannem  Do- 
minus  dicit: 

Ego  sum  lumen  mundi.  Qui  me  secutus 
fuerit,  non  ambulabit  in  tenebris,  sed  habe- 
bit  lumen  vitae. 

Item  cala  Matthceum  Gabriel  angelus 
ad  Joseph  : 

Joseph  fili  David ,  nc  metueris  assumere 
Mariam  uxorem  tuam.  Quod  enim  ex  illa 
natum  fuerit  de  Spiritu  sancto  est.  Pariet  au- 
lem  filium ,  et' vocabis  nomen  ejus  Jesum. 
Hic  enirn  salvum  faciet  populum  suum  a  pec- 
catis  eorum. 

Item  cata  Lucam  : 

Et  Zacharias  implelus  est  Spirilu  sancto,  ei 


prophetavit  dicens :  Benedictns  Dominus  Deus 
Israel,  qui  prospexit  redemptionem  populo 
suo ,  et  excitavit  nobis  cornu  salutis  in  domo 
David  pueri  sui. 

Item  illic  angelus  ad  pastores  : 

Ne  timueritis.  Ecce  enim  adnuntio  vobl» 
quoniam  natus  est  vobis  hodie  salvator,  qni 
est  Christus  Jesus,  in  civitate  David. 


CAPUT  VIII. 

QuoD  cum  a  principio  filius  Dei  fuis- 
set,  generari  denuo  haberet  secuudum 
carnem. 

In  psalmo  secundo  : 

Dominus  dixit  ad  me,  filius  meus  es  ta, 
ego  hodie  genui  te.  Postula  a  me ,  et  dabo  tibi 
genles  hsereditatem  tuam ,  et  possessionem 
tuam  terminos  terrje. 

Item  in  evangelio  cata  Lucam  : 

Et  factum  est  ut  audivit  salutationem  Ma- 
riie  Elisabeth,  exultavit  infans  in  utero  ejus  , 
et  impleta  est  Spiritu  sancto,  et  exclamavit 
voce  magnaet  dixit  :  Benedicta  tu  inter  mu- 
lieres,  et  benediclus  ventris  tui.  Et  unde  hoc 
mihi  contingit  ut  veniat  mater  Domini  mei 
ad  me? 

Item  Paulus  ad  Galatas  : 

At  ubi  advenit  impletio  temporis,  misit 
Deus  filium  suum  natum  de  muliere. 

Item  in  epistola  Joannis  : 

Omnis  spiritus  qui  confitetur  Jesum  Chria- 
tum  in  carne  venisse,  de  Deo  est.  Qui  autem 
negat  in  carne  venisse ,  de  Deo  non  est ,  sed 
est  de  antichristi  spiritu, 


CAPUT  IX. 

QuoD  hoc  futurum  esset  signura  na- 
tivitatis  ejus  ut  de  virgine  nasceretur 
homo  et  Deus ,  hominis  et  Dei  filius. 

Apud  Esaiam : 

Et  adjecit  Dominus  loqui  ad  Achaz  dicens: 
Pete  tibi  signum  a  Domino  Deo  tuo  in  altitu- 
dinem  sursum  et  in  allitudinem  deorsum.  Et 
dixit  Achaz  :  Non  pelam ,  et  non  tenlabo  Do- 
minum  Deummeum.  Et  dixit  :  Audite  itaque 
domiis  David.  Non  pusillum  vobis  certamen 
cum  hominibus,  quoniam  Deus  praestat  ago- 
nem.  Propter  hoc  dabil  Deus  ipse  vobis  signum. 
Ecce  virgo  in  uterum  accipiet,  et  pariet  filium, 
et  vocabitis  nomen  ejus  Emmanuel.  Butyrum 
et  mei  manducabit  prius  quam  sciat  repro- 
bare  malum  et  eligere  bonum. 

Hoc  semen  praedixerat  Deus  de  mu- 
liere  procederej  quod  calcaret  caput 
diaboli. 


96»  DlViCy 

In  Genesi : 

Tonc  dixit  Dcus  ad  serjrentem  :  Quia  tu 
hoc  feciiti ,  maledictus  tu  ab  omni  genere 
bestiarum  terrae?  Pectore  tuo  et  ventre  repes , 
et  erit  tibi  terra  cibus  in  omnibus  diebus  vitae 
luae.  Et  ponam  inimicitiam  inter  te  et  mulie- 
remet  inler  semen  ejus.  Ipse  tuum  observabit 
c^pul,  ei  tu  observabis  calcaneom  ejus. 


CAPUT   X. 

QuoD  et  homo  et  Deus  Christus ,  ex 
utroque  genere  concretus ,  ut  mediator 
esse  inter  nos  et  patrem  posset. 

Apud  Hiereraiam  : 

Et  bomo  cst ,  et  quis  cognoscet  etim  ? 

Item  in  Numeris  : 

Orielur  slella  ex  Jacob,  el  exsurget  homo 
«X  Israel. 

Item  ilUc  : 

Procedet  homo  de  semine  ejus,  et  domina- 
kitur  multarum  gentium  ,  el  exaltabilur  tan- 
quam  Gog  reg^num  ipsius,  et  augcbitur  reg- 
num  ejus,  et  Deus  eduxit  eum  ex  ^gypto; 
quasi  clarilas  unicornis  ei ,  et  edet  gentes  ini- 
micorum  suorum ,  et  crassitudines  illorum 
cmeduUabit,  etbalistissuisconGgetinimicum. 
Recubans  requievit  quasi  leo  ct  quasi  catulus 
leonis.  Quis  suscitabit  eum.'  Qui  benedicunt 
te  benedicti  sunt ,  et  qui  maledicunt  te  male- 
dicti  sunt. 

ItemapudEsaiam: 

Spiritus  Domini  super  me.  Propter  quod 
unxit  me,  bene  nuntiare  pauperibus  misit 
me,curare  contribulatoa  corde,  praedicare 
captivis  remissionem  et  c«Eris  visum ,  vocare 
onnum  Domini  acceplabilem  et  diem  retri- 
butionis. 

Undeinevangelio  cataLucam  Gabriel 
ad  Mariam  : 

El  respondens  angelus  dixit  ad  illam  :  Spi- 
ritus  sanctus  superveniel  in  le ,  et  virtus  Al- 
tissimiobumbrabit  le.  Quapropter  quod  nas- 
cetux  ex  te  sanclum  vocabitur  ilUus  Dei. 

Item  iu  epistola  Pauli  ad  Corinlhios 
priore  : 

Primus  homo  de  terrje  limo,  secundus  homo 
de  ccbIo.  Qualis  ille  de  linio ,  tales  et  qu  de 
limo  ;  et  qualis  coEleslis ,  taJes  et  ccelestes.  Quo- 
modo  portavimus  imaginem  ejus  qui  de  Jimo 
est,  portemuj  et  imaginem  ejui  qui  de  ccelo 
•sL 


CAPUT  XI. 

Qrton  de  semine  David  secundum 
caracm  nasci  hahcrct. 


pria:*! 

la  Basilion  secundo  : 

Et  fuit  verbum  Domini  ad  Nathan  diecn!  : 
Vade ,  et  dic  servo  meo  David  :  Haec  dicit  Do- 
minus  :  Non  tu  aedilicabis  mihi  domurn  ail 
inbabitcmdum;  sed  erit ,  cum  impleti  fuerim 
dies  tui  ,  et  dormieris  cum  patribus  tuis,  sus- 
citabo  semen  tuum  post  te,  qui  erit  de  ulero 
tuo,  et  parabo  regnum  ejus.  Hic  aedificahit 
mihi  domum  in  nomine  meo,  et  erigam  tLr<  - 
num  ejus  usque  in  saeculum.  Et  ego  ero  ei  iJi 
patrem,  et  ipse  erit  mihi  in  filium  ;  et  fidem 
consequetur  domus  ejus  ,  et  regnum  ejus  u*- 
que  in  saeculum  in  conspectu  meo. 

Item  apud  Esaiam  : 

Et  exibit  virga  de  radice  Jes?e  ,  et  flos  de  ra- 
dice  ejus  aicendet ;  et  requiescet  super  eum 
spiritus  Domini,  spiritus  sapientiae  et  inteUec- 
tus,  spiritus  consilii  et  fortitudinis,  spiritus 
5cientiae  et  pietatis,  et  implebit  eum  spirilus 
timoris  Domini. 

Item  in  psalmo  cxxxi : 

Juravit  Deus  ipsi  David  veritafem  ,  et  non 
reprobavit  cam  :  De  fructu  ventris  tuipanam 
super  thronum  meum. 

Item  in  evangelio  cata  Lucam  : 

Et  dixit  angelus  ad  iUam  :  Ne  timeas,  M^ 
ria.  Invenisti  enim  gratiam  ante  Deum.  Eccd 
contipies  in  utero  ,  et  paries  fiUum  ,  et  voca- 
bis  nomen  ejus  Jesum.  Hic  erit  magnus,  et 
fiUus  AUissimi  vocabitur,  et  dabit  illi  Domi— 
nus  Deus  thronum  David  patris  sui ,  et  regna- 
bit  super  domum  Jacob  in  ssecula,  et  regni 
ejus  non  erit  finis. 

Item  in  Apocalypsi : 

Et  vidi  librum  in  dextera  Dei  sedentis  soper 
thronum  scriptum  intus  et  relro,  signatum 
signis  septem  ;  et  vidi  angelum  fortem  praedi- 
cantem  voce  magna  :  Quis  dignus  est  accipere 
Ubrum  et  apenre  signa  cjus?  Nec  quisquam 
poterat  neque  in  coelo  ,  neque  super  lerram  , 
neque  sub  terra  aperire  librum ,  sed  neque 
perspicere  eum.  Et  ego  flebam  multum  quod 
nemo  dignus  rcpertus  esset  qui  aperiret  U- 
brura  aut  viderel  iUum.  Et  unus  ex  seniori- 
bus  dixil  mihi  :  Ne  fleveris,  ecce  vicit  leo  de 
tribu  Juda,  radi.x  David,  aperire  lihrum et 
solvere  septem  signa  ejus. 


CAPLT  XII. 

QuoD  in  Bethleem  nasceretar. 
Apud  Micheam  : 

Et  tu  Belhleem  domus  Effrata  non  exlgut 
es,  ut  constiluaris  in  miUibus  Juda.  Ex  Iq 
mihi  procedet  ut  sit  princeps  apudlirael,  tt 
procesiiones  ejusa  principio  a  diebus  saecuU. 

Item  in  evangelio  : 

Et  cum  Jesus  natus  esset  in  Bethleem  Jnctat 
in  diclius  Herodis  rcgis,  ecce  magi  ab  orien:o 
veaeraut  Uieroiolymajoi  dicentes :  Ubi  «ji  lui 


TESTIMONIon 

m(a$  «Jt  rcx  Judacoram  ?  Yidiinus  eniin  stel- 
lam  ejusin  Orienle,et  veoimui  cum  mune- 
ribiu  adoraro  illum. 


CAPUT  XIII. 

QtJOD  huinilis  io  primo  adventu  suo 
Ycniret. 
Apud  Esaiam  : 

Domine,  quis  credidit  audllui  nostro,  et 
brachiumDominicui  revelatum  est  ?  Annun- 
tiavimus  corain  ipso  sicut  pueri,  sicut  radix 
in  terra  sitienli.  Non  est  ligura  ejus  neque 
clarilas ;  et  vidimus  illum ,  et  non  haLuit  figu- 
ram  neque  speciem  ,  sed  figura  ejus  sine  ho- 
nore  et  deficiens  prseler  caeteros  homines. 
Homo  in  plaga  poatus  et  sciens  ferre  imbr- 
cillitatem;  quia  aversa  est  faciesejus,  inho- 
uoratuscit,  et  non  est  compuUitus.  Hic  pec- 
cata  noslra  portat ,  et  pro  nobis  dolet ,  et  nos 
putavimus  illum  esse  in  dolore  et  in  plaga  et 
in  vexalione ;  ipse  aulem  vulneratus  est  prop- 
ter  facinora  nostra,  el  infirrnatus  est  propler 
pcccata  nostra.  Doctrina  pacis  nostrae  super 
lllum,  et  livore  cjussanati  sumus.  Omnes  si- 
cut  oves  erravimus,  homo  a  via  sua  erravit. 
Kt  Deui  tradidit  ilium  pro  jjeccalis  nostris,et 
Ipse  proplerea  quod  vexatU5  cil  non  aperuit  os 
suunt. 

Ilem  apud  eundem  : 

Non  sum  contumax,  neqtte  contradico; 
florsum  meum  posui  ad  flagella,  et  maxillas 
meas  ad  palmas,  faciem  autcm  meam  non 
averf i  a  fceditate  spulorum,  el f uit  Deus  auxl^ 
liator  meus. 

Itein  apud  eundem : 

Won  clamabit  neque  audiet  quis  in  plateis 
vocem  ejus.  Arundinem  quassatam  non  con- 
fringet,  et  linura  fumigans  non  extinguet , 
aedin  veritate  proferet  judicium.  Fulgebil  et 
Don  qua5sabitur  quoadusque  ponat  in  terra 
judicium  ,  cl  in  nomine  ejus  {jeates  credent. 

Item  iu  psalmo  xxi : 

Ego  autem  sum  vermis,  et  non  homo ,  ma- 
ledictum  hominis,  et  abjectio  populi.  Omnes 
<jui  me  videbant  despiciebant  me,  et  locuti 
«unt  inlabiis  ,  et  moverunt  caput.  Speravit  in 
Domino,  eripiat  eum;  salvum  faciat  eum , 
quoniam  vult  eum. 

Item  illic  : 

Aruit  velut  tesla  virtns  mea ,  et  lin^a  mea 

ad^lutinala  est  faucibus  meis. 

Item  apud  Zachariam : 

Et  ostendit  mihi  Dominus  Jesum  sacerdo- 
*cm  illum  majjnum  slantem  anle  faciem  an- 
geli  Domini,  et  diabclus  stabat  ad  dexleram 
«jus  adversari  ei.  Et  Jesus  erat  indutus  vesti- 
menta  sordida ,  et  stabanl  anle  faciem  ipsius 
*"iieli,  et  respondit  et  ail  ad  eos  qui  stabanl 
ante  f;iciem  cjus  diccns  :  Auferle  vcjfmenta 


Un  LIBER  rr.  2!J5 

sordida  ab  eo.  Et  dixlf  ad  eum  i  Ecce  abstuH 
iniquilates  tuas.  Et  induite  euni  pods-rein  ,  et 
imponite  cidarim  mundani  super  capul  eju»« 

Item  Paulus  ad  Philippenses  : 

Qui  in  figura  Dei  constitutus  non  lapinam 
arbitratus  est  essc  ^e  jequalein  Deo ,  sed  semel- 
ipsumexinanivit ,  formam  servi  accipiens  ,  in 
similitudinem  hominum  factus,  et  ha]>ilu 
inventus  ut  homo,  Humiliavit  se,  factus  oba- 
diens  usque  ad  morlem  ,  mortein  autem  cru- 
cis.  Propfer  quod  et  Deus  exaltavit  illum  ,  et 
donavit  illi  noinen  quod  est  super  omne  no- 
nien,  ut  in  nomine  Jesu  omne  {jeiiu  ilectatur 
ccElestium,  terrtslrium  ,  et  infcrnorum,  et 
oninis  lingua  confile^itur  quia  Dominos  J&sus 
Chrislus  in  gloiia  cil  Doi  palri'.. 


CAPUT    XIV. 

QuOD  ipse  sit  juslus  quem  JuJaai  oc- 
cisuri  essent. 
In  Sapientia  Salomonis  : 

Circumveniamus  juslum  ,  quoniam  insua- 
visest  nobis,etconlrarius  est  operibus  noslris, 
et  exprobrat  nobis  peecata  legis.  Promittit 
scientiam  Dei  se  habere,  et  filium  Dei  se  nomi- 
nat.  Factusest  nobis  in  traductione  cogitatio- 
num  nostrarum  ,  gravis  est  nobis  etiam  ad  vi- 
dendum;  quoniam  dissimilis  est  aliis  vita 
illius,  ct  mutatre  sunt  viae  illius.  Tanquam 
nugaces  aestimati  sumus  ab  illo  ,  et  conlinet  se 
a  viis  nostris  quasi  ab  immunditiis.,  et  prsefert 
novissima  juslorum,  et  glorialur  palrem  sc 
habere  Deum.  Videamus  ergo  sisernioncs  il- 
lius  veri  sunt ,  et  tenlemus  quae  ventura  sunt 
illi.  Contumelia  et  tormento  inferrogemus 
eum,  ut  sciamus  reverentiam  illius,  et  pro- 
bemus  palientiam  illius.  Morte  turpissima 
condemnemus  eum.  Haec  cogitaverunt ,  et 
erraverunl.  Exccecavit  enim  illos  malitia  ip- 
sorum  ,  et  nescierunt  sacramcnta  Dci. 

Item  apud  Esaiam  : 

Videfe  quomodo  justusperit,  et  nemo  in- 
telligit,et  viri  justi  loUuntur,  et  nemo  rc- 
cognoscit.  A  facie  enim  injustitiie  sublaluscst 
justus,  et  eril  in  pace  sepullura  ejus. 

De  hoc  ipso  in  Exodo  ante  praedio- 
tum  : 

Innocentem  et  juslum  non  occidcs. 

Item  in  evangelio  : 

Judas  poenitentia  duclus  sacerdolibusel  se— 
nioribus  dixit  :  Peccavi  tradeus  sonijuineni 
justum. 

CAPUT  XV. 

QuoD  ipse  dlctus  sit  ovis  et  agmi!» 
(jui  occidi  haberet,  et  de  sacramonlo 
nassionis.  __ 


'XQ 


Apud  Esaiara  t 


DlVi  cypria:^! 

Item  inevani^eHoi 


Sicat  ovis  ad  victimam  ductus  e<t,  et  sicut 
a,;niis  coram  tondente  se  sine  voce,  sic  non 
aperuit  ossuum.  In  humilitate  judicium  ejus 
sublatum  esl.  Nativilatem  ejus  quis  enarrabit  r 
Ouoniam  auferetur  a  terra  vita  ejus,  a  faci- 
noriLus  populi  mei  adductus  est  ad  mortem, 
el  dabo  malos  pro  sepultura  ejus  et  ipsos  di- 
vites  pro  morte  ejos,  quia  facinus  non  fecit, 
neque  insidias  ore  suo.  Proplerea  ipse  con- 
scquetur  raullos,  et  forlium  diviJel  spolia, 
proplerea  quod  tradila  est  ad  mortem  aninia 
ejus,  et  inter  facinorosos  deputatus  est.  Et 
ipse  peccata  multorum  perlulit,  et  propter 
fuanora  illorum  traditus  esL 

Itcm  apud  Hieremiam  : 

Domine ,  sifynifica  mihi ,  et  co jnoscam  ,  tunc 
vidimeditationeseorum.  Ejo  sicut  agnus  sine 
inaJitia  perductus  sum  ad  victimam  ;  in  me 
«•opitaverunt  cogitalum  dicenles  :  Venite, 
miltanius  linnumin  panem  ejus,  cteradamus 
a  terra  vitam  ejus,  et  nomea  ejus  non  eril  in 
inemoria  ampUus. 

Item  ifl  Exodo  Deus  adMoysen  : 

Accipiant  sibi  singuli  ovem  per  domos  trl- 
buum  ,  ovem  sine  vitio,  perfeclum,  mascu- 
lum,  anniculum  eril  vobis.  Ab  agnis  et  ab 
TiaedLs  accipietis,  et  occidcnt  illum  omne  vu:- 
gus  '^ynajogae  filiorum  Israel  ad  vesperam  ;  et 
accipieul  de  sanjjuine  ejus,  el  ponent  super 
duos  postes  et  super  limen  in  domiuus,  in  qui- 
busciim  edent  in  ipsis;  et  edcnt  tarnes  ipsa 
norte  assatas  ijni,  et  azyma  cum  picridihus 
edent.  Non  edetis  de  eis  crudam  ,  neque  coc- 
lam  in  aqua,  uisi  assatam  igni ,  caput  cum 
pedibus  et  inleraneis  ;  nibil  derelinquelis  ex 
ei>  in  mane,  et  os  non  confringetis  ex  co. 
Quae  autem  relicta  fuerint  de  eo  usque  in 
luane,  igni  crementur.  Sic  autem  comedetis 
curr.  Lumbi  veslri  praecincli,  et  caligae  ves- 
iraein  pedibus  vestris,  et  bacula  veslrain  ma- 
nibu*  "eslris;  et  edelis  eum  feslinanter,  Pas- 
cha  est  enim  DomioL 

Item  in  Apocalypsl : 

Et  vidi  in  medio  throni  el  qaataor  anima- 
Jium  et  iu  medio  seniorum  ajjnum  slaniem 
quasi  occisam,  haLentem  cornua  seplem  ct 
oculos  septem,  qui  sunt  scptcm  spirilus  Dei 
inissi  pcr  orbem  terrae.  Et  venit,  el  accepit 
librum  de  de.xtera  Dei  sedenlis  in  throno.  Et 
cum  accepisset  librum  ,  quatuor  animalia  el 
riginliquatuorseniorcs  prostraverunt  se  ante 
agnum,  habentes  singuli  cilharas  et  pateras 
aure-is  plenas  odoramentis  supplicalionum , 
quae  sunt  orationes  sanclorum,  et  canfave- 
riinl  canticum  novum  dicenles :  Dignus  cs, 
Domine,  accipere  librum  el  aperire  sijna 
ejus,  quoniam  occisus  es  el  redcmisti  nossan- 
Cuinc  tuo  ex  omni  tribu  et  linjua  el  populo 
et  .nalionc,  et  fecijti  nos  regnuia  Deo  noslro, 
sacerdotesquc  feclsli,  el  regnoLuui  suner  ler- 


Allera  die  vidit  Johannes  Jesum  venientan 
ad  se,  et  ait  :  Ecce  agnus  Dei,  el  ecce  qui  a»- 
fert  peccata  mundi. 


CAPUT  XVI. 

QroD  idem  et  lapis  dictus  sit.  ApuJ 

Esaiam  sic  dicit  Dominus  : 

Ecce  ego  immitto  in  fundamenta  Sion  I>- 
pidem  pretiosum  ,  elecfum  ,  summum,  ango 
larem  ,  honoratum ;  el  qui  crediderit  in  eum , 
non  confundetur. 

Item  in  psalmo  cx^ti  : 

Lapis  quem  reprobaverunt  xdiCcantes,  hic 
faclus  est  in  caput  anguli.  A  Domino  factus 
esl  iste ,  et  est  admirabilis  in  oculis  nostris.  Tste 
-lies  quem  fecit  Dominus,  e.xultemus  et  ju- 
cundemur  in  eo.  O  Domine,  saiva  igilur;  o 
Domine,  dirigeifritur.  Benedictosestqui  Tcnit 
in  nomine  Domini. 

Item  apud  Zachariam  : 

Ecce  ego  adduco  puerum  menm.  Oriens 
nomen  est  ei :  quoniam  lapis  quem  d«5di  ante 
faciem  Jesu ,  super  lapidem  ipsum  ununx 
•eptem  oculi  sunt. 

Item  in  Deuteronomio  : 

Et  scribes  superlapidemomnemlegera  IxAnc 
manifeste  n.imis. 

Item  apud  Jesum  Nave  : 

Et  accepit  lapidem  magnum  ,  et  staluit  enm 
illic  contra  Domin  um  ,  et  .ait  Jcsus  ad  popu- 
lum  :  Ecce  lapis  isle  erit  vobisin  teslimonium 
quia  iste  audivit  omnia  quae  dicta  sunt  a  Do- 
mino,  quanta  locutus  est  ad  vos  hodie;et 
erit  ipse  vobis  in  testimonium  in  novissimo 
dierum  ,  quando  recesseritis  a  Deo  vestro. 

Item  in  Actibus  apostoloriim  Petrns : 

Principes  populi  et  seniores  Israel  aadite^ 
Ecce  nos  hodie  inlerrogamur  a  vobLs  super 
benefacto  hominis  iniirmi  in  quo  iste  salvalus 
est.  Sit  Tobis  omnibus  notum  et  omni  populo 
I  rael  quia  in  nomine  JesuChristi  Nazareni, 
quem  vos  crucillxislis,  quem  Deus  suscilavit 
a  mortuis,  in  illo  iste  in  conspectu  veslro  sa- 
nus  adstat,  in  alio  autcm  nullo.  Hic  est  lapis 
qui  conlemtus  est  a  vobis  aedificantibus,  qui 
factusest  in  caput  anguli.  Non  est  enim  nomen 
aliud  sub  ccelo  dalum  bominibui  in  quo  opoc- 
tet  salvari  nos. 

Ilic  e9t  lapis  in  Cenesi  qirem  ponit 
Jacob  ad  caput  suum,  quia  caput  viri 
Christus;  et  dormiens  videt  scalam  ad 
cceluin  pertingeutem,  in  qua  constitu- 
tuserat  Dominus,  etangeli  ascendebant 
et  descendebant ;  quem  lapidem  conse- 
cravit  cl  uii\it  bacraineuto  unctiuiiis 


TESTIMONIORUM  LIBER  ir.  267 

rhristam   significans.  Hic  est   lapis  inl  clnunliabil  nobisviam  ejus.et  ambulabimus 

in  illa.  De  Sion  enim  procedet  lex  et  verbuin 
Doinini  ab  Hierusalem  ;  el  judicaJ)it  inter 
genles,  et  redarjjuet  populuia  mullum,et 
concident  gladios  suos  in  aratra  et  lanceas 
suas  in  falces,  el  jam  non  discent  pugnare. 

Item  in  psalmo  xxiii  t 

Quisascendet  in  montem  Domini,  aiit  quis 
stabit  in  loco  sancto  ejus?  Innocens  inanibos 
et  mundo  corde  Qui  non  accepil  in  vano  ani- 
mamsuam,  et  non  juravit  siibdole  proxir>» 
sibi,  iste  accipiet  benedictionc::)  a  Domino  e£ 
misericordiam  a  Deo  salutari  suo.  Ista  nativi- 
tas  eorurn  qui  eum  qujerunt,  qui  quaerunt 
Lcieni  Dei  Jacob. 


l.xodo  super  quem  sedit  Moyses  in  ca- 
cumiue  collis  quando  Jesus  Nave  contra 
Ainalecli  dimicavit,  et  sacramento  la- 
pidis  et  stabiiitate  sessionis  Amalech 
«uperatus  cst  ab  Jesu,  id  est,  diabolus 
a  Christo  victus  est.  Hic  est  lapis  mag- 
nus  in  Basilion  primo  super quem  posita 
cst  arca  testamenti,  quando  cam  ab  al- 
lophylis reinissam  et  redditam in  plaus- 
tro  boves  reportaverunt.  Itera  hic  est 
lapis  in  Basilion  quo  Davld  frontcm 
Goliae  percussit  et  occidit,  significans 
diabolum  et  servos  e]us  inde  prosterni , 
victa  scilicet  ea  capitis  parte  quam  sig- 
iiatam  non  habent.  Quo  signo  nos  et  luti 
semper  sumus  et  vivimus.  Hic  est  lapis 
quem  cum  alienigenas  Israel  vicisset 
gtatuit  Samuol,  et  appellavit  nomen 
ejus  Abennezcr ,  id  est ,  lapis  auxiliator. 


CAPUT  xvn. 

QooD  deinde  idem  lapis  raons  fieret 
ct  iinplerettotam  terram. 
Apud  Danielem : 

El  ecce  imago  nimis  magna,  et  contempla- 
tloejusima{rinismeluenda  el  elataslabat  con» 
tra  te;  cujus  caput  fuit  ex  auro  bono,  pectus 
et  bracUja  ejus  argcntea,  venter  et  femora 
a;rea,pedes  autem  ex  parle  quidem  ferrei, 
cxparteautemficliles,quo;>dusqueabscisusest 
lapis  de  rnonte  sine  manibus  concidentium , 
et  percussit  imagincm  super  pedes  ferreos  et 
fictiles,  et  comminuit  eos  minutatim,  et  fac- 
tum  est  siniul  ferreum  el  testa  et  aeranientum 
ct  argentum  et  aurum  ;  et  facta  sunt  minuta 
quasi  palea  aut  pulvis  in  area  aestate,  et  ven- 
tilavit  illa  ventus,  ila  ut  nibil  remanserit  ex 
illi5;et  lapis  qui  percusit  imaginem  factus 
cst  mons  magnus,  et  implevit  lotam  terram. 


CAPUT   XVIII. 

QtiOD  in  novissimis  temporibus  idem 
inons  manifestaretur ,  super  quem  gen- 
tes  venireiit,  et  iu  quem  justi  quique 
ascenderent. 

Apud  Esaiam  : 

Erit  in  novissimis  temporibus  manifestus 
jnons  Domini  et  domus  Dei  super  vertices 
inontium  ,  et  exaltabilur  super  colles,  et  ve- 
nienl  super  lilum  omnes  gentes,  et  ambula- 
l)unt  niulti,  et  dicent  :  Venile ,  ascendainus 
in  uionteni  Domini  et  in  donium  Dei  Jacob  , 


CAPUT   XIX. 

QuOD  ipse  sit  sponsus  ecclesiam  ha- 
bens  sponsam,  de  qua  fiiii  spirilalcs 
nascerentur. 

Apud  Johel : 

Canite  tuba  in  Sion,  sanclificate  jejxiniam, 
et  indicite  curationem,  aggregate  pcpiiium, 
sanctificate  ecclesiam  ,  cxcipitc  majores  natu, 
cotligile  parvulos  lactentes,  procedat  sponsus 
de  cubiii  suo,  et  sponsa  de  tbalamo  suo. 

Item  apud  Ilieremiam  : 

Et  auferam  de  civitatibus  Juda  et  de  qua- 
driviis  Hierusalem  vocem  Itelantiuni  et  votem 
gaudentium,  vocem  sponsi  et  vocem  sponsae. 

Itera  in  psalmo  xviii  : 

Et  ipse  velut  sponsus  egrediens  de  thalamo 
suo.  Exultavit  ut  gigas  viam  currere.  A 
summo  coeU  egressio  ejus,  et  decursio  ejus 
usque  ad  summum  ejus,  et  non  est  qui  laleat 
a  calore  ejus. 

Item  in  Apocalypsi : 

VeniiOslendam  tibi  novam  nuptam  uxorem 
agni ;  et  duxit  me  in  spirilu  in  monlem  mag- 
num,  et  ostendit  mihi  civitatem  sanclam  iiie- 
rusaleni  descendentem  de  c(e1o,  a  Deo  ha- 
bentem  claritatem  Dci, 

Item  in  evangelio  cata  Joannem  : 

Vos  inihi  testes  estis  quoniam  dixi  eis  qui 
mLssi  sunt  ab  Hierosolymis  ad  me  quia  non 
sumChristus,  sed  quoniam  missus  sum  anlo 
illum.  Qui  enim  habet  sponiam  sponsus  eit, 
Amicus  autem  sponsi  eit  qui  stat  el  audit  eum» 
et  gaudio  gaudet  propter  vocem  sponsi. 

Hujus  rei  mysterium  ostensum  est 
apud  Jesura  Nave  ,  quando  jussus  est 
cxcalciare  se,quod  scilicct  spoasus  non 
ipse  esset.  Erat  enim  in  lege  ut  quisquis 
nuptias  recusaret,  calciamentum  depo- 
neret ,  calciuretur  vcro  ille  qui  sponsus 
futurus  esset. 

Et  factum  est  cum  esset  Jesus  in  Jerico , 
circunispcxit  ocuhs,  et  vidit  hoininem  siaji- 


?M 


DIVI  CTPRIA^I 


f.Mn  ante  faelena  snam  et  framcain  tenentem 
jn  manu  ejus,  ef  dixit :  ISoster  es,  an  adver- 
jariorum?  Ille  autem  dixil  :  Ego  sum  dux 
virtutis  Domini  ,  nunc  adveni.  Et  Jesxis  ceci- 
(lilin  faciem  ad  terram,et  ait  illi :  Domine, 
^uid  imperas  famulo  tuo?  Et  ait  dux  virtutis 
Dumini :  Solve  calciamentum  depedibus  tuis. 
Ix>cu5  enim  in  quo  stas  terra  sancla  est. 

lleni  in  ExodoMoyses  jubetur  calcia- 
nicutum  deponerCj  quod  nec  ipse  spon- 
sus  esset ; 

Et  apparuit  ei  anjjelus  Domini  in  llamma 
i^nis  deruLo,et  vidit  quoniam  rubusarderet 
]j;ni,  rubus  autem  non  cremabatur.  Et  di.xit 
3loyses  :  Transiens  videbo  hoc  Rrande  visum, 
r.iir  ulique  non  crematur  rubus.  Ut  vidit  au- 
lem  quoniam  accedit  videre,  vocavit  eum 
Dominus  Deus  de  rubo  dicens  :  Moyses,  Moy- 
*cs.  Qui  dixit  :  Quid  est  ?  Et  dixit  :  Ne  acces- 
icris  huc  nisi  solveris  caltiamentumde  pedibus 
tuis.  Locus  enim  in  quo  stas  terra  sancla  est. 
El  dixit  ei  :  E;^o  sum  Deus  jalris  tui,  Deus 
Abraham  ,  et  Deus  Isaac ,  Deus  Jacob. 

lloc  autem  manifestatum  est  iu  e?an- 
Selio  cata  Joaunem  : 

Kt  respondit  illis  Joannes  :  Ego  quidem 
baplizo  iii  aqua.  In  medio  auleiu  veslrum 
itat  quem  vos  nescilis.  Ipse  est  enim  de  quo 
•Jixi  :  Post  me  veniens  homo  anle  me  factus 
«st,  cujus  non  »um  dignus  corrigiam  calcia- 
inenti  £Olvere. 

Item  cata  Lucam : 

Sint  lunibi  veslri  praecincli ,  et  lucernae 
ardenles,  c»  vos  similes  hominibus  expectan- 
ti])us  dominum  suiim  quando  veniat  a  nup- 
liis,  ut  cum  venerit  el  pulsaverit  aperiant  ei. 
IJeati  servi  illi  quos  adveniens  dominus  inve— 
ncril  vifjilantes. 

Item  in  Apocalypsi  : 

Re.Tnavit  Dominus  Deus  omnipolens,  san- 
dcanius  el  exullcmus,  et  demus  ci  glorioe  c>i- 
lilalL-m,  quoniam  vcnerunt  nuptiae  u{;ni,  ct 
uxer  ejtts  se  praeparavil. 


CArUT  XX. 

OroD  cruci  illum  fixuri  esscnt  Judcei. 

Apud  Esaiara  : 

Fxpandi  manus  mcas  tota  die  ad  plebem 
contumacem  el  conlradiccnlcm  mihi,qui  nr\- 
LuLant  vias  nun  bonas,  scd  post  peccala  sua. 

Item  apud  Ilicremiam  : 

Vcnite  ,  miltamiis  lijnum  in  pancm  ejus,  cl 
cradamus  a  tcrra  vitam  cjus. 

Itern  in  Deuteronoraio  : 

Et  crit  pendens  vila  tua  anle  oculos  tuos,  ct 
limcbis  die  el  nocte,  el  non  crcdes  viloe  lua;. 

Item  in  psalrao  xxi  : 
Effoicruiil  iJianui  n.QX.  cl  pedcj  mcos ,  di- 


numeraverunt  omnla  osja  mea.  Ipsi  airtem 
contemplati  sunt ,  et  viderunt  me,  et  divise- 
runt  vestimenta  raea  sibi ,  et  super  vestem 
meam  sorlem  miserunf.  Tu  autem,  Domine, 
ne  elongaverLs  auxilium  tuum  a  me,  in  auxi» 
lium  meum  atlende.  Libera  a  gladio  animam 
meam  et  de  manu  canis  unicam  meam.  SaWa 
me  ex  ore  leonis  et  a  cornibus  unicornium 
humilitatem  meam.  Enarrabo  nomen  tuom 
fratribus  raeis ,  in  medio  ccclesiae  laudabo  ie. 

Item  iu  psalmo  cxvm  : 
Confige  clavis  de  metu  tuo  caraes  mcab 

Uem  in  psalmo  cxl  : 

AUevatio  manuum  mearoin  sacriflcinoi 
vcspertinum. 

De  quo  sacriGcio  Sopbonias  dixit : 

Metuile  a  facie  Domini  Dei.  quoniam  prope 
est  dies  ejus  :  quia  apparavit  Dominus  sacri&- 
cium  suum ,  sanctilicavit  electos  suo». 

Item  apud  Zachariam : 

Et  intuebuntur  in  xne,  in  quem  traosfix»» 

runL 

Item  in  psalmo  lxxx-nti  : 

Exclamavi  ad  te ,  Domine ,  tota  die,  extcmU 
ad  le  manus  meas. 

Item  in  ISumeris  : 

Non  quasi  homo  Deus  suspenditar,  oeqtw 
quasi  filius  hominis  minas  palitur. 

Unde  in  evangelio  Dominus  dicit : 

Sicut  Moyies  exaltavit  serpentem  in  eremo, 
ila  exaltari  oporlet  Filium  hominis,  ut  omnis 
qui  crediderit  in  Filium  habeat  vilam  «eter- 
nam. 


CAPLT  XXI. 

QcoD  in  passione  crucis  et  signo  Yir- 
tus  omnis  sit  et  potestas. 
Apud  Abacuc  : 

Texit  cceIos  virtns  ejus ,  et  landis  ejus  pkiu 
est  terra  ;  et  splendor  ejus  ul  lux  erit,  corntia 
in  manibus  ejus  erunt.  El  illic  conslabilita 
est  virtus  {jloriae  ejus,ct  constituit  dileclio- 
nem  validam.  Ante  facicm  suam  ibil  verbura, 
et  procedel  in  campos  secundum  gressussuos. 

Item  apud  Esaiam : 

Ecce  natus  esl  nobis  puer  ,  et  datus  est  Hobis 
filius  ,  cujus  imperium  super  liumcros  ejusj 
ct  vocatum  est  nomen  eju5  maeme  cogilatio- 
nis  nuntius. 

IIoc  signo  crucis  el  Amalech  Tictns 
cst  ab  Jesu  per  Moysen.  In  Exodo  dixit 
Moyses  ad  Jesum  : 

Eli,Te  tibi  viros ,  et  exi,et  consfilue  rnm 
Amaiech  in  crastinum.  Ecce  ego  slabo  in  o- 
cuminc  coilis,  et  virpa  Dei  in  manu  niea  Et 
faclum  est  cum  levabat  manus  Moyscs,  pr.»- 
valcbal  Ur^s\.  Ubi  aulcm  submi*er;ii  iu*iiu« 


Moyses,  inTalesccbat  Ainalech.  Sed  manus 
Moysi  erant  {jraves,  et  accepto  lapide  suppo- 
lUerunt  sub  eo,  et  sedebat  super  eum ;  et 
Aaron  et  Ur  sustenfabant  manus  ejus  hinc  et 
inde,et  factoe  sunt  manus  Moysi  sfabiles  us- 
qae  in  occasum  solis,  et  fu{;avit  Jesus  Ama- 
lech  et  omnem  populum  ejus.  Et  dixit  Domi- 
I1U3  ad  Moysen  :  Scribe  hoc  ut  sit  memoria  in 
libro,et  da  in  aures  Jesu  quoniam  delelione 
deleam  memoriam  Amalecli  de  sub  ccclo. 


TESTIMONIORUM  LIBER  11.  ^Gd 

Iteinin  cvangcllo : 

A  sexla  autem  hora  tenebrse  faclae  siinl  su- 
per  totam  terram  usque  ad  horam  nonam. 


I 


CAPUr  XXTL 

QuoD  in  lioc  signo  crucis  salus  sifc 
omnibus  qui  in  frontibus  notentur. 
Apud  Ezecliielera  dicit  Dominus  : 

Transi  mediam  Hierusalem ,  et  nolabi^  sig- 
nnm  super  fronles  virorum  qui  injjemunt  et 
incerent  ob  iniquitates  ^use  ilunt  in  medio 
ipsoTum. 

Item  illic : 

Vadite  et  caedile,  et  nollte  parcere  oculis 
restris.  Nolite  misereri  senioris  et  juvcnis  et 
Tlrginis,  et  parvulos  ct  mulieres  interficile  , 
ut  pcrdeleanlur.  Omnem  aulem  super  quem 
«ignum  scriptum  est  ne  leligeritis,  el  aJb  ipsis 
sanctis  meis  incipite. 

Item  in  Exodo  Deus  ad  Moysen  : 

Et  erit  sanguis  in  signo  vobis  super  domos 
in  quibus  ibi  erilis;  et  videbo  sanguinem  ,  et 
protegam  vos,  et  non  erit  in  vobis  plaga  di- 
roinutionis  cum  perculiam  terram  jiijyptL 

Item  in  Apocalypsi : 

Et  vidi  agnum  slantem  in  monle  Sion ,  el 
cnm  eo  centum  quadraginla  qualuor  millia , 
et  habebant  nomen  ejus  et  nomen  patris  ejus 
ccriptum  in  fronlibus  suis. 

Item  illic  : 

Ego  sum  et  primus  el  novisnmus,  ini- 
tium  et  finis.  Felices  eos  qui  faciunt  praecepla 
ejua,  ut  iit  potestas  eorum  super  lignum  vit^. 


CAPUT  xxni. 

QuoD  medio  die  in  passione  ejus  te- 
nebrse  futurae  essent. 
Apud  Amos : 

Et  erit  in  illo  die ,  dicit  Dominus,  occldet 
lol  meridie ,  et  oblenebrabitur  dies  lucis;et 
converlam  dies  feslos  vestros  in  luctum  et 
omnia  cantica  veslra  in  lamentationem. 

Item  apud  Hieremiam : 

Exlerrita  est  quae  parit ,  et  tsedult  anima 
ejus.  Subiit  sol  ei  cum  adliuc  medius  dies  es- 
tcl ,  conf usa  esl  et  maledicta.  Reliquos  eorum 
Sn  gladio  daJ)o  in  compectu  iniiaicorum  eo- 
ruui. 


CAPUT  XXIV. 

QuoD  a  morte  non  vinceretur ,  noc 
apud  inferos  remaasuru^  esset. 
In  psalmo  xxix : 

Domine ,  reduxisli  ab  inferno  animam 
meam. 

Item  in  psalmo  xv  : 

Non  derelinques  animam  meam  apud  infe- 
ros,  neque  dabis  sanctum  tuum  videre  cor- 
ruptionem. 

Item  in  psalmo  m  : 

Ego  dormivi,et  somnum  cepi,el  resnrrexi, 
quofiiam  Dominus  auxilialus  est  mihi. 

Item  cata  Joannem : 

Nemo  auferl  animam  meam  a  me  ,  sed  cgo 
a  me  pono  eam  ;  poleslatem  habeo  ponentti 
eam ,  et  poteslalera  habeo  iterum  sumeniti 
eam.  tlocenim  mandalum  accepiapatre  mco. 


CAPUT  XXV. 

QuoD  ab  inferis  tertio  die  resurgorct, 
Apud  Osee  : 

Vivificabit  nos  post  biduum  ,  die  lerlio  ro- 
surgemus. 

Item  in  Exodo  : 

Et  dixit  Dominus  ad  Moysen  :  Dcscende  et 
testificare  populo  ,  et  sanclifica  illos  hodie  et 
cras,  et  lavent  veslem  suam,  et  sint  parali  in 
perendinum  diem.  Die  enim  tertio  descendet 
Dominus  in  montem  Sina. 

Item  in  evangelio : 

Progeniesnequam  et  aduUera  signum  quje- 
ril,  et  signum  non  dabilur  illi  nisi  signum 
Jonoe  prophetae.  Quomodo  enim  fuit  Jonas 
in  ventreceti  tribusdiebus  et  tribusnoclibus 
ita  erit  filius  hominisin  corde  terroe  tribus 
diebus  et  tribus  noclibus. 


CAPUT  XXVI. 

QuoD  cura  resurrexisset ,  accipercf  a 
patre  omncm  potestatem,  et  poteslui 
cjus  aeterna  sit. 

Apud  Danielem  : 

Videbam  in  visu  nocte;  et  ecce  in  nublbiis 
cceli  quasi  filius  hominis  veniens  venit  usqiie 
ad  Veterem  dierum,  et  slelit  in  conspeclu 
cjus,  ct  qui  assistcbanl  ei  obtulerunt  eum  ;  c( 


1170 


d;vi  cypriani 


^ata  e  t  ei  potesfas  rc^Ia,  ct  omncs  rcfjcs  tcrrae 
pcr  geJiiis,  el  omnis  «l.iritas  servipiis  ei ;  et 
j>otRst3sejus  lelerna,  quae  non  auferetur,  et 
xeynujn  ejus  non  corruinpelur. 

Item  apud  Esaiam : 

Niinc  exsurgam,  dicit  Dominus,  nunc  cla- 
rilitabor,  nunc  exaltabor  ;  nunc  videbitjs, 
iiunc  intelli(;etis  ,  nunc  confundemini.  Vana 
erit  forlitudo  spiritus  veslri,ignis  vos  con- 
turnet. 

Kcm  in  psalmo  cix  : 

Di.rit  Dominus  Domino  mco,  sede  ad  dex- 
teram  meam  quoadusque  ponam  inimicos 
luos  suppedaneum  jiedum  luorum.  Virgam 
virfuti.s  tua;  millet  Deus  a  Sion  ,  et  domina- 
Leris  in  iiicdio  inimitorum  tuorum. 

Item  inApocalypsi : 

TA  ronversus  respexi,  ut  vldercm  vocem 
quzemetum  loquebatur.  Et  vidi  sepfem  can- 
delabra  aurea  ,  et  in  medio  candelabroruni 
timilem  Filio  liominis  veslilum  podere,  et  eral 
(irzetinctus  supra  mamillas  zonam  auream 
(!upul  autem  ejus  et  capilli  erant  albi  velui 
lana  aut  nix  ,  et  oculi  ejus  ut  flamma  ignis,  el 
peJcs  ejus  similes  aurichalco,  sicut  de  fornace 
ignis,  el  vox  ejus  ut  sonus  aquarum  multa- 
ruru  ;  et  habebat  in  dextera  sua  septem  stel- 
las ,  el  ex  ore  ejus  gladius  utraque  parte  acu- 
tus  exibat,  et  facies  ejus  splendebat  ut  sol  in 
^irtute  sua.  Et  cum  vidi5sem  eum,  cecidi  ad 
pedus  e^us  lanquam  mortuus  ,  et  imposuil  su- 
jier  me  dextcram  suam  dicens^  Noli  timere  , 
tyo  sum  primus  et  novissimus,  et  vivus  qui 
fueraiii  mortuus;  et  ecce  sum  vivens  in  sae- 
i  iila  suiculorum,  et  babeo  claves  mortis  et 
inierorum. 

Keni  in  evangclio  Dominus  post  re- 
snnectioueiu  discipulis  dicit  : 

Data  ost  mihi  omnis  polcstas  in  cceIo  ef  in 
tei  ra.  Ile  ergo ,  et  docele  omnes  gentes,  tin- 
jjejites  eos  in  nomine  Patns  et  Fiiii  et  Spirilus 
.•am  ti ,  docenies  eos  observare  omnia  qu<e- 
tunque  praeccpi  vobis. 


Hem  illic  : 

Qui  credit  in  fillum  Iiabet  Titam  «ternam. 
Qui  dicto  non  audiens  est  in  filium  non  habc* 
vit  iin  ,  sed  ira  Dei  manebit  super  eum. 

Item  Paulus  apud  Ephesios  : 

Et  cum  venisset,  annuntiavit  vobis  pacem 
his  qiii  longe  et  pacem  lis  qui  prope,  quia  per 
ipsum  habemus  accessum  amboin  unospiritu 
ad  paliem. 

Item  ad  Romanos  : 

Omnescnim  peccaverunt  et  egcnt  claritnfe 
Dei,juitificanturautem  dono  ipsius  et  grati* 
per  redemptionem  quae  est  in  Christo  Jesu. 

Iteni  in  epistola  Petri  apostoli : 

Christus  semel  propeccatis  nostris  mortuus 
est ,  juslus  pro  injuslis ,  ut  nos  offerrct  Deo. 

Item  illic  : 

In  hoc  enim  et  mortnis  praedicatum  est  irt 
suscitentur. 

Item  in  epistola  Joannis  : 

Qui  negat  filium,  neque  patrem  habet.Qui 
confitetur  iilium,  et  flUumet  patrem  babet. 


CAPIjT  XXVII. 

Olod  pervcniri  non  possit  ad  Deum 
patreni  uisi  perlilium  cjusJeauni  Cliris- 
lum. 

In  evangclio : 

T>r,o  >nTv.  via  ct  veritas  cf  vita.  Nemo  venit 
ad  patrciii  nisi  per  iiie. 

Iteiii  tliic  : 

Efyo  <iini  osliuia.  Pcr  me  si  ([uis  introieril , 
5.ilvabilur. 

Koni  illic  : 

Miilti  pronh^^tJe  ot  jii?li  cupierunt  videro 
qii;p  vidctis,  el  noii  viderunt ,  cl  audire  quic 
•tuditii,  ct  iiufi  auiiciunt. 


CAPUT  xxvin. 

QuoD  ipse  judex  venturus  siU 
Apud  Malachiam : 

Ecce  dies  Domini  venit  ardens  velut  clib»- 
nus;erunfque  omnes  alienigenae  et  omnus 
miqui  stipula  ,  et  succendet  illos  adveiikDi 
dies,  dicit  Dominus. 

Item  in  psalmo  xux  : 

Deus  deorum  Dominus  locutos  est ,  et  vo- 
cavit  terram.  A  solis  ortu  usque  adoctasuiu 
ex  Sion  species  decoris  ejus.  Deus  manifesle 
veniet,  Deus  nosler ,  et  non  silebit.  Ifinis  ant« 
eum  ardebit ,  et  in  circuitu  ejus  proceila  ni- 
Miia.  Vccavit  coelum  sursum  et  terram  ut 
separet  populum  suum.  CoUigite  lUi  just<»s 
cjus  ,  eos  qui  disponunf  tesfamenfum  ejus  in 
sacrificiis,  et  annnnliabuntCCEli  justitiamejus, 
quoniam  Deus  judex  est. 

Item  apud  Esaiam  : 

Dominus  Deus  virlufum  prodibit ,  et  com- 
minuet  bellum.  Excitabil  certamen  ,  et  cl«- 
mabit  super  inimicos  siios  cum  fortitudine: 
Tacui  ,  numquid  semper  tacebo? 

Item  in  psalmo  lxvii  : 

Exsurgat  Deus  ,  et  dissipentur  inimici  ejoi, 
et  fugiant  a  facie  ejiis  qui  oderunt  eum.  Sicut 
deficit  fumus.  dcficianl.  Sicut  tabestit  cera  a 
facie  ignis,  sic  pereant  peccatores  a  farie  Dci, 
cf  justi  jucundentur  el  exultent  in  conspecf  a 
Dei  ef  laetentur  in  jucunditate.  Canlale  Deo, 
psalUtc  nomini  ejus,  iter  facifc  ei  qui  asccn- 
dit  in  orcasum  ,  Deus  nonien  illi.  Turbabun- 
tur  a  fdtic  ejus  palris  orplianorum  ef  jiidii  is 
viduaruni.  Deus  in  locosuntto  suo,  Dcu*  qui 


jnhabitare  fnclt  unanimesin  domo,producens 
vinctos  in  virlute,  siinililer  eos  qui  in  iram 
nrovocant,  qui  inhabilant  in  monumentis. 
Deus,  (luia  prodires  in  conspectu  popuU  tui  , 
in  transeundo  in  eremuin. 


Item  iii  psalmo  lxxxi  : 

Exsurge,  Deu-;,  judica  terram ,  quoniam 
ttt  exlerminabis  in  oninibus  {jenlibus. 

Item  in  cvangelio  cata  Malthseiim  : 

Quid  nobis  et  libi ,  fili  David  ?  Quid  huc  ve- 
nisti  ante  teinpus  punire  nos? 

Ito:a  cata  Joannem : 

Nihil  paler  judicat,sed  judlcium  omnc  filio 
dcdit ,  ul  omnes  honorificent  tilium  sicut  ho- 
rorificant  pa!rem.  Quinonhonorificat  filium 
non  honorificat  patrem  qui  eum  misit. 

Item  in  epistola  Pauli  ad  Coriathios 
secunda  : 

Omnes  nos  manifeslari  oportet  ante  tribunal 
Chrisli,  ut  reporlet  unusquisque  sui  corporis 
propria  secundum  quae  egitjSive  bona,sive 
mala. 

CAPUT  XXIX. 

QuoD  ipse  sit  rex  iu  aeternum  regna- 
turus. 
Apud  Zachariam  : 

Dicite  filiae  Sion  :  Ecce  rex  tuus  venit  tlbi 
justus  et  salvans ,  milis ,  scdens  super  asinum 
indomitum. 

Item  apud  Esaiam : 

Quis  nunliabit  vobis  locum  illum  seter- 
num?  Ambulans  in  justilia,  et  manus  absti- 
nens  a  muneribus ,  gravans  aures  ut  non  au- 
diat  judicium  sanguinis,el  comprimensoculos 
suos  ne  videat  injusliliam,  hic  inhabitabit  in 
alla  spelunca  petrae  fortis.  Panis  illi  dabitur, 
ct  aqua  ejus  fidelis.  Regem  cura  claritate  vi- 
debitis. 

Item  apud  Malachiam  : 

Rex  magnus  sum  ego,  dlcit  Dominus,  et  no- 
inen  raeum  illustre  est  apud  gentes. 

Item  in  psalmo  secundo  : 

Ego  autem  constltutus  sum  rex  ab  eo  super 
Sion  montem  sanctum  ejus,  adnuntians  im- 
perium  ipsius. 

Item  in  psalmo  xx  : 

Commemorabuntur  et  converlenlur  adDo- 
minum  omnes  termini  terrae,  et  adorabunt 
in  conspectu  tuo  omnes  patrise  genlium; 
quoniam  Domini  est  regnum,  et  ipse  domina- 
Jjitur  omnium  gentium. 

Item  in  psalmo  xxiii : 

Auferte  portas,  principes,  vestras,  et  extolll- 
minl  portae  aeternales  ,  et  introibit  rex  clarl- 
latis.  Quis  est  iste  rex  claritatis?  Dominus 
iortii  et  polens,  Dominus  forlis  in  prcelio. 


TESTIMONIORUM  LIBER  n.  274 

Auferte  portas  prinolpes  vcs!m«,  ef  exlolli- 
minl  portae  aeteriiales ,  et  iMtroibit  rex  clari-' 
tatis.  Quis  est  iste  rex  claritatis?Dominus  vir- 
tutum  ipse  est  rex  claritatls. 

Item  in  psalino  xliv  : 


Eructavit  cor  meum  sermonem  bonuju, 
dico  ego  opcra  mea  tegi.  Lingua  mea  ca;aiuus 
scriplorls  acule  scribentls,  decorus  specie  su- 
per  filios  hominum.  Effusa  esl  gratia  in  labiis 
tuis,  proplerea  benedixit  te  Deus  in  s^i  ula. 
Accingere  ense  tuo  ad  feinur,  potefilissirnt  . 
Decori  et  speciei  tuae  el  intende  et  diri.iO  •  i 
regna  propler  verilalem  et  mansueludijieju 
et  justitiam. 

Item  in  psalmo  quinto  : 

Rex  meus  et  Deus  meus,  quoniam  ad  lo 
orabo,  Domine,  maneexnudies  vocem  meaia; 
mane  assisiam  tibi ,  el  contemplaJbor  te. 

Item  in  psalmo  xcvi : 

Dominus  regnavit ,  exultet  terra,  jucun- 
dentur  insulae  mullae. 

Item  in  psalmo  xliv  : 

Astitit  regina  ad  dexteram  tuam  in  vesle 
inaurata,  amicta  est  varietate.  Audi  filia ,  el 
vido,el  inclina  aurem  tuam ,  et  obliviscero 
populi  lui  et  domus  palris  tul,  quoniam  desi- 
deravit  rex  speciem  luam ,  quia  ipsc  est  Do— 
minus  Deus  tuus. 

Item  in  psahno  Lxxm : 

Deus  autem  rex  noster  ante  saeculum,  opc- 
ratus  esl  salulcm  in  medio  lerrae, 

Item  in  evangelio  cata  Matthagum: 

Et  cum  Jesus  natus  esset  in  Belhleem  Judarr 
in  diebus  Herodis  regis,  ecce  magi  ab  orienlu 
venerunt  Hlerosolymam  dicentes:  Ubi  esl  qui 
nalus  esl  rex  Judaeorum  ?  Vidlmus  enim  slel- 
lam  ejus  in  oriente,  et  venimus  adorare  eum. 

Item  cata  Joannem  dixit  Jesus : 

Regnum  meum  non  esl  de  isto  saecnlo.  Si  de 
islo  saeculo  esset  regnum  meum,  minislri  moi 
lurbarentur  ne  traderer  Judaeis.  Nunc  auteiii 
regnum  meum  non  est  hinc.  Dixit  Pilatus  : 
Ergo  rexes  tu?Respondit  Jesus:  Tu  dicisquo- 
niam  rex  sum ;  ego  in  hoc  nalus  sum  et  in  ho^ 
veni  in  saeculum  ut  testlmonium  perhibeam 
verllati.  Omnis  qui  est  de  veritate  audit  vu- 
cem  raeara. 


CAPUT  XXX. 

QuoD  ipse  sit  judex  et  rex. 
In  psalino  lxxiv  : 

Deus,  judicium  tuum  regl  da,  el  jusiUiam 
tuam  filio  regis,  judlcare  populum  tuum  ia 
justitia. 

Item  in  Apocalypsi : 

El  vidi  ccelum  apertum  ;  et  ecee  equus  al- 
bus,et  qui  sedebat  super  cura  vocabatur 
fidelisel  verus,  aequum  justuinque  judicat, 


i^72  DlVl  CYPRIANI 

cl  praeliatur.  Ocull  autem  cju5  eranl  tanquam 


flanitna  ijjnis,  et  supcr  taput  ejus  diademata 
iiiulta,  el  portabat  nomen  scriptum  nemini 
alii  nisi  sibi  notum.  Et  erat  coopertus  veitem 
iispersam  saa juine ,  et  dicitur  nomen  ejus 
Verbum  Dei;  et  e.xercitus  qui  sunt  in  ccelo 
scquebanlur  eura  in  equis  albis,  induti  byssi- 
iium  album  mundum;  et  de  ore  ejus  exibat 
{jladius  ulrinque  acutus,  ut  e.x  eo  percuteret 
nalionei  quas  ipse  paiciturus  est  in  vir(ja  fer- 
rca,et  ipse  calcabil  torcular  vini  irae  Dei  om- 
iiipotentis.  llabet  etiam  in  vcile  et  in  fcmore 
suo  noinen  scriplum  :  Rex  rejura  ct  dojui- 
nus  doniinanlium, 

Itein  in  evangclio : 

Cum  venerit  filius  hominis  in  claritate  sua, 
ctomnesanfjeli  cum  eo,  tuncsedebit  in  tbrono 
claritalis  suae,  el  coUigentur  ante  eum  omnes 
uentes,  ct  scgregabil  illos  ab  invicem,  quem- 
lidmodum  pastor  segregal  ovcs  ab  liaedis  ;  et 
»;aluet  ovcs  ad  de.xlcram  suam,  haedos  autem 
.id  sinislram.  Tunc  dicet  re.x  eis  qui  ad  dex- 
teram  ejus  erunt  :  Venile  benedicli  Patris 
inei ,  pertipite  regnum  quod  robis  paratum 
csl  ab  origine  mundi.  Esurivi  enim  ,  et  dedis- 
lis  mibi  manducare;  sitivi,  et  potaslis  me ; 


hospes  fui,  el  addnxlstis  mC ;  nBflm,  ei  te\hl\s 
me  ;  inflrmus ,  et  visilastis  me  ;  in  carccrc  fai, 
et  veniitis  ad  me.Tunc  respondebunt  ei  justi 
dicentes  :  Domine,  quando  te  vidimus  esu- 
rientem  et  pavimus,  silientem  et  potavimos; 
quando  autem  te  vidimus  hospilem  el  addu— 
ximus,  nuduraet  vestivimus?  quando  autem 
te  vidimus  infirmum  et  in  carcere,  et  veni- 
mus  aJ  te?  El  respondcnsrex  dicet  eis:  Amcn 
dico  vobis,  quandiu  fecistis  uni  horum  e« 
fratribus  meis  minimis.mibi  fecislis.  Tuno 
dicet  illis  qui  ad  sinistram  ejus  erunl  :  Disc©- 
dile  a  me  maledicti  in  ignem  aeternum,  quem 
paravit  Pater  meus  diabolo  et  angelis  eju- 
Esurivi  cnim  ,  et  non  dedistis  mibi  mandu- 
care;  sitivi,  et  non  polaslis  me;  hospes  fui,  el 
non  adduxistis  me;  nudus,  et  non  veslislLs 
me;  inlirmus  et  in  carccre ,  et  non  visitaslis 
me.  Tunc  respondebunt  et  ipsi  dicentes  :  Do- 
mine ,  quando  te  vidimus  esurientera,  aul 
sitientem  ,  aut  hospitem ,  aut  nudum ,  aut  in- 
firmum,  aut  in  carcere,  et  non  miniilravi- 
mus  tibi?  Et  respondebit  illis  :  Amen  dico 
vobis,  quandiu  non  fctistis  uni  ex  minimis 
his,  neque  mihi  fecislis.  Et  abibunt  isli  iii 
ambustionem  aeternam,  josli  aulcm  in  vitjiu 
seternam. 


LIBER  TERTIUS. 


Cyprianus  Quirtno  ftlio  salutem. 

Pao  fide  ac  dcvotione  tua  quam  Do- 
raino  Deo  exhibes  ,  fili  carissiine  ,  pe- 
tisti  ut  ad  instriienduin  te  cxcerperem 
dc  scripturis  sanctis  quoedam  capitula 
ad  reli^iosain  sectaj  nostroe  disciplinam 
pertineiitia  ,  lectionis  diviiKC  succiuc-  i 
lain  diligentiain  quairens,  ut  aiiirnus  i 
I)eo  deditus  non  longis  aut  multis  li- 
Ijrorum  voluminihus  fatigelur,  sed  eru- 1 
dilns  brcviario  prneceptorum  conlcstium  ; 
habcat  ad  fovLMidam  incmoriam  suam  ! 


salubre  et  gron(!e  compemlinm.Et  qni.i 
tibi  pleijum  d.luclionis  obsiquium  dc- 
beo',  feci  quod  petisti ,  ut  laborarein 
semei,  ne  tu  semper  laborares.  Quan- 
ttim  potuit  itcique  mediocritas  nostra 
complecti ,  collocla  sunt  a  me  <iuocdani 
prajcepLadominicaetmagistcriadivina; 
quae  esse  facilia  et  utilia  iegentibus  pos- 
sint,  dum  in  Ijreviarium  pauca  digesta 
et  velociter  piTicguiitur  et  frtMiucnter 
iterantur.  Opto  ti',  fili  caruisime,  seiu- 
pcr  bcne  valere. 


CAPITULA. 


C\ruT  I.  Dc  bono  opcris  ct  miscricordiae. 

II.  In  opcrc  ct  clccinosynis,  cliamsi  per  mcdiocritalcm  minu^ 

lial,  ipsam  voluiilatcm  satiscssc. 
iil.  Aga|)ciii  ct  dilcclioncm  fratcrnain  rcligiose  ct  lirmilcr  cicr- 

ccndam. 

IV.  In  niiHo  gloriandum,  qiiando  no«triim  niliil  sit. 

V.  Ilmnililatcm  ct  quiclciii  in  omnibus  lcncndam. 


1/d 


VI. 

VIL 

VIII. 

IX. 

X. 

XI. 


xn. 
xni. 

XIV. 

XV. 
XVI. 
XVII. 

xvni. 

XIX. 

XX. 

XXI. 

XXII. 

XXIII. 

XXIV. 

XXV. 

XXVI. 

XXVII. 

xxvni. 

XXIX. 

XXX. 

XXXI. 

XXXII. 

XXXIU. 

XXXIV. 
XXXV 

XXXVI. 
XXXVII. 

jxxvm 


TESTIMONIORUM  LIBrR  Iir. 

Bonosquosque  etjustos  plus  laborare ,  sed  tolerarc  (lel>ere, 

quia  prol)antur. 
Non  contristandum  Spiritum  sanctum  quem  acccpimus. 
Iracundiam  vincendam  esse,  ne  cogat  delinquere. 
Invicem  se  fratres  sustinere  debcre. 
In  Deum  solum  fidendum,  et  in  ipso  glorianduni. 
Eum  qui  fidem  consecutus  est,  exposilo  priore  liomine,  c(e- 

lestia  tantum  et  spiritalia  cogitare  debere,  nec  attendere 

ad  saeculum ,  cui  jam  renuntiavil. 
Non  jurandum. 
Non  maledicendum, 
Nunquam  mussitandum,  sed  circa  omnia  quae  accidunt  bcno- 

dicendum  Deum. 
Ad  hoc  tentari  homines  a  Deo  ut  probentur. 
De  bono  martyrii, 
Minora  esse  quse  in  sseculo  patimur  quam  sit  pra^mium  quc/d 

promissum  est. 
Dilectioni  Dei  ac  Christi  nihil  pra^ponendum. 
Voluntati  non  nostrse ,  sed  Dei ,  obtemperandura. 
Fundamentum  et  firmamentum  spei  et  fidei  esse  timorem. 
Non  temere  de  altero  judicandum. 
Accepta  injuria  remittendum  et  ignoscendum. 
Vicem  malis  non  reddendam. 
Non  posse  ad  patrem  perveniri  nisi  per  Christum. 
Ad  regnum  Dei  nisi  baptizatus  et  renatus  quis  fuerit  pervc- 

nire  non  posse. 
Parum  esse  baptizari  et  eucharistiam  accipere,nisi  quls  faclis 

et  opere  proficiat. 
Baptizatum  quoque  gratiam  perdere  quam  consecutus  sit, 

nisi  innocentiam  servet. 
Non  posse  in  ecclesia  remitti  ei  qui  in  Deum  deliquerit. 
.De  odio  nominis  ante  pra?dictum. 
Quod  quis  Deo  voverit  cito  reddendum. 
Eum  qui  non  crediderit  jam  judicatum  esse. 
Debono  virginitatis  et  conlinenlia^. 
Nihil  patrem  judicare,  sed  filium,  et  patrem  ab  eo  non  hono- 

rificari  a  quo  non  honorificetur  filius. 
Fidelem  gentiliter  vivere  non  oportere. 
Deum  ad  hoc  patientem  esse  ut  nos  poeniteat  pcccali  nostri  et 

reformemur. 
Mulierem  ornari  sseculariter  non  debere. 
Fidelem  non  oportere  ob  alia  delicta  nisi  ob  nomen  solum 

puniri. 
.  Servum  Dei  innocentem  esse  debere,  nc  incidat  in  poenam 

soccularem. 


->i  DIVI  CYPRIAKI 

XXXIX.     Datum  noljls  C53e  exeaiplum  vivendi  in  Christo. 

XL.  Non  jactanter  nec  tumuituose  operandum. 

XLI.  Inepte  et  scurriliter  non  loquendum. 

XLIl.         Fidem  in  totum  prodesse,  et  tantum  nos  posse  quantum  cre^ 

dimus. 
XLin.       Posse  eum  statim  consequi  qni  vere  crediderit. 
XLIV.       Fideles  inter  se  disceptantes  non  debere  gentiiem  judiccm 

experiri. 
XLV.        Spem  futurorum  esse,  et  ideo  fidem  circa  ea  quae  promissa 

sunt  patientem  esse  debere. 
XLVI.       Mulierem  in  ecclesia  tacere  debere. 
XLVIL      Delicto  et  merito  nostro  fieri  ut  laboreraus,  nec  Dei  opem  iw 

omnibus  sentiamus. 
XLVIII.    Xon  f(rnerandum. 
XLIX.       Inimicos  quoque  diligendos. 
L,  Sacramentum  fidei  non  esse  prophanandum. 

U.  Quod  nemo  in  opere  suo  cxtolli  debeat. 

LIL  Credendi  vel  non  credendi  libertatem  in  arbitrio  positam. 

Lill.         Dei  arcana  pcrspici  non  posse ,  et  idcirco  fidem  nostrara  siiii- 

plicem  esse  debere. 
LIV.         Xemincm  sine  sorde  ct  sine  percato  essc. 
LV.  Non  hominibus,  scd  Dco,  placendum. 

LVi.  Deum  nihil  latere  ex  his  (lute  geruntup. 

LVIL        Fidelcm  emendari  et  reservari. 
LVIIL        Neminem  contrislari  morte  dcbere,  cum  sit  in  vivendo  labor 

et  periculum ,  in  moricndo  pax  et  resurgendi  securitas, 
LIX.         De  idolis  quas  gentilcs  deos  putant. 
LX.  Ciborum  nimiam  concupiscentiam  non  appetendam. 

LXI.         Possidcndi  concupisccntiam  ct  pecuniam  non  appetendam. 
LXII.         Matrimonium  cum  gcnlilibus  non  jungcndum. 
LXIIL        Grave  delictum  esse  fornicationis. 
LXIV.       Quaj  sint  carnalia  quae  morlem  pariant,  et  quae  spiritalia  qtut; 

ad  vitam  ducant. 
LXV.        Omnia  delicla  in  baptismo  deponi, 
LXVI.       Disciplinam  Dei  in  ccclcsiasticis  prjcceptls  observandani. 
LXVIL      Praidictum  quod  disciplinam  sanam  aspcrnaturi  essent. 
LWIU.     Ptcccdendumab  co  qui  inordinate  ct  conlra  disciplinam  vival. 
LXJX.       Xon  in  sapicntia  mundi  nec  in  eloquentia  esse  regnum  Dci, 

scd  in  fidc  crucis  ct  virtule  conversationis. 
LXX.        Parcniibus  o!)scqucndum. 

LXXI.       Patres  quoque  asperos  circa  filios  esse  non  oporlet. 
LXXIL      Servos,  cum  credidcrint,  plus  dominis  carnalibus  servirc 

dcbcrc. 
LXXIII.    Ilcm  dojuinos  miliorcs  cssc  dcbcre. 


TESTIMONIORUM  LIBER  III.  £75 

LXXIV.    Viduas  probatas  quasque  honorandas. 

I.XXV.     Suorum ,  et  maxime  lidelium ,  curam  plus  unumquemqu« 

habere  debere. 
LXXVI.    Majorem  natu  non  temere  accusandum, 
LXXVII.   Peccantem  publice  objurgandum. 
LXXVIII.  Cum  ha^reticis  non  loquendum. 
LXXIX.    Innocentiam  fidenter  petere  et  impetrare. 
LXXX.     Nihil  licere  diabolo  in  hominem,  nisi  Deus  permiserit. 
LXXXL    Mercedeui  mercenario  cito  reddendam. 
LXXXII.  Non  augurandum. 
LXXXIIL  Cirrum  in  capite  non  habendum. 
LXXXiV.  Non  vellendum. 

LXXXV.  Surgendum  cum  episcopus  aut  presbyter  veniat. 
LXXXVI.  Schisma  non  faciendum ,  etiamsi  in  una  fide  et  in  eadem  tra- 

ditione  permaneatqui  recedit. 
LXXXVII.  Fideles  simplices  cum  prudentia  esse  debere. 
LXXXVIII.  Fratrem  non  circumveniendum. 
LXXXIX.   Subito  venire  finem  mundi. 
XC.  Uxorem  a  viro  non  recedere,  aut  si  recesserit,  innuptaiu 

manere. 
XCL         Tantum  unumquemque  tentari  quantum  potest  sustin^e. 
XCIL        Non  quicquid  licet  esse  faciendum. 
XCIII.       Praedictum  quod  hsereses  futurae  essent. 
XCIV.      Cum  timore  et  honore  eucharistiara  accipiendam. 
XCV.        Bonis  convivendum ,  malos  autem  vitandos. 
XCVI.       Factis ,  non  verbis ,  operandum. 
XCVIL     Ad  fideni  et  ad  consecutionem  properandum  esse. 
XCVIIL     Catecuminum  peccare  jam  non  debere. 
XCIX.      Judicium  secundum  tempora  futurum ,  sequitatis  ante  legem, 

vel  legis  post  .Moysen. 
C.  Gratiam  Dei  gratuitam  esse  debere. 

CI.  Spiritum  sanctum  in  igne  frequenter  apparuisse. 

CII.  Correptionem  bonos  quosque  libenter  audire  debere. 

CIII.         A  multiloqueniia  temperandum. 
CIV.         Non  mentiendum. 
CV.  Frequenter  emendandos  qui  delinquunt  in  domestico  minis- 

terio. 
CVL         Injuria  accepta  patientiam  tenendam ,  et  ultionem  Deo  relin- 

quendam. 

CVII.        Non  detrahendum. 

CVIII.       Non  esse  proximo  insidiandum. 

CIX.         Infirmos  visitandos. 

CX.  Susurrones  maledictos  essc. 

CXI.         Sacrificia  malorum  acccplabiHa  non  esse. 

is. 


275 
CXII. 

cxm. 
cxiv. 
cxv. 
cxvi. 

CXVII. 

CXVIIL 
CXIX. 

CXX 


DIVI  CYPRIANI 

Gravius  judicari  de  bis  qui  in  saecuio  plus  iiabuerint  poles- 

tatis. 
Viduas  el  pupillos  protegi  oportere. 
Dum  in  carne  est  quis  exomologesin  facere  deberc. 
Adulationem  perniciosam  esse. 
PIus  ab  eo  diligi  Deum  cui  in  baptismo  plura  peccata  dimit- 

tuntur. 

Fortem  congressionem  esse  adversus  diabolum,  et  ideo  for- 
titer  nos  stare  debere,  ut  possimus  vincere. 

De  antichristo,  quoJ  in  homine  veniat. 

Grave  fuisse  jugum  legis  quod  a  nobis  abjeclum  est,  el  lere 
essejugum  Dominiquod  a  nobis  susceptum  cst. 

Orationibus  insistendura. 


CAPUT   I. 

De  bono  operis  et  raisericordix'. 
Apud  Esaiain : 

Exclama,  inqu:t ,  in  forlUudine  ,  et  nolipar- 
cere,sicul  tuba  exalta  vocem  tuam  ,adnunlia 
plebi  mcx  peccata  ipiorum  et  domui  JacoL 
facinora  corum.  Me  de  die  in  diem  qaierunl  , 
ct  cojao.ccre  vias  meai  concupiscunt ,  quuM 
plehs  quaj  justiliam  feccrit  et  judicium  Dei 
non  deserucrit.  Postulant  me  nunr^judicium 
justum,  el  appropinquare  Deo  concupiscunl 
dJcenles:  Quid,  tjuia  jfjunavicnus  et  non  vi- 
dJsli,  humiliavirnus  animas  nostras  et  non  coj- 
novisli?  In  diebus  enim  jejunii  inveniuntur 
volunlales  veslrae.  Aut  eniiu  subjectos  vobis 
suLpunyilis,  aul  adjudicia  ct  lilci  jejunatis  , 
aut  pro.Kimos  cceditis  pujjnis.  Ut  quid  milii 
jejunatis,  ut  hodie  audiatur  vo.x  veslra  in 
clamore?  Non  hoc  jcjunium  efjo  eleji ,  nisi 
liumiliet  homo  ai.imain  suam.  El  si  contorsc- 
ris  quasi  circuluia  coUum  tuum ,  cl  f.ccum 
et  cinerem  substraveris,  nec  sic  voc.b.iur  je- 
junium  acccplum.  Non  lale  jcjuniura  clegi, 
dicit  Dominus;  scd  solve  ornnein  nod^im  in- 
Justitia;,  rejohe  suffocaliones  iniiiutcnlium 
commerciorum.  Dimille  quassalos  iii  re- 
quiem,  el  oninem  corisljinalioncm  ir.jusfam 
diisipa.  Frjn;;e  es^inerili  panem  tuum .  cl 
egenos  sine  leclo  induc  in  domum  tua;ii.  Si 
■videris  nudum  ,  vesli ;  et  dome.licos  sem^nis 
tui  non  dcspic  es  Tuac  eru.upel  tcmpor;i- 
neum  lumen  tuum.et  vf-linienla  tu.^  i  :n 
orienlur.  Et  prjeibil  anle  lc  juslilia,  et  ciari- 
tis  Dci  circumdabit  te.  Tiinc  c.xclam.ibis ,  et 
Deus  exaudiel  te.  Dum  adhuc  lOfjueris  dicct  : 
Ecce  adsuin. 

De  lioc  ipso  apud  Job  : 

Conscrvavi  e;;enu  n  de  manu  patenlis.  cl 
pupillo  tui  non  crrtl  adjulor  au.iibalui  sura. 


Osvidaae  bcnedi.xit  mc,  cum  csstm  ofuloj 
C^coruiii,  pes  qaoque  tluudorum  cgo  ea»cia, 
et  invaiidorum  pater. 

De  hoc  ipso  apud  Tobiam  : 

Et  dixi  Tobiae  filio  meo  :  Vadc,  el  addnc 
queincunque  pauperem  inveneris  cx  fralr»— 
Lus  noslris,  qui  tamen  in  nieiite  habeal  Deum 
ex  folo  torde  suo.  ilunc  adduc ,  et  manduca- 
bit  parilcr  nieum  prandiuin  hoc  :  l:i4:ce  Muli- 
neo  te ,  Cli ,  donec  venias. 

Item  illic  : 

Omnibus  diebus  vitaa  tU3c,  fili,  Deam  lu. 
mcnte  habe,  el  noli  prieterire  praecepta  cjua. 
Jusliliam  fac  omnibus  diebus  vitae  tuaj,  et 
noli  ambulare  viam  iniquitatis  :  quoniank 
aaente  te  cx  verilale,  erit  respectiis  operum 
tuorum.  E.\  substanlia  tua  fac  eleemosynam  , 
et  noli  averlere  faciem  ab  ullo  paupere.  Ila 
fiet  ulnec  a  feaverlatur  faties  Dci.  Quomodo 
habueris,  fili,  sic  fac.  Si  tiLi  fucrit  copiosa 
substantia,  plus  c.\  illa  fac  cleemosynani.  Si 
exi(;uum  hahueris,  c.x  hoc  ipso  oxiguo  conv- 
muriita.  Et  ne  timueris  cum  fatis  eleemosy- 
nam,  praemium  bonum  reponis  libi  in  diem 
necessitatis  :  quoniam  eleemosyna  a  morle  1*- 
bcrat  ct  non  patilur  ire  in  lencbras.  Munus 
bonum  esl  elcemosyna  omnibus  qui  facioQt 
eam  coram  summo  Dco. 

Dc  boc  ipsoapud  Saloraonem  inPro- 
vcrjjiis  : 
Qui  pauperi  miscretar,  Deo  faenerat. 
Itera  illic  : 

Qui  dal  paupcribus,  nnnquam  indicphlt. 
Qui  aulcm  avcrlit  ocuIuiq  suum ,  in  uiull.> 
penuria  erit. 

,    Itemillic: 
fUcemj^yiiii  e(llde  peccala  purgaiKui. 


TESTIiMLONlORUM   LIBER  III 
Itcraillic  : 

5i  csurierit  in>'itilcus  tmis,  ciba  cuni ;  el  sl 
sitieril ,  polahis  cum.  IIoc  enim  faciens  carbo- 
»es  viTOssuperfundesin  caput  ejus. 

Item  illic  : 

Sicut  aqua  extinguil  ignem ,  sic  eleemosyna 
extinguit  peccatum. 

Apud  eundem  in  Proverbiis : 

Ne  dixeris ,  abi  et  revertere ,  cras  cgo  dabo , 
rum  possis  continuo  bene  facere.  Non  enim 
6cii  quid  confingat  sequenti  die. 

Item  illic : 

Qui  obturat  aures  suas  nc  audiat  imbecil- 
Itim ,  et  ipse  invocabit  Ocum,  et  non  erit  qui 
cxaudiat  eum. 

Itcm  illic  : 


Qui  conversatur  sine  viluperatione  in  justl- 
taA,  bealos  filios  relinquit. 

Apud  eundem  in  Ecclesiastico  : 

Fili ,  si  habes  ,  bene  fac  tecum,  et  Deo  dig- 
nas  oblationes  offer ,  memorare  quoniam  mors 
aon  tardat. 

Item  illic  : 

Conclude  eleemosynam  in  cordc  pauperis, 
ct  haec  pro  te  orabit  ab  omni  malo. 

De  hoc  ipso  in  psalmo  xxxvi ,  misc- 
ricordiam  et  posteris  prodesse  : 

Junior  fui,  etenim  senui,  et  non  vldi  jus- 
tum  derelictum  nec  semen  ejus  quaerens  pa- 
nem.  Tola  die  miserelur  ct  fcenerat ,  el  semen 
ejus  in  benedictione  est. 

_  De  hoc  ipso  in  psalmo  xl  : 

Bealus  qui  intelligit  super  egenum  el  pau- 
pcrem,  in  die  malo  liberabit  illum  Deus. 

Item  in  psahno  cxi : 

Distribuit,  dedit  pauperibus,  juslitia  ejus 
manebit  insaeculum  sieculi. 

De  hoc  ipso  apud  Osee  : 

Misericordiam  volomagisquamsacrlficium, 
•t  agnitionem  Dei  plusque  bolocauslomala. 

De  hoc  ipso  in  eYangelio  cata  Mat- 
Ihaeum  : 

Beaf i  qui  esuriunt  et  sitiant  justitiam ,  quia 
fpsi  saturabuntur. 

Item  illic  : 

Beati  misericordes,  qnoniam  ipsi  misericor- 
diam  consequentur. 

Item  illic  :  . 

Thesaurizafe  vobis  thesnuros  in  ccelo  ,  xibi 
»cque  tinea  neque  comeslura  exlerniinat,  et 
■ubi  fures  non  effodiunl  el  furantur.  Ubi  eiiini 
iucrit  thesaurus  tuus,  illic  cril  et  cor  tuum. 

Item  illic  : 

Simile  est  rcgnun;  calorwm  bomini  nc{jo- 


277 

fianti  quaerenli  bonas  margaritas  ;  tibi  autetn 
invenil  pretiosara  margaritam,  abiit  f^l  veii- 
didit  omnia  quae  habuit ,  et  emit  «Uam. 

Etiain  modicum  opus  prodessc. 

Item  illic  : 

Et  qui  potaverit  unnm  ex  minlmis  islis  ta- 
licem  aquae  frigidae  in  nomine  discipuli, 
amen  dico  vobi?,  non  peribit  merces  ejus. 

iVemini  negandam  eleemosynam. 
Item  iilic  : 

Omni  poscenli  te  da,  et  ab  eo  qui  volocril 
mutuari  ne  aversatus  fueris. 


Item  illic  : 

Si  vis  ad  vitam  vcnire,  serva  mandala.  Dl- 
cit  ille,  quae?  Dicit  illi  Jesus :  Non  occides, 
non  mcecbaberis,  non  falsum  lestinioniuni 
diceg,  honora  patrem  et  matrem  ,  et  diligcs 
proxim.um  fibi  tanquam  te.  Dicil  ilii  juvenis: 
(Jmniaista  observavi.  Quidadhuo  mihidecst  ? 
Dicit  illi  Jesus  :  Si  vis  perfectus  esse,  v;\dc  el 
vendeomnialua,  et  da  pauperibiis,et  babebis 
fhesaurum  in  coelo,  et  veni  scquere  me. 

Itera  illic  : 

Cum  vcnerlt  filius  hominis  in  majest£t« 
sua  et  omnes  angeli  cum  eo ,  tunc  sedebit  in 
Ihrono  clarifatissuae,et  colligentur  anle  eum 
omnes  gentes.  Et  segregabit  illos  ab  invicem  , 
quemadmodum  pastor  segregat  oves  ab  haedis. 
Et  slatuet  ove>  ad  dcxtcram  ,  haedos  aufem  ad 
sinisfram.  Tunc  dicet  rex  cis  qui  ad  dexfcram 
suam  sunt  :  Venite  benedicfi  iiatris  mei ,  por- 
cipile  regnum  quod  vobis  paratum  cst  ob  ori- 
gine  mundi.  Esurivi  enim,  et  dcdistis  iiiibi 
manducare  ;  sifivi ,  ct  potastis  mc  ;  hospcs  fui, 
et  adduxislis  me;  nudus,  et  lexistis  me  ;  in- 
firmatus  sum  ,  ct  visitastis  ;  in  carcere  fui ,  et 
veiiisfis  ad  me.  Tunc  respondebunt  ei  justi 
diccntes  :  Domine,  quando  le  vidimus  hospi- 
tcm  et  adduximus,  nudum  et  veslivimus? 
Quando  autem  te  vidimus  infirmum  et  ii» 
carcere  et  venimus  ad  fe?  Et  respondens  rex 
dicet  eis  :  Amen  dico  vobis,  quandiu  fecistis 
uni  horum  ex  frafribus  meis  minimis,  cl 
mihi  fecisfis.  Tunc  dicet  illis  qui  a  sinistris 
cjus  sunt  :  Discedite  a  me  maledicti  in  ignetn 
Lcternum,  quem  prseparavit  Paler  meus  dia- 
bolo  et  angelisejus.  Esurivi  enim ,  et  non  de- 
distis  mihi  manducare  ;  siti\i ,  ct  non  potastis 
me  ;  liospes  fui,  et  non  adduxistis  me  ;  nudxu 
fui,  et  non  vcstistis  me  ;  infirmus  et  in  car- 
cere,  et  non  visitasfis  me.  Tunc  respondebunt 
et  ipsi  dicenles  :  Domine,  quando  te  vidimus 
esurientem  aiit  silienfem  aut  hospitem  aut 
nudum  aut  infirmum  aut  in  carcere  ,  et  non 
ministravimus  libi?  Et  respondebit  illis  : 
Amen  dico  vobis,  quandiu  non  fecistis  uni  ex 
minimis  his,  neque  mihi  fecistis.  Et  abibunl 
isfi  in  ambuslionem  aelernam,  justi  autcm 
in  vitani  aeternam. 

De  hoc  ipso  in  evangelio  cata  Lu- 
cam : 
I\cs  vestras  vendite,  cl  date  eleemofviMua. 

24 


DiVI  CYPRIA^^I 


Itemillic: 

Qui  fecit  quo!  e;l  infus,  fecit  et  quod  foris 
net  Veruntamen  dale  cleemosynam  ,  et  ecce 
\ohis  omnia  sunt  muiida. 

Item  illic  : 

Ecce  dimidium  exsubstantia  meado  ejrenis; 
et  si  cui  quid  fraudavi ,  quadrtiplum  retldo. 
Dixit  auteiu  Jesitsquiasalus  hodiedoniuiiiuic 
kiclacU  ,quoniumetipsefiUuiest  Abraiije. 

De  hoc  ipso  aJ  Corinthios  secuiula  : 

Vestra  abundaiitia  illorum  inopiam  sup- 
pleat ,  ut  et  illorum  abundantia  vesiroe  ino- 
piae  sit  sapplemcntum  ,  ut  sil  aequalitas  ,  sicut 
•criptum  esl  :  Qui  multum  babuil  non  abun- 
divit  ,  et  qui  modicum  non  indijuiU 

item  illic  : 

Qai  parce  scminat ,  parce  et  mefet;  et  qui 
leiiiinat  in  benedictione,  de  benedictione  et 
raetel.  Unusquisque  autem  sicut  corde  pro- 
posuil ,  non  (juasi  ex  tristitia  vel  ex  necessitatc. 
flilarem  enim  datorem  diligit  Deus. 

Item  illic  : 

Sicut  scriptum  est :  Disfribuif ,  dedit  paupe- 
rfljus,  juslitia  ejus  manel  in  aefernum. 

Item  illic  : 

Qui  autem  administrat  semen  seminanti ,  et 
panem  ad  edendum  praesfabit ,  et  mulliplica- 
bit  semen  veslrum,  ef  augebit  incrementa 
frugum  justili<£  veslrae  ,  ut  in  omnibus  locu- 
plctemini. 

Item  illic  : 

Administraliohujasofficii  non  tantnm  sup- 
pievit  ea  quae  santtis  desunt ,  scd  abundavit 
per  mullam  {jraliarum  aclionem  in  Deum. 

De  hoc  ipso  ia  epistola  Joannis  : 

Qui  babuerit  substantiam  mundi  ,et  viderit 
fratrem    suum     deiideranlem ,    et    clat:seril  ^ 
▼iscera  sua  ab  co,  quomodo  caritas  Dei  ma- 
aet  in  illo? 

De  hoc  ipso  in  evangelio  cafa  Lncam : 

Cnm  facis  prandium  autccenam,  noli  vo- 
fxre  aniicos  tuos,  neque  fratres,  neqtis  vici- 
Hos,  neque  divites,  ne  fortc  et  illi  reinvilent 
te,  ct  fial  libi  retribulio.  Scd  cuin  facis  epu- 
Jum,  voca  pauperes,  debiles,  ca?cos,  et  clau- 
dos  ,  ef  beatus  eris ,  qiioniam  non  babcnt  re- 
tribucrc  til>i ,  rclribuelur  autem  tibi  io  re- 
•urreclioae  jusloruin. 


cunque  babuerlt ,  areeptabile  est ,  n«r.  seroii» 
dum  quod  non  babuerit  ;  neque  $il  alut  rcfri- 
gerium  ,  vobis  aulem  pressura. 


CAPLT  II. 

Ih  operc  et  elcemosynis,  efiamsi  per 
mediocritatcm  minus  fiat,  ipsam  vo- 
luntatoni  satis  esse. 

In  epistola  Tauli  ad  Corintbios  se- 
eunda : 
&  Tdant»  prompta  cst,  secundam  qaod- 


C-\PLT  in. 

Agapen   et  dilectionem    fratcrnam 
religiosc  et  firmiter  cxercendain. 
Apud  Malachiam  : 

Noniie  Deus  unus  condidJt  nos?  yonn»  p&- 
teruiiosest  omnium  iiostruni?  Quid  utiqu« 
dereliquistis  unusquisque  fratrem  suum? 

De  hoc  ipso  cata  Joannem  : 

Pacem  vobis  remitto,  pacem  mean)  do  »*- 

bis. 

Item  illic  : 

Hoc  esl  mandatum  mcnm,  ut  diligat*  t»- 
vicem ,  queinadmodum  dilexi  vo$.  Majorc;» 
bac  carilatem  nemo  babet ,  quam  ut  aniiHA;» 
suam  quis  ponat  pro  amicis  suis. 

Item  illic  : 

Beati  pacilici ,  quoniam  ipsi  filii  D«i  voe*- 

buntur. 

Item  illic  : 

Amen  diro  vobis,  quoniam  a  duobui  ex 
Tobis  conveneril  in  terra ,  de  omni  re  quara- 
cunque  pctierifis  continget  vobisa  patiemco 
qui  in  coelis  esf.  Ubicunque  enim  fuerint  duo 
aut  Ires  coUecli  in  nomine  meo,  ego  cum  ei» 
sum. 

De  hoc  ipso  ad  Corinthios  prima  : 

Et  ego  quidem  ,  fratres  ,  non  potui  robis  lo- 
qui  quasi  spiritalibus,  sed  quasi  carnalibui; 
quasi  infantibus  in  Christo  lac  vobis  potum 
ded',  non  cscam.  Dum  enim  adbuc  pusilli 
erafis,  non  polcratis,  sednequc  nunc  i  otcUis, 
adhuc  enim  estis  carnalcs.  Ubi  enim  in  vobi» 
aemuiatio  cl  conlentio  et  dissensiones,  nonno 
carnaleseslis,  el  secundum  bomineiu  ambu- 
latis? 

Item  illic  : 

Et  si  babuero  omncm  Cdem  ,  ita  ut  montci 
transferam,  carilalem  autem  non  h  b-jam  , 
nihil  sum.  Et  si  in  cibos  distribuero  omnli 
mea,clsi  tradiderocorpus  meum  utardcam, 
caritatem  aulem  non  habeam,nihil  prolicio. 
Carilas  mnjnanima  est ,  carilas  bcnignaes!, 
carifas  non  semulatur,  caritas  non  a(yit  pcr- 
peram,  non  inflafur,non  irrilalur,  non  co- 
jiitat  malum,  non  gaudet  supcr  injustitiam, 
conlaetatur  autein  in  verilalc.  Omnia  dili.-jit, 
omnia  credii ,  oninia  spcrat ,  omnia  suitinot. 
Caritas  nunquam  excidet. 

Dc  hoc  ipso  ad  Galatas  : 

Diligcs  proximum  tibi  lanquam  te.  Sl  ««- 
icm  mordelisef  incusalis  invicum,  vtdct»  UJ 
ronsumamini  ab  inviccna 


TESTIMONIOPi 
Dc  hoe  ipso  in  epistola  Joannis  : 

In  hocapparentfilu  Dei  et  filii  diaboli.  Om- 
Bis  qui  non  est  justus,  non  est  de  Deo  ,  et  qui 
non  diligit  fratrem  suum.  Qui  enim  fralrem 
fuum  odit ,  homicida  est.  Et  scitis  quia  omnis 
homicida  non  habet  in  se  vilam  aeternam  in 
(0  manenlem. 

Itein  illic  t 

Si  quis  dixerit  quoniam  dlligit  Denm,  et 
fralrem  suum  odit,  mendax  est.  Qui  enim 
«on  diligit  fratrem  suum  quem  videt ,  Deum 
qaem  non  videt  quomodo  potest  diligere  ? 

De  hoc  ipso  in  Actibus  apostolorum  : 

Turba  aufem  eorum  qui  crediderant  anima 
«c  menle  una  agebant ,  nec  f  uit  inter  illos  dis- 
<  rimen  ullum,  nec  quicquam  suum  judica- 
i)  int  cx  bonjs  quae  eis  erant ,  sed,  fuerunt  illis 
orania  communia. 

De  hoc  ipso  ia  eTangelio  cata  Mat- 
thaeum  : 

Si  obluleris  munxis  tuum  ad  altare ,  el  illic 
rccordatus  fueris  quia  frater  tuus  babet  ali- 
quid  adversumte,  relinqueillicmunus  tuum 
antealtare,  et  vade  prius  reconciliari  fralri 
tuo,  et  tunc  veni  et  offer  munus  tuum  ad 
allare. 

Item  in  epistola  Joannis  : 

Dcus  caritas  est ,  et  qui  manet  in  caritate, 
in  Deo  manet ,  et  Deus  in  eo. 

Item  iliic  : 

Qui  dicit  se  in  luce  esse  et  fratrem  suum 
odit ,  mendax  est,  et  in  tenebris  ambulat  us- 
que  adhuc 


UM  LIBER  IIL  ^7» 

Item  illic  : 

Et  verba  viri  peccatoris  ne  timnerJtis ,  qui» 
gloria  ejus  in  slercora  erit  et  in  vermes.  Htv- 
die  extolletur,  et  cras  non  invenietur  :  quo- 
niam  conversus  est  in  terram  suam ,  «t  cog»- 
talio  ejus  periit. 


CAPUT   IV. 

iNnulIogloriandum ,  quandonostrum 
nihil  sit. 

In  evangelio  cata  Joannem  : 

Nemo  potest  quicquam  accipere ,  nisi  dalum 
faerit  illi  de  ccelo. 

Item  in  epistola  Pauli  ad  Corinthios 
prima  : 

Quid  enim  habej  quod  non  accsperis?  Si 
autem  accepisti,  quid  gloriaris  quasi  non  ac- 
eeperis ! 

Item  in  Basilion  primo  : 

Jfolite  gloriari,  neque  loquamini  elata ,  et 
■on  procedat  magniloquentia  ex  ore  vestro, 
quia  Deus  scienliarum  dominus. 

Item  illic  : 

Invalidus  factus  est  arcus  potentlum,  ct 
niurmi  accinctisunt  virtute. 

De  hoc  ipso  in  Machabseis  : 

Jnstura  esi  subditum  Deo  esse,  et  mortalem 
nonparia  Deo  ««nlire, 


CAPUT  V. 

HuMTLTTATEM  ct  quietem  in  omnl- 
bus  tenendam. 

Apud  Esaiam  sic  dicitDominus  Deiwi 

CoElum  mihi  thronus,  et  terra  scabelluia 
pedum  meorum.  Quam  mihi  sedem  aedifica— 
Jjitis ,  aut  quis  locus  ad  requiem  mihi  ?  Omni« 
enim  ista  fecit  manus  mea,et  suntmeaomnia 
isla.  Et  super  quem  aspiciam  alium  nisi  supe» 
humilem  et  quietum  et  trementem  sermonet 
meos? 

De  hoc  ipso  in  evangelio  cata  Mat- 
thseura  : 

Beati  mites,  quoniam  ipsi  baeredltiibttat 
terram. 

De  hoc  ipso  cata  Lucam  : 

Qui  minimus  erit  in  omnibus  TObij,  !uc 
erit  magnus. 

Item  illic  : 

Qui  seextollit ,  humiliabilur ;  et  «Jtli  SO  ht^ 

miliaverit,  e.xaltabitur. 

De  hoc  ipso  ad  Romanos  : 

Noli  altum  sapere,  sed  time.  Si  enim  Dem 
naturalibus  ramis  non  pepercit ,  ne  forte  it«e 
tibi  parcat. 

De  hoc  ipso  in  psalrao  xxxm  : 

Et  humiles  spiritu  salvabit. 

Itera  ad  Romanos : 

Redditeomnibusquae  debcnfur,  ctJl  trllin- 
tum  tributum,  cui  vectigal  vectigal,  cui  ti- 
morcm  timorem,cui  honoremhonorem.  Ne- 
niini  quicquam  debealis,  nisi  ut  invicem  dili- 
gatis. 

Item  in  cvangelio  cata  Matthaeum : 

Diligunt  primum  recumbendi  locum  in 
coenis  et  primam  sessionem  in  synagogis  et 
salutaliones  in  foro  ct  vocari  ab  hominibu* 
Kabbi.  Vos  autem  ne  vocaveritis  Kabbi.  Unm 
esl  enim  vobis  magister. 

Item  in  evangelio  cata  Joannem  : 

Non  est  servus  major  domino  suo,nequ« 
apostolus  major  eo  qui  se  misit.  Haec  scieut^ 
beali  eritis,  si  ea  feceritis. 

Ilem  in  psalmo  lxxxi  : 
Ilumilem  ct  pauperem  justificate. 


iSO 


DIVI CYPRIANI 


CAT»UT  VI. 


Bo^os  quos^iuc  ct  justos  plus  labo- 
rare ,  sed  tuierarc  debere,  (luia  pro- 
iiautur. 

Apud  Salomoncm:- 

Va«i  fijallprobal  fornax,  cthominesjnslos 
tentatio  IribulationLi. 

Ucmiapsalmo  l  : 

Sacrilicium  Deo  spirilus  contriljulatn? ,  cor 
tontritutn  et  hum.li\tuin  Deui  uoi»  dcjijiciet. 

Itein  iti  psalmo  xxxui  : 

Proximu;  C5t  Dominus  contritis  corde,  ct 
huitiilci  spiritu  salrabit. 

Item  iilic  : 

Hlultxspresjurae  jasforum  ,  sed  cx  omnibiis 
illis  liberabit  eos  Dominus. 

Dc  Iioc  ipso  apud  Job  : 

Nudus  exivi  de  utero  matris  mese  ,  nadus 
otiam  ibo  sub  lerram.  Dominus  dedil ,  Domi- 
nus  abstulit.  Sicut  Domino  placuit  ita  fuctuiii 
esU  Sit  nomen  Domini  benedictum.  In  liis 
oinnibus  qucc  conliserant  ei  iiihil  peccavil 
Job  labiis  suis  in  conspeclu  Domiiii. 

Dc  hoc  ipso  ia  evangclio  cata  Mat- 

Ihaeu  n  : 

Bealiplanjentcs ,  quonlam  ipsi  consolabun- 
lor. 

Item  cata  Joannem : 

Uaec  locut  us  sum  vobis ,  ut  in  ttic  paccm  ha- 
beatis..  in  sajculo  aulerii  prcs;uram  liaLebilis  ; 
sed  fidilc,  quoniam  cjo  vici  inundum. 

De  hoc  ipso  ad  Corinthlos  secunda  : 

Datus  C5t  mihistimulus  carnis  mese  ange- 
Itu  satanae  ,  qui  me  colaphizct ,  ut  non  cxlol- 
Lar.  Propter  quod  ter  Dominum  rogavi  ut 
discederet  a  me,  et  dixit  mihi  :  Suflicit  tibi 
gratia  mea.  Nam  virtus  ia  infirraitatc  perli- 
dtur. 

De  hoc  ipso  ad  Roinanos : 

Gloriamur  in  spe  clarllalis  Dei ,  non  solum 
antem  ,  sed  el  glorlamur  in  pressuris ,  scienles 
qaoniam  pressura  tolerantiam  operatur,  to- 
lerantia  autem  probalionem  ,  probatio  auteia 
•jicm.  Spes  autem  non  confundit ,  quia  dilcc- 
lio  Dei  infusa  est  in  cordibus  noslris  psrSpiri- 
tum  sanctum  qui  datus  cst  nobis. 

De  hoc  ipso  cata  .Matthajum  : 

Qaam  lata  el  spatlosa  via  est  qiiic  ducll  ad 
inleritum  ,  ct  multisunt  ([ui  intrant  per  eam  ! 
(^Juain  arla  et  angusta  via  est  quDC  ducit  ad 
vitam ,  ct  pauci  sunt  qui  eam  invcniunl  I 

De  hoc  ipso  in  Tohia  : 

Ubi  sunt  justitia:  t  uoe  ?  Eccc  quae  pateris. 

Item  in  Sapicntia  Salomonis  : 

Inlocis  impiorum  [jcmunt  jusli.  In  illorum 
uut^n  p^r'liliun2m  abun<lal)unt  jiuti. 


c.iPUT  vir. 


Nox  contristandum  Spiritom  sanc- 
luin,  qucm  accepimus. 
Paulus  apostolus  ad  Ephesios: 

Nolilc  conlristare  Spiritum  sinclum  Dci, 
in  quo  sifjnali  estis  in  dic  redernplionij.  Omnis 
aiiiariludo  ct  ira  et  indijnatio  el  cWaur  •( 
biaspheiuia  auferaiUur  a  vubi*. 


CAPUT   VUI. 

laACuxDrAM  Tincendam  essc  ,  ne  co- 
gat  delinfjucre. 
Apud  Salomonem  iu  Provcrbiis  : 

^lclior  est  vir  pallcns  forti.  Qui  eniin  ira- 
cuiuliaiacontiuet  melior  est  quamqui  urbt^m 
capit. 

Item  iliic  : 

Iiiiprudens  eadcm  dlc  cnnntiat  iram  en»i«, 
ab>condit  aulein  inhonoralionem  suiun  <»s<o- 
tus. 

Dc  hoc  ipso  ad  Ephesios  : 

Irascimini,  et  nolile  pcccare.  Sol  noQ  ocei- 
dal  supcr  iracundiam  veslram. 

Ilcm  in  evangelio  cala  Mattha?um  : 

Audistisqula  dictum  est  anliquis,  non  oc- 
ciiies ;  qui  aulem  occideril ,  rcus  cnt  judicio. 
Kjo  auteni  dico  vobisquiaomnis  qui  irascilur 
fratri  suo  siuu  causa  reus  cril  judicio. 


CAPUT  IX. 

Invicem  se  fralres  susliuere  dcbcrc 

Ad  Galatas  : 

In  contemidallone  habenles  imnsquisqTie, 
iic  et  vus  teiitcinini.  Aiterutruin  ondr*  susli- 
ncle,  el  sic  adiuiplebilis  lejjeui  ChrJtlL 


CAPUT  X. 

In  Deum  solum  fideiidnm  ct  in  ipsc 
gloriatidum  esso. 
Apud  Hieremiara  : 

Non  clorielur  saplens  in  saplcntia  sua ,  no- 
quc  {jlorictur  forlis  in  forlitudinesua,  neqiu 
glorielur  dives  in  divitiis  suis,  sedin  hoc  gla 
rielur  qui  gloriatur,  inleUigere  ct  nosse  quo- 
niam  cgo  sum  Doininus,  qui  facio  niisericor 
dlam  et  judicium  ct  jusliliam  super  lerram 
quoniam  in  hii  csl  voluntas  mea,  dicil  Do 
minus. 

Dc  hoc  ipso  in  psilmo  liv  : 
In  Domino  spcravi ,  uon  limebo  quid  t»cU 

niil>.i  Ujiiio. 


TESTIMONlOli 

Item  illic  : 

Kon  nisi  soli  Deo  iabjccta  cst  aniina  mea. 
Ilem  in  psalmo  cxvii : 

Hon  metuam  quid  faclat  milii  bomo,  Do- 
luiniu  mihi  auxilialor  est. 

Item  illic: 

Bonum  est  confulere  in  Domino  qnam  fi- 
dere  in  homine.  Bonum  esl  sperare  in  Donii- 
no  quam  speiare  in  principibus. 

De  hoc  ipso  apiiJ  Dauielem  : 

Besponderunl  autem  Sidrac,  Misac  ,  ef  Ab- 
denago,  et  dixerunt  rcjji  Nabuchodunosot  : 
Kex,  non  opus  est  nobis  dc  hoc  verbo  respon- 
dere  tibi.  Est  enim  Deus,  cui  nos  servimu», 
jiofenseripcre  nos  de  camino  ignis  ardenlis;  ct 
de  manibus  tuis,  rex  ,  liberabit  nos.  Et  i 
iicn  ,  notum  sit  libi  quia  diis  tuis  non  servi- 
m  us ,  et  imaginem  auream  quam  slatuisti  non 
adoramus. 

Item  apud  Hieremiara : 

Malcdictus  homo  quispcm  habet  in  hominc ; 
et  benedictus  homo  qui  fidit  in  Domino  ,  el 
erit  in  Deo  spes  ejus. 

De  hoc  ipso  in  Deuteronomio  : 

Dominum  Deum  tuum  adorabis,  et  illi  soli 
«trTies. 

De  hoc  ipso  ad  Romanos: 

Et  coluerunt  el  servierunt  creaturDe,  re- 
lictocreatore.  Propler  quod  el  Iradidil  illos 
Deus  in  passiones  ijjnominiae. 

De  hoc  ipso  apud  Joannem  : 

Major  est  qui  in  vobis  est  quam  qui  in  boc 
muudu. 


CAPUT  XI. 

EuMqui  fidem  consecutus  esl,  expo- 
sito  priore  homine  coelestia  tantum  et 
«piritalia  cogitare  debere ,  nec  atten- 
dere  adsaeculum ,  cui  jara  renuntiavit. 

Apud  Esaiam  : 

Qujerile  Dominum,  et  cum  invenerifis, 
inTOcatc  eum.  Cum  autem  appropinquaverit 
TObis,  relinquat  impius  vias  suas  ,  et  vir  faci- 
norosus  cogitationes  suas,  et  convertatur  ad 
Dominum,  et  misericordiam  consequetur, 
quia  in  multum  remittet  peccata  veslra. 

De  hoc  ipso  apud  Salomonem  : 

Vidiuniversa  opera  quae  facta  suntsubsole  , 
«t  ccce  omnia  vanitas. 

De  hoc  ipse  in  Exodo : 

Sic  autem  comedefis  eum.  Lumbi  vestri 
pfsecincti,  et  calciamenta  vestra  in  pedibus 
veslrii,  et  bacula  vestra  in  maiiibus  vestris, 
et  ciletit  eum  festinanler.  Pasciia  e$t  cnim 
DorDinL 


uai  LiBER  IH.  ^n 

De  hoc  ipso  in  CYangclio  cata  llai- 
thacum  : 

Nolite  cogitare  dicentes:  Quid  edemus,  aut 
quid  bibemus,  aut  quid  vestiemur?  Hae« 
enim  naliones  inquirunt.  Scil  auteni  paler 
vester  quia  horum  omnium  indigetis.  Qa»- 
rite  primum  regnum  Dei  et  justitiam  eju», 
et  omnia  isla  apponentur  vobis. 

Item  illic  : 

Nolite  cogitare  in  crastinum.  Crastinns  enim 
dies  ipse  cogitabit  sibi.  Sufflcit  diei  maliti^ 
sua. 

Item  illic: 

Nemo  retro  attendens  et  sup^rponens  ms- 
num  .<uam  super  aratrum  aptus  e*t  regi^o 
Del. 

Item  illic  : 

Aspicite  volatilia  coeli ,  quoniam  non  'cmi- 
nant ,  neque  inetunt ,  ncque  coUiguTil  in 
horrea,  et  pater  vesler  cceleslii»  pascil  ili&. 
Xonne  vos  pluris  eslis  illii? 


De  lioc  ipso  cata  Lucam  : 

Sint  lumbi  vesfri  accincti ,  et  lucernre  ar- 
denfes,  ef  vos  similes  honiinibus  expeclrtnli- 
bus  dominum  suum  quando  reninf  a  nmiiii^, 
ut  cum  venerit  et  pulsaverit  aperiant  iUi. 
Beati  servi  illi  quos  adveniens  dominus  inve- 
iierit  vigilanfes. 

De  hoc  ipso  apud  Matthseum  : 

Vulpes  foveas  habent ,  et  volucres  cceli  di- 
versoria,  filius  autem  hominis  non  habet  ubi 
caput  suuin  inclinet. 

Itein  illic  : 

Oui  non  renunfiat  omnibus  quae  sunt  ejiu 
iion  potest  meus  discipulus  esse. 

De  hoc  ipso  ad  Coriiithios  prima  : 

Non  e«tis  veslri.  Empli  enim  eslii  pretio 
inagno.  Clarificafe  et  porlaleDeumiucorpot« 
vesfro. 

Item  illic  : 

Tempus  coUecfum.  Supcresl  erco  ul  cl  qtii 
habent  uxores,  quasi  non  habcnles  siiit,  et 
quiplangunt,  quasi  non  plangentes,  cf  qni 
gaudent,  quasi  non  gaudenfes,  et  qui  emunt  , 
quasi  non  emenfes,  et  qui  po^ident,  quaii 
non  possidentes,  et  qui  hoc  mundo  utunlur, 
quasi  non  utantur.  Praeterjt  enim  figura  hu- 
jus  mundi. 

Item  illic  : 

Primus  homo  de  ferrae  limo ,  sccondiwhomo 
de  cobIo.  Qualis  ille  e  limo  ,  falcs  el  qui  dc 
limo;  etqualiscceiestis,  tales  el  rcelesfcs.  Ouo- 
modo  porfavimus  imaginem  eju»  qui  de  hmt~ 
est,  porlemxis  et  imaf;ineni  eju*  qui  de  «ctlo 
est. 

De  hoc  ipso  adPhilippenses  : 

Omnes  sua  quaerunt,  et  non  qaa»  sont 
Cbrisli ;  quorum  llnLs  est  interitus,  quoruia 


Divr  cypRivNi 


Dei  '-  vooler  csi,  et  {•'orii  in  confuMonem  eo- 
f  um  qui  terrcna  sapiunt.  Nostra  aulem  con- 
Tersalio  in  ocelis  esl ;  iindc  et  salvatorem  ex- 
jicctamus  Dominum  nostrum  Jesum  Chris- 
Inm,  qui  transformabit  corpus  humilitatis 
noslrje  conformatum  corpori  claritatis  suje. 

De  hoc  ipso  ad  Galatas  : 

Mihi  aulem  absit  gloriari  nisl  in  cruce 
Domini  noslri  Jcsu  Christi ,  per  quem  niihi 
inundus  cruciGxus  est ,  et  Cjjo  inuiido, 

De  hoc  ipso  ad  Tiinotheuin  : 

5emo  mililans  Deo  oblifjat  se  molesliis  sae- 
falaribus,  ut  possit  placere  ei  cui  se  probavit. 
Scl  et  si  certaveril  quis,  non  coronabitur, 
niai  legilime  pugnaverit. 

De  hoc  ipso  ad  Colossenses  : 

Si  mortui  cslis  cum  Christo  ab  elementis 
innndi,  quid  tanquam  viventes  in  mundo 
rana  sectaniini? 

Ilem  de  hoc  ipso  : 

Si  consurrexi^lis  cum  Christo,  quae  sur- 
eum  sunf  quaerile,  ubi  Chrislus  est  in  dextera 
Deisedens;  quae  sursum  sunl  sapite ,  non  quae 
tcrrena  sunt.  Mortui  enim  estis,et  vita  ves- 
tra  abicondita  est  cum  Christo  in  Deo.  Cum 
Butem  Chriitus  apparuerit  vita  vestra,  lunc 
et  vos  cum  eo  apparebitis  in  {jloria. 

Ue  hoc  ipso  ad  Ephesios  : 

Exjronite  prioris  conversationis  xeterem  ho- 
jninem,qui  corrumpitur  secundum  concu- 
piicenlias  deceptionis.  Innovamini  autem 
spiritu5  sensus  veslri ,  ct  inauile  novum  ho- 
minem,  eum  qui  secundum  Deum  constitu- 
lus  est  in  justitia  et  sanctilate  el  veritate. 

De  hoc  ipso  in  epistola  Pelri : 

Quasi  hospiles  et  pere.^jrini,  abstinele  tos  a 
carnalibus  desideriis ,  qu<e  militant  adversus 
■nimam ,  con  versalionem  autem  habentes  in- 
ler  {jenles  bonam,  ut  dum  detrectant  de  vo- 
Lis  quasi  de  malifjnis,  bona  opera  vestra  aspi- 
cientes  maQniticent  Deum. 

De  hoc  ipso  in  epistola  Joannls : 

Qui  dicit  se  iii  Christo  manere,  debel  quo- 
modo  ille  ambulavit  et  ipse  amhulare. 

Itcm  illic  : 

Kolile  diligere  mundnm  neqne  ea  quae  in 
wundo  sunt.  Si  quis  dilexeril  mundum,  non 
€.51  caritas  Palris  in  illo  :  quoniam  omne  quod 
in  mundo  est  concupisccntia  carnis  e>'  ,  et 
•  oncupiscentia  oculorum  ,  et  ambitio  saeculi, 
quae  non  cstaPalre,  sed  ex  concupisccntia 
Kcculi ;  el  mundus  transibit ,  et  concupiscen- 
lia  ejus.  Qui  autem  feceril  voluntatcm  Dei 
inanet  in  aeternum,  quomodo  Deus  manct  in 
aelernum. 

Item  in  cpistola  Pauli  ad  Corinthios 
prima  : 

Expurgate  vctus  fermentum  ,  ut  silis  nova 
coit4)eriiu,  ucul  cslis  az>mi.  Nam  et  poKha 


nostrum  immolatn«est  Chrislus.  Ilaquc  fejti 
celebrcmus,  non  in  fermento  veteri,  nequ* 
in  fermento  maliliae  et  nequitiae  ,  jed  in  asy- 
mis  sinceritatL»  el  ventatii. 


C-\rLT   XII. 

NoN  jarandum. 

Apud  Salomonem  :  l 

Vir  multum  jurans  replebitnr  iniqaitate, 
et  non  discedel  a  dorno  ejus  plaga;  et  si  vaiic 
juraverit,  non  justiHcabitur. 

De  hoc  ipso  cata  Matthaeum  : 

Iterum  audistis  quia  dictum  esl  antiquist 
Xon  pefjurabis.  Reddes  aulem  Domino  jura- 
menta  tua.  Ego  autem  dico  vobis  non  juraro 
omnino,  neque  per  coelum ,  quia  thronua 
Domini  est ,  neque  per  terram  ,  quia  scabel- 
lum  est  pedum  ejus ,  neque  per  Jerosolymam  , 
quia  civitas  est  magni  regis.  Neque  per  caput 
luum  juraveris,  quia  non  poles  unum  capil- 
luiii  album  facere  aut  nigrum.  Sit  sern»o 
ve^ter  :  Est,  est  ;  non  ,  non.  Quod  autem  bi« 
aljundantius  est ,  a  malo  esl. 

De  hoc  ipso  in  E,\odo  : 

Nun  accipies  nomen  Domini  Dci  lui  in  ▼•- 
iiur;i. 


CAPLT  XIU. 

NoN  maledicendum. 
In  Exodo  ; 

Non  maledices,  neque  prlocipi  populi  tai 

ilelraxeris. 

Itera  inpsalmo  xxxm  : 

Quisest  homo  qui  vult  vitam  et  amat  rider* 
dies  bonos?  Conline  linguam  tuam  a  maio, 
ct  labia  tua  ne  loquantur  dolum. 

De  hoc  ipso  in  Levitico  : 

Et  locutus  est  Dominus  ad  Moysen  dicen»  : 
Produc  eum  qui  maledixerit  foras  exlra  cist  ra, 
et  imponent  omnes  qui  audierunt  manu«  ■ 
suas  super  caput  ejus,  et  lapidabit  eum  om-  f^ 
nis  synagoga  liliorura  Israel. 

De  hoc  ipso  in  epistola  Pauli  ad  Ephe- 
sios : 

Omnis  sermo  malus  de  ore  reslro  non  pro- 
cedat,sed  bonus  ad  aedificalionem  fidei,  ut 
dcl  gratiam  audientibus. 

De  hoc  ipso  ad  Roraanos  : 

Bencdicentes ,  et  non  malediccnles. 

Dc  hoc  ipso  in  evangelio  cata  Mat- 
tha3um  : 

Qui  dixeril  fratri  sao  falue,  rtaicrit  in  f 

bcnnam  ignis. 


Tr-STi:.!ONIOR 
De  hoc  ipso  caia  euiuiem  Matthaeum : 

Dico  autem  vobis  quia  omnc  verbum  olio- 
»nm  qiiod  locuti  fuerint  homines,  reddent 
proeo  rationem  in  die  judicii.  De  sermonibus 
enim  tuis  justiUcaberis,  et  de  sermonibus  luis 
coudexunai}eris. 


CAPUT   XIV. 

NuKQUAM  mussitandum,  sed  circa 
omnia  quae  acciduiit  henedicenduai 
Deum. 

Apud  Joh  : 

Dic  verbum  aliquod  in  Dominum,  et  mo- 
rere.  At  ille  inluitus  eain  di.xit  :  Tanquam 
una  cx  ineptis  mulieribus  locuta  es.  Si  bona 
excepimus  de  manu  Domini,  mala  cur  non 
tolerabimus?  In  his  omnibus  quae  acciderunl 
ei  nihil  peccavil  Job  labiis  suis  in  conspeclu 
Domini. 

Item  illic  : 

Animadvertisli  ad  puerum  meum  Job? 
T?on  enim  est  similis  illi  quisquam  in  terris, 
homo  sine  querela,  verus  Dei  cultor,  absti- 
«ens  se  ab  omni  malo. 

Do  hoc  ipso  in  psalmo  xxxiii : 

Benedicam  Dominum  in  omni  tempore , 
scinper  laus  ejus  in  ore  meo. 

De  hoc  ipso  in  Numeris : 

Desinat  niurmuratio  eorum  a  me,  et  non 
morientur. 

De  hoc  ipso  in  Actihus  apostolorum  : 

(  irca  mfdiaiu  aulem  noctem  Paulus  et  Si- 
Jas  oraiilcs  jrratias  agebanl  Deo.  Audiebanl 
auleiu  eos  vincti. 

Jtem  in  epistola  Pauli  ad  Philippen- 

Be>  : 

Omnia  autem  pro  dilectione  facientes  sine 
luurmurationibus  et  re|>ulationibu$ ,  ut  silis 
sine  querela  et  immaculati  fiki  Dei. 


CxlPUT  XV. 

Ad  hoc  tentari  homines  a  Deo  ut 
probentur. 
In  Genesi : 

El  tenlavit  Deus  Abraham,  et  dJxit  ad  il- 
lum  :  Accipe  fiiium  tuum  unicum  quem  di- 
Ji!jislsaac, et  vade  in  ferram  altam,  imponens 
illum  ibi  in  holocaustum  hostiam,  in  unum 
ex  montibus  de  quo  tibi  dixero. 

De  hoc  ipso  in  Deuteronomio : 

Tentat  Dominus  Deus  vesler  vos,  ut  sciat  si 
dihnriiis  Doiuinum  Deum  vestrum  ex  tolo 
curde  vestro  et   ex  tola  auiuia  vestian 


UIVT   LIBER  Iir.  2f!l 

De  hoc  ipso  in  Sapicnlia  Saloraonis: 

Etsi  coram  hominibus  tormenta  passi  sunl , 
spes  eorum  immortalitale  plena  esl  ;  et  in 
paucis  vexati ,  in  mullis  bene  disponentnr, 
quoniam  Deus  tentavit  iilos  et  invenit  illo» 
dijjnos  se.  Tanquam  aurum  in  fornace  pro- 
bavit  illos,  el  quasi  holocausta  hoslia;  accepit 
illos.  Et  in  tempore  erit  respectus  illoruin» 
judicabunt  nationes,  et  dominabunlur  po- 
pulis,  et  regnabit  dominus  eorum  in  perp»- 
tuum. 

De  hoc  ipso  in  Machaha?is  : 

Abraham  nonnc  in  tentalione  inTenfus  e»t 
fidelis,  et  deputalum  est  ei  ad  jusliliam? 


CAPUT  XVI. 

De  hono  martyrii. 

In  Proverbiis  Salomonis  : 

Liljcrat  de  malis  animam  marlyr  fidcli?. 
Ilem  illic  : 

Tunc  slabTinf  jusfi  In  ma{^na  constantia  ad- 
veisus  eos  qui  se  angusliaverunt  et  qui  ahslu- 
lerunt  labores  eorum.  Videntes  turbabunlur 
timore  liorribili,  et  mirabuntur  in  subila- 
lione  insperatse  salutis  ,*  dicenles  infer  se,  poR- 
nitentiarn  habentes,  et  per  angustiam  spiritua 
;;ementes  :  Ui  sunt  quos  aliquando  habuimiu 
in  derisum  et  in  simihtudinem  improperii. 
iVos  insensati  vilam  illorum  seslimabamus  in- 
saniam  et  finem  illorum  sine  honore.  Quo- 
modo  computati  sunt  inler  filios  Dei  et  inler 
sanclos  sors  illorum  est  ?  Erpo  erravimus  a  via 
verilatis,  et  justitiie  lumen  non  iuxit  nobis, 
et  sol  non  est  ortus  nobis.  Lassati  sumus  in 
iniquitalis  via  et  perditionls,  el  ambulavimua 
jolitudines  difficiles  ,  viam  autem  Domini  ig- 
noravimus.  Quid  nobis  profuit  superbia,  aut 
quiddivitiarum  jactatio  contulit  nobis?  Trai»^ 
sierunt  omnia  illa  tanquam  umbrft. 

De  hoc  ipso  in  psalmo  cxv  : 

Preliosa  in  conspectu  Domini  mors  sancto* 
rum  cjus. 

Ilein  in  psalmo  cxxv  : 

Qui  seminant  in  Iacrymi$,in  exultatione 
metent.  Ambulantesambulabant  et  plorabart 
millentes  semina  sua ,  venientes  autem  v«- 
nient  in  exultatione  tollentes  gremia  sua. 

De  hoc  ipso  in  evangelio  cata  Joai*- 
nem  : 

Quiamatanimam  suam  perdet  illaln;et  qui 
odit  animam  suam  in  isto  saeciUo  ,  in  vitan 
scternam  inveniet  illam. 

Itera  illic  : 

Cum  aulem  tradiderint  tos,  nolile  C0gi1ar« 
quid  loquamini.  Non  cnim  vos  esti»  qui  lo- 
quimini,  sed  Spiritus  Palris  veslri  qui  loqui- 
tur  in  vubii. 


D  n'  I  c  Y  r  n  I  \  n  r 


•S'4 

IlcmilUcs 

Veniet  Lora  ul  omnlj  qui  inlcrCcit  tos  ar- 
Jiilrctur   ofllciuni  se  Deo  farere.  Seil  el  lioc 
facien»    quoiiiatn   non   cognoverunl   Patreni  ; 
Deqae  me.  ' 

De  hoc  ipso  cata  Matthocum  : 

■Beallqiii  perseculionem  pn£5i  fiierinl  prop-  ■ 
ler  juslitiam  ,  quoiiiam  ipsorum  csl  regnuni  ; 
tctlorum. 

Itcm  illic  : 

Fe  timuerilLs  eoi  qui  occidunt  corpus. 
•flimam  aulem  non  possunt  otcidere.  >la«;is 
Butem  meluite  euin  qui  pole»l  animaiu  ei 
corpus  occidere  in  gehcnnain.  i 

Itcm  illic  :  | 

Qnicunque  me  confcssus  fueril  coram  ho-  | 
minibus,  et  cko  confilchor  illuni  corain  palre 
meo  qui  in  ccelis  esl.  Qui  auleiii  ine  nej^ave-  i 
rit  coram  hominibus,  et  cjo  negabo  eum  co- 
rani   palre  meo  qui  in   ccelis  e^t.  Qui  autem  1 
RUtinucrit  usque  in  finem  ,  hic  salvus  eril. 

De  Iioc  ipso  cata  Lucam  : 

Bcali  erilis  cum  vos  oderint  homines,  et 
l^araTcrint  vos  et  expulerint,  el  maledixe- 
Tinl  nomini  vestro  quasi  nequam  propter 
Ciium  bominis.  Gaudele  in  illa  die  ct  exul- 
late.  Eccc  cnim  merces  vestra  xnuJta  est  in 
«ociis. 

Item  illic  : 

Amen  dico  Tobis,  nemo  cst  qni  relinqtiat 
flomum  ,  aut  parenles ,  aut  fralres,  aut  uso-  '. 
rem,aul  filios  propter  regnum  Dei,  el  non 
recipiat  seplies  lantum  in  islo  temporc,  in  sae- 
culo  autem  fuluro  vilam  «ternanu" 

De  hoc  ipso  in  Apocalypsi : 

n  cum  aperuisset  quinlum  sijjnum,  vidi 
«nharaDei  animas  occisorura  propler  ver- 
bam  Dei  et  marlyrium  suum  ,  et  clamave- 
mnt  magna  vocc  dicenles :  Quousquc,  Do- 
mine  sancluset  verus,  non  judicas  et  vindicas 
■anQuinem  nostrum  de  his  qui  in  tcrris  inha- 
bilanl  ?  El  dalse  sunt  cis  singulis  stolse  albae  , 
«(  dictum  esl  eis  ut  requiescerent  brevi  adhiic 
tempore  doncc  iniplcatur  numerus  constrr- 
Torum  et  fralrum  eorum,  quique  postea 
•ccidentur  exemplo  ipiorum. 

Item  illic  : 

Post  haec  vidi  larbam  multam  ,  (pjam  di- 
niimerare  cx  hisncmopoleral.ex  omni  fjenle 
ct  cx  omni  tribu,et  ex  omiii  populo  et  lin- 
f  ua  ,  stantes  in  cons|>ectu  throni  et  in  con- 
ipectu  .\|;ni,et  crant  amicli  ilolas  albas,  el 
palm^e  fuerunt  in  manibus  eorum  ,  et  magno 
elamorc  dicebant  :  Salus  Dco  noslro  sedcnti 
luper  thronum  et  Ajino.  El  respondit  unus  cx 
tenioribis  dicens  mihi  :  Qui  amicli  sunt  slolis 
•Ibis  qui  sunt  ct  unde  venerunl  ?  El  dixi  ei  : 
Domine  mi ,  tu  scis.  Et  ait  mihi  :  Hi  sunt  qui 
Tcncrunt  ex  ma(;na  tribulationc,  et  laverunt 
•lclas  sua5,et  candidas  cas  fecerunt  in  san- 
guinc  Agni.  Idcoiunl  in  con<nccla  throniDci, 


et  icrviunt  ei  dichus  et  noctibns  in  templo 
cjus  ,  ct  is  qui  «edet  in  throno  inhabitaLit  lu- 
per  cos.  Neque  esurient  nequesitient  unquam, 
scd  neque  sol  super  cos  cadct ,  ncque  ullum 
aestum  patientur  :  quoniam  Apnus  qui  in  mo- 
dio  throni  est  teget  eos,  et  deducet  eos  ad  fon« 
lcs  vilae  aquarum  ,  et  db-lcrjet  Deut  oninem 
lacrymam  ex  oculis  eorutu. 

Item  illic  : 

Qui  vincet,  daho  flli  cdcro  de  li^no  v.tdS 
quod  cst  in  paradiso  Dei  luei. 

Item  illic  : 

E;to  Cdelis  usquc  ad  morlcm  ,  cl  dabo  tibi 
coronam  vitas.  lieali  crunt  (jui  vi|;ilabunt  et 
servabunt  veslinienla  sua  nu  nudi  «mtujewl 
et  videant  turpiludinein  suam. 

De  hoc  ipsoPaulus  ad  Timotheum  ia 
secunda  : 

Ego  jam  delibor,ct  lempus  instat  meae  as- 
sumptionis.  Bonum  agoncia  ccrtavi  ,cursum 
perfeti  ,  fidem  servavi.  Jam  superest  nuhi 
( orona  jusliliae  ,  quam  uiihi  rcddet  Dom  nu« 
in  illo  die  juslus  judcx,  non  soluni  aulcm 
inihi ,  sed  et  omnibui  qui  dilexeriot  <»dveH- 
tuni  e}m. 

De  hoc  ipso  ad  Romanos  : 

Sumus  filii  Dei,  Si  autcm  lihi.el  hseredes 
Dei,  cohaeredes  autem  Chrisli :  siqui Jein  t-oiJV- 
patiamur,  ut  et  coiiimacniCcemur. 

De  hoc  ipso  in  psalmo  cxtiii  : 

Beafi  qui  irnmaculati  sunt  in  via  ct  qni  am- 
hulant  in  lege  Domini,  Beati  q\ii  perscrulii»- 
turmarlyria  ejiLS. 


C.VTLT  XVII. 

MiNORA  e«.>c  quae  in  sceculo  paLimur 
quam  sit  prxmium  quod  prouiissum 
est. 

In  eplstola  Pauli  ad  Romanos  : 

"Son  sunt  condignae  passiones  huju.«  'empo- 
ris  ad  superventuram  claritalem  quae  r«:vcU- 
bilur  in  nobis. 

De  hoc  ipso  in  Machahais  : 

Domine,  qui  sanclam  habes  gcienliim, 
manifestum  e>t  quia  cum  possem  a  morte  li- 
bcraii,  durissimus  dolorcs  corporis  loiero, 
flajellis  vapulans,  aninio  aulem  propler  lui 
ipsius  melum  libenler  haec  patior. 

Itcm  illic  : 

Tu  quidem  impolens  cx  hac  rrasrnli  Tita 
nos  perdis.  Sed  mundi  rex  dcfuntlos  nos  pro 
suis  legibusin  aetcrnam  Titae  reiurrccLioaera 
suscilabit. 

Item  illic  : 

Polius  est  ab  hominibns  morli  datoi  c^pe» 
lare  spem  a  Dco,  ilcriiTri  ab  ip<o  susril.ifidoft. 
Tibi  enim  rc^urreclio  in  vilam  ooa  cril. 


Item  illic 


Potcstatem  inter  hoTnincs  habens,  cnm  sis 
rorruptibilis,  facis  quod  vis.  Noli  aulem  pu- 
lare  genus  noslrum  a  Deo  esse  derelicfnm. 
.Sttstine  et  vide  magna  poteslas  ejus  qualiter  te 
«t  semen  tuum  torquebil. 

Itein  illic  : 

Koli  fruslra  errare.  Nos  enim  propter  nos- 
metipsos  haec  patimur  peccantes  in  Deum 
nostrum.  Tu  aulem  ne  te  existimes  impuni- 
Wum  futurum,  aggressus  pugnare  cum  Deo. 


TESTIMONIORUM  LIBER  IIL  2<?r, 

domini  sui ,  et  non   paruerit   voluntall  ejus, 
vapulabit  multis. 

In  epistola  Joannis: 

Qui  autem  fecerit  voluntatem  Dei  man«t 
in  aeternum  ,  quomodo  et  ipse  manet  in  aet«r- 
num. 


CAPUT  xvm. 

DiLECTiOKi  Dei  et  Christi  nihil  prae- 
poaendum. 
In  Deuteronoinio  : 

DiligesDominumDeumluum  detoto  corde 
tno  «1  do  tota  anima  tua  et  de  tola  virlute 
(aa. 

Item  in  eyangelio  cata  Matthaeum  : 

Qui  amat  patrem  aut  matrem  super  me 
non  est  me  dignus ;  et  qui  amat  filium  aut 
filiam  super  me  non  est  me  dignus ;  el  qui 
non  accipit  crucem  suam  et  sequitur  me  non 
est  meus  discipulus. 

Item  in  epistola  Pauli  ad  Romanos  : 

Quis  nos  separabit  a  caritate  Christi ,  pres- 
SQra,an  anguslia,  an  persecutio,  an  fames, 
an  nuditas,  an  periculum ,  an  gladius,  sicut 
scriptum  est  :  Quoniam  causa  tui  occidimur 
tota  die  ,  depulali  sumus  ut  oves  victimae  ;  sed 
in  his  omnibus  supervincimus  pro  eo  qui  di- 
lesit  nos. 


I 


CAPUT  XIX. 


VoLUNTATi  non   nostrae,  sed  Dci, 
obtemperandum. 
la  evangelio  cata  Johannem  : 

Kon  descendi  de  coelo  ut  faciara  volunla- 
tera  meam,£ed  volunlatem  ejus  qui  me  misit. 

De  hoc  ipso  cata  Mattha3um  : 

Pater,  si  fieri  potest,  transeat  a  me  calix 
iste;  veruntamen  non  quod  ego  •volo,  sed 
quod  tu. 

Itcm  in  prece  quotidiana  : 

Fiat  voluntas  lua  sicut  in  ccelo  et  in  terra. 

Item  cata  Matthseum  : 

Kon  pmnis  qui^mihi  dicit,  Domine,  Domine, 
Introibit  in  regnum  ccElorum,sed  is  qui  facil 
voluntatem  patris  mei  qui  in  coelis  esl,jpse 
inlroibit  in  regnum  ccelorum. 

Item  cata  Lucam  : 

111«  autsm  »ervw  qui  cojnoKlt  Tolnntatem 


CAPUT  XX. 

FuNDAMENTUM  ct  firmamcntum  «p«i 
et  fidei  csse  timorein. 
In  psahno  cx  : 

Initium  sapienli^  timor  Domini. 

De  hoc  ipso  in  Sapientia  Salomonij : 

Initium  sapientiae  metuere  Deum. 

Kera  in  Proverhiis  ejusdem  : 

Beatus  horao  est  qui  veretur  omnia  per 
inetum. 

De  hoe  ipso  apud  Esaiam  : 

Et  super  quem  alium  respiciam  nisi  snprr 
humilem  et  quietum  et  tremenlem  setmoncs 
meos? 

De  hoc  ipso  in  Genesi: 

Et  vocavit  eum  angelus  Domini  de  ctplo  , 
et  dixit  illi :  Abraham  ,  Abraham.  Ille  aulem 
dixit :  Ecce  ego.  Et  dixit :  Noli  imponere  ma- 
num  luam  super  puerum  ,  neque  feceris  ilK 
quicquam.  Nunc  enim  cognovi  quoniam  ti- 
iries  Deum  tuum  et  non  pepercisli  fiUo  ttM> 
dilectissimo  propter  me. 

Item  in  psalmo  secundo : 

Servite  Domino  in  timore  et  exuUate  ci  i« 
tremore. 

Itom  in  Deuteronomio  Dei  vox  ad 
Moysen  : 

Convoca  ad  me  populnm ,  el  audiant  rerba 
mea,ut  discant  timere  me  omnibus  diebas 
quos  ipsi  vivcnt  super  terram. 

Item  apud  Hieremiam: 

Ecce  dies  veniunt,  dicil  Dominns,  ct  con— 
summabo  super  domum  Israel  et  in  dom« 
Juda  testamentum  novum,  non  secundu/a 
teslamentum  quod  disposueram  patribus  eo- 
rum  in  die  cum  apprehendi  manum  illorum 
educere  eos  de  terra  jEgypli ,  quia  non  per- 
manserunt  in  testamenlo  meo ,  et  ego  neglexi 
eorum  ,  dicit  Dominus  ,  quia  hoc  teslamen— 
lum  quod  disponam  domui  Israel.  Posl  dies 
illos,  dicit  Dominus,dans  legem  nieam  ij» 
sensu  eorum  scribam  illam,et  ero  iUis  In 
Deum  ,  et  ipsi  erunt  mihi  in  plebem  ,  et  noa 
docebunt  unusquisque  fratrem  suum  diten^ 
tes,Cognosce  Dominum;  quia  pmnes  scient 
meaminore  usqueadmaximum  eorum,quia 
propitius  ero  iniquitatibus  eorum ,  et  pecca- 
torum  eorum  non  ero  memor  amplius.  9t 
exallatum  fuerit  ccelism  in  sublime,  dicit 
Dominus,  «l  siUwnJilial^  fnerit  lerra  deor- 


286  DIVI   CY 

nun,  at  ego  non  reprobabo  genus  Israel,  dicil 
Dominus,  pro  omnibus  quae  fecerunl.  Ecce 
ego  confrregabo  eos  ex  omni  lerra  qua  dispersi 
iJios  in  ira  et  in  furore  meo  et  in  exacerba- 
lionemagna,  et  conteram  illos  in  locum  is- 
Inm,  et  relinquam  illos  in  pavore,  et  erunt 
mihi  in  plebem ,  et  ero  illis  in  Deum  ,  et  dabo 
tlli^  viam  alteram  et  cor  aliud  ,  ut  timeant 
me  omnibus  diebus  in  bono  cum  filiis  suis, 
ct  consummabo  eis  testamentum  alernum 
«[uod  non  avertam  post  iilos,et  timorem  dabo 
izi  cor  eorum  ut  non  discedant  a  me,  et  visi- 
tabo  «uper  illos  benefacere  illis  et  plantare 
illo>  in  terra  sua  in  flde  et  in  omoi  corde  et  in 
Mnni  animo. 

Item  in  Apocalypsi : 

Et  viginli  quatuor  seniores  in  consneclu  se- 
dcntei  in  thronis  suis  ceciderimt  siipra  faties 
suas  et  adoraverunt  Deum  dicentes  :  Gralias 
agimustibi,  Doraine  Deus  omnipoiens ,  qui 
e^  et  qui  fuisti,  quod  accepisli  poteslalem 
tuam  magnam  et  regnasli,  et  genles  ira!.-e 
sunt ,  el  venit  ira  tua  et  lempus  quo  dc  mor- 
tuis  judicetur  et  delur  merces  servis  tuispro- 
phelis  e»  sanctis  timentibiis  nomen  tuum  pu- 
iillis  et  m:ignis,  el  disperdere  eos  qui  corru- 
perunl  leriam. 

Itein  illic  : 

El  vidi  alium  angelnm  volanlem  pcr  mc- 
dium  ccElum  habenlem  evangelium  perenne 
evangelizare  sedentibus  super  terram  et  in 
omnes  naliones  et  Iribus  et  linguas  et  populos 
diccnlem  voce  magna  :  Timele  Deum,  et  date 
ci  honorem,  quoniam  venil  hora  judicii  ejus, 
ct  adorafe  eum  qui  fecit  coeluni  el  lerrajn  et 
inare  et  fontes  aquarum. 

Item  illic  : 

Et  vidi  quasi  mare  vitreum  mixtnm  igni, 
et  pascentes  beslias  cum  agnis  ejus,  et  nunie- 
rus  nominis  cjus  cxliui  :  stanles  supra  mare 
Titreum  habcntes  cilharas  Dei,  et  cantant 
canticum  Moysi  servi  Dei  et  canticum  agni 
dicsnles;  Magna  et  mirabilia  opera  tua,  Do- 
Diine  Deus  omnipolens,  jusla;  et  verje  viae  tu:e 
»unt,  rex  gentiuni.  Quis  non  timeat  et  del 
honorem  nomini  tuo ,  quia  solus  pius,  et  quo- 
niam  onincs  nationes  venient  ct  adorabunt  iii 
eonspcctu  tuo  ,  quoniam  justitisc  tuae  mani- 
festatae  sunt. 

Item  in  Daniele  : 

Fuit  vir  habitans  in  Babylonia ,  cui  nomcn 
erat  Joacliim  ,  et  accepit  uxorem  nomine  Su- 
lannam  filiam  Hclchiae  formosam  val  .e  ct 
linientem  Deum  ;  et  erant  parenles  cjus  justi, 
ct  docuerunt  Hliam  suam  sccundum  legein 
Ho^si. 

Itera  in  Danicle  : 

El  sumus  huniiles  in  omnl  terra  hodie 
propler  peccala  nostra,ct  non  est  lioc  tem- 
j)orc  princeps ,  neque  prophetes ,  nequc  dux, 
nequc  holocausta,  neque  oblalio,  neque  hos- 
tJa,  neque  Ihiis,  neqiio  locus  sacrificare  co- 
rkm  te  cl  invcnire  miiericorJiam  it  le,  el  in  , 


PRIANI 

anima  et  spiritu  humiiitatis  arceplos  nos  haJ  c» 
ut  holocausli  viclimas  arietum  el  tauroruui 
el  qiiasi  mulla  millia  agnorum  qui  sur,l  pin- 
guissimi.Sic  fiat  hoslia  iioslra  coram  te  hodie, 
el  consumetur  poleslas  illorum,quoniaiu  non 
erubescent  qui  conhdunt  in  te.  El  nunc  se- 
quimur  tolo  corde  nostro,  et  timemus  et 
qujerimusfaciem  tuam.  Ne  nos  in  opprobrium 
tradas,  sed  fac  nobiscum  secundum  tranquil- 
litatem  tuam,  et  secundtim  multitudinem 
misericordiae  tuai  libera  nos. 

Item  illic  : 

Et  rex  vehementer  gavisus  est,'ct  jusslt 
Danielem  de  lacu  leonum  cjiti;  et  nihil  ei 
nocucrunt  leones,  quia  conCdcbat  et  credi- 
derat  in  Deo  suo.  Et  jussit  rex ;  et  perdux»- 
runl  illos  homines  qui  accusaverant  Danie- 
lem,  et  miserunt  illos  in  lacu  leonum  et  uxf>- 
res  eorum  et  nalos  eorum.  Et  antequam  pep- 
vcnirent  in  pavimentum  lacus  ,  apprehensi 
sunt  a  leonibus,  el  omnia  ossa  eorum  commi- 
nuerunt.  Tunc  Darius  rex  scripsil  omnibus 
gentibus,  tribubus,  et  linguis  quae  sunt  in 
regno  meo  :  Pax  sit  vobiscum  a  facie  mea. 
Censeo  et  ago  ut  hi  omnes  qui  sunt  in  regno 
meo  sint  timenles  et  trementes  summum 
Deum  cui  servit  Daniel,  quia  ipse  est  Dominus 
vivus  et  perniancns  in  saecula,  ct  rejinum 
ejus  non  transibit ,  et  dominalio  ejus  in  pur- 
petuum  ambulat,  et  solus  facit  signa  et  pro- 
digia  et  mirabilia  in  coelo  et  in  terra,  qui  cri- 
puit  Daniclem  de  lacu  leonum. 

Item  in  Miclicca : 

In  quo  adsequar  Dominum  et  adprehen— 
dam  illum  in  sacrificiis,  in  holocauslornalis, 
in  vitulis  anniculis,  si  accepto  favet  Dominua 
in  millibus  caprarum  pinguium?  aut  dabo 
primiliva  mea,  impictatis:  fructum  venlri» 
mei,  peccatum  anini<e  meae.  Rcnunliatuni 
libi  est ,  homo,quod  bonum  ,  aut  quod  Do- 
minus  exquirit,  aUud  nisi  ul  facias  juditiiim 
et  juJtiliara,  et  diligas  niiieritordiam  el  para- 
lus  sis  ut  eas  cum  Domino  Deo  tuo.  Vox  Do- 
niiiii  in  civitale  invocabitur ,  et  timenles  no- 
men  ejus  salvabit. 

Itera  in  Michsea : 

Pasce  populum  tuum  in  virga  tua ,  otcs 
hxreditatis  tuae  ,  et  habitantes  separalim  ton- 
vcllc  in  medio  Carmclo.  Parabunt  IlasjTiim  et 
Galadim  stcundum  dies  saeculi,  et  secnndum 
dies  profcctioriis  eorum  a  terra  .^Egypti  os- 
ten.lam  illis  mirabilia.  Vidcbunt  genlcs  et 
confundentur  cx  omni  forlitudine  sua,  ct 
superponent  nianusin  os  suuni.  Auresillorum 
exsurdabunlur,et  lingcnl  pulvercin  quoinoiio 
serpenles.  Trahentes  terrani  conturbabunlurt 
el  lingenl  pulverem.  In  conclusione  sua  ad 
Dominum  Deum  suum  expavestenl.  et  lime- 
buiit  abs  te.  Quis  Deus  quoinodo  tii,elevanj 
injuslitiam  ct  transgrediens  irapietatcs.' 

Et  in  Naura  : 

Monlcs  commoli  sunl  ab  eo,  et  colles  con- 
Iremuerunt,  cl  dcnudala  c>t  lerra  anle  fa- 
ciem   ejus   cl  omncs   qui  inhabilant  iiiam. 


TESTIMONIOR 

^-facieirae  ejus  qtiissustinebit,  et  quis  resistit 
in  ira  animi  ipsius?  Animatio  ipsius  fluere 
tacit  principatus  ,  et  petrse  dissolutae  sunt  ab 
illo.  Bonus  Dominus  illis  qui  eum  sustinent 
in  die  pressurje,et  cognoscens  illos  qui  eum 
timent. 

Item  in  Aggaeo : 

Et  audivit  Zorobabel  fillus  Salathiel  de 
tribu  Juda,  et  Jesus  filius  Josedech  sacerdos 
magnus  et  omnes  qui  superfuerunt  de  populo 
Toces  Domini  Dei  sui,  quoniam  misit  illum 
Dominos  ad  illos,  et  timuit  plebs  a  facie  Dei. 

Item  in  Malachia : 

Teslamentum  f  iiit  cum  vita  et  pace,  et  dedi 
Ulis  limorem  timere  me  a  facie  nominis  mei. 

Item  in  psalmo  xxxm  : 

Tiraete  Dominum  omnes  sanctiejus,  quo- 
niam  non  est  inopia  eis  qui  eum  metuunt. 

Item  in  psalmo  xviii : 

Timor  Doraini  castus  perseverans  in  ssecula 
naeculorunu 


CAPUT  XXI. 

NoN  temere  de  altero  judicandura. 
lu  evangelio  cata  Lucam  : 

Kolite  judicare,  ne  judicemini ;  nolite  con- 
deranare,  ne  condemneminL 

De  hoc  ipso  ad  Romanos : 

Tu  qui  es  qui  judicas  alienum  servum  ?  Do- 
mino  suo  stat  aut  cadit.  Stabit  autem.  Polens 
eit  enini  Deus  staluert;  eum. 

Et  itcrum  : 

Quare  sine  excusatione  cs  ,  o  bomo  omni»; 
qni  judicas.  In  quo  enim  judicas  alium ,  le 
ipsum  condeuinas.  Eadum  enim  agis  quie  ju- 
dicas.  Speras  aulem  tu ,  qui  judicas  eos  «jsti 
mala  aj^unt  et  eadem  facis,  quia  ipse  effugies 
judicium  Dei? 

Iteiu  in  epistola  Pauli  ad  Corinthius 
prima  : 

Kl  (lui  se  putat  stare,  videat  ne  cadaf. 

Kt  iterum  : 

Si  quisse  puiat  scire  aliquid,  nondnm  scil 
qTiemadmodura  oporteat  eum  scire. 


CiVPUT  XXII. 

AcCEPTA  injuria  remittendum  et  ig- 
noscendum. 
In  evangelio  in  prece  quotidiana  : 

Remitle  nobis  debita  nostra,   sicul  el  iios 
remitlimus  debitoribus  nostris 

Itera  cata  Marcum : 

£t  cum  sleteritis  ad  oratione.Tj ,  reniiltite  $i 


UM  LIBER  Iir.  287 

quid  habetis  adversiis  aliquem,  ut  et  Paler 
vester  quiin  ccelis  est  reniilt;it  veslra  peccala 
vobis.  Si  autem  vos  non  dimiseiitis,  nequa 
Pater  vester  qui  in  cceiisest  dimiUcl  vobis  pec- 
cata  vestra. 

Item  illic  : 

In  qua  mensura  rnensi  fueritii,  in  ea  re» 
metietur  vobis. 


CAPUT  xxni. 

ViCEM  malis  non  reddendain. 
lu  epistola  Pauli  ad  Romanos  : 

Nemini  malum  pro  malo  reddentej. 

Item  illic  : 

Non  vinci  a  malo ,  sed  vince  in  bono  ixm- 
lum. 

De  hoc  ipso  in  Apocalypsi : 

Et  dixit  mihi,  ne  signaveris  verba  prophe- 
tiae  librihujus,  quia  jam  tempus  in  pro.^^imo 
est,ethiqui  perseverant  nocere  noceanf,  et 
qui  in  sordibus  est  sordescat  adliuc,  justii* 
autem  adhuc  justiora  faciat,  similiter  et  sanc- 
tus  sanctiora.  Ecce  venio  cito,  el  merces  rnpa 
iiiecum  esl  redilere  Tinicuique  ttLundum 
facta  sua. 

CAPUT  XXIV. 

NoN  posse  ad  Patrem  perveniri  nisi 
per  Filiura  ejus  Jesum  Cliristura. 
In  evangelio  cata  Joannem  : 

E[{o  sum  via,  verilas,  et  vita.  Nemo  YKuit 
ad  Patrem  nisi  per  iiie. 

Item  illic  : 

Ego  sum  ostium.  Per  me  si  quis  introierit 
salvabitur. 


CAPUT  XXV. 

Ad  regnum  Dei  nisi  haptizatus  et  ro- 
n;»tus  quis  fuerit  pervenire  nou  posi>e. 
Iii  evangelio  cata  Joaiinem  : 

Nisi  quis  renatus  fuerit  ex  aqua  et  spiritu, 
non  potest  introire  in  regnum  Dei.  Quod  eniia 
natum  est  de  carne  caro  esl ,  et  quod  natuia 
est  de  spirituspiritus  est. 

Item  illic  : 

Nisi  ederitis  carnem  fiHi  hominls  et  bih*- 
ritis  sanguinem  ejus,  non  habeLitis  vitain  m 
vobis 

CAPUT  XXVI. 

PARUMesse  baptizari  etcucharistsara 
accipere.  uisi  quis  faclis  ctopere  prcH* 
ficiat. 


fSJ5  DIVI  Cl 

lu  epistola  PauU  aJCoriuthios  priuia  : 

Xe^cilb  qtiia  qui  in  sladio  currunl ,  omne* 
^uidem  currunl,  unus  tamen  accijjil  pal- 
u^don  ?  Sic  currile  nl  orcupelis.  Et  illi  quiden. 
mt  corru(;tibt;ern  coronaiii  accjpiant,  nos  vero 
mrorrupiani, 

In  erangelio  cata  Matthaeum  : 

Oatnii  arbor  non  faciens  fructum  bcnam 
•Kcjdcturel  in  ijnera  niillelur. 

Item  illic  : 

Mulli  mihi  dicent  in  illa  die  ,  Domine.Do- 
Kiiic.  nonne  in  noinine  luo  prophetavinius , 
«(  in  noniiiic  tuo  daeiiionia  excluiiiiius,ct  in 
tuo  nomine  virtules  magnas  fecimus?  El  lunc 
dicam  illLs  :  Nunquam  vos  novi ,  recedile  a 
mc  qui  operamini  iniquUalem. 

Item  illic  : 

Luce.il  lumen  Testrum  cor.im  hominibus, 
m  videanl  Lona  opera  veslra  et  clariHcent  pa- 
trem  vestrum  qui  in  ccelis  cst. 

Ilem  Pauhis  ad  Philippenses  : 

Luccle  ^iicut  luminarid  in  mundo. 


CAPLT  XXVII. 

Baptizatlm  quoque  gratiaro  perdcre 
quam  cousccuUis  sit.  uisi  iunoceuliam 
•ervet. 

In  evangelio  cata  Joanuom  : 

Ecce  sanus  factus  e> ,  jam  uoli  pcccare  .  ne 
Quid  tibi  deterius  Cat. 

Item  in  epistola  Pauli  ad  Coriuthios 
prima  : 

Ne;citis  quia  templam  Cel  estis,  et  spiritu.- 
Deihabilat  in  vobis-^Si  quis  templum  Dei  vio 
laverit,  diiperdcl  illum  Deu5. 

De  hoc  ipso  inParalipomcnon  : 

Dcus  vobiicum  esl ,  dum  estis  vos  cuin  ipso. 
Si  dfreliqueritis  eum  ,  derelinquet  vox 


CAPUT  XXVIII. 

No!^  posse  in  ccclesia  rcmltti  ci  qui 
in  Dcum  deliiiucrit. 

ln  evaiigclio  cuta  Matllia-iim  : 

Qai  dixeril  verbum  adversus  filium  homi- 
nis,  rcniiltetur  illi.  Oui  autem  dixerit  advcr- 
Mii  Spirilum  sanctum,  non  rcmilletur  ilii  iie- 
t;xio  in  Lto  saeculo  neque  in  futuro. 

Itom  cala  Marcum  : 

Omnja  peccata  remitlentur  filiis  hoininnm 
tA  Ll»>plieiniie.  Qui  aulem  blasphemaverit  in 
fpiriluiii  sanclum  ,  non  reniUlelur  iiii,  ttd 
r«U4  «ri.  ^filcrni  peccidi. 


PRI.\NI 
De  hoc  ipso  in  Bisilion  primo  : 

Si  delinquendo  peccct  vir  adreriui  Tirani, 
orabunl  pro  eo  Dominuin.Si  autem  uDeuia 
peccel  homo,  qui»  orabil  pro  eo? 


C-VPLT  XXIX. 

De  odio  nominis  ante  pra^dictnm. 
iii  evangclio  cata  Lucam  : 

F.t  crilii  odibiles  omnibua  hoiuiiiiLo»  prop- 
ler  nomen  meura. 

Item  cala  Joannem  : 

Si  saeculum  vos  odit  ,  scilote  quoniam  me 
primo  odiil.  Si  de  saeculo  esselis,  saeculnr» 
fjuoil  suum  esset  amarel  ;  «ed  quia  de  sarulo 
iion  estis,  et  ego  elegi  vos  de  saeculo,  propler- 
ta  odit  vos  sicculum.  Memciitote  sermoni» 
quem  dixi  vobis  :  Non  eit  major  servus  do- 
mino  suo.  Si  me  persccuti  sunt ,  el  vo»  per*©- 
quentur. 

Item  in  Baruch  : 

Veniet  cnim  tcnipuset  quierclis  me,  et  ro* 
el  quiposl  vos  fuerinl,  audirc  verbum  sap.erk- 
ijie  et  intelleclus,  et  non  invenielis.  Natione» 
autem  cupicnl  viderc  s^pientein  ,  et  non  coi>- 
tini;et  els  ;  non  quia  deerit  aut  deficiet  sa- 
pienlia  hujus  saeculi  terrae  ,  sed  neque  deeril 
sermo  legis  sseculo.  Erit  enim  sapieniia  ia 
paucis  vigilanlibus  ct  taciturns  cl  quielissibl 
coiifabulanlcs,  quoniam  quidam  cos  borre- 
bunl  et  timebunt  ut  malos  Alii  autein  nec 
credunt  verbo  legis  Altisiimi.  Alii  aulcm  or» 
stupentes  non  credent ,  et  conlraditente* 
ervmt  conlrariiet  inipedientes  spirilum  veri- 
tatis.  Alii  autcm  erunl  sapientes  ad  spiritum 
erroris,  ct  pronuntiantes  sicut  Altisaimi  et 
fortis  edicta.  Alii  autem  personales  fidei.  Ald 
capaces  et  fortes  in  Cde  Alli:>simi,  et  odibiles 
aheuo. 


CAPLT  XXX. 

QiOD  quis Deo  Yovcrit  cilo  redden- 

duiu. 
Apud  Salomonem  : 

Proat  voveris  votumDeo,  nemorim  feceris 

reddere  illud. 

Item  in  Deuteronomio  : 

Si  aulem  voveris  votum  Domino  Deo  tno, 
non  tardabis  reddere  illud  ;  quia  inquiren» 
ijuxret  illud  Dominus  Deus  tuu$  a  te ,  et  crit 
in  peccatum.  Ea  quae  egredicntur  per  labi* 
tua  observabis,  el  facie»  donum  quod  locutus 
es  ore  tuo. 

De  hoc  ipso  in  psalmo  xux  : 

Sacrifica  Deo  sacrificium  laudis,  et  rcddo 
Alliaiimo  vola  tua.  Invoca  ine  in  die  preMuriB^ 
L-l  c\ixu%m  te,  ct  clarlficabj  mc. 


TESTIMONrORUM  LIBER  III. 
De  hoc  ipso  iii  Aclibus  apostolorum  : 


iaj 


Cur  implevit  Safanas  cor  tuum  mentiri  te 
Spirituisancto,  cum  esset  fundus  in  tua  po- 
tcstate.  Non  hominibus  mentitus  es ,  sed  Deo. 

Iteiii  apud  Hieremiara  : 

laledictus  qui  facit  opera  Dei  negligenter. 


CAI»UT  XXXI. 

EuM  qui  non  crediderit  jam  judica- 
tnm  esse. 
la  evangelio  cata  Joannem  : 

Qui  non  crediderit  jam  judicatus  est ,  quia 
non  credidit  in  nomine  unici  Filii  Dei.  IIoc 
aulem  est  judicium ,  quoniam  lux  venit  in 
s.cculum,  et  magis  dilexerunt  homines  tene- 
Lras  quam  lucem. 

De  hoc  ipso  in  psalmo  i : 

Proplerea  non  resurgent  impii  in  judicio, 
neque  peccatores  in  consilio  juslorum. 


CAPUT  XXXII. 

De  bono  virginitatis  et  continentise, 
In  Genesi : 

Mulliplicans  multiplicaLo  Irislifias  tuas  et 
(lemitus  tuos ;  et  in  trislitia  paries  filios,  et 
crit  conversio  tua  ad  virum  tuum  ,  el  ipse  tui 
dominabitur. 

De  hoc  ipso  in  evangelio  cata  Mat- 
Ihseum  : 

Non  omnes  capiunt  verbum,  sed  illi  quibus 
datum  esl.  Sunt  enim  «padones  qui  ex  ulero 
matris  nati  sunt,  et  sunl  spadones  qui  coacti 
sunt  ab  hominibus,  et  siint  spadones  qui  se 
ipsos  castraverunt  propler  regnum  coelorum. 
Qui  potest  capere  capiat, 

Item  cata  Lucam  : 

Filii  saeculi  hujus  generant  et  generantur. 
Qui  autem  habuerunl  dignalionem  saeculi 
illius  et  resurrectionis  a  mortuis  non  nubunt 
iieque  nubunlur.  Neque  enim  incipient  mori, 
iEiuales  enim  sunt  angelis  Dei ,  cum  sint  filii 
resurrectionis. 

Resurgere  autem  mortuos  Moyses 
signilicat,  cum  dicit  in  rubo  : 

Dominus  Deus  Abraham  ,  et  Deus  Isaac  ,  et 
Deus  Jacob.  Non  est  Deus  mortuorum ,  sed 
▼jvorum.  Omnes  enim  illi  vivunf, 

Item  in  epistola  Pauli  ad  Corinthios 
prima  : 

Bon.im  est  homini  mulierem  non  conlin- 
i;ere.  Propie-r  fornicatione\n  autem  unusquis- 
que  uxorem   suaiu  v.,i,«at,   et    unaquaeque 
virum  suum  habeaf.Uxori  vir  oemiw.„  ,„j 
dat ,  similiter  et  uxor  viro.  Uxor  corporis  sui 


poteslatem  non  habet ,  sed  vir.  Similiter  et 
vir  corporis  sui  pofestatem  non  habet,  seil 
iixor.  Nolife  fraudare  invicem  nisi  ex  con- 
ventione  ad  tempus  ut  vacelis  orationi ;  ef  ife- 
rum  revertimini  ad  id  ipsum  ,  ne  tentet  vo* 
Salanas  propter  inconlinentiam  vestram.  Hoc 
dico  secundum  veniam  ,  non  secundum  im- 
perium.  Volo  autem  omnes  hoinines  esse  sicut 
et  me.  Sed  unusquisque  proprium  habet  do- 
num  a  Deo ,  alius  sic  ,  alius  autem  sic. 

Item  illic  : 

Ccelebs  cogifat  ea  quae  sunt  Domini,  quo- 
rriodo  placeat  Deo.  Qui  aufem  mafrimonium 
conlraxit,  cogitat  ea  quae  sunt  mundi  bujus, 
quomodo  placeat  uxori.  Siccl  mulier  et  virgo 
innupfa  cogifat  ea  quje  sunt  Domini,ut  sit 
s::ncla  ef  corpore  et  splrifu.  Qure  autem  nup- 
sit  GOgitat  de  iis  quae  sunt  mundi  hujus,  quo- 
liiodo  placeat  viro, 

Item  in  Exodo,  cum  prsecepisset  Do- 

ininus  Moysi  ut  sanctificaret  populum 

in  diem  tertium,  sanctificavit  ille ,  et 

adjecit : 

Estote  parati :  tribus  diebus  non  accedelis 
ad  mulieres. 

Item  in  Basilion  primo  : 

Ef  respondit  sacerdos  ad  David  et  dixit :  Non 
sunt  panes  propliani  in  inanu  mea ,  nisi  panis 
sanctusunus.  Si  observati  sunt  pueri  a  mu- 
liere ,  manducabunt. 

Item  in  Apocalypsi : 

Hi  sunt  qui  cum  mulieribus  se  non  coin- 
quinaverunf.  Virgines  enim  permanserunt. 
lli  sunt  qui  sequunlur  Agnum  quocunquo 
leiit. 

CATUT  XXXIII. 

NiHiL.patrem  judicare,  sed  filium,  et 
patrem  ab  eo  non  honorificari  a  quo  noii 
honorificaturfilius. 

In  evangelio  cata  Joanncm  : 

Nihil  pafer  judicaf.sed  judicium  omne  filio 
dedif ,  ut  omnes  honorificent  filium  sicuf  ho- 
norificant  patrem.  Qui  non  honorificaf  filium, 
non   honorificat  patrem  qui  eum  misit. 

Item  in  psalmo  lxxi  : 

Deus  judicium  tuum  regi  da  ,  et  justitiam 
tuam  filio  regis ,  judicare  populum  tuum  in 
jusfitia. 

Item  in  Genesi : 

Et  pluit  Dominus  supcr  Sodomam  et  Go- 
morram  sulphur  et  ignem  de  ccelo  a  Domino. 


CAPUT  XXXIV. 

FiDET.F.M  grfinHiitciriivere  non  opor- 
tere. 

25 


Apud  Hieremiam  : 

TIa;c  dicit  Dominus  :  Secuiidum  viam  gen- 
tilium  ne  ambulaveritis. 

De  lioc  ipso  quod  segregare  se  quis 
debeat  a  gentilibus,  ne  sit  socius  culpae 
et  Cat  particeps  plagae  eorum. 

In  Apocalypsi  : 

El  audivi  aliam  vocem  de  coelo  dicentem  : 
lixi  de  ea  populus  meus,  ne  particeps  sis  de- 
liclorum  cjus,  et  ne  perstringaris  plagis  ejus  : 
quoniam  delicta  ejus  usque  ad  coElum  perve- 
iicrunt,  et  meminit  Dominus  Deus  iniquita- 
tum  ejus.  Ideo  reddidit  ei  dupla ,  et  in  quo 
]ioculo  miscuit ,  duplum  remixtum  est  ei ;  et 
in  quantum  se  clarificavit  et  delitiarum  ha- 
Jjuit,  in  fantum  datus  est  rei  et  cruciatus  et 
luctus,  quoniam  in  corde  suo  dicil ,  regina 
sum,  et  vidua  esse  non  possum  ,  nec  luctum 
visura  sum ,  propterea  una  hora  plagae  cjus 
advenient ,  mors,  luctus,et  fames,  et  igni 
cremahitur,quoniam  fortis  est  DominusDeus 
qui  eam  judicahit.  Et  flehunt  et  plangcnl  se 
in  ea  reges  terrae  qui  cum  ea  fornicali  sunt 
et  in  delictis  conver;ati  sunt. 

Item  apud  Esaiam : 

Exite  de  medio  eorum  qui  ferlis  vasa  Do- 


DIVI  CYPRIANI 


CAPUT  XXXV. 

Deum  ad  lioc  patientem  esse  ut  nos 
paMiiteat  pcccati  noslri  etreformemur. 
Apud  Salomonem  in  Ecclesiastico  : 

Ne  dixeris,  peccavi,  et  quid  accidit  mihi 
Irisle  ?  Est  enim  Altissimus  patiens  redditor. 

Item  Paulusad  Romanos : 

An  numquid  opulentiam  honifatis  ejus  et 
tustinentiam  et  patientiam  contemnis,  igno- 
rins  quia  bonitas  Dei  in  pCEmfentiam  te  ad- 
«lucit?  Tu  autem  secundum  duriliam  tuam 
et  cor  impcenilens  thcsaurizas  tibi  irara  in  die 
irseet  revelationis  jusli  judicii  Dei ,  qui  red- 
dct  unicuique  secundum  opera  sua. 


CAPUT    XXXVI. 

MoLiEREM  ornari  saeculariter  non  de- 
Lere. 
In  Apocalypsi : 

Ef  venll  unus  ex  sepfem  angelis  habenfihus 
pliialas,  et   aggressus  est    me  dicens  :  Verii , 

j  oslendamlihidamnationem  merclricis  magnae 
fcdentis  super  aquas  multas,  cum  qua  forni- 
catisunt  reges  terrae.  Et  vidi  mulierem  se- 
dentem  super  hesliam.  Ef  mulier  illa  auucfa 
♦^rat  paliium  purpureum  ef  coccineum ,  ef 
.ndornata  crat  auro  et  lapidihus  preliosis  ef 
maryari^is ,  fenens  porulum  aureum  in  manu 

,  sua  plenum  eA..^-.vt:oniim  et  immundilirc  et 
/ornicationis  tolius  ttirse 


Item  ad  Timotheum  : 

Sint  mulieres  vestrae  cum  verecundia  et 
pudicitia,  componenles  se,  non  in  torlis  cri- 
nihus,  neque  auro  ,  neque  margaritis,  aut 
veste  pretiosa,  sed  ut  decet  mulieres  promit- 
tenfes  casfitatem  per  bonam  conversationem. 

De  hoc  ipso  in  epistola  Petri  ad  Pon- 
ticos : 

Sit  in  muUere  non  exterior  ornamenli  aut 
auri  aut  veslis  cultus ,  sed  cullus  cordis. 

Item  in  Genesi : 

Thamar  cooperuit  se  palllo,  et  adornavit, 
et  cum  aspexisset  cam  Jadas,  visum  vA  ei 
iiicretricem  csse. 

CAPUT  XXXVII. 

FiDELEM  non  oportere  ob  alia  deiicta 
nisi  ob  nomen  solum  puniri. 
In  epistola  Petri  ad  Ponlicos  : 

Nec  quisquam  vestrum  tanquam  fur  aul 
homicida  patiatur,aut  tanquam  maleficus, 
aut  curas  alienas  agens,  sed  tanquam  chri»- 
ti.inus. 

C-APUT  xxxvin. 

SERVUMDeiinnocentemcsse  debere, 
ne  incidat  in  pcenam  saecularem. 
In  cpislola  Pauliad  Romanos  : 

Vis  non  timere  potestatem  ?  Bonum  fac ,  et 
hahehis  laudem  ex  illa- 


CAPUT  XXXIX. 

Datum  nobis  esse  exemplum  vivendi 
in  Christo. 
In  epistola  Petri  ad  Ponticos  : 

Christus  enim  passus  est  pro  nohis,  relin- 
quens  vohis  exemplum  ul  sequamini  vestigia 
fjas,qui  peccatum  non  fecit,nec  dolns  in- 
ven  l us  est  in  ore  ejus :  qui  cum  malediceretur, 
non  remaledixit ;  cum  paferelur ,  non  mina- 
balur;   tradebat  autem  se  judicanti  injuste. 

Item  Paulus  ad  Philippenses  : 

Qui  in  Cgura  Dei  constitutus  non  rapinam 
arbitralus  est  esse  se  aequalem  Deo,  sed  se  exi- 
nanivit .  formam  servi  accipiens  ,  in  simililiw 
dinem  hominis  factus,  ef  hahitu  inventus  ut 
homo.  Humihavit  se,  faclus  ohediens  usqu« 
ad  mortem,  mortem  autem  crucis.  Propter 
quod  et  Deus  cxalfavit  illum ,  ef  donayil  illi 
noinen  ut  sit  super  omne  nomen,  ut  in  ro- 
mine  Jesu  omne  genu  curvefur,  c(F'""""it 
lerreslrium,  et  infernorum. -»  ^f""'S.l'"B"a 
confileafur  aui-'  n.^.mus  Jesus  Chriilus  in 
jjiuiia  cjt  Dci  pafris. 


TESTIMONIOR 

De  hoc  ipso  iii  evangelio  cata  Joan- 
nem  : 

Si  ego  lavi  pedes  vestros  magister  et  domi- 
nus,  et  vos  debetis  aliorum  pedes  lavare. 
Eiempluro  enim  dedi  vobis  ut  sicut  ego  feci  , 
et  vos  aliis  faciatis. 


CAPUT  XL. 

NoN  jactanter  nec  turaultuose  ope- 
randum. 
In  evangelio  cata  Matthaeum  : 

Nesciat  sinistra  tua  quid  faciat  dextera 
lua,  ut  sit  eleemosyna  tua  in  abscondito  ;  et 
Pater  tuus,  qui  videt  in  abscondito,  reddtl 
tii>i. 

Item  illic  : 

Cum  facis  eleemosynam  ,'  noli  buccinare 
ante  te  quoniodo  hypocritae  faciunt  in  vicis 
ct  synagogis  ut  clarificentur  ab  hominibus. 
Amen  dico  vobis,  compleverunt  mercedem 
suam. 


UM  LICER  IH.  291 

Misaliel  credeutes  Dco  liberati  sunt  de 
ilamma  iscnis. 


CAPUT    XLI. 

iNEPTEet  scurriliter  non  loquendum. 
In  epistola  Pauli  ad  Ephesios  : 

Slultiloquium  et  scurrilitas,  quae  ad  rern 
iion  pertinent,  iiec  nominenlur  quidem  in 
vobis. 

CAPUT  XLU. 

FiDEM  in  totum  prodesse ,  et  tantum 
nos  posse  quantum  credimus. 
In  Genesi : 

Et  credidit  AbraharaDeo ,  el  depulatum  est 
ci  ad  justitiam. 

ItemapudEsaiam: 

Ul  si  non   credideritis,  neque  inlelligelis. 

Item  in  evangelio  cata  Matthaeum  : 

Modicae  fidei ,  quare  dubitasti  ? 

Item  illic  : 

Si  habuerilis  Cdem  quasi  granum  sinapis, 
dicetis  nionli  huic,  transi  hinc  illo,  et  tran- 
fibil,  et  nihil  inipossibile  erit  vobis, 

Item  cata  Marcum : 

Omnia  qujecunque  oralis  et  pelitis  credilc 
qui.t  accipietis  et  erunt  vobis. 

Item  illic': 

Omnia  possibilia  credenli, 

ApvulAbacuc  : 

Justus  autem  ,,«  r.ae  mea  vivit. 

Item  iu  Dac.ielc   Ananiasj  Aimias, 


CAPUT  XLIII. 

PossE  eum  statim  consequi  qui  vere 
crediderit. 
In  Actibus  apostolorum  : 

Ecce  aqua,  quid  est  quod  me  impedit  bap- 
tizari?  Tunc  di.xjt  Philippus:  Si  tredis  ex  tolo 
corde  iuo,  Ucet. 


CAPUT  XLIV. 

FiDELES  inter  sedisceptantesnon  de- 
bere  gentilem  judicemexperiri. 
In  epistola  Pauli  ad  Corinthios  prima : 

Audet  quisquam  vestrumadversus  alterum 
negotium  habens  disceptare  apud  injustos,  et 
iion  apud  sanctos?  An  nescitis  quia  sancli 
hunc  mundum  judicabunt? 

Et  iterum  : 

Jam  quidem  in  totum  delictum  in  vobis 
est ,  quia  judicia  habetis  cum  invicem.  Quare 
non  magis  injuriam  patimini,  aut  quare  non 
magis  fraudamini?  Sed  vos  injuriam  facitis  et 
fraudatis,  et  hoc  fratribus.  An  nescitis  quo-' 
liiam  injusti  regnum  Dei  non  consequentur. 


CAPUT   XLV. 

Spem  futurorum  esse,  et  ideo  fidein 
iiostram  circa  quse  promissa  sunt  pa- 
lientem  esse  debere. 

In  epistola  Pauli  ad  Romanos  : 

Spe  salvati  sumus.  Spes  autem  quae  videtur 
non  est  spes.  Quod  enim  videt  quis  quid  spe~ 
ral?Si  aulem  quod  non  videmus  speramus, 
per  patientiam  speramus. 


CAPUT  XLVI. 

MuLiEEiEM  in  ecclesia  tacere  deberc. 
InepistolaPauli  adCorinthiosprima : 

IMulieres  in  ecclesia  taceant.  Si  quae  aulera 
quid  dicere  volunt,  domi  viros  suos  inlerro- 
gent. 

Item  ad  Timotheum  : 

Mulier  cum  silentio  discat  in  omni  subjec- 
tione.  Docereautem  muUerem  non  permitlo, 
neque  praepositam  esse  viro,  sed  esse  in  silen- 
tio.  Adam  enim  primus  formatus  est,  dciiidt- 
Eva;et  Adam  se(Juctii«noni«»t»  mulier  autem 
,  seaucia  est. 


£92 


DIVI  CyPRIANI 


CAPUT  XL^  II. 


Delicto  et  merito  nostro  Ceri  ut  la- 
Lorfmus,  nec  Dei  opem  in  omnibus 
scMitiamus. 

Apud  Osee  : 

Audile  sermonem  Domini ,  filii  Israel ;  quia 
judicium  esl  Doiruno  adversus  incolas  terr^  , 
quod  neque  niisericordia,  neque  verilas  ,  ne- 
«I  ue  ajnitio  Dei  sit  super  terram ,  sed  execra- 
tio  ,  et  mendacium,  et  caedes,  et  furtum  ,  et 
adulterium  diffusum  est  superterram.  San- 
f;uinem  sanguini  supermiscent.  Idcirco  terra 
lujebit  cum  universisincolissuis,cum  besliis 
a,i;ri,  cum  serpentibus  terrae ,  cum  volucri- 
l)us  cceli,  et  deficient  pisces  maris,  ut  nemo 
judicel ,  iiemo  revincat. 

De  hoc  ipso  apud  Esaiam  : 

Numquid  non  valet  manus  Domini  ut  sal- 
vos  faciat ,  aul  gravavit  aurem  ut  non  exau- 
dial?  Sed  peccata  vestra  inter  vos  et  Deum 
scparant,  et  propter  delicta  veslra  avertit  fa- 
« iem  a  vobis  ne  miserealur.  Manus  enim  ves- 
ii£e  inquinafae  sunt  sanguine,  et  digiti  veslri 
Mi  peccalis.  Labia  aulein  vestra  locuta  sunt 
ficinus,  et  lingua  vestra  injuslitiam  medila- 
t ur.  Nemo  loquitur  vera,  neque  est  judicium 
v.^rura.  Fidunt  in  vanis  et  loquunlur  inania 
qui  parturiunt  dolorem  et  pariunt  facinuj. 

Itemapud  Sophoniam  : 

Defectione  deficiat  a  facie  terrae,  dirit  Do- 
jninus.  Deficiat  homo,  et  pecud^s  deficiant, 
volucres  cceli  et  pisces  maris  ,  et  aufcram  ini- 
quos  a  facie  terrse. 


CAPUT  XLVIII. 

IVON  focncrandum. 
In  psalmo  xiii : 

Qui  pccuniam  saam  non  dedit  in  foenore, 
ct  munera  super  innocenles  non  accepit.  Qui 
iita  fecerit,non  coinmovebitur  in  aelernum. 

Item  apud  Ezechielera  : 

llomo  autem  qui  erit  justus  bominem  non 
opprimet,  et  pifjnusdebiloris  reddet,  et  rapi- 
Ji.im  non  faciet,  et  panem  suum  csurienli 
•  iabif ,  et  nudum  operiet,  cl  pecuniam  suam 
in  usuram  non  dabil. 

Item  in  Dcuteronomio  : 

Non  ffCMerabis  fratri  luo  usura  pecuniae  et 
Uaura  ciliorum. 


CAPUT    XLIX. 

Inimicos  quoquc  diligendos. 
In  evangelio  cata  Lucam : 

Si  OJV.fi^iis  qui  vos  dilifjunt,  qusc  est  vobi<; 
grnlia?  Kl  pctcaiu.  tj  onJTn  diliffunt  eos  qni  v 
diligunt. 


Item  cata  Matthaeum  : 

Diligile  inimicos  vestros,  et  orate  pro  hii 
qui  V05  persequuntur,  ut  sitis  filii  Patris  ves- 
tri  qui  in  ccelis  est,  qui  solem  suum  oriri  fa- 
cit  super  bonos  et  malos,  el  pluit  super  justos 
et  injuitos. 


CAPUT  L. 

S.vcRAMENTUM  fidci  noncssepropba- 
nandum. 
Apud  Salomonem  in  Proverbiis  : 

In  .aures  imprudenlis  noli  quicquam  di- 
cerc;  ne  quando  audierit,  irrideat  sensatos 
sermones  tuos. 

Item  in  evangelio  cata  Matthaeum : 

Ne  dederitis  sanctum  canibus,  neque  mise- 
ritis  margarilai  veslras  ante  porcos,  ne  forte 
inculcent  ea  pedibui  suis  et  conver&i  elidant 
vos. 


CAPUT  LI 

QuoD  nemo  in  opere  suo  extoUi  dc- 
beat. 
Apud  Salomonem  in  Ecclesiastico : 

Noli  te  extollere  in  faciendo  opere  tuo. 

Item  in  evangelio  cata  Lucam : 

Quis  vestrum  habens  servum  arantem  aut 

pastorem,  et  venienli  de  aRro  dicit  conlinuo, 
Iransi,  recumbe?  Sed  dicil  ilii,  para  aliquid 
quod  ccenein  ,  ct  accingere,  ct  ministramihi 
donec  manducem  et  bibam  ;  et  postea  t  u  man- 
ducabis  et  bibes.  Numquid  habet  gratiam 
servo  illi  quia  fecit  quae  ei  imperata  sunl? 
Sic  itaque  et  vos,  cum  perfeceritis  quae  vobii 
imperata  sunt,  dicite  :  Servi  supervacui  su- 
mus ,  quod  habuimus  facere  fecimus. 


CAPUT  LII. 

Credendi  vel  non  credendi  liberta- 

tem  iu  arbitrio  positara. 

In  Deuteronoraio  : 

Ecce  dedi  ante  faciem  tuam  Titam  et  mor- 
tcm,  bonum  et  malum.  Elige  vitara  tibi ,  ut 
vivas. 

Item  apud  Esaiam  : 

Et  si  volueritii  et  audicritis  me,  bona  terrse 
edctis.  Si  autem  noluerilis,  et  non  audierili» 
me,  gladius  vos  consumet.  Os  enim  Domin< 
locutum  est  isla. 

Item  in  evangelio  c.Tf^  liucam  : 
Aegnum  Dei  intra  vos  csf. 


TESTIMONIORUM  LIBER  III. 


CiVPUT  LIII. 

Dei  arcana  perspici  non  posse ,  et  idco 

fidem  nostram  simplicem  esse  deberc. 

Inepistola  Pauli  ad  Corinthios  prima : 

Vidsinus  nunc  per  speculum  in  senijjmale, 
tunc  autem  facie  ad  faciem.  Nunc  scio  ex 
parte,  tunc  autem  cognoscam  sicut  et  c-o 
cognitus  sum. 

Item  apud  Salomonem  in  Sapientia  : 

El  in  simplicilate  cordis  quserile  illum. 

Item  apud  eundem : 

Qui  ambulatsimpliciter,  ambulat  fidenter. 

Item  apud  eundem : 

Altiora  te  ne  quaesieris,  et  fortiora  te  ne 
fcrutalus  fueris. 

Item  iu  Salomone  : 

Noli  esse  multum  justus ,  et  noli  argumen- 
tari  plus  quam  oportet. 

Item  apud  Esaiam  : 

Vae  qui  arguti  sunt  in  semetipsis. 

Item  in  Macliabaeis : 

Daniel  in  sua  simplicilate  liberatus  est  de 
ore  leonum. 

Item  in  epistola  Pauli  ad  Romanos : 

O  allitudo  diviliarum  sapientiae  et  scientiae 
Dei,  quam  inconiprehensibilia  sunt  judicia 
ejus,et  quam  invesligabiles  viae  ejus.  Quis 
enim  cognovit  sensum  Domini,  aut  quis  con- 
siliarius  ejus  fuit ,  vel  quis  prior  dedit  ei,  et 
refribuetur  i!li?  Quoniara  ex  ipso,  et  per  ip- 
sum  ,  et  in  ipso  sunt  omnia ;  ipsi  claritas  in 
saecula  saeculorum. 

Item  ad  Timotheum  t 

Stultas  autem  et  inerudifas  quaestiones  de- 
Tita,  sciens  quia  liles  generant.  Servum  au- 
tem  Dei  non  oportet  litigare ,  sed  milem  esse 
ad  omnes. 


CAPUT  LIV. 

Neminem  sine  sorde  et  sine  peccato 
csse. 
Apud  Job  : 

Quisenim  mundus  a  sordibus?  Nec  unus  , 
etiam  si  unius  diei  sit  vila  ejus  in  terra. 

Item  in  psalrao  l  : 

Ecce  in  iniquilatibus  conceptus  sum  ,  et  in 
deliclis  concepit  me  mater  mea. 

Item  in  epistola  Joannis  : 

Si  dixorimus  qaia  peccatum  non  habemus, 
«los  ipsos  decipii«.us .  et  veritas  in  nobis  non 
cst. 


CAPUT   LV. 

NoN  hominibus,  sed  Deo ,  placen- 
dum. 
In  psalmo  m  : 

Qui  hominibus  placent,  confusi  sunt ,  quia 
Deus  nihil  fecit  illos. 

Item  in  epistola  Pauli  ad  Galatas  : 

Si  hominibus  placere  vellem,  Christi  scr- 
vus  non  essem. 


CAPUT   LVI. 

Deum  nihil  latere  ex  his  quse  gerun- 
tur. 
InSapientia  Salomonis  : 

In  omni  loco  speculantur  oculi  Dei  bonos 
et  malos. 

Ilem  apud  Iliereniiam  : 

Ego  Deus  approximans,  et  non  Deusde  lon- 
ginquo.  Si  abscondilus  fuerit  homo  in  abscon- 
dito,  ergo  ego  non  videbo  eum?  Nonne  tu;- 
lum  et  terram  ego  implco ,  dicit  Dominus? 

Item  in  Basilionprimo: 

Homo  videt  in  facie ,  Deus  autem  in  cordc. 

Item  in  Apocalypsi : 

Et  scient  omnes  ecclesire  quia  egosum  scru- 
tator  renis  et  cordis,  el  dabo  unicuique  ves- 
trum  secundum  opera  sua. 

Item  in  psalmo  xviii : 

Delicta  quis  intelligit.  Ab  occullis  mcis 
munda  rae  Domine. 

Item  in  epistola  Pauli  ad  Corinthios 
secunda  : 

Omnes  nos  manifeslari  oporfel  anle  tribu- 
nal  Christi,  ut  reportet  unusquisque  siii  cor- 
poris  propria  secundum  quae  egit ,  sive  bona  , 
sive  mala. 

CAPUT  LVII. 

Fidelem  emendari  et  reservari. 
In  psalmo  cxvi : 

EmendansemendavJt  meDominus.el  morli 
non  tradidit  me. 

Item  inpsalmoLXxxviii  : 

Visilabo  in  virga  facinora  eorum  et  in  fla~ 
gcllis  delicta  eorum.  Misericordiam  aulem 
meam  non  dispergam  ab  eis. 

Item  apud  Malachiam  : 

Et  sedebit  conflans  et  expurgans  sicuf  au- 
rum  et  argentum,  et  emundabjt  lilios  l.cvi. 

Item  in  evangelio : 

Non  exibis  indc  donec  cxsolvas  no\i-5i"'i!-WH 
qiia:lr;;nlc'Hi. 


SQ4 


CAPUT  LVIII. 


!Vemi>km  contristari  iiiorte  dcbere. 
cum  sit  in  vivendo  labor  el  periculum  ? 
in  morieudo  pax  et  resurgendi  secu- 
ritas. 

la  Geucsi : 

Tiinc  dixit  Dominus  ad  Adam  :  Quia  exau- 
disti  voteni  uxoris  tuM; ,  et  inanducasti  ex  illa 
arbore  de  qua  sola  praeceperani  tibi  ne  man- 
tlucare-s,  maleditla  lerra  eritin  omnibusope- 
ribus  tuis.  In  tristitia  et  gemitu  edes  ex  ea 
omnibus  diebus  vitoe  tuae.  Spinas  et  tribulos 
ejiciet  tibi,  et  edes  pabulum  agri  in  sudore 
vultus  tui.  Edes  pancm  tuum  donec  reverta- 
ris  in  terram,  de  qua  et  sumptus  es :  quia 
lurra  es ,  et  in  terram  ibis. 

Item  illic  : 

Et  complacuit  Enoch  Deo ;  et  non  est  in- 
ventus  pojlmodum  ,  quia  Deus  illum  trans- 
talit. 

£t  apudEsaiam  : 

Omnis  caro  foenura  ,  ct  omnis  clarifas  ejus 
ut  flos  fceni.  Aruit  fcEnum  ,  et  flos  decidit. 
ifcrmo  autem  Dominimanel  in  aeternum. 

Apud  Ezechielem  : 

Ipsi  dicunt ,  arida  facla  sunt  ossa  nostra , 
periit  spesnostra,cxpiravin>us,  propterea  pro- 
plictiza,  et  dic  :  Haec  dicit  Dominus  :  Ecce 
ago  aperio  monumenla  vestra ,  et  educam  vos 
de  inonuineiilis  ve-lris,  et  inducam  vos  in 
lerram  Israel.  El  dabo  Spirilum  nieum  in  vos, 
ct  vivelis.  Et  ponam  vos  in  terrain  vestram  ,  et 
cognoscelis  quoniam  eyo  Dominus  locutus 
sujn  ,  et  faciam  ,  dicit  Dominus. 

Item  in  Sapientia  Salomonis: 

P^aptus  est  ne  maiitia  mutaret  inlellectum 
illius.  Piacita  enim  erat  Deo  anima  illius. 

Ilem  in  psalmo  lxxxiii  : 

Qiiam  dilt^clissimae  babilaliones  f  uae  ,  Deus 
virfuluni.  Desiderat  ct  properat  anima  mea 
ad  alria  Dei. 

Et  in  epistoia  Pauli  ad  Thcssalouicen- 
ses : 

Nolumus  autem  vos  ipjnorare,  fralres,  de 
doriitientibus ,  ne  conlrislemini  sicut  ct  cse- 
teri  (jui  si)eni  non  babenl.  Si  eniin  credinius 
quia  Jesus  mortuu-  est  et  resurrexit ,  sic  el 
Deiis  eos  qui  dormiciunl  ia  Jesu  adducct 
i.um  eo. 

Item  ad  Corintliios  prima  : 

Stulle,  lu  «1110(1  spininasnon  viviGcalur  iii.i 
prius  morluum  fuerit. 

£t  iterum  : 

Slella  a  «lella  differt  in  claritale,  sic  et  re- 
S'irreclio  Semiiiaiui  «orpus  in  corruptione, 
rcsurjit  iiiic  cuiruplfla.  Seminalur  m  igno-  * 


DIVI   CYPRIANI 

minia,  resurgit  in  gloria.Seminalur  in  inCr- 
mitate,  resurgif  in  virtute.  Seminaturcorpiu 
animale,  resurgit  spiritale. 

Et  iterura  : 


Oporlet  enim  corrupfivum  istud  indnero 
incorruptionem  et  mortale  boc  induere  im- 
mortalilatem.  Cum  autem  corruptivum  hoB 
induerit  immorfalifatem  ,  et  mortale  boc  in- 
duerit  incorruptionem ,  tunc  Cet  verbum 
quod  scriptum  est  :  Absorpta  est  mors  in  cori- 
tentionem.  Ubi  est  mors  aculeus  tuus ,  ubi  est 
niors  contentio  tua? 

Item  in  evangelio  cata  Joannem  : 

Pater,  quos  dedistimihi,  volo  ut  ubi  efjc 
luero  et  ipsi  sint  mecum  ,  et  videanf  clarita- 
lem  meam  quam  mibi  dedisti  anta  conslitu- 
lonem  mundi. 

Item  cata  Lucam  : 

Nunc  dimittis  servum  tuura,  Domine,  6C- 
cundum  verbum  tuum  in  pace,  quia  vid^ 
runt  oculi  mei  salutare  tuum. 

Item  cata  Joannem : 

Si  me  dilexissetis ,  gauderelis,  qaoniam  vado 
jd  patrem ,  quia  pater  major  me  est. 


CAPLT    LIX. 

De  idolis  quae  gentiles  deos  putant, 
In  Sapientia  Salomonis  : 

Omnia  idola  nafionum  sestimavemnt  deos, 
ijuibus  neque  oculorum  usus  est  ad  viden- 
lum  ,neque  nares  adpercipiendumspiritum  , 
iieque  aures  ad  audiendum  ,  neque  digili  in 
:nanibus  ad  contrectandum ,  sed  et  pedes  eo- 
rum  pigri  ad  ambulandum.  Homo  enim  fe- 
rit  illos ,  et  qui  spiritum  mutuatus  est ,  u 
li.ixit  illos.  Nemo  aufem  sibi  similem  honio 
lolerit  deuin  fingere.  Cum  sit  enim  mortalis , 
iiiortuum  fiiigit  manibus  iniquis.  Melior  e^t 
lulem  ipse  lis  quos  colit ;  quoniam  ipse  qui- 
dcm  vi.xif ,  illi  nunquam, 

De  hoc  ipso  : 

Neque  opera  attendenles  cognovernnt  qni» 
L-sset  artifex,  sed  aut  ignein,  aut  spirifuin, 
aut  cilatum  aerem  ,  aut  gyrum  sfellaruin, 
,iiit  nimiam  aquam,  aut  solein ,  et  lunam, 
rectores  orbls  lerrae  deos  putaverunt  :  quo- 
rum  si  propler  speciein  hoc  jestimaverunl, 
.ciant  quanto  his  Doniinus  sil  speciosior  :  «ul 
-I  virtufes  el  opera  eorum  mirali  sunt ,  iiifeN 
i(;ant  ab  ipsis  quoniam  qui  baec  constiluit 
forlia  fortior  esl  illis. 

Item  in  psalmo  cxxxiv . 

Mola  gcnliuin  argenlum  el  aurum ,  opus 
manuum  hominum.  Os  babenl,  et  non  lo- 
nuunlur;  oculos  habent ,  et  non  vid»»"! ;  au- 
re<  babeiit ,  ef  non  audiunt.  N.que  emm  e$t 
spirilus  in  or..  — ■■■■  Similes  fianf  ill.s  qui 
faciunt  ca  et  onincs  qui  conCdunt  m  ilbs. 


TESTIMONIORUM  LIBER  III. 


293 


Itcm  in  psalmo  xcv  : 

Omnes  dii  f^entium  daemonia  Dominus  au- 
lcm  ccElos  fecit. 

Item  in  Exodo  : 

Non  facietis  vobis  deos  argenleos  neque  au- 
rcoi. 

Et  iterum  : 

Non  facijs  libi  idolum  nec  cujusquam  simi- 
iitudinem. 

Itera  in  Hieremia  : 

Haec  dicit  Dominus  :  Secundum  vias  gen- 
tium  nolile  incedere,  quia  timent  illa  in  per- 
sonis  suis ,  quia  legitima  gentium  vacua  sunt. 
Lignum  de  saltu  excisum  opus  fabri,  et  con- 
flatum  aurum  et  argentum  speciose  composila 
«unt,  in  martulis  et  in  clavis  confirmaverunl 
flla,  et  non  movebuntur,  quia  confixibilia 
sunt.  Argentum  appositum  est  a  Tharsis.  Ve- 
nit  aurum  Moab.  Opera  artificum  omnia. 
Hyacinlhum  et  purpura  veslient  eam.  Tol- 
lentes  tollent  ea  ,  quia  non  prodient.  Nolite  ti- 
mere  ea ,  quia  malum  non  faciunt ,  et  bonum 
non  est  in  illis.  Sic  dicite.  Dii  qui  ccelum  et 
terram  non  fecerunt  intereunt  a  terra  et  de 
<ub  coelo  islo.  Exhorruit  ccelum  in  hoc  et  ab- 
horruit  multum  magis  vehementer,  dicit 
Dominus.  Haec  maligna  fecit  plebs  mea.  De- 
reliquerunt  fontem  aquae  vivse ,  eteffoderunt 
$ibi  laqueos  detritos  qui  non  poterant  aquam 
continere.  Verberavit  te  dilectio  tua ,  et  nequi- 
tia  tua  accusabit  te.  Et  scito  et  vide  quia 
amarum  tibi  erit  quod  dereliqueris  me,  di- 
cit  Dominus  Deus  tuus,  et  non  speraveris  in 
me,  dicit  Dominus  Deus  tuus,  quia  in  saecu- 
lum  contribulasti  jugum  meum  et  dirupisti 
vinculatua,  et  dixisti  :  Non  serviam,sed  ibo 
super  omnem  montem  excelsum  et  super 
omnem  collem  altum  et  super  omne  lignum 
umbrosum.  Ibi  confundar  in  fornicatione. 
Ligno  et  lapidi  dixerunt  quia  paler  meus  es 
tu ,  et  lapidi ,  tu  genuisti  me.  Et  converterunt 
ad  me  dorsum ,  et  non  faciem  suam. 

In  Esaia  : 

Cecidit  vel  dissolutus  est  draco.  Facta  sunt 
sculptilia  eorum  ut  bestiae  et  pecora.  Aufere- 
lis  illa  collo  ligata  quasi  sarcinam  laboranles 
et  esurientes  et  nonvalentes. 

Et  itenim  r 

CoUecti  simul  non  poteruntsalvari  debello. 
Ipsi  autem  captivi  ducti  sunt  tecum, 

Et  iterum : 

Cuime  assimilastis?  Videte  et  intelligitequia 
crratiscorde  qui  committilis  aurum  de  sac- 
culo  et  argentum  in  statera  ponderatis  in 
ponderacondupentes.  Arlificesfecerunt  manu 
facta,  et  inclinantes  se  adoraverunt  illud  et 
lcvaverunt  in  humeris ,  et  sic  ambulabant.  Si 
autemposuerint  illa,  loco  manebunt,  et  non 
movebanjur ;  et  qui  clamaverint  ad  illa  non 
audient,  a  malls non  salvabunt  eos. 


Item  in  liieremia 


Dominus  qui  fecit  ccelum  ct  terram  Jn  vir- 
tute  correxit  orbem  terrae,  in  sua  prudentia 
extendit  ccelum ,  et  multitudinem  aquarura 
in  ccelo,  perduxit  nubes  ab  extremo  terrae, 
fulgura  iri  nubibus.  Et  ejecit  ventos  de  the- 
sauris  suis.  Infatuatus  est  omnis  homo  ab 
-cientia  sua,  confusus  est  omnis  artifex  in 
sculptilibus  suis  ,  quia  falsum  conflavit.  Non 
est  spiritus  in  illis.  Vacuata  sunt  operainclusa, 
in   tempore  conspectionis  illorum  peribunt. 

Et  in  Apocalypsi : 

Et  sextus  angelus  tuba  cecinit.  Et  audivi 
imum  exquatuor  angulisarcae  auresequaeest 
in  conspectu  Dei  dicentem  sexto  angelo  qui 
habebat  tubam  :  Solve  quatuor  angelos  Hga- 
los  super  flumen  magnum  Euphratem.  Et  so- 
luti  sunt  quatuor  angeli,  qui  crant  parati  in 
horam  et  diem  et  mensem  et  annum  ut  occi- 
derent  tertiam  partem  hominum  etnumerus 
exercituum  equestrium  dismiriades  myria- 
don.  Audivi  numerum  eorum.  Et  sic  vidl 
equos  in  visu  et  sedenles  super  eos  habentes 
loricas  igneas  et  hyacinthinaset  sulphureas ,  et 
capita  equorum ,  et  ex  ore  eorum  exiit  ignis 
et  f  umus  et  sulphur.  A  tribus  plagis  istis  oc- 
cisa  est  terlia  pars  hominum  ex  igne  et  fumo 
et  sulphure  quod  exiit  de  ore  eorum,  et  est 
in  caudiseorum.  Caudae  enim  eorum  similes 
anguillis,  habentes  enim  capita,  et  in  eis  no- 
cent.  Et  reliqui  hominum  quinon  sunt  occisi 
in  islis  plagis ,  nec  poBnilentiam  egerunt  opera 
factorum  manuum  suarum  ,  xit  non  adorent 
daemonia  et  idola,  id  est,  simulacra  aurea  et 
argentea  et  aerea  et  lapidea  et  lignea,  qu» 
neque  videre  possunt  neque  ambulare ,  et  nor» 
egerunt  pcenitentiamhomicidiorum  suorum. 

Item  illic  : 

Et  terlius  angelus  seculus  est  eos  dicens  in 
voce  magna  :  Si  quis  adorat  besliam  et  simu- 

acrumejus.elaccepitin-criptioneminfronle 

ua  aut  super  manum  suam ,  hic  bibet  de  vino 
ifie  ejus,  et  punietur  igne  et  sulphure  sub 
oeulis   angelorum  sanctorum  et  sub   oculis 

igni,  et  fumus  tormenlorum  eorum  in  sse- 
cula  saeculorum  ascendet. 


CAPUT  LX. 

CiBORUM    nimiara  concupiscenliaiu 
lou  appeteudam. 
Apud  Esaiam  : 

Edaraus  et  bibamus,  crasenim  morieniur. 
Xon  remitletur  vobis  peccatum  istud  quoad- 
iisque  moriamini. 

Itera  in  Exodo  : 

Et  consedit  populus  manducare  el  bilicro, 
et  surrexerunt  ludere. 

Paulus  ad  Corinthios  prima  : 

Cibus  nos  non  commendat  Deo;  iiequ«  si 


296  DIVI  r.T 

manducaverlmas,  abundabimus;  neque   si 
iion  manducaverimus,  egebimus. 

£t  iterum  : 

Cum  convenitis  ad  manducandum,  invi- 
cem  expectate.  Si  quis  esurit ,  donii  mandu- 
tel,  ut  non  ad  judicium  conveniatis. 

Item  ad  Romanos  : 

Non  est  regnum  Dei  esca  et  potus,  sed  jus- 
titia  et  pax  et  gaudium  in  Spiritu  sancto. 

In  eYangelio  cata  Joannem  : 

Ego  cibum  habeo  quem  tos  non  nosli^. 
Meus  cibus  est  ut  faciam  voluntatem  ejui 
qui  me  misit  et  perficiam  opus  ejus. 


PRIANI 

simus.  Qui  aulcm  volunt  divlles  Ccri,  inri- 
dunt  in  tentationem  et  muscipulam  el  desi- 
deria  multa  et  nocentia  quoe  mergunt  homi- 
nem  in  perditionem  et  in  interitnm.  Radix 
enim  omnium  maloriim  est  cupidilas,  quam 
quidam  appelentes  naufragaverunt  a  fide  el 
inseruerunt  se  doloribus  mullis. 


CAPIJT  Lxr. 

PossiDENDi  concupiscentiametpecu- 
niam  non  appetendam. 

Apud  Salomonera  in  Ecclesiastico  : 

Qui  diligit  argentum ,  non  satiabitur  ar- 
gento. 

Item  iii  Proverbiis  : 

Captans  annonam  maledictus  in  plebe  est. 
Benedictio  autem  in  ejus  capile  est  qui  coni- 
niunicat. 

Item  apud  Esaiam  : 

Vae  qui  conjungunt  domum  ad  domum  , 
ct  agrum  ad  agrum  conlinuant,  ut  auferant 
proximo  suo  aliquid.  Numquid  liabitabitissoli 
super  terram! 

Item  apud  Sophoniam  : 

yEdilicabunt  domos  ,  et  non  inhabitabunt , 
cl  inslituent  vineas,  ct  non  bibent  vinum  ea- 
rum,  quia  prope  esl  dies  Domini. 

Item  in  cvangelio  cata  Lucam  : 

Quid  enim  prodest  homini  lucrifacere  to- 
tum  mundum  ,  se  ipsum  autem  perdere? 

Et  itcrum  : 

Dixit  autemilli  Dominus:  Stulle,  hac  nocte 
expostulatur  anima  tua.  Quae  ergo  paroili 
cujus  erunt ? 

Et  iterum  : 

Commemorare  qnoniam  percepisti  bona  in 
Tita  lua,  ct  Lazarus  simililer  mala.  Nunc  vcro 
Lic  rogalur,  tu  aulem  doles. 

Et  in  Actibus  apostolorum  : 

Dixit  autem  Petrus  ad  eum  :  Argenfuni 
quidem  ct  aurum  non  est  mihi.  Quod  aulen; 
babeo ,  hoc  tibi  do.  In  nomine  Jesu  Cbri^li 
Nazarenisurgc  et  ambula.  £t  apprehensa  man  u 
cjus  dexlera  ,  excitavil  eum. 

Item  adTimotheum  prima  : 

Niliii  inlulimusin  hunc  mundum,  verum 
r>et  auferrequid  possumus.  llabeiites  ilaque 
c.\bibitioncrii  «r   tL-Kumcntuni,  his   conlenli 


CAPUT   LXII. 

Matrimonium  cum  gentilibus  noa 
jungendum, 

Apud  Tobiam  : 

Uxorem  accipe  ex  semine  parentum  tno- 
rum,  et  noli  sumere  alienam  mulierem  quai 
non  est  ex  tribu  parentum  tuorum. 

Itera  in  Genesi  : 

Miltit  puerum  suum  Abraham,  ut  de  se- 
raine  suo  accipiat  Rebeccam  filio  ejus  Isaac 

Item  inEsdra  satis  non  fuitDeo,  cum 
vastarentur  Judaei,  nisi  alienigenas 
uxores  cura  filiis  quoque  quos  ex  ill:.>:i 
procreaverant  reliquissent.  Item  iii 
epistola  Pauli  ad  Corintbios  prima  : 

Mulier  vinclaest  quandiu  vivit  vir  ejus.  Si 
aulem  dormierit,  liberala  est ,  ut  cui  vult 
nubat,  tantum  in  Domino.  Felicior  auteni 
erit ,  sisic  permanserit. 

Et  iterum : 

Nescilis  quoniam  corpora  vestra  membra 
Cliristi  sunl  ?  Auferens  membra  Christi,  fa- 
( iam  membra  fornicariae  ?  Absit.  Aut  nescilis 
quia  qui  conglulinatur  fornicariae  unum  cor- 
pus  sunt?  Erunt  enim  duo  in  una  carne.  Qui 
aulem  se  conjunxerit  Domino ,  unus  spiritus 
est. 

Ilem  ad  Corinthios  secunda  : 

Nolite  conjungi  cum  infidelibus.  Quje  a\i- 
lem  particip.ilio  esl  jusliliie  el  iniquitati?  Aut 
quae  csl  coiiimunicalio  luci  ad  tenebras? 

Itera  de  Saloraonc  in  Basilion  terlio  : 

Et  averlcrunt  uxores  alienigenae  c^r  ejiis 
post  deos  suos.         

CAPUT  LXIII. 

Grave  dclictum  esse  fornicationis. 
In  epistola  Pauli  ad  Corinlhios  prima . 

Omne  dcliclum  quodcunque  fecerit  homo 
cxlra  corpus  esl.  Qui  aulem  fornicatur .  \n 
torpus  suum  peccat.  Non  estis  vestrl.  Enipii 
enini  e>lis  pretio  magno.  Clarificale  et  porlalo 
Dominum  in  corpore  vestro. 


CAPUT  LXIV. 

Qu./^  sunt  carnali^  q»^  mortcm  pa- 


TESTIWONIORUai  LIBER  III. 


rianfc,  et  quae  spiritalia  quoo  ad  vitam 
ducant. 
Paulus  ad  Galatas ; 

Caro  concupiscit  adversusspirilum  ,  et  spi- 
ritus  adversus  carnem.  Hsec  enim  invicem 
adversantur  sibi,  ut  non  qufe  vultis  ipsa  fa- 
ciatis.  Manifesta  sunt  autem  facta  carnis;  qiue 
sunt,  adulleria,  fornicationes,  immunditi<'«, 
spurcilise,  idololatriie  ,  veneficia,  liomicidia  , 
inimicitiie,  conlentiones,  oeinulationcs,  ani- 
mositales ,  provocationes ,  simullates ,  dissen- 
siones,  Laereses,  invidioe,  ebiielates,  comessa- 
tiones,  et  his  similia.  Quae  praedico  :  quia  qui 
talia  agunt,  re,o;num  Dei  non  po>sidei)unl, 
Fructus  autem  spiritus  est  caritas,  gaudiuni, 
pax,  raagnanimitas,  Lonitas,  lides,  mansue- 
tudo,  conlinentia,  castitas.  Qui  enim  sunt 
Clirisli  carnemsuamcrucili.xerunt  cum  vitiis 
et  concuplsceiiUis. 


C.IPUT   LXV. 

OMNfA  delicta  in  baptisrao  deponi. 
In  epistolaPauU  adCorinthios  prima : 

Neque  fornicarii,  neque  idolis  servienles, 
noque  adulteri,  neque  molles,  neque  laascu- 
:.jrmit  :^]v  'iiore;,  neque  fures,  neque  frau- 
ilalores,  neque  ebriosi,  neque  maledici,ne- 
(jue  rapJores,  regniiiii  Dei  consequentur.  Et 
liiec  quidem  fuislis;  sed  anluti  estis  ,  sed  sanc- 
tificali  eslis  in  nomine  Doinini  Jesu  nostri 
(^hiisli  cl  in  spiritu  Dei  noslri. 


CAPUT  LXVI. 

Disciplinam:   Dei  in    ecclesiasticis 
f  raeceptis  observandafli. 
Apud  Hieremiara  : 

Et  dabo  vobis  pastores  secundum  cor  meum, 
ci  pascent  oves  pascentes  cum  disciplina. 

Item  apud  Salomonem  in  Proverbiis  : 

Fili ,  ne  neglexeris  disciplinam  Dei ,  neque 
defeceris  ab  eo  correptus.  Quem  enim  Deus 
diUgit ,  corripit. 

Item  in  psalmo  ii  : 

Continete  disciplinam ,  ne  forte  irascatiir 
Dominus ,  et  pereatis  a  via  recta.  Cum  exar- 
scrit  cito  ira  ejus  super  vos ,  beati  omnes  qui 
confldunt  in  eo. 

Item  in  psalrao  xlix  : 

Peccatori  autsm  dicit  Deus :  Ad  quid  ex- 
ponis  justificationes  meas,  et  assumis  testa- 
riientummeumper  os  tuum?Tuautem  odisti 
(lisciplinam ,  et  abjecisti  sermones  meos  re- 
lio? 

Item  in  Sapienlia  Salomonis  : 

Disciplinam  qui  abjicit  infcHx  est. 


CAPUT  LXVII. 


PR.ffiDiCTUM  quod  disciplinam  sanani 
aspernaturi  essent. 
Pauius  ad  Timotheum  secunda  : 

Erit  tempus  quando  sanam  doctrinam  non 
suslinebunt,  sed  secundum  sua  desideria  coa- 
cervabunt  sibi  magistros  prurientes  in  au- 
diendo,  scalpentes  aures.  Et  a  veritate  quidem 
audilum  averlent ,  ad  fabulas  autem  conver- 
tentur. 

CAPUT  LXVIII. 

Recedetsdum  ab  co  qui  inordinate  et 
contra  disciplinam  vivit. 
Paulus  ad  Thessalonicenses  : 

Praecipimus  autem  vobis  in  nomine  Jesa 
Cbristi  ut  discedatis  ab  omnibus  fratribus 
ambulantibus  inoidinate  et  non  secundum 
Iraditionem  quam  acceperunt  a  nobis. 

Item  in  psalmo  xlix  : 

Si  videbas  f urem  ,  simul  currebas  cum  eo, 
et  cum  adulteris  porlionem  tuam  ponebas. 


CAPUT  LXIX. 

NoN  in  sapicntia  mundi  nec  in  elo- 
quentia  esse  regnum  Bei,  sed  in  fidc 
crucis  et  in  virtute  conversationis. 

In  epistolaPauli  ad  Corinthios  prira^ 

Misit  me  Christus  annunliare,  non  in  ser- 
monis  sapientia,  ne  inanis  fiat  crux  Chris'. 
Verbum  enim  crucis  stultitia  est  iis  qui  pe 
reunt ,  iis  autem  qui  salvantur  virtus  Dei  esl 
Scriptum  est  enim  :  Perdam  sapientiam  sa- 
pientiuin  ,  el  prudentiam  prudentium  repro- 
babo.  Ubi  sapiens  ,  ubi  scriba  ,  ubi  tonquisilo 
luijus  SJjeculi?  Nonne  infatuavit  Deus  sapien- 
liam  hujus  mundi?  Quoniam  quidem  in   sa- 
pientia  Dei  non  cognovit  mundus  per  sapien- 
tiam  Deum  ,  complacuit  Deo   per  stullitiar 
praedicationis  salvare  credentes.  Quoniam  Ju- 
daei  signa  desiderant  ,  et  Graeci  prudentian 
quserunt.  Nos  aulem  praedicamus  Chrislun 
crucifixum  ,  Judaeis  quidem  scandalum,  gen 
libus  aufem   stultitiam ,  ipsis  autem  vocati 
Judaeisei  Graecis  Christuiu  Dei  virtutem  cj 
Dei  sapienliam. 

Et  itcrum : 

Nemo  se  decipiaf.  Si  quis  putat  sapienlem  ? 
esse  in  vobis,mundo  huic  stullus  fiat,  ut  s 
sapiens.  Sapientia  enim  hujus  mundisluitii 
est  apud  Dc  nu.  Scriplum  est  enim  :  Reprc 
hendessapieiiits  in  aslulia  ipsorum. 

Et  iterum  : 

Dominus  cognovit  cogitationes  sapienlini:: 
quia  sunt  stultae. 


293 


CAPLT   LXX. 


Pareistibus  obsequendura. 
In  epistola  Pauli  ad  Ephesios  : 

Fllii,  obsequentes  eifole  parentibus  vestris. 
Hocenim  estju«.tum.  Honora  palrem  tuum 
ct  matrem  luam,  quod  est  mandatum  pri- 
mum  in  promissione,  ut  bene  sit  tlbi  et  sis 
longaeTUSsuper  lerram. 


DIVI   CYPRIANI 

Apostolus  ad  Timotheura  prima : 

Si  quis  autem  suorum  ,  el  maxime  dome»' 


CAPUT   LXXI. 

Patres  quoque  asperos  esse   circa 
filios  non  oportere. 
Item  illic  : 

Et  yos,  patrcs,  nolite  in  iracandiam  mittere 
filios  vestros,  sed  nutrite  eos  in  disciplina  et 
correptione  Domini. 


CAPUT  LXXII. 

Servos,  cum  crediderint,  plus  do- 
rainis  carnalibus  servire  debere. 
In  epistola  Pauli  ad  Epliesios  : 

Servj,  cbedile  dominis  carnalibus  cum  metu 
et  trcmore  etin  simplicitatc  cordis  vestri  sicut 
Christo  ,  non  ad  oculum  servientes,  quasi  bo- 
minibus  placenles,  sed  quasi  servi  Dei. 


CAPUT   LXXIII. 

Item  dominos  mitiores  esse  debere. 
Item  illic  : 

El  vo?,  domini,eadem  facite  ad  eos,  laxantes 
iracundiam,  scientes  quia  et  vester  el  ipsorum 
dorainus  est  in  coalis,  tt  e.xcoptio  personarum 
non  est  in  illo. 


CAPUT    LXXIV. 

ViDUAS  probatas  quasque  houoran- 
das. 

In  epistola  Pauli  ad  Timotheum 
prima  : 

Viduas  honora  quae  vere  sunt  viduse.  Quse 
autem  delicala  est  vidua,  vivens  mortua  est. 

Et  iterum  : 

Juniores  au!cm  viduas  praeleri.  Cum  enim 
dclicatae  fuerint,  in  Chriato  nubere  volunl , 
liabenles  judicium  ,  quouiam  primam  lliem 
leprobaverunt. 

CAPUT  LXXV. 

SuoRUM  ,  ct  muxime  fidcliuni,  curam 
plus  unuuu^uemciuc  habere  debere. 


ticorum,  non  agit  curam,  fldem  denegat,  et 
est  deterior  inlideli. 

De  hoc  ipso  apud  Esaiam  : 

Si  videris  nudum,  vesti,  et  dome&ticot  k- 
minis  tui  non  despicias. 

De  quibus  domesticis  in  evangelio 
dictum  est : 

Si    patremfamilias     dixerunt    BeeUebub, 
quanlo  magis  domesticos  ejus? 


CAPUT   LXXVI. 

Majore^i  natu  non  temere  accusan- 
dum. 
Ad  Timotheum  prima : 

AdversTis  majorem  natu  accxisationem  ne 
receperis. 

CAPUT  LXXVIL 

Peccantem  publice  objurgandmn. 

In    epistola    Pauli    ad   Timotheum 

prima  : 

Peccantes  coram   omnibus   corripe,  ul   cl 
caeleri  melum  habeant. 


CAPUT  LXXVin. 

CuM  ha^reticis  non  loquendum. 

Ad  Titum : 

Haereticum  hominem  post  unam  correp- 
tionem  devita,  sciens  quoniam  perversus  esl 
liujusmodi  el  peccat,  et  csl  a  semetipso  dam- 
natus. 

De  hoc  ipso  in  epistola  Joannis  : 

Ex  nobis  exierunl  ,5L'd  non  fuerunt  ex  no- 
bis.  Si  enim  fuissent  ex  nobis.  mansissent  uli* 
que  nobiscum. 

Item  ad  Timotheum  secunda  : 

Sermo  eoram  ul  cancer  serpit. 


CAPUT  LXXIX. 

Inngcentiam  fideuter  peterc  et  im- 
petrare. 

In  cpistola  Joaunis  : 

Si  cor  noitriuii  nos  non  reprchendat,  lidu- 
ciam  h.ibcmiis  3(1  Deum  ,  ct  quodcunque  p«- 
tierimus  atcipiemus  aJ)  eo. 


TESTIMONIORUM  LIBER  III. 


£99 


Item  in  evangelio  cata  Matthgeum  : 

Beati  nmndo  corde,  quoniam  ipsi  Deum 
■videbunt. 

Item  in  psalmo  xxiii : 

Quis  ascendel  in  niontem  Domini ,  dut  quis 
etabjt  in  loco  sancto  ejus  ?  Innocens  manlbus 
et  mundo  corde. 

CAPUT   LXXX. 

NiHiL  licere  diabolo  in  hominem,  nisi 
Deus  permiserit. 

In  evangelio  cala  Joannem  dixit  Je- 
sus  : 

Nullam  haberes  potestatem  adversus  me , 
nisi  data  tibi  essel  desuper. 

Item  in  Basilion  tertio : 

Et  excitavit  Dominus  satanam  ipsi  Salomoni. 

Itera  in  Job  prius  Deus  permisit,  et 
tunc  diabolo  licuit.  Et  in  evangelio  Do- 
minus  ante  permisit,  dicendo  Judae  : 

Quodfacii  fac  celerius. 

Item  apud  Salomonem  in  ProyerbLis : 

Cor  regis  inmanu  Dei. 


CAPUT  LXXXI. 

JlERCEDEM  mercenario  cito  redden- 
«am. 
In  Levitico  ; 

Non  dormiet  merces  mercenarii  tui  apud 
te  u^que  ia  mane. 


CAPUT  LXXXII. 

NoN  auguranduiii. 
In  Deuteronomio  : 
Non  ominemini ,  neque  auguremini. 


CAPUT  LXXXIII. 

CiRRUM  in  capite  non  habendum, 
In  Levitico  : 
THoa  facietls  cirrum  ex  coma  capitis  vestri. 

CAPUT  LXXXIV. 

NoN  vellendum : 
Kon  corrtHnpelis  effigiem  I^arbse  Teslrse. 


CAPUT   LXXXV. 

SuRGENDUM  cum  episcopus  et  pres- 
lyter  veniat. 


In  Levitico  : 

A  facie  senioris  exsurjfes,  el  honorabis  per- 
sonam  presbyteri. 


CAPUT  LXXXVI. 

ScHiSMA  non  faciendura ,  etiamsi  in 
una  fide  et  in  eadem  traditione  pernja- 
neatqui  recedit. 

In  Ecclesiastico  apud  Salomonem  : 

Scindens  ligna  periclilabilur  in  eis ,  si  exci-. 
derit  ferrum. 

Item  in  Exodo : 

In  domo  una  comedetur ,  non  ejicietis  do 
domo  carnem  foras. 

Item  in  psalmo  cxxxn  : 

Ecce  quam  bonum  el  quam  jucundum  ha- 
bitare  fratres  in  unum. 

Item  in  evangelio  cata  Matthaeum  : 

Qui  non  est  mecum,  adversus  me  est ,  ct 
qui  mecum  non  colligit  spargit. 

Item  in  epistola  Pauli  ad  Corinthios 
prima :. 

Obsecro  aulem  vos,  fratres,  per  nomen 
Domininoslri  JesuChristi  ut  id  ipsum  dicatis 
omnes,  et  non  sint  in  vobis  schismata,  silis 
autem  compositi  in  eodem  sensu  et  in  eadem 
senlentia. 

Item  in  psalmo  Lxvn  : 

Deus,  qui  inhabilare  facit  unanimes  in 
domo. 


CAPUT  LXXXVII. 

FiDELES  simplices  cum  prudentia  essc 
debere. 
In  evangelio  cata  Matthaeum  : 

Estote  prudentes  sicut  serpsntes,  et  sim- 
plices  sicut  columbae. 

Et  iterum  : 

Vos  eslis  sal  terrae.  Si  autem  sal  infatuatun» 
fuerit ,  in  quo  salielur  ?  Ad  nihil  valet  nisi 
ut  projiciatur  foras  et  conculeetur  ab  homi- 
nibus. 


CAPUT  LXXXVin. 

Fratrem  non  circuraveniendum. 

In  epistola  Pauli  ad  Thessalouicense» 

prima  : 

Non  circumvenire  in  negotio  fratremsuum  a 
quia  ultor  est  Deus  de  his  omnibus. 


JOO  DIVI   CYPRIAiNI 

CAPLT  LXXXIX. 

SuBiTO  venire  lliiem  muudi. 
Inquit  apostolus  : 

ric5  Domini ,  sicut  fur  in  nocfe,  ita  veniei 


Cum  dixerint    pax  et  flmiitiii,  tunc  iliis  ro 
l)en»inus  adveniet  interitus. 

Item  in  Actibus  apostolorum  : 

Ncmopotest  cognoscere  tempus  aut  tempora 
quic  pater  posuit  in  siia  potestale. 


CAPLT  XC. 

UxoREM  a  viro  non  recedere ,  aut  si 
rccesserit,  innuptam  manere. 
In  epislola  Pauli  ad  Corinthios  prima  : 

lis  aulem  quae  nupserunt  prrecipio ,  non 
ego,  sed  Dorainus,  uxorcm  a  viro  non  sepa- 
rari,si  autem  recesserit ,  maneie  innuplam. 
aut  reconciiiari  viro.  et  virura  uxorem  noM 
dimittere. 


CAPLT   XCI. 

TANTUMunumqucmque  tentariquan- 
tuni  potest  suslinerc. 

In  cpistola  Pauli  ad  Corintliios  prima : 

Tentalio  vos  non  occupabit ,  nisi  bumann. 
Fidelis  autem  Deus,  qui  non  palietnr  vos  ten- 
tari  super  quod  polcstis,  scd  iaciet  tum  len- 
tatione  cliara  evadendi  facultatem,  ul  possitis 
loierare. 


CAPLT  XCII. 

IVON  quicquid  licet  esse  factendum. 
Paulus    ia    epistola    ad   Coriutitios 
|irima  : 

Omnia   Ijcent.   scd  non  omnia  expediunl. 
Omnia  licenl ,  sed  non  ouuiia  sedificant. 


CAPLT  XCIII. 

Pr^iedictum  quod    iiajreses    futura? 
essent. 

IncpistolaPauUadCorinthiosprima: 

Oportet  et  haeresGS  esse,  ut  probati  mani- 
festi  sint  in  vobis. 


CAPLT  XCIV. 

CuM  timore  et  Lonore  cucharistiam 
accipiendam. 
Iii  Levilico : 
Ani.jia    :.'Jlcm   TJ^ccuKiue   niandutaverii 


ex  carne  sacriCcii  salutaris,  qu(!d  cst  Dominl, 
et  immundilia  ipsius  super  ipsuiu  est,  perilut 
anima  illa  de  populo  suo. 

Item  ad  Corinthios  prima  : 

Quicunque  ederit  panem  aut  biberit  cali- 
cem  Domini  indijjne,  reus  erit  corporis  el 
sanguinis  Domini. 

CAPLT  XCV. 

Bo^^s  convivendum,    malos  auteiu 
vitandos. 
Apud  Salomonem  in  Proverbiis  : 

Ne  adduxeris  impium  in  habitaculum  j  os- 
torum, 

Item  apud  eundem  in  Ecclesiastico  : 

Viri  jusii  sint  tibi  convivae. 

Et  iterum  : 

Amicus  ildelis  medicamentum  vitae  et  im- 
mortalitatis. 

Item  illic  : 

Longe  cibesto  ab  bomine  polestatem  habenie 
occidendi,  et  non  suspicaberis  timorem. 

Item  illic : 

Beatusqui  invenit  amicum  verum,  et  qtii 
enarrat  jusliliam  auri  audicnti. 

Item  illic  : 

Sepi  aures  tuas  spinis,  et  noU  audire  lin- 
guam  nequam. 

Item  in  psalmo  xvii  : 

Cum  justo  justilicaberis,  ct  cum  viro  inn(  - 
cente  innotens  eris,  et  cum  perveiso  pervci- 
sus  eris. 

Item  in  epistola  Pauli  ad  Corinthios 

prima  : 

Corrumpunt  inucnia  bona  confabulationes 
pessimse. 


CAPLT  XCVI. 

Factis  ,  nou  verbis ,  operandum. 
Apud  Salomonem  in  Ecclesiastico  : 

Noli  citatiis  cssc  in  lingua  tua  ,  et  inutilis  c| 

rcmissus  in  operibus  tuis. 

Et  Paulus  ad  Corinthios  prima  : 

Non  in  scrmonc  cst  legnum  Dei,  tcd  iii 
virlule. 

Item  ad  Romanos : 

Non  auditores  Ief;i>  jusli  sunt  apud  Deum  , 
sed  faclores  legis  justilicabuntur. 

Item  in  evangelio  cala  Matthoeum  : 

Quifecerit  ct  sic  docuerit,  maxiinus  voca- 
I.ilur  i.T  reano  calorum. 


TESTIMONIORUM   LIBER  III.  ZOl 

Item  illiC  :  "^'on  habetis  pecuniam,  euntes  emite ,  et  bibilc 

sine  pecunia. 

Itera  in  Apocalypsi  : 


Omnis  qui  audit  verba  mea  et  facit  ea , 
similabo  eum  viro  sapienti  qui  aedircavit 
domum  suam  sux»er  petram.  Descendit  plu- 
via ,  venerunt  flumina,  flaverunt  venti,  et 
impegerunt  in  domum  illam  ,  et  non  cecidit. 
Fundata  enim  fuit  super  petram.  Et  omnis 
qui  audit  verba  mea,  el  non  facit  ea ,  similcdjo 
eum  viro  slulto,qui  sedificavit  domum  suam 
super  arenam.  Descendit  pluvia,  venerunt 
flumina ,  flaverunt  venti,  et  impegerunt  in 
domuux  illam,  et  cecidit,  et  facta  est  ruina 
ejus  magna. 

CAPUT  XCVII. 

Et  ad  fidem  et  ad  conseculionem  pro- 
peraadum. 

Apud  Salomonem  in  Ecclesiastico  : 

Ne  tardes  converli  ad  Deum,  et  ne  differas 
de  die  ia  diem.  Subito  enim  venit  ira  illius. 


CAPUT  XCVIII. 

Catecuminum  peccare  jam  uon  de- 
I>ere. 

In  epistola  Pauli  ad  Romaaos : 

Faciamu5  mala  dum   veniunt  bona,  quo- 
rum  condemnatio  justa  est. 


CAPUT   XCIX. 

JuDiciUM  secundum  tempora  futu- 
rum,  vel  sequitatis  ante  legem,  yel  legis 
post  Moysen. 

Paulus  ad  Romanos : 

Quotquot  sine  lege  peccaverunt,  sine  lege 
peribunt.  Et  quotquot  in  lege  peccaverunt , 
per  legem  et  judicabuniur. 


CAPUT  C. 

GrAtiam  Dei  gratuitam  esse  debere. 
In  Actibus  apostolorura  : 

Pecunia  tua  tecum  sit  in  perditione ,  quia 
existimasti  gratiam  Dei  per  pecuniam  possi- 
deri. 

Itera  in  evaugelio : 

Gratis  accepistis,  gralis  date. 

Ilem  illic :  * 

Domumpalris  mei  domum  fecistis  rego- 
tialionis,  et  domum  oralionis  vos  fecislis  spe- 
luncam  lalronum. 

Item  apud  Esaiam : 

Qui  sititis,  vadite  £^d  aquara ;  et  quotquot 


E,^o  et  initium  et  linis.  Ego  sitienti  dabo  do 
fonle  aquae  vitae  gralis.  Qui  vicerit,pos3idebit 
ea  et  eorum  haereditatem ;  et  ero  ejus  Deus, 
et  ille  erit  mihi  liiius. 


CAPUT  CI. 

Spiritum  sanctum  in  igne  frequentcr 

apparuisse. 

In  Exodo : 

Et  mons  Sina  fumabat  totus,  quoniam  de- 
scenderat  Deus  in  eum  in  igne. 

Item  in  Actibus  apostolorum  : 

Et  factus  est  subito  de  ccelo  sonus  quasi  fer- 
retur  flatus  vehemens,  et  implevit  totum 
illum  locum  in  quo  erant  sedentes.  Et  visas 
sunt  illis  linguae  divisae  quasi  ignis,  qui  et 
insedit  in  unumquemque  iilorum  ;  et  impleti 
sunt  omnes  Spiritu  sancto. 

Item  in  sacrificiis  quaecunque  accepta 
habebat  Deus ,  descendebat  ignis  do 
coelo ,  qui  sacrificata  consumeret. 

In  Exodo  : 

In  flamma  ignis  apparuit  angelus  Domini 
de  rubo. 

CAPUT  CII. 

CORREPTiONEiM  bouos  quosque  libcn- 
ter  audire  debere. 
Apud  Saloraonera  in  Proyerbiis  : 

Qui  corripit  impium,  odielur  ab  eo.  Cor- 
ripe  sapientem  ,  et  diliget  te. 


CAPUT   CIII. 

A  MULTiLOQUEisTiA  temperandum. 
Apud  Saloraonera  : 

Ex  multiloquentia  non  effugies  peccatum, 
parcens  aulem  labiis  sensatus  eris. 


CAPUT   CIV. 

NoN  nientiendura  : 

Abominatio  est  Domino  labia  mendacia 


CAPUT   CV. 

Freouenter.  emendanJos  qui  deUa» 
i  quuiit  in  domesiico  ministerio. 

26 


In  Salonone  : 

Qui  parcit  haculo ,  odit  £LlIam. 

£t  iteruin  : 
Ve  destiteris  parrulum  cmcndando. 

CAPUT  CVI. 

I5JUR1A  accepla  patientiam  tenen- 
dam ,  et  ultionera  Deo  relinquendam  : 

Ne  dixeris ,  ulciscar  me  de  inimico  mco, 
toil  sastine  Dominum  ut  tibi  auxilio  sit. 

Item  alibi  : 

Mihi  vindictam  ,  eQO  retribuam ,  dicit  Do- 
ETinus. 

Item  apud  Soplioniam : 

Expecla  me,  dic.t  Dominus,in  die  resur- 
reclionis  meae  in  teslimonium  :  quoniam  ju- 
dicium  meum  ad  congregationes  gentiuni  , 
ut  CKcipiam  reges  et  effundaia  super  eos 
iram  meam. 


DIVI  CTPRIANI 

In  Ecclesiastico  apud  Salomonem  r 

Susurro   et   bilinguis    maledictus-  Muilas 
enim  turbahil  pacem  habentes. 


CAPLT   C\TI. 

]X(W  detraliendum. 

Apud  Salomonem  in  Proverbiis  : 

Ifoli  diligere  delrahere,  ne  cxtollaris. 

Itera  in  psalmo  xlix  : 

Sedens  adversus  fratrem  tuum  detralieh.is, 
ct  adversus  fllium  matris  tuae  ponehas  .«can- 
dalum. 

Item  in  epistola  Pauli  ad  Colossenscs : 
De  Dullo  male  h>qui ,  nec  litigiosos  esse. 


CAPUT  cvm. 

NON  csse  proximo  insidiandora. 
Apud  Salomonem  in  Proverbiis  : 

Qui  fodit  foveam  proximo  suo  i  ipse  incidct 
in  eam. 

CATUT    CIX. 

Iktiichos  visitandos. 
ApudSalomonem  in  Ecclcsiastico  : 

Nc  pigriteris  risitare  inGrmum.  Ex  his  enim 
in  dilcctione  Crmjheris. 

Itera  in  evangelio  : 

InGrmus   f ui ,  et  visitaslls  me  ;  in  carccre 
ftd,  et  renistis  ad  me. 


CAPUT   CX. 

SusuRRONEs  malcdictos  csse. 


CAPUT   CXI. 

Sacrificia    malorum    acceptabilia 
non  esse. 
Apud  eundera  : 
Dona  iniquorum  non  probat  AltLsaTnnt 


CAPUT  cxn. 

Gr.^mus  judicari  de  bis  qui  in  sac- 
culo  plus  babueruut  potestatis. 
Apud  Salomonem  : 

Judicium  durissimum  in  his  qui  praesant 
fiel.  Exiguo  enim  conceditur  misericordia , 
polentes  aulem  polenter  tormenta  patientur. 

Item  in  psalmo  secundo  : 

Et  nunc,  reges,  intelligite,  emendamini 
qui  judicatis  lerram. 


CAPUT  cxin. 

ViDUAM  et  pupillos  protegi  oportcro. 
Apud  Salomonem  : 

Eslo  pupillis  misericors  ut  pater,  et  pro  riro 
iiialri  illorum;  et  eris  velut  illius  Altissimi, 
si  obedieris. 

Itcm  in  Exoao  : 

Omnem  viduam  et  orphannm  non  rexa- 
l)itis.  Si  autem  vexaveritis  eos,  et  vociferantes 
cxclamaverint  ad  me,  exaudiam  exclamationes 
Lorum,  et  irascar  animo  in  vohis,  et  perimam 
vos  gladio  ;  et  erunt  conjuges  vestrae  vidus, 
tl  Glii  vestri  orphani. 

Item  apud  Esaiam  : 
Judicate  pupillo,  et  justiGcate  vidaam ,  el 
venile  disputemus,  dicit  Dominui. 

Itcra  apud  Job  : 

Ccnscrvavi  egenum  de  manu  potentis,  et 
pupillo  cui  non  erat  adjutor  auxiliatus  suai. 
Os  viduae  bencdixit  me. 

Item  in  psalmo  lxvii  : 

Patris  orphanorum  et  judicis  Tidaarum. 


CAPUT  CXIV. 

DuM  in  carne  est  quis  exomologc^in 
facere  debcre. 
In  psalmo  quinto  : 
Apud  inferosautcm  quis  conGlck»itur  liJ-if 


TESTIMONIOR 
Itera  in  psalmo  xxix  : 

Numquid  exomolofjesin  faciet  tibi  pnlvis? 

Itera  alibi  exomologesin  faciendam  : 

Malo  pcBnitenliam  peccatoris  quam  mor- 
tem. 
Itera  apud  Hieremiara  : 

Haec  dicit  Dominus  :  Numquid  qni  cadit 
non  surget,  aut  qui  averlilur  non  conver- 
tetur? 


UIVI  LIBER  III.  503 

CAPUT  CXVIII. 

Item  de  antichristo,  quod  in  homi- 
nem  veniat. 

Apud  Esaiam : 

Hic  homo  qui  concitat  ferram ,  commovel 
reges,  qui  ponit  orbem  terrae  totum  deser- 
tum. 


CAPUT    CXV. 

Adulat^onem  perniciosam  esse. 
Apud  Esaiani  : 

Qui  vos  felices  dicunt ,  In  errorem  vos  mit- 
fnnt ,  et  semitas  pedum  vestroriun  turbant. 


CAPUT  CXVI. 

Plus  ab  eo  diligi  Deum  cui  in  bap- 
tismo  plura  peccata  dimittuntur. 
In  evangelio  cata  Lucam  : 

Cui  plus  dimillitur  ,  plus  diligit;el  cui  mi- 
nus  dimittitur  .modicom  diligit. 


CAPUT  CXVII. 

FoRTEM  congressionemesse  adversus 
diabolura,  et  ideo  fortiter  nos  stare 
debere,  ut  possimus  vincere. 

In  epistola  Pauli  ad  Ephesios  : 

Non  est  nobis  colluctatio  adversus  carnem 
ct  sanguinem,  sed  adversus  potestates  et  prin- 
clpes  hujus  mundi  et  harum  tenebrarxim , 
adversus  spiritalia  nequitiae  in  cfElesHbus. 
Propter  hoe  induite  arma  Dei,  ut  possilis 
resistere  in  die  nequissimo,  ut  cum  omnia 
perfeceritis,sletis  accincli  lumbos  vestros  in 
verilate  evangelii,  induenfes  loricam  juslitiae, 
et  calciati  pedes  in  praeparalione  evangelii 
pacis,  in  omnibus  assumenles  scutum  fidei, 
in  quo  possitis  omnia  ignea.  jacula  nequissimi 
extmguere  et  galeam  salutis  assumere  et  gla- 
djum  spiritus,  qui  cst  verbum  Dei. 


CAPUT  CXIX. 

GrAve  fuisse  jugum  legis ,  quod  a  no- 
bis  abjectura  est,  et  leve  esse  jugum 
Doraini ,  quod  a  nobis  susceptum  est. 

In  psalrao  secundo  : 

Ad  quid  tumultuatae  sunt  gentcs,  et  populi 
meditati  sunt  inania?  Astiterunt  reges  terrj6, 
et  principes  congregati  sunt  in  unum  adver- 
sus  Dominum  et  adversus  Christum  ejus. 
Dirumpamus  vincula  eorum  ,  et  projiciamui 
a  nobis  jugum  eoruro. 

Item  in  evangelio  cata  Matthaeum  : 

Venite  ad  me  omnes  quilaboratis  et  onera?i 
estis,  et  ego  vos  requiescere  faciam.  TolliU 
jugum  meum  super  vos ,  et  discite  a  me  quia 
milis  sum  et  humilis  corde,  et  invenietis  re- 
quiem  animabus  vestris.  Jugum  enim  meuni 
bonum  est ,  et  onus  meum  leve  est. 

Item  in  Actibus  apostolorum  : 

Visum  est  sanclo  Spiritui  et  nobis  nnnaxn 
vobis  imponere  sarcinam  quam  ista  quae  ex 
necessitate  sunt,  abstinere  vos  ab  idololatriU 
etsanguinis  effusione  et  fornicatione.  Etquae- 
cunque  vobis  fieri  non  ▼ullis,  aTiis  ne  fece- 
ritis. 

CAPUT  CXX. 

Orationibus  insistendum. 

In  epistola  Pauli  ad  Colossenses  : 

Instale  orationi,  vigilantes  in  ea. 

Item  in  psalmo  primo : 

Sed  in  lege  Domini  voluntas  ejus,  et  in  lege 
ejus  meditabitur  die  ac  nocta. 


Zi]'-i 


CO^GILIUM  CARTHAGINEISSE, 


SEXTENTIyE 


EPISCOPORUM    LXXXYII 


DE  HyERETICIS  BAPTIZANDI3. 


Cu3i  in  unum  Cartbagini  convenis- 
sent  Kaleiidis  septcmbris  episcopi  pla- 
rimi  ex  provincia  Africa,  Numidia, 
BlauritaniajCumpresbyteris  et  diacoiii- 
Lus 5  praesente  etiam  plebis maxinia  par- 
te,  et  lcctifi  essent  litterac  Jubaiani  ad 
Cyprianum  factae ,  item  Cypriani  ad  Ju- 
baianum  rescriptae,  de  liaereticis  liap- 
tizandis,  quidque  postmodum  Cypriano 
Jubaianus  idemrescripserit,  Cypriaim.^i 
dixit  :  Audistis,  collegae  dilectissimi , 
quidmihi  Jubaianus  coepiscopus  noster 
scripserit  consulens  mediocritatein  nus- 
tram  de  iiiicito  et  propbano  ha-relico- 
runi  baptismo,  et  quid  ego  ei  rescrip- 
scrim,  coJisens  scilicet,  quod  semel 
«tque  iterum  et  saepe  censuimus,  hac- 
reticos  ad  ecclesiam  venientes  ecclesiae 
baptisino  baptizari  et  sanctilicari  opor- 
tere.  llem  leclae  sunt  vobis  ct  aliae  Ju- 
baiani  litterae,  quibus  pro  sua  sincera 
ct  religiosa  devolioncad  epistolam  nos- 
tram  rescribens,  nou  taQtani  consensit, 
sod  ctiam  instructum  sc  esse  confessus 
gratias  euit.  Superest  ut  de  liac  ipsa  re 
singuli  quid  sentiamus  proferamus,  ne- 
uiinem  judicantes,  aut  a  jure  communi- 
cationis  aiiquem  ,  si  diversum  senserit , 
amoventes.  Neque  cnim  quisquam  uos- 
ti-um  episcopum  se  cssc  episcoporum 
constiluit  ,  aut  tyrannico  terrore  ad 
obsequendi  necessitatem  collegas  suos 
adigit,  quando  babeat  omnis  episcoDus 
pro  licentia  libertatis  et  potestatis  sua^ 
arbitrium  proprium,  tamque  judicari 
ab  alio  non  possit  quam  nec  ipse  poicsi 
alterum  judicare.  Sed  expectcmus  uni- 
versi  ju(.liciuin  Domini  nostri  Jesu  Chris- 
ti,  qui  unus  ct  solus  habet  potestatcm 
ct  prajponcndi    nos   in   ccclesice  suac 


gubernaliune.  ct  dc  actu  nostro  jadi- 
Ciindi. 

Ca^cilius  a  BiUa  dixil  :  Ego  unum 
baptisma  in  ecclcsia  solum  scio ,  et  ex- 
tra  ecclesiam  nullum.  Ilic  erit  unum 
ubi  spes  vera  est  et  fides  certa.  Sic  enim 
scriptum  est :  Vna  fi(les,una  spes,  unum 
baptisma,  non  apud  baercticos,  ubi  spcs 
nulla  est  et  fides  falsa,  ubi  omnia  per 
mendacium  gcruntur,  ubi  cxorcizat 
da^moniacus,  sacramentum  interrogat 
sacrilegus ,  cujus  os  ct  verba  cancer 
emittunt,  fidem  dat  infidelis,  veniani 
delictorum  tribuit  sceleratus,  et  in  no- 
mine  Christi  tingit  antichristus,  be- 
nedicit  a  Deo  maledictus,  yitam  poUi- 
ceturmortuus,  paccm  dat  impacificus, 
Deum  invocat  blasphcmus ,  sacerdotiuni 
administrat  prophanus,  ponit  altare  sa- 
crilegus.  Ad  huzc  omnia  acccdit  et  illud 
lualum,  ut  antistites  diaboli  audeant 
('uch;iristiam  facere,  aut  qui  illis  assis- 
tunt  dicant  haec  omnia  faisa  esse  do 
Iioereticis.  Ecce  ad  qualia  cogitur  eccle- 
!  ia  ronsentire,  ct  sine  baplismo  ac  venia 
dolictorum  communicare  compollitur ! 
Quam  rem,  frutres,  fugerc  ac  vitare 
debemus  et  a  tanto  scelere  uos  sepa- 
rare,  et  unum  baptisma  tenere,  quod 
soli  ecclesiac  a  Domino  concessum  csL 

Primus  a  iilisriirpa  dixit  :  Ccnseo  om- 
nem  homiiiem  ab  hacrcsi  venientem 
bapiizandum.  Fru^lra  enim  illic  putat 
sc  cssc  baplizatum,  cum  non  sit  l)ap- 
tisma  nisi  iii  occlcsia  unum  et  vcrum  : 
qtiia  ot  Dcus  unus,  et  fidos  una,  et  ec- 
closia  iina  est,  in  qua  slat  unum  bap- 
tisnu  ct  sanctitas  ct  caclcra.  >am  quae 
foris  excrccnlur  uulium  liabcnt  salutis 
elToctum. 


COKCILIUM  CA 

Polycarpus  ah  Adrumelo  dixit  :  Qui 
haereticorum  baptisina  probaiit  aostrum 
evacuant. 

Novatus  a  Thamugadc  dixit  :  Licet 
sciaraus  omiies  scripturas  sibi  testimo- 
nium  reddere  de  salutari  baptismo,  dc- 
bemus  tamcu  fidem  nostram  exprimere, 
haereticos  et  schismaticos  ad  ecclesiam 
venientes,  qui  pseudobaptizati  viden- 
tur,  debere  eos  in  fonte  perenni  bapti- 
zari,  et  ideo  secundum  testimonlum 
scripturarum  et  secundum  decretum 
collegarum  nostrorum  sanctissimae  me- 
moriai  virorum  omues  schismaticos  ct 
haereticos  qui  ad  ecclesiam  conversi 
sunt  baptizari ,  sed  ct  eos  qui  ordinati 
videbantur,  inter  laicos  recipi. 

Nemesianus  a  Thubunis  dixit  ;  Bap- 
tisma  quod  dant  liseretici  et  schismatici 
non  esse  verura  ublque  in  scripturis 
sanctis  declaratum  est  :  quoniam  ipsi 
praepositi  eorum  falsi  christianisunt  et 
falsi  propbetae,  dicente  Domino  per  Sa- 
lomonem  :  Qui  fulens  est  in  falsiSf  hicpas- 
cit  ventos,  idem  autemipse  sequitur  a^es 
volanles.  Deserit  enini  vias  vinece  suk,  a 
semilis  vero  agelli  sui  erravit.  Ingreditur 
autem  per  avia  loca  atque  arida  et  terram 
destinatam  insilim,  conlrahit  autemma- 
nibus  infructuosa.  Et  iterura  :  Jb  aqua 
aliena  abstine  te ,  et  de  fonte  exlraneone 
biberis ,  ut  longum  vivas  tempus ,  adji- 
ciantur  etiam  tibi  anni  vilce.  Et  in  evan- 
gelio  divina  sua  voce  Dominus  noster 
Jesus  Christus  locutus  est  dicens  :  Nisi 
quis  rcnatus  fuerit  ex  aqua  et  spirilu  non 
potest  introire  in  regnum  Dei.  Hic  est 
Spiritus  qui  ab  initio  ferebatur  super 
aquas.  Neque  enim  Spiritus  sine  aqua 
operari  potest,  neque  aqua  sine  Spi- 
ritu.  Male  ergo  sibi  quidam  interpre- 
tantur  ut  dicant  quod  per  manus  im- 
positionem  Spiritum  sanctum  accipiant 
et  sic  recipiantur,  cum  manifestum 
sit  utroque  sacramento  debere  eos  re- 
uasci  in  ecclesia  calholica.  Tunc  quip- 
pe  poterunt  filii  Dei  esse,  dicente 
apostolo  :  Curantcs  servare  unitatem  spi- 
ritus  in  conjuuclione  pacis ,  unum  corpus, 
et  unus  spiritus,  sicut  vocati  esiis  iu  una 
spe  vocationis  vestroe,  unus  Dominus, 
unafides,  unum  baptisma ,  unus  Deus. 
Iloec  omnia  ecclesia  catholica  loquitur. 


RTHAGINENSE.  503 

Et  iterum  in  evangelio  dicit  Dominus  : 
Quod  natum  est  de  carne  caro  est ,  et  quod 
natum  est  de  spiritu  spiritus  est;  quia 
Deus  spirilus  est,  et  de  Deo  natus  est. 
Ergo  omnes  hseretici  et  schismatici  om- 
nia  quajcunque  faciunt  carnalia  sunt^ 
dicente  apostolo  :  Manifesta  enim  suni 
opera  carnis,  quoe  sunt,  fornicationes , 
immunditicB ,  incestum,  idololatrioe  ser- 
vitus,  veneficia,  inimicitioe,  certamina, 
zelus,ira,  divisiones,  hareses,  et  his  si- 
milia;  de  quibus  prcedixi  vobis  sicut  prce- 
dico ,  quoniam  quicunque  hoec  faciunl 
regnum  Dei  non  hereditabunt.  Condem- 
nat  itaque  apostolus  cum  omnibus  malis 
et  eos  qui  divisionem  faciunt,  hoc  est 
schismaticos  et  haereticos.  Nisi  ergo 
acceperint  baptisma  salutare  in  eccle- 
sia  catholica,  quae  una  est,  salvi  cssg 
non  possunt,  sed  cum  carnalibus  iu 
judicio  Domini  Cliristi  damnabuntur. 

Januarius  a  Lambese  dixit  :  Secun- 
dum  scripturarum  sanctarum  auctorita- 
tem  decerno  hsereticos  omnes  bapti- 
zandos ,  et  sic  in  ecclesiam  sanctam 
admittendos. 

Lucius  a  Caslra-Galboe  dixil  :  Cum 
Dominus  in  evangelio  suo  dixerit :  Vo» 
estis  sal  terrce,  si  aulem  sal  infatuatum 
fuerit,  in  quo  salietur?  ex  eo  ad  nihilum 
vulebit  nisi  ut  projicialur  foras  et  concul- 
celur  ab  hominibus;  et  iterum  post  rc- 
surrectionera  suara  mittens  apostolos 
suos  mandaverit  dicens  :  Dataest  mihi 
omnis  potestas  in  coelo  et  in  terra.  Ite,  et 
docete  omnes  gentes,  baptizantes  eos  in 
nomine  Patris  et  Filii  et  Spiritus  sancti , 
cura  ergo  manifestum  sit  haereticos,  icl 
est  hostes  Christi ,  non  integrara  sacra- 
inenti  confessioncm  habere ,  item  schis- 
maticos  nonpossecondire  sapientiaspi- 
ritali,  cum  ipsi  ab  ecclesia,  quse  una 
est ,  rccedendo  infatuati  contrarii  facti 
sint,  fiat  sicut  scriptum  est,  Domus  con- 
trariorum  legis  dcbet  emundationem ,  et 
consequens  est  eos  qui  a  contrariis  bap- 
tizati  inquinati  sunt  primo  purgari  et 
tunc  demum  baptizari. 

Crescens  a  Cirta  dixit :  In  tanto  coetu 
sanctissimorum  consacerdotum  lectis 
litteris  Cypriani  dilectissimi  nostri  ad 
Jubaianum  ,  itemque  ad  Stephanum , 
quoe  tantum  in  se  sanctorura  testimonio- 


306  CONCILIUM  CA 

rum  desceiidentium  ex  scripturis  dei- 
ficis  continent  ut  merito  omnes  perDei 
gratiam  adunati  consentire  debeamus; 
censeo  oranes  hsereticos  et  schisma- 
ticos  qui  ad  catholicam  ecclesiam  vo- 
luerint  venire  non  ante  ingredi  nisi 
oxorcizati  et  baptizati  prius  fuerint, 
cxceptis  his  sane  qui  in  ecclesia  catho- 
lica  fuerint  ante  baptizati,  ita  tamen 
ut  per  manus  impositionem  in  poeni- 
lcntiam  ecclesiae  reconcilientur. 

Nicomedcs  a  Segermis  dixil  :  Mea  sen- 
tcntiahsec  est,  ut  haeretici  adecclesiam 
venientes  baptizentur,  eo  quod  nul- 
lam  foris  apud  peccatores  remissionem 
peccatorum  consequantur. 

3Iunnulus  a  Girba  dixit  :  Ecclesiae  ca- 
tholicae  matris  nostrse  veritas  semper 
apudnos,  fratres,  et  mansit  et  manet, 
et  vel  maxime  in  baptismatis  trinitate, 
Domino  nostro  dicente  :  He  et  baplizate 
Qcntes  in  nomiiw  Patris  et  Filii  et  Spiritus 
sancti.  Cum  ergo  manifeste  sciamus 
haereticos  non  habere  nec  Patrem  nec 
Filium  nec  Spiritum  sanctum ,  debent 
venientes  ad  ecclesiam  matrem  nostram 
vere  renasci  et  baptizari*  ut  cancer 
quod  habebant  et  damnationis  ira  et 
crroris  offectura  per  sanctum  et  coeleste 
lavacrum  sanctificetur. 

Secundinus  a  Cedias  dixit  :  Cum  Do- 
minus  noster  Christus  dicat,  Qui  non 
cst  meciim  advenus  me  cst ,  et  Jfoaniics 
apostolus  eos  qui  ab  ecclesia  exeunt  an- 
licbristos  dicat,  indubitanter  hostes 
Cliristi,  quique  antichristi  nominati 
tunt,  gratiam  baptismi  salutaris  minis- 
trare  non  possunt.  Et  ideo  ccnseo  cos 
qui  de  insidiis  haereticorum  confugiunt 
ad  ecclesiam  baptizandos  cssc  a  nobis, 
qui  amici  appellati  sumus  Dei  de  ejus 
dignatione. 

Fclix  a  Bagai  dixit :  Sicut  coccus  coc- 
cum  duccns  simul  in  foveam  cadunt, 
ita  haereticus  haercticum  baptizans  si- 
mul  in  mortcm  cadunt.  Et  ideo  haercti- 
cus  baptizandus  est  ct  vivificandus,  ne 
iios  vivi  mortuis  communicemus. 

Polianus  a  MHco  dixit  :  Justum  est 
haercticum  baptizari  in  ccclesia  sancta. 

Theogenes  ab  Hippone  regio  dixit  :  Sc- 
cundum  sacramcntum  Dci  gratia)  coe- 
lestis ,  quod  acccpimus ,  unum  bap- 


RTHAGINENSE. 

tisma  quod  est  iu  ecclesia  sancta  cre- 
dimus. 

Dativus  a  Badis  dixil :  No3  quantum 
in  nobis  est  haereticis  non  communica- 
mus,  nisi  baptizati  in  ecclesia  fuerint, 
et  remissionem  peccatorum  acceperint. 

Successus  ab  Abbir  Germaniciana  dixit : 
Haereticis  aut  nihil  licet  aut  totum  li- 
cet.  Si  possunt  baptizare ,  possunt  dare 
et  Spiritum  sanctum.  Si  autera  Spiritum 
sanctum  dare  non  possunt ,  quia  non 
habentSpiritumsanctum  ,nec  baptizare 
spiritaliter  possunt.  Propterea  cense- 
iiius  baereticos  baptizandos  csse. 

Fortunaius  a  Tuchabori  dixit  :  Jesns 
Christus  Dominus  et  Deus  noster  Dei 
patris  et  creatoris  filius  super  pctram 
acdiflcavit  ccclesiam  suara,  non  su- 
l)cr  haeresim,  et  potestatem  baptizandi 
cpiscopis  dedit,  non  haereticis.  Quaro 
(|ui  extra  ecclesiam  sunt ,  et  contra 
Ciiristum  stantes  oves  cjus  et  gregem 
spargunt,  baptizare  foris  non  possunt. 

Sedatus  a  Tuburbo  dixii :  In  quantum 
aqua  sacerdotis  prece  in  ecclesia  sanc- 
lificata  abluit  delicta,  in  tantum  haere- 
tico  scrmone  velut  cancere  infecta  cu- 
mulat  pcccata.  Quare  omnibus  pacificis 
quidem  viribus  nitcndum  est  ne  quia 
haeretico  errore  infectus  et  tinctus  sin- 
gulare  ct  verum  ecclesiae  baptismum 
detrectet  accipere;  quo  quisquis  noa 
fucrit  baptizatus  regno  coelorum  fict 
alienus. 

Privatianu^  a  Sufetula  dixit  :  Qui 
haereticos  potestatcm  baptizandi  ha- 
bcrc  dicit ,  dicat  prius  quis  haeresim 
condidcrit.  Si  enim  liaeresis  a  Deo  est, 
habcre  et  indulgentiam  divinam  potest. 
Si  vcro  a  Dco  non  est ,  quomodo  gra- 
tiam  Dei  aut  habere  aut  confcrre  alicui 
potest? 

Privatus  a  Sufibus  dixil :  Qui  haere- 
ticorum  baptismum  probat,  quid  aliud 
quam  haercticis  communicat? 

Ilortensianus  a  Laribus  dixit  :  Quot 
sint  baptismi  vidcrint  aut  praesumpto- 
rcs  aut  fautores  haereticorum.  Nos 
unum  baptisma ,  quod  non  nisi  in  ec- 
tlcsia  novimus,  ccclcsiae  vindicamus. 
Aut  quomodo  possunt  in  nomine  Christi 
aliquem  baptizare,  quos  ipse  Christua 
(licit  advcrsarios  iuos  esse? 


CONCILIUM  CARTHAGINENSE. 


S07 


Cassius  a  Macomadibus  dixit  :  Cum 
baptismata  duo  esse  noii  possint,  qui 
hgereticis  baptisma  concedit  sibi  tollit. 
Censeo  itaque  flebiles  et  tabidos  haere- 
ticosbaptizandos  esse  cum  ad  ecclesiam 
venire  coeperint,  et  sacra  et  divina  la- 
Tatione  lotos  5  et  lumine  vitae  illumi- 
natos,  nonhostes,  sedpacificos,  non 
alienos,  sed  lidei  Domini  domesticos, 
non  adulteros,  sed  Dei  filios,  non  er- 
roris  sed  salutis  efi^ectos,  in  ecclesiam 
recipi,  absque  his  de  ecclesia  fideles 
Bupplantati  ad  haeresistenebras  transie- 
rant,  sed  eos  per  manus  impositionem 
restituendos. 

AUus  Januarius  a  Vico  Ccesaris  dixit  : 
Si  non  obtemperat  error  veritati,  multo 
magis  veritas  non  consentit  errori.  Et 
ideo  nos  ecclesise  assistimus,  in  qua 
praesidemus,  ut  baptismum  ejus  ipsi 
8oli  vindicantes ,  eos  quos  ecclesia  non 
baptizavit  baptizemus. 

Jlius  Secundinus  a  Carpis  dixit :  Hae- 
retici  christiani  sunt,  annon?  Si  chris- 
tiani  sunt,  cur  in  ecclesia  Dei  non 
sunt?Si  christiani  non  sunt,  quomodo 
christianos  faciunt?  Aut  quo  pertinebit 
sermo  Domini  dicentis  :  Qui  non  est 
mecum ,  advcrsus  me  est ,  et  qui  non  me- 
cum  colligit  spargit.  Unde  constat  su- 
per  filios  alienos  et  soboles  antichristi 
Spiritum  sanctum  per  manus  impositio- 
nem  tantummodo  non  posse  descen- 
dere,  cum  manifestum  sit  haereticos 
baptisma  non  habere. 

Victoricus  a  Thabraca  dixit :  Si  licet 
Jiaereticis  baptizare  et  remissam  pecca- 
torum  dare,  quid  illos  infamamus  et 
hgereticos  appellamus? 

Alius  Felix  ab  Ulhina  dixit :  Nemini 
dubium  est,  sanctissimi  consacerdotes, 
non  tantum  posse  humanam  praesump- 
tionem  quantum  Domini  nostri  Jesu 
Christi  adorandam  et  venerabilem  ma- 
jestatem.  Memores  ergo  periculi ,  hoc 
quoque  non  tantura  observare  debemus, 
verum  etiam  ab  omnibus  nobis  confir- 
oiari  oportet  ut  omnes  haeretici  qui  ad 
«inum  matris  ecclesiae  accurrunt  bap- 
tizentur ,  ut  mens  haeretica ,  quae  diu- 
turna  tabe  polluta  est,  sanctificatione 
lavacri  purgata  in  melius  reformetur. 

Quictus  a  Baruch  dixit :  Qui  fide  vivi- 


mus,  obsequi  iis  quo?  instruendis  nobis 
ante  praedicta  sunt  credula  observatioue 
debemus.  Nam  scriptum  est  apud  Salo- 
monem  :  Qui  baptizatur  a  mortuo,  quid 
proficil  lavatio  ejus  ?  Quod  utique  de  hi» 
qui  ab  haereticis  tinguntur  et  de  tin- 
gentibus  loquitur.  Si  enim  qui  apud 
illos  baptizantur  per  remissionem  pec- 
catorum  vitam  ajternam  consequuntur , 
cur  ad  ecclesiam  veniunt?  Si  vero  a 
mortuo  salutis  nihil  accipitur  ,  ac  prop- 
terea  agnito  errore  pristino  ad  verita- 
tem  cum  poenitentia  revertuntur ,  uno 
vitali  baptismate ,  quod  in  ecclesiu 
catholica  est ,  sanctificari  debebunt, 

Castus  a  Sicca  dixit  :  Qui  contempta 
veritate  praesumit  consuetudinem  se- 
qui,  aut  circa  fratres  invidus  est  et 
malignus,  qulbus  veritas revelatur,  aut 
circa  Deum  ingratus  est,  cujus  inspi- 
ratione  ecclesia  ejus  instruitur. 

Euchratius  a  Thenis  dixit  :  Fider.i 
nostram  et  baptismatis  gratiam  et  legis 
ecclesiasticae  regulam  Deus  et  Dominus 
noster  Jesus  Cliristus  suo  ore  apostolos 
docens  perimplevit  dicens  :  Ile,  et  do- 
cete  omnes  gentcs ,  baptizantes  eos  in  no- 
mine  Patris  et  Filii  et  Spiritus  sancti. 
Falsum  ergo  hanreticorum  baptisma  ct 
iniquum  a  nobis  pellendum  est  et  omiu 
detestatioue  refutandum,  de  quoruni 
ore  virus,  non  vita ,  nec  gratia  ccelestis, 
sed  blasphemia  trinitatis  exprimitur. 
Et  ideo  venienles  ad  ecclesiara  haereti- 
cos  integro  et  catholico  baptisraate  bap- 
tizari  debere  manifestum  est,  ut  a  blas- 
phemia  suae  praesumptionis  purificali 
possint  Spiritus  sancti  gratia  reformari. 

Libosus  a  Vaga  dixit :  In  evangelio 
Dominus,  Ego  sum  ,  inquit ,  vcritas» 
Non  dixit,  Ego  sum  consuetudo.  Itaquo 
veritate  manifestata  cedat  consuetudo 
veritati ,  ut  etsi  in  praeteritura  quis  iu 
ecclesia  haereticos  non  baptizabat,  nunc 
baptizare  incipiat. 

Lucius  a  Thebeste  dixit  ;  Haereticos 
blasphemos  atque  iniquos  verbis  variis 
decerpentes  sancta  et  adorabilia  scrijv- 
turarum  verba  execrandos  censeo ,  et 
ideo  exorcizandos  et  baptizandos  esse. 

Eugenius  ab  Ammedera  dixit  :  Et 
ego  hoc  idem  censoo,  haereticos  bapti- 
zandos  esse. 


ZdS  C0NCILIU5I 

Item  alius  Felix  a  Bamaccura  dixit : 
Et  ego  ipse  secutus  divinarum  scriptu- 
rarum  auctoritatem  baptizandos  haere- 
titos  esse  censeo,  sed  et  eos  qui  apud 
gchismaticos  baptizatos  se  essc  conten- 
dunt.  Si  enim  secundum  cautum  Christi 
privatus  fons  noster  est,  intelligant 
cuncti  ecclesiae  nostrse  adversarii  quia 
alienus  esse  non  potest  nec  duobus  po- 
pulis  salutarem  aquam  tribuere  potest 
iile  qui  unius  gregis  pastor  est.  Et  ideo 
inanifcstum  est  nec  haereticos  nec  schis- 
maticos  aliquid  coeleste  posse  suscipere, 
qui  a  peccatoribus  hominibus  et  ab  ec- 
clesia  extraneis  audeant  accipere. 
Quando  danti  locus  nou  est ,  utique  nec 
accipieuti  prodest. 

Item  alius  Januarius  Muzulensis  dixit : 
Miror  quod  cum  omncs  confiteantur 
unum  esse  baptisma,  non  omnes  intel- 
ligant  ejusdem  baptismatis  unitatem. 
Ecclesia  enim  et  haresis  duaj  et  diversa> 
res  sunt.  Si  haeretici  habent  baptisma, 
nos  non  hal)emus.  Si  autem  nos  habe- 
mus,  haeretici  habere  non  possunt.  Du- 
bium  autem  non  est  ecclesiam  solam 
baptismum  Christi  possidere,  quaj  sola 
possideat  et  gratiam  Christi  et  verita- 
tem. 

Adelphius  a  Thasvalle  dixit  .'  Sinc 
causa  quidara  falso  et  invidioso  verbo 
irapugnant  veritatera  iit  rebaptizare 
nos  dicant,  quando  ecclesia  hajreticos 
nonrebaptizet,  sedbaptizet. 

Demetrius  Alepliminus  dixit  :  Unum 
baptisma  nos  custodimus ,  quia  ccclesia.' 
catholicaj  soli  rera  suam  vindicamus. 
Qui  autem  dicunt  quia  haeretici  vere  et 
legitime  baptizant,  ipsi  sunt  qui  non 
unum  scd  multa  baptismata  faciunt. 
Nam  cum  hareses  multa3  sint,  pro  earum 
numero  ct  baptismata  computabuntur. 
Vincentius  a  Thibaridixit :  Ilaiicticos 
scimus  csse  pejores  quam  cthnicos.  Si 
ergo  conversi  ad  Dominum  venire  vo- 
iuerint,  habcmus  utique  rcgulara  vc- 
ritatis ,  quam  Dominus  praecepto  divino 
mandavit  apostolis  diccns  :  Ite,  in  no- 
minc  meo  manum  imponile ,  dozmonia 
expellite.  Et  alio  loco  :  Ite ,  et  doccte 
gentes ,  hapdzayites  eos  in  nomine  Palris 
(t  Filii  et  Spiritus  sancti.  Ergo  prirao  per 
inanus  impositionem  in  exorcisiflo,  se- 


CARTHAGINENSE. 

cundo  per  baplismi  regenerationem, 
tunc  possunt  ad  Christi  pollicitationem 
vcnire.  Alias  autem  fieri  censeo  non 
debere. 

Marcus  a  Mactari  dixit  :  Mirandum 
non  est  si  hajretici  hostesatquc  impug- 
natores  veritatis  rem  sibi  vindicant 
potestatis  ct  diguationis  alienae.  Sed  il- 
lud  mirandum  est  quod  quidam  nostri 
praevaricatores  veritatis  hacreticis  suf- 
fragantur  et  christianis  adversantur. 
Proplerea  deceruimus  haereticos  bapti- 
zandos  esse. 

Sattius  a  Sicilihba  dixit  :  Si  haereticis 
in  baptismo  sua  peccata  donantur ,  sine 
causa  ad  ecclesiam  veniunt.  ISam  cum 
iii  die  judicii  peccatasintquae  puniun- 
tur,  nihil  est  ([uod  timere  possint  hae- 
retici  de  judicio  Cbristi ,  si  sunt  remis- 
sionem  peccatorum  consecuti. 

Victor  a  Gor  dixit  :  Cum  peccata  non 
nisi  in  ecclesise  baptismo  remittantur, 
qui  haereticura  ad  communicationem 
sinebaptismo  admittit,  utrumque  con- 
tra  rationem  facit,  nec  haereticos  pur- 


;at,  et  christianos  inquinat. 

Aurelius  ab  Utica  dixit :  Cum  dicat 
npostolus  non  coraraunicandum  peccatia 
alienis,  quid  aliud  quara  peccatis  alie- 
nis  communicat  qui  haereticis  sine  ec- 
clesiae  baptismo  communicat?  Et  ideo 
ccnseo  baptizandos  esse  haereticos  ut 
accipiant  remissam  peccatorum,  et  sic 
illis  communicetur. 

Jamhus  a  Germaniciana  dixit :  Qui 
haereticorum  baptisma  probant,  nos- 
trum  improbant,  ut  extra  ecclesiam, 
non  dicaralotos,sedsordidatos,negent 
in  ecclcsia  baplizari  oportere. 

Lucianus  a  Rucuma  dixil :  Scriptura 
est  :  Et  vidit  Deus  lucem  quia  bona  est , 
rt  di^isit  inler  luccm  ct  tcnebras.  Si  po- 
test  luci  ct  tenebris  convenire,  potest 
nobis  et  haereticis  aliquid  esse  commu- 
nc.  Propterea  censeo  haereticos  bapti- 
zandos  esse. 

Pelagianus  a  Luperciana  dixit :  Scrip- 
tuin  est  :  Jut  enim  Dominus  tnus  Deua 
est,  aut  Bual  Deus  est.  Ita  et  nunc,  aut 
ccclesia  ecclcsia  est,  aut  haeresis  ec- 
clesia  cst.  Porro  si  haeresis  ecclesia  non 
cst ,  quomodo  esse  apud  haerelicos  bap- 
tisma  ecclesiaepotest? 


CONCILIUM  CARTHAGINENSE. 


c09 


Jader  a  MUUla  dixil  :  Scimus  non  esse 
nisi  unum  baptisma  in  ecclesia  catho- 
5ica.  Et  ideo  non  debemus  admittere 
Jiaereticum  nisi  baptizatus  apud  nos 
fuerit,  ne  se  putet  extra  ecclesiam 
catholicam  baptizatum  esse. 

Item  alius  Felix  a  Marazana  dixit : 
Uuafides,  unum  baptisma,  sed  ecclesise 
catholica3,  cui  soli  licet  baptizare. 

Paulus  ab  Obba  dixil  :  3Ie  non  movet 
si  aliquis  ecclesise  fidem  et  veritatem 
non  vindicat ,  quando  apostolus  dicat : 
Quid  enim  si  excidevunt  a  fide  quidam 
iUorum  fNumquid  infidelitaseorum  fidem 
Dei  ei>acuavit  ?  Absit.  Est  enim  Deus  ve- 
rax,  omnis  autem  liomo  mendax.  Si  au- 
tem  Deus  verax  est,  quomodo  esse 


confitentur.  In  hunc  Marcion  blasphe- 
inat,  et  quidam  non  erubescunt  Mar- 
cionis  baptismum  probare!  Quomodo 
tales  sacerdotes  sacerdotium  Dei  aut 
servant  aut  vindicant ,  qui  hostes  Dei 
non  baptizant,  et  sic  illis  communicant? 

Marcellus  a  Zama  dixit :  Cum  peccata 
non  nisi  ecclesiae  baptlsmo  remittantur, 
qui  hsereticum  non  baptizat,  peccatori 
communicat. 

Irenceus  ab  Vlulis  dixit :  Si  ideo  ec- 
clesia  haereticum  non  baptizat  quod  di- 
catur  jam  baptizatus  esse,  haeresis 
major  est. 

Donatus  a  Cibaliana  dixit :  Ego  unam 
ccclesiam  et  unum  baptisraa  ejus  novi. 
Si  est  qui  dicat  csse  apud  hsereticos 


apud  haereticos  baptismi  veritas  potest,  !  baptismi  gratiam,  ante  estut  ostendat 


apud  quos  Deus  non  est? 

Pomponius  a  Dionysiana  dixit ^Mani- 
fostum  est  haereticos  non  posse  bapti- 
zare  et  remissiouem  peccatorum  darc , 
(jui  potestatem  non  habent  ut  aut  sol- 
vere  aut  ligare  aliquid  in  terris  pos- 
sint. 

Venantius  a  Timisa  dixit :  Si  maritus 
peregre  proficiscens  amico  suo  com-  !  dahim  fuerint  illi  de  ccelo.  Si  hseresis  de 


ct  probet  esse  illic  ecclesiam. 

Zosimus  a  Tharassa  dixit  :  Revela- 
(ione  facta  veritatis,  cedat  error  veri- 
lati;  quia  et  Petrus,  qui  prius  circum- 
cidebatj  cessit  Paulo  veritatem  prsedi- 
canti. 

JuUanus  a  Tclepte  dixit  :  Scriptum 
est  :  IVemo  j)Gtest  aliquid  acciyere ,  nisi 


mendasset  uxorem  suam  custodiendam, 
commendatam  sibi  ille  quanta  possct 
diligeutia  conscrvaret,  ne  ab  aliquo 
castitas  ejus  ct  sanctitas  adulteraretur. 
Christus  Dominus  et  Deus  nostcr  ad 
j)atremproficiscenssponsamsuam  nobis 
commendavit.  Utrumne  eam  incorrup- 
iam  et  inviolatam  custodiemus  ,  an  in- 
tegritatem  ejus  et  casiitatem  mcecliis 
et  corruptoribus  prodemus?  Qui  enim 
Laptisma  ecclesise  commune  cum  Ivj?.- 
reticis  facit,  sponsam  Chnsti  adulteris 
i>rodit. 

Ahymnus  ah  Ausvaga  dixit :  Nos  unum 
baptisma  accepimus,  et  ipsum  exer- 
ceraus.  Qui  autem  dicit  quia  et  hsereli- 
(is licet baptizare , ipse duo  baptismata 
fucit. 

Saturninus  a  Fictoriana  dixit :  Si  li- 
cet  haereticis  baptizare  ,  excusati  sunt 
ct  defensi  iilicita  facientcs.  Nec  video 
quare  eos  aut  Christus  adversarios  suos 
aut  apostoius  antichristos  appellaverit. 

Saturninus  a  Thucca  dixit  :  Gentilcs 
quamvis  idola  colant,  taraen  summum 
Dcum  patrem  creatorem  cognoscunt  ct 


ccelo  est,potcst  et  baptisma  dare. 

Faustus  a  Timidia  rcgia  dixit :  Non 
sibi  blandiantur  qui  haereticis  patroci- 
nantur.  Qui  pro  haereticis  ecclesiastico 
baptismati  intercedit,  illos  christianos 
ct  no3  haereticos  facit. 

Geminius  a  Furnis  dixit  :  Quidam  de 
collegis  hspreticos  praeponere  sibi  pos- 
sunt,  nobis  non  possunt.  Et  idco  quod 
semel  decrevimus  teneraus,  ut  ab  haj- 
reticis  venientes  baplizemus. 

Rogatianus  a  Nova  dixit :  Ecclesiam 
Christus  instituit ,  haeresim  diabolus. 
Quomodo  potest  habere  baptismuni 
Christi  synagoga  Satanae? 

Therapius  a  Bulla  dixit :  Qui  haere- 
ticis  ecclesiae  bapiisma  concedit  etpro- 
dit,  quid  aliud  quara  Judas  sponssc 
Christi  existit? 

Item  alius  Lucius  a  Memhresa  dixit  : 
Scriptum  est :  Deus  peccatorem  non  au- 
(i/?.  llaercticus ,  qui  peccator  est,quo- 
modo  audiri  in  baptismo  potest? 

Item  alius  Fclix  a  Bussacenis  dixit :  In 
hsereticis  sine  ecclesiae  baptismo  ad- 
mittendis  nemo  consuetudinem  rationi 


TAQ  CONCILIUM  CA 

et  Teritati  praeponat,  quia  consuetudi- 
nem  ratio  et  veritas  seraper  cxcludit. 

Mius  Satumimis  ab  Avitinis  dixil  :  Si 
potest  anticliristus  dare  alicui  gratiam 
Christi,  possunt  et  haeretici  baptizare. 
qui  appellati  sunt  anticliristi. 

Quintus  ab  Aggya  dixit  :  Ille  potcst 
dare  aliquid  qui  aliquid  habuerit.  Hse- 
retici  autera  quid  possunt  dare,  quos 
constat  nihil  habere? 

Jlius  Julianus  a  Marcelliana  dixil :  Si 
potest  homo  duobus  dominis  servire, 
Deo  et  mammonae ,  potest  et  baptisma 
(luobus  scrvire ,  christiano  et  haere- 
tico. 

Tenax  ah  Horreis  Ccelice  dirit :  Bap- 
tisma  unum  cst,  sed  ccclesiae.  Ubi  ec- 
clesia  non  est ,  baptisma  illic  csse  nou 
potest. 

Jtius  Pidor  ab  Assuris  dixil :  Scrip- 
lara  est  quia  Deus  unus  est,  et  Christus 
unus,  etecclesiauna,etbaptismaunura. 
Quomodo  ergo  illic  baptizari  aliquis  po- 
•;est  ubi  Deus  et  Christus  et  ecclesia 
una  non  est? 

Donatulus  a  Capse  dixit :  Et  ego  sem- 
per  hoc  sensi ,  ut  haeretici,  qui  nihil 
foris  consequi  possunt,  quando  ad  ec- 
clesiain  convertuntur  baptizentur. 

Verulus  a  Rusiccade  dixil :  Uomo  hae- 
relicus  dare  non  potest  quod  iion  habet; 
multo  magis  schismaticus,  qui  quod 
babuit  amisit. 

Pudentianus  a  CuicuU  dixil :  Novltas 
episcopatus  efTecit ,  fratres  dilectissimi, 
ut  sustinerem  quid  majores  judicarent. 
IS'am  haereses  nihil  liabere  nec  posse 
manifeskim  est.  Atque  ita  si  qui  ex  eis 
veneriut,  baptizari  aequissimc  statutum 
est. 

Petnis  ah  Ilipponc  Diarrhytorum  dixit : 
Cum  baptisma  unum  sit  in  catholica 
ccclcsia ,  manifestum  est  non  posse  ex- 
tra  ecclesiam  baptizari.  Et  ideo  in  Iijc- 
resi  linctos  sive  in  schismate  venientcs 
ad  ccclcsiam  censco  baptizari  opor- 
tere. 

Ilem  alius  Lucius  ah  Ausafa  dixit  : 
Secundum  motum  animi  raei  et  Spiritus 
sancti ,  cum  sit  unus  Deus  pater  Domi- 
ni  nostri  Jcsu  Christi ,  et  unus  Christus, 
•'tunaspes,  ct  unus  Spiritus,  et  una 
»*cclesia ,  uruim  debet  cssc  et  baptisma. 


RTHAGINENSE. 

Et  ideo  dico,  si  quid  ab  haerctlcis  mo- 
tum  aut  factum  fuerit ,  rescindi  debere , 
et  eos  qui  inde  veniunt  in  ecclcsia  bap- 
tizandos  esse. 

Item  alius  Felix  a  Gurgitibu^  dixil : 
Kgo  censeo  ut  secundura  sanctarura 
•icripturarum  praeccpta  haptizatus  ab 
Uaereticis  illicite  extra  ecclesiam  ,  cum 
ad  ecclesiam  confugere  voluerit ,  gra- 
tiara  baptismi  ubi  licite  datur  conse- 
quatur. 

Pusillus  a  Lamasha  dixil :  Ego  credo 
baptisma  salutare  non  rsse  nisi  in  ec- 
clesia  catholica.  Quicquid  absque  ca- 
tholica  fuerit  simulatio  esl. 

Salvianus  a  GazaufaJa  dixit :  Haere- 
ticos  nihil  haberc  constat;  et  ideo  ad 
nos  veniunt  ut  possint  accipere  quod 
non  habent. 

Ilonoratus  a  Thucca  dixit  :  Cum 
Christus  veritas  sit,  magis  veritatem 
quam  consuetudinem  sequi  debemus, 
ut  haereticos ,  qui  ideo  ad  nos  veniunt 
quia  foris  niliil  accipcre  potuerunt, 
ecclesiae  baptismo  sanctificemus. 

Victor  ab  Octavo  dixit  :  Quod  et  ipsi 
scitis,  non  olira  sum  episcopus  consti- 
futus,  et  ideo  expectabam  praecessorum 
consilium.  IIoc  itaquc  existimo  ,  ut 
luicunque  ex  hajresi  vcnerint  sinc 
dubio  baptizentur. 

Ctarus  a  Mascula  dixit :  Manifesta  est 
sententia  Domini  nostri  Jesu  Christi 
apostolos  suos  mittentis  ct  ipsis  solis 
potestatem  a  patre  sibi  datam  permit- 
tcntis ,  quibus  nos  successimus  eadem 
potestatc  ccclesiam  Domini  gubcrnan- 
tes  ct  credentium  fidem  baptizantes. 
Et  ideo  haerctici,  qui  ncc  potestatem 
foris  nec  ecclcsiam  Christi  habent.  nc- 
minem  baptizarc  baptismo  cjus  possunt, 

Secundianus  a  Thambeis  dixit :  Tioa 
(leberaus  hajreticos  nostra  prajsump- 
tione  dccipere  ut  in  ecclesia  Domini 
nostri  Jesu  Christi  non  baptizati ,  ac  per 
hoc  rcmissioncm  peccatorura  non  con- 
secuti,  cum  judicii  dics  vencrit,  nobis 
imputcnt  quod  per  nos  non  sint  bapti- 
zati  ct  indulgentiam  divina:  gratiae  non 
sint  consecuti.  Proptcr  quod,  cura  sit 
una  ecclesia  ct  unum  baptisma ,  quando 
adnos  convertunlur,  simul  cum  ecclesia 
ct  cccIcsiKbaptismum  consequantur. 


CONCILIUM  CARTHAGINENSE. 


;h 


Item  alius  Atirelius  a  ChvUabi  dixit : 
Joaanes  apostolus  ia  epistola  sua  posuit 
dicens :  Si  quis  ad  vos  venit ,  et  doctrinam 
Christinon  hahet,  nolite  eum  admittere 
in  domum  vestram,  el  ave  illi  ne  dixeritis. 
Qui  enim  dixerit  illi  ave,  communicat 
fadis  ejus  malis.  Quomodo  admitti  tales 
temere  in  domum  Dei  possunt,  qui  in 
domum  nostram  privatam  admitti  pro- 
lubentur?  Aut  quomodo  cum  eis  sine 
ccclesiae  baptismo  communicare  possu- 
mus,  quibus  si  ave  tantum  dixerimus, 
factis  eorum  malis  communicamus? 

Litteus  a  Gemellis  dixit :  Coecus  si  coe- 
cum  ducat,  ambo  in  foveam  caduut. 
Cum  ergo  hsereticos  constet  non  posse 
iliuminare  quemquam,  utpote  coecos 
baptisma  eorum  non  valet. 

Nalalis  ab  Oc'a  dixit  :  Tam  ego  prce- 
sensquaraPorapeiusSabratensis,quam 
eliam  Dioga  Leptimagnensis,  qui  mihi 
inaadaverunt ,  corpore  quideni  abseu- 


tes 


,  spiritu  proesentes  ,  censemus  quod 
et  collegae  nostri,  quod  baeretici  com- 
municationem  babere  nobiscum  non 
possunt ,  nisi  ecclesiastico  baptismo 
baptizati  fuerint. 

Jmiius  a  Neapoli  dixil :  Ab  eo  quod 
semel  censuimus  non  recedo,  ut  bae- 
reticos  venientes  ad  ecclesiam  baptize- 
mus. 

Cyprianus  a  Carthagine  dixit :  Meam 
sententiam  plenissime  exprimit  episto- 
la  quae  ad  Jubaianum  coliegam  nostrum 
scripta  est,  hsereticos  secundum  evan- 
gelicam  et  apostolicam  contestationem 
et  adversarios  Christi  et  antichristos 
appellatos,  quando  ad  ecclesiam  vene- 
rint,  unico  ecclesiae  baptisrao  bapti- 
zandos  esse,  ut  possint  fieri  de  adver- 
sariis  amici  et  de  anticliristis  chris- 
tiani. 

Expliciunt  eententim  episcoporvm  l  x  x  s  r  1 1  lii 
hwreticis  baptizandia. 


yiSIS  OPERUM  S.  CYPRUNI  GEIfUINORUM. 


wMmmmi 


'<^^^-i« 


T 


VULGO    ADSGllIPTA. 


LISEU 

BE  SPECTACULIS  (i). 


G/prftftfus  plcbi  /n  evangelio  Etanti  salutm. 

IJt  me  satis  contristat  et  animum 
meura  graviter  affligit  cum  uulla  raihi 
scribendi  ad  vos  porrigitur  occasio , 
delrimentura  est  oaim  meum  vobiscuin 


(1)  Qnoniam  in  primo  nostro  Bibliolheca» 
Patrum  prospectu,  nos  tantnm  genuina  eorum 
opera  edituros  fore  nuntiavimus,  abhoc  pro- 
posito  defecisse  quibusdam  videri  possemus, 
cum  tam  multa  Cypriano  pcrperam  adtribula , 
in  hoc  volumine  congeramus.  "Verum  in  ipsa 
spuriorum  et  apocryphorum  rejectione  obser- 
vari  quaedam  debuil  dislinctio,  cum  ex  his 
Oinnibus,  quae  unicuique  Fatrum  tribulasunl 
artia  ignoli  plane  auctoris,  verum  ejusdem 
saeculi  sinl ;  alia  vero  cerlum  auclorem  ha- 
beant ;  alia  denique,  nec  ejusdem  saeculi ,  nec 
noti  auctoris,  post  lont^as  cetates  inter  inge- 
ttua  Patrum  opera  irrepserint,  ac  corum 
ingenio,  stylo,  doctrina,  omnino  indignivi- 
deantur.  Quae  ergo  ignoti  sunt  auctoris,sed 
ejosdem  selatis  ac  materiae,  non  amovenda 
censuimus ,  quippe  quoe  suum  melius  ibi  lo- 
cjm  habeant;  quorum  vero  aucloris  cerfum 
nomenest,  cum  propriis  hujus  libri?  poslea 
edituri ,  ad  proprias  parles  remisimus  ;  quae 
denique  nuUo  paclo  servari  possunt,  sive 
propter  diversam  aelalem  ,  sive  propter  inge- 
njLi,  aut  styli  differentiam.sub  finem  edilionis 
nostrae  ,  in  specialia  volumina  coUigemus.  Et 
hanc  primum  in  sanclo  Ambrosio  methodum 
£ccuti ,  nunc  in  Cypriano  ,  postea  in  aliis  sem- 
per  observabimus. 

Quoad  librum  de  SpeclaculiSt  multi  viri 
docti  hunc  Cypriani  fcetum  esse  censuerunt, 
at  contra  multieidem  Sancto  abjudicant.  Nulla 
equidemillius  menlioapudPontium,  nuUum 
vero  ex  his  quae  sancto  martyri  attributa 
snnt  opus  Cypriano  magis  di^jnum  ,  sive  elo- 
<lvieuUaaxspeclss»4ive  evAnjjeliciuiivigorein. 


non  coUoqui,  ita  niliil  milu  tantam  loe- 
titiam  Iiilaritatemque  restituii,  quam 
cum  adest  rursus  occasio.  Vobiscum  ma 
esse  arbitror  cum  vobis  per  litteras 
loquor.  Quamquam  igitur  ita  sc  ha^c 
itabere  quaj  dico  certos  vos  esse  sciam, 
nec  quicquam  de  verboruin  mooruni 
veritate  dubitare,  tamen  etiam  argu- 
mentum  sinceritatem  rei  asserit.  Nani 
cum  nuUa  prorsus  prstiteritiir  occasio, 
probatur  affectio.  Quamvis  crgo  ccrtus 
sim  vos  non  minus  essc  ia  vit.-»  actu 
graves  quara  in  sacramento  fideies  , 
tamen,  quoniam  non  desunt  vitiorum 
assertores  blandi  et  indulgentes  patroni 
qui  prsestant  vitiis  auctoritatem,  et, 
quod  est  deterius,  censuTam  scripiura- 
rum  coelestium  in  advocationem  crimi- 
num  convertunt ,  quasi  sicut  innocens 
spectaculorum  ad  remissionem  animL 
appetatur  voluptas  (nam  et  eo  usque 
enervatus  est  ecclesiasticae  discipiina? 
vigor  et  ita  orani  languore  vitiorum  prae- 
cipitatur  in  pejus,  ut  jam  non  vitiis 
excusatio  sed  auctoritas  dctur),  placuit 
paucis  vos  nunc  non  instruere,  sed  in- 


Adde  quod  in  hoc  opusculo  ,  scribit  episcopu.s 
ad  ecclesiam ,  a  qua  aberat  invjtus  ;  scribit  eo 
lempore  quo  mos  deferend:e  domum  eucha- 
ristiae  vigebaf,  quoque  Christianis  maxim« 
cavcndumeratabelhnicorum  moi  ibus.  MuUa 
quin  iirij-no  accedunt  ex  TertulUani  imita- 
lione  e-qiressa,  qui  pridem  iisdem  dc  rebu$ 
CarlhaRiae  disseruexat. 

27 


Zik  DESPEC 

structos  admonere,  ne  quia  inale  sunt 
vincta  vulnera  ,  sanitatis  obductae  per- 
rumpant  cicatricem.  Nullum  enim  ma- 
lum  difficilius  extinguitur  quam  quod 
facilcs  reditus  habet,  dum  et  multitu- 
dinis  consensu  asseritur,  et  excusatione 
blanditur. 

Non  pudet,  non  pudet,  inquam,  fi- 
deles  homincs  et  christiani  sibi  nominis 
auctoritatem  vindicantes,  superstitiones 
vanasgentilium  cum  spectaculismixtas 
de  scripturis  coelestibus  vindicare,  et 
divinam  auctoritatem  idololatriae  con- 
ferre,  Nam  quomodo  id  quod  in  honorc 
alicnjus  idoli  ab  ethnicis  agitur,  a  fide- 
libus  cliristianis  spectaculo  frequenta- 
tur,  et  idololatria  gentilis  asseritur,  et 
in  contumeliam  Dei  religio  vera  et  di- 
vina  calcalurlPudor  me  tenet  prsescrip- 
tiones  eorum  in  hac  causa  et  patrocinia 
rcferre.  Lbi,  inquiunt,  scripta  suut 
ista,ubi  proliibita?  Alioquin  et  auriga 
cst  Israel  Helias,  et  ante  arcara  David 
ipse  saltavit.  Nabla ,  cynares  ,  aera , 
tympana,  tibias,  citharas,  choros  legi- 
raus.Apostolus  quoque  dimicans  cseslus 
et  colluctalionis  nostrae  adversus  spi- 
rilalia  nequitiae  proponit  certamen. 
Rursus  cum  de  stadio  sumit  exempla, 
corona)  quoque  collocat  praemia.  Cur 
orgo  homini  christiano  fideli  non  liceat 
spectare,  quod,  licuit  divinis  litteris 
scribere? 

Uoc  in  loco  non  immerito  dixerim 
longe  melius  fuisse  istis  nullas  litteras 
nosse  quam  sic  litteras  legere.  Verba 
onim  ct  cxempla  quae  ad  exhortalionem 
•^vangelica;  virtutis  posita  sunt  ad  vitio- 
ruia  patrocinia  transferuntur;  quoniam 
iion  ut  spcctarcntur  ista  scripta  sunt, 
sed  ut  anirais  nostris  instantia  major 
cxcitaretur  in  rcbus  profuturis,  dum 
tanta  cst  apud  cthnicos  in  rcbus  non 
i)rofuturis.  Argumentum  cst  crgo  exci- 
tandai  virtutis,  non  perniissio  sivc  li- 
bcrtas  spectandi  gentilis  erroris,  ut  per 
hoc  aniinus  plus  accendatur  ad  evan- 
gclicam  virtutem  propter  divina  pra^mia 
cum  pcr  omnium  laborum  ct  dolorum 
calamitatcm  conccdatur  pcrvcnire  ad 
a.'terna  compendia.  Nam  quod  Ilelias 
auriga  est  Israelis,  non  patrocinatur 
speclandis  circensibus.  In  nullo  cnim  is 


TACULIS. 
circo  cucurrit.  Et  quod  David  in  con- 
spectu  Dei  choros  egit ,  nihil  adjuvat  iu 
theatro  sedentes  christianos  fideles. 
Nulla  enim  obsccenis  motibus  membra 
distorquens  desaltavit  Graecoe  libidinis 
fabulam.  Nabulae,  cynarae,  tibiae,  tym- 
pana,  citharae  Domino  servierunt,  nou 
idolis.  j 

Nedum  igitur  praescribatur  ut  spectcn- 
tur  illicita,  a  diabolo  artifice  ex  sanctis 
iu  illicita  mutata  sunt.  Praescribat  igitur 
istis  pudor,  etiamsi  non  possunt  sancta? 
litterae.  Quaedam  enim  scriptura  magis 
providet  in  praecipiendo.  Verecundiara 
passa  plus  interdixit  quia  tacuit.  Veri- 
tas ,  si  ad  haec  usque  desccnderet ,  pes- 
sime  de  fidelibus  suis  sensisset.  Nara  et 
plcrunque  in  praeceptis  quasdara  utilius 
tacentur.  Admonent  saepe  dum  interdi- 
cuutur.  Ita  etiam  tacentur  dum  in  litte- 
ris  scripta  sunt,  et  praeceptorum  loco 
severitas  loquitur,  et  ratio  docet  quaj 
scriptura  conticuit.  Secum  tantumraodo 
unusquisque  deliberet,  et  cum  persona 
professionis  suae  loquatur,  et  nihil  un- 
quara  indecorum  geret.  Plus  enim  pon- 
deris  habebit  conscientia,  quae  nulli  se 
alteri  debebit  nisi  sibi. 

Quid  scriptura  interdixit?  Prohibuit 
enira  spectari  quod  prohibet  gcri.  Om- 
nia ,  inquam ,  ista  spectaculornm  genera 
damnavit  quando  idololatriam  sustulit 
ludorum  omnium  raatrem,  unde  haec 
vanitatis  et  levitatis  monstra  venerunt. 
Quod  enira  spectaculum  sine  idolo ,  quis 
ludus  sine  sacrificio,  quod  certamen 
non  consecratum  mortuo?  Quid  inter 
haec  christianus  fidelis  facit?  Si  idolo- 
latriam  fugit,  quid  qui  jara  sanctus  sit 
de  rebus  criminosis  voluptatera  capit  ? 
Quid  contra  Deum  superstitiones  probat, 
quas  amat  dum  spectat?  Caeterum  sciat 
orania  ha3C  inventa  daemoniorum  esse  , 
non  Dei.  Impudenter  in  ecclesia  daemo- 
nia  exorcizat,  quorura  voluptatcs  in 
spectaculis  laudat;  et  cum  semel  illi 
renuntians,  rescissa  sit  res  oranis  in 
baptismate,  dum  post  Christum  ad  dia- 
boli  spectaculum  vadit ,  Chrislo  tan- 
quam  diabolo  renuntiat. 

Idololatria,  ut  jam  dixi,  ludorum 
omnium  mater  cst;  qua?  tit  ad  sc  chris- 
tiani   fidcles    veniant,  blanditur   illis 


DE  SPEC 
per  oculorum  et  aurium  voluplatem. 
Romuliis  Conso  quasi  consilii  deo  ob 
rapiendasSabinascircenses  primus  con- 
secravit.  Caterum  reliqui ,  dum  Urbem 
fames  occupassct ,  ad  avocationem  po- 
puli  acquisiti  sunt  ludi  scenici,  Cereri 
ctLibero  dicati  postmodum  reliquisque 
idolis  et  mortuis.  Grajca  illa  certamina 
vel  ia  cantibus,  vel  iu  fidibus,  vel  in 
Tocibus,  vel  in  viribus  prsesides  suos 
Labent  varia  doemonia  et  quicquid  est 
aliud ,  quod  spectantium  aut  oculos 
movet  aut  delinit  aures.  Si  cum  origine 
sua  et  iustitulionc  quaeratur,  causam 
praefert  aut  idolum  aut  daemonium  aut 
mortuum.  Ita  diabolus  artifex,  quia 
idololatriam  per  se  nudam  sciebat  bor- 
reri ,  spectaculis  miscuit,  ut  per  volup- 
tatem  posset  amari. 

Plura  prosequi  quid  est  necesse,  vel 
sacrificiorum  in  ludis  gencra  mon- 
struosa  describere  ?  inter  quae  nonnun- 
quam  et  homo  fit  bostia  latrocinio  sa- 
cerdotis,  dum  cruor  etiam  de  jugulo 
calidus  exceptus  spumanti  patera,  dum 
adhuc  fervet,  et  quasi  sitienti  idolo  in 
faciem  jactatus  crudeliter  propinatur, 
et  inter  voluptates  spectantium  quo- 
rundam  mors  erogatur,ut  per  cruentum 
spectaculum  saevire  discatur,  quasi  pa- 
rum  sit  homini  privata  suarabies,  nisi 
illam  et  publice  discat.  In  poenam  ho- 
miuis  fera  rabida  nutritur  in  deliciis, 
ut  sub  spectantium  oculis  crudelius  in- 
saniat.  Erudit  artifex  belluam;  quse  cle- 
mentior  fortasse  fuisset,  si  non  illam 
raagister  crudelior  scevire  docuisset. 
Ergo,  ut  taceam  quicquid  latius  idolo- 
latria  probat,  quam  vana  sunt  ipsa  cer- 
tamina ,  lites  in  coloribus ,  contentiones 
ia  cursibus,  favores  in  honoribus,  gau- 
dere  quod  equus  velocior  fuerit,  race- 
rere  quod  pigrior,  annos  pecoris  com- 
putarc,  consulesnosse,  ffitatesdiscere, 
prosapiam  designare ,  avos  ipsos  atavos- 
que  commemorare.  Qviam  hoc  tctum 
otiosum  negotium,  immo  quara  turpe 
et  ignominiqsom,  hunc,  inqnam,  me- 
moriter  toiam  equini  gcueris  sobolem 
computantem  et  sine  offcnsa  spectaculi 
cum  magna  velocitate  rcferentem! 

Parentes  Chrisli  si  praeroges,  nescit, 
Ut  infeiicius  sit  et  scirc.  Quod  si  rursus  i 


TACULIS.  ni3 

praerogem  quoad  aliquod  spectaculum 
nescit,  aut  infelicior,  si  scit.  Quod  si 
rursum  praerogem  quo  ad  illud  specta- 
culum  itinere  pervenerit,  coufitebilur 
per  luparum ,  per  prostitutarum  nuda 
corpora,  per  publicam  libidinem  ,  pcr 
dedecus  publicum  ,  per  vulgarem  iasci- 
viam,  per  communera  omniura  con- 
tumeliam.  Cui  ut  noa  objiciam  quod 
fortasse  commisit,  vidit  tamea  quod 
committcndum  non  fuit,  et  oculos  ad 
idololatriae  spectaculum  per  libidineni 
duxit,  ausus  secum  Sanctum  in  lupanar 
ducere,  si  potuisset;  qui  festinans  ad 
spectaculum,  dimissus  e  domiiiico  efc 
adhuc  gerens  secum ,  ut  assolet,  eucha- 
ristiam,  inter  corpora  obsco^na  mere- 
tricum  Christi  sanctum  corpus  infiuclis 
isle  circumtulit,  plus  damnalionis  me- 
ritus  de  itinere  quam  de  spectaculi 
voluptate. 

Sed  ut  de  hoc  scense  inquiuamcnto 
inverecundo  jani  transilum  faciam , 
pudct  referre  quae  dicuntur,  pudet  etiam 
accusare  quae  fiunt,  argumentorum  stro- 
phas, adulterorum  failacias,  mulierum 
impudicitias,  scurriles  jocos  ,  parasitos 
sordidos,  ipsos  quoque  patresfamilias 
togatos  modo  stupidos,  modo  obscoenos, 
in  omnibus  stolidos ,  in  omnibus  inve- 
recundos.  Et  cura  nulli  hominum  aut 
generi  aut  professioni  ab  improborum 
istorum  sermonc  parcatur,  ab  omnibus 
tamen  ad  spectaculum  convenitur. 
Commune  dedecus  delectat,  videre  vel 
recognoscerc  otia  vel  discere.  Concurri- 
tur  illic  ad  pudorem  publicum  lupana- 
ris,  ad  obscocnitatis  magisterium,  no 
quid  secreto  minus  agatur  quain  quod 
in  publico  discitur,  et  inter  ipsas  leges 
docetur  quicquid  legibus  interdicitur. 
Quid  inter  hoec  chrislianusfidelis  facit, 
cui  vitia  non  licet  ncc  cogitarc  ,  quid 
oblectatur  simulacris  libidinis,  ut  in 
ipsis  deposita  verccunciia  audacior  Hat 
ad  crimina?  Discit  et  facere  Uum  con- 
suescit  videre. 

Illae  tamen  quas  infelicitas  sua  ad  ser- 
vitutem  inseruit  et  prostravit,Iibidines 
publicasoccultant,  et  dedecus  suum  de 
latebris  consolantur.  Erubescunt  videri 
otiam  quae  pudorcm  vendiderunt.  At 
istud   publicura   monstram    omnibui 


m 


?identibu3  geritur,  et  prostitutarum 
trajisitur  obsc  jenitas.Quaesitura  est  quo- 
modo  adulterium  oculis  admitteretur. 
Huic  dedecori  condignum  dedecus  su- 
perducitur.  llomo  fractus  oranibus  racm- 
hris,  et  vir  ultra  muliebrem  mollitiem 


DE  SPFXTACULIS. 

vincat,  pudcr  tamen  TJctr.s  est.  Ecco 
tibi  alter  nudus  salit,  alter  orbem  aereum 
conlentis  in  aerem  viribus  jactat.  Haec 
gloria  Don  est,  sed  dementia.  Denique 
reraoye  spectatorem,  reddideris  v.ini- 
tatem.  Fugienda  sunt  ista  a  cbristiauis 


dissolutus,  cui  ars  sit  verba  manibus '  Cdelibus.  ut  jam  frequenter  dixiraus. 


expedire :  et  propter  unum  nescio  quem 
ncc  virum  nec  femiuam  cominovetar 
civitas  tota  ut  desaltentur  fabulosae  an- 
tiquitatum  libidines!  Ita  amatur  quic- 
qirid  noii  licet,  ut  (mae  etiam  aetas  abs- 
conderat,  sub  oculomm  memoriam  re- 
ilucantur»  >'on  est  iibidiiii  satis  malLs 
suls  uti  prajseutibus,  nisi  suum  de  spec- 
taculo  faciat  in  quo  eliam  superlor  aetas 
crraverat. 
INon  licct ,  inquam ,  ade?se  christianis 


tam  vana,  tam  perniciosa ,  tam  sacrilega 
spectacula,  a  quibus  et  oculi  nostri  et 
aures  essent  custodienda?.  Cito  in  boc 
assuescimus  quod  audimus,  quod  vide- 
raus.  >'am  cuui  mens  bominis  ad  vitia 
ipsa  ducatur,  quid  faciet,  si  habuerit 
cxempla  naturae  corporis  lubrica?  ([ure 
sponte  corruit,  quid  faciet,  si  fut-nt 
irapulsa? 

Avocandus  est  igitur  animus  ab  istis. 
flabet  christianus  spectacula  meliora, 


fidelibus,  non  licet  omnino,  uec  illis '  si  velit;  liabet  veras  et  profuturas  vu- 
quos  ad  (leliniraenta  aurium  ad  oranes  luptates ,  si  se  recognoverit.  Et  ut  omit- 
ubjque  Graecia  instructos  suis  vanis  ar-  tam  illa  quaj  nondum  contemplari  pos- 
tibus  mittit.  Gangores  tubc  bellicus  sunt,  habet  istam  mundi  pulchritudi- 
alter  imitatur  raucos,  alter  lugubres|  nera,  quam  vidcat  atque  miretur,  solia 
sonos  spiritu  tibiam  inflanle  moderatur, ;  ortum  aspiciat,  rursus  occasum  mutuis 
alter  cum  choris  et  cum  hominis  canora  I  vicibus  dies  noctesque  revocantcra  , 
voce  contendens  spiritu  suo,  quem  dc  globum  lunai  temporum  cursus  incro- 
visceriJjus  suis  ia  superiora  corporis  raentis  suis  decrementiscpie  signantem, 
nitens  hauserat,  tibiarum  foraminibus  aslrorum  micantium  choros  et  assidue 
raodulatur;  nunc  effuso,  et  nunc  intus  de  summa  mobilitate  fulgentes,  aniii 
trcciuso  at(iue  in  aerem  pro  certis  fora-  '  tolius  pervicessumma  de  summo  men>- 
rainum  mcatii)us  emisso,  nunc  In  arti- [  bra  divisa,  et  dies  ipsos  cum  uoctiLus 
cuJo  sonum  frangens ,  loqui  digitis  ela-  j  per  horarura   tpatia    digestos ,    terrae 


Lorat,  ingratus  arliflci  qui  linguam 
tledit.  Quid  loquar  comicas  et  inutiles 
curas,  quid  iJlas  raagnas  tragicae  vocis 
insanias,  quid  nervos  cum  claraore  com- 
raissos?  Haec  etiamsi  non  essent  sirau- 
lacris  dicata,  adeunda  tamen  et  spec- 
tanda  non  essent  christianis  Cdelibus; 
quoniam  elsi  non  haberent  crimen, 
luiljeut  in  se  maximam  et  parom  con- 
grucutem  fidelibus  vanibtcm. 

>'am  illa  altera  reliquorum  dementia 
est  manifesta  otiosis  hominibus  nego- 
liatio,  et  prima  victoria  est  ut  ultra 
modum  hiiraanum  venter  esurirc  po- 
tuisse  super  titulo  coronatae  edacitatis 
flagilios»  nundinjE;  ictibus  vulnerum 
infclix.faciesIocaturutinfeIiciorvcntGr 
saginelur.  Quam  foeda  praeterea  ista 
luctaniina!  vir  iufra  virum  jacens  am- 
plexibus  inlioncstis  ct  nexibus  impli- 
catur.  In  taJi  ccrtamiue  Yiderit  yoI 


molera  libratam  cum  raontibus,  et  pro- 
flua  flumina  cum  suis  fontibus,  extensa 
raaria  cum  suis  fluctibus  atquc  littori- 
bus ,  interim  constantem  pariter  sumnKi 
conspiratione  ncxibusque  concordiss 
extensum  aerem  medium  tcnuitate  sun 
cuncta  vegetantem ,  nunc  imbres  coi>- 
tractis  nubibus  profuudcntem,  nunc 
serenitatem  refecta  raritate  revocai>- 
tem,  ct  in  omnibus  istis  incolas  pro- 
prios,  in  aere  aves,  in  aquis  pisces,  Ln 
terra  hominem.  Haec  iuquam  ct  alia 
opcra  divina  sint  christianis  fldelibus 
spectacula.  Quod  theatrura  humanis 
manibus  extructura  istis  opcribus  po- 
terit  comparari?  .Magnis  licet  lapidum 
molibus  extruatur,  crista?  sunt  montium 
altiorcs;  et  auro  licet  tccta  laquearia 
rcsplendeant,  astrorum  fulgore  vinccn- 
tur.  >'unquani  humana  opera  mirabitur 
quisquLs  se  recognoYerit  filium  Dci, 


DE  SPEC 

Dejicit  se  de  culmino  generositatis  suae, 
qui  admirari  aliqaid  prielar  Domiiium 
potest. 

Scripturis,  inquam,  sacris  incumbat 
christiaaus  fidelis;  et  ibi  inveniet  con- 
digna  lidei  spectacula.  Yidebit  insti- 
tuentem  Deum  mundum  suum,  et  cum 
eaeteiis  animalibuskominis  illam  admi- 
rabiiem  fabricam  raelioremque  facien- 
tem.  Spectabit  raundum  in  delictis  suis, 
justanaufragia,  piorum  praenaia,  impio- 
rumque  supplicia,maria  populo  siccata, 
ct  de  petra  rursus  populo  maria  por- 
recta.  Spectabit  de  coelo  descendentes 
intjsses,  non  ex  aratro  imprcssas,  flumina 
(ransilus  siccos  refraenatis  aquarum 
agminibus  exhibentia.  Videbit  in  qui- 
busdam  fidem  cum  igne  luctantem . 
feras  religione  superatas  et  in  mansue- 
tiiJiucm  couversas.  Intuebitur  et  animas 


TACULIS.  ,^i7 

ab  ipsa  etiarti  morte  revocatas.  Consido- 
rabit  etiam  de  sepulcris  admirabiles 
ipsorum  consumtorum  jam  ad  vitam 
corporum  reductas,  et  in  his  omnihus 
niajus  jam  videbit  spectaculum,  dia- 
bolum  illum,  qui  totum  detriumplia- 
verat  mundum ,  sub  pedibus  Christi 
jacentem.  Quam  hoc  decorum  spectu- 
culum,  fratres,  quara  jucundum,  quam 
necessarium?  intueri  semper  spcm 
suam ,  et  oculos  aperire  ad  salutein 
suam.  Hoc  est  spectaculum  quod  vide- 
tur  etiam  luminibus  amissis.  Hoc  est 
speclaculura  quod  non  exhibet  prwtor 
aut  cousul,  sed  qui  est  solus  et  aute 
omnia  et  super  omnia,  immo  ex  quo 
omnia,  pater  Domini  nostri  Jesu  Christi, 
cui  laus  et  honor  in  saecula  saeculorum. 
Opto  vos,  fratrcSj  scmper  bene  vakre. 
Amcii. 


o't'6 


DE  LAUDE  MARTynil. 


LIBER 


DE  LALDE  3IARTYRII(i). 


PR.EFATIO. 

Excnsat  se  auclor  quoil  de  martyrio  loquaiur 
non  pro  rei  dignitale,  sed  pro  mediocrilate 
injjenii, 

Etsi  incongniens  est,  fratrcs  caris- 
simi,  iii  hoc  favore  tlicendi  aliquid  (re- 
pidationis  adferre,  ininiineque  deceal 
j,'ioriam  tantue  devotionis  infringerc  ex 
eo.  quod  fatear  me  coepisse  dul)itare , 
taraen  identidem  dico  ipsa  animum 
deliberalione  confringi,  cum  exequenda; 
laudis  cupiditate  succenditur,  et  a  lo- 
quendo  magnitudine  virtutis  inliibetur, 
cum  aut  non  deceat  taccre ,  aut  peri- 
Gulosum  sit  parum  dicere ,  nisi  quod 
aestuanti  liaec  res  sola  sul)venit  quod 
videatur  ignosci  ei  facile  possc  qui  non 
timuit  audero.  Quamobrcm,  carissimi 
fratres,  etsi  potentia  rei  oneratur  fa- 
cultas  ingenii,  ut  quantum  se  in  expri- 
menda  martyrii  dignitate  prolulerit , 
tantum  ipso  pondere  laudis  oppressa 
atque  ajstimatione  rerum  omniuin  de 
quibus  cum  maxime  loquitur  debiiitata 
ac  fracta ,  intra  se  ipsam  illaqueata 
oratione  deficiat,  nec  habcnis  libcris 
acsolutisin  apertumsermoniseloquium 
vim  tantiB  laudis  expromat,  tamen  crit 
aliqua,  nisi  fallor,  in  eloquendo  facultas, 
quaj  ipsius  operis  oratione  munita  vage  j 


(1)  Tot  et  tanlas  rongessil  Baluiius  rationes, 
nt  hunc  libeUum  Cypriani  fcetum  esse  com- 
jfroLaret,  ut  quamobrcm  euin  inler  geniiina 
sancli  hujusepiscopi  opera  non  rclulerit,  plane 
non  inlcllidimus.  Sed  nos  potius  Erasmi  opi- 
nioni  asscnlimur,  dicentis  :  •■  Neminem  fore 
»  lant  obcsae  naris,  quin  illico  senseril  liujus 
»  operis  slylurn  longe  lalcque  discrepare  a 
»  diclionc  Cyprianl.  »  llunc  porro  ,  sicut  an- 
tcccisores  nostri  fecerunt,  cum  alii^  apocry- 
|>lti$  edimus. 


fundat  quod  a  dicendo  impar  ingenii 
conscienlia  submovtbat. 

Cum  igitur,  fratres  carissimi ,  tot  tan- 
tisque  rebus  impliciti,  ad  comprobandos 
salutis  eximios  pulcherrimosque  pro- 
ventus  omni  studio  ac  labore  nitamur, 
non  vcreor  ne  quo  ignaviaj  metu  terri- 
tus  vel  revocer  vcl  extinguar,  cuin  si 
quis  ad  id  volucrit  de  quo  agimus  in- 
tueii,  spe  devotionis  expensa ,  alquc 
i|)sa  ejus  magnitudine  ponderata ,  magis 
miretur  audere  potuisse  in  quo  me  po- 
situm  ct  amplitudo  rei  premerct  et 
confusam  gaudio  mcntem  in  anguslias 
animi  voti  sui  fervor  urgcret.  ISara  quis 
est  quem  non  ista  res  terrcat ,  quis 
quem  non  admirationis  suae  pavore  sub- 
>crtat?Est  enim  profecto,  nisi  fallor, 
etiam  in  ipso  conscientiaj  robore  admi- 
randa  formido  quae  nos  cxagitet  pariter 
et  inflammet;  cujus  quanto  penitius 
inspexeris  potestatem ,  tanto  ex  ipso 
veneranda}  claritatis  aspectu  rcligionis 
suae  praemittat  borrorem. 

Considerare  cnim  utiquc  debetis , 
quantae  sit  gloriae  ,  vitae  quamlibet  ma- 
culam,  et  sordes  polluti  corporis,  et 
longa  vitiorum  tabe  concreta  contagia, 
tantoquc  tcmporis  tractu  mundi  crimen 
exceptum ,  unius  ictus  remediis  ex- 
piare,  quo  et  augeri  merces  et  crimeu 
possit  excludi.  Unde  oranis  consumraa- 
tio  et  status  vitie  in  martyrio  cst  colio- 
catus.  IIoc  fundamentum  vita3  et  fidei, 
hoc  praesidium  salutis,  hoc  vinculura 
libertatis  ct  honoris;  et  quamvis  sint  el 
alia  pcr  quae  adipisci  lux  possit,  tamen 
ad  proximitatem  muneris  repromigsi 
poenis  patrocinantibus  melius  pervc- 
nitur. 


DE  LAUDE   MARTYRII. 


Si3 


Quantse  cnim  sit  glorise  ponderate  , 
liujus  vitre  cupiditatibus  relegatis,  at- 
que  ab  omni  animum  naturae  mundique 
commercio  segregatum ,  contra  adver- 
santis  discrimen  opponere,  nec  sa3vi- 
tiam  torquentis  horrere ,  animari  homi- 
nem  dolore  quo  credatur  extingui ,  et 
id  sibi  in  augmentum  virtutis  assumerc 
quod  cruciatui  putat  prodesse  qui  punit. 
Nam  prsedurantibus  licet  costis  resul- 
taiis  ungula  rccurrat  in  vuhius,  et  eun- 
tibus  flagris  cura  avulsa  corporis  parto 
rediens  avena  ducatur,  stat  immobiiis 
tamcn  pcenis  suis  fortior,  hoc  solum 
secura  ipse  convolvens,  quod  in  illa 
cmdelitate  carnificum  plus  pro  quo 
patitur  Christus  ipse  patiatur.  Nam 
quaudo ,  si  negaverit  Domintim ,  pro  eo 
crimen  subeatpro  quo  vicisse  debebat, 
necesse  est  eum  videri  cuncta  tolerare 
cui  victoria  debetur  et  poena. 

Igitur  quoniam  res  summa  martyrium 
est,  tria  sunt  quae  ex  eo  nobis  propo- 
suimus  esse  dicenda ,  quid  sit,  quau- 
tum  sit ,  cui  rei  prosit. 


CAPUT  I. 

Martyrii  laudes  cvolvens,  illud  subeunduni 
esse  docet,  et  pro  Chiiste,  et  ipsius  exernplo , 
et  propter  reisuLlimitatem,  el  quod  labenics 
miignum  dedecus  el  inevitahilis  damnatio 
mancat. 

QuiD  est  ergo  martyrium?Delictorum 
Cnis,  periculi  terminus,  dux  salutis, 
jiatientiae  magister,  domus  vitaj ,  quo 
j)rofecto  etiam  ea  occidunt  quse  in  fu- 
turo  discrimine  potuissent  tormenta 
rcputari.  Per  hoc  et  testimonium  no- 
mini  redditur ,  et  majestas  nominis 
redampliatur ;  non  quod  pcr  se  ipsa 
minui  possit  vel  de  scelere  retractantis 
magnitudo  ejus  infringi ,  sed  quod  re- 
dundet  ad  glorjge  cumulum ,  dum  cir- 
cumstrepentis  populi  terror  impavidos 
animos  dat  dolori,  et  minis  frendentis 
invidicB  addit  ad  titulum  quod  tantum 
sibi  mens  crescat  in  pugna  quantum  se 
ille  putavefitvincere,per  quem  Chris- 
tus  hominem  voluerit  coronare. 

Tunc  ergo  omne  fidei  robur  expcdi- 
fur,  tunc  credulitas  comprobatur,  cum 
in  scnnones  vulgi  atque  in  opprobrium 


veneris,  cumque  te  conlra  illas  popu- 
lares  insa-nias  religiosa  mente  firma- 
veris,  convincens  scilicet  ac  repugnans 
quicquid  sub  persona  tua  in  injurian; 
Christi  prophanus  sermo  Jactaverit;  ui 
cum  adverso  mari  moles  opposita  re- 
luctatur,  feriant  licet  fluctus ,  et  revo- 
lutum  sequor  identidem  pulset ,  tamen 
hoeret  immobilis  virtus,  nec  undis  cir- 
cumspumantibus  adoperta  succuml)it . 
donec  per  scopulos  vis  digesta  sc  sup- 
primat,  et  superjacens  saxis  in  aperta 
littoris  spatia  victum  aequor  evadat. 
Quid  enim  est  in  illis  aliud  quam  sermo 
vacuus  et  inane  colloquium  et  inanium 
voluptas  prava  verborum,  sicut  scrip- 
tum  est  :  Ocidos  habenl  et  non  vidcnt , 
aiires  habent  et  non  audiunt.  Gravatum 
est  cor  insipiens  eorum ,  ne  quando  con- 
vertantur  et  sanem  illos.  Non  enira  du- 
biura  est  quin  hoc  de  omnibus  dixerit 
quorura  dura  mens  semper  et  obslinata 
pectoris  feritas  a  devotione  vitali  fugata 
dissentit,  ducentc  denientia ,  furore 
rapiente  ,  omni  denique  illos  immani- 
tate  vexante,  qua  instigantur  pariter 
ac  feruntur ;  ut  cum  illis  ad  pocnam  sua 
facta  sufficerent,  poenam  ipsam  perse- 
cutionis  agitatae  crimen  oneraret. 

Totum  hoc  in  laudera  martyrii  spnc- 
tat,  totum  gloriara  passionis  illuminat; 
in  qua  spes  futuri  temporis  cernitur, 
in  qua  Christus  ipse  operatur,  cujus 
aguntur  exempla  quae  petimus,  cujus 
et  virtus  est  qua  repugnamus.  Et  quia 
in  hoc  loco  aliquid  proferrc  suppetit , 
summa  nimirura  est  ista  atque  adrai- 
randa  dignatio,  et  quam  nec  raente 
concipere  nec  verbis  valeamus  implere. 
Quid  enim  nobis  amplius  potuisset  larga 
pietate  largiri ,  quara  ut  in  se  primus 
ostenderet  quod  in  aliis  coronaret?  Mor- 
talis  factus  est  ut  immortales  esse  pos- 
semus,  et  humanae  sortis  exitura  pci- 
tulit  per  quera  reguntur  humana ;  atque 
ut  nobis  videretur  praestitisse  quod 
passus  est,  confessionera  tribuit,  mar- 
tyria  subjecit ,  omnia  denique  quibvis 
lux  opprimi  posset  in  remedium  sahi- 
tare  nativitatis  suae  meritis  relegavit . 
humilitate  praecipua,  virtute  divina. 
Cujus  rei  quique  digni  esse  raeruerunt 
morte  carucrunt,  omnem  hanc  mundi 


C20  DE   LAUBE 

tctcrrimam  ]al;cm  subacta  morlis  coa- 
ditionc  viccrunt. 

Nou  euim  dubium  cst  quantum  a 
Domiuo  coasequantur,  qui  saluli  sus 
nonien  Dei  pr?.;tuleiunt,  ut  iu  illa  ju- 
dicii  die  mcliores  cruor  faceret  san- 
guisque  fusus  immaculatos  esse  mons- 
traret.  Mors  quippe  iutegriorem  facit 
vitam  ,  mors  magis  deducit  ad  gloriam. 
Sic  quoticscuuquc  laetantibus  stipulis 
tlisteula  imbribus  fruuienta  turgescuut, 
fcecuudaj  messes  coguntur  sstale  ;  sic 
quoties  ferro  vilis  absciuditur,  erum- 
pentibus  pampiuis  melius  uva  vcsli- 
tur:  Ucuu  ct  iu  augmeutuin  proventuri 
tenq)C)ris  cedit,  quic(iuid  iujuria  sua 
profici!.  Flammas  quippe  plerunque 
agris  juvit  imuiitfere,  quo  calore  va- 
i^antis  incendii  cceca  terraR  spiramenta 
laxeutur.  Juvit  leves  stipulas  crepitanti 
igue  torrere;  ut  se  nltius  gravida  seges 
tolleret  et  parturientibus  culmis  densior 
arista  floreret.  Igitur  talis  et  marlyrii 
primo  casus,  postmodum  fructus  cst , 
qui  mortem  lam  conlcmuat  ut  vitam 
inorte  custodiat. 

Quid  enira  tam  eximium  atque  su- 
Lliu^ie  est,  quam  inter  tot  instruuienta 
taniincum  devotione  robusta  cunctam 
fiiiei  leservarc  virlutem  ?  Quid  tam 
luagiiiim  a!({ue  puiclierrimum ,  quam 
jutcr  lol  circumslantium  gladios  liber- 
latis  suai  doiiiiuum  ac  salulis  auctorcm 
repelita  saepius  voce  profiteri?et  maxi- 
me  si  ante  oculos  tuos  ponas  niliii  de- 
testabilius  esse  dedecore,  niliil  foedius 
servitute,  nibil  aliud  te  debere  jam 
peterc  ,  aiiud  optare  quam  eripiendum 
csse  cladibus  sicculi,  exut*ndum  malis 
mundi,  et  inter  ruinasorbisjam  jam(|ue 
perituri  alienum  a  terrcna  contagione 
versari?  Quid  enim  tibi  cum  bac  Fuce, 
cui  lux  ajtcrna  promissa  csf  ?Quid  cum 
lioc  vitoe  natura'C[ue  commcrcio  ,  (iue:-i 
ca'li  amplitudo  dcposcil?  Sauc  tcneat 
cupidilas  ista  vivendi ,  sed  quos  inex- 
piabili  malo  saeviens  ignis  xtcrna  scele- 
rum  ullione  torquebit.  Tcneat  cupiditas 
ista  vivendi ,  scd  quibus  et  mori  poena 
cst  et  durare  tormentum.  Tibi  jam  et 
mundus  ipse  succumbit  et  terra  cedit . 
qui  moriciitibus  cunctis  ad  boc  rcser- 
>utus  cs  ut  marfyr  cssc  potuisses.  An 


MARTYRIf. 

non  quotidiaua  cernimus  funera ,  ccr- 
nimus  novos  cxitus  corporis  diu  tracti, 
s;jevienlibus  morbis  inexpertae  cujus- 
dam  cladis  exitia ,  ac  stragem  popula- 
tarum  urbium  iutuemur,  unde  possimus 
agaoscere  quanta  marfyrii  babenda  sit 
diguitas,  ad  cujus  gloriam  nos  cogero 
etiam  lucs  coepit  ? 

Etenim,  carissimi  fratres .  respictte 
ad  boc  ,  quaeso  vos,  plenius  ,  in  quo  ct 
salus  vertitur  et  sublimitas  comput^ 
tur.  licet  nou  sim  nescius  etiam  vos  plt>- 
uissime  nossc  stautium  omnium  nos 
judiciis  contineri ,  neque  ignorare  hanc 
csse  nobis  traditam  disciplinam  ut  siive 
uilo  terrore  mililiai  vim  tanti  nominb 
tueanmr;  quippe  quos  pridem  a  desir- 
derio  lucis  istius  cupiditas  aeternae  m^ 
uioriaj  deduxerit ,  quos  futurorum  vota 
divellerint ,  quosque  ab  omnibus  vitiis 
optanda  Christi  societas  segregarit :  niid 
si  exitio  succumbere ,  morti  aniraara 
dubitamus  oITerre  ,  nec  jam  retiueiuki 
suut  nobis  et  araplectenda  beneticia 
diviua,  quorum  ultra  rerum  ardurem 
t.inta  sit  merces,  quantura  in  diceiuito 
liumana  raediocritas  vix  possit  implere. 
Sanguini  nostro  patet  coclum,  sauguini 
uostro  gehennae  ccdit  habilaculum,  et 
intcromnia  gloriaj  pulchrior  sanguinia 
titulus  et  infegrior  corona  signatur.  Sic 
(luoties  dc  hoste  triuinphalibus  spoliis 
onustus  milcs  ingreditur,  vulneribus 
suis  gaudet.  Sic  quoties  terapestatibua 
diu  nauta  fatigatus  littora  tuta  configo- 
rit,  felicitatem  suara  de  perpesso  peri- 
culo  ducit.  Est  cnim  profecto,  nis! 
f;ill(jr,  labor  lajtus,  per  quem  securitas 
iuvenitur. 

Igifur  toleranda  sunt  omnia,  patienda 
cuncta,  ncc  appeteudum  (juomodo  brevi 
L^audeas  tcmpore  et  perpctuo  puniaris 
iirdorc.  ^lemiuisse  enim  debes  vclut 
i|ua(lam  tc  foederis  pactione  constric- 
tum,  ex  qua  aut  capessendjB  salutis  sit 
jusla  conditio,  aut  poenae  merita  formi» 
dolosilas,  inter  adversa  parifer  ac  pro- 
spera,  arma  intcr  et  tela ;  hincque  tc 
sa.'cularis  ambitio,  inde  coelestis  admo- 
uet  magnitudo.  Si  salutem  times  per- 
dere,  scito  te  mori  posse.  Porro  autem 
contemnenda  tibi  mors  est,  cui  Chris-- 
tus  occisus  est.  Ante  oculos  tibi .  quacso , 


DE  LAUDE 

concorrant  dominicse  ;.asb.ionis  exem- 
pla,  concurraat  oblata  et  praemia  et 
parata  discrimina,  et  quantam  inter  se 
iiabeant  difflcultatem  res  utrasquc  con- 
spicito.  Nec  enim  poteris  con(iteri,  nisi 
«cias  quantum  noceas,  si  negaveris. 
Coelo  martyres  gaudeiit,  veritatis  ini- 
inicos  ignis  absumet.  Paradisus  Dei 
iestibus  floret ,  negatores  gehenna  com- 
5»lexa  aeternus  ignis  inardescet. 

Et  ut  de  caeteris  taceam ,  hoc  nos  uti- 
i{Qe  raagis  debet  hortari  quod  confessio 
vocisuniusChristi  perpetua  confessione 
servetur,  sicut  scriptum  est  :  Qui  me 
confessus  faerit  in  terris  coram  homini- 
biif  y  et  ego  confitehor  eum  coram  patre 
tneo  et  coram  angelis  ejus,  Adhuc  acce- 
dunt  ad  gloriae  cumulum  ornaraenta 
virtutum.  Ait  enim  :  Fulgebunt  justi 
tanquam  scintillce  in  arundineto  discur- 
refites,  judicabunt  naliones,  et  domina- 
hunlur  populis.  Magna  est  enim ,  fratres 
corissimi,  claritas,  vitam  salutis  aetern£e 
honestate  passionis  ornare;  magna  su- 
bliraitas,  ante  ora  Domini  aspectumque 
Christi  potestatis  humanai  tormenta 
coutemnere  nec  horrere. 

Sic  Daniel  minas  regis  et  leonum  fre- 
raentium  rabiem  per  constantiam  fidei 
suae  vicit ,  dum  adorandum  nullum 
alium  esse  quam  Deum  credidit.  Sic  in 
camino  pueris  constitutis  in  se  arsit 
incendium,  dum  ignes  justi  tolerant 
quos  de  gehenna  Domino  credendo  me- 
luebant.  Unde  et  retulere  condigna , 
rjon  ia  posterum  tracti ,  noa  salutis 
aiternae  praemio  reservati.  Fidem  illo- 
rura  Deus  vidit ,  ut  quod  sibi  post  exi- 
tum  promiserant  videre  mererentur  in 
cx)rpore.  Ncc  enim  poterit  aestimari 
quanta  in  praesenti  tribulatione  sit  raer- 
ces,  si  sa3vitia  fugit,  si  cessit  Hamma. 
Erat  enim  una  raens  omnibus,  quam 
nec  violentia  frangeret,  nec  ira  sub- 
verteret,  nec  a  devolionis  obsequio 
limor  raortis  inhiberet.  Unde  per  gra- 
tiam  Domini  factum  est  ut  sic  in  illis 
rcx  potius  videretur  punitus  esse  dum 
eYadunt,%iuos  sc  crediderat  ccciderc. 


MARTYRir. 


521 


CAPUT  II. 


Mirandam  marlyrii  virlutem  exfollif,  qu» 
omnia  Deo  debita  remittat ;  quaque  el  tor- 
menta,  et  vox  sanguinis,  et  ambitionis  ;iva- 
ritiicque  clamores  vincuntur  :  omnia  dicit 
bona  a  Deo  nianere  eos,  qui  cuncta  terniiia 
pro  illius  religione  conlempsennl. 

NuNC  jam  ad  eam  rem ,  fratres  caris- 
simi,  veniam,  ex  qua  ostendere  saiis 
possim  quanta  raartyrii  virtus  habeatur; 
quae  tametsi  omnibus  est  nota  protiue 
ingenitae  claritatis  insignibus  expe- 
tenda,  tamen  plus  addidit  necessitas 
temporis  desiderio  voluntatis.  Etenim 
est  in  rauneribus  raagnis ,  si  eo  temporcf 
quis  coronetur  quo  coronatum  se  putat, 
si  forte  moriatur.  Igitur  cum  sit  sublirae 
excelsumque  martyriura,  nunc  raagis 
est  necessarium  quando  raundus  ipsc 
subvertitur,  partiraque  orbe  concusso 
natura  deficiens  ultimi  exitus  momenta 
testatur.  Nam  et  cum  ccfilo  imber  in- 
cumbit ,  pluviam  tristem  aer  praetendit, 
et  quoties  atra  tempestas  horrenti  im- 
minet  pelago,  per  interaperta  nubium 
nocte  coruscantium  fulmina  reluces- 
cunt ;  sed  et  cum  mare  magnis  lluctJbus 
volvitur,  paulatim  unda  se  tollit ,  pati- 
latimque  aequor  albescit,  donec  cernas 
ita  postmodum  ruere,  ut  in  illis  quibus 
retunditur  saxis  spumam  altius  jaciat , 
quam  uudam  tumidura  pelagus  ex- 
puebat. 

Legis  scriptum  esse  usque  quadran- 
tem  uos  ultimum  reddere.  Sed  soiis 
haec  pars  establata  raartyribus.  Elenim 
qui  salutis  aeternae  cupiditatibus  freti 
vitae  hujusce  desideria  vicerunt,  hos 
expertes  doloris  universi  Domini  prae- 
cepta  fecerunt.  Igitur  hinc  primuni , 
carissimi  fratres,  poterimus  exponere 
quanta  martyrii  virUis  possit  implere. 
Alque  ut  transeam  cuncta,  meminisse 
debemus  quanta  sit  gloria  ad  Christum 
immaculatum  venire,  consortem  pas- 
sionis  existere,  perpetuaque  cum  Do- 
mino  ffiternitate  regnare ,  carere  exitiis 
imminentibus  saeculi ,  nec  inler  cruen- 
tam  morborum  populantium  stragem 
communi  cum  caeteris  sorte  raisceri. 
Atque  ut  sileam  de  corona ,  si  tibi  in  his 
naturce  lubricis  malis  posito  vita?  pro- 


522  DE  LAUDE 

mitleretur  excessus,  nonne  omni  mente 
gauderes?  Si,  inquam  ,  te  in  hujus 
mundi  turbinibus  fluctuantera  vicina 
arcesseret  requies,  nonne  mortem  pro 
remedio  computares  ?  Positus  inter 
arma  carnificum  ac  tela  probantium 
quaestionum,  stans  sublimis  acfortis, 
considerans  quanta  sit  poena  negare  eo 
tempore  quo  frui  saeculo  riequeas ,  cu- 
jus  causa  negares  :  quoniara  quidem 
gravia  formenta  ac  puniendi  noxias 
artes  in  pernicicm  nostram  Dominus 
sciebat  armari .  quo  fortes  ad  omnem 
tolerantiam  faceret.  Fili ,  inquit,  acce- 
dens  ad  servilutcm  Dei ,  sta  in  justitia  et 
timore  j  et  prcspara  animam  tuam  ad 
ientationem.  Sed  et  beatissimus  Paulus 
apostolus  exclamavit  et  dixil  :  Mi]ii  vi- 
vere  Clirislus  est,  et  mori  lucrum.  Quam- 
obrem ,  carissimi  fratres,  fide  firma, 
devolione  robusta ,  contra  minas  sa?culi 
atroccs  et  asperos  insequentium  fremi- 
tus  adversa  virtutc  resistendum  est  nec 
timendum,  quorum  spes  apternitatis  et 
vita  coclestis  est,  quorumque  ardor  iu 
cupidinem  lucis  accciulitur,  et  salus 
de  promissa  immortalitate  laetatur. 

Hoc  vero  quod  catcnis  artantibus 
manus  strictae  et  circumacti  graves  cer- 
vicibus  nexus  solido  dopriinunt  pon- 
dcrc,  vel  quod  equuleo  corpus  cxtcn- 
sum  candentes  stridet  ad  laminas,  non 
cxpctcndi  sanguinis  sed  tontationis  cst 
causa.  Nam  ct  ipsam  raartyrii  dignita- 
tcm  quemadmodura  possemus  agnos- 
cere,  nisi  illam  ctiam  ciim  damno  cor- 
poris  nostri  cogercmur  optare?Sensi 
equidem,  nec  me  vcritas  fallit,  cum 
saevae  incumbenlium  manus  membra 
divcllerent,  artusque  laniatos  tortor 
saeviens  exararet.ncc  tamen  vinccret, 
circumstantium  vcrbis,  magnum  istud 
ost  profecto  nescio  quod ,  non  doloribus 
subigi,  non  pa^nis  angentibus  fraiigi. 
Sed  erant  aliaj  diccnlium  voces  :  «  Et, 
5)  puto,  liberos  liabet.  —  Nam  est  illi  so- 
j>  cia  in  pcnntihus  conjnx;  ct  taincn 
>»  nec  vinciiio  pignonim  ccdit,  nec  ob- 
'>  scquio  piclatis  al)iiictus  a  proposito 
5»  suo  dcfirit.  >»  Noscciula  rcs  est ,  ct  vir- 
tus  pcnilus  scrutanda  visccribus.  Ncc 
cnim  levis  cst  isla  (|unecunqiic  confessio 
propler  quam  homo  patitur,  et  raori 


MARTYRIL 

posse.  Etenim ,  carissimi  fratres,  virtas 
est  tanta  martyrii,  ut  pcr  illam  credero 
etiam  ille  cogatur  qui  te  voluit  occidere. 
Scriptura  est  et  legimus  :  In  dolore  sus- 
tiue ,  et  in  humilitate  tua  habe  patientiam, 
quoniam  per  ignem  prohatur  aurum  et 
orgentum.  Quoniam  ergo  nos  terrenis 
tentationibus  probat  Dominus,  et  his 
saBcuIi  malis  scrutator  Cbristus  expen- 
dit,  gratulandum  nobis  est  atque  lae- 
tandum  quod  non  illis  nos  perennibus 
rescrvet  exitiis ,  sed  gaudeat  ab  omni 
contagione  purgatos. 

Caeterum  ab  his  quos  haereditatis  par- 
ticipes  adsciscit  et  in  regna  ccElorum 
libentcr  adsurait,  quid  utique  aliud 
quara  integritatis  ambitura  qua;rit? 
Sua  ipse  dixit  universa,  et  qua)  jaccn- 
tibus  se  explicant  campis,  et  quae  in 
o!)liquos  se  erigunt  colles,  sed  et  quod 
cccli  magnitudo  circumvenit,  et  quod 
pelago  circumfluente  lubricum  acquor 
includit.  Quod  si  illi  adjacent  omnia, 
nec  a  nobis  exposcit  nisi  facta  sincera, 
auro ,  ut  ipse  dixit,  similes  esse  debe- 
mus.  Aurura  quippe  cum  rclucentibus 
tcrris  tremulo  videris  splcndere  sub 
lumine  et  in  liquidum  flammis  torren- 
tibus  resolvi,  nara  et  artificis  gratia 
fcre  sic  est ,  caminis  quoties  anhelan- 
tibus  aestuans  ignis  evomitur  ,  adita 
terrae  canali  angusto  divcs  flamma  eli- 
cilur ;  et  refluentibus  glebis  arena  reti- 
netur.  Unde  necesse  est  universa  suf- 
ferre ,  quo  possimus  omni  scelere  care- 
re ,  sicut  per  prophetam  suum  dixit : 
El  si  coram  hominibus  tormenta  passi 
sunt,  tamen  spcs  illorum  immortalitate 
plena  est,  ct  vexali  in  paucis,  in  muftis 
bene  disponentur  ,  quoniam  Deus  tentavit 
illos,  et  imenit  illos  dignos  se,  et  quasi 
holocausti  hostiam  acccpit  illos. 

Quod  si  te  dignitas  ambitiosa  dcter- 
rct,  et  congesta  in  thesauris  pecunia; 
magnitudo  admonet,  quae  semper  pro- 
positum  bonaj  nicntis  averlit,  et  devo- 
tam  Domino  suo  animam  furiali  agit 
horrore,  quaeso,  repetas  verba  ccelestia. 
>'am  et  ipsa  vox  diccntis  est  Christi : 
Qui  perdiderit  animam  suam  pro  nominc 
mco ,  rccipict  in  hoc  scecuIo  centuplumg 
et  in  futuro  vitam  ceternam  possidcbit; 
qua  utiquc  uiUil  majusj  uiiil  utilius 


DE  LAUDE 

computarc  debemus.  Nam  licet  pretio- 
saruiu  vestium  more  purpura  iu  ima- 
gines  currat ,  et  lentescentibus  filis  au- 
rum  erret  ad  speciem ,  nec  de  effossis 
gravia  quibus  iucumbis  desint  metalla 
thesauris,  vacua  tamen,  nisi  fallor, 
ista  atque  inania  computabuntur ,  si 
adjacentibus  tibi  cunctis  ,  sola  salus 
deesse  videatur,  sicut  Spiritus  sanctus 
loquitur  nihil  nos  in  vicem  animse  nos- 
Iraj  posse  dare.  Ait  enim :  Si  totum  or- 
bem  lucrifeceris ,  el  animam  tuam  perdi- 
deris,  quid  prodcril  iihi,  aut  quam  homo 
commutalionem  dahit  pro  anima  sua? 
Vacua  sunt  enim  universa  quae  cerni- 
mus  ,  et  quae  infirmis  radicibus  posita 
soiiditatis  suaj  vim  nequeant  susUnere. 
Nam  quod  de  saeculo  capitur,  vetustate 
teraporis  frustratur.  Unde  ne  quid  esset 
dulce  vel  carum  quod  salutis  aetcrna} 
praeferri  cupiditatibus  possit,  dominicis 
amputata  praeceptis ,  jure  proprio  ac 
lege  privata  sunt ,  ne  in  tormentis  sci- 
licet  patrem  positum  filius  frangeret, 
neve  obstrictum  durati  roboris  pectus 
in  aliam  voluntatem  affectus  mutaret. 

Solam  veritatem  salutemque  solam 
inter  magnos  complectendam  esse  cru- 
ciatus,  suo  Christus  jure  constiluit,  in 
quo  conjux  et  liberi  et  nepotes ,  in  quo 
omnis  viscerura  soboles  felici  usurpanda 
victoria  est.  Nam  et  Abraham  sic  Deo 
placuit;  qui  tentatus  a  Deo ,  et  filio  suo 
iion  pepercit;  pro  quo  ignosci  forsitan 
posset,  si  illum  dubitasset  occidere. 
Armavit  manus  religiosa  devotio ,  et 
omnes  pietatis  affectus  Domini  jubentis 
imperio  pietas  paterna  neglexit.  Nec 
horruit  quod  nati  funderet  sanguinem , 
nec  intremuit  ad  vocem ;  et  adhuc  pro 
co  Christus  non  fuerat  occisus. 

Quid  enim  carius  eo,  qui  ne  quid 
invitus  hodie  sustineres,  prius  passus 
est  quod  doceret  ?  Quid  eo  dulcius ,  qui 
cum  ipse  sit  Deus  noster  et  Dominus , 
tamen  patientem  pro  se  hominem  regni 
ccElestis  efficit  cohseredem?  0  graiule 
nescio  quid,  sive  quia  illud  conscientiGe 
ratio  vix.  sustinet  capere  ,  quamvis 
magna  semper  miretur  ad  muncra ;  sive 
quia  tam  iarga  est  majestas  Dei  ut 
insperautibus  cunctis  etiam  ea  olTerat, 
quo;   uobis   conlemplatione   factorum 


MARTTRII.  525 

nefas  fuerat  optare !  Etcnim  si  fantum 
salus  daretur  aaterna ,  pro  ipsa  perpe- 
tuitate  vivcndi  haberemus  in  gratia. 
At  nunc  cum  coelura  et  judicandi  de 
caeteris  facultatem  perenni  sseculo  lar- 
giatur,  quid  est  in  quo  non  se  parem 
his  omnibus  possit  humana  mediocrita}-. 
experiri?Si  injuriis  ageris,  prioractus 
est  ille.  Si  contumeliis  premeris,  Doi 
munus  imitaris.  Unde  et  parum  esfc 
quicquid  pertuleris  pro  eo,  qui  nihil 
amplius  potes  facere ,  nisi  quod  in  hoc 
salus  universa  consistit ,  quia  martj  rio 
totum  ille  promisit. 

Denique  apostolus,  cui  cordi  fuere 
semper  universa ,  cura  instar  munerum 
promissorum  penitus  miraretur,  JEsti- 
mo ,  inquit ,  non  esse  condignas  passiones 
hujus  temporis  ad  superventuram  clarita- 
tem  qu(B  revelahitur  in  nohis.  Etenira  se- 
cum  ipse  volvebat  quantae  mercedis 
existeret,  ut  ei  cui  sufficeret  morte 
carere  non  tantura  salutis  daretur  praj- 
miura ,  sed  et  conscendere  coelum  , 
coelum  quod  nec  fugata  lux  cogit  in 
noctem ,  nec  alternis  vicibus  dies  ape- 
rit  in  lucem ,  sed  aeris  liquidi  serena 
temperies  per  sudum  igneo  fulgore  ru- 
tilantera  purara  explicat  claritatem. 


CAPUT  III. 

Inferni  supplicia  paradisique  clelicias  dewri— 
fcens,  aliis  pcenas  minatur,  aliis  vero  niti- 
cedes  promitlil  :  simul  docet  martj'iium 
cunctas  peccati  aLluere  sordes,  et  in  cc£k> 
universos  bealos  a  martyribus  anteiri. 

Jam  superest,  carissimi  fratres,  ut 
debeamus  ostendere  cui  rei  martyrium 
prosit,  atque  ut  illud  profecto  docea- 
mus  quod  nos  ad  hunc  gloriae  titulum 
metus  cxcitet  futurorum.  Etcnim  qui- 
bus  magna  promissa  sunt ,  magis  magna 
siintqua?  nietuenda  illis  esse  videantur. 
Nam  nec  se  in  arma  miles  accendit 
priusquam  inimica  hostcs  tela  commo- 
vcrint.  Nec  navem  aliquis  stalione 
subducit,  nisi  animum  pelagi  pavor 
strinxerit.  Sed  etintentans  suisopibus 
scrulator  agricola  non  ante  felici  ter- 
ram  suscitat  vomere,  quam  in  pulverem 
imbre  concepto  putris  gleba  solvatur, 
Ila  est  onuiis  a^tluialis  hic  usus,  nescire 


524 


DE  LAUDE  MARTYRH. 


«juidproslt  nifei  agnovcris  qaod  occidit. 
Vnde  etdatursanctisomnibuspraeinium 
dum  infliguntur  injustis  tormenta  fac- 
torum.  Igitur  quac  suis  promisorit  Do- 
minus  nemini  qui  nesciat  dubium  ,  sed 
nec  dubium  quantos  minetur  ignes  sup- 
pliciorum.  Et  quoniam  ita  se  attulit 
sermo  ut  de  utrisfjue  habeatur  ratio. 
paucis,  ut  de  utrisque  dlxi,  hreviter 
«?xpoiir;in. 

Saeviens  locus,  cui  gehcnna  nomen 
ost,  magno  plangentium  niurmure  et 
fiemitu  et  eructantibus  flammis  per 
liorrendam  spissae  noctis  caliginem  saeva 
semper  incen-Iia  camini  fumantis  expi- 
rat,  globus  ignium  artalus  obstruitur, 
<'t  in  v.irios  pccnGC  cxitus  relaxatur. 
Tunc  saeviendi  plurima  genera  ,dum  iu 
^e  ipse  convolvit  quicquid  ardoris  emis- 
si  edax  ilamraa  cruciarit.  Hos  quibus 
recusata  vox  Domini  et  imperia  fuere 
contemta  disparibus  coercct  exitiis ; 
proque  merito  salutis  exactae  vires  suas 
suggcrit  5  dura  par  sceleri  discrimen 
injponit.  Et  alios  quidem  moles  inlo- 
lerabilis  curvat,  alios  per  abruptum 
clivosi  tramitis  coUem  vis  sseva  prif^ci- 
pitat,  et  catenarum  stridentium  licxum 


fons  scaturiens  medias  sinu  alveipro- 
rumpentis  emergit ,  et  rauco  per  inter- 
valla  circuitu  sinuosis  flexibus  labitur, 
ut  in  ora  nascentium  sibi  fluminum 
dividatur. 

Ilinc  ergo  magna  laus  martyrum , 
hinc  nobilis  corona  victorum,  quibus 
raajora  his  repromissa  sunt,  quibus 
auctiora  sunt  praemia.  Quod  vero  vel 
feris  corpus  objicitur,  vei  imminens 
gladiusnon  timetur,  dignationis  osten- 
dilurratio,  raanifestaturelectio.  Etenim 
inrongruens  fuerat  ut  quem  xquum 
tanti  muncris  judicasset ,  inter  terrena 
vilia  sordesque  retineret.  Merito  enim 
nihiivobiSjO  boni  martyres ,  denega- 
tum  ,  quos  spcs  aelcrnitatis  alit  et  lucis, 
quorumque  devotio  universa  et  mens 
coclesti  dedita  cernitur  servituti.Merito, 
inquam,  merito  nihil  vobis  velle  nou 
licitum,  quorum  animo  despectus  hic 
mun-ius  et  allenata  sjeculi  facies  velut 
confusa  tenebrarum  inhorruit  coecitas, 
cui  est  semper  hic  mundus  loco  carce- 
ris ,  tecta  pro  claustris ,  in  vita  semper 
hal)ita  comraeatus.  Sic  quippe  trium- 
pbante  victoria  dc  his  nialis  rapitur, 
q.:o,n  non  porapatico  gressu  vana  sul)- 
grave   pondus  inclinat.   Sunt  et  quos   jecit  arabitio,  aut    popularis    extulit 


:tgen5  strictira  rota  et  indefessa  vertigo, 
et  quos  tenaci  intor  se  densitate  con- 
strictos  adhffirenscorpori  corpus  inclu- 
dit,  ut  et  absumat  iMcendium,  et  gia- 
vct  ferrum,  et  se  cruciet  turba  mul- 
torum. 

Quibus  autem  inquisitus  semper  fult 
J)cus  aut  notus ,  nunquam  cxci^Ut 
Cliristi  locus;  ubi  jacct  t,ratia,  ulii  vi- 
rcntibus  caicpis  terra  luxiirians  alumno 
sc  indcit  gramiiCj  et  redolontc  pasri- 
turfiore;  ubi  altum  ncn:ora  foil.miur  in 
verticem ,  ct  u])i  densior  arborein  coma 
vc>tit  quicquid  curvantibus  rr^nis  scena 
«lejicicns  inumLraiit.  Orania  illic  non 
frigoris,  uec  ardori  ,  noc  ut  in  ai»tura;io 
arva  requic;>cant ,  aul  iteruin  vore  iiovo 
tollus  in'cunda  parturiat.  Liiiiis  cuiiffa 
suiit  tcmporis ,  uuius  poma  feruntur 
.Tslalis;  quippe  cuni  nec  nicns'bus  suis 
tunc  luna  deserviat ,  nec  per  horarum 
sol  moraenta  docurrat,  aut  in  no-1em 
lux  fugatu  co'iced.it.  Habet  pop-iios 
(luios  lacla  ,  sedes  tenot  plaGiia,  ubi 


magniludo,  sed  quera  coelesli  cupidi- 
tate  flagrantem  suo  Chrislus  addidit 
regno.  ISihil  itaque  tam  magnum  atquc 
veneraudum ,  quam  quod  liberat  a 
morte  et  facit  vivore  et  dat  perpetuo 
regnare.  Sanctis  Dei  hoc  aptum  ,  mise- 
ris  necpssarium  ,  oiunibus  gratura ,  quo 
iTtanlur  boni,  rclevantur  abjccti,co- 
runantur  electi. 

Eteriim  Deus  oranium  cultor  velat 
quoddam  martyrio  remedium  vitae  de- 
(iii.quando  aliis  illud  pro  merito  eo- 
ruin  tribuit,  aliis  pro  inisericordia  sua 
tradidit.  Vidimus  quippe  ad  hunc  no- 
uiiuis  tituluin  iide  nobiles  venisse  ])lc- 
rosque.ut  devotionis  obsequiura  mors 
bcnesfaret.  Sed  ct  alios  frequenfer  as- 
ptxinius  iuterritts  stctisse,  ut  admissa 
j.ecciita  redimenUs,  cniore  suo  loti  lia- 
bcrenturin  sanguiue,  et  revivisceront 
inlerempti  qui  vivcnlcs  computabantiir 
occisi.  Mors  quippc  integriorem  facit 
vilam,  m  )rs  amissain  invenit  gloriam. 
Nam  hoc  spes  jani  ^imissa  percipitur, 


DE  LAUDE 
lioc  salus  cnncla  rQparahir,  Sic  cuni 
arcntibus  campis  scineiita  defecerint, 
et  herbis  terra  niorienlibus  aestuarit. 
gupinis  e  coilibus  fluvium  juvit  elicere 
ct  scaturienlibus  rivis  arva  sitienlia 
tcmperare,  quo  sc  in  uberes  culnios 
\icta  agri  jejunitas  funderet,  et  pluviali 
inibre  menlito  seges  densior  inhorreret. 

Quid  igitur  ,  fratrcs  carissimi ,  potis- 
sitnuin  referam  ,  quidvc  dicam  ?  Sic  in 
unuin  convenientibus  titulis  dignitatis, 
turbatur  auinius,  deducitur  sensus,  et 
in  ipso  conatu  nitentis  eloquii  impar 
scrmo  vanescit?  Quid  enim  est  dici 
(juod  satis  esse  possit ,  cum  si  vim  a^ter  - 
H3R  salulis  expresseris  ,  occurrat  ambi- 
tio  ;  si  ambitum  dixeris  ,  prseveniat 
magnitudo?  Res  simulque  congruunt 
simulque  concurrunt ;  nec  est  quod  dig- 
imm  profcrendum  esse  videatur.  Ita 
impetus  oralionis  audentis  velut  impli- 
citos  irretitosque  obviam  ex  adverso 
martyrii  cxempla  tenuerunt.  Quae  vox , 
quajlatera,  quae  vires  instar  muneris 
1anti  capiant  sustinere  ?  Confcssione 
vocis  unius  adversa  succumbunt,  laeta 
proveniunt,  patent  regna ,  parantur 
imperia,  devincitur  poena,  mors  subji- 
citur  ,  vita  profertur,  et  iufestantis 
iiiimici  repugnantia  arma  solvuntur. 
Si  dciictum  est,  occidit;  si  crimen. 
sbsistit. 

IJnde ,  quaeso  vos,  vestris  hoc  men- 
tibus  ponderate,  tantumquc  dc  nostra 
oratione  percipite,  quantum  sciatis  vos 
posse  sentire.  Vcniat  ante  oculos  ves- 
Iros  qui  dics  illesit,  cura,  spectante 
populo  atque  intuentibus  cunctis,  con- 
Uix  terrenas  cruces  et  minas  saeculi  in- 
concussa  devotio  reluctctur,  quam  sus- 
pensi  animi  mentesque  sollicitoe  de 
nncipiti  trepidatione,  gratulantium  for- 
midinis  pavidoR  quatiantur  horrore  ; 
quae  illic  anxietas,  quoe  exoptatio  prc- 
cum,  qua^  vota  memorenfur,  cum  ad- 
huc  nutanle  victoria,  atque  in  incertos 
cxitus  casu  victrix  capiti  corona  depcn- 
dcat ,  cumque  illa  pestiiens  ac  furibun- 
da  conscssio  acccndatur  ira,  inflam- 
metar  insania ,  omni  denique  pectoris 
rabic  ac  minis  frendcntibus  torrcatur? 
Etenim  quantum  hoc  sit  quisignorat, 
ut  non  doloribus  vulnerum .  nou  ictibus 


MARTYRIL  S23 

quajslionum  ,  relut  dospecta  nostra 
fragilitas  et  humanaj  virtutis  inopinata 
cedat  audacia  ,  stare  hominem  nec 
moveri ,  torqucri  nec  tamen  vinci,  sed 
poena  ipsa  potius  qua  cruciatur  armari  ? 

Considerate  quid  sit,  carissirai  fra- 
tres;  omnem  martyrii  lirniitatcra  scn- 
sibus  vestris  animisque  proponite.  Ecce 
enira  in  passione  cujuslibet  vocati  gau- 
deiit  jampridem  acciti  e  sa;culo  raarty- 
res,  gaudent  bonorum  omnium  nuntii, 
gaudent  pariter  electi.  Ibi  lajtatLir  mi- 
lite  suo  Dominus,  laitatur  teste  nomi- 
nis  sui  Christiis.  Parura  est  quod  dico, 
fratres  carissimi ,  paruin  est.  Ita  magua 
mihi  ratio  in  hoc  gcnere  dicendi  ac 
moles  admiranda  susccpta  est;  sed  ar- 
bitrii,  quKSO  vos,  gravitas  ab  inten- 
tioiie  propria  non  dcsit,  sciens  tantum 
do  raartyrio  posse  dici  quantum  potue- 
rit  ajstimari.  Unde  et  haec  sola  exe- 
quendae  laudis  fuit  causa,  non  quo  pa- 
rem  me  gloriae  ejus  atque  idoneura  ju- 
dicarem,  sed  quod  tantam  in  illo  cer- 
nerem  esse  virtulem,  ut  etsi  parum  de 
eo  dicerem  ,  plurimum  rac  dixisse  pro- 
(iterer.  Nam  praeferatur  licet  bono  fidei 
custodita  juslitia ,  melioremque  se  inter 
omniura  laudes  virginitas  iramaculata 
cognoscat,  ccdat  tamen  nccesse  cst  san- 
guini  sumraittaturque  cruori.  Illi  elege- 
runt  bonum ,  hi  imitati  sunt  Christum. 

Nunc  vero,  carissimi  fratres,  ne  qui* 
me  arbitrctur  omnom  salutem  non  alio 
statu  quam  in  raartyrio  coliocasse,  hoc 
primo  profecto  respiciat,  neque  me 
tantum  esse  qui  loqui  videor,  neqae 
ita  sc  habere  ordinem  rerum  ut  im- 
mortalitatis  spcs  repromissa  unius  par- 
tis  latere  nitatur.  Sed  quoniam  ita  Do- 
minus  suo  ore  testatus  cst ,  esse  habi- 
tacula  penes  Patrein  multa,  nihii  majus 
credidi  ea  gloria  qua  probantnr  hic  ho- 
mines,  qui  saeculari  iudigai  sunt  vita. 

CAPUT  IV. 

Concludlt,  e?cTior!ando  fralies  ad  marhjThnn 
optanduin  ,ipsoru!uque  pcecibus,  postquain 
l)almain  conseculi  fuerint,  sese  commendat. 

Igitur  ,  carissimi  fratres  ,  aemula 
religione  certantes  ,  velut  incenlivo 
quodam  mercedis  ogitati,  omuein  vi- 

28 


32G  DE  LAUDE 

rium  copiam  tolerantiamque  subeamus. 
>on  enim  movere  uos  debeut  caduca, 
qua3  semper  iu  cversionem  suam,  non 
modo  lege  proposita,  sed  etiam  ipso 
fiue  temporis  urgentur.  Exclamat  Joau- 
nes  et  dicit  :  Jam  securis  ad  radiccm 
oi-boris  posita  est,  monstraus  scilicet 
et  ostendens  ultimam  esse  rerum  om- 
niura  senectutcm.  Sed  et  ipse  Domi- 
nus  :  Amhulate,  inquit,  dum  lucem  /m- 
betis,  ne  vos  tcnebrce  comprehendant. 
Quod  si  illo  tempore  ambulandum  no- 
bis  csse  pra?dixit,  utlque  ut  nos  magis 
ambulareums  osteudit. 

Atque  ut  ad  laudem  martyrii  redeam, 
Yox  est  beatissimi  Pauli  dicentis  :  I\'e- 
scilis  quoyiiam  qui  in  agone  currunt , 
muUi  certayit,  unus  autem  accipit  pal- 
mam?  Vos  autcm  sic  currile  ut  omyies 
comprehendatis.  Sed  et  alibi ,  quod  ad 
raartyrium  possit  hortari,  cohaeredes 
uos  Christi  vocavit.  Quin  etiam  ne  quid 
omitteret:  Sicum  CJiristo,  inquit,  com- 
inorlui  cslis,  quid  tanquam  vivenles  in 
hoc  sa:culo  deccrnitis?  Eteuim,  carissimi 
fratres,  qui  resurrectiouis  praemia  sus- 
tinemus,qui  judicii  diem  qua?rimus, 
qui  deniquc  regnaturos  nos  esse  cum 
Christoconfidimus,  saeculo  mortui  esse 
debemus.  Nam  ncc  poteris  optare  mar- 
tyrium,  nisi  ante  oderis  ssculum;  ncc 
pervenire  ad  Dei  praemium  ,  nisi  ama- 
Tcris  Christum.  Qui  autem  amatChris- 
tum ,  non  amat  saeculum.  Christus  euim 
abjectus  est  sajculo,  sicut  ct  sKculum 
Christo,  ut  scriplum  cst  :  Mundus  miJii 
crucifixus  est,  et  cgo  mundo.  >'emini 
amabilis  fuit  mundus  quem  non  antc 
damnaveritDominus,  nec  salute  potuit 
frui  letcrna  qui  mundi  gloriatus  est 
vita.  Vox  cst  ista  Christi  diccntis  :  Qui 
in  hoc  saeculo  amaverit  animam  suam, 
in  faturo  perdct  illam  ;  qui  aulem  in  Jioc 
ucculo  oderil  illam,  in  futuro  ir'veniet 
eam.  Sed  et  apostolus  Paulus  ;  Imilato- 
res ,  inquit ,  mei  eslotc ,  sicut  el  cgo 
Cl\iisti.  Et  alibi  ipse  :  Volo  vos  omnes, 
ait,si/ie>i  potest,  imitatorcs  meos  csse. 
Dixit  hoc  ille  qui  passus  est ;  et  qui  ad 
hoc  passus  C3t  ut  imitaretur  Pominum  , 
ntique  et  nos  ad  hoc  voluit  pati  ut  pcr 
ipsum  imitaremur  Chrislum. 

Si  juitus  es  et  Dco  credis,  quid  pro 


MARTYRII. 

eo  sanguinera  fundere  metuis  qnera 
pro  te  tolies  passum  esse  cognoscis  ?  la 
Esaia  sectus,  in  Abel  occisus,  in  Isaac 
immolatus,  in  Joseph  yenundatus,  ia 
liomine  cruciGxus  est.  Et  de  caeteris 
(luideui  taceo ,  quaj  nec  oratio  potest 
dicere  nec  animus  sustinere.  Vincitur 
conscientia  hurailitatis  exemplo  ;  et 
quanta  considerat  quae  dum  pateretur 
accidcriut  ,  miratur  passum  propter 
qucm  cuncta  trepidarint.  Dies  fugit  ia 
uoctem ,  in  tenebras  lux  cuncla  ron- 
cessit,  atque  inclinato  per  altcrnas 
vices  pondere,  omnis  terra  commota 
dissiiuit,  turbati  maues,  monumenta 
nudata  sunt,  et  sepulchris  in  hiatum  de- 
Jiiscenlibus  terroe,  reddita  luci  corpora 
restiterunt ,  fluxu  sanguinis  mundus 
intremuit,  scissa  quae  foribus  depeu- 
debaut  vela,  templura  omne  mugiit. 
Uude  magnum  est  imitari  eura,  qui 
moriendo  arguit  saeculum.  Igitur  cuni 
ad  exemplum  dominicae  passionis  at- 
que  ad  omne  testimoniura  Christi  ani- 
mara  tuam  ponas  ncc  fundere  sangui- 
nem  metuas,  raarlyrio  totura  necesse 
est  cedat.  Martyrii  iua?stimabilis  gloria, 
infinita  mensura,  immaculata  victoria, 
inoBstimabilis  titulus,  triumphus  im- 
mensus;  quippe  qui  et  propria  confl- 
lentis  laude  praefertur,  yelut  socio 
Christi  cruore  decoratur. 

Itaque,  carissimi  fratres,  licet  sit 
hoc  totura  dominicae  promissionis  et 
muneris,  licetque  tribuatur  ex  alto, 
ncc  capiatur  nisi  ejus  iraperio ,  sed  nec 
aut  mente  concipi  aut  exprimi  verbia 
aut  oratione  percurri  aut  quibuslibet 
oloquentiae  viribus  possit  inipleri,ta- 
men  erit  hoc  benivolentiae  vestrae ,  eril 
carilatis  et  amoris,  si  voluerilis  noslri 
memores  csse,  cum  in  vobis  Dominus 
martyriura  coeperit  honorare.  Vos  int 
se  sanctura  illud  altare,  vos  intra 
magna  illa  vencrandi  nominis  sedes 
veluti  sinu  quodam  gremii  amplectent 
includit,  vos  imperia  perennis  temporii 
sustineut,  et  illud  quo  rcgnaturi  sem- 
pcr  cstis  semperque  victuri.  0  bcati  cl 
quibus  vere  dimissa  sunt  peccata ;  &i 
tamen  qui  Christi  comparcs  estis,ali- 
quando  peccastis.  0  beati  quos  a  pri- 
morclio  miui(ii  Domiui  sanguis  iiifecit ; 


us 

? 

'"1 

w 


DE  LAUDE 

ct  quos  merito  splendor  iste  nivei  amic- 
tus  induerit ,  et  candor  stolae  ambientis 
ornarit.  Videor  denique  ipse  mihi  jam 
cernere  proque  arbitrio  mentis  humanse 
ante  oculos  et  aspectum  divinum  illud 
mihi  et  insigne  concurrit;  videor,  in- 
quara,  mihi  jam  cernere  ut  ille  vere 
ZH>bilis  numerus  Cluristi  sui   gloriam 


MARTYRII.  o27 

iterque  comitetur.  Ibit  ante  ora  ejus 
felix  caterva  victorum ,  et  se  densanti- 
bus  turmis,  velut  solis  exortu  totuni 
illuminatum  agmen  inferet  potestatem. 
Et  utinam  perabjecto  mihi  istud  videre 
contingat !  Sed  hoc  Dorainus  poterit 
efGccre,  quod  vobis  petentibus  credi- 
tur  uoQ  negare. 


ZiS 


DE  REBAPTISMATE. 


ANONYMI  UBER 

DE  REBAPTIS3IATE  (0. 


NON  DEBERE  DE«UO  BAPTIZARI  QUI SEMEL  m  KOMINE  DOillltl  JESU  CHaiSTI 

SINT  TINCTL 


VRJEFATIO. 

AxTMAD^^ERTO  quaesitum  apud  fra- 
fr-s  quid  polius  observari  oportet  in 
l'iTsonam  eorum ,  qui  iu  hajresi  qui- 
dcm ,  sed  in  nomine  Dei  nostri  Jesu 
Cliristi  sint  tincti ,  postraodum  inde  di- 
,jressi ,  et  suppliciter  ad  ecclesiam  Dci 
advolantes,  totis  praecordiis  poeniten- 
tiam  agerent,  ct  crroris  sui  damnatio- 
nem  uunc  dcmum  intclligentcs  ,  auxi- 
lium  salutis  ab  ea  implorarent :  utrura 
vctustissima  consuetudine  ac  traditionc 
ccclesiastica ,  post  illum  quod  foris  qui- 
dcm  scd  in  nominc  Jcsu  Christi  Uomini 
nostri  acceperunt  baptisma,  tantum- 
modo  impoui  eis  manum  ab  episcopo  ad 
accipiendum  Spirilum  sanctum  suHi- 
ccret,  et  ha2C  inanus  impositio  signum 
Tuici  iteratum  atquc  consummatum  eis 
p-ffistarct;  an  veroeliamitcraturabap- 
tisma  liis  uecessarium  essct,  tanquam 
nihil  habituris  li  hocquoque  adcpti  ex 
integrononfuissent,  perinde  ac  si  nun- 
quam  baptizati  in  nominc  Jesu  Christi 
forent.  Ideoque  nonnulla  supcr  hac  nova 
quaestioiic  scripta  aut  rcscripta  essc 
iactabanlur,  quiUus  utraque  pars  ad 
(icstrueuda  alieua  summo  studio  nite- 
L>atur. 

In  quo  gcnere  quaestlonis,  ut  mihi 


(1)  Hunc  tractatum  Ri(;allius  in  sua  editione 
post  epLstoIam  ad  Pompcium  inseruit ,  nimi- 
rum  ut  divi  Cypriani  sophibmatibus,  de  liae- 
r^licorura  rebaptismate,  statim  anlidotum 
■laret.  Videlur  autem ,  quantum  ex  diclione 
deprehendilur  ac  sublililjusquibuidam  qutcs- 
tionibus,  quM  ad  vclcris  Ecclesiae  disciplinam 
plarimum  faciunt,  hoc  opus  fuissc  aucloris 
-ib  leitt  Cypr.jj.ico  ^  ;.ruiu  lUslaiitis. 


videtar ,  nuUa  oranino  potaisset  contro- 
versia  aut  disceptatio  emergere,  si 
unusquisque  nostrum  coutentus  vene- 
rabili  ecclesiarum  omnium  auctoritate 
et  necessaria  hurailitatc  nihil  innovarc 
gestiret ,  cum  locum  contradictioni  non 
quemlibet  animadvertet.  >amque  omno 
quod  anceps  et  ambiguum  et  in  diver- 
sis  sententiis  prudentium  ac  ndcliura 
viroruni  constitutum  est ,  si  contra  pris- 
cam  ct  memorabilem  cunctorum  cme- 
ritorum  sanctorum  et  fidelium  solem- 
nissimam  observationem  judicatur , 
damnari  utique  debet,  cura  in  re  olira 
compo.^ita  ct  ordinatata  quodcunque  cst 
illud  quod  contra  ecclcsiarum  quieteni 
atque  pacem  in  medium  producatur, 
nihil  (  praeter  )  discordias  ct  simultales 
ct  schismata  allaturum ;  ubi  nulius 
alius  fructus  rcperiatur  nisi  hic  solus, 
ut  unus  homo,  quicunque  ille  cst , 
magnse  prudentiao  et  constantiae  c.ssc 
apud  quosdam  leves  homines  inani  glo- 
ria  proDdicctur  ct  h.-ercticorum  slu- 
pore  (1)  prKditus,  quibus  hoc  unicum 
perditioius  solatium  cst,  si  noa  soli 
peccare  videantur ,  errores  ct  vitia  uni- 
vcrsarutn  ecclcsiarum  corrcxisse  apud 
simillinios  sui  ct  compares  celcbretur. 
Hairctiioruiu  enim  omniiim  hoc  stu- 
dium  atque  propositum  cst ,  sanctissiraa 
matri  uostroe  ccclesiai  ejuscemodi  et 
plurimas  quantas  calumnias  nectere, 
et  invenissc  aliquidquod  ci  crimiui  vel 
ctiam  Icviter  dari  posset  suramamglo- 
riara  duccrc. 


(1)  Slupor  hic  idcai  fct  ac  arrc;{;antia,  n>- 
;lalio,  su;;cr).'ia. 


DE  REBAPTISMATE. 


52^ 


Quod  cum  nullnm  sanse  mentis  fiile- 
r.iiin  tenere ,  vel  maxinie  nulium  oin- 
uiuo  in  quocunque  clero  constitutuni, 
ac  nmlto  magis  episcoporum,  audere 
(Icceat,  monstri  simile  est  ipsos  episco- 
pos  talia  scap.dala  cogitare  ct  turpitu- 
dinem  matris  ecclesia),  si  quam  putant 
inlioc  negotio  csse,  contra  praeceptuin 
lcgiset  omnium  scripturarum  nimis  in- 
revcrentcr  cum  ipsa  ipsorum  turpitu- 
dinc  et  periculo  non  vereri  detegere  , 
quamquam  nulla  sit  in  hoc  nisi  in  er- 
iwe  ipsorum  illorum  turpitudo  eccle- 
Biaj.  Itaque  dcterius  dclinquitur  ab  ho- 
minibus  ejusmodi,  si  id  quod  in  obser- 
vaiione  antiquissimaabiistanquatn  non 
lectc  fiat  reprcUenditur,  et  ab  his  qui 
ante  nos  fuerunt,  tum  etiam  a  noliis 
rct;tc  obscrvatum  essc  et  observnri  ma- 
iiifcste  ac  fortiterostendatur,  ita  utrtsi 
paribus  argumenlis  ex  utraquc  parle 
congredcreinur,  tamcn  quia  non  potc- 
rat  id  quod  iunovabatur  sine  dissen- 
gloae  fratrum  ct  danino  ecclcsiaslico 
consistere,  utique  non  dcbeat  contra  fas, 
qirod  aiunt,  et  nefas  ,  id  cst  contra  bo- 
nuni  ct  aequum,  ecclesiai  matri  quasi 
laacula  temere  infligi ,  eisquc  qui  hoc 
mltentarent  audaciae  hujus  atque  iin- 
pielaUs  iguominia  merito  deberct  ad- 
scribi. 

Sed  qaoniam  non  est  in  nostra  po- 
tcstateutsecundumprxccptumapostoli 
iilipsum  dicamus  omnes,  neve  sint  iu 
HOl)is  schismata,  tamen  in  quantuni 
possumus  connitimur  hujus  tractatus 
statum  demonstrare,  et  turbulentis  ho- 
minibus  ut  vcl  nunc  suum  negotiuiu 
agcre  iucipiant  persuadcre  ,  consecutu- 
ris  plurimum  etiam  nobis,  si  hoc  quo- 
que  consilio  sano  tandem  voluerint  ad- 
quiescere.  Et  ideo  quaecunque  sancla- 
rum  scripturarum  ad  hanc  partem  pcr- 
linentia  sunt  capitula  necessario  in 
«nuni  congercmus,  et  quaj  videnlur 
esse  diversa  aut  varia,  quantum  pole- 
rit,manifeste  inter  seconglutinabimus, 
et  ulilitatem  ac  commodum  singulorum 
promcdiocritate  nostra  exaininabimus, 
ut  acccndi  iu  ecclesia  formam  ct  con- 
Kuetudinem  saluberrimam  atque  paci- 
ficam  uuiytirsis  fratribus  iasmucmus. 


CxiPLT   I. 


Dno  baptisinatum  genera  distingiiit,  baplU- 
mum  aijuae  ,  el  baptismum  spiritus. 

Igitur  adgredicntlbus  tractatura  sa- 
IuU»ris  et  novi,  lioc  est  spiritalis  et  evai*- 
gelici  baptismatis,  in  primis  occurrit 
notissima  omnibus  pra;dicatio  celebrata 
atque  coepta  ab  Joanne  Baptista,  qui 
aliquantum  desciscens  a  lcge,  id  est 
Moysisantiquissimobaplisraate,etviam 
novae  et  vcraj  gratia3  praistcrnens,  et 
baptismate  quod  interim  exerccbat 
aquse  et  poenitentiaj  scnsim  aures  Ju- 
daeorum  prajveniebat  et  occupabat  spi- 
ritalisbaptismatisfuturiannuntiatione, 
adiiorlans  eos  et  dicens  :  Qut  post  me 
venitf  foriior  me  est,  cujus  ego  non  sum 
dignus  corrigiam  culciamcnli  solvere.  Jjrse 
vos  baptizabil  in  Si>iritu  sancto  et  igtii. 
Propter  quod  nobis  quoquc  hujus  sor- 
moiiisorsus  hinc  incipere  debebit.  Nam 
et  Dominus  hanc  eandcm  vocera  Joiut- 
nis  post  suam  resurreclionem  in  Actis 
apostolorum  conlirmans  ,  prcecepit  eis 
ab  IJierosolymisnon  discedere,  srdexpec- 
iare illam  promissioncm  Patris  quamau- 
dislis  a  me,quia  Joannes  quidem  bapti- 
zavil  aqua^  vos  autem  baptizabimini 
Spiritu  sancio  non  post  multos  Jios  dies. 
Itemquc  Pctrus  eadem  verba  Domini 
perceujsuit,  rationem  pro  se  apud  apo- 
stolos  reddens  dieendo  :  Cumaute^n  in- 
cipercm  loqui  ego,  irruil  Spiritus  sanctui 
super  cos,  sicut  et  super  nos  in  principio , 
et  recordatus  sumsermonem  Domini  sicut 
dicebat:  Joannes  quidem  baptizavitaquay 
vos  autcm  baptizabimini  Spirilu  sancto. 
Si  crgo  (Equate  donum  dedit  eis  sicut  et 
nobis  credenlibus  Dominum  Jesum  C/jn>- 
tum,  ego  quis  eram  qui  possem  prohibei-^ 
Domino?  Et  iterum  :  Viri  fratres,  scitis 
quia  a  dicbus  antiquis  in  nobis  Dcus  ele» 
git  pcr  os  meum  audire  gentes  verbum 
evangelii  et  credcre,  et  qui  corda  novii 
Deus  testimonium  perhibuit  dans  ei$  Spi" 
ritum  sanctum  sicut  et  nobis. 

Ac  propterea  hujus  sententiae  qiUB 
sit  vis  et  potestas  considerare  debemus. 
Ait  enim  Dominus  eis  qui  postmodum 
baptizari  haberent,  quia  crederent, 
baptizaados  cssc,  uou  quemadmoduin 


330  DE  REBAP 

a  se  in  aqua  in  poenitcnliain  ,  sod  in 
Spiritu  sancto.  De  qua  praedicatione 
cumutiquenemo  nostrum  possit  amhi- 
gcre,  maiiifestum  est  qua  ratione  ho- 
raines  in  Spiritu  sancto  Laptizati  sint. 
>am  ct  proprie  in  ipso  solo  sancto  Spi- 
rilu  Laptizati  sunt  qui  crediderunt, 
quia  Joanncs  discrevit  et  dixit  diccns 
se  quidem  in  aqua  baptizare ,  Ycnturum 
autem  qui  in  Spiritu  sancto  baptizet... 
Gratia  et  virtute  Dei  sunt  et  hoc  et  oc- 
culta  largiente  et  operante,  nihilomi- 
nus  autem  etiam  in  baptisraale  spiritus 
ct  aquae  ,  praetcrea  cliam  in  baptismale 
spiritus  in  sanguine  proprio  uniuscu- 
jusque,  sicut  declarant  nobis  sanctae 
scripturae ,  quarum  per  singula  quaeque 
eorum  quae  enarrabimus  adferemusper- 
spicuas  probationes. 

CITUT  n. 

Wednm  duplex  baptisma ,  $piritus  nempe  et 
aquae,  simul  accipi  necesie  sit ;  respondet 
baptismiim  aquae  huic  soli  prodesse,  in  quo 
posiit  Spiritus  fanctus  infundi;  alias  vero 
persaepe  evenisse  ,  ui  baptismum  aquae  Spi- 
ritus  sanctiu  aul  anlecederet,  aut  seque- 
relur. 

Ad  quae  forte  tu  qui  novum  quld  in- 
ducis,  continuo  impatienter  respon- 
deas,  ut  soles,  dixisse  in  cvangelio 
Dominum :  Nisi  quis  denuo  natus  fueril  ex 
aqua  et  spirilu,  non  potcst  inlmire  in 
reguum  coelorum,  Ex  quo  manifesteap- 
paret  iUi  baptisma  solum  prodesse  cui 
possit  etiam  Spiritus  sanctus  inesse. 
supcr  ipsum  enim  Dominum ,  cum  bap- 
lizaretur,  Spiritum  sanctum  descen- 
dissc,  factumqueejusatqucdictum  pa- 
ritcr  congrucre  ,  nec  alia  uUa  ratione 
myslcrium  ibtud  posse  consistere.  Cui 
Tesponsonemonostrum  adeo  ita  insanus 
reperitur  aut  contumax ,  ut  audeat  con- 
tra  fas  autcontra  verum  contradicere  , 
scilicet  rebus  intogris  et  omni  modu  ita 
in  ecclesia  gcrendis  et  secundum  disci- 
plinae  ordincra  perpetuo  a  nobis  obser- 
Tandis. 

Sed  si  in  codem  novo  Testamento, 
h«c,  quce  in  isto  negolio  deprehendi- 
inus  aduaata ,  nonnunquam  rcperianlur 
quodain  modo  divisa  ac  separata  et 
proinde  disposita  atque  si  sint  singula  , 


TISMATE. 

videamus  ulrum  possint  csse  aliquando 
etiam  singulariter  solitaria ,  quasi  non 
sint  mutila,  sed  tanquam  integra  atque 
perfecta.  INam  cum  per  manus  imposi- 
tionem  cpiscopi  datur  unicuique  cre- 
denti  Spiritus  sanctus,  sicut  apostoli 
circaSamaritanospostPhilippibaptisma 
manum  eis  imponcndo  fecerunt ,  et  liac 
rationc  Spiritum  sanctum  in  eos  contu- 
lerunt  (  quod  ut  fieri  posset  ipsi  pro 
eis  oraverunt,  nondum  enim  super 
qucmquam  corum  deciderat  Spiritus, 
tantumautem  baptizati  erant  innoraine 
Domini  Jcsu  )  Dominus  quoque  noster 
post  resurrectioncm,  cum  insufflasset 
et  dixisset  apostolis  suis,  Jccipite  Spi- 
ritum  sanctum,  ita  demum  largitus  eis 
Spiritum  sanctum  :  cum  ita  invcnitur, 
quidtibi,  frater,  videtur,  si  quis  non 
ab  opiscopo  baptizatus ,  ila  ut  si  in  con- 
tinenti  eliam  manus  ci  imponatur, 
priusquam  tamcn  accipiat  Spiritum 
sanctum  fuerit  defunctus,  utrum  cen- 
seas  salutcm  pcrcepisse  eum  necne? 
quoniam  quidem  ct  ipsi  apostoli  ct  dis- 
cipuli,qui  ctiam  aliosbaptizabant,qui 
ctiam  a  Domino  sint  baptizati,  non 
statim  Spiritum  sanctum  acceperint, 
qui  nondum  crat,  quia  Jcsus  nondum 
fuerat  clarificatus,  sed  post  rosurrec- 
tionem  ejus  nec  modicum  intervallura 
temporis  quo  id  gcslum  est  interces- 
serit? 

Sicuti  et  cum  baptizati  sunt  a  Phi- 
lippo  Samaritani ,  donec  Samariam  ro- 
gati  ab  Hierusalem  apostoli  descende- 
rent  ad  illos,  ut  eis  raanum  imponerent 
et  Spiritum  sanctum  pcr  manus  imposi- 
tionem  in  eos  conferrent ,  vel  quoniam 
illo  intervallo  temporis  aliquis  eorura 
non  adeptus  Spiritum  sanctum  morte 
potuit  intercipi  ct  defraudatus  gratia 
Spiritus  sancti  defungi.  Quod  hodiema 
quoque  die  non  potest  dubitari  esse  usi- 
tatum  ct  evenire  solitura,  ut  plerique 
post  baptisma  sine  imposilione  raanus 
episcopi  de  sacculo  exeant,  et  taracn 
pro  pcrfcctis  fulclibus  liabentur,  sicuti 
yEthiops  eunuchus  cum  rediret  ab  Hie- 
rusalem  ct  logeret  prophctam  Esaiam  et 
haesitaret,  suggerente  Spiritu,  audita 
veritale  a  Pliilippo  diacono  credidit  et 
]>apti/atus  cst,et  cum  asccndissot  d« 


DE  REBAPTISMATE. 


n.ll 


aqua,  Spiritus  Domini  rapuit  fhilip- 
pum,  ct  noii  vidit  eum  jamiiunc  am- 
pliuseunuchus.  Abibat  enim  viam  suam 
gaudens  :  quoniam,  nt  animadvertis, 
imposita  ei  manus  non  est  ab  episcopo 
ut  Spiritum  sanctum  acciperet. 

Quod  si  hoc  admittis  et  salutare  esse 
credis,  nec  opinioni  omnium  fidelium 
refragaris  ,  necesse  est  confitearis  ;pro- 
inde  autem  atque  hoc  latius  tractatu 
proceditj  etiamillud  aliud  latiusposse 
consistere,  id  est,  ut  per  solam  manus 
impositionem  episcopi,  quia  baptisina 
in  nomine  Jesu  Christi  Domiiii  nostii 
praecessit,  possit  aliohominipcenilenti 
atque  credenti  etiam  Spiritus  sanctus 
tribui  :  quoniam  eos  qui  in  Chrislum 
credituri  essent  scriptura  sancta  praj- 
dixit  oportere  in  Spiritu  baptizari,  ita 
ut  et  hi  quoquc  non  videantur  minus 
aliquid  habere  quam  illi  qui  perfccti 
sunt  christiani,  nec  necesse  sit  qu»ri 
quale  illud  baptisma  fuerit  quod  in  no- 
mine  Jesu  Christi  sunt  consecuti.  Nisi 
forte  in  illo  quoque  superiore  tractatu 
circa  eos  qui  tantummodo  in  nomine 
Christi  Jesu  baptizati  fuerint  statuas 
etiam  sine  Spiritu  sancto  posse  salvos 
Ceri .  aut  non  hac  sola  ratione ,  sed  si 
per  manus  impositionem  episcopi  Spi- 
ritum  sanctum  consuesse  prsestari,  aut 
etiam  non  episcopum  dicas  Spiritum 
sanctura  solum  essc  larLjiri. 

Quodsiita  cst,etpotestaliquidhorum 
eveniens  salutem  homini  credenli  non 
praeripere,  tu  quoque  ipse  annuis  quo- 
niam  modo  dimidiatum,  et  non,  ut  con- 
tendis,consummatum  mysterium  fidei, 
qua  necessitas  intervenit,  salutera  adi- 
mere  non  posse  credenti  et  poenitenti 
homini.  Aut  si  dicis  hujusmodi  homi- 
n€m  salvum  non  posse  fieri,  omnibus 
episcopis  salutem  adimimus,  quos  ita 
pericuiis  quam  certissimis  adstringis 
ut  omnibus  horoinibus ,  qui  sub  cura 
eorum  agunt  et  hac  atque  illac  dispersis 
regionibus  ipsorum  infirmantur,  per 
semetipsos  subvenire  debeant,  quia  cae- 
teri  homines  TOinores  clericis  qui  peri- 
clitantur  hoc  idem  praestarc  non  pos- 
sint,  ne  sanguis  eorum  qui  vacui  de 
saeculo  exisse  videbuntur  de  manu  epi- 
scoporum  neccsse  habcat  requiri. 


Porro  autom ,  ut  non  ignoratis ,  crc- 
denlibus  hominibus  invenitur  Spiritus 
sanctusa  Dominodatus  sincbaptismate 
aquae ,  sicut  Actis  apostolorum  contine- 
tur  in  hunc  modum  :  Adliuc  loquente 
Pctro  verha  hcec,  irruit  Spiritus  sanctus 
super  omnes  qui  audiebant  verbum,  et 
obstupefacti  sunt  qui  erant  ex  circumci' 
sione  fideles  quotquot  simul  venerant  cum 
Pelro ,  quia  et  super  geyites  donum  Spiri- 
tus  sancti  effusum  est»  Audiebant  enim 
eos  loquentes  linguis  suis,  et  magnifica- 
bant  Deum.  Tunc  respondit  Petrus  : 
Numquid  aliquis  aquam  prohibere  potest 
tit  non  baptizenlur  isli  qui  Spirilum  sanC' 
tiim  acceperunt  sicut  et  nos  ?  El  prcecepit 
eos  baptizari  in  nomine  Jesu  Chrisli.  Si- 
cut  etiam  idem  Petrus  postmoduin  de 
eisdem  gentibus  plenissimc  docuit  nos 
dicens  :  Et  nihil  discrevil  inter  nos  et  ip- 
sos ,  fide  emundatis  cordibus  eorum.  At- 
que  hoc  non  erit  dubium  in  Spiritu 
sancto  liomines  posse  sinc  aqua  bapti- 
zari,  sicut  animadvcrtis  baptizatos  hos 
prius  quam  aqua  baptizarentur  ut  sa- 
tisficret  et  Joannis  et  ipsius  Domini 
praedicationibus,  quandoquidera  et  hi 
sine  manus  impositione  apostolorum  et 
sine  lavacroquod  posteaadeplisuntgra- 
tiam  repromissionis  acceperint;  et  sie 
paulo  antc  cmundatis  cordihus  eorura 
Deus  per  fidem  ipsorum  eliam  remis- 
sionem  peccatorum  simul  cis  largitus 
sit,  ut  hoc  soluin  cis  baptisma  subse- 
quens  praestiterit  ut  invocationem  quo- 
que  nominis  Jesu  Christi  accipcrent, 
ne  quid  eis  deessc  videretur  ad  inte- 
gritatem  ministerii  et  fidei. 

Quod  etiam  ,  e  contrario  latere  trac- 
tatus  hujus,  sunt  consecuti  ipsi  illi  dis- 
cipuli  Domini  nostri,  super  quos  jam- 
pridem  baplizatos  postremu  die  Pente- 
costes  supervenit  Spiritus  sanctus,  vo- 
luntateDei  quidem  non  sua  sponte  ccelo 
lapsus,  sed  ad  hoc  ipsum  munus  effu- 
sum,  scd  et  super  unumquemque  eo- 
rum :  cum  justi  jampridem,  utdiximus, 
baptismate  Domini  fuissent  baptizati, 
sicut  et  ipsi  apostoli,  qui  tamen  oranes 
Dominum  nocte  qua  apprehensus  est 
deseruisse  inveniunlur,  et  ille  ipse  qui 
gloriatus  est  perseveraturum  se  in  sua 
fide  Pelrus  etadversus  ipsius  Domioi 


DE  REBAPTrSMATE. 


prapdictum  obstinatissime  rcpugnavit 
poslreino  tamen  eum   eliam  nnsavit 


nire.  Quam  tamcn  invocationcm  nomi- 
nis  Jesu  correctione  errorisetai:nilione 


ui  hac  ratione  ostendcretur  uoljis  (luae  i  lidei   veritatis,   et  ab-cisa   omui  laiic 
ujedio  temporequoquo  modo  contraxe-  !  practcritse  conversationis.  myslerio  iJei 


rant  delicta,  eadem  La'C  in  cis  fide 
postmodum  sincera  per  baptisma  Spi- 
riui  sancU  nou  duluc  esse  dimissa. 


CATLT   ni. 

Ex  tnperiori  nrpife,  ilemqTiccx  diversis  erarH  j 
gelii   locLs   «oncludit   Laiilismum    «qusc   in  i 


circa  cjusmodi  homincs  rite  perpetra- 
tam  locum  qiicm  liabitura  non  erat  ob- 
tincre  ,  ct  postremo  in  llde  recta  et  ad 
integritotom  signi  praestandam  non 
obesse  ,supplemenlo  ejus  quod  deerat 
accedente  pcrquam  ulilc  est  credere. 
et  tot  annorum  totcjue  ecclesiarum  item- 
que  apostoiorum  et  cpiscoporum  auctc>- 


i>ornine  Chri*ii  dainm ,  absque  Spiritus  j  ritali  cum  bona  ratione  adquicscerc , 
6arictiinfuJoneralumeise;uiidenunquam  j  cum  sit  maxinium  incommodum  ac  dis- 
ilcrsndum. 


IVec  ulla ,  ut  puto ,  alia  ex  cansa  apo- 
stoli  his  quos  in  Spiritu  sancto  adloque- 
bantur  pranccperant  ut  in  nomine  Christi 
Jesu  baptizarontur,  nisi  quia  virtiis  no- 


pendium  sanctissimae  matris  ecclesiac 
advcrsus  prisca  consulta  posl  lot  saecn- 
lorum  tantam  seriem  nunc  prirauui  rc- 
pente  ac  sine  ratione  insurgere. 
>'ec  enim  propter  aliud  Pelrus,  qai 


ininis  Jcsu  supcr  qu(  mcunque  homi- |  jam  fuerat  I  aptizatus,  et  quid  sentirct 
num  baptismate  invocata  ad  salulem    de  Domino  ab  ipso  Domino  erat  inter- 


adseciucndam  non  modicam  pra^rogati- 
vaui  ei  qui  baplizarctur  pra^stare  pos- 
sct,  sicuti  Petrus  in  Actis  spostolorum 
onarrat  dicens  :  Aec  enin  aliiid  esl  no- 


rogatus,  et  veritate  revelationis  Patris 
crelestis  in  eum  collocata  ,  quod  Dorai- 
nus  noster  non  solum  Chrislus,  veruin 
etiam  filius  Dei  vivi  csset  confessus. 


meii  sub  coelo  quod  dalum  est  hominibus, '  postmodum    cidem  Christo  praedicanli 
tn  quo  oporlcl  sahos  fieri  nos.  1  J(?  sua passione  refragatus  esse  monstra- 

Sicut  etiam  apostolus  Paulus  aperit '  tusest,et  propterea  salanas  dici  oston- 
ostendens  quia  Deus  cxaltavit  Jesum  j  sus  est;  nisi  quia  futurum  erat  ut  qui- 
Uominum  nostrum,  et  donavit  illi  no- j  dam,  tametsi    variantes  in   sententia 


men  ad  hoc  ut  sit  super  oinnc  nomen, 
Mt  in  nomine  Jesu  omncs  genua  curvent 
coelestium  et  terrestrium  et  inferno- 
rum,  et  omnis  lingua  confiteatur  quia 
Dominus  est  Jesus  in  gloria  Patris,  et 
iUe  in  quo  cum  baptizarctur  invocalum 
c^set  in  nomine  Jcsu ,  licct  in  aliquo 
errore  con-sequeretur,  tamcn  quando- 
que  non  prohiberetur  rectum  sapere 
ct  crrorcm  suum  corrigere  et  ad  eccle- 
siani  et  ad  episcopum  vcnire  et  since- 
ritcr  confitcri  Jcsum  nostrura  coram 
bominibus,  ut  tunc  cum  ab  episcopo  ci 
manus  imponcretur,  etiam  Spirilum 
feanctum  acciperet,  nec  invocalioiom 
illam  pristinam  nominis  Josu  amittcret, 
quani  nemini  nostrum  licct  daniuare, 
quum  hapc  nuda  et  singularis  si  in  cr- 
rore  sit  constituta  non  posset  ad  salu- 
tem  praestandam  sufficcrc,  ne  hac  ra- 
tione  etiam  etlinicos  et  baereticos  abu- 
tentes  uomen  Jesu  credamus ad salutcm 


filiie  vera  re  atque  uitcgra  posse  pcrve-   mini  aliquod  scubrain  habuisscut  &• 


propria  et  claudicantes  aliquando  in 
fide  atque  doctrina,  cura  in  nomino 
Jesu  baptizarcntur,  taroen  si  intervallo 
quodam  temporis  rccorrigcre  id  potui»- 
sent,  non  propterca  a  salute  exciderent, 
sed  quandoque  resipuissent ,  integram 
spem  salutis  poenitendo  obtincrent, 
praeserlim  cum  Spiritum  sanctum,  quo 
baptizari  unusquisque  hominura  debet, 
acciperent ,  aliquid  tale  dcsignassent, 
sicuti  non  solum  Petrura  hoc  passum 
esse  in  evangelio  deprehendiraus,  ve- 
rum  universos  quoque  discipulos,  qui- 
bus  jam  baptizatis  postea  Dominus  ait, 
quia  vos  onines  scandaHzabimini  in  me  ; 
quia  omnes,  ut  animadvertimus,  cor- 
recta  fide  sua  post  rcsurrectionem  Do- 
mini  in  Spiritu  sancto  sunt  baptizati  : 
ut  non  immerito  hodie  quoquc  creda- 
mus  homines  correctos  a  pristino  errore 
in  Spiritu  sancto  posse  baptizari,  qul 
cum  aqua  baptizarentur  in  aomine  Do- 


DE  REBAPTISMATE. 


333 


tlcm;  quoniam  multnm  interest  utrum 
iu  totum  quis  noii  sit  baptizatus  in  no- 
roine  Domini  nostri  Jesu  Christi ,  an 
vero  in  aliquoclaudicetcum  baptizatur 
baptismate  aquae,  quod  minus  est,  dum- 
inodo  postea  constet  in  veritate  sincera 
tides  in  baptismate  spiritus ,  quod  non 
dubie  majus  est. 

Nec  sestimes  huic  tractatul  contra- 
rium  esse  quod  dixit  Dominus  :He, 
docete  genlcs,  tinguile  eos  in  nomine  Pa- 
iris  el  Filii  et  Spiritus  sancti.  Quia  cum 
lioc  verumet  rectum  et  omnibus  modis 
in  ecclesia  observandum  sit,  €t  obser- 
vari  quoque  solitum  sit,  tamen  consi- 
derare  oportet  quod  invocatio  nominis 
Jesu  non  debet  a  nobis  futilis  videri 
propter  venerationem  et  virtutem  ip- 
sius  nominis;  in  quo  nomine  virtutes 
omnessolent  fieri,  et  nonnuiiquam  ali- 
quaj  etiara  ab  hominibus  extraneis. 

Cajterum  quo  pertincnt  illa  verba 
Cbristi,  qui  negaturum  se  esse  dixit 
nec  nosse  eos  qui  sibi  in  die  judicii 
ilicturi  essent :  Dominef  Domine,  nonne 
in  fuo  nomine  prophetavimus ,  et  in  no- 
mine  iuo  doemonia  ejeciraus^et  in  nomine 
tuo  virtutes  magnas  fecimus,  respon- 
dendo  eis  eliam  cum  jurcjurando  quia 
nunquam  cognovi  vos,  discedite  a  mcqui 
operaminiiniquitatem,  nisi  ostenderetur 
nobis  nonnunquara  ctiam  ab  his  qui 
operarentur  iniquitatem  posse  per  ni- 
miam  virtutem  nominisJesuetiam  haec 
Ceri?  Idcircoque  debct  invocatio  haec 
uominis  Jesu  quasi  initium  quoddam 
raystcrii  dominici  cominuue  nobis  et 
cajteris  omnibus  accipi ,  quod  possit 
postmodum  residuis  rebus  impleri,  alias 
non  profutura  talis  invocatio  cum  sola 
pcrmanserit,  quia  post  mortera  ejus- 
raodi  hominis  non  potest  ei  quicquam 
omnino  adjici  vel  suppleri  aut  in  aliquo 
prodesse  in  die  judicii ,  cura  illi  a  Do- 
mino  nostro  quae  supra  memoravimus 
coeperint  exprobraKi.  Qui  taraen  uni- 
versi  hodie  ut  sibi  liis  modis  subveniant 
(juibus  supra  ostendimus  non  possusit 
abullo  hominum  lamdure  tainque  cru' 
deliter  proliiberi 


CAPUT  IV. 


Ipsos  apostolos,  et  Petrum  Imprimis  aliqtiamio 
non  recla  de  Chrislo  sensisse ,  sicquc  quo- 
damniodo  haereticos  fuisse ;  nec  tamei  ipsif 
a  Cbristo  baptismum  ileralum  esee. 

Sed  ad  hajc,  ut  soles,  contradiees, 
opponendo  nobis,  tunc  cum  baptiza^ 
rentuF,  integre  ac  recte  discipulos  ac 
non  ut  hos  liaereticos  csse  baptizatos. 
Quod  ex  persona  ipsorum  et  ejus  qui 
baptizavit  illos  sunias  uecesse  est.  Et 
ideo  nos  ad  propositionem  lianc  tuam 
non  ut  accusatores  discipulorum  Do- 
mini  respondemus  ,  sed  sicuti  compel-. 
limur,  quia  necesse  est  ubi  et  quando 
et  quemadmodura  unicuique  nostrum 
salus  sit  praestita  rationibus  investige- 
mus.  Namquc  natura  esso  Dominuiri 
nostram  et  Christum  esse  eum  multi» 
rationibus  a  discipulis  ejus  non  imme- 
rito  credi  videbatur,  quod  ex  triba 
Juda ,  quod  ex  genere  David ,  quodque 
iu  civitate  Bethleem  fuisset  natus,  et 
quod  pastoribusabangelis  quoniamsal- 
vator  illis  natus  esset  eodem  momento 
fuisset  annuntiatus,  quod  in  Oriente 
visa  ejus  stella  soUicitissirae  fuisset  a 
magis  requisitus  et  adoratus,  et  illusr- 
tribus  donis  et  insignibus  muneribus 
honoratus,  quod  puer  admodum  ia 
templo  sedens  cura  legis  doctoribua 
prudenter  et  cum  admiratione  omniitm 
disputasset ,  quod  cumbaptizarctur,  ita 
ut  nuUi  alii  contigerat ,  ccelis  aperlis 
descensione  Spiritus  sancti  et  supcr 
eum  mansione,  testimonio  etiam  Patris 
sui  itemque  Joannis  Baptistse  fuisscfc 
clariQcatus;  quod  supra  humanam  ine- 
diocritatem  corda  et  cogitationes  uni- 
versorum  intelligeret,  quod  languores 
et  vitia  et  valetudines  cum  potestate 
maxima  curaret  atque  sanaret ,  ([uod 
remissiones  peccatorum  cum  evidenti 
probatione  praestaret,  quod  daimonia 
jussu  expelleret,  quod  leprosos  verb» 
mundaret,quod  aquam  in  vinum  cou- 
vertendo  convivium  uuptiale  admira- 
bili  Iffititia  amplificaret ,  quod  ctecis 
visionem  restitueret  aut  indulgoret, 
quod  doctrinara  Patris  cura  omnifiducia 
assereret,  quod  in  loco  deserto  de  qula- 


DE  REBAPTISMATE. 


quc  panibus  quinquc  mlllia  liomirium 
saturaretjquod  reliquiaj  atque  bucccUac 
plusquam  duodecim  cophinos  imple- 
rent,  quod  mortuos  pro  sua  pietate  pas- 
sim  suscitaret,  quod  vcntis  ct  mari  ut 
quiescerent  impcraret,  quod  supcrmare 
pcdiltus  ambularct,  quod  virtutes  om- 
ucs  omnino  pcr(icerct. 

Qtiibus  rebus  efc  hujuscemodi  com- 
pluribusfactis  ad  claritatcm  ejus  pcr- 
tincntibus,  consequens  csse  videbatur 
ut  quemadmodum  Judaji  de  Christo 
sentiunt,  quod  taraen  de  Jesu  Chrislo 
Doraino  nostro  non  crcdunt.  ut  eliam 
ipsi  existimarent ,  ut  talis  ct  tantus 
nulla  obita  mortc  in  setcrnum  perseve- 
rct,  ct  rcgnum  Isracl  ct  totius  orbis  in 
perpctuum  quod  non  corriperctur  pos- 
sidcrct.  Unde  ctiam  Jud«i  ausi  fuerunt 
eura  raperc  et  in  regnura  ungerc  :  quod 
quideni  nccesse  habuit  ille  superfu- 
gere  ;  ac  propterea  discipuli  cjus  arbi- 
trabantur  quod  nulla  alia  rationc  vitara 
ceternam  his  pra^staturus  esset ,  nisi 
priraum  ipse  vitam  hanc  teraporalcni 
cum  illa  aetcrna  in  sc  ipso  continuassot. 
Denique  cum  convcrsarcntur  in  Gali- 
laea  dixit  eis  3g?>u?,:  Incipilfiiius  hominis 
iradi  in  mamis  hominxim,  ct  inkrficieni 
€um,  et  post  friduum  resiirget.  Et  con- i  (auquam  alicui  ignoto  referens  quod 
tristati  sunt  nirais ,  quia,  sicuti  dixiraus, '  contigcrat.  sic  locutus  cst  dicens  de  Jesu 


Jcsus  ostendcre  discipulis  suis  qnia 
oporteret  eum  Ilierosolymam  ire  et 
niulta  pati  a  senioribus  et  sacerdotibus 
et  scribis,  ct  intcrfici  et  post  diem  ter- 
tium  resurgere  ,  uihilominus  ille  verua 
Christi  confessor  post  pauculos  dies  as- 
siimpto  co  coepit  illum  corripere  dicens, 
Profilius  (1)  sit  tibi ,  non  cril  istud,  ita 
ut  propterea  audire  a  Domino  comrae- 
ru erit,  Fade  posf  me  sataiias ,  scanda- 
luni  mihi  cs:  oh  hoc  quod  non  saperel 
ca  quai  sunt  Dei ,  sed  ea  quai  sunt  ho- 
minum.  Quae  increpatio  advcrsus  Pc- 
frum  magis  magisque  eluxit  adprehensa 
Domino ,  cum  a  muliercula  conterrilus 
diceret,  Aescio  quid  dicas,  neque  nopi lc ; 
ct  iterum  cum  hoc  idem  diceret  adhi- 
bito  jurejurando  et  tertio  devotans  ct 
jurans  adfirmarct  quoniam  non  nosset 
hominera,  ct  non  semel  sed  saepius  cum 
nogassct  :  ({uod  consilium  ei  quoniara 
usque  ad  passionem  Douiiui  pcrseve- 
raturura  crat  multo  prius  a  Domino  pa* 
lam  factum  est,  ut  uos  quoque  id  uon 
ignoreraus. 

Deniquc  post  resurrectionem  Domini 
unus  e  discipulis  ejusCleopas  cum  esset 
mcEstus  sccundum  crrorem  omnium 
condiscipulorum  suorum,  ipsi  Domino 


longe  diversura  prius  anirais  ac  meute 
conccperant. 


Nazareno : «  Qui  fuit  propheta  polens  ia 
factis  et  dictis  in  conspcctu  Dei  et  uni- 


Denique   hic   fuit  etiam  Judaeorum    vcrsi  populi,  quomodo  hune  Iradide- 


scrmo  contradictionis  adversus  cum, 
cum  sc  ipse  quidcra  doccret  eos  el  fu- 
tiira  annuntiarct,  illi  autcm  diccrcnt  : 
Nos audisimus  a  lcrje quia Cliristus  manct 
m  CEternum;  et  quomodo  tu  dicis  quia 
exaltari  oporlct  Filium  hominis?  Itaque 
fuit  discipulorura  cadem  Iikc  prajsump- 
tio  de  Christo,  prorurapentc  in  istura 
sermonem  incrcdulitatis  suaj  Pctro  ipso 
duce  ac  principc  apostolorum.  Cum 
«nini  a  Doraino  simul  cum  caetcris  fuis- 
tet  interrogatus  quidnam  scntiret  dc 
ipso,  id  cst  qucm  cssc  cum  cxistiraa- 
ret,  ct  prirao  vcritatcra  confessus  fuis- 
set  diccns  cssc  cum  Christura  filium  Dci 
vivi,  et  proptcrca  bcatus  ab  illo  judi- 
catus  csset(iuod  hoc  non  carnalilcr  scd 
per  Patris  coclcstis  rcvclationem  adsc- 
witua  essct,  idem  tamen ,  ub:  ccepit 


runt  saccrdotcs  ct  principes  nostri  in 
lamnationcm  morlis  ct  cruci  eum  fixe- 
runt?Nos  aulcm  spcrabamus  quod  ipso 
erat  rcdempturus  Isracl.  » 

Juxta  qua3  omncs  quoque  discipuli 
idscvcralionem  quoquc  mulicruni,quaj 
post  rcsurrectionem  vidcrant  Dominum, 
judicaveru:U  dcliramcnla,  et  quidam 
ipsorum  viso  co  non  crcdidcrunt,  scd 
dubitaverunt,  quiquc  tunc  non  intcr- 
fucrunt  omnino  non  crediderunt,  nisi 
postmodum  ab  ipso  Domino  oranibus 
modis  fuisscnt  objurgati  atquc  incre- 
pali;  quoniara  mors  cos  ita  offendcrat 
ut  putarent  cum  non  rcsurrcxisse, quera 
credidcrant  mori  non  dcbuissc,  quia 


(1)  Comparalivc  (Jictum  videlur:  propiliora 
tibi  adviniant,  quasi  faliun  suuui  Chri»lat 
n^rrasif^t  discipulis. 


DE  REBA 

coTitra  opinlonem  ipsorum  semel  mor- 
tuus  fuisset. 

Ifaque  quod  ad  ipsos  discipulos  per- 
linet,neque  integram  neque  perfectam 
lidcm  Iiabuisse  his  modis  quibus  retu- 
limusinveniuntur,  et  quod  multo  gra- 
vius  est ,  sicut  in  evangelio  cata  Joan- 
nem  scriptura  est ,  etiam  alios  baptiza- 
bant. 


CAPUT   V. 

Ad  absnrdum  rebaptizafores  variis  argu- 
mentis  deducit  ,  tonsequentias  doctrinie 
illorum  premenf, 

Pr^terea  quid  dicturus  es  de  his 
qni  plerunque  ab  episcopis  pessima 
conversationis  Laptizantur  :  qui  tamen 
landem,  cum  Deus  voluerit,  in  scele- 
ribus  suis  convicti,etiara  ipso  aut  pror- 
8us  etiam  communicatione  privantur? 
Aut  quid  statues  de  eis  qui  ab  episcopis 
prave  sentientibus  aut  imperitioribus 
fuerint  baptizati ,  quando  non  ad  liqui- 
dum  et  integre  vel  etiam  aliter  quam 
oportet  in  traditione  sacramenti  fuerint 
locuti,  certe  aut  interrogaverint  quid 
aut  interrogantes  a  respondentibus  au- 
dierint  quod  minime  ita  interrogari  aut 
responderi  debet,quodtamen  non  valde 
illam  nostram  rectam  fidem  lyedat,  sed 
non  tara  ornate  ut  tu  et  composite,  isti 
quoque  simpliciores  homines  myste- 
riumfidei  tradant? 

Dicturus  es  enim  utique  pro  tua  sin- 
gulari  diligentia  hos  quoque  denuo  bap- 
tizandos  esse,  cum  maxime  eis  res  dcsit 
aut  obstet  quo  minus  inviolabile  illud 
divinum  mysterium  fidei  intemeratum 
possint  accipere.Sedenim,  vivorum(i) 
optime,  reddamus  et  permittamus  vir- 
tutibus  coelestibus  vires  suas,  et  digna- 
tioni  divinae  raajestatis  concedaraus 
operationcs  proprias,  et  intelligentes 
quantum  in  ea  sit  emolumentura,  li- 
Lenter  ei  adquiescaraus.  Et  ideo  cum 
salus  nostra  in  baptismate  Spiritus,  quod 
plerunque  cum  baptismate  aquae  con- 


0)  Editio  Baltiziana  lirortim.  Sed  iiic  auclor 
Chrisliano  more  loquitur ,  ne ,  si  dixisset 
fiiortaliuvi  optime ,  aliquid  in  fidem  sive  spem 
vitje  jeternse  pcccasset.  Qui  de  Sccculo  sunt, 
inoitul  dicunlur;  qui  vero  «^e  Ecclesia  vivi. 
( niQaliius. ) 


PTISMATE.  oo:> 

junctus  est,  sit  constitu(a,siquidem  per 
nos  baptisma  tradetur ,  integre  et  so- 
lemniter  et  per  omnia  quse  scripta  sunt 
adsignetur  atque  sine  ulla  uUius  rei 
separatione  tradatur;  aut  si  a  rainorc 
clero  per  necessitatera  traditura  fuerit. 
eventura  expecteraus  ut  aut  suppleatur 
a  nobis  aut  a  Doraino  supplendura  re- 
servetur;  si  vero  ab  alienis  traditum 
fuerit,  ut  potest  hoc  negotium  et  ut  ad- 
mittit  corrigatur,  quia  Spiritiis  sanclus 
extra  ecclesiara  non  sit,fidcs  quoque 
non  solura  apud  haereticos,  verura  ctiam 
apud  eos  qui  iu  schisraate  constiluti 
sunt  sana  esse  non  possit.  Idcirco  quaj 
poenitentiam  agentibus  correctisque 
per  doctrinara  veritatis  et  per  fidem 
ipsorura  ,  quse  postea  eraendata  est  pa- 
rificato  corde  eorum,  tantumraodo  bap- 
tismate  spiritali ,  id  est  manus  imposi- 
tione  episcopi  etSpiritus  sancti  submi- 
nistratione ,  subveniri  debeat ,  signum 
quoque  fidei  integrura  hoc  raodo  et  bac 
ratione  tradi  in  ecclesia  merito  con- 
sucvit,  ne  invocatioRominis  Jesu,  quae 
aboleri  non  potcst ,  contemtui  a  nobis 
videatur  habita  :  quodutique  nonopoF- 
tet,  quamquara  talis  invocatio ,  si  nihil 
eorura  quae  memoravimus  secutum  fue- 
rit  5  ab  operatione  salutis  cesset  ac  vacet, 

Dicente  enim  apostolo  unum  csse 
baptisma,  necesse  est  invocatione  no- 
minis  JesU  perseverante,  quia  non  po- 
test  a  quoquam  hominura  quae  semel 
invocata  est  auferri ,  si  eam  contra  de- 
cretum  apostolorum  geminare  ausi  fue- 
rimus  niraietate  praistandi  immo  super- 
addendi  baptismatis  studio ,  si  ille  qui 
ad  ecclesiam  revertitur  nolit  denuo 
baptizari,  futurura  est  ut  defraudemus 
baptisraate  spiritali  eum  quem  puta- 
mus  defraudandum  nonesse  baptismale 
aquae. 

Quid  autem  statnes  in  personara  ejus 
verbura  audientis,  qui  forte  adprehen- 
sus  in  nomine  Christi  statira  confessus, 
ac  priusquam  baptizari  aqua  pcrmitte- 
retur  ei  fuerit  punilus  ,  utrum  perisse 
eura  pronuntial)is  quia  non  est  aqua 
baptizatus,  an  vero  aliquid  extrinsecus 
patrocinari  ei  ad  salulera  existimabis, 
iicet  non  sit  aqua  baptizatus?  Quod  pe- 
risse  eura  existiraobis  obTiam  tibi  ve- 


S56 


DE  REBAPTIS:tIATE. 


ficaho  iabernaculum  {tlad  Dat^id  qnod 
cecidil ,  et  qu(2  demolila  sunl  ejus  recedi- 
ficabo,  et  dtmio  eyigam  illud,  uti  cxqu*- 
raut  residui  hominnm  Deum  et  omncs 
gentes  super  quas  invocatum  eit  nomen 
v^eum  super  eas  3  dicit  Dominus  facieiu 

/iCCC,  

CAPLT   \X 

Jndae<M  et  Ethnico?  solos  baptliandos,  e\si  Jarn 
S;'irituir.  sanrtum  acceperiut ;  luereLkas 
aulem  nullo  paclo. 

It.\qi"E  et  residui  horainum ,  id  cst 
quidam  Judaeorum,  et  omnes  gentes  <x>- 
per  quas  invocatum  est  noraen  Doraini, 
possunt  et  necesse  tiabent  rcquircrc 
Dominum  ,  quia  ipsa  invocalio  nomijiLs 
prcebeteis  occasionem  vel  etiam  iinpo 
nit  necessitatemrequirendi  Dominum; 
cum  quibus  prapcipiunt  scripturas  sanc- 
-eneranao  no-  ,  ^^^  ^.^^  univcrsas  ,  sivc  quasdam ,  ta- 
mineejusnonpotest  fieri.  Etideoin-i^^^    audentius  de    veritate   tractarc 


niet  sentcntia  Dominl  dicentis  :  Qwt- 
cunque  me  confessus  fuerit  coram  homi- 
uibusy  confilebor  illum  et  ego  coram  palre 
vxc.o  qui  \n  c(xlis  cst  :  quia  nihil  interest 
titrum  bic  verbum  audiens  an  fidelis 
sit  qui  conGtetur  Domino,  dummodo 
ipsum  Christum,  quem  connteri  opor- 
tet,  confiteatur,  quia  Dominus  pari 
vicc  confitendo  et  ipse  confessorem 
8uum  apud  patrcm  honore  eura  marty- 
rii  sui,  utpollicitus  est,  exornet.  Quod 
utique  non  debet  latius  accipi,  quasi 
possit  usqucquaque  porrigi,  quia  potest 
Chri^ti  nomenetiam  haerelicus  aliquis, 
qui  tamen  ipsum  Christum  negat,  con- 
litcri.  quia  ia  aliumChristum  credit, 
cum  Christus  confiteatur  quod  ei  pro- 
dcsse  minime  possit,  siquidem  Dominus 
sc  ipsum  in  confessionem  a  nobis  co- 
ram  hotninibus  deduci  oportere  dixit  : 
quod  sine  ipso  et  sine  venerando  no- 


tegrura  ac  sincerum  et  incontaminatum 

etinviolatum  utrumque  debet  consis-  i'„^ocatumnoinenDomini,id  estCltrisfi 

terc    conf.lenti,   uullo  dilectu  habito   je^^j  giij  Dgi  ..i^i   gicuti  nec  supcr  Ju^ 

ipsiuscoufessoris,  sive  ille  justus,  sive  -     .  •   . 

pvccator,  perfectusquc  cbristianus,  an 

vcro  ctiam  uunc  iiiiperfectus,  qui  sum 


quam  cumgentibus,super  quos  non  cst 

"  "  estCh 

supci 

dseoa,  qui  veteres  tantum  scripturas 

.rccipiunt.  Et  ideo  utriusque  hujus  gc- 

^"'^/1^'.  'nerishomines,idcstJuda2ictgentiles, 

nio  discrimine  suo  Dominum  conGterj  j    ^^^^  ^^  oportet  credentes  pari  mvdo 


ijontimuit,  _  j  baptizantur. 

Ncc  esl  hoc  contranum  supenon  trac-  I  jjgpj.etici  ^ 
latui  :  quia  illic  quidem  tempus  supe-  \ 
rat  ad  corrigenda  qucC  nuilta  vel  prava 
snnt,  et  quoniara  qucedara  concessa 
.suut  ipsi  lanlumniodo  nomini  Domini  j 
iiostri,  martyrium  autem  non  nisi  iu  [ 
ipso  et  per  ipsum  Dominum  possit  cou- 
Gummari,  et  idcirco  ncque  Christum 
siue  ipsius  nominequis  possit  confiteri, 
neque  nomen  Cbristi  sine  ipso  Christo 
ad  coufessionem  cuiquam  possit  patro- 
cinari.  Quaproptcr  tolus  discerneudus 
ost  tractatus  hic,  ut  possit  manifestior 
Jieri.  Natnque  invocalio  nominis  Jcsu 
idco  tantum  patrocinari  potcst,  si  nte 
Eupplcla  postea  fuerit,quia  et  prophcta) 
ct  apostoli  ita  praedicaveruat.  Ait  enim 
Jacobus  in  Actis  apostolorum  :  Virifra' 
irc^,  audilc',  Simun  exposuil  quemadmo- 
dum  primum  Deus  visilaveril  accipereex 
(jentibus  populum  nomini  suo;  et  huic 
consonant  sermones  prophctarnm ,  sicut 
scriptujn  estf  poit  /uEC  rey<;rla,rt  ct  rcoidi- 


vero  jam  baptizati  aqua  ia 
nomine  Jesu  Christi ,  tantum  in  Spiritu 
sancto  baptizandi  sunt:  et  in  Jesu ,  quod 
nomea  solum  dalum  est  sub  ccelo  in 
quo  oporteat  salvos  ficri  nos,  merito 
raors  contemnitur ;  quoniam  si  sic  pcr- 
scverent,  salvi  csse  non  possunt,  quia 
non  requisivcrunt  Dorainura  post  invo- 
cationem  nominis  ojus  super  eos,  sicut 
elilli(I)quiin  eosChristusquifortccro- 
dere  noluerunt,  dequibusDominus  ait  c 
Ca^:ete  ne  qui$  vos  in  errorem  inducaL 
MuUi  enini  venicnt  in  nomine  vieo  d»- 
centes  :  Ego  sum  Chrislus ,  cl  multos  iu 
errorem  induccnt.  Et  itcrura-  ait :  Tunc  o 
quidixerit  vohis:  Ecce  hic  Christus ,  aut 
hic,nolite  cred^re.  Surgent  enim  pseudo- 
christiet  pseudoprophetce ,  ft  dabunt  signa 
magna  et  porlenta  ,  Ua  ul  errent,  si  ficri 
potest,  eliam  clccli. 


(l)   Locus  (!cpr.->vaii>simus.   quiqiie    adhuc 
leliuori;  mauus  iut  ma.  expccUl  au,xi*iujn. 


DE  REBAPTISMATE. 


357 


Ouas  virtutes  non  dubie  tunc  illi  sub 
nomint  Christi  facient.  In  quo  nomine 
videntur  quidam  etiam  modo  quasdam 
virtutes  facere  et  falso  proplietare.  Sed 
certum  est  eos,  quod  ipsi  non  sint 
Cliristi ,  propterea  ad  Cliristum  non  per- 
tinere,  quemadmodum  etiam  si  quis 
desciscat  a  Christo,  inhaercns  solo  no- 
mini  ejus,  qui  non  multum  adjuvatur, 
immo  magis  hoc  nomine  eliam  onera- 
tur,  licet  fuerit  antea  fidelissimus  aut 
juBiissimus,  aut  clero  aliquo  honoratus, 
aut  confessionis  dignitate  prseditus.  Hi 
enim  omnes  negando  verum  Christum , 
i^itroducendo  aut  sequendo  alium ,  cuw 
sit  nullus  omnino  alius,  nihil  spei  aut 
saiutis  sihi  relinquunt ,  non  aliter  quam 
iili  qui  coram  hominibus  negaverunt 
Christum,  quos  negari  necesse  est  a 
Christo ,  non  habita  uila  ratione  ipso- 
rum  ex  praecedenti  conversatione  eorum 
aut  sensu  aut  dignitale,  proinde  atque 
ipsi  ausi  sunt  Christum  id  est  salutem 
suam  abrogare ,  damnati  per  hujusmodi 
clausulam ,  quia  manifestissime  a  Do- 
mino  dictum  est :  Qidcunque  me  nega- 
renf  coram  hominibus,  negabo  eum  ei 
c(jo  coram  palre  meo  qui  in  coelis  est. 
It  verbum  hoc,  Quicunque,  etiam  in 
clausula  confessionis  plenissirae  nobis 
ostendatquod  nulla  conditio  ipsius  con- 
litentis  obesse  possit,  licet  negator  ille 
antea  vel  hsereticus  fuerit  vel  audiens 
aul  audire  incipiens,  qui  nondum  bap- 
tizatus  sit,  vel  de  hseresi  ad  veritatem 
lidei  conversus,  vel  ab  ecclesia  digres- 
8us  et  postea  reversussit,  et  tunc  cum 
rodiret,  prius  quam  ei  manus  ab  epi- 
i^copo  imponeretur  adprehensus  confi- 
(eri  Christum  coram  hominibus  necesse 
Ijabuerit,  sicut  iterum  neganti  Chris- 
lara  nulla  propria  vetusdignitaspotest 
ad  salutem  patrocinari.  Quodcunque 
enim  in  homine  ultimum  in  hac  specie 
deprehensum  fuerit,  in  illo  quis  nos- 
trum  judicari  necesse  habebit,  abolitis 
ct  obliteratis  omnibus  qu^e  priua  gessit. 


CAPUT  VII. 

Baptismi  rices  aliquando  martyriuin  {»erere, 
«etJ  in  liis  fantura  qui  veram  Christi  doc- 
Irinam  tenean!  ;  ad  suainium  ipsos  mai- 


tyras,cum  alic^uam  tormenlornm  laxatio- 
nem  invenerint ,  aqua  perlundi  solere. 

Et  ideo  cum  in  martyrio  tanta  sit 
mutatio  rerum  in  momento  temporisut 
ia  re  perquara  veloci  possiiit  mutari 
universa ,  nemo  sibi  blandiatur  qui  oc- 
casionem  amiserit  gloriosse  salutis,  si 
forte  se  ab  ea  excluserit  propria  sua 
culpa ,  sicuti  et  illa  uxor  Loth ,  quse  si- 
militer  in  angustiis  rerum  cuiitra  prae- 
ceptum  angelorum  tantumraodo  post  se 
respexit  et  tumulus  salis  facta  est. 

Qua  ratione  etiam  ille  hsereticus  qui 
confitendo  Christi  nomen  trucidatur, 
nihil  postea  potest  corrigere,  si  quid 
de  Deo  aut  de  Christo  male  senserit, 
cum  in  alium  Deum  vel  iualiuraChris- 
tum  credendosemetipsum  fefellit,  con- 
fessor  non  Christi,  sed  solitario  Christi 
noraine;  quando  et  apostolus  conse- 
quenter  dicat :  Elsi  corpus  meum  tradi- 
dero,  itaut  exurarigni,  dilectionejn  au- 
tcm  non  habeam,  nihil  proficio.  Quia 
hoc  facto  nihii  proficit  qui  non  liabet 
dilectionem  ejus  Dei  et  Chrisli ,  qui  per 
iegem  et  prophetas  et  in  evangelio  in 
hoc  modo  praedicatur:Di7?</e«DominMwt 
Deum  tuum  in  toiocorde  tuo,  el  in  iota 
anima  lua  elin  iola  cogilatione  tua,  et 
diliges  proximum  tibi  tanquam  te.  In  his 
enim  duobus  prceceptis  tota  lex  pendct  et 
prophetoi ,  sicut  ct  Joannes  evangelista 
dicit :  Et  omnis  qui  diligit  ex  Deo  naius 
est,et  cognoscit  Deum ,  quia  Deus  dilec- 
tio est.  Sicuti  et  Deus ait : Itaenim  dilextt 
Deus  mundum  ul  filium  suum  tnicum 
daret,  ut  omnis  qui  in  eum  crederel  non, 
perirct,  sed  haberet  vilam  ceternam.  Ut 
manifeste  appareret  eum,  qui  hanc  di- 
ligendi  nos  et  diiigendi  a  nobis  dilec- 
tionemin  se  non  habeat,  inani  confes- 
sione  etpassioue  nihiiproficere,  quam 
ut  ipsa  appareat  et  constet  hicreticum 
esse  qui  in  alium  Deum  credat  sive 
Christum  alium  accipiat  quam  quem 
scripturae  novi  et  veteris  Testamenii 
manifeste  praedicant ,  quae  Patrera  om- 
nipotentem  creatorem  omnium  et  Fil  ium 
ejus  sine  obscuritate  annuntiant.  Eve- 
niet  enim  eis  ut  alii  ab  alio  Deo  salutem- 
expectanti  tunc  demum  contra  opinio- 
ncia  suani  a  Christo  Dci  patris  omiiipo- 

29 


338  DE  REBA 

tcntis  creatorls  filio,  quGm  blaspheTna- 
verunt ,  in  poenam  aeternam  damnentur, 
cum  judicare  Deus  coeperit  absconsa 
hominum  secundum  evangelium  per 
Cbristum  Jesum  ,  eo  quod  in  ipsum  non 
crediderint,  licet  ipsius  nomine  abluti 
sint. 

Et  usque  adeo  omne  illud  bGcretico- 
rum  baptisma  intercedente  aliquo  inter- 
vallo  temporis  corrigi  potest .  si  quis  su- 
pervixeritet  fidem  correxerit,  utDeus 
noster  in  evangelio  secundum  Lucam 
ad  discipulos  suos  locutus  est  dicens  : 
Ilaheo  aulem  aliud  baplisma  baplizari. 
Item  secundum  Marcum  ad  filios  Zebe- 
daei  eadem  ratione  dixerit  :  Potestis  bi- 
berecalicem  quem  eqo  bibo  aul  baptismate 
quo  ego  baptizor  baplizari?  quod  sciret 
horaines  non  solum  aqua  verum  etiam 
sanguine  suo  proprio  babere  baptizari, 
ita  ut  et  solo  lioc  baptismate  baptizati 
fidem  integram  et  dignationem  since- 
ram  lavacri  possint  adipisci  et  utroque 
modo  baptizari  ,  aeque  tamen  unum 
baptisma  salutis  et  bonoris  pariter  et 
a'qualiter  consequi. 

Quodenimdictum  est  aDomino,  Ua- 
heo  aliud  baptisma  haptizari,  hocinloco 
nonut  secundum  baptisma  ac  si  sint  duo 
baptismata  significat,  sed  alterius  quo- 
que  speciei  baptisma  ad  eandem  salu- 
lem  concurrens  donatum  nobis  essc 
demonslrat.  Quas  utrasquc  species  ab 
ipso  Domino  nostro  primum  initiari  et 
sanctificari  oportcbat,  ut  nobis  quoque 
alterutra  sive  utraque  species  unum 
hoc  duplex  salutiferum  atque  honorifi- 
cum  baptisma  praestaret,  et  viae  quae- 
dam  unius  baptismatis  sic  nobis  pate- 
lierent  ut  aliquando  impune  aliqua  il- 
larum  deesset ,  sicut  in  verbum  audien- 
tibusmartyribusimpuneaquaebaptisma 
deest,  quostamen  certi  sumus,  si  quid 
laxamenti  habeant,  etiam  aqua  solitos 
Jiaptizari  ,  itemque  iilis  qui  legiti  ni 
sunt  fideles  eflecti  impune  deest  bap- 
lisma  sanguinis  proprii,  quia  baptizati 
in  nomine  Cbristi  redempti  sunt  pre- 
ti^^sissimo  sanguine  Domini ,  cum  utra- 
que  haec  cx  uno  atque  codem  fonte  pro- 
cedant  flumina  baptismatis  dominici, 
ut  omnis  qui  sitit  veniat  et  bibat, 
t^cut  scriplura  dicit :  Fluminadc  vcntre 


PTISMATE. 

eju9  currebant  aqucp  f/rcE.  Quae  flumina 
priinum  apparuerunt  in  Domini  pas- 
sione,  cujus  de  latere  perforato  lancea 
militari  sanguis  et  aqua  manavit,  ut 
emitterct  duo  flumina  diversae  speciei , 
sed  tamen  ejusdera  ac  singulare  latus, 
ita  ut  impleatur  Spiritu  sancto  quicun- 
que  credensbiberit  exutroque  flumine. 
Haec  enim  de  fluminibus  his  loquens 
ostendebat  Dominus,  significans  Spiri- 
tum  sanctumquem  accepturiessent  qui 
credituri  erant  in  illum :  Nondum  autem 
erat  spiritus,  quia  Jesus  nondum  erat 
c?ar/^ca/its.  Igiturdicensqueraadmodum 
generari  potest  baptisma  quod  aposto- 
lus  unum  esse  praedicat,  utique  mani- 
festum  est  illa  ratione  quiadiversaesunt 
species  unius  atque  ejusdem  baptisma- 
tis  ex  uno  vulnere  profluentisinaquam 
ct  sanguinem,  cum  illic  duo  sint  de 
quibus  locuti  sumus  baptismata  aquae, 
id  est  unius  atque  ejusdem  species ,  cum 
unum  esse  debeat  baptisma  uniuscu- 
j  usque  species ,  sicut  pleoius  sumus  lo- 
cuti. 

CAPUT  vm. 

Varia  proposllionis  ex  scripJiiris  ar£juinenla. 

Et  quoniam  videmur  omne  baptisma 
spiritale  trifariam  divisisse,  veniamus 
etiain  ad  probationem  narrationis  pro- 
posita},  ne  videamur  proprio  sensu  et 
temere  hoc  fecisse.  Ait  enim  Joannes 
de  Domino  nostro  in  epistola  sua  nos 
docens  :  Hic  esl  qui  venit  per  aquamet 
sangainem  Jesus  Christus,  non  in  aqua 
tanlum ,  sed  in  aqua  et  sanguine.  Et  Spi- 
rilus  est  qui  testimonium  perhibet,  quia 
spiritus  est  veritas;  quia  tres  testimonium 
pcrhibent,  spirilus  et  aqua  etsanguis.  Et 
isti  tres  in  unum  sunt.  Ut  cx  illis  colli- 
gamus  et  aquam  prajstare  (  spiritum  ) 
solitum,  etsanguinem  proprium  homi- 
iiibus  praestare  spiritum  solitum ,  et  ip- 
sum  quoque  spiritum  praestarc  spiritura 
solitum.  Naracum  effuudaturaquasicuti 
et  sanguis,  spiritus  ctiam  effusus  sit  a 
Domino  super  omnes  qui  crediderunt, 
utique  et  aqua  et  nihilominus  proprio 
sanguine ,  tunc  deinde  et  Spiritu  sancto 
possunt  homines  baptizari.  Ait  cnim 
Petrus  .  Scd  hoc  est  quod  dictum  cst  pcr 


DE  REBAPTISMATE. 


351) 


prophelam  :  Erit  in  novissimis  diehus, 
dicit  Dominus,  effundam  spiritum  meum 
euper  omnem  carnem,  et  prophetabunt 
filii  eorum  et  filice  eorum .  eljwenes  visio- 
nes  videbunt  3  et  seniores  somnia  somnia- 
bunt.  Et  quidem  super  servos  et  super 
ancillas  effundam  de  spiritu  meo. 

Quem  spiritum  iii  veteriTestamento, 
«ou quidem  passim  nec  effuse ,  sed  com- 
muuicatum  cum  aliis,  aut  etiam  sponte 
insiiuisse  inquosdam  homines,  vel  in- 
duisse  eos  vel  fulsse  super  eos  depre- 
hendimus ,  sicuti  Moysi  de  septuaginta 
presbyteris  a  Domino  dictum  esse  ani- 
madvertiraus  :  Et  auferam  spiritum  qai 
stiperteest,  et  imponam  supereos.  Prop- 
ter  quod  etiam  secundum  pollicitatio- 
aem  suam  Deus  ab  alio  ex  spiritu  qui 
super  Moysen  fuerat  imposuit  super  il- 
los ,  et  prophetaverunt  in  castris ;  quod 
Moyses ,  ut  homo  spiritalis,  ita  conti- 
gisse  gaudebat,licet  ab  Jesu  filio  Nave 
ut  huic  rei  intercederet  invito  suade- 
J)atur,  et  idcirco  non  fuisse  permotus. 
Porro  autem  in  libro  Judicum,  item  in 
llegnorum  libris  animadvertimus  super 
plerosque  aut  fuisse  spiritum  Domini 
aut  insiluisse  in  eos,  tanquam  super 
Gothoniel,  Gedeon,  Jephthe,  Samson, 
Saul,  David,  et  caeteros  alios. 

Quod  usque  adeo  ita  se  habet  ut  Spi- 
ritus  sancti  sponte  accedendt  ab  eis  li- 
bertatem  ac  facultatem  manifestissime 
nos  Dominus  docuerit  dicens  :  Spiritus 
iibi  vult  spirat,  et  vocem  ejus  audis,  et 
nescis  unde  veniat  aut  quo  vadat;  ita  ut 
idera  Spiritus  etiam  super  indignos  quo- 
que  sui  nonnunquam  invenietur  esse , 
non  utique  otiose  nec  sine  ratione,  sed 
uecessariae  alicujus  operationis  gratia , 
sicuti  super  Saul  fuit,  super  quem  fac- 
tus  est  Spiritus  Dei,  et  prophetavit. 
Quamquam  posteriore  tempore  post- 
quam  recessit  ab  eo  Spiritus  Domini , 
et  postquam  angebat  eum  spiritus  ma- 
lignus  a  Domino ,  quoniam  tunc  ad  hoc 
postremus  venerat  post  nuntios  quos 
ante  assidue  prGemiserat  ut  interficeret 
David  :  qui  idcirco  inciderunt  in  cho- 
rum  prophetarura  et  prophetaverunt, 
ne  id  quod  jussi  fuerant  perficere  pos- 
sent  aut  vellent.  Quod  admirabili  ra- 
tione  per  voluntatera  Dei,  Spiritum, 


qui  super  illos  omnes  fuit,  credimus 
operatura  esse. 

Qui  Spiritus  implevlt  etiam  Joannem 
Baptistam  adhuc  ab  utero  matris  suae, 
et  incubuit  super  eos  qui  cum  Cornelio 
centurione  erant ,  prius  quam  baptiza- 
rentur  aqua.  Ita  dum  cohaeret  baptis- 
mati  hominum  Spiritus  sanctus  aut  an- 
tecedit  aut  sequitur,  vel  cessante  bap- 
tismate  aquae  incumbit  super  eos  qui 
credunt,  dat  nobis  consilium  quod  aut 
ex  integro  rite  baptisraa  observare  aut 
forte  dato  a  quocunque  in  nomine  Jesu 
Christi  baptismate  supplere  id  debea- 
mus,  custodita  nominis  Jesu  Christi, 
sicuti  plenissime  exposuimus ,  sanctis- 
sima  invocatione,  custodita  praeterea 
tanti  temporis,  tot  virorum  veneranda 
nobis  consuetudine  et  auctoritate. 


CAPUT  IX. 

Quid  inlelligendum  his  verbis  :  Saptizahit  vos 
Spiritu  sancto  et  igni? 

QuoNiAM  autem  prima  pars  disputa- 
tionis  hujus  videtur  explicata ,  etiam 
sequentera  ejus  propter  hsereticos  de- 
bemus  attingere  :  quia  perquam  neces- 
sarium  est  eum  tractatum  qui  semel  iii 
manus  incidit  non  prseterire,  ne  forte 
eos  qui  sunt  simpliciores  ex  fratribus 
aliquis  haereticorum  versutia  sua  audeat 
attentare.  Nam  quia  Joannes  dixit  nos 
baptizandos  esse  in  Spiritu  sancto  et 
igni ,  eo  quod  addiderit  dicens  et  igni , 
idcirco  quidam  desperati  homines  ausi 
sunt  usquequaque  pravitatera  suam 
porrigere,  et  propterea  homines  versu- 
tissimi  quaerunt  quoraodo  sanctitatis 
baptisma  ita  corrumpant  ac  violent  ut 
etiam  evacuent ;  qui  originem  jam 
exinde  trahunt  a  Simone  mago  multi- 
formi  perversitate  per  varios  errores 
eam  exercentes.  Cui  Simoni  Petrus  in 
Actis  apostolorum  dixit  :  Pecunia  tua 
tecum  sit  in  pcrdilionem ,  quia  gratiam 
Dei  existimasli  per  pecunias  posse  possi^ 
deri.  Non  est  iibi  porlio  neque  sors  in 
sermone  hoc.  Cor  enim  tuum  non  est  rec- 
tum  coram  Deo. 

Et  agunt  isti  hsec  omnia  dum  fallere 
cupiunt  eos  qui  sunt  sirapliciores  aut 


;io 


DE  REBAPTISMATE. 


cariosIore3,et  tentanl  nonnulli  illorum 
tractare  se  solos  integrum  atque  per- 
fectum ,  non  sicuti  nos  mutilatum  et 
decurtatura  Laptisma  tradere,  quod 
taliter  dicuntur  adsignare  ut  quam  mox 
iii  aquam  descendcrunt ,  statini  siiper 
.iquam  ignis  appareat.  Quod  si  aliquo 
lusu  perpetrari  potest ,  sicut  adfirman- 
tur  plerique  hujusmodi  lusus  Anaxi- 
lai  (1)  esse ,  sive  naturale  quid  est,  quo 
pacto  possit  boc  contingere,  sive  illi 
putant  hoc  se  conspicere,  sive  maligni 
opus  et  magicum  virus  ignem  potest 
iji  aqua  cxprimcre  ,  iili  tamcn  talem 
fallaciara  et  stropham  prsdicant  pcr- 
fectum  haptisma  esse ;  quod  fideles  ho- 
inines  si  coacti  fuerunt  accipere,  utique 
non  dubitabitur  eos  id  quod  habuerant 
amisisse ,  perinde  ac  si  quis  sacramento 
miles  dicto  desertis  suis  castris  in  hos- 
tium  diversissimis  castris  longe  aliud 
sacramentum  relit  dicere  ,  hac  ratione 
r.onstat  eum  vetere  sacramento  exauc- 
Joratum  esse. 

Itera  si  hujusmodi  liomo  rursus  ad  te 
redeat,  utique  hajsitabis  utrum  liabeat 
baptisma  necne;  et  taraen  oportebit  te 
Iiuic  quoque  poenitcntiam  agenti  qui- 
huscunque  modis  potucris  subvenire. 
Est  autem  adultcriai  hujus  immo  in- 
tcrnecini  baptismalis  si  quis  alius  auc- 
tor,  tum  etiara  quidara  ab  eisdera  ipsis 
bojreticis  propter  hunc  eundcm  erro- 
rcm  confictus  liber  qui  inscribitur  Pe- 
TKiPR^DiCATio  (2).In  quo  libio  contra 
oranes  scripturas  et  de  peccato  proprio 
«'onfitentera  invenies  Christura ,  qui 
solus  omnino  nihil  deliquif,  ct  ad  acci- 
piendum  Joannis  baplisraa  pcne  invi- 
tum  a  raatre  sua  Maria  esse  compulsum, 
item  cum  bapfizarctur  igncra  super 
:uiuam  csse  visum,  (juod  in  evangelio 
nullo  est  scriplura  ,  et  post  tanta  tcm- 
pora  Pctrum  et  Paulura  post  conlatio- 
nem  cvangelii  in  Ilierusalem  et  mu- 
luam  couitationera  ct  altcrcationem  et 


(1)  Plinius,  lib.  o\i :  «  Lusit  et  Anaxilaus  eo 
>  (sulpUurc) ,  condens  in  calice  novo,  pru- 
-  naqoe  subdila  circumferens,  cxardesccntis 
«•  repercussu  pallorem  dirum,  velut  defunc- 
•  torum  ,  cffundcnle  conviviis.  » 

(2)  llujustc  scripti  meminit  llieronymus  , 
de  Script.  (cdd.i  cl  Ettseijius,  in  EJ;;on;5  bic- 
resi. 


rcriim  agendarum  disposltionem,po*- 
tremo  in  Urbe  quasi  tunc  primum  in- 
vicem  sibi  esse  cognitos ,  et  quaedam 
alia  hujuscemodi  absurde  ac  turpitejr 
conficta  :  quoe  omnia  ia  illum  librum 
invenies  congcsta. 

Qui  autem  non  ignorant  Splritussanctl 
qualitatem ,  intelliguiit  quod  dictum 
est  de  igni  de  ipso  Spiritu  dictum  csse. 
Nara  in  Actis  apostolorum  secundum 
hanc  eandera  promissionem  Domini 
nostri,  ipso  die  Pentecostes,  cum  de- 
scendisset  Spirilus  sanctus  super  disci- 
pulos  ut  in  illo  baptizarentur,  visGe  sunt 
insidentes  super  singulos  linguae  quasi 
igiiis,  ut  constaret  eos  Spiritu  sancto  et 
in  igne  baptizatos,  hoc  est  eo  spiritn 
qui  esset  sive  ignis  sive  quasi  ignis, 
qualis  ignis  fuit  qui  in  rubo  ardebat  et 
rubum  non  coinburcbat ,  qualisque  est 
ille  ignis  qui  cst  angelorum  spiritus , 
sicut  scriptura  dicit :  Qiu  facit  angelQ$ 
suos  spirilm  ct  ministros  suos  ignem  ar- 
dcntcm.  Cui  cum  similis  aut  socius  aut 
particeps  fueris,poteris  nuUum  ignem 
timcre,  nec  illum  quidera  qui  anteco- 
dens  Doraino  in  die  judicii  conflagrabii 
totura  orbera  terraj,  absque  eis  qui  bap- 
tizati  sunt  in  Spiritu  sancto  ct  igni.  Et 
hominibus  quidcm  Spiritus  perseverat 
hodie  invisibilis,  sicut  Doraiuus  Jicit: 
Spiritus  uhi  vult  spiral,  et  nescis  unde 
vcnial  vcl  quo  vadat.  Sed  in  principio 
nnstcrii  fidci  et  spiritalis  baptisraatis 
hic  idcm  Spiritus  manifeste  visus  est 
ct  snper  discipulos  insedisse  quasi  ignis, 
itcra  coelis  apertis  descendisse  super 
Dotniiium  columbaj  sirailcin  ,  quoniam 
ploraquc  immo  pcnc  oinnia  quae  essent 
fiitura  manifcsta sunt ;  quae  tamen  raodo 
csscnt  invisibilia  nihiloininus,  nunc 
quoque  oculisetincredulitati  hominum 
vcl  cx  partcjvclaliquando,  velin  figura 
suiit  monstrata  ad  corroborandam  ct 
confiriTiandam  fidein  nostratn. 

Sed  nec  aliud  oniiserira  quod  eYaii- 
gcliuin  merito  praedicat.  Ait  enim  pa- 
ralytico  Dorainus  noster,  iiono  animo 
csto,  fili ,  dimUluntur  tihi  peccata,  ut 
ostendcrct  fide  mundari  corda  ad  re- 
misstoncra  peccatorum  consequendatii. 
Quam  rcinissioncra  pcccatorum  consi'- 
cuta  cst  ctiiim  il!a  quaj  crat  inulicr 


DE  riEEAPTISMATE. 


541 


pcccatrix  in  civitate;  cui  Dominus  ait : 
Diiniltunlur  libi  pcccaia.  Et  cum  coepis- 
«ent  (jui  simul  discumbebant  apud  se- 
metipsos  dicere,  Quis  est  hic  qui  peccata 
dimittitjCimd  et  circa  paralyticum  acer- 
biusScriba}  et  Pharisaei  obmurmurave- 
rant,  ait  ad  raulierera  Dominus  :  Fides 
tU:a  ie  saham  fecit,  vade  in  pace.  Ex 
quibus  universis  ostenditur  fide  emun- 
dari  corda,spiritu  autem  ablui  animas. 


CONCLUSIO. 

PoRRO  autem  per  aquara  lavari  cor- 
pora,  sanguine  quoque  festinantius  per- 
vcniri  per  compendium  ad  salutis  prae- 
mia  puto  nos  plene  exsecutos  praedica- 
tionera  Baptistaj  Joannis ,  unde  sermo- 
nem  snmus  cxorsi,  qui  dixit  ad  Judaeos  : 
Ego  quidem  vos  haptizo  aqua  in  poeni- 


tentiam.  Quiautempost  me  venit  fortior 
me  est ,  cujus  ego  won  sum  dignus  solvei<t 
corrigiam  calciamenti.  Ipse  vos  baptizabil 
in  Spiritu  sancto  et  igni.  Arbitror  auteni 
et  apostoli  Joannis  doctrinam  nos  non 
ineptc  disposuisse ,  qui  ait  :  quiatrea 
testimonium  perhibent,  spiritus  ct  aqu(t 
et  sanguis,  et  isti  tres  unum  sunt.  Nisl 
fallor  autem  etiara  illud  explanavimus 
quod  Dominus  noster  ait  :  Joannes  qui^ 
dem  haptizavit  aqua,  vos  autem  haptizct' 
bimini  inSpiritu  sancto.  Praeterea  exis- 
timo  nos  non  infirmam  rationem  red- 
didisse  consuetudinis  causam.Tueamur 
taraen,  etsi  posteriore  loco  id  facimus, 
ne  qui  putet  nos  unico  articulo  praesen- 
tem  altercationem  suscitare.  Quam- 
quam  haec  consuetudo  etiam  sola  debe- 
retapud  hominestimorem  Dei  habentes 
et  humiles  prajcipuum  locum  obtinere. 


o42 


DE  DISCIPLFNA 


DE  DISCIPLINA 

ET  BONO  PUDICITI^(i), 

{EPISTOLA  IGyOTI  AUCTORIS.) 


AtiQUAS  officiorum  meorum  partes 
non  aestimo  praeterisse  j  dum  sempcr 
enitor,vel  maxime  quotidianis  Evan- 
geliorum  tractatibus,  aliquando  vobis 
lidei  et  scieutiae  per  Dominum  incre- 
menla  praestare.  Quid  enim  aliud  in 
Ecclesia  Domini  utilius  geri ,  quid  ac- 
commodatius  officio  Episcopi  potest  in- 
veniri;  quam  ut  doctrina  divinorum  , 
per  ipsum  insinuata  coUataque,  verbo- 
rum,  possint  credentes  ad  repromissum 
re^Mium  pervenire  ccelorum  ?Hoc  cerie 
mei  ct  operis  et  muneris,quotidianum 
votivum  negotium,  absens  licet  obti- 
nereconnitor;etperlitteraspraesentiam 
meam  vobis  reddere  conor.  Dum  vos 
solito  more  allocutionibus  missis  in  fide 
interpello,  ideo  convenio  ,  ut  Evunge- 
licaeradicis  firmitate  solidati,  adversus 
omnia  diaboli  praelia  stetis  semper  ar- 
mati.  Absentemmenoncredam,si  fuero 
securus.  Veruntamen  omnia  quae  uti- 
liter  proferuntur,  et  aeternae  vitae  sta- 
tum  tractantibus  vel  definiunt,  vel  pro- 
mittunt;  ita  demum  fructuosa  sunt ,  si 
ad  cmolumentum  oporis,  divinae  indul- 
gentiae  viribus,  adjuventur.  Non  solum 
proferimus  verba  quae  de  scripturarum 
sacris  fontibus  veniunt,  sed  cum  ipsis 
verbis  preces  ad  Dominum  et  votn  so- 
ciamus,ut  tam  nobis  quam  vobis,  ct 


(1)  Kon  indignus  fuit  Je  Pudicitia  libellus, 
qui  sanclo  Cypriano  adscriberelur  ,  cum 
inaxime  pietatis  notis  ref ulj^eat ,  et  ab  episcopo 
ab  ccclesia  sua  secedente  scriplum  sit.  Verum 
ad  styli  dissimililudinem  accedit  Pontii  silen- 
tium ,  qui  ea  praeserlim  commcmorare  de- 
buit,  quae  in  exilio  a  S.  Martyre  scripta  fue- 
ranl.  Quidquid  sit ,  perantiquum  arbitramur 
esse  autlorem  ,  cum  persecutionibus  nondum 
icdalis  scriberet 


sacraraentornm  suorum  tbesauros  ape- 
riat ,  et  vires  ad  implenda  quae  cogno- 
scimus,  tribuat.  Periculum  eniin  majus 
est  voluntatem  Domini  cognovisse ,  el 
in  Dei  voluntatis  opere  cessasse. 

Quamvis  ergo  ad  multa  vos  negotia 
et  ad  divinae  monitionis  praecepta,  seiii- 
per,  ut  scitis,  exliorter,  (quid  enim  mihi 
aliud  votivum  aut  majus  potest  esse, 
quam  ut  per  orania  perfecti  stetis  in 
Domino?)  tamen  ut  praecipue  pudicitiac 
claustra  teneatis  (quod  et  facitis  )  ad- 
moneo  :  scientes  templum  esse  vos  Do- 
mini,  merabra  Christi ,  habitationem 
Spiritus  sancti ,  electos  ad  spem  ,  con- 
secratos  ad  fidem  ,  destinatos  ad  salu- 
tem  :  Clios  Dei ,  fratres  Christi ,  con- 
sortes  Spiritus  sancti,  nihil  jam  carni 
debentes,  quasi  renatos  ex  aqua  et  pu- 
dicitia ,  praetcr  voluntatem  quam  velle 
debemus  ut  nostra  sit  :  praestetur  etiam 
propter  redemptionem ,  ut  corrumpi 
non  possit,  quae  a  Christo  consecrata 
sit.  >'am  si  Apostolus  Ecclesiam  sponsara 
Christi  pronunciat  :  oro  vos,  quanta 
pudicitia  exigitur,  ubi  Ecclesia  inter 
matrimonia  sponsa  viigo  pra;stetur?Et 
ego  quidem ,  nisi  quod  breviter  vos 
admonere  proposui ,  latissimas  satis 
puto,  et  locupletes  pudicitiae  laudes 
proferre  potui  :  sed  supervacuum  duxi 
laudare  eam  diutius  apud  colentes.  Vos 
enim  illam  ornatis  dum  geritis,  et  plu- 
res  cjus  laudes  exercendo  profertis; 
facti  ejus  ornamentum,  dum  et  illa 
vestrura  est,  mutuo  decore  inviccm 
fenerando.  Ilia  vobis  disciplinam  bono- 
rum  suggerit  morum ,  vos  illi  ministe- 
rium  praestatis  operura  sanctorura.  Nam 
ct  illa  quantum  ct  quid  possit ,  pcr  voa 


ET  BONO  PUDICITl.5i. 


apparuit,  et  quid  vos  velitis ,  ipsa  de- 
monstravit  et  docuit ;  copulatis  in 
unura,  duobus  bonis  mandatorum  et 
rerum,ne  quid  mutilum  videretur,  si 
aut  praecepta  ministeriis,  prajceptis 
ministeria  defuissent. 

Pudicitia  est  honor  corporum ,  orna- 
meutum  morum ,  sanctitas  sexuum , 
vinculum  pudoris ,  fons  castitatis ,  pax 
domus,  concordiae  caput.  Pudicitia  sol- 
licita  non  est  cui  placeat  nisi  sibi  :  Pu- 
dicitia  semper  verecunda ,  dum  inno- 
centiae  mater  est :  Pudicitia  seraper  or- 
natur  solo  pudore,  bene  sibi  tunc 
conscia  de  pulchritudine ,  si  improbis 
displicet :  Pudicitia  nihil  ornamentorum 
quaerit ,  decus  suum  ipsa  est.  Hsec  nos 
commendat  Domino,connectitChristo : 
haec  expugnat  omnia  de  membris  ilii- 
cita  desideriorum  praelia,pacem  nostris 
corporibus  inducit :  })eata  ipsa,  et  beatos 
efficiens  apud  quoscunque  habitare  dig- 
natur;  quani  nunquam  accusare  pos- 
sunt,  nec  qui  eam  non  habent ;  venera- 
r  bilis  etiam  hostibus  suis,  dura  illam 
multo  magis  mirantur,  qui  eam  expug- 
nare  non  possunt. 

Sed  ut  matura  et  in  viris  probata 
semper,  et  a  feminis  appetenda ;  sic 
inimica  ejus  impudicitia  semper  est 
detestanda  :  obscoenum  iudibrium  red- 
dens  ministris  suis,  nec  corporibus 
parcens  nec  animis.  Debellatis  enim 
propriis  moribus,  totura  hominera  suura 
sTib  triuraphura  libidinis  mittit :  blanda 
prius,  ut  plus  noceat  dum  placet  : 
exhauriens  rem  cura  pudore;  hostis 
continentiae ,  frequenter  perveniens  ad 
sanguinem  cupiditatum  infesta  rabies, 
Incendiura  conscientiae  bonae  ,  mater 
11  impoenitentiae ,  ruina  melioris  aetatis, 
R  .  contumelia  generis,  expugnans  san- 
■  g:uinis  et  familiai  fidera ,  alienis  affec- 
tibus  suos  inserens  filios,  in  aliena  tes- 
tameuta  sobolem  ignoti  et  corrupti 
generis  inducens.  Quae  plerumque  exfra 
sexum  ardens,  dura  se  non  continet 
intra  concessa ,  parura  sibi  putat  satis- 
factum,  nisi  in  virorum  quoque  corpo- 
ribus  non  voluptatem  novam  quaerat , 
sed  extraordinaria  et  portentosa  contra 
ipsam  naturam  ex  viris  per  viros  mons- 
tra  coaquirat. 


5'45 

Sed  enim  pudicitia  locum  primum  in 
Virginibus  tenet,  secundum  in  Conti- 
nentibus,  tertium  in  matriraoniis.  Ve- 
rura  in  oranibus  gloriosa  est  cura  gra- 
dibus  suis.  Nara  et  matriraoniorum  fidem 
tenere  laus  est, inter  tot  corporis  bella ; 
et  raatriraonio  de  continentia  raodum 
statuisse,  majoris  virtutis  est,  duni 
etiam  licita  rejiciuntur.  Certe  ex  utero 
sanctitatem  custodisse ,  et  infantem  se 
usque  in  senectutem  in  sua  setate  tota 
tenuisse  adrairandae  utique  potentias 
est :  nisi  quod  blandas  corporis  leges 
non  nosse  magis  felicitatis  est,  notas 
jam  vicisse  virtutis  est ;  sic  tamen  ut 
et  virtus  ista  de  dono  Dei  veniat,  licet 
se  in  membris  hominibus  ostendat. 

Pudicitiae,  fratyes ,  antiqua  praecepta 
sunt.  Quare  anliqua  dico?  quia  cuni 
ipsis  horainibus  instituta  sunt.  Nam  et 
ideo  vir  suus  feminae  est,  ut  praeter 
eundem  alterum  nesciat ,  et  ideo  viro 
reddita  est  mulier,  ut  subjocto  quod 
fuerat  ei  propriura ,  niliil  requirat  alie- 
nura.Sic  et  duo,  inquit,  erunt  in  carne 
una,  ut  in  unum  redeat  quod  unum 
fuerat ,  ne  separatio  sine  reditu  occa- 
sionera  praestet  alterius.  Inde  et  Apo- 
stolus  caput  mulieris  pronunciavit  vi- 
rum,  ut  conjunctione  duorura.  pudici- 
tiara  probaret.  Nara  ut  alterius  caput 
raerabris  aptum  non  potest  esse ,  ita  et 
alieno  capiti  merabra  non  sua  :  caput 
enim  suis  convenit  raembris ,  et  mera- 
bra  capiti  suo  ;  utraque  naturali  fibula 
in  concordia  mutua  cohaerent ,  ne  qua 
oriente  discordia  de  divisione  merabro- 
rura,  pacturadivini  foederisruraperetur. 
Addit  taraen  et  dicit :  Quoniam  qui  uxo- 
rem  suam  diligitj  seipsum  diligit.  Nemo 
enim  carnem  suam  odio  habet,  sed  nuirit 
et  fovet  eamj  sicut  et  Christus  Ecclesiam, 
Caritatis  cum  pudicitia  ex  hoc  raagna 
praescriptio,  si  uxores  diligendae  sunta 
viris  suis  sicut  et  Christus  dilexit  Ec- 
clesiara ;  et  ita  uxores  maritos  debent 
diligere ,  ut  Ecclesia  diligit  Christum. 

Hanc  sententiam  Christus ,  quando 
uxorem  dimitti  non  nisi  ob  adulterium 
dixit ,  interrogatus ,  tantura  honorem 
pudicitiae  dedit.  Hinc  nata  est  illa  sen- 
tentia  :  Adulteras  non  sinetis  vivere. 
Hinc  Apostolus  dicit :  Hoec  est  volunlas 


TM  DE  DI 

Dei,  ut  ahsfinealis  vos  a  fomicatione. 
Ilinc  et  illiid  dicit  :  Membra  ChrisU 
membris  meretricis  non  cssc  jungenda. 
lliiic  traditiir  satanae  in  interitum  car- 
iiis,  qui  proculcato  jure  pudicitiaBjVitia 
carnis  exercet.  Hinc  merito  regnum 
coelorum  non  tenent  adulteri;  hinc  c>-t 
omne  peccatum  extra  corpus  csse.  so- 
lum  adulterum  peccare  in  suum  cor- 
pus  :  hinc  caclerae  praiceptoris  auctori- 
lates,  quas  iiunc  recolere  omnes  iion 
ost  nccesse,  apud  vos  praescrtim  qui 
illas  nostis  frequenter  et  facitis,qua' 
licet  descripta  non  sint,  queruli  tamen 
<le  his  non  poteslis  esse.  Adulter  cnim 
non  habet  excusationem ,  aut  habere 
potuit,  quia  ducere  licebat  uxorem. 
8ed  sicut  matronis  jura  praescripta  sunt, 
quae  ila  sunt  ncxae,  ut  divelli  indeuon 
I>ossint  (t). 

Virginitas  vero  et  continentia  extra 
]us  omnc  sunt ;  nihil  ad  virginitatera  de 
inatriinoniorum  legibus  perlinet  alti- 
tudine  sua  transcendit  omnes.  Si  ulla 
prava  bominum  ausa  leges  supergredi 
conaiilur,  virginitas  aequat  se  Angelis  : 
*i  verocxquiramus.  etiam  excedit:dum 
in  carne  luctala  victoriam  etiam  contra 
naturam  refert,  quam  non  habent  An- 
geli.  Virginitas  quid  aliud  est  quam  fu- 
torae  vitae  gloriosa  raeditatio?  Virginitas 
iieutri  sexus  est  :  virginitas  est  perse- 
verans  infantia  :  virginitas  est  volupta- 
tum  triumphus  :  virginitas  fiiios  non 
habet,  sed  quodplus  est,  filiorum  con- 
temtuin  habet  :  non  habet  foecundita- 
tem,  scd  non  habet  orbitatem  :  felix 
OjUod  est  extra  partus  dolorem,  felicior 
.autem  quod  cst  extra  funerum  filioruin 
calamitatem.  Virginitas  quid  est  aliud 
quam  soluta  libcrtas  ?  maritum  non 
lnabet  dominum.  Virginitas  affectatio- 
Bibus  omnibus  soluta  cst ;  non  matri- 
inoniis  cst  dicata  ,  non  seculo,  non 
liberis.  Persecutionem  non  potest  ti- 
mcre ,  dum  illain  de  securitate  potest 
proYocarc. 

Sed  quia  pudicitiae  nobis  breviter 
•unt  exposita  praecepta,  jam  pudicitiae 
ponaraus  exemplum.  PIus  cnim  profi- 
citur,  cum  in  rem  praesentcm  venilur  : 


U)  LoLUi  uLicurus  et  mutilus. 


sciPi.ir:A 

nec  de  vlrlute  dubilabitur,  quandvO 
quod  praecipitur,  exemplis  etiam  signa- 
tur.  Exemplum  pudicitiae  a  Joseph  coe- 
pit.  Adolesceiis  Hebrsus,  generosus  dc 
patre,  generosior  de  innocentia ,  ob 
invidiam  revelationum  distractus  a  fra- 
tribus  Ismaelitis,  in  domuin  devenerat 
hominis  ^gyptii;  obsequio  et  innocen- 
tia  et  tota  servitutis  fide  facilera  et 
benevolum  in  se  animum  sui  provoca- 
verat  domini ,  cujus  faciein  tam  serrao 
Jiberalis,  quara  aetas  omnibus  coramen- 
daverat.  Sed  ista  generositas  ab  uxoni 
domini  aliter  quam  decebat  accepta 
est  :  in  domus  parte  secreta,  et  sine 
arbitris,  alla  et  facinorilms  accommo- 
da;  pulavit  se  pudicitiam  adolescentis 
incontinens  mulieris  impudicitia ,  nunc 
promissis,  nunc  miiiis  posse  superare, 
Et  cum  retentus  est  vestibus,  eo  quod 
moliretur  fugain  ,  propter  tanti  faciiio- 
ris  audaciam  ipsas  vestes  reliriT]uons, 
et  corpoiisnudi  sinceritatemhabiturus. 
innocentiae  testem;  ad  crimen  impudi- 
ciliae  suae  imprudens  mulier  adjicerc 
non  dubitavit  calumniam  :  ct  ca^teris 
et  raarito,  squalida  et  fervens,  sprclo 
desiderio  suo,  conquesta  est  dolore 
simulato  quod  Hebraeus  adolescens  vim 
sibi  molilus  fuisset  infcrre,  quara  ipsa 
conata  fuerat  irrogare.  IMaritalis  ardor 
rerura  inscius,  et  uxoris  accusatione 
graviter  inflararaatus  incenditur.  Pu- 
dicus  vero  juvenis ,  quia  delicto  con- 
scientiam  non  miscuit,  in  imum  car- 
ceris  tiuditur.  Sed  sola  non  est  in  car- 
cere  pudicitia  :  nam  est  cuin  Joseph 
Deus,  et  nocentes  dantur  in  manu  ejua, 
quia  innoccns  fuerat.  Somniorum  prae- 
terea  obscura  dissolvit,  quia  spiritus 
in  tentatione  vigilabat  :et  perdominum 
liberatur  a  vinculis.  Qui  in  domo  minor 
cum  periculo  fuerat,  regiaj  domus  sine 
periculo  dominus  effectus  est  :  gene- 
rositati  suae  redditus,  fructum  pudici- 
fiae  et  innocentiaj,  Deojudice,  a  quo 
meruerat,  accepit. 

Sed  non  minus  ex  parle  dircrsa , 
aliud  nobis  pudicitiae  simile  de  conti- 
iientia  feminarum  exoritur  exemplum. 
Fuit,  utlcgimus,  Susanna  filia  Helci.o, 
uxor  Joachim  pulcherrima,  pulcrior 
iiioribus.  Hanc  nullum  ad  dccorem  com- 


ET  BONO  PUDICITI^. 


I 


men<Tabat  species;  simplex  enira  eraf. 
Excolucrat  pudicitia  ,  et  cutn  pudicitia 
sola  iiutura.  Ilaac  e  senioribus  duo  cce- 
perant  deperire  ,  niliil  memores  nec 
divini  timoris ,  sed  nec  suse  annis  jam 
marcescentis  aetatis ;  ita  illos  in  fla- 
grantia  trausactae  juventutis  incendi;) , 
redivivae  lil)idiuis  flamma  revocabat  ! 
Pudicitiae  latrones  amorem  profltenlur, 
sed  oderant.  llesistenti  minantur  ca- 
lumnias,  adulterii  se  dicunt  accusatores 
voto  adulteri.  Inter  quos  libidinis  scc- 
pulosauxilium  de  Dominopetebatjquia 
"viribus  corporis  repugnare  non  valebit. 
Et  exaudivit  de  coelo  claraantem  ad  se 
pudicitiam  Dominus  ;et  cum  iniquitate 
oppressa  duceretur  ad  poenam,  vidit 
inimicorum  liberata  vindictam.  Bis  vic- 
trix,  et  in  periculo  suo  tara  funeste 
toties  consepta,  etlibidinem  evasit,  et 
mortem.  Infinitum  erit  si  exempla  pro- 
sequar  plura  :  liis  duobus  contentus 
sum ,  praesertim  cum  omnibus  sit  viri- 
bus  per  istos  pudicitia  defensa. 

Non  illos  emollire  potuit  in  vita  ge- 
iierosi  sanguinis  memoria,  quae  in  quos- 
dam  licentia  lascivia;  est  ministra  :  non 
decor  corporis,  et  apte  positorum  figura 
membrorum ,  quae  suggerit  plerumque 
ut,  quasi  flos  quidam ,  properans  velo- 
ciler  transiturae  aetatis,  porrecta  volup- 
tatis  occasione  pascatur :  non  anni  primi 
virentis,  scd  majoris  oetatis;  cum  rudis 
adkuc  sanguis  aestuans,  naturae  flammas 
accendat,  et  in  raedullis  versata  cseca 
iucendia  ad  remedium,  verum  etiam 
per  periculum  pudoris  itura  :  non  ulla 
latebrarum  et  sine  ullo  conscio ,  quae 
tuta  quibusdam  putatur ,  occasio ;  quae 
maxima  vis  est  admittendi  sceleris, 
cum  deliberationibus  occurrit  impuni- 
tas.  Non  posita  necessitas  de  auctoritate 
jubentium,  et  in  temeritate  participura 
atque  sociorum;quogenere  franguntur 
ctiam  saepe  recta  consilia.Non  praemia 
ipsa  et  bouitas ,  non  accusationes ,  non 
minae,  non  poena;,  non  mortes;  nihil 
tam  saevum,tam  durum  ,  tam  triste, 
quara  cecidisse  de  alto  pudicitiae  gradu, 
Bigni  tauto  judicis  divini  praemio,  quo- 
runi  alter  regio  pene  throno  illustrare- 
tur,  altera  concordia  niariti  dotata  ini- 
ii:i.oiuin  mortibus  redimerclur.  !!x'C 


sunt  et  his  similia  semper  nobis  ante 
oculos  exenipla  puucnda,  his  paria  die- 
bus  noctibusque  meditanda. 

Nihil  animum  lidelem  sicdelectaC, 
quam  integra  immaculati  pudoris  cuii- 
scientia.  Voluptatem  vicisse ,  voluptat 
est  maxima  :  nec  ulla  major  est  victo- 
ria,  quam  ea  quae  de  cupiditatibus  rc- 
fertur.  Qui  hostem  vicit,  furtiorfuit, 
sed  altero;  qui  libidinem  repressit, 
seipso  fortior  fuit  :  qui  inimicum  pro- 
slravit,  externum  hostem  percussit; 
qui  cupiditatem  depressit,  hostem  du- 
mesticum  superavit.  Malum  omne  faci- 
lius  vincitur  quam  voluptas :  quia  illud 
quicquid  est,  horridum  est;  hoc  blan- 
dum  est.Nihil  tam  difficile  opprimitur, 
quam  quod  per  illud  armatur.  Qui  cu- 
piditates  tollit,  et  metus  sustulit;  nam 
ex  cupiditatibus  metus  veniunt.  Qui 
cupiditates  vincit,  de  peccato  trium- 
phat  :  qui  cupiditates  vincit,malum 
generis  humani  sub  pedibus  suis  jacere 
ostendit :  qui  cupiditates  vicit  jpacem 
sibi  perpetuam  dedit  ;  qui  cupiditates 
vicit,  libertatem  sibi ,  quod  etiam  est 
ingenuis  difficillimum ,  reddit.  Medi- 
tanda  ergo  nobis,  fratres,  ut  res  docenl, 
semper  pudicitia  :  quo  facilior  sit,  nul- 
lis  artibus  constat.  Quae  enim  illa  con- 
summata  voluntas ,  quae  nisi  impedire- 
tur,  longe  est,  sed  nostra  est :  ita  non 
est  acquirenda,sed  fovenda  quae  uostra 
est. 

Quid  enim  estaliudpudicitia,  quam 
mens  honesta  ad  custodiam  corporis 
data;  ut  sexibus  redditus  pudor,  seve- 
ritate  signatus,  fidem  honoris  de  in- 
corrupta  sobole  servaret?  Pudicitiaj 
autem,  fratres,  competunt  et  cogniti 
sunt  in  primis  divinus  pudor,  et  prae- 
ceptorum  sancta  meditatio,  et  animus 
propensus  adfidem,  et  mens  attouita 
ad  sacram  religionem  :  deinde  videro , 
ne  quid  in  se  ultra  modum  sculptum, 
ultra  honestatem  productum  ,  ne  quid 
proditum,  ne  quid  arte  fucatum,  no 
quid  ad  irritandos ,  aut  redintegrandos 
dolos  lenocinatum.  Non  est  pudica  quae 
affectat  animum  alterius  movere,  etiara 
salva  corporis  castitate.  Longe  absint 
quibus  pulcritudo  non  ornalur,  scd 
prostituitur.  Nam  soliicitudo  de  pui- 


S46  DE  DISCIPLINA  ET  BONO  PUDICITI^ 

chritndinG,  et  mnlaementis  judicium  et  J  ot  sociura  ingerit  et  ducem  facit   ob- 


deforraitatis  est.  Sit  natura  corporis 
iibera,  nec  divinis  operibus  inferatur 
Yis.  Seraper  est  misera  ,  qucB  sibi  non 
placet  qualis  cst.  Qiiid  capillorum  rau- 
taturcolor?quidoculoruraextremitates 
suffuscantur  ?  quid  facics  artibus  in 
diversam  formam  coiivertitur?  quid 
postremo  speculum  consulitur,  nisi 
quia  ne  ipsa  sit  tiraetur?  CuUus  etiam 
mulieris  pudicse  pudicus  sit  :  adulte- 
rium  Cdelis  nec  ii\  coloribus  noverit. 
Vestibus  aurum  intexere,  quasi  pretio 
est  vestes  corrurapere.  Quid  inter  fila 
staminum  delicata ,  rigida  faciunt  me- 
talla?  nisi  ut  flucntes  humeros  pre- 
mant,  et  luxuriam  infeliciter  animi 
jactantis  ostendant?  quid  cum  ccrvices 
peregrinis  lapidibus  urgentur,  et  abs- 
conduntur;  quorum  pretia  etiam  sine 
artibus  Kalendarium  (1)  cujusvis  exce- 
«lunt?  Non  ornatur  raulier,  sed  vitia 
mulieris  ostcnduntur.  Quid  cum  digiti 
tali  auro  onerati ,  nec  intrare  possunt , 
nec  egredi;  utrum  usus  exposcltur,  an 
patriraoniorum  inanis  pompa  monstra- 
tur?  Mirum  negotium  !  muliercs  ad  ora- 
nia  delicatae ,  ad  vitiorura  sarcinas  for- 
tiores  sunt  viris. 

Sed  ut  repetam  quae  cceperam,  co- 
lenda  semper  pudicitia  viris  et  feminis, 
omni  custodia  servanda  est  intra  limites 
suos.  Cito  natura  corporis  periclitatur 
in  corpore,  dum  rapit  iilani  secum caro. 
quai  seraper  in  lapsu  cst.  Sub  praetextu 
quippe  naturaj  quaj  homincs  sempcrj 
urget  ad  affectus,  quibus  ruinae  coI-| 
lapsigencrisresarciuntur;blandimemo 
voluptatis  fallens,  noii  ducit  ad  conti- 
nentiam  legitimaj  conjunctionis  sobo- 
lera,  scd  jactat  in  crimen.  Ergo  contra 
lias  carnis  insidias,  quibusse  diabolus 


(1)  Kalcndarium ,  scu  kalendarii  liLer,  ta- 
buUs  domeslicas  significat  ,  in  quibus  adno- 
tantur,  <iu.'e  in  sinjyulos  menses  accipiuntur, 
laseque  eranl  ad  kaicndaj  asursc  er.igenda;. 


luctandum  est  omni  genere  virtutis. 
Assumatur  secundum  Apostolum  Christi 
opera ,  et  a  consortio  carnis  quantum 
potest  animus  colligatur  :  separetur 
consensus  a  corpore ,  vitia  semper  cas- 
tigentur  ut  odiantur  :  ante  oculos  ol>- 
versetur  deformis  iste  atque  dejectus 
peccati  pudor.  Poenitentia  ipsa  cuni 
luctibus  suis  commissorum  criminum 
inhonesta  coutestatio  est.  Nihil  consi- 
deretur  curiose  in  alienis  vultibus? 
Sermo  et  brevis  sit ,  et  sobrius  risus , 
signum  est  enim  animi  facilis  et  re- 
raissi  :  nam  contactus  recedat  etiam 
honestus.  Mhil  corpori  liceat ,  ubi  vi- 
tandum  est  corporis  vitium.  Cogitetur 
quam  honestum  sit  vicisse  dedecus , 
quam  inhonestum  yictum  esse  dede- 
core. 

Dicendum  etiam ,  qnod  adulteriura 
voluptas  non  est,  sed  mutua  contume- 
lia  :  nec  delectarc  potest,  quod  et  ani- 
mani  interficiat  et  pudorem.  Coerceat 
animus  stimulos  carnis,  refraenet  im- 
petum  corporis.  Accepit  enim  hanc 
[jotestatem ,  ut  illL  ad  iraperium  ejus 
inembra  servirent ;  et  quasi  legitimus 
iic  perfectus  auriga,  ultra  concessas 
corporis  metas  extollentes  se  camis 
impetus,  coelestium  prajceptorum  ha- 
benis  reflectat;  ne  ultra  terminos  suos 
currus  iste  corporis  raptus ,  in  pericu- 
luui  suura  sccura  et  ipsum  rapiat  auri- 
gani.  Sed  intcr  haec,  imo  et  ante  haec , 
contraturbas  et  vitia  omnia  de  divinis 
castris  auxilium  petcndum  est :  solus 
enim  potens  cst  Dcus  qui  homincs 
dignatus  est  facerc,  et  plena  hominibus 
auxilia  praestarc.  Ego  pauca  dictavi , 
quonium  non  est  propositum  volumen 
scnt)C're,sedallocutionemlransmitterc. 
Vos  iCripturas  aspicite,  exempla  vobis 
de  ipsis  pr.Tceptis  hujus  rei  roajora 
conquiritc.  Fratres  carissirai ,  benc  ya- 
i  letc. 


AD  NOVATIANUM  HiERETICUM. 


iAl 


AD  IVO¥ATIAI\iJM 

HJERETICUM  (l), 

QUOD  I.APSIS  SPES   VEMiE   NON   EST   DE?fEGANDA. 
{TRACTATUS  IGNOTI  AUCTOIUS.i 


CoGiTATm  mihi,  et  intolerabiliter 
animo  sestuanti ,  quidnam  agere  debe- 
rem  de  miserandis  fratribus  qui  vulne- 
rati  non  propria  voluntate ,  sed  diaboli 
ssevientis  irxuptione ,  adhucusque ,  boc 
est,  per  longam  temporura  seriem 
agentes,  poenas  darent;  ecce  ex  adverso 
obortus  est  alius  Iiostis,  et  ipsius  pa- 
ternae  pietatis  adversarius  liaereticus 
Novatianus;  qui  non  tantum,  ut  in 
Evangelio  significatura  est,sicut  sacer- 
dos  vel  Levites  jacentcm  vulneratuni 
praeteriretjsed  ingcniosa  ac  nova  cru- 
delitate  sauciatum  potius  occideret, 
adimendo  spem  salutis,  denegando  rai- 
sericordiam  patris ,  respuendo  pceni- 
tentiam  fratris.  Rlirum  quot  acerba , 
quot  aspera,quot  perversa  sunt?  Sed 
facilius  quis  in  alieno  oculo  festucam 
perspicit,  quam  in  suo  trabem.  Nos  au- 
tem,  fratres  dilectissimi,  non  moveat, 
aut  turbet  hseretici  istius  perfidi  ab- 


(1)  Hunc  quoque  tractatum,  etsi  peran- 
liquum  ,  non  tamen  Cypriano  adjudicaveris, 
tanta  est  huic  cum  genuinis  Cypriani  scriptis 
discrepantia.  Interim,ut  semeldicamus,quod 
lot  opera,  non  Cypriano  tantum,  sed  eliam 
Patrum  cuilibet  adscripta  sinl ,  non  fraus  an- 
tiquitatis  f  uit ,  sed  recentiorum  libellaticorum 
ignorantia.  Cum  enim  in  omnibus  Ecclesi<e 
ffitatibusplurimi  de  rebus  eccleiiasticis,  ycI  de 
dirigendis  moribus  scriberent,  et  nominaauc- 
torum.sive  ipsorum  modestia ,  sive  hominis 
obscuritate ,  sive  quacumque  ex  causa  i{jno- 
rarentur,  Jiorum  opera  cumaliis  nobilissimo- 
rum  una  colligere  visum  fuit.  At  contra  qui 
longo  post  tempore  eadem  scripta  transcri- 
hentesrecensuerunt,  saepius  propria  incuriaet 
oscitatione  uni  viro  omnia  atlribuerunt ,  non 
slyli  unquam,  nec  rerum  ,  nec  chronologiae 
ralionem  et  differenliam  tenentes. 


rupta  dementia  :  qui  cum  in  tam  in- 
genti  dissensionis  et  scbismatis  criminu 
constitutus,  et  ab  Ecclesia  separatus 
sit,  sacrilega  temeritate  non  dubitet 
iii  nos  sua  crimina  retorquere.  Cuai 
sit  enim  a  semetipso  nunc  factus  im- 
mundus,  sordibus  sacrilegis  inquinalus ; 
boc  nunc  nos  esse  contendit.  Et  cura 
scriptum  sit,  canes  foris  remansuros ; 
et  Apostolus  hos  eosdem  canes  docuerit 
esse  vitandos,  sicut  legimus  ( ait  enim  : 
Fidcle  canes ,  videie  malos  operarios  : 
rabiem  suam  non  cessat  lairalihus  exci- 
tare,  luporum  more  tenehrosam  caligi- 
nem  optare ,  qua  facile  possit  ferina  sua 
crudelitate,  0{>es  a  pastore  direptas,  spe- 
lunca  tenehrosa  laniare),  aurum  certe 
se  suosque  quos  colligit,  esse  pronun- 
ciat.  Nec  nos  dubitamus  desertores  Ec- 
clesiae  apostatas  factos  ,  in  aurum  nunc 
facile  potuisse  converti ,  sed  illud  au- 
rum  in  quo  prima  delicta  populi  Israel 
denotata  sunt.  Caeterum  vasa  aurea  et 
argentea,  quae  ab  ^gyptiis  excusa  sunt, 
ia  Domiuica  potestate  ,  id  est,  Christi 
Ecclesia,  perseverant :  in  qua  domo  si 
perseverasses,  Novatiane,  vas  for.sitan 
et  pretiosum  fuisses;  sed  nunc  te  in 
paleas  et  in  stipulara  conversum  nec 
inteliigis,  nec  plangis, 

Quid  igitur  vanis  rebus  extolleris? 
damna  potius  quam  lucra  consequeris. 
Quid  te  ex  quo  pauperior  factus  es,  di- 
vitem  credis?  Audi  in  Apocalypsi  Do- 
minicam  vocem  justiste  objurgationibus 
increpantem:  D/c«s,  inquit,  a'/Ves  sum;^ 
et  ditatus  sum,  et  nullius  rei  egeo  :  et 
nmis  quoniam  iu  es  miser ,  et  miserahi'.<-< 


348 


ad  novatianum  H^RETICUM. 


«{  ccEcus ,  et  pauper,  et  nudus.  Has  opes , 
has  divitias  paupcrtalis  pro  certo  possi- 
dere  se  credat ,  (juisciuis  Cliristi  Eccle- 
«ia  derelicta  ralionc  caeca,  apud  teine- 
rariosillos  scliisinatum  duces  et  dissen- 
•ionis  auctores  convorti  non  trepidat ; 
quos  Joannesanticliristosappellat*  ([uos 
Evangelista  paleis  siinilat;  quos  Doiui- 
nus  Christus  fures  et  latrones  desigiiaf , 
sicut  ipse  in  Evangelio  declarat  dicens  : 
^ja  qui  non  introiit  pcr  oslium  in  ovile 
ovium ,  sed  desceyxdil  pcr  alleram  parlem , 
tVe  fiir  et  latro  est.  Item  in  eodem  quo- 
que  ait :  Omnes  qui  venerunt ,  fures  suni 
et  latrones.  Qui  isti  sunt,  nisi  deserto- 
res  fidei ,  et  transgressores  Ecclesiae  Dei, 
qui  contra  ordinationem  Dei  nituntur? 
quos  merito  Spiritus  sanctus  pcr  Pro- 
phetam  increpat ,  dicens  :  Fecistis  con- 
$ilium  non  per  me ,  et  cowentionem  non 
per  spiritum  meum ,  adjicere  peccata  su- 
j)er  peccata.  Quid  ad  ista  respondeant 
perversissimi  isti  Novatiani ,  vel  nunc 
infelicissimipauci;  qui  ad  tanlamfuro- 
ris  dementiam  proruperunt,  ut  nec 
Deo,  nec  homini  reverentiam  habuc- 
rint?  Illic  impudenter  ct  sinc  utla  oidi- 
nationis  legeEpiscopatusappetltur;  hic 
autem  propriis  sedilius  et  cathedraj  sibi 
traditaeaDeorcnunciatur.  Illicveritas  : 
Jspernantur  me ,  ut  sacrificent  mihi,  ncc 
offerunt  oblationes  sanctas  filiorum  Isracl , 
nec  accedunt  offerre  sancta  sanctorum , 
$cd  accipient  icjnominiam  suam  in  errore , 
quo  errnverunt.  Satis  sit  paucis  probasse 
(|uidnam  sint. 

Auditc  igitur  Novatiani ,  apud  quos 
scripturaeccelesteslegunturpotiusquam 
intelliguntur,  parum  si  non  intcrpolen- 
tur.  Sunt  enim  vcstra)  pra^clusaj  aures 
et  corda  ca;cata,  qui  nullum  de  spirita- 


qua  et  caetera  quae  in  ea  invcnta  ro:i 
sunt,  diluvio  perierunt.  £x  iila  igiiur 
arca  remittuntur  duae  aves ,  corax  (I )  et 
columba.  Qui  corax  vere  Iiominum  im- 
mundorum,  et  in  tenebris  perpetuis 
futurorum  per  seculi  latam  viam ,  et 
I  immunda  vescentium  apostatarum  fu- 
j  turorum,  et  ad  Ecclesiam  se  ultra  non 
jverlentium,  figuram  portabat,  quem 
legentes  invenimus  emissum,  et  nou 
amplius  reversuin.  Iluic  ergo  avi,  id 
est,  immundo  spiritui,  quique  fuerint 
sirailes  inventi,  ad  ecclesiam  amplius 
reverti  non  polerunt ;  qui  et  si  voluc- 
rint,  Dominus  prohibebit,  qui  Moysi 
praecepit ,  dicens  :  Omne  varium  vt  itn- 
)nundum  cjice  foras  extra  casfra.  Columba 
autem  emissa  incontinenli  signilicatur 
reversa,  eo  quod  requiem  non  haberet 
pedibus  suis  :  quam  Noe  recepit  in  ar- 
cam,  et  post  septimum  diem  iterata 
cmissam,  recepit  eam  portantem  suo 
ore  olivae  folium. 

Et  ego  quidem,  fratres  dilectissimi, 
non  temere  isla  cogitans,  nec  humana 
sapientia  conspirans,  sed  ut  coelestis 
Domini  dignalionc  necessarie  et  perti- 
nenter  mentibus  nostris  concipere  per- 
mittitur ;  dico  illam  ,  id  cst ,  columbam , 
duplicem  nobis  per  semctipsam  signi- 
ficare  figuram.  Primam quidem ,  ct  prin- 
cipalem,  suam,  hoc  est  spirilalem, 
olim ,  id  est,  ab  initio  divinae  adminis- 
trationis  insistit ;  et  sacraraentum  bap- 
tisinatis,  quod  in  salutem  generis  hu- 
mani  provisum ,  ct  soli  Ecclesiaecoelcsti 
ratione  celcbrare,  pcr  os  suum  prao- 
ostcndit.  Ter  enim  cinissa  ex  arca,  vo- 
lilans  per  acrem  supcr  aquam,  signi- 
ficabat  jam  tunc  Ecclesia}  nostrae  sa- 
cramenta.   Undc  et  Dominus  Christus 


libus  ac  salutaribus  mouitis  luinen  ad- I  Pelro,  scd  et  caetcris  discipulis  suis 


mittitis.  Sicut  Esaias  ait :  Excxcati  sunt 
servi  Dei;  et  merito  excaecati ,  quia  vo- 
luntasschismaticorum  non  est  in  Icge, 
quaj  lex  unam  nobis  ct  singularem  do- 
signat  Ecclesiain  ;  in  illa  scilicet  qux 
»ub  Noe  ante  diluvium  Dei  providcntia 
fabricata  est  arca,  in  qua  nontantuin 
munda  nnimalia,  sed  ct  immunda,ut 
tibi  cito  rcspondcatur,  Novatiane,  invc- 
nimus  os^^o  rcclusa.  Quae  arca  sola  cuin 
his  quac  sccum  fucrant  libcrata  cst :  iu 


mandat,  dicens :  Euntes  evangelizate  geu' 
tibus ,  haplizantcs  cos  in  nomine  Patris , ct 
Filii,  rt  Spiritus  sancti :  hoc  est,  ut  Tri- 
nitas  illa  qux  sub  Noc  pcr  columbani 
figuralitcr  opcrata  cst,  haec  nunc  ia 
Ecclcsia  pcr  hos  spiiilalilcr  operclur. 
Sumamus  jam  nunc  ct  secundam  pcr- 
sonam  coluinba^  cx  arcaemissae;  diluvii 
scilicct  lemporc  ,  quando  omncs  abvisi 


(1)  Vos  jirscc.i.  IIoc  cst  corvus. 


AD  NOVATIANUM  IIvERETICUM. 


o'»9 


proniperunt,  quando  cataractae  coeli 
patefactae  sunt  super  terram ,  propter 
facinora  hoiniuum  quGe  quotidic  cxer- 
cebant  coram  Doinino ,  sicut  Moyses 
dixit :  Et  vidil  Dominus  Deus  redundare 
nequilias  hominwn  super  lerram^  el  quod 
omnes  in  malum  recordarcntur  a  princi- 
pio  dierum  suorum,  ct  dixit  :  Perdam 
iidminem  quem  feci  a  facie  terrce ,  ab 
homine  usque  adpecus,  ct  a  reptiliusque 
ad  volaiilia  coeli.  Emittitur  ergo  tempore 
cataclysrai  columba  ex  arca ,  aquis  vio- 
lenter  toto  orbe  terram  infestantibus. 

IUa  arca  figuram  Ecclesiaj ,  sicut  su- 
l)€rius  diximus,  portabat,  quae  verbL;- 
rabatur  hinc  atque  inde  aquis  insur- 
ijentibus  tantum.  Cataclysmus  ergo  ille 
qui  sub  Noe  factus  est,  liguram  perse- 
cutionis  quae  per  totum  orbem  nunc 
iiuper  superelTusa ,  ostendit.  Aquis  au- 
tein,  diruptis  cataractis,  undjque  coii- 
venientibus  et  excrescentibus  signifi- 
cabantur  gentes,  quae  ad  vastandain 
Ecclesiam  excreverunt ,  sicut  Apoca- 
lypsis  docet,  dicens  :  Aquce  quasvidisti , 
populisunt,  etgentes,  etregna.  Columba 
autem  quae  pedibus  suis  requiem  habcre 
noii  poterat,  lapsorum  iinaginem  por- 
labat;  qui  immemores  divinarum  prx- 
dictionum,  vel  simpliciter  ignorantes, 
vel  audacter  dissimulantes  ceciderunl: 
quorum  Dominus  ruinam  in  Evangelio 
futuram  his  verbis  significaverat,  di- 
cens  :  Qui  audit  verha  mea  et  non  facit 
ea,  similaho  eum  viro  stulto  qui  cedifica- 
fit  domum  suam  superarenam  :  vencininl 
tempestates,  ct  impegerunt  in  domum  H- 
lam,  et  cecidit,  et  facta  est  ruiyia  ejus 
magna.  Et  ne  temere  comparasse  vi- 
deamur  columbam  illam  lapsorumima- 
ginem  portaie;  propheta  civilatem  nt 
columbam ,  hoc  est ,  lapsorum  personam 
iiicrepat  dicens  :  Columha  non  exaudit 
vocem ,  id  est ,  prKclara  et  redemla  ci- 
vitas  non  recipit  doctrinam,  et  iu  Do- 
mlnum  'ideiis  iion  fuit. 

Quod  autem  requiem  pedibus  co- 
lumba  illa,  sicut  superius  diximus, 
,iiveiiiro  nou  poterat ;  hoc  significabat 
\estigia  uegantium,  hoc  est,  sacrificr>- 
lorum,  iubrici  veneno  serpentis  sau- 
ciata,  in  lapsam  conversa;quaeultcriiis 
iionpossentsupcraspidem  et  basiliscum 


conscendere,  et  draconcm  et  leoneni 
calcare.  Quam  potestatem  Iradidit  Domi- 
nus  discipulis  suis,  sicut  in  Evangelio 
ait  :  Ecce  do  vobis  polestateni  calcandi 
super  omnem  poteslateminimici ,  et  stiper 
serpenles  et  scorpiones ,  et  non  nocebunt 
vobis.  Istis  ergo  tot  et  tantis  malignit 
spiritibus  infestantibus,  et  in  lapsorum 
necem  insurgentibus,  provisa  est  vul- 
neratis  salutis  via  :  ut  quibuscunquc 
viribus  possent  toto  se  corpore  protia- 
here,  castris  suis  recipere;  quibus  re- 
cepti  possent  medelis  spiritalibus  vul- 
nerasuacurare.Receptaigiturcolumba, 
paucis  etiam  diebus  interjectis,  iterato 
emittitur  ex  arca;  quae  reversa,  non 
tantum  firma  vestigia,  sed  et  insignia 
suae  pacis  atque  victoriae,  per  illa  olivao 
folia  quae  suo  ore  portabat,  ostendit. 
Duplex  ergo  illa  emissio,  duplicem  no- 
bis  persecutionis  tentationera  ostendit : 
prima  in  qua  qui  lapsi  sunt ,  victi  ceci- 
derunt;  secunda  in  qua  hi  qui  cecide- 
runt,  victores  extiterunt.  NuIIi  enin: 
nostrum  dubium  vel  incertum  est ,  fra- 
tres  dilectissimi,  ilios  qui  priraa  acie,  id 
est,  Deciana  persecutione  vulnerati  fue- 
runt;hospostea,idcst,  secundo  praelio 
ita  fortiter  persevcrasse,  ut  contein- 
nentes  edicta  saecularium  principuni , 
hocinvictum  haberent;  quod  ct  non  lue- 
tuerunt  exemplo  boni  pastorisanimaiu 
suam  tradere,  et  sanguinem  fundere, 
nec  ullam  insanientis  tyranni  sajvitiain 
recusare. 

Eccc  quani  gloriosos,  quam  Domino 
caros ,  schismatici  isti  ligna,  ftrnum, 
stipulam  appellare  non  dubilant :  quo- 
rum  pares,  hoc  est ,  in  eodem  crimine 
lapsus  sui  adhucusque  constitutos,  iiec 
ad  poenitentiara  admittendos  esse  prae- 
suniunt ;  ex  illa  Doinini  pronuntiatione 
qua  ait  :  Qui  me  negaverit  coram  homi- 
nibus,  negabo  eum  coram  Patre  meo  qui 
in  ccelis  cst.  Proh  dolor  :  quid  contra  do- 
minica  praecepta  contendunt ,  ut  ea  quae 
Christus  judicii  sui  tempore  sit  acturus , 
ha^c  uunc  stirps  Novatiani,  patris  sui 
exemplum  diaboli  secuta,  exercere 
conetur?  dicente  scriptura  :  Mihi vindic- 
tam,  et  ego  retribuam,  dicit  Dominur.. 

Respondebimuseis  ad  istain  pronun- 
tiationem  Domini ,  quam  male  intelli- 

30 


T,50  AD  NOVATIANU 

gant  et  male  siLi  interpretentur.  Quod 
enim  ait  :  Qui  me  negaverit  corain  ho- 
minibuS)  et  ego  negaho  eum  coram  patre 
meo  qui  in  coelis  eslj  utique  futuri  tem- 
poris  significatio  est ;  quo  terapore  inci- 
piet  Dominus  secreta  hominum  judi- 
care  ;  quo  tcmpore  tribunali  Christi  om- 
nes  nos  oportet  astare  ;  quo  tempore 
multiincipientdicere:Do»une,Do//iJne, 
fiOTi7ie  m  tuo  nomine  prophelavimus ,  el 
in  nomine  tuo  dcemonia  exclusimus ,  et 
in  tuo  nomine  virtutcs  multas  fecimu^?et 
taraen  audicnt  vocem  Domini  dicentis : 
Discedite  a  me  omncs  qui  operati  estis 
iniquitatem;  non  novi  vos.  Ibi  adimple- 
biturquod  ait :  I\'egabo  et  ego  Ulos.  Quos 
autem  maxime  negabit  Dominus  Chris- 
tus,  nisi  Yos  omnes haereticos ,  et  schis- 
maticos,  et  nominis  sui  alienos?  Qui 
enim  aliquando  Christiani,  nunc  Nova- 
tiani,  jam  non  Christiani,  primam  fidem 
vestram  perfidia  posteriore  per  nominis 
appellationem  mutastis ;  velim  proposi- 
tioni  vestrae  respondeatis.  Legite  et  do- 
cete,  quem  Dominus  de  his  qui  se  de- 
reliquerant  vel  negaverant ,  cum  adhuc 
ipse  esset,  negavit;  atqui  et  caeteris 
qui  secum  remanserant  de  Discipulis 
tiit: Numquid  el  vos  vultisabire?  V&XTnxn 
etiam,quem  negaturura  ante  praedixe- 
rat,  cum  negasset,  ipse  non  negavit, 
eed  sustinuit,  et  amare  illam  suam  ne- 
gationem  flentem  ipse  postmodumlenit. 

Quajnam  est  tua,  IVovatiane,  de- 
mentia,  ut  illa  quaj  ad  exitium  salutis 
perlineant  tantum  legas,  et  quaj  ad 
misericordiam  pra^tereas  ?  clamante 
scripturu  et  diccnte  :  Poenitcntiam  agite 
qui  erratis,  convertimini  corde;  ct  eodem 
quoque  prophcta  similiter  exhortante 
et  dicente  :  Convertimini  ad  me  in  toto 
corde  vestro,  in  jcjunio,  et  ploratione ,  et 
flanctu  :  el  scindile  corda  veslra,  €tno7i 
Tjestimenta,  et  converlimini  ad  Dominum 
Deum  vestrum  :  quoniam  miscricors  est, 
el  miscrator  multcs  miserationis. 

Adeequiamultse  misfrationis  est  Do- 
niinus,  audivimus  :  audiamus  quid  pcr 
David  conte5<tatur  Spiritus  sanctus  :  Sj 
dereliquerint  fiUi  ejus  tegem  mcam,  ct  in 
mandatis  meis  non  ambulaverint ,  ct  si 
justiflcationes  meas  profanavcrint ,  ct 
prcBcepta  mea  non  custodierint ;  vintabo 


M  H^RETICUM. 

in  virga  facinora  eo^^um,  el  in  flagrJUs 
delicta  eorum  :  misericordiam  autem 
meam  non  dispergam  ab  eis.  His  similia 
et  per  Ezechielem  legimus  dixisse  Do- 
minum  :  Fili  hominis,  domus  Israel  ha- 
bitavit  super  terram  suam,  et  coinquina- 
veru7it  eam  facinoribus  suis.  Sicut  mulieris 
menstruatcB  facta  est  immunditia  coruin 
ante  faciem  meam,  effadi  iram  meam 
super  eos,  et  disseminavi  eos  inler  gentes, 
ct  secundum  peccata  eorum  judicavi  eos  : 
quia  coinquinaverunt  sanctum  nomen 
meum.  Et  quia  dictum  est  de  his  :  Flie  est 
populus  Domini;  peperci  eis  propter  nc*- 
jnen  sanctum  meum,  quod  sprevit  domus 
Israel  inter  gentes.  Et  conjungens  ait  : 
Propterea  dic  populo  Israel  :  Haec  dicit 
Dominus:Non  vobis  parco  domus  Israel: 
sed  propter  nomen  sanctum  meum  par- 
cam,  quod  coinquinastis  inter  gentes,  et 
scietis  quia  ego  Dominus,  cum  sanctifi- 
catus  fuero  in  vobis.  Item  Dorainus  ad 
eundem :  Fili  hominis ,  dicpopulolsrael: 
Quare  loculiestis  dicentes  :  erroribu^  nos- 
tris  contabescimus ,  et  quomodo  salvi  essc 
poterimus  ?  dic  eis  :  Vivo  ego,  dicit  Do- 
minus  :  quia  non  desidero  moriempecca- 
toris  :  sed  desidero  ut  avertafvr peccalor  a 
via  sua  pessima,  et  vivat.  R.dite  ergo  a 
via  vestra  pessima.  Quid  morti  vos  tra- 
ditis ,  domus  Israel?  Sic  per  Esaiam  Pro- 
phetam  :  Non  in  (sfernum  indignabor 
vobis ,  neque  semper  non  defendam  vos. 
Et  quoniam  Hieremias  Propheta  in  per- 
sona  populi  peccatoris  deprecatur  Do- 
minum,  dicens  :  Emenda  nos,  Dominc, 
sed  infudicio  et  non  in  ira,  nepaucos  fa- 
cias  nos;  adjecit  et  dixit  Esaias :  Propter 
peccatum  modice  constristavi eum ,  et per- 
cussi  eum,  et  averti  faciem  meam  ab  eo, 
et  contristatus  est ,  et  abiit  tristis  in  viis 
suis.  Et  quia  operatur ,  adjecit  et  dixit : 
Vias  ejus  vidi ,  et  curavi  eum,  et  dedi  ei 
exhortationcm  veram,  pacem  super  pa" 
ccm ;  poenitentibus  ,  deprecantibus  ,  et 
operanlibus  restitui  posse,  quod  mala 
perierint,  quodque  a  Christo  declina- 
vcrint. 

Denique  hoc  in  Evangeliocomproba» 
tur,  ubi  illa  mulier  peccatrix  describi- 
tur,  qua;  venit  ad  doraum  cujusdani 
Pharisaei ,  ubi  erat  Dominus  vocatus  cum 
discipulis,  portans  vas  unguonti;  qua» 


AD  NOVATIANUM  UMRLTICVM. 


5ol 


stetit  ad  pedes  Domini,  et  lacryiTiis 
suis  lavit  pedes  ejus,  et  capillis  exter- 
sit , et  oscula  infixit ,  ut  excitaretur  ille 
Pliarisaeus  et  diceret :  Hic  si  esset  Pro- 
phela,  sciret  quoe  et  qualis  esset  ista  mu- 
lier  quce  eum  langit ,  quia  peccatrix  est. 
Unde  incontinenti  Dominus  peccatorum 
remissor  et  poenitentium  receptor ,  ait : 
Simon,  habeo  tibi  aliquid  dicere.  At  ille 
respondit  dicens  :  Magister,  dic.  EtDo- 
minus  :  Duo  debitores  erant  cuidam  fce- 
neratori,  unus  qui  habebat  denarios  quin- 
gentos,  et  alius  quinquaginta  :  cum  n.on 
haberentundesoWerent,ambobusdoniMl. 
Et  interrogavit  :  Quis  iUorum  plus  dili- 
git?  Et  respondit  Simon  :  Utique  ille  cui 
plus  doyiavit.  Et  adjecit  dicens  :  Fides 
istam muUerem ?  Intravi indomum iuam , 
osculum  mihi  non  dedisti;  hoBC  autem  non 
cessavit  osculando  pedes  meos :  pedes  meos 
non  lavasti;  haec  autem  lacrymis  suis  la- 
9x1,  et  capillis  extersit  :  oleo  pedes  mcos 
non  unxisti;  hcec  autem  unxit.  Propier 
quod  dico  tibi,  Simon,  quia  remitluntur 
illipeccata  ejus.  EcceDominu3utrius([ue 
debitoribus  larga  sua  pielate  debitum 
concedit;  ecce  delicta  donantem;  ecce 
mulierem  peccatricera  poenitentem  , 
flentem,  deprecantem,  et  remissam 
jreccatorum  accipientem. 

Erubesce  jam  nunc,  si  lieri  potest, 
Novatiane  :  desine  argumentis  tuis  im- 
piis  incautos  decipere  :  desine  unius 
capituli  praescriptioneterrere.  Legimus 
et  adoramus,  nec  praetermittimuscoe- 
lestem  Domini  sententiam,  qua  ait 
negaturum  se  negantem;  nunquid  et 
poenitentem  ?  Et  quid  ego  tamdiu  de 
miserationibus  probare  singula  gestiam  ? 
quandoquidem  Ninivitis  allophylis,  et 
longe  alege  Domiui  constitutis ,  propter 
civitatis  suae  annunciatam  eversionem 
deprecantibus ,  misericordia  Dei  non 
denegatur?  Ipsi  illi  Pharaoni  sacrilega 
temeritate  repugnanti ,  cum  quondam 
coelestibusplagisverberaretur,  et  con- 
versus  Moysi  et  fratri  ejus  dixisset : 
Orate  pro  rhe  ad  Dominum ,  quia  peccavi ; 
incontinenti  ab  eo  suspendebatur  ira 
Dei.  Et  tu  jam ,  Novatiane ,  judicas ,  et 
nullam  spem  pacis  ac  misericordige  ha- 
bere  Lapsos  praedicas,  nec  increpanti 
Apostolo  aurem  accomraodas  dicenti : 


Tu  qui  es,  qui  judicas  servum  alienum? 
Domino  suo  stat  aut  cadit.  Stabit  autem, 
potens  est  Deus  stabilire  eum.  Unde  per- 
tinenter  et  necessarie  ex  persona  eo- 
rumdem  lapsorum  increpat  vos  Spiritus 
sanctus ,  dum  dicit :  Noli  gratulari  ini- 
mica  mea  mihi,  quoniam  si  cecidi ,  et 
exurgam  :  et  d  in  tenebris  ambulavero , 
Dominus  lumen  est  mihi.  Jram  Domini 
tolerabo ,  quoniam peccavi illi,usque dum 
justificetcausam  meam,et  faciat  judicium 
et  justitiam,  et  producat  me  ad  lucemm 
Videbo  juslitiam  illius,  et  videbit  me  ini- 
mica  mea,el  cooperiet  se  confusione. 

Oro,  non  legisti  :  Nolite  gloriari,€t 
noUte  loqui  excelsa ,  et  ne  exeat  magnilo- 
quentia  ex  ore  veslro ;  quoniam  erigit  a 
lerra  pauperem ,  a  sterquilino  erigit  ino- 
pem,  et  sedere  eum  facit  cum  potenlibus 
populi?  Non  legisti  :  Quia  Dominus  su- 
perbis  resistit ,  humilibus  autem  dat  gra- 
tiam?  Non  legisti :  Qui  se  exaltat,  humi- 
liabitur?  Nonlegisti :  Quia  Deus  perdidit 
memoriam  superborum ,  et  non  relinquit 
memoriam  humilium  ?  Non  legisti :  Quia 
quojudicio  quis  judicaverit ,  eum  judicari 
necesse  est?  Non  legisti  :  Quia  qui  odit 
fralrem  suum,  in  tenebris  est,  et  in  tene- 
bris  ambulat;  et  non  scit  quo  eat,  quia 
(enebrce  excoicaverunt  oculos  ejus  ?  Unde 
igitur  et  tam  sceleratus,  et  tam  perdi- 
tus,  tam  discordiae  furore  vesanus  el- 
titerit  iste  Novatianus,  invenire  non 
possum;  qui  semper  in  domouna,id 
est,Christi  Ecclesia,  proximorum  de- 
licta  ut  propria  fleverit ;  onera  fratrum , 
sicut  Apostolus  hortatur,  sustinuerit; 
lubricos  in  fide  coelesti  allocutione  cor- 
roboraverit.  At  nunc  ex quo  Cainam  (i) 
illam  haeresim,  quae  non  nisi  tantum 
occidere  gestit,  exercere  coepit;  nec 
sibi  novissime  parcit.Caeterum  si  legis- 
set,  quia  justitia  justi  non  liberabit 
eum  in  die  qua  erraverit ,  et  iuiquitas 
impii  non  nocebitei  ex  qua  die  conver- 
sus  fuerit,  jam  olim  in  cinere  poenite- 
ret ,  ille  qui  semper  poenitentibus  ad- 
versatur;  qui  in  ruina  facilius  aedifica- 


(1)  ■•  Recte  Erasmus  :  Cainam  pro  caninam.  » 
nigaltius.  At  juxta  nos  fallilur  uterque,  et 
Cainara  intelligimus  fratricidam ,  proplei- 
odium  et  livorem  Ca'in  adversus  frai  rem  suuia 
AbeL  {Edit.  Bisunt.) 


.-52 


ADxNOVATlANUM  H.I^RETICUM. 


torum  sfantiura  operalur ,  quam  instruc- 
tione  jacentium  ruinarum;  qui  multos 
<ix  fratribus  nostris  miserrimos  falsis 
tuisadversationibus  perterritos ,  iterum 
fecit  ethnicos,  dicendo  quod  poGniten- 
tia  Lapsorum  sit  vana,  nec  possit  cis 
pfcficere  ad  salutem,  clamante  scrip- 
tura  et  dicente  :  Memenlo  unde  excUlc- 
ris ,  ct  age  poenilenliam;  si  qxio  minus, 
veniam  tibi,  nisi  poenilcnimm  egeris.  Kt 
quidem  ad  septem  Ecclesias  scriljens 
*ingulis  sua  quoque  facinora ,  et  delicta 
iugerens, poenifcwint,  dicebat.  Quibus? 
nisi  illis  scilicet,  quos  prctio  majjno 
•ui  sanguinis  redemerat. 

0  te  impium  sceleslumque,  haeretice 
Kovatiane,  qui  post  tot  et  tanta  in  Ec- 
«lesia,  a  quibusdam  retro  voluntarie 
€ommissa  crimina,  quae  et  tu  ipse  in 
domo  Dei  priusquam  apostata  esse  cog- 
noveras;  et  liaec  posse  aboleri  de  me- 
iiiorta  succedente  bono  utique  docueras , 
•ecundum  fidem  scripturae  dicentis  : 
Quia  si  conversus  fuerit  facinorosus  ab 
omnibus  facinoribus  suis  quce  commisil , 
etjusliliam  fccerit,  vi(a  oelerna  vjVet,  ct 
fioH  morietur  in  facinorc  suo.  (  Delicta 
onim  quae  commisit,  abolebuntur  de 
memoria  succedentibus  bonis  factis. ) 
Ta  hodie  retractas,  an  debeant  lapso- 
rum  curari  vulncra,  qui  nudati  a  dia- 
boloceciderunt,  violcntia  aqua»,  quam 
suo  ore  scrpens  emisit  post  mulierem. 
Sed  quid  dicam?  Ait  Apostolus  :  Laudo 
vos?  in  hoc  non  laudo  :  quia  non  in  me- 
lius,sedin  pejus  venistis.  Vbi  enim  sunl 
cemulationes  ct  dissensiones  in  vohis,  nonne 
carnales  estis,  et  sccundum  hominem  am- 
bulatis  ?  Nec  nos  quidcni  mirari  oportet . 
cur  iste  Novatiaiius  tam  nefanda,  tam 
gravia  in  personam  lapsorum  exercere 
nunc  audeat :  quandocjuidem  babemus 
cxempla  praevaricationis  hujus  praec*>- 
dentia.  Saul  ille  bonus,  praeter  caetera, 
postea  livore  evertitur ,  et  contra  David 
omniaadversa  et  iniiiiicaagere  molitur. 
Judas  ille  intcr  Apostolos  electus,  qui 
eemper  in  domo  Dei  unanimis  et  fidelis ; 
ipse  postmodum  Deum  tradidit. 

Praedixerat  quideni  et  Dominus  mul- 
tos  csse  vcnturos  sub  pellibus  oviuin, 
rapacesIupos.Quisuntistirapaceslupi. 
nisi  sensu  subdolo  conspiranles  ad  ia- 


festandum  gregem  Christi?  sicut  Icgi- 
mus  apud  Zachariampositum  :  Ecceego 
suscito  paslorem  in  terra ,  qui  quod  avcr- 
sum  est ,  non  visitabit ,  et  carncs  e!ec(orum 
manducabit,  et  talos  iilorum  iorquebit. 

Similiter  et  per  Ezechielem  increpat 
hujusmodi  pastores,  scilicet  prapdones 
et  laniones  (  dicam  ut  aestiniavorat  ) 
dicens  :  0  pasiores,  quore  iac  ebibids,  et 
coarjulatumcomedilis ,  el  fortcad  nihilum 
perduxisiis ,  et  infirmum  non  visitastis, 
claudicantem  non  curastis,  el  crranlem 
non  reiocastis,  el  permisistis  populum 
mtum  crrare  intcr  spinas  ct  tribuios? 
Proplerea  hoec  dicit  Dominus  :  Ecce  ego 
vcnium  advcrsus  pastores,  ct  exquiram 
oves  mcas  de  manibus  illorum,  cl  repci- 
lam  eos  ut  non  pascant  oves  meas,  et  noH 
crunt  eis  umplius  oves  meoe  in  devoraiio- 
nem,  et  exquiram  eas  sicut  pastor  gregem 
suum  in  die  qua  fuerit  caligo  et  nebula  : 
sic  exquiram  oves  meas,  et  exquiram  ea$ 
in  omni  loco  quocunque  dispersi  sunt :  et 
quod  perierat ,  requiram  :  et  quod  crra- 
icrat,  rciocabo  :  et  quod  ciaudicaverat , 
curabo :  el  quod  infirmum  est,  custodiam, 
ct  pascam  oves  meas  cumjudicio. 

Quis  ista  loquitur  ?  Utique  ille  qui  re- 
lictis  nonaginta  novem  ovibus,  quaesi- 
vit  illam  quae  de  suo  erraverat  grege , 
sicut  David  dicit :  Erravi  velut  ovis  quoi 
periii;  quam  inventam  Christus  redil 
humero  suo  portans  peccatricem  deli- 
catam;qui  gaudens  et  exultans  vocatis 
amicis  et  domesticis,  ait  :  Congratula- 
itiini  mihi ,  quoniam  invenlacst  ovis  meci 
qu(s  perieral.  Dico  ,  inquit,  vobis ,  quia 
iale  gaudium  ent  in  coelo  super  uno  pec' 
caiore  poeniientiam  agenic.EtsuliiimQens 
ait  :  Aut  quod  mulier  liabens  denarios 
decem,  et  cum  perdiderit  ex  denariia 
unum,  nony\e  accendet  lucernam ,  et  tota 
die  domum  suam  emundat,  qucerens  do~ 
nec  inveniat?  Et  cum  invenerit,  con^ocat 
amicas  et  vicinas,  diccns  :  Congratula- 
mini  mihi,  quoniam  inveni  denarium 
qucm  pcrdideram.  Dicovobis,  quiatale 
gaudium  erit  in  conspectu  angelorum  Dei 
super  uno  peccatore  poenitentiam  agenie* 
E  contrario  autem  non  agentes  facino- 
rum  suorum  poenitentiam ;  quae  eos  ma- 
ncant  ex  ipsius  Doniini  responso  cog- 
noscant.  Legimus  enim  in  Evun^ elio  t 


AD  NOVATIAKU 

fjiiod  Quidam  venerunt  de  Galil(P,is  ad 
Dominum ,  annunciantcs  d  de  eia  quorum 
sanguinem  miscuit  PHatus  cum  sacrificiis 
ipsorum  :  quibus  respondit  Dominus  di- 
eens  :  Putatis  quia  illi  Galiloei  super  ca^- 
ieros  Galilceos  peccatores  fuerant ,  quia 
passi  sunt  talia?  Non.  Dico  enim  vobis, 
nisi  poenitentiam  cgeritis ,  omnes  similiter 
perietis.  Aut  itli  decem  et  octo ,  super  quos 
cccidit  turris  in  Siloa ,  putatis  quia  debi- 
iores  fuerunt  morti  super  omnes  homincs 
qui  habitabant  in  Hierusalem? Non.  Dico 
vohiSi  inquit,  quia  nisi  pcenitentiam  ege- 
rilis,  omnes  similiter  perietis. 

Excitemus  itaque  nos  quantum  pos- 
«umus,  fratres  diiectissimi,  et  abrupto 
inertiae  et  securitatis  somno  ad  obser- 
randa  Domini  pra^cepta  vigilemus.  Quse- 
ramus  tota  mente  quod  perdidimus,  ut 
invenire  possimus  :  Quia  qucerenli ,  ait 
Scriptura,  dahitur,  et  pulsanti  aperietur. 
ilundemus  domum  nostram  munditia 
spirilali,  ut  secreta  quaeque  et  abdita 
pectoris  nostri,  vero  Evangelii  lumine 
radiata,  dicant  :  Tibi  soli  deliqui ,  et  ne- 
quissimum  in  conspeclu  iuo  fcci.  Quia 
mors  peccatorum  mala,  et  apud  inferos 
poenitentia  nulla  :  habentes  in  contem- 
„  plalione  maxime  diem  judicii  et  retri- 
■  Lutlonis  :  et  quod  ab  omnibus  nobis 
■-  credendum,  et  firmiter  est  tenendum, 
P  quia  acceptio  personarum  non  est  apud 
Deum;  cum  praecepitinDeuteronomio, 
non  accipiendam  personam  in  judicio  : 
Non  accipies,  ait,  personam,  nec  secun- 
dum  minimum ,  nec  secundum  maxiinum 
judicahis.  His  similia  et  per  Ezecliielem 
dixit :  Omnes,  inquit,  animce  meoisunt, 
ticut  anima  patris  el  anima  fdii,  Anima 
quoe  peccaveril,  ipsa  morietur.  Hic  erit 
igitur  a  nobis  venerandus,  hic  tenen- 
dus ,  hic  per  plenam  et  dignam  nostram 
^  confessionem  propitiandus,  qui  habet 
P  potestatem  animam  et  corpus  mittendi 
In  gehenna  ignis;  sicut  scriptum  est : 
Ecce  venit  cummultismillibus  nunciorum 
tuorum  facere  judicium  de  omnibus,  et 
perdere  omnes  impios ,  et  arguere  omnem 
carnem  de  omnibus  factis  impiorum  quoe 
fecerunt  impie,  et  de  omnihus  verhisim- 
yiis ,  quoe  de  Deo  locuti  sunt  peccatores. 

His  similia  et  Daniel :  Fidi,  inquit, 
thronum  positum,  et  Fctustus  dierum  se- 


M   H.ERETICUM.  o3  > 

debat  ^uper  eum  ,  et  nestilua  cjus  erat 
tanquam  nix,  et  capilli  capilis  ejus  tan~ 
quam  lana  alha  :  thronus  illius  flamma 
ignis ,  rotoe  illius  ignis  ardens.  Flumen 
igni<{  prodibat  ante  eum ,  miltia  millium 
serviebant  ei  :  et  millia  millium  assisle- 
hnnl  ei.  Ad  judicium  sedit,  et  libri  aperti 
sunt.  Joanncs  autem  raanifestius  et  d« 
die  judicii  et  consummationc   scculi 
declarat ,   dicens  :  Et  cum  apernissel , 
inquit,  sigillum  sextum ,  ecce  terroe  motu^ 
factus  est  magnus ,  et  faclus  est  sol  niger , 
ut  saccus  cilicinus,  et  luna  tota  sanguinea 
facta  cst,  et  stellce  ceciderunt  in  terram , 
quomodo  ficus  a  vento  magno  agitata 
mittit  grossos  suos,  et  coelum  recessit  ut 
liber  cum  involvitur,  et  omnis  mons  et 
insulce  de  locis  suis  motoe  sunt  :  et  reges 
terroe ,  et  maximi  quique ,  et  trihuni,  et 
divites ,  et  fortes ,  et  omnis  servus  et  liher 
ahsconderunt  se  in  speluncis  et  in  cavernit 
montium,  dicentes  montibus  et  petris: 
Cadite  super  nos,  el  abscondile  nos  a 
conspectu  Patris  sedeniis  super  thronum , 
ct  ab  ira  Agni :  quoniam  venit  dies  interi' 
lionis,  et  quis  poterit  stare?  Item  in  ea- 
dem  Apocalypsi  hoc  quoque  Joannes 
dicit  sibi  revelatum  :  Vidi ,  inquit , 
thronum  magnum;  et  candidum  sedentem 
super  €um ,  a  cujus  facie  fugit  coelum  ei 
terra.  el  locus  eorum  inventus  non  est : 
et  vidi  mortuos  magnos ,  et  pusUlos  stan- 
tes  ante  conspectum  throni  Domini,  et 
lihri  aperti  sunt.  Et  alius  liher  apertus  cst 
qui  est  vitce  :  ct  judicati  sunt  singuli  se- 
cundum  ea  quoe  scripta  erant  in  libro  se- 
cundum  opera  ipsorum.  Sed  et  Apostolus 
bonum  consulens,  sic  hortalur  nos,  di- 
cens  :  Ncmo  vos  decipiat  inanibus  verhis; 
propterea  enim  vcnit  ira  Dei  super  filiot 
coutumacia; ;  nolite  esse  participes  coruni. 
Demus  igitur  tolis  viribus  fidei  nos- 
tra\  Deo  laudem,  demus  plenam  con- 
fessionem  :  quandoquidem  super  pne- 
nitentia  nostra  gaudeant  virtutcs  coelo- 
rum  ,  gaudeant  angeli  omnes,  gaudeat 
et  Christus;  qui  nos  denuo  pcccatis 
oneratos,  delictis  obrulos  ,  plena  ct 
clenienlimoderationecessarcafacinoro 
hortatur,  dicens  :  Coywertite  vos ,  et 
redile   ab  impielatibus  vestris  ,  et  nnn 
erunt  vohis  iniquitales  vestrcB  ad  poenam^ 
Projicite  a  vobis  omncs  impietutcs  vedrai 


So4  AD  NOVATIANU 

qua$  fecistis  ad^ersum  me  :  et  facite  vohis 
cor  i\09um  et  spiritiim  vovum.  El  ut  quid 
vos  morti  tradilis,  domus  Israel?  lS'on 
enim  desidero  morfem  peccatoris.  Ego 
nim,  ego  sum ,  qui  deleo  facinora  tua ,  et 
non  commemorahor  te  :  tu  autem  in 
mente  habe ,  et  judicemus.  Dic  tu  facinora 
iua  prius j  ut  juslificeris.  Dam  patet, 
fratres,indulgenti3e  aditus,  Deum  ple- 
nis  satisfactiouibus  deprecemur.  Hu- 
niiliemus  nos,  ut  exaltari  possiraus. 
Acquiescamus  divinaj  exhortationi,  (jua 


M  H^RET1CL'3J. 

evadere  liceat  diera  Domini  et  iram. 
Dicit  enira  sic  :  Respice,  fili ,  nationes 
hominum,  et  scito.  Quis  speravit  in  Do- 
mino ,  et  confusus  est  ?  permansit  in  man- 
datis  illius,  et  dereUctu^  est?  aut  inpoca- 
(^it  eum,  et  despcxit  illum?  quoniam  pius 
et  misericors  Dominus  ,  et  remittens  in 
iempore  trihulationis  peccata ,  omnihus 
inquirentibu^  se  in  veritate.  Ait  ergo  : 
Dic  tu  facinora  tua  prius  ,  ut  justificeris. 
Prae  manu  sit  vobis  oratio  illa  exomo- 
logescos  plena. 


DE  AIEATORIBUS. 


ooo 


DE  ALEATORIBUS. 


(TRACTATUS  PERPEnAU  CYPRIANO  ADSCRIPTUS.) 


MagnA  noLis  abuniversa  fraternitate 
cura  successit  :  maxime  ex  rea  perdi- 
torum  omnium  audacia,  id  est,  aleato- 
rum  quae  animos  ad  nequitiam  in  sc 
illicit,  ut  in  lacum  mortis  mergat.  Lt 
quoniam  nobis  divina  et  paterna  pietas 
Apostolatus  ducatum  contulit,  et  vica- 
riam  Domini  sedem  ccelesti  dignatione 
ornavit,  et  originem  authentici  Apos- 
tolatus,  super  quem  Christus  fundavit 
Ecclesiam  in  superiore  nostro  portamus, 
accepta  simul  potestate  solvendi  ac 
ligandi  et  curatione  peccata  dimittendi : 
salutari  doctrina  admonemur,  ne  cum 
delinquentibus  assidue  ignoscimus,ipsi 
cum  eis  pariter  torqueamur. 

Ideo  sal  terrae  dicimur,  ut  ex  nobis 
omnis  fraternitas  coelesti  sapientia  sa- 
liatur.  Nam  cum  dicat :  Sal  autem  si 
fatuatum  fueritf  nihil  valehit,  nisi  ut 
projiciatur  foras  el  conculcetur  ah  homi- 
nibus;  hoc  veremur  et  timemus,  ne  in 
Ecclesia  securi ,  quod  nobis  sacerdotalis 
dignitas  tradita  est  negligentes,  juxta 
quosdam  fratres  inertes  reperiamur  : 
aut  dum  faisam  communicationem  da- 
mus,  id  quod  cum  honore  de  Dei  dig- 
natione  percepimus  ,  indignante  Do- 
mino  et  exprobrante  amittamus.  Dicit 
enim  scriptura  divina  :  Vce  erit  Pasto- 
ribus.  Quod  si  ipsi  pastores  negligentes 
reperti  fuerint ;  quid  respondebunt 
Domino  pro  pecoribus?  Quid  dicent?  a 
pecoribus  se  esse  vexatos?  non  creditur 
illis :  incredibilis  res  est ,  pastores  pali 
posse  aliquid  a  pecore ;  magis  punien- 
tur  propter  mendacium  suum.  Et  alia 
scriptura  dicit  :  Rectorem  te  petierunt , 
noli  extolli.  Esto  in  iltis  quasi  unus  ex 
ipsis  :  curam  illorum  hahe  et  considera. 
Et  iterum  :  Existimate  saccrdotem  csse 


cuUorem,  et  omnes  esse  apud  eum  delicias, 
granaria  plena ;  et  de  quocunque  desidera- 
veiint pabulo  oves;  eas  saturare.  Nam  ut 
constaret  nos ,  id  est  Episcopos,  pastores 
esse  ovium  spiritalium ,  hoc  est ,  homi- 
num  lidelium  qui  sub  cura  nostra  cou- 
stituti ,  ne  uUum  in  eis  scabiei  vitiuui 
reperiatur;  quo  magis  a  nobis  quotidiijs 
perscrutentur,  ut  medicamine  coelesti 
adhibito,  vellera  eis  florida  crescant^ 
quae  ad  naturam  vestis  salutaris  prolk 
ciant. 

:  In  Evangelio  Dominus  ad  Petrura 
dixit :  Petre ,  inquit,  amas  mef  Et  Pc- 
trus  respondit :  Etiam,  Domine ,  tu  scis 
quoniam  anio  te.  Dixit  :  Pasce  oves 
ineas.  Et  sollicite  mandans  tertio  coii- 
firmavit  dicendo,  Pasce  oves  meas. 

Et  quoniam  Episcopium ,  id  est ,  Spi- 
ritum  sanctum  per  impositionem  raa- 
iius,  cordis  excepimus  hospitio;  coha- 
bitatori  nostro  ne  ullam  molestiara 
proponamus  Apostolus  monet  et  dicit : 
Nolite  contristare  Spirilum  sanctum  qui 
iii  vobis  est ;  et  nolite  extinguere  lumen , 
quod  effulsit  in  vobis.  Quanta  auteni 
Episcopum  bene  agentem  et  saluijriter 
admonentem ,  sine  tribulatione  corpo- 
ris ,  condigna  maneant  Martyria  :  tanta 
et  in  Episcopum  negligentem  nulla  de 
Scripturis  sanctis  documenta  promen- 
tem ,  cumulentur  tormenta.  Apostolus 
nos  excitat  Paulus,  et  condigno  stata 
Kpiscopos  et  procuratorcs  Evangelicae 
doctrinae  ponit  et  dicit  :  Quamdiu  erit 
infans,  procuratores  et  actores  habet;  at 
cum  creverit ,  lioereditatem  suam  expelil. 
Nos  etiam  dispensatores  et  procuratores 
Evangelii  sumus  ;  hoc  quoque  inter 
dispensatores  et  procuratores  quaeritur, 

ut  quis  fidelis  et  justus  inveniatur;  si 

23. 


C.j5 


DE  ALEATORIBUS. 


crgo  apuJ  dispensatores  el  procuratores 
quaeritur,  ut  quis  fidelis  et  justus  inve- 
niatur ,  quid  si  oves  delinquant ,  et  de- 
linquentibus  di>pensatores  ignoscant? 
>"on  ipsi  delinquentium  se  pondere 
onerant?  Aposlolus  Paulus  coininemo- 
rat,  quando  ad  Tiniotheum  docendum 
et  corroborandum  in  fidei  firmitate ,  ne 
quid  Deum  f.illat,  ct  ne  malignum  ora- 
tionibus  justorum  intcrccdat,  providus 
ct  sollicilus  dicit  :  0  Timothee  ftli , 
commendatum  sena  :  noH  spernere  do- 
num  qiiod  in  te  esl  per  impositionem 
tnanuum  seniorum  :  accingere  fortiler,  et 
viriliter  age  ministerium  tuum ,  et  cum 
integritatc  supple  :  esto  ccelcris  lonum 
exemplum  :  nemo  tibi  contradicat ,  nemo 
juventutem  tuam  contemnat  :  peccantem 
coram  muHis  casliga ,  ut  et  ccetcri  metum 
habcant ,  et  ne  communicaveris  yeccatis 
alienis.  Et  itcrum  :  Si  quis  frater  forni- 
carius,  aut  idolorum  cullor,  aut  a^arus, 
aut  raptor  siVe  inju^tus  nominatus  fucrit, 
cum  cjusmodi  quidcm  nec  cibum  capere. 
£t  alio  loco  :  Quicunque  frater  more 
alicnigenarum  vi^if  ^et  admittit  res  simi- 
les  factis  coriim,  dcsine  in  convictu  ejus 
tsse;  quod  nisi  tu  feccris ,  et  tuparticeps 
eris  ejus.  Et  in  doctrinis  Apostolorum  : 
Si  quis  fraler  delinquit  in  Ecclesia,  et 
non  parct  lcgi;  liic  ncc  colligalur ,  doncc 
pixnitentiam  agat ,  el  non  recipiatur ,  ne 
inquinelur  ct  i^npcdiatur  oralio  vestra, 
Et  Aposlolus  eti.un  iterum  dicit  :  £xj- 
mile  itialos  e  incdio  veslri, 

Quod  si  multorum  testiura  varla  et 
consonanti  monitione   docemur,   cum 


tum  ,  error,  ct  si  qua  sunt  similia  quai 
his  congruunt;  ex  quibus  est  ale£  ta- 
bula. 

Praeest  dial)oli  laqueus  manifestus, 
venenum  portans  letale  serpentis,  et 
inductio  corrumpens;  quae  cum  videtur 
niliil  esse,  magna  amplcxu  operitur 
deletio.  Quid  illud  est,  quaeso,  Fideles, 
ut  nianus  quae  jam  ab  injuriis  humanis 
expiata  est,  et  ad  sacrificium  Domini- 
cum  admissa ,  et  quod  ad  salutem  totius 
hominis  perlinet,  dignatioue  suscipit ; 
((uae  ad  laudem  Domini  in  oraculo  ex- 
suigit;quse  signum  crucis,  per  quoJ 
(ueniur,  frontibus  imprimit;  ipsa  qus 
divina  sacramenta  consumraat ,  quiJ 
fst ,  inquam  ,  ut  iterum  laqueis  diaboli , 
unde  exuta  est,  implicetur  et  per  ipsa 
damnetur?  Aleatrices  manus,  libidinosa 
studio  consueverunt,  id  est  aleae  tabulae, 
quod  est  diaboli  venabulum  et  delicti 
vulnus  insanabile.  Alcae  tabulara  dico, 
ubi  diabolus  praesto  est,  ad  capiendum 
«ummissus,  et  cum  ccpperit  de  captivo 
triumphum,  perfidia,  falsa  testimonix 
Tabulam  aleae  dico,ubi  dementia,et 
furia,  et  venale  perjurium,  imperium 
et  colloquium  serpentinum.  Illic  rabiosa 
amicitia,  illic  atrocissimi  sceleris  fra- 
fernitas  discordans,  illic  convicia  et 
judacia  saeva,  et  mcns  insana,  et  fera 
mpatientia.  Aleae  tabulam  dico;  ubi 
possessionum  amissio,  et  pecuniarum 
iiiLrentium  perditio ,  monstrum,  et  de- 
iiiunstrans  litigiosum  ,  furax  dementia. 

0  aleatorum  noxia,  sedenlaria,  et 
pigra  nequitia  !  0  manus  crudeles,  et 


delinquentibus  fratribuscibo  nequidem   ad  periculum  sui  armatae,  quae  bona 


Tesci ;  quanto  ma^is  debeat  ct  ab  sacri- 
ficio  Christi  arceri  ?  Quam  magna  ct 
iarga  pietas  Dei  filii,  quod  in  futunmi 
praescius  nobis  consulat  :  ne  quis  inter 
Iratres  incautus  denuo  laqueis  diaboli 
capiatur?  Sollicitos  esse  jussit  et  provj- 
dos  atque  eruditos;  quoniam  hostis  ilic 
aiitiquus  circuit,  pulsans  Dei  servos. 
non  uno  genore  tentans.  .^lultae  eniin 
sunt  tentationes  cjus  quorum  primordia 
$unt  :  idololatria,  mocchiae,  furta  ,  ra- 
pinai,  avaritia,  fraus  ,  ebrictas,  impa- 
tienlia,  adulterium,  homicidium,  zelus. 
perlidia  ,  falsa  testimonia  ,  eloquiuiii 


paterna  et  opcs  avorum  sudore  quacsitat 
ignominioso  studio  dilapidant  :  manus 
trux,  noxia  et  insomnis  nocte  diequc 
continuis  instruinentorum  suorum  ar- 
migera  :  quae  peccando  seipsam  damna- 
vit,  et  post  peccata  nou  desinit  ire. 
0  nequam  manus,  in  perniciem  Domini 
sui  armata,  quae  sordissimi  aeris  totam 
substantiam  perdit;  et  cuin  tot  cssent 
augendae  rei  familiaris  et  maltaruin 
abundantiaj  opum  ,  modo  inops  ct  pau- 
pcr  est.  Alea  est ,  quain  lex  odit  :  alca 
c>t,  quam  sequitur  crimen  ignobile : 
ubi  manifcstatentalio,etpocnaocculta. 


rjlbum,  invidia,  exlollentia,  maledic-l  Alca  cst  alveus  mali ,  ct  supplantalio 


DE  ALEATORIBUS. 


557 


Piriici,  quae  ncc  lucruin  confert,  sed 
tolum  consumil.  Hinc  deinde  pauperes 
fjunt,  hinc  opes  suas  perdunt,  hinc  jam 
(Uiisumtis  omnihus  rehus  suis,  mutuis 
j»<'cuniis  se  obruunt  :  hinc  patrirao- 
niuiu ,  sine  ulla  fori  calumnia  amittunt. 
<,>ualis  est  lis,  ut  quos  nenio  persequi- 
Uir,  seipsos  per  iuvidiara  persequan- 
tur?ut  paternas  suas  haereditates  suh 
ossorum  multiformi  numero  disper- 
gant? 

Est  et  quando  ipsi  aleatores  cum  pro- 
slitutismulierihuspenesaucloremsuum 
nocturnas  vigiiias  clausis  forihus  cele- 
hrant  :  armantur  adversus  se  miseri , 
spiritu  diaholi  repleti :  et  iiiic  duplex 
aut  geminum  crimcn  admittunt.  Hic 
concrepat  aleae  sonus,  illic  silentio  ope- 
ratur  incestus  :  hic  slne  ullo  dignitatis 
suae  respectu,  sine  ulla  excusatione , 
pestifero  studio  cedere  honis  suis  cogi- 
tur;  illicsecreto  mortale  venenum  hi- 
hitur.  Unde  hajc  sacrilega  meditatio, 
imde  hoc  crimen,  auctorum  testimonio 
comprohamus?  Cum  enim  quidam  stu- 
dio  litterarura  hene  eruditus,  multum 
meditando  hoc  malum  et  tam  pernicio- 
sum  studium  adinvenit,  instinctu  solius 
Zahuli ,  qui  eum  artihus  suis  repleve- 
rat ;  hanc  ergo  autem  ostendit ,  quara 
et  colendam  sculpturis  cum  sua  ima- 
gine  fahricavit.  Statuit  itaque  imagi- 
uem  suam  cura  nominis  sui  suhscrip- 
tione ,  suggerente  sihi  amico ,  qui  ut 
hanc  artera  excogitaret  in  pectore  suh- 
jecit.  Sic  ergo  se  in  imagino  speciosa 
demonstrans ,  alto  quodam  loco  condi- 
dit ;  et  in  sinus  suos  hanc  alese  tahulam 
gestans ,  ut  quasi  ipse  lusor  et  adin- 
ventor  hujus  malitiae  appareret,  cujus 
liomen  a  Dei  servis  nominari  non  dehe- 
let  (sic  enim  in  nomine  turpis  est, 
quoraodo  in  factis  iniquus)  et  qjiisque 
Dei  servus  aleae  fahulam  amplectitur , 
auctoris  nomine   vocaretur.  llle  enim 


cum  se  in  statunculis  et  siraulacris  for-  sihi  noceat ,  quando  se  aleae  auctorat 


maret,  aliud  crimen  adinvenit,  quo  se 
ah  imitatorihus  suis  colendum ,  et  sihi 
sacrificandura  instituit;  ita  ut  qui  vel- 
let  studio  ejus  adhaerere ,  non  ante  ma- 
num  in  tahulam  porrigeret,  nisi  auctori 
hujus  prius  sacrificasset.  Inde  factura 
est  j  ut  oliin  qui  homo  f ucrat ,  et  faci- 


noris  admissionis  adulter,  post  mor- 
tem ,  a  profanis  et  erranlihus  suh  licti- 
tio  nominc  Dei ,  talis  coli  meruerit. 

Aleae  tahula  qui  ludit,  et  maleticia 
nosse  dehet ,  quod  a  Dei  servis  longe 
sit,  sciens  quoniam  foris  malelicus  et 
venenarius,  et  iterum  in  judicii  diem 
iu  igne  rotante  torquehitur.  Aleae  tabula 
qui  ludit,  prius  auctori  ejus  sacrificare 
dehet;  quod  Christianis  uon  licet  di- 
cente  Domino  :  Sacrificans  diis  eradicc^ 
bilury  nisi  Deo  soli;  et  iterura  :  NoliU 
saciificare  diis  alienis ,  ne  incitelis  me  in 
operibus  manuum  vestrarum  ad  disper- 
dendum  vos.  Christianus  qui  es  et  aleas 
tahula  ludis,  licet  non  sacrifices,  lege 
hujus  facinoris  particeps  es.  £t  utique 
Dominus  occurrit  et  dicit  :  Exi  de  ea 
populus  meus,  ne  sis  particeps  deliciorum 
ejus,  Et  iterura  :  Discedile ,  discedite  indt, 
exile  de  medio  ejus  quiporlalis  vasa  Do- 
miniyet  immundum  ne  tetigeritis.  Chris- 
tianus  quicunque  es  et  alea  ludis ,  hoc 
primo  in  Icco  credere  dehes,  quia  noa 
Christianum,  sedEthnicura  tihi  nomen 
est;  et  illud  quod  adsacrificium  Domi- 
num  pertinet,  in  vacuum  sumis.  Sic 
enira  dicit :  Omnis  immundus  non  tanget 
sacrificium  sancti.  Dicit  enim  scriptura  : 
Omnis  vir  manducans  carnem  sacrificii, 
et  immunditia  ejus  super  ipsum  :  pereut 
aniina  illa  de  populo  meo. 

Aleator  quicunque  es,  Christianum 
te  dicis;  quod  non  es,  eo  quod  seculo 
particeps  es  :  nec  amicus  Christi  potes 
esse,  qui  cum  inimico  Christi  tenes 
amicitiam.  Certe  qualis  dementia  alea- 
torum  fidelium,  uhi  insaniunt,  et  fu- 
racissimis  vocihus  pejerant;  et  deorbati 
Zahuli  caligine,  invicem  sihi  manus 
inferunt,  maledicunt,  se  devovent, 
parentum  originera  turhis  praesentihus 
dehonorant.  Sonat  puhlice  aleae  strepi- 
tus,  festinant  ad  necera  haereditatis 
sua)  manus  :  nec  intelligit  miser,  quid 


Et  qui  jam  sa^pius  vincitur,  rursus  ad 
nocentius  studium,  Zabulo  suadente, 
aniraatur.  0  ars  infcsta  studentibus,  et 
stuprura  libidinosura ,  quod  non  divi- 
tias  sed  nuditateni  etinopiam  praestat! 
manus  carnifex,  manus  noxia,  quae  nec 
post  lucra  desinit,  sed  adhuc  post  daiiina 


.-38 


DE  ALEATORIBUS. 


ludit!  Cbristianns  qui  alea  ludit,  ad  sa- 
crificium  Zabuli ,  iramolantibus  penes 
auctorem,  raanus  polluit.  Et  idcirco 
Dominus  ad  hoc  indignari  dicit :  IVolife, 
inquit,  exlendere  manus  vestras  injusfe , 
ne  exacerbetis  me,  et  non  sinam  vos  diu 
permanere  super  terram,  Et  iterum  : 
Jbstinete  manus  vestras  ab  injusto,  et  ne 


tuas  sordidisslmo  aerc  admittis  ?  quid  tc 
laqueis  secularibus  involvis,  ut  de  se- 
culo  judiceris?  quid  inimicum  tuura 
favoribus  laudando,  delinquis ;  cum 
quo  necesse  est  puniaris?  Esto  potius, 
non  aleator,sed  Christianus  :  pecuniam 
tuara  adsidente  Christo,  spectantibus 
angelis,   et   martyribus  praesentibus , 


feceritis  quicquam    mali.  Et  Apostolus  :  super  mensam  Dorainicam  sparge  :  pa- 


beatissimus  Paulus  similiter  dicit  :  Ti- 
dete  fratres,  ne  obfiguremini  huic  seculo, 
H  pompis  et  deliciis  ct  voluptatibus  ejus; 
sed  continete  vos  ab  omni  injustitia. ISam 
qui  delinquit  in  Deum ,  nuUa  fit  excusa' 
tio  ,  nec  indulgenlia  uUa,  et  nemini  venia 
datur.  In  Evangelio  Dominus  dicit  :  Si 
quis,  inquit ,  dixerit  blasphemias  in 
FiUum  hominis,  dimittetur  illi :  at  is  qui 
peccaverit  in  Spiritum  sanclum,  non  di- 
mitteturilU,  nec  hic,  ncc  in  futuro  se~ 
cuh.  Et  iterum  propheta  dicit  :  Si  de- 
lifiquendo  peccel  vir  adversus  virum , 
nrabitur  pro  eo  ad  Dominum  :  Si  aulem 
m  Deum  pecca^^erif ,  quis  orabit  pro  eo? 
Et  beatus  Apostolus  Paulus  procurafor 
vicarius  Christi ,  Ecclesiasticam  curara 
agens,  ponit  et  dicit  :  Vos  estis  iem^ 
plum  Dei,  et  in  vobis  Christus  habitat; 
ri  quis  temphim  Dei  violaverit ,  perdet 
iUum  Deus.  Iterum  Dominus  in  Evan- 


trimoniura  tuura ,  quod  forsitan  saevo 
studio  perditurus  eras,  pauperibus  di- 
vide  :  divitias  tuas  Christo  vincenti 
committe  :  servus  cum  Doraino  tuo  vo- 
care  ,  studio  deiflco  obsequere ,  artem 
Doraini  imitare,  quae  non  perdit  sed 
potius  acquirit.  Desine  ab  illis  tuis  fa- 
racissimis  moribus,  cohibe  praecipitem 
nequitiam  tuam;  sit  tibi  cum  pauperi- 
bus  quotidianis  lusus,  sit  tibi  cum  yi- 
duis  frequens  operatio  ;  censum  et  ad- 
paratus  tuos  oranes  ad  studium  Ecclesiae 
distrahe  :  aurum  tuum  ,  etargentum  , 
et  pccunias  tuas  in  thesauris  coelcsti- 
bus  repone ;  fnndos  et  villas  tuas,  justa 
operatione  ad  paradisum  remove  :  ut 
peccata  donentur  tibi ,  eleemosynis  et 
orationibuscontinuis  incumbe.Alea  nc 
luseris ;  ubi  lusus  nocivus  est  et  crimen 
mortale;  ubi  dementia  sine  considera- 
lione;  ubi  nulla  veritas,  sed  raenda- 


gelio  suo  negat  peccatores,  et  expro-;  ciorum  mandra.  Abscide  inde  manum 


hrat  dicens  :  Recedile  a  me  omnes  qui 
operamini  injustifiam;  nunquam  vos coy- 
nilos  /ia6ui7.Et  Joannes  Apostolusdicit: 
Omnis  qui  peccat ,  non  est  de  Deo,  sed  de 
diabolo  est;  et  scitis,  quoniam  ideo 
venturus  est  filius  Dei,  ut  perdat  filios 
diaboii. 

Si  quis  aleator  Christianus  es,  tuus 
ct  hajreditatis  tuai  inimicus  es.  Quicun- 
que  es,  desine  ab  illa  dementia  miser. 
Qnid  te  in  laqueum  mortis  cum  diabolo 
ultra  prrecipitas?  quid  opcs  ot  divitias 


tuam.et  avertc  inde  cor  tuum:  extrahc 
caliginem  inimici  ab  oculis  tuis,  et 
purifica  manum  tuam  a  sacrificiis  Za- 
buli  :  abigo  abs  te  furaces  mores,  esto 
patiens  et  Christianus,  esto  tibi  et  vitae 
tua?  in  operationibus  justus  et  provi- 
dus.  Fuge  diabolura  persequentem ,  et 
fuge  aleam  inimicam  rerum  luarum  : 
^ludium  sit  tibi  sapicntiss,  Evangelit 
monitis  erudire:puras  raanus  adChris- 
tum  extende,  ut  promercri  Dominum 
possis.  Aleam  noli  respiccrc ;  Araen. 


DE  MONTIBUS  SINA  ET  SION. 


539 


DE  MONTIBUS  SINA  ET  SION. 


{TRACTATUS  IGNOTJ  AUCTORIS ^  ADVEDSUS  JUDJEOS.) 


Probatio  Capitolorum  quae  in  Scrip- ; 
turis  deificis  continentur,  quae  in  ve- 
teri  Testamento  figuraliter  scripta  sunt, 
per  novum  Testamentum  spiritalitcr 
intelligenda  sunt ,  quse  per  Cliristum 
in  veritate  adirapleta  sunt.  Nobis  enim 
per  Jesum  Christura  spiritalis  intellec- 
tus  datus  est,  ipso  Jesu  dicente  :Vohis 
quidem  datum  est  intclligere  sacramenta 
Deij  aliis  autem  in  similitudinibus.  Inve- 
nimus  in  Evangelio  cata  Joannem  scrip- 
tum  :  Lex  per  Moyscn  data  cst,  gratia  et 
veritas  per  Jesum  Christum  facta  est. 
Quae  lex  Moysi  in  monte  Sina  data  est. 
Verum  iterum  invenimus  scriptum  :  De 
Sion  enim  exiet  lex,  et  vcrbum  Domini 
ab  Hierusalem.  Quditeims  hoc  intelligerc 
debemus  ?  utrura  Sina  raons ,  ubi  a  Deo 
Moysi  lex  data  est ,  et  Sion  mons  unde 
lex  exivit,  unura  sint;  an  vero  alter 
sit  Sina  mons,  et  aller  sit  Sion  mons? 
Invenimus  enim  haec  nomina  duorum 
raontium  esse  liebraica ;  verum  laiiua 
interpretatio  norainum  differentium 
ab  invicem ,  ostendit  aliud  esse  Sina 
montem ,  et  aliud  raontem  Sion. 

Haec  est  interpretatio  de  hebraica 
lingua  in  latinam.  Sina  mons  interpre- 
latur,  tentatio  aeterna  et  odium  :  aeque 
ct  Sion  interpretatur,  tentatio  exacer- 
l)ationis  et  speculatio.  Vides  ergo  in 
hebraica  interpretatione  non  sibi  sirai- 
lare,  sed  neque  esse  unum  montera, 
scd  potius  duos  invicera  a  se  differentes 
gratia  et  honore.  Prajterea  cura  dicat 
David  proplieta  in  Psalmo  :  Ego  autem 
constituius  sum  rex  ub  eo  super  Sion 
')nontem  sanctum  ejus ,  annuncians  impe- 
rium  ejus  :  ecce  quatenus  montem  Sion 
sanctum  designat.  Unde  manifestum  est 
inontem  Sion  coelestem  esse  et  spirita- 
lcm ,  et  montera  Sina  esse  terrenum. 


Nihil  enim  potest,quod  in  terra  csl, 
esse  sanctum ;  cura  totus  mundus  malu 
facta  habeat ,  et  a  diabolo  sit  macula- 
tus ,  dicente  Jesu :  Odit  me  seculum,  et 
ego  odi  illud  :  quia  facta  illius  sunt  mala, 
Ex  qua  re  quidquid  est  in  hoc  seculo 
terreno ,  sanctum  esse  non  potest. 

Sion  autem  montem  ex  prophetico 
dicto  constat  esse  sanctum  ct  spirita- 
lcm;  in  quo  monte  Spiritus  sanctus 
filius  Dei  rex  constitutus  est,  annun- 
cians  voluntatera  et  iniperium  Dei  pa- 
Uis sui :  et Sina  montera  terrenura esse 
in  arida  terra  constitutum,  qui  cst  in 
Syria  Palajstina  ,  ubi  est  terra  Judaea , 
ubi  est  et  civitas  illa  interfectrix  pro- 
phetarum  :  ante  cujus  portam  Christus 
Judaeis  crucifixus  est  in  horto  :  quae 
civitas  dicitur  Hierusalem  per  Esaiam 
prophetam  ,  spiritaliter  vero  execrata 
et  derelicta.  Nec  iramerito.  Quia  et  Deus 
ex  eodem  monte  Sina  terreno,  per 
Moysen  adhuc  in  carne  terrena  primi 
hominis  positum,  populo  Judaeorum 
terreno  et  carnali  legem  a  Deo  accepit 
iilis  tradendam,  digitis  sacris  scriptam 
in  duabus  tabulis  lapideis(licet  digiti* 
sacrls ,  tamen  digitis  in  figura  carnis) , 
quasi  populo  carnaliet  durissimo:  sicut 
fuerunt  tabulae  lapideae  durissimae,  in 
quibus  tabulis  legem  acceperunt.  Ideo 
in  duabus ,  quia  significaret  unitatem 
populi  dividi  in  duas  partes ,  partem 
qua)  salvatur,  et  partem  incredulam 
quae  perit ;  dicente  Angelo  ad  Rebeccam 
uxorem  Isaac  :  Ducc  gentes  in  utero  luo 
sunt ,  et  duo  populi  de  venlre  tuo  dividen- 
iur,  et  populus  populum  superabit,  ct 
major  serviet  minori.  Rebecca  vero  figu- 
ram  portabat  Ecclesiae,  sicut  Isaac  vir 
ejus  typum  in  se  portabat  Christi.  Ergo 
cujn  dicit,  duce  gentes  in  utcro  iuo  sunt : 


ZGO  DE  MONTIBUS 

rpiia  et  de  gentibus  duas  partes  futuras 
designabat,  partem  idololatrara  perdi- 
tam,  et  partem  credulam  viventem  per 
lidem  ;  hanc  unam  partem  gentium  de- 
dgnat  inutero  Ecclesiae  permanere  in 
jenerationera  aeternara  in  figura  Re- 
beccae;  et  partera  populi  infidelium 
Judaeorura  a  ventre  tunc  Rebeccae  di- 
Tidi,  et  separari  a  nativitate  Ecclesiae. 
Ilacc  fuit  praefiguratio  in  Genesi  per 
angeiuraj  spiritaliter  annunciata.  Ilaet 
vero  nomina  montium  talem  habent 
interpretationera  in  lingua  latina,  ut 
(lemonstret  vcritatera ,  qui  sint  hi  duo 
raontes  Sina  vel  Sion  :  quod  quidem 
post  paululura  dicturi  sumus.  Ita  enira 
Jianc  veritalis  interpretationera  proba- 
viraus  ,  de  principio  generis  humani 
venientem.  Ita  ab  initio  raundiet  dein- 
ceps  omnes  homines  nascentes,  de 
tempore  ct  facto  noraina  a  parentibus 
»uis  accipicbant  (non  quidem  ex  se  , 
»cd  a  Deo  raente  impellebantur ;  qui 
antequara  fiant,  praescius  est  futuro- 
rum)  ut  quales  post  crementum  aetatis 
suae  futuri  essent,  posteriori  tempore 
vcrbis  et  norainibus  Hebraicis  designa- 
relur;  et  quid  singulis  futurum  csset , 
iuterprctatio  nominum  designaret  vcri- 
tatem;  sicuti  tunc  temporis  in  Patriar- 
cliis  completum  cst,  secundum  primi 
hominis  carnem  de  terrae  limo  esse. 

Ex  ipso  protoplasto  probamus  veri- 
tatem.  Nomcn  accepit  a  Deo  Adain. 
Hebraicum.  Adam  in  latino  interpretatur 
lerra  caro  facta ,  co  quod  ex  quatuor 
cardinibus  orbis  terrarura  pugno  com- 
prchendit,  sicut  scriptura  est  :  Palmo 
'mcnsus  sxim  coehim,  et  j)ii(jno  compre- 
hendi  terram ,  et  finxi  hominem  ex  omyii 
limo  teircp  :  Ad  imaginem  Dei  feci  illum. 
Oportuit  illum  ex  his  quatuor  cardiiii- 
Lus  orbis  terrae  nomen  in  se  porlare 
Adam.  Invenimus  in  Scripturis,  per 
singulos  cardincs  orbis  terrac  csse  :> 
eonditore  mundi  quatuor  stellas  consti- 
tutasinsinguliscardinibus.Prima  stella 
orientalis  dicitur  AvaTo).vi ,  secunda  oc- 
eidentalis  Auut; ,  tcrtia  stella  aquilonis 
ApxTo; ,  quarta  stella  raeridiana  dicitur 
Kian^^piy..  Ex  norainibus  stcUarum  nu- 
niero  quatuor  de  singulis  stcllarum  no- 
lainibus  toUe  siDgulas  littcras  princi- 


SINA  ET  SION. 

pales,  de  stella  Anatole,  A,  de  stella 
Dysis,  D,  de  stella  Arctos,  A,  destella 
Mesembria,  M;  in  his  quatuor  litteris 
cardinalibus  habes  noraen  ADAM.  Nam 
et  in  nuraero  certo  per  quatuor  literas 
Graecas  nomen  designatur  iiJaa;  ita:  a 
/^tx ,  id  est,  unum ;  <5  TE^sapa,  id  est,  qua- 
tuor  ;  a  /xia,  id  est,  unum;  /ATtsffapaxovra, 
idest,  quadragiuta.  Fac  et  invenies  nu- 
merura  quadragenarium  senariura.  Hic 
nuraerus  quadragenarius  passionem  car- 
nis  Adae  designat,  quam  carnem  in  so 
figuralem  Christus  portavit,  et  eam  iu 
ligno  suspendit.  Quae  caro  a  Deo  patrc 
JcsuYOcitataest  Spiritussanctus,  quidc 
coelo  descenditjChristus,  id  est,  unctus 
Dei  vivi  a  Deo  vocatus  est;  spiritus 
carni  raixtus,  Jesus  Christus.  Hic  ergo 
numerus  quadragenarius  passionem  de- 
clarat,  eo  quod  sexto  millesirao  anno» 
hora  sexta  passus  :  a  mortuis  resur- 
gens  quadragesima  die  in  coelos  ascen- 
dit :  vel  quia  Salomon  quadraginta  sex 
anuis  templum  Deo  fabricaverit.  In 
cujus  terapll  similitudinem  Jesus  ca^* 
nem  suara  esse  dixit,dicensPharisaeis: 
Deslruile  fanum  islud,  et  ego  in  tribus 
dicbus  excitabo  Hlud.  Et  Pharisaei  dic©- 
bant  :  Quadraginta  sex  annis  (Bdificatum 
est  fanum  istud ,  ct  hic  in  tribus  diebut 
excilabit  illiid  ?  Dicebat  autem  Jesus 
fanura  de  corpore  suo. 

Deinde  Abel  filius  Adae  noraen  acce- 
pit  hebraicura,  designans  fratris  inter- 
foctionera  et  parentura  luctura.  Item 
Enoch  ,  qui  ante  diluviura  Deo  justus 
complacuit,  et  ideo  de  isto  mundo  ia 
carnis  suae  nativitate  vivus  translatus 
est  in  loco,  ubi  Deus  scit;  ex  quo  loco 
in  consummatione  mundi  innovari  haf 
bet  in  hoc  mundo,unde  etiam  transla- 
tus  est  ad  confundendura  et  revincen- 
dura  antichristum.  A  quo  interfecti 
martyria  sua  complebunt ,  vivenles  ia 
aetcrnum  in  saecula  saeculorura.  Et  ideo 
Enoch  interpretatur  innovatus.  Deindo 
Job  justus,qui  ante  dieni  judiciimeruit 
voce  Judicis  laudari ,  et  ideo  diabolo 
devicto  et  superato,  Job  interpretatur , 
carissimus  Dci  (1).  Mque  et  Abraham  iu 


(1)  Alia  est  noininis  Job  interpret.itio ,  et  hiec 
ipsiiis  auctoris  sysleniati  magii  conjruen*, 
icillcel  dtfUni  sire  ejulcuu. 


DE  MONTIBUS 
sua  nalivitate  a  pareiitibus  suis  Abram 
vocatiis  est;  tentatus  vero  a  Deo  lidelis 
inveiilus  est,  et  a  Deo  benedictus  pater 
mullarum  geutium  constitutus  est,  et 
ideo  immutato  a  Deo  nomine  Abraham 
vocalusest,  interpretatur,  pater  mul- 
torum  populorum. 

Ecce  intorim  dc  mullis  probationibus 
pauca  diximus,ut  ad  duorum  montium 
nominura  pervenientes ,  interprela- 
tiones  corum  montium  nominum  pro- 
l)cmus,  qualiter  designata  sunt  ad  nos- 
traminstructionem  ;  utex  hac  interpre- 
talione  nominum,  intelligamus  mon- 
tcm  Sina  esse  terrenum ,  et  ttiontf^m 
Sion  esse  coelestem.  Spiritaliter  inter- 
prctatum  Sina,  tentatio  aiterna  et 
odium;  et  mons  Sion,  tintatio  exacer- 
Lationis  et  speculatio.  Ila  intelligitur 
cum  diciturmons  Sina,tentatio  aterna 
ct  odium,  eo  quod  ex  eo  monte  Moyses 
legem  acceperit  populo  durissimo  et 
contumaci.  Per  quam  legem  tentati  a 
Deo  aiterno,  invenli  sunt  non  posse 
eandem  legem  sustinere  in  perpetuum, 
exinde  Deo  in  odium  conversi  sunt. 
Ideo  in  nomine  montis  Sina,  unde  le- 
gem  acceperant,  interpretatio  nominis 
designavit  populum  lentatum  a  Deo , 
et  in  odium  ailernum  esse  conversos  : 
ideo  dicitur  Sina ,  tenlalio  ffiterna  et 
odium.  Invenimus  enim  in  Scripturis 
cos  esse  a  Deo  tcntatos.  Ita  positum 
dicentc  Domino  ad  Moy&en  :  Exeal  po- 
pidus  is(e,  et  colligal  sibi  diurnum  in 
diem,  et  teniabo  eos  an  possint  legem 
meam  suslinere  annon;  et  tentati  a  Deo 
pcr  lcgem ,  inventi  sunt  ab  ea  lege 
iilicni.  Exinde  Deo  in  odium  ajternum 
conversi  sunt,  et  completa  est  inter- 
pretatioSina.JIanifestatveroet3Ioyses, 
per  quem  eos  Deus  per  legera  tenla- 
vit.  In  lalino  interpretatur  simililer 
Woyses,  tcjitatio  Dei  et  inventio,  pcr 
quera  tentati  a  Deo  inventi  sunt  alieni 
a  lcgis  observatione,  ideo  in  aeternuni 
Deo  in  odium  conversi  sunt.  Hoc  odium 
in  ipso  gencre  Juda^orum  scriptum  in- 
venimus,  dicente  Isaac  de  duobus  suia 
liliis  Esau  majore  ,  et  Jacob  minore  j 
Jacob  dilexi,  Esaxi  autem  odio  Jiubui  : 
Esau  yero  major  pilosus  fuit  totus,  in- 
quit,  quasi  corium  pilosum,  in  figura 


SINAETSION.  oGl 

[  populi  majorls,  in  implctafc  deliclO' 
rum  suorum  constituti.  tt  Jacob  fuit 
lenis  ct  minor,  in  figura  populi  novel- 
lioris,  qui  ex  dicti  audientia  per  cre- 
dulitatis  fidem  ex  aspredine  sa;culi  iu 
lenitatem  conversus  cst  ad  Christum 
Deum,  et  Dei  Filium. 

Ecce  prohavimus  pcr  Scripturarum 

fidem  populum  majorem  et  vetustio- 

rem  esse  Deo  in  odium  convcrsum  se- 

cundum  interpretalionem  jnontis  Sina 

dicentis,  tenlatio   ailerna  et   odiiim. 

/Eque  Sion    mons    ita   intcrpretatur , 

tentatio  exacerbationis  et  specukitio. 

Ila^c  vcro  interpretatio  latina  ,   liyni 

sacri  passionem  designat,  dice.-itc  Sa- 

lomone   de  ipsa  passione  Dominica  : 

Conliimclia  et  iormento  interrogemus  il~ 

luinyutsciamusre^erentiam  illius  etpro- 

be7nus  patientiam  ipsius ,  et  tentcmus  qucs 

ewnlura  sunt  illi.  Si  enim  vere  FiliusDei 

est ,  suscipiel  iHum ,  et  Uberabit  euni  da 

inanibus  contrariorum ;  morle  turpisdma 

condemnemus  illum.  Jlcec   cogitaverunt 

et  erraverunt ;  exccecavit  illos   midilia 

I  ipsorum  ,   et   non  intellexerunt    sacra- 

Inienta  Dei.    Eccc  tentitores    Juda30s„ 

I  Item  scriptum  est :  El  tentaverunt  Deiini 

in  loco  inaquoso.  Speculum  vero  aUitii- 

i  (linem  lignidecIarat,dicenteSaIomone: 

i  l^usuerunt  me  velut  custodiam  pomarii, 

i  00  quod  inhorto  in  ligno  confixus  intcr 

jduos  latrones  pepcndit  :  ct  de  altitu- 

[  dine  ligni  ambos  speculatur  in  figura 

!  duorum  populorum  malefactorum ;  Gen- 

I  tes  in  seculi  mala  facta  jacentes,  et  Ju- 

ida^os  interfectores    prophefarujn.  Hic 

sunt  duo  populi  malefactores  ,  quoruni 

'.  figuram  in  se  portabant  duo  latrunes  . 

i  jnter  quos   pependit    innocens.  Unus 

!  blasphemabat,  alius  vero  confessus  est, 

!  quia  innocens  injuriam  patiebatur.  Je- 

'  sus  autem  ambos  speculabatur  de  ligno 

j  speculatorio,  blasphemum  et  confesso- 

rem;  confessorera  salvavit,  et  blasplie- 

mura  perdidit,  sicuti  de  duobus  populis 

fecit. 

Persecutores  derelicti,  qui  in  seternaj 
mortis  sententia  sibi  non  crediderint, 
si  sic  de  saeculo  exicrint,  pericnt.  Gcntes 
vero  ad  se  convcrsoe  fidcm  sibi  haben- 
tes,  quia  Filius  Dei  cst ;  salvalaj  vide- 
bunt  in  a?tcnia  SjQculasocculorum  inipc- 


saz 


DE  MONTIBUS 


latorem  et  regem  suum.  Verum  in  ipsa 
passlone  pendens  in  ligno ,  duas  partes 
populi  prospiciens  speculabatur ,  de 
alto  ligno.  Pars  populi ,  qui  viderant 
virtutes  ejus  mirabiles  et  deificas,  pa- 
tientem  illum  injurias  dolentes  plora- 
bant  :  alii  vero  Judaei  irridentes,  de 
arundine  caput  ejus  quassabant ,  blas- 
phemantes  et  dicenles  :  Ave ,  rex  Ju- 
dceonim ,  ubi  est  palcr  tuus  ?  veniat  et 
liberet  te  de  cruce.  Exinde  exacerbatus 
Pater  fecit  coelum  patefieri,  et  tonitrua 
factasunt,  et  tenebrae  insustinibiles ; 
terra  commota,  patefacta  sunt  sepul- 
cra,  et  corpora  sua  ejecerunt,  et  foras 
a  se  miserunt;  velum  templi  scissum 
est;  et  a  tanto  fragore  coeii  et  terrae 
motu,  omnes  qui  stabant  ante  lignuni , 
alii  dolentes,  alii  vero  blasphemantes 
et  illudentes,  prcstrati  in  faciem  jacue- 
runt,  trementes  tanquam  mortui.Tunc 
Judaei  intellexermit  se  offendisse  Deum, 
et  in  luctum  conversi  sunt ;  ct  fuit  exa- 
corliatio.  Eo  enim  tempore  quo  in  ligno 
confixus  pependit,  dies  fuerunt  azymo- 
rum  ,  qui  sunt  dies  festi  Judaeorum.  Eo 
die  metuentes  factum  esse  terrae  mo- 
tum ,  et  coeli  fragorem ,  prostrati  in 
faciem,  in  terra  plangentes,  inluctum 
coBversi  sunt :  ct  in  ipsa  sua  passione 
complevit  propheticum  dictura  :  Et 
tonvertam  dies  feslos  eorum  in  luctum  , 
et  cantica  eorum  in  lamentationcm.  Ante 
enim  cum  captivi  detenti  essent  in  Ba- 
bylone  ,dicebant  illis  Babylonii  :  Cnn- 
tate  nobis  cantica  de  canticis  Sion,  et 
Judaei  lamentantes  captivitatem  suam  , 
dicebant  Babyloniis,  ut  diximus,  la- 
mentantes  se  :  Quomodo  cantabimus 
canticum  Domini  in  terra  aliena  ? 

Ecce  quatenus  completa  est  interpre- 
tatio  montis  Sion ,  tentatio  exaccrba- 
tiouis  et  speculatio.  Unde  manifestum 
est  raontem  Sion  ligni  sacri  regnum 
esse  in  sanctitatc  justificatum,  dicente 
David  :  Jnnunciate  regnum  Dci  in  gen- 
tibus,  quia  Dominus  regna^rit  a  ligno ,  et 
transivit  in  gentibus.  De  quo  regno  ligni 
regalis  idem  propheta  dicit  :Ego  autcm 
conslilutus  sum  rex  ab  co  supcr  Sion 
montem  sanctum  ejus,  annuncians  impe- 
rium  cjus.  Quod  dictum  proplieticum 
pc:r  Pojitium  Pilatum  in  sua  passione 


SINA  ET  SlOli. 

pendens  in  ligno  complevit.  Pontiua 
Pilatus  impulsa  mente  a  Deo  accepit 
tabulam,  ct  titulum  scripsit  tribus  lin- 
guls,   Hebraice,   Graece ,  et  Latine  : 

JeSUS  NaZARENUS  ReX  JUDiEORUM  ;  et 

in  capite  ligni  clavis  tabulam  cum  no- 
mine  regis  Judaeorum  conlixit  :  ettunc 
manifestavit  propheticum  dictum ,  ec 
quod  spiritaliter  mons  Sion  crux  est, 
quae  est  virtus  Dei,  Apostolo  dicente  : 
Crux  Chrisii  non  credenlibus  stullitia  esi, 
credentibus  autem  crux  virtus  est  Dei; 
et  iterum  dicit  :  J\os  autem  annuncia- 
mus  vobis  Cliristum,  et  hunc  crucifixum  : 
Judceis  quidcm  scandalum,  gentibus  au- 
tem  stiillitiam ;  ipsis  autcm  vocatisJudais 
et  Grcncis ,  Dei  virlulem  et  Dei  sapien- 
liam. 

Sic  vero  et  alius  propheta  declarat 
lignum  passionis  Dominicae  essc  mon- 
tem  Sion  sanctum,  in  spiritu  ita  dicens : 
Quis  ascendct  m  moniem  Domini ,  aul 
quis  stabit  m  loco  sancto  ejus  ?  Innoccns 
mayiibus ;  dextera  laevaque  extensis, 
clavis  fixis,  innocentiam  demonstrans. 
Ideo  dicit :  Innocens  manibus,  et  mundo 
corde,  qui  non  accepil  in  vano  animam 
suam,  et  non  jurai^it  suhdole  proximo 
suo ,  hic  accipiet  benedictionem  a  Do- 
mino  ,  ct  misericordiam  a  Deo  salutari 
suo.  Omnis  passio  hominum  in  terrani 
cadet,  haec  sola  passio  crucis  stantem 
demonstrat  :  unde  verum  dicimus, 
montem  sanctum  lignum  esse  passiouis. 
Inde  innocens  manibus,  et  mundo  cordc 
non  fuit.  >'ec  enim  raundus  corde  ,  eo 
quod  .Egyptium  calce  percusserit  in 
.Egypto ,  et  mortincaverit  eum ,  et 
manibus  suis  eura  in  areua  obruerit; 
Christus  autem  in  montem  sanctum 
ascendit  lignum  rcgni  sui ,  ut  morere- 
tur  a  Judaeis,  quantiuam  ipse  aliquem 
homiuum  non  mortificaverit,nisi  solum 
diabolum  inimicura  generis  humaui. 
Exinde  in  montem  ascendit  innocens 
et  mundus  cordc;  et  ideo  prophcta  di- 
cit :  Quis  ascendct  in  montem  Domini, 
et  quis  stabit  in  loco  sancto  ejus?  Inno- 
cens  manibus  et  mundo  corde.  Et  decla- 
ravit  montem  Sion  sanctum  esse  sanc- 
tam  crucera  ,  dicente  aeque  propheta  : 
De  Sion  exiel  lex ,  et  verbum  Domini  ab 
nicnmkm.  Lex  christianoruui  trux  tit 


DE  MONTIBUS 

sancta  Christo  Filio  Dei  vivi,  dicente 
aeque  propheta  :  Lex  iua  in  medio  ven- 
tiis  mei.  Percussus  in  lateris  ventre  de 
lancea,  sanguis  et  aqua  mixtus  profusus 
fluebat,unde  sibi  Ecclesiara  sanctam 
fabricavit,  in  qua  legem  passionis  suae 
consecrabat ,  dicente  ipso  :  Qui  sitit , 
veniat  ct  hibat  :  Qui  credit  in  me,  sicut 
scriptum  est ,  flumina  de  ventre  ejus  fluent 
nqtioe  viva.  Item  in  Psalmis  :  Et  erit 
velut  lignum  quod  plantatum  est  secus 
dcairsus  aquarum,  quod  fructum  suum 
dubit  in  tempore  suo.  Ecce  verbum  pro- 
plieticum  ,  fructum  resurrectionis  die 
tertia  spiritaliter  intelligendum  dicen- 
tis  :  De  Sion  exiet  lcx ;  hoc  est,  de  ligno 
regali ;  et  verbum  Domini  ab  Hierusa- 
lem ,  quce  est  Ecclesia. 

Caro  ligno  confixa  emisit  verbum  Do- 
minicum  dicens  :  Heli!  Iieli!  Et  adim- 
pletum  est  propheticum  spiritale  ante 
dictum  :  De  Sion  exict  lex ,  ct  verbum 
Domini  ab  Hierusalem.  HierUsalem  dicit 
de  coelo  descendentem  ,  novam  civita- 
tem,  quadratam  per  quatuor  Evangelia, 
habentem  duodecim  fundamenta  duo- 
decini  prophetarum,  duodecim  portas 
duodecim  Apostolorum ;  per  quorum 
annunciationem  Christiani  in  hanc  ci- 
vitatem  sanctam  et  novam  introierunt, 
quai  spiritalis  est  Ecclesia, 

Ecce  prol)avimus  per  omnium  Scrip- 
turarum  deificarum  fidem  duos  montes, 
Sina  in  terra ,  et  Sion  in  cnelo ,  duorum 
Testamentorum  portare  figuram ;  vete- 
ris  Sina,  et  novi  Sion.  Ex  quibus  duobus 
montibus ,  videlicet  duobus  testamen* 
tis,  posteriori  tempore  demonstratos  et 
declaratos  habemus  duos  populos ;  ve~ 
terem  et  priorem  Judaeorum,  et  novum 
etposteriorem  populum  Cliri&tianorum: 
Judaeos  terrenos,qui  terram  promissam 
a  Deo  acceperunt  carnales;  etChristia- 
nos  coelestes ,  qui  regna  coelorum  a  Deo 
promissa  accepturi  sunt  in  futuro  sae- 
cuIo.Caro  enimChristianorum  spiritalis 
ct  immortalis  erit. 

Alia  probatione  veritatisinScripturis 
posita  ,  ex  ea  veritate  co^lesti  spirita- 
lem  facimus  figurarum  comparatioiieni, 
de  hujus  mundi  conversatione.  Dixi- 
mus  enim,  montis  sancti  Sion  (1),  quod 


(1)  Locus  iierobscurus. 


SINA  ET  SION.  5G3 

lignum  regale  et  sacrum ,  hahcret  in- 
terpretationem  de  hebraico ,  in  gnc- 
cum  vel  latinum ,  tentatio  exacerba- 
tionis  vel  speculatio,  eo  quod  de  ligno 
speculabatur  ante  se  stantes  bonos  ct 
malos. 

Ita  invenimus  ipsum  Salvatorem  per 
Solomonem  speculum  iramaculatum 
patris  esse  dictum ,  eo  quod  Spiritus 
sanctusDei  filiusgeminatum  se  videat; 
Pater  in  filio,  et  filius  in  Patre,  utriquo 
se  in  se  vident,  ideo  speculum  imma- 
culatum.  Nam  et  nos  qui  illi  credimus, 
Christura  in  nobis  tanquam  in  speculo 
videmus,  in  ipso  nos  instruentc  et  mo- 
nentc  in  Epistola  Joannis  discipuli  sui 
ad  populum  :  Jta  me  in  vohis  vldele, 
quomodo  quis  vestrum  se  videt  in  aqua 
aut  in  speculo  :  et  confirmat  Soiomoni- 
cum  dictum  de  se  dicens  :  Qui  est  spc- 
culum  immaculatum  patris. 

Verum  etiam  et  vitam  seternam  ct 
veram  se  esse  dixit;Patrem  suum  agri- 
colam.  Si  ergo  Christus  vitis  vera  ,  uti- 
que  constat,  quia  et  nos  qui  in  illo  cre- 
dimus  et  ipsum  induimus,  sumus  vitis 
vera,  quse  est  vinea  Dominica ,  et  Chris- 
tus  custos  vinece  suae ,  dlcente  Salomo- 
ne  :  Posuerunt  me  custodem  in  vinea, 
Invenimus  vero  in  conversatione  hujus 
mundi  in  similitudinem  spiritalem  figu- 
raliter  esse  vineam,  habentem  domi- 
num  et  possessorem  suum.  Tempore 
vero  maturo  prope  dies  vindemiai  um 
positum  in  vineam  custodem  puerum 
in  alto  ligno  raedia  vinea  confixo ;  et  m 
eo  ligno  faciunt  speculam  quadratam 
de  arundinibus  quassatis,  et  per  singula 
latera  quadraturae  specula  faciunt  ca- 
vernas  ternas,  quae  faciunt  cavernas 
duodecim :  per  quara  quadraturaui  ca- 
vernarura  custos  puer  oranem  vineara 
perspiciens  custodiat ,  cantans,  ne  via- 
tor  ingrediens  vineam  Dominicam  sibi 
assignatum  vexet,  vel  f  ures  uvam  vinea». 
conculcent.  Quod  si  importunus  fur 
egens  in  vineara  voluerit  introire  et 
uvam  demere,  illic  puer  soUicitus  de 
vinea  sua  deintusde  specula  dat  vocem 
malara  raaledicens  et  comminans ,  ne 
in  vineara  viator  fur  audeat  accedere , 
dicens  :  rectum  ambula.  Fur  aulem  ti- 
meus  voccm  pueri  sibi  coramiuautis 


o6'i  DE  ilONTIBLS 

refugit  de  vinea,  speculam  videt,  vo- 
cera  audit,  puerum  intus  in  specula 
sibi  comminantem  non  videt,  ettimens 
post  viara  suam  vadit. 

Hffic  conversatio  secularis  similatur 
gratiae  spiritali.  Ita  est  enim  et  in  po- 
pulo  deifico  5  sicut  in  vinea  terrena. 
Vinea  Dominica  et  spiritalis  plebs  est 
Christianorum ,  quae  custoditur  jussu 
Dei  Patris  a  puero  Cliristo  in  ligni  spe- 
cula  exaltato.  Quod  si  viator  diabolus, 
perambulans  viam  secularem ,  ausus 
fuerit  de  vinea  spiritali  hominem  de 
plebe  Dorainica  separare  et  vcxare; 
statim  a  puero  coelesti  yoce  correptus. 


Sl^A  ET  SION. 

et  spiritalibus  flagrls  emondatns ,  exa- 
lans  ad  centesimum,  efFugit  in  locis 
aiidis  et  desertis.  Hic  est  custos  puer 
fiHus  Dominicus;  qui  vineam  suam  sibi 
a  patre  commendatam  salvandam  et 
reservandam  accepit  :  de  quo  Esaias 
propheta  canit,  dicens  :  Ecce  puer  meu5 
dilectissimuSi  ponam  super  eum  spiri- 
tum  meumy  et  judicium  gentibus  nun- 
ciabit  :  non  clamabit ,  neque  contendet, 
Jrundinem  quassatam  non  confringet^ 
et  linum  fumigans  non  extinguet ,  quch- 
adusque  expellat  in  contentione  judicium  ; 
et  in  nomine  ejus  gentes  cred^nt  et  spc' 
rabunt. 


DE  SliSGULARITATE  CLERICORUM. 


ooo 


DE  SINGLLAMTATE  CLERICORUM. 


THACTATUS  CYPRIANO  PERPERAM  ADSCRIPTUS,  jSECNON  AUGUSTINO  ET ORIGENI  (1). 


PR^FATIO. 

Emiseram  quidem  vobis  ante  tempus 
epistolara ,  Filii  caiissimi,  quaj  omnium 
raorum  instituta  de  lege  commendaus , 
summatim  omnia  contineret ,  quaecum- 
que  universis  clericis  generaliter  ad 
(lirigendam  regulam  competunt  disci- 
plinae.  Sed  quia  nunc  de  feminarum 
commoratione  vulgariter  inter  vos  qui- 
dam  ignominiaj  devoluti  sunt,  etiam  de 
hac  re  specialiter  vobis,  Domiiii  cor- 
reptione  scribere  compulsus  sum  :  qui 
miserum  me  pro  vestra  negligentia  cum 
severitate  conveniens,  mandare  prae- 
cepit,  ne  clerici  cura  feminis  comuio- 
rentur.  Et  licet  hajc  admonitio  sola 
litterarum  raearum  auctoritate  suffice- 
ret;  tamen  ne  me  somniatorem  irrideat 
quisquam ,  sicut  Joseph  fratres  irrise- 
runt,  Scripturarum  addimus  firmila- 
tem  :  ut  omiies  sciaut  hoc  etiam  modo 
per  revelationem  Dominum  jubere  , 
quod  lilteris  cognoscitur  ante  jussisse  ; 
nec  nos  esse  adulterantes  verl)um  Do- 
mini,  aut  volentes  jactanter  de  revcla- 
tionibus  gloriari,  sed  sic  ante  conspec- 
tum  Domini  referendo  non  mentiri 
quod  loquimur;  sicut  a  Domino  conli- 
dimus  nos  non  audisse  raendacium  , 
prajsumentes  voceni  apostoli  Pauli  pro- 
testanlis  :  Non  enim  sumus,  inquit,  si- 
cut  plurimi  aduUerantes  verbum,  Dci . 
scd  ex  sinceritate  sicul  ex  Deo  coram 
ipso  in  Clirislo  loquimur. 

In  dolore  itaque  raaxirao  constituti  dc 
quibusdara  tabefactis  raenibris  corporis 
nostri ;  et  hi  geraitu  jacturam  lamen- 
tantis  Ecclesiae  ,  quoe  per   segnitiem 


(4)  Credere  fas  est  liujus  libri  scriplorem 
terlio  aut  quarlo  sieculo  vixisse.  et  episcopum 
lui-se,  quod  in  rejjenda  ecclesia  el  admoneu- 
dis  clcricis  dcclaral  soUicitudo. 


nostram  rcdigitur  per  dies  singulos  ad 
nimiam  paucitatera ;  credimus  nos  ex 
parte  aliqua  sublevari ,  quod  diligentiae 
nostrae  negligentia  quorumdam  obessa 
non  possit ,  quibus  numquam  nostra> 
litterae  defuerunt,  quae  per  absentiam. 
nostram  frequentiam  omnibus  pensave- 
runt,  dissimulationis  suae  ut  unusfjuis-' 
que  contemtor  reum  semetipse  conscri- 
bat,  nos  autem  libera  fronte  contemto- 
ribus  exclamemus  ,  quod  Saloraoii 
confidenter  exprobrat :  Quoniam  quidcm 
vocaham,  inquit,  et  non  obaudiebatis  : 
et  extendebam  verba  mea,  et  non  inten- 
debatis,  sed  irrita  faciebatis  mea  consilia, 
meis  autem  increpationibus  non  intende- 
batis  :  itaque  et  ego  vestroe  perditioni 
superridebo.  Gratulabor  ergo  adversum 
vos,  cum  advenerit  vobis  interitus,  cum 
advenerit  vobis  subito  tumultus,  eversio 
autem  similis  2n'0cellcs ,  et  cum  advenerit 
vobis  pressura  et  expugnatio.  Erit  enim 
cum  me  iwocaveritis ,  ego  autem  non 
exaudiam  vos.  Qucerent  me  mali,  et  noti 
iwenient  ;  oderunt  enim  sapientiam  , 
verbum  autem  Domini  non  assumscrunt, 
neque  voluerunt  mtis  consiliis  intendere» 
Spreverunt  enim  meus  correptiones :  idco- 
que  edent  vice  suce  fructus,  et  sua  impic' 
tate  satiabuntur. 


CAPIJT   I. 

Prudenliam  ct  timoreni  clerico  commendal: 
fu(;iendumque  i^ericulum  ,  ne  in  illud  ii»- 
cidamus. 

2.  Ad  vos  nunc  mea  exhortatio  con« 
verlilur ,  quos  nolumus  experiri  taiia 
pra'cipitia  ruinarum.  Metuite  quanlum 
polcsUs  ejusmodi  casus  exitia  :  et  iii 
ista  subversione,  labentium  vos  expe- 
rimcnta  pcrlerrcaat.  r;imium  piaceps 


Zr,e  DE   SINGULAKITA 

cst  qui  traiisire  coutendit .  ubi  alium 
conspexerit  cecidisse  :  et  vehementer 
infranis  est,  cui  non  incutitur  timor 
alio  pereunte.  Amator  vero  est  salutis 
sua?,  qui  cvitat  alicnae  mortis  incursum. 
Et  ipse  est  providus  .  qui  soUicitus  fit 
cladibus  cffiterorum  :  sicut  Salomon 
approbat ,  dicens :  Jstutus  videns  malum 
])uniri ,  vehementer  erudietur.  Et  iterum  : 
Cadcnfihus  impiis  jusli  vehemeiiter  terre- 
huntur.  Adversaria  est  confidentia,  quac 
periculis  vitam  suam  pro  certo  com- 
inendot.  Et  lubrica  spes  est,  qux  inter 
fomenta  peccati  salvari  se  sperat.  In- 
ccita  victoria  est,  inter  hostilia  arma 
])ugnare.  Et  impossibilis  liberalio  cst, 
llammis  circumdari,  nec  ardere.  Quod 
Saiomon  abnegat,  dicens  :  Qnis  alliga- 
lit  in  sinu  suo  ignem ,  vestimenla  autem 
!;ua  non  comhiu-et?  aut  quis  amhulahit 
super  carhones  ignis  ,  pedes  vero  non 
comhuret  ?  Sic  qui  introierit  ad  uxorem 
proximi  sui ,  non  crit  immunis,  neque 
omnis  qui  tangit  cam. 

Crcdite,  qujeso  vos ,  credite  divinae 
fidci  ,  quinimo  quam  vestrae  :  (juia 
omne  quidquid  pollicetur,  non  potest 
fallere  ,  dicente  Domino  :  Facilius  est , 
inquit ,  coeluni  et  terram  pratcrire,  quam 
de  lcge  unum  apiccm  caderc.  Et  iterum  : 
Ccelum  ct  terra  transibunl ,  vcrba  autem 
inea  non  prcBterihunl.  Ipsi  ergo  nosfalli- 
mus,  quoties  inordmaliter  credimus, 
aeslimantes  per  fidem  noslram  legis 
pra,>cepta  posse  mutari  :  ut  inter  mas- 
culus  ct  feminas  speremus  passim  casti- 
tatcni  imniohilcm  custodiri. 

5.  Difticile  quls  veneniim  bihct  ct 
vivtt.  Verendum  est  donnienti  in  ripa, 
ne  cadat,  cum  dicat  Aposlohis  :  Qui  sc 
pvlal  stare ,  vidcut  ne  cadat.  In  hac 
parte  expedit  bene  timeie,  quam  nialc 
fidere.  Etutilius  est  infirnium  se  liomo 
co;:n()scat ,  ut  fortis  cxistat ,  (luam  foili> 
videri  velit ,  ct  inlirmus  emergat.  I).- 
qua  re  praisumptores  objnri^at  Aposto- 
lus,  dicens  :  S/  quisputal  se  aliquid  csse , 
lum  nihil  sil ,  seip^um  implanat.  Pro 
ccrto  implanator  proprius  suam  animam 
dccipit,  qui  nou  cavendo  contraria, 
noxiis  rehus  sometipse  commiserit.  lUc 
;nilem  tutius  sibi  consulit,  qui  circa 
inalos  semper  infidus  species  quascuin- 


TE  CLERICORUM. 
que  noxias  extimescit.  QoornTn  disfan- 
tiam  Salomon  disseruit ,  dicens  :  Sapiens 
limendo  declinabit  ab  omni  jyialo  :  insi- 
piens  autem  confideixs  suiy  miscetur  ini' 
quo. 

Magnum  sapientine  divinae  consilium 
inventum  est,  uhi  timoris  auxilio  libe- 
remur.  Magiia  compendia  Providentiae, 
ut  aliquando  fiat  virtus  et  victoria  per 
timorem.  Magna  remedia  Dominus 
contulit  ad  salutem  ,  ut  habeat  et  timi- 
dus  laudem  ,  sicut  Salomon  repetit  , 
dicens  :  Bcatus  vir  qui  veretxtr  omnia 
per  vxetum.  Inaestimabilis  Domini  mis6- 
ricordia  ,  quae  undique  homini  suo  cou» 
tulit  gloriam  :  ct  incomprehensibilis 
pietas,  quae  secundum  pugnas  dedit  et 
palmas  :  ut  confidendo  masculorum  saa- 
vitiam  superemus  ,  et  timendo  femina- 
rum  blandimenta  vincamus;  dummodo 
ct  de  virlute  et  de  infirmitate  super  nos 
Dominus  glorias  operetur  :  ut  in  omni- 
bus  ct  pcr  oninia  omnipotentem  semet- 
ipse  testetur ,  dividens  differentias 
triumphorum;  ut  tam  consiliis  quam 
viribus  a  nobis  bella  vincantur,  ne  si 
vinceremus  solius  fidei  fortitudine, 
contra  Salomoucm  vacua  essent  opera 
sapientiae. 

Nunc  igitur  saplentise  arma  gestanda , 
ubi  femiuei  et  virihs  sexus  certamen 
iiidicitur.  Lnde  Salomon  sic  in^truit, 
(lici  ns  :  Prudcntiam ,  inquit,  fac  notam 
lihi,  ut  te  scrvet  a  muliere  aliena  et 
pessimn.  Videte  nunc  prudentiam  in 
i^tobello,  non  fidem  nohis  datam  esse 
victricem ,  quaj  nos  timiditatis  remedio 
lilicrasset  :  et  contemplamini  qua*  suiit 
modo  arma  sumenda,  si  vultis  haherc 
legis  auxilia.  Estote  timid»,  ut  silis 
intrepidi  :  et  licct  timor  in  certaraine 
infirmitas  csse  videatur;  t^men  secun- 
duiTi  verbum  Apostoli,  Firtus  in  »n/iryii» 
lale  perficitur. 


CAPUT  n. 

Malierem  esse  hominuni  perdilionen) ,  morllj 
iiorla-n  ,  peccali  stimuluni,  Tiri  perpeluam 
tentalioncm. 

4.  Sepahamtm,  deprecor,  separamini 
a  contauione  pestifera.  Quantumcumque 
fuerit  uuusquisque  longius  ab  adversis, 


DE  SliSIGULARlTATE   CLERICORUM. 


;G7 


iantura  non  sentit  adversa.  Minus  vo- 
luptatibus  stimulatur  ,  qui  nou  est  ubi 
frequentia  est  voluptatum.  Et  minus 
avaritiae  raolestias  patitur,  qui  divitias 
non  videt,  si  admittimus  Apostoium 
pollicentem  :  Qui  volunt,  inquit,  divites 
fieri,  incidunt  in  ientationem  et  in  musci- 
pulanif  et  desidcria  multa  et  inutilia  et 
fioxia,  qu(B  merguut  hominem  in  perdi- 
iionem  et  in  interitum.  Non  aliter  tenta- 
tionibus  subjacet ,  qui  junclus  est  fe- 
ininse,  in  qua  nihil  est  aliud  nisi  quod 
feriat  proximantem.  Aculeus  peccati 
facta  est  forma  feminea ;  et  mortis  con- 
ditio  non  aliunde  surrexit,  nisi  de  mu- 
liebri  substantia."  Quod  Salomon  ad  nos- 
tram  sollicitudinem  memorat,  dicens : 
A  muliere  factum  est  initium  peccali , 
propter  hanc  omnes  morimur.  Inde  mor- 
tales  tenemur,  nec  timemus.  Quid  si 
jam  iramortales  essemus?  Per  mulie- 
rem  liberavit  nos  equidem  Chrislus, 
scd  unde  adbuc  morimur  forraidare 
debemus.  Tunc  Iil)eratio  ipsa  constabit 
iu  femina,  si  a  nobis  mors  revincatur , 
quae  per  feminam  venerat. 

Caeterum  si  adhuc  per  mulierem  circa 
nos  scandala  dominantur;  liberationis 
Christi  fecimus  pro  certo  dispendium. 
Siquidem  in  futurum  spes  ista  libertatis 
jnanet ,  quam  fidei  nostrse  Christuin 
credimus  contulisse  :  ut  tunc  nobis 
omnino  mulier  non  noceat,  cum  el 
ipsa  mors  fuerit  evacuata.  Nam  si  modo 
putamus  nos  intentabiles  esse  mulie- 
bribus  jaculis  ,  quid  ergo  restat  coeles- 
tibus  regnis?  Non  immerito  tales  sen- 
sus  Apostolus  increpat ,  dicens  :  Jam 
saliati  estis,  jam  divites  facti  estis  :  sine 
nohis  regnatis ,  et  ulinam  regnelis.  Tem- 
pus  ergo  luctaminis  adliuc  geritur,  et 
mors  per  feminam  adliuc  usque  grassa- 
tur,  Mentior,  si  non  videmus  exinde 
interitus  plurimorum.  Quanti  et  quales 
episcopi  et  clerici  simui  et  laici ,  post 
confessionum  victoriarumque  calcala 
certamina,  post  magnalia  et  signa  vel 
mirabilia  usquequa^iue  monstrata,  nos- 
cuntur  cuOT  his  omnil)us  naufragasse, 
cum  volunt  in  navi  fragili  navigare? 
Quantos  leones  domuit  una  infirmitas 
delicata,  quae  cum  sit  vilis  et  misera, 
■de  magnis  efficit  pra^dam?  Quod  Salo- 


mon  loquitur ,  dicens  :  Prelium  mere- 
tricis  quantum  est  unius  panis,  mulicr 
autem  pretiosas  animas  capil. 

5.  Ante  nos  ista  tractantur,  et  nullis 
terroribus  coercemur ;  quid  faceremus , 
si  opinionibus  tantummodo  gestas  his- 
torias  audiremus?  Sed  hajc  est  semper 
incredulitas  humanae  duritiae,  ut  non 
solum  audiendo ,  sed  etiam  videndo 
non  credat  alteros  interisse  ,  nisi  ct 
seipsam  viderit  interire ;  nec  sociorum 
mortibus  quatitur,  dum  illos  promeri- 
tos  aut  invalidos  opinatur.  Se  autem 
multum  mereri  ,  aut  multum  valere 
fiducialiter  putat ,  nesciens  praeberi 
cunctis  exempla,  cum  fuerint  quibus- 
dam  irrogata  supplicia ,  sicut  Dominus 
in  Evangelio  proponit  et  dicit :  Putatis 
quod  /u*  Galilcei  pr(E  omnibus  Galilccis 
fuerint  peccalores ,  qui  talia  passi  sunt? 
Non.  Dico  vobis;  nisi poenitentiam  habue- 
rilis ,  simililer  perietis.  Sicut  illi  supra 
quos  cecidit  turris  in  Siloa,  et  occidil  eos , 
putatis  quoniam  et  ipsi  debitores  fuerunt 
prce  omnibus  hominibus  habitantibus  in 
Ilierusalem  ?  Dico  vobis  :  si  non  poenitue- 
rilis ,  similiter  perietis. 

6.  Miramur  si  Adam  perEvam  seduc- 
tus  est,  quem  nulla  morientium  exem- 
pla  proecesserant ,  et  nisi  jussio  una 
constrinxerat ;  cum  modo  nos  nec  innu- 
merabiles  raortes,  ncc  infinita  jussa 
compcscunt.  Quibus  convenienter  dici- 
tur  secundum  increpationem  Domini  : 
Si  Adam  vidisset  mortes,  quae  factae  iii 
vobis;  olim  in  cilicio  et  cinere  poeni- 
tcntiam  egisset.  Dico  autem  vobis.quo- 
niam  Ada3  tolerabilius  erit  in  die  judi- 
cii,  quam  vobis.  Longe  salis  longe  sit 
pestis  illa,  et  lues,  et  clandestina  per- 
nicies.  0  quam  inordinalis  feminaepro- 
pinquitas.  Jaculatur  cujus  vicina  est 
delictorum  latrocinium.  iNon  est  in  hac 
societate  sinceritas  approbabilis,  quaj 
cullisiones  habetvelut  quibusdam  lluc- 
tibus  turbulentas.  In  hac  familiaritata 
non  habitat  amica  concordia  :  quoniani 
non  nisi  discordantes  inimicitias  creat, 
Fecit  equidem  viro  Dominus  muliercni 
adjutricem,  scd  serpcntis  invidia  jjcr- 
sonam  sumsit  hostilem.  Quod  si  illa  de 
virosuonata,  usque  hodic  ipsum  cui 
jungitur,  tentat :  quanto  magis  illa  quaa 


?03  t)E  SlNGfLARlT  A 

copulatur  nulla  lejje  coi.jiiiicta?  Et  si  | 
illi  qui  dud  suut  iu  cariK-  una  coucreti,  , 
leutaliouibusniutuisluviceni  puni^unt;  j 
(juid  facieut  lii  qui  in  una  came  nec 
iiali   nec  juncti  sunt?  Praesertim  quia  I 
iiec  Deum  jam  invocarc  penniltitur    ' 
tjui  caritate  alterius  avocatur ,  ncc  si- , 
iiitur  cogitarc  cUvina  ,  qui  sibi  quiesivit 
cui  exliiberet  domesticam  curani.  Prop- 
ter  (|uod  sic  Apostolusconsulit,  diccus: 
yolo  vos  sine  solUciludbie  esse.  Qui  xine  ■ 
v.xorc  est,  soUicHus  cst  quoinodo  pkiccal 
2)co  :  (luiauicin  hahcl  xixorcni,  co(jilat 
tjua:sunt  hujus  inundi ,  quomodo  placeat , 
uxori.  Quid  cst  nunc  quod  in  liac  con-i 
junclioue  dclectet,  in  qua  suiit  sola' . 
l)u^na!?  aut  qux'  ulilitas  favct,  ubi  non 
suiit  oJicia  conju^alia  ,  quando  nec  ipsa 
))ossuul  csse  secura?Caubale  est  oninc 
quod  feminaj  est  ;  et   copulalio  cjus. 
i,enipcr  infcsta  cst.  Foedere  suo  niagiias 
niole.slias   praeslat  ,   et   cui  adha:seril' 
contra  fas  iiisanabilern  ingerit  plagam. 
De  carbonibus  scinlillaj  dissiliunt ,  de 
lcrro  lubigo  nulrilur,  morbos  a.>i)ides 
.Mbilant,  et  mulicr  fundit  concupiscen- 
Xiiii   pcstilenliam ,   quam   Salomou  sic 
comparat  diccns  :  De  vestimenlis  proce- 
dil  tiuca,  ct  a  muliere  iniquitas  viri. 


CAPLT  III. 

Vchernenler  arRUunlur,  qul  lcgilitnaTn  con- 
jii(jcui  duceie  dedignati,  mulierum  t:iii)eii  ; 
^iiiculiict  ( onluberiiioalliganlur^ipsoruin-  i 
quc  vana  refulantur  arjjunicnla.  i 

! 
7.  VoLO  scire  quae  sit  afFeclio  isfa ; 
communis,  quae  niorbi  disscnsio  scnipcr ; 
amldgua ,  qux*  proposJtuni  suuin  nutaii-  [ 
tibus  consiliis  inipugnando  conturbat. ; 
It  quid  sibi  a'dliibuit  niulicrem ,  (iiii  ' 
ducere  coiitcmsit  uxorem?  Omiiis  (|ui 
non    maiiducavcrit   canicm  ;   ut   qtiid 
h.ibitalioncm  suant  carnis  apparattbuN 
rcplot?  Ht  (jui  non  liiberit  vinum ,  (jnid  j 
vini  oblcctationc  pcrfruitur?  quasi  non  ' 
arKjuolies  babendo,  nec  gustando  copia 
csculeulorum  aniuius  pascitur,  ct  viiii 
odoriferi  solu  fragrantia  suscilaltir  s;j'- 
pius  animus.  Quid  pcr  liypocrisin  vult 
ab  homiiiibus  abstincns  dici ,  ct  in  sc- 
crclu  tarnibus  ct  cbrietatc  dibtcudir 


TE  CLERICOnUM. 

Ilabcnt  multi  divitias  quas  suis  usibTts 
ncgaiit,  sed  pro  cupidilate  coiiscrvant*, 
(|uibus  si  nulla  cupiditas  inha-sisset, 
ntc  cupiditalis  insignia  possidcrctit. 
At  vero  (juia  cupiditate  possessi  suiit, 
perfruuntur  aniino  quod  usu  non  tau- 
guiit.  Ila  is  qui  dcspcxit  vinculuni 
nuptiaruin,  (;t  aliter  vinculis  feinineis 
obligatur  ,  quamvis  nullo  concubitu 
misceatur,  desidcrio  tamen,  visu,  col- 
joquio,  conjuiiclionc  seinper  oblccta- 
lur.  Nam  si  dcsidcrium  femiiia;  noa 
[labcret,  numtiuam  fcminam  suis  uJj- 
lectamcntis  assumcret. 

Imo  vero  iiisuper  mihi  suspectum 
placitura  dedit  (jui  non  legitimain  du\ii 
et  Icgitimam  rccusavit  :  nisi  fallor,in 
publico  arguir.entatus  cst  hominibus 
promittere  sanctitatem,  ct  in  occulto 
sinc  uxore  non  cssc.  I)uo  argumenta 
sanctitatis  ct  libidinis  hinc  ct  inde  mi- 
randasunt,  quac  utraque  inviccm  to- 
gunt,  ct  utraquc  invicem  produnt.  In- 
geniosus  eunnchus  ct  moechus  invidet 
sibi  duai  coiisulit ,  ct  duin  quaerit 
iilrumqtie,  netttrum  facit;  ut  sanctus 
minime  deputctur,  qui  non  vera  con- 
junctione  perfruatur,  cum  Paulusapo- 
stolus  dical:  AUitjalus  cs  uxori?  nc  quoi' 
sicris  solulioncni.  Solulus  cs  ab  uxorc? 
ne  qucfsicris  uxoreni. 

Sed  conscntio  non  csse  caslitatis 
iiiijus  pudicitiam  violatam  :  suspiciosis 
taincn  ntalain  porrigit  famarn;  ct  pudi- 
citia;  bonuin  frustra  intrinsccus  labo- 
riobo  agone  custodit,  (juod  forinsccus 
elficit  infamari,  destruetis  magistcrium 
Pauli  ai)Osloli  providenlis  parilcr  ct 
monentls  :  Ul  quid  ,  inquit,  libertas 
mca  judicalur  ab  infidcti  conscientia'f  Si 
".rgo  (jralia'  participo  :  ut  quid  b'(ifii}tc- 
nior  pro  co  quod  gralins  aqo?  Pcjiis  e^t 
(juam  nuechia,  contincntiain  diiccro 
criminosam,  ct  infaincm  faccre  sanrli- 
moniam.  BlaspheiniamingcritrcligioMt 
qiiam  colit,  qui  quod  conlitclur ,  non 
ante  onincs  implcverit;  nc  Christianilas 
i-redatur  csse  fallacia,  cl  nucchalio  vi_ 
(icatur  essc  sanclitatis  velamento  vo.-^ 
Itla.  Proplcr  quod  Dominus  in  Evan^c- 
lio  sic  pracmonct,  dtcens  :  .S/c  luceal 
lumcn  vestrum  coram  hominibus,  ul  ri- 
dcnlcs   opcra   veslra  6o>io,  mafjnificcnt 


DE  SINGULARIT 

patrem  vestrum  qui  in  coelis  esl.  lloc  se- 
quitur  et  Paulus  apostolus  ,  diccns  : 
Non  ergo  hlasphemelur  honum  vestrum. 
Et  iterum  :  Providentes  hona  non  ian- 
tum  coram  Deo,sed  etiam  coram  homi- 
nihus.  Et  alio  loco :  Sive  ergo  manducalis, 
sive  hihitis,  sive  aJiud  qxiid  facitis,  omnia 
in  gloriam  Dei  facile.  Et  estote  sine  scan- 
dalo  Judoeis,  et  Grcecis ,  el  Ecclesioe  Dei, 
sicut  et  eqo  per  omnia  omnibus  placeo. 

8.  Sed  opponitur  forsan ,  quid  est 
quod  ipse  ilerum  diserit  :  Si  hominibus 
placere  vellcm,  Christi  serms  non  cssem? 
Numquam  se  qua^cumque  dicta  legis 
excludunt ,  sed  ceitis  locis  respuisa 
universa  defixa  sunt.  Illic  placere  ho- 
minibus  non  licet,  ubi  voluntas  horai- 
num  non  capit  Domini  voluntatem. 
Ubi  vero  acceptant  homines,  quod  ad 
gloriam  proficit  Dei;  innotescere  om- 
nibus  ipse  Paulus  apostolus  prnecepit. 
Unusquisque ,  inquit ,  nostrum,proximo 
suo  placcat  ad  bonam  cedificalionem. 
Quale  ergo  praeraium  sanctitalis  expec- 
tat,  qui  non  solum  blasphemiam  sanc- 
titatis  ab  infidelibus  provocat,  scd  etiam 
fidelibus  perniciosum  prsebet  exemplar; 
ut  infirrai  sub  praBtexlu  dilectionis  sub- 
tiliter  fornicentur,  et  pudicus  impudi- 
cissima3  castitatis  pra^beat  magistc- 
riura ,  destrucns  quod  Paulus  apostolus 
comminalur  :  Periit,  inquit,  fraler  in- 
firmus  in  tua  conscientia,  propter  quem 
Chrislus  passus  est?  Sic  autem  peccanfes 
in  fratres,  et  percutientes  conscientiam 
eomm  infirmam ,  in  Christum  peccatis. 

Et  quidem  non  hoc  juvenibus  tantum, 
scd  et  senibus  congruit,  fratrum  imbe- 
cillitati  consulere ;  ue  senectus  perire 
provocet  juventutcm,  ex  qua  debent 
omnia  salutaria  documenta  procedere  : 
sicut  Eleazarus  in  libro  Macliabajcrum 
profitetur  et  dicit  :  Prcemitti  malo  in 
inftrnum  quam  patrias  leges  deserere.  Non 
cnim  cetatem  noslram  digmim  est  fingere; 
ut  multi  adolescentium  arhitrati  Eleaza- 
rum  nonaginta  annorum,  iransisse  ad 
vitam  alienigenarum ,  et  ipsi  propter 
meam  simulationem ,  et  propter  modicum 
et  corruptibile  tempus  vitoi ,  per  me  sedu- 
cantur  ,  et  odium  ac  maculam  senectuti 
mecp  acquiram.  lUe  maluit  vitam  suam 
tormentis  objicere,  quam  cuiquamma- 


VTE  CLERICORUr.T.  o^O 

gister  perditionis  exislere  :  et  nos  ubi 
nulla  torraenta  sunt ,  fluxibus  solis  no- 
luraus  salvandos  fratres  anteponere  : 
nec  contenti  sumus  sine  ullis  cruciati- 
bus  tam  nobis  prodesse  quam  caeteris, 
cum  ille  noluit  vivere  moriturus.,  sicut 
inferius  prosecutus  est ,  dicens  :  Qnani- 
obrcm  fortiter  vita  cxccdens  ,  sencclulr 
quidem  dignus  apparebo,  adoJescentibns 
aulcm  exemplum  forte  relinquam ,  ut 
promfo  animo  ac  fortiter  pro  gravibus  et 
sanclis  legibus  honesia  morte  sccedanl. 

Cum  hoc  etiam  laicos  deceat,  ne  aut 
extraneis  occasionem  blasphemandi  , 
aut  fraternitati  opportunitatem  forni- 
cationis  opponant;  tum  maxlme  cleri- 
cos  vehementer  necessitas  ista  con- 
stringit;quibusautrcligiobIasphemata, 
aut  fraternitas  perdita  poenas  duplices 
irrogabit.  JNec  invenient  in  judicio  Do- 
mini  ullum  omnino  solatium,  qui  alie- 
nigenis  et  fratribus  peccandi  foraitem 
ministrarunt.  Proptcr  quod  sic  Paulus 
apostoius  Titum  instruit,  dicens  :  Te- 
ipsum  bonorum  factorum  prcebens  exem- 
plum  in  doclrina,  in  i^iiegrilale ,  in  gra- 
vitate,  in  verbo  sano  atque  irreprehensi- 
bili ,  ut  adversarius  revereatur,  nihit 
habens  de  nobis  diccre  mali.  Et  iterum  : 
Omnibus ,  inquit,  fidem  bonam  oslende  ^ 
ut  bonam  doctrinam  Salvatoris  Domini 
nostri  prxferanl  in  omnibus.  Sic  et  ad 
Timotheum  scribit ,  dicens :  Forma  esfo 
fidrlibus  in  sermone ,  in  cowersatione ,  In 
caritate ,  in  fide ,  in  castitaie.  Quod  et 
Petrus  apostolus  liortatur  ,  dicens  : 
Convcrsatio ,  inquit ,  vestra  in  gentibus 
bona  sit,  utin  eo  quoddetrahunt  de  vobis 
tamquam  de  malefactoribus ,  de  bonis 
operibus  vestris  glorificent  Deum.  Et  ite- 
rum  :  Quoniam ,  sic  cst ,  inquit ,  voluntas 
Dei,  ut  henefacienles  obmutescere  faciatis 
stultorum  hominum  ignoranliam. 

9.  Nec  quisquam  sihi  proponat  et 
dicat,  habere  volo  quod  vincam  :  hoc 
est  enim  dicere ,  vivere  desidero  sub 
ruina.  Quis  tam  stultus  qui  arclari  cu- 
piat  ad  laborem  ,  cui  offertur  delicatus 
triumphus?Neque  enim  duplex  trium- 
phus  est  sub  feminoe  praesenlia  probari 
victorem,  quam  est  in  singularitafe 
servarc  integram  sponGionem  sanctimo- 
nia3.  Et  cura  slt  imus  titulus  plorir.rum , 


:70 


DE  SINGULARITATE  CLERICORUM. 


hoc  loco  ranus  fortis  ost,  qui  satis  la- 
l)orat ,  et  cuin  illo  qui  parum  laboraudo 
■vicerit ,  pariter  muneratur.  Quid  quod 
ille  quinimo  consummatus  adscribitur , 
qui  se  omni  parte  femineis  aflcctibus 
ostentat  abscissum  ?  Quia  eum  Dominus 
rn  Evangelio  perfectum  vocat  ,  qui 
totum  suis  usibus  amputaverit  patri- 
monium.  Certe  etiam  soli  cuicumque 
quotidiani  triumpbi  pro  castitate  non 
tlesunt;  quia  numquam  desideriis  car- 
iialibusspiritum  cessatiufestare  corpus 
humanum ,  quod  Apostolus  affirmat, 
dicens  :  Caro,  inquit,  concupiscit  adve)'- 
sus  spinliim  ,  spiritus  aulem  adversus 
tarnem;  hccc  enim  inricem  adversantur 
sibi }  ut  non  qucECumque  vultis,Hla  fa- 
ciatis.  Ilabes  nuuc  carnem  tuam,  quam 
superes  semper  :  quid  tibi  vis  alteram 
vel  conducere?  Nemo  super  unam  fe- 
Lrcm  cupit  adhibere  pejorem;  ne  inci- 
piat  hemitritaio  insanabiii  laborare  , 
cui  nullus  valeat  medicus  subvenire. 
Ncque  aliquis  super  onus  proprium 
tollit  insuper  alienum  ;  ne  oneribus 
iluobus  oppressus  usque  ad  inferos  de- 
mcrgatur.  Unde  sic  Hieremias  propheta 
docet  sanctitatis  pondus  singulariter 
sustinendum.  Bonum  cst,  inquit,  viro 
cum  portavcril  jugum  grave  injuvenfule 
sua;  sedehit  singulariter  el  silebitj  quo~ 
niain  tulit  sujier  se  jugum  grave» 

10.  Scd  quisquam  malignus  obsecutor 
ad  diclum  apostoli  Pauli  confugiet  di- 
centis  :  Onera  vestra  sustincle  imiccm, 
et  sic  implebitis  lcgem  Christi.  Non  haec 
sunt  onera,  quK  Paulus  apostolus  im- 
perat  subvchenda;  sed  ut  tolerantes 
jiosmctipsos  discordia  nulla  disceri^at, 
et  in  tentationibus  constitutis  fratribus 
praebeamus  auxilia  :  non  ut  ipsi  nobis 
tentamonta  per  ferainas  procuremus, 
.scd  ut  (entamenlorum  magis  pondera 
sublevemus;  cum  sciat  quale  sit  sancti- 
tatis  juguni,  quod  vix  singulare  porte- 
tur.  Dc  quo  non  solum  ipsc ,  sed  ct  Do- 
iiuuus  uoluit  ccrtum  definire  praecep- 
tum,  dicens  :iYoJi  omnes  capiunt  verbum 
i&tud,  scd  quibus  datum  est.  Et  iterum  : 
Qui  potest  capcre,  capiat.  Si  ergo  diffi- 
cile  singulariter  magnitudo  istius  pon- 
dcris  toleratur,  quoniodo  tolcrabilur, 
fi  gcniiuatis  poiideribus  praegravetur  ? 


Et  si  singularespene  omnes  vix  durant 
carnales  insidias  sustinere,  quid  faciunt 
illi,qui  ex  utroque  latere  gladiis  im- 
pendentibus  non  cunctantur  incumbere? 

PIus  dico.  Si  mariti  et  uxores  deside- 
ria  conjugalia  quotidie  gerentes,  sibi 
non  sufliciunt ;  quid  agunt  illi  qui  ad 
augendasimpugnationesfeminissocian- 
tur?  Ex  improviso  vel  transeunter  ad 
horam  fcmineus  aspectus  occurrens ,  ve- 
lut  sagittas  alienis  oculis  jactat.  Quando 
libera  non  est  simplex  revcrentia  ;  quid 
illic  gcritur,  ubi  libertatis  sumit  mu- 
lier  in  contubernalitate  constantiam? 
quando  in  domesticis  negotiis  nunc  la- 
certos  ac  femora  lanificis  operibus  nu- 
dat,  nunc  aestuans  detegit  membra,  nunc 
fatigata  jactatur,  aut  in  risu  aliquando 
dissolvitur;  nunc  blanditias  exhibet, 
ct,  quod  est  venenosius  supercuncta, 
psallere  delectatur  aut  canere?  cujus 
cantu  tolerabilius  est  audire  basiliscum 
sibilantem  ;  contra  quam  Salomon  sic 
nos  cautos  efficit,  dicens  :  Cum  canfa- 
trice  noli  cmiduus  esse,  nec  audias  Hlam, 
ne  forte  dispereas  in  efficacia  ejus. 

Taceo  reliqua,  quae  magis  pudenda 
sunt  quam  dicenda  :  solum  hoc  dico  ,  in 
dolore  vel  in  ira  mulierem  frangi  con- 
spicere,  jara  non  est  sine  mulccdine. 
Quid  dicimus  si  videas  jucundantera, 
aut  quod  cst  deterius  blandientera  ? 
Semel  dixerira,  omnis  inconveniens 
sodalitas  raulierum ,  gluten  est  delicto- 
rum,  et  viscum  toxicatum ,  quo  diabo- 
lus  aucupatur.  Incongrua  est  sodalitas 
feminarum  :  quarumsodalitatem  ita  nos 
rursum  Salomon  docet  in  omnibus  prae- 
cavere  :  Cum  aliena  ,  inquit,  inuliere  ne 
sedeas  omniiw ,  et  ne  alterceris  cum  illa 
in  vino,  ne  forte  declinei  cor  tuum  in 
illam ,  et  sanguine  iuo  labaris  m  perdi" 
tioneiH. 

CAPUT  IV. 

Quod  si  clericum  sua  non  moTet  sanctitas 
et  proxinium  peccandi  periculum,  saltem 
aliis  scandalum  fieri  ac  peccandi  occasionem 
priebere  nietuat.  Neque  tameu  ideo  in  ipsa 
ecclcsia  vitandas  esse  mulieres,  quod  earum 
frequentationem  domi  fugere  debemus. 

11.  PosTREMO  si  animura  nostrum 
coufidiraus  in  hac  conuDunitatc  durarc 


DE  SINGULARITA 

semper;  vel  illud  apud  nos  debet  esse 
suspectum,  ne  ipsGe  quaenobiscum  con- 
veniunt,  in  nos  ipsos  forsilan  movean- 
tur,  aut  in  alteros  amores  prae  rapida 
aetate  incitamentis  furialibus  stimulen- 
tur,  eterit  nobiscausa,  aut  quodpejus 
est,  sine  causa  ut  fornicatio  nos  maculet 
aliena,  apud  quos  suggeritur  caeteris 
occasiolupanaris;  etcrimine  alienirea- 
tus  absorbebimur,  cui  nos  ipsi  subor- 
namusinimunditioelenocinium.Propter 
quod  apostolus  Paulus  de  similibus  ita 
nos  instruit,  dicens  :  Si  propter  escam 
fraler  tuus  scandalizatur ^  jam  non  in 
caritate  amhulas.  Noli  esca  tua  illumper- 
dcre,propter  quem  Christus  mortuus  est. 
Et  iterum  :  Bonum  est  non  manducare 
carnem  ,  neque  hibere  vinum,  nequc  in 
quo  frater  tuus  offendit,  aut  scandaliza- 
tur,  aut  infirmatur,  Et  alio  loco  :  Hoc, 
inquit,  judicate  magis,  ne  ponatis  offen- 
diculum  aut  scandalam  fratri.  Et  de  se- 
nietipso  sic  ait  :  Propter  quod  si  cibus 
scandalizatfratremmeuyn,  jamnon  man- 
ducaljo  carnem  in  ccternum,  ne  fratrem 
scandalizem. 

Cum  ergo  nos  pulsat  conjunctionis 
liujus  molestia  detestahilis,  etsi  adul- 
teros  non  potest  facere,  facit  tamen 
lenones  adulteris  et  incestis.  Quis  enim 
cordis  alterius  scrulator  qualitatem 
uniuscujusque  perpendat;  et  pro  altera 
persona  contra  satanam  repugnator, 
circaDeum  vero  idoncus  fidejussor  esse 
prajsumat?  De  seraetipso  demens  est.^ 
qui  aliquid  poUicetur,  ne  dicam  si  etiam 
pro  femina  sponsioncm  ponere  videatur; 
cumPaulus  apostolus  sic  de  se  pronun- 
liet  dicens  :  Non  quia  jam  accepi,  aut 
jam  justificatus  sum ,  aut  jam  perfectus 
sum  :  sequor  auteni  si  comprehendam ,  in 
quo  et  comprehensus  sum  a  Christo.  Fra^ 
tres,  ego  me  non  arbitror  comprehendisse 
adhuc  :  unum  tamen,  posteriora  quidem 
obliviscens,  ad  ea  quos  sunt  ante  petens^ 
ad  regulam  sequor,  ad  palmam  supernce- 
cocationis  Domini  nostri  Jesu  Christi. 

Quicunque  ergo  perfecU  sumus,  hoc 
sentiamus.  Et  iterum  :  Blild,  inquit ,  pro 
minimo  est,  ut  a  vohis  judicer ,  aut  ab 
Jiumano  die;  sed  neque  meipsum  judico , 
qui  autem  judicat  me ,  Donmius  est.  Et 
alio  loco  :  Dealus,  inquit,  qui  nonjudi- 


TE  CLERICORUM.  571 

cat  semetipsum ,  in  quo  prohal  alium, 
Quamvis  ergo  nos  nec  de  nostra  stabi- 
litate  certum  aliquid  habeamus,  qul 
sine  cessatione  concutimur,  interfluc- 
tus  saeculi  sustinentes  procellosos  incur- 
sus  :  tamen  si  alicui  tanta  iiducia  cst  de 
immobilitatepropriae  firmitatis;  saltem 
soUicitus  reformidet,  ne  ipse  sit  scau- 
dalum  visibus  alienis,  sed  terreatur 
voce  Dominicomminantis :  Fce,  inquit, 
huic  mundo  ab  scandalis  :  verumtamcn 
rce  homini  illi  per  quem  scandalum  venit. 
Si  has  Domini  comminationes  religioso 
corde  metuimus  et  reveremur,  plus  de 
aliis  quam  de  nohis  extimescaraus  peri- 
culum  nostrum ,  qui  mutuis  (  ab  apo- 
stolo  Paulo  )  utilitatibus  obligamur  : 
Non  quce  sua  sunt,  Inquit,  singuli  cogi^ 
tantes,  sed  quce  aliorum.  Et  iterum :  Nemo 
quod  suum  est  qucerat,  sed  quod  alterius. 

12.  Sedaliquisarripiens  deipsoPaulo 
quod  opponat  :  Unusquisque ,  inquit, 
veslrum  pro  se  rationsm  reddet  Deo  :  et 
unusquisque  suam  sarcinamporlahit.  Qui 
non  vult  ergo  pro  altero  reddere  ratio- 
nem  ,  nec  causis  ejus,  nec  negotiisde- 
het  particeps  illicitus  interesse  :  et  qui 
liher  vel  immunis  circasarcinas  alienas 
conatur  existere ,  nihil  alienum  contra- 
riaconditione  teneat  infra  se.  Nam  ne- 
cesse  est  ut  rationi  alterius  suhjiciatur , 
qui  negotiumtractaveritalienum.  Opor- 
tet  eum  damno  perstringi  vel  dispendio 
sarcinarura ,  apud  quem  suh  intuta  cus- 
todia  fratris  sarcinae  perierunt;  quia 
quidquid  in  domo  nostra  suh  minus  ido- 
nea  tutela  perditum  fuerit ,  aut  latrones 
effregerint,  nostrum  est',  et  a  nobis  exi- 
getur  quidquid  per  inertiam  nostrani 
male  commissum  custoditur.  Tunc  vero 
ab  invicem  liheri  sumus,  si  nihil  apud 
nos  de  re  alterius  reservetur. 

13.  Forsitan  aliquis  dicat  :  Ergo  nec 
ad  domura  orationis  debemus  pariter 
convenire,  ne  aliquis  aliquem  scanda- 
lizet.  Haereticae  professionis  est  ista 
contradictio  calumniosa ,  quae  de  honis 
praescrihit,  ut  asserat  mala ;  et  de  sanc- 
titatepraejudicat ,  ut  immuuditiam  suh- 
tiliter  introducat;  de  licito  calumnias 
facit ,  ut  obtinere  illicitum  possit.  Prop- 
ter  quod  aposlolus  Paulus  ha^resi  huic 
aate  praescrihit,  dicens  :  Ferumtanicn 

24. 


372  DE  SINGULARITATE  CLERICORUM. 

ncque  muUcr  sine  viro,  neque  vir  s/iie  '  sidernri  distontia,  xihi  ncc  3ctas,  ncc 
fnu//erc  jn  Domjno.  Absit,  absit,ut  ubi- ^  digiiitas,  sed  sola  aeqiialitas  regnat  :  at- 
que  feminoe  praescribantur,  aut  ubique  !  quc  ut  plenius  dicam  ,  oranes  illic  tales 
pennissio  tribuatur.  Habt^nt  loca  sua  I  sensusaccipiunt;  ut  et  ipsaconjugalitas 
circa  maritum  ,  circa  filios,  circa  fra-  iguoretur,  ubi  Cliristus  loquitur.  audi- 
tres,  circa  parentes,  circa  servos ;  et  in  l  tur,  atlenditur.  et  per  omnia  et  in  om- 
Uonioorationis  tantummodojuxtacunc-  j  iiibussolusest  totum  ,  testante  Apostolo 
(os  clericos.  In  mansione  autem  una,  '  et  dicente  :  Uhi  non  est,  inquit,  Judoeus 
sinecognationecompetenternonhabent '  cf  Groecus,  circumcisio  et  proepulium  y 
socios.  Haec  est  libra  quae  slat.  SlavG  Barbarus  el  Scytha ,  masciilus  et  femi^iu , 
vero  non  potest  quidquid  inclinaverit  ;  scniis  cl  liher ,  sed  ownia  cl  in  ommhns 
libram,  dicente  Scriptura :  Non  declina-  ',  Christus.  Hunc  plane  conventum  gloria 
his  in  dcxtram  ,  ncque  in  sinislram.  Et  i  e^t  cclebrare  cumfcminis,  in  quo  nulla 
Dominus  in  Evangclio  :  Quod  amplius  ,  est  discretio  (jualitatis,  ubi  tantura  li- 
cst,  a  maloest.  Discc  nunc  temperantiaj  cet  omnes  a?quare  sine  ali^jua  differen- 
rnodum  ,  (}ui  pcr  licenliam  quaeris  ex- |,tia  ,  ut  nec  in  ipso  baptismate  cuju  — 
cessum.  Ama  feminasintcr  sacrasolcm- '  quara  nuditas  erubcscat;  ubi  Adae  ct 
uia,  et  odio  babe  in  communione  pri-  Evae  renovatur  infantia,  nec  exponit , 
vatj;si  vis  Salomonisteneredoctrinam:  sedpotiusaccipit  tunicam. 
Tcmpus  3  inquit  ,  amandi ,  et  tempus  j  ^5.  Quod  si  et  illic  sit  aliquis  diabolo 
cdiendi.  PPJ'"',  qui  feminarum  aspectibus  fcria- 

iU.  Tunc  ergo  cavenda  sunt  feminae  :  tur;  de  nullo  tamen  congregatio  vcstra 
participia,  quundo  geritur  carnalium  i  culpatur,  quse  propter  ccelestia,  non 
curaruni  continua  unanimiter  frequen- /propter  terrena  colligitur.  Viderit  si 
tia:(iuoniara  inter  curas  suas  caro  scm-j  (juis  illic  luxuriosus  ol)tutibus  fuerit  : 
l)cr  incitamenta  cupidinis  provocat;  et'  nullo  modo  alterum  laedit,  qui  non  ad 
illic  parit  fomcnta  peccandi,  ubi  j^er-  ho;ninem,sed  ad  Christum  pro  salute 
tractans  commoda  sua  temporalis  vila'  proccssit.  Quinetiam  dc  suis  contradic- 
cogitationibus  senserit  paululum  re-  lionibus  contradictores  excludam,  ut 
laxari;  sicut*Salomon  asserit,  dicens  :  non  racis,  sed  suis  propositionibus  ce- 
Dcprimil  tervena  cocjitatio  sensum  muUa  dant.  Si  inter  festa  sancta  potest  cora- 
cogilayilem.  Inconventuvero  sacrorura, :  munis  conventio  scandalizari,  ubi  tesi- 
ubispiritusdominatur,  ancillamsemet- !  tator  ipse  diabolus  tremuit;  quis  i!lic 
jpsam  cognoscens ,  pcrdit  suae  volupta-  stabilem  se  csse  promiltit ,  ubi  tentalor 
tis  usum ;  pcrdit  ct  luxum  dum  trac-  audenter  occurrit?  et  si  illic  periclila- 
tanturccelestia,dum  celebrantursancta  [  inur,  ubi  Dei  praeccpta  nos  congregant, 
inysteria;  tota  humanitas  occupatur, ;  quid  agimusubiDcijussa  «os  separant? 
Tibinonhuinana,seddivinasuntomnia:  i  et  si  turbamur  illic,  ubi  Dci  voluntatc 
ul)i  vcneratio  vel  tremor  et  terror  incu-  !  munimur ;  quanto  magis  ubi  nonsolura 
titurprofeclo  animis  universis,  sepuUa  diabolum  ,  sed  eliam  Dominum  habe- 
cst  substantia  carnalis.  Inter  ipsa  fere  musadvcrsum?  Cum  sacrosanctis  enira 
carais  mercimonia  niulti  voluptatem  etjustis  nobis  divina  protectio  minis- 
corporis  negligunt,  scilicet  quando  a  tratur,  sicut  Esaiasait :  Lcgem,  inquil, 
Icgionibus  cxercitia  raeditanlur  armo-' in  adjuforium  dcdit ;  siue  jussionibus 
rum,  aut  crepat  iitibus  foruni,  aut  re-  vero  (livinis  nuUum  potest  esse  praesi- 
sonant  littcris  auditoria,  aut  negotiato- '  dium. 

res  commerciis  instanter  incumbunt,  ^6.  Aliud  est  quod  Deus  imperat  fa- 
aut  artiliccs  in  artificia  ipsa  propensi  ccrc,  etaliud  voluntali  ejus  obsistero; 
sunt  :  quanto  magis  ubi  non  carnale  cujus  ita  sunt  niandata  servanda,  ut  si 
opus  hominum,  scd  spiritalc  geritur  aliquid  jusserit  quod  secundum  homi- 
angelorum?  Nihil  illic  impugnationes  nes  injustumesse  videatur,  justum  crc- 
possunt,  ubi  et  ipsi  dcemones  cedunt;  I  datur  et  fiat;  ct  si  justura  jusserit,  jus- 
et  nuUa  sexus  alicujus  pcrmitlitur  con*  I  tuin  r(^putctur  et  f;at :  cum  sine  victcria 


DE  SINGULARITA 

non  potest  esse  quod  maiulat,  qui  po- 
lcus  e»t  injustitiaui  juslificando  vocare 
justitiaui,  et  justitiani  reprobando  in- 
justitiaui  probare  traiisversani,  cujus 
voluntas  est  solaetvera  jiistitia.Si  enini 
totuin  quod  gerinius,  ad  iioc  taniuin- 
modo  gerinius  ut  Doinino  placeainus; 
profecto  hoc  soium  erit  justuni  quid- 
qnidvoluerit,  et  jusserit ,  etprobaverit 
Deus  cui  piacere  gestimus. 

Nain  cuin  servi  non  possint  a  seniet- 
ipsis  scire  quid  suis  dominis  placeat, 
uisi  dominoruin  sequantur  imperia  ;  et 
utique  homines  hominum  similiuin  sibi 
uon  valeant  voluntates  agaoscere,  nisi 
acceporintquod  observent  :  multo  ma- 
gis  raortales  nesciunt  immortalis  Dei 
justitiam  coraprehendere ,  nisi  ipse  jus- 
titiaruin  suarum  dignetur  indicia  de- 
monstrare,  sicut  Salomon  approbat, 
dicens  :  Quis  eniin  hoininumpoteril  scire 
cansHiiini  Dei?  aiit  quis  poterit  cogllare 
quid  vdit  Deus?  Cogitaliones  enim  ;?ior- 
talium  timidce ,  el  incertcB  pro\>idenli(je 
vostroe.  Corpus  enini  qaod  corrumpitur , 
aggravat  animam ,  et  deprimit  tcrrena 
tnhabitatio  scnsum  multa  cogitanfem.  Dif- 
ficile  cestimamus  quce  in  tcrra  sunl ,  et 
quce  in  prospectu  sunl  iiwenimus  cum  la~ 
bore  :  quas  in  coelis  aulcm  sunt,  quis  in- 
vcstigabit  ?  Sensum  autcm  iuum  quis  scit , 
nisi  tu  dederis  ei  sapientiam,  et  miseris 
Spiritum  sanctum  de  altissimis?  Et  si 
correclcB  sunt  semilce  eorum  qui  in  tcrra 
sunt,  et  quoe  tibi  ptacent,  didicerint  ho- 
mines,  et  per  sapientiam  sanali  sunt  : 
ambulantesin  tenebris  sibimetipsis  lu- 
men  non  possunt  ostendere ,  nisi  uUro- 
neum  seipsura  non  videntibus  offerat 
lumen.  Ita  humana  csecitas  ad  Deum 
non  dirigit  viam ,  nisi  ipse  lucernam  le- 
gis  ostendat.  Unde  David  sic  loquitur, 
dicens  :  Lucerna  est,  inquit,  pedibus 
meis  verbum  tuum,  et  lux  scmilis  mcis. 
Et  iterum  :  PrcBcepfum  Domim  lucidum 
ilfuminansoculos.  Hoc  est  ergo  luciferum 
quodcumque  fuerit  a  Deo  intimatum  : 
et  boc  Deo  dignum ,  quod  ipse  Deus  vo- 
luntati  suae  fateturacceptum,  ut  exer- 
ccat  per  omnia  dorainatum.  Alioqui  nec 
nos  serviadscriberemur,  nec  ipse  Do- 
minus  haberetur;  si  secundum  volunta- 
tera  nostram  permitteremurimpendere 


TE   CLERIC0RU3I.  0^73 

servi tutom ,  et  arbitrio  nosfro, non Dei , 
cligeremus  exercitamenta  justitia?.  Ta- 
les  Paulus  apostolus  vanificat,  dicens  : 
Ignorantes ,  inquit,  Dei  juslitiam  ,  et 
suam  voicntes  statuere,  justiticB  Dei  non 
sunt  suhjecti. 

Tollantur  nunc  e  medio  ambages  ist^e 
tam  vanae,  et  qucrimoniaj  inaniter  ca- 
lumniosa?.  Ad  spiritales  actus  cum  fo- 
minis.  Deojuvanle,  nou  metuiinusadu- 
nari,  qui  per  Dei  jussioncm  justitiairi 
nos  credimus  operari ,  cx  qua  nobis  sci- 
mus  munimentasupponi.  Privatim  vero, 
continentibus  quamplurimum  clericis 
etvirginibus  hospitia  separanda  sunt  : 
quiaquodDcusiniquumjudicat,justuni 
esse  non  potest.  Contuberniura  tamen, 
etsi  nuUa  in  ipso  coutubernio  turpis 
consuetudo  noscatur,  accendit;  quia 
impossibile  est  integritatem  ad  victo- 
riam  pervenire,  qua3  contendit  contra 
Dei  jussa  pugnare.  Quantum  enim  lex 
obedientibus  suggerit  adjutorium,  tan- 
lum  inobedientibus  incifat  peccatuin  , 
dicente  Apostolo :  Virtus,  inquit ,  peccafi 
icx.  Qui  nos  ergo  jussitut  in  sacris  suis 
cum  feminis  triumphemus,  ipse  jubet 
ulprivatim  pugnas  femineas  caveamus. 


CAPUT  V. 

Quos;  esse  debeat  cum  imilieriLus  viTemli 
ralio,  et  qiii  in  forliludine  sua  confidit  , 
videat  ne  cadat.  Deicnbnntur  Satanae  arti- 
ficia,  ad  perdendos  viros  per  femiiieas  nc- 
cessitudines. 

i7.  SuNT  equidem  necessitates  alice, 
quoe  nos  quoque  privatim  feminas  videre 
compellant,  sed  etiain  ipsDn  divini  ope- 
ris  vel  proecepti  imperant  cfricaciam  , 
ut  visitemus,  ut  solatia  prsebeamus,  ut 
hortamenta  vitalia  salubriter  intime- 
nius :  nec  tamen  ct  in  his  of/iciis  minor 
cura  agenda  est  pro  moribus  nostris ,  ut 
clarescant  in  nostra  operatione  indicia 
puritatis.  Severitas  non  desit,  quae  sub 
clcrico  feminam  possit  astringere  ,  ut 
ipsam  consolationem  nostram  snscipiat 
cum  tremore  ,  et  ita  sentiat  visitationis 
afTectum ,  ut  clericum  veneretur.  Ac  ne 
tardius  sit  evagari  per  singula,  totum 
quidquid  agimus,  honestum  esse  po- 
test,  si  seraper  in  nobis  signa  honesta- 


Til^  DE  SINGULARITA 

lis  eluceant  :  sicut  Paulus  apostolus 
universacomplexus  est,  dicens  :  Oinnia 
resfra  honeste  fiant.  Et  iterum  :  Sicul 
frcBcepinvts ,  inquit,  vobis  .  ut  honeste 
uinbuletis.  Non  l)ene  succedit  quid.iuid 
agitur  passim  :  etsanctnin  non  est  quod 
geritur  sanctum ,  nisi  sancte  quod  sanc- 
tum  est  peragatur,  sicut  Salomon  asse- 
rit,  dicens  :  Qui  enivi  cuslodierint  jusle 
justa,  justificabuntur.  Sinceriter  crgo 
sinceritas  ipsa  servanda  est;  et  omne 
qnod  voti  est,  etiam  in  actu  signan- 
dum ,  ne  aliud  vota  commendent.  el 
aliud  actus  insinucnt.  Undique  pro- 
banda  est  institutio  voluntatis,  et  un- 
dique  consummandus  est  cursus  unius- 
ct)jusque  certaminis;  ue  niinus  sit  ali- 
quid  ad  triumphum ,  si  non  plenius 
diniicetur.  Hinc  Paulus  apostolus  intro- 
ducit  documenta  certamiuum  :  Sed  et 
qui  in  agone ,  inquit ,  certat ,  rxon  coi-ona- 
bitur,  nisi  quilegitime  certaverit.  Et  ite- 
rum  :  Nescitis,  inquit,  quoniam  qui  in 
stadio  currunt ,  omnes  quidem  currunt , 
sed  unus  accipit  bravium.  Sic  currite,  ut 
comprehendatis.  Omnis  enim  qui  in  agone 
contendit ,  ab  omnibus  se  abstinet :  et  illi 
quidem  ut  corruptibilem  coronam  acci- 
piantfTios  autoh  2«con-u])fam. Plenitudo 
est  ergo  sanctitatis,  et  palma  perfecta, 
ut  ex  omni  parte  secum  non  babeat 
quod  recuset ;  ne  quod  profitetur  odisse , 
tenendo  videatur  amare. 

48.  Quod  si  aliquis  dicit  :  Captivura 
tcneo  adversariura  meum,  cui  sernper 
insultem  ;  videatne  forte  adversus  eum 
captivus  incipiatpra^valere.  Numquam 
fcecuruscum  thcsauro  latro  tenetur  in- 
clusus :  nec  intra  unam  caveam  babitans 
cum  lupo  tulus  est  agnus.  Ipse  se  voluit 
penetrari,  qui  hostem  prcprium  in  suas 
portas  induxit,  et  intestinum  gladiura 
>ibi  ipse  supposuit,  qui  locum  babita- 
tionis  suae  adversarii  ingressibus  r^^se- 
ravit  :  et  qui  fretus  est  conversari  cum 
scandalo,  sine  causa  non  dicit :  Pacatus 
(?3S2  volo  cum  diabolo;  contra  Aposto- 
lutn  dicentera  :  NolHe  locuni  dare  dia~ 
bolo.  Omni  ergo  modo  muniendus  cst 
locus ,  ubi fueritthcsaurus  absconditus , 
neper  unara  cavernam  totura  parietem 
blrosuffodiat.  >'amsideforisexpugnans 
vix  muris  cxp^-liitnr;  quantum  vnlebii 


TE  CLERICORUM. 

si  intra  muros  acceperit  babitaculuml 
Et  si  illi  qui  contra  eum  claudunt,  ali- 
quoties  ab  eodem  capiuntur;  quanto 
n)agis  ille,  qui  ultroneus  illi  patefece- 
rit  ingressum,  cum  dicat  Salomon  :  Si 
justus  vix  saUus  fil,  injustus  ubi parebilf 
Omnes  ergo  riraae ,  ne  dicam  portaj , 
claudendae  sunt,  ne  per  unum  foramea 
castra  omnia  penetrentur :  ct  universa 
componenda  sunt  munimenta,  ne  per 
modicum  non  munitum  tota  civitas 
ruat,  sicut  Saloraon  repetit ,  dicens  : 
Qui  spernit  modica,  paulutim  cadet. 

i9.  Stupeo  autem  bujus  perversitatis 
arl»itrio.ut  a  clericisad  communitatem 
femina  magis  quam  masculus  eligatur. 
Numquidtanturamulief  ulilior  estcom- 
modis  clerici,  quantura  prodest  mascih- 
lus  contineus,  vel  puer  masculo  con- 
tincnti?  Aut  ipsa  erit  decens  utilitas, 
quam  indecens  communitas  facit?  Et 
ubi  erit  quod  Salomon  ait  :  Omne  ani- 
mal  diligit  simile  sibi?  Ll  iterum  :  Fo- 
latilia  ad  similia  comeniuyit.  Sed  et  si 
femina  utilior  existimaretur,  hou  opor- 
tebat  carnalia  emoluraenta  praeponere 
utilitatibus  spiritaliura  comraodorum  : 
et  expediebat  qualemcumque  virum 
iuutilera  sustinere  pro  existimatione 
nmnienda,  quara  bonos  effectus  mu- 
licris  cura  existimatione  turpissima. 
Quod  Salomou  comparat,  dicens  :  JVe- 
lior  cst ,  inquit,  iniquitas  viri ,  quam 
benefaciens  inuUer. 

ArtiQcialia  sunt  itaqae  scmper  dia- 
boli  veneficia,  quibus  ingenium  sua; 
calliditalis  exercens,  sanctiraoniae  de- 
ditos  dolosis  commoditatibus  juvat  ut 
perdat :  et  inter  continentes  quasi  ne- 
cessaria  emolumenta  mutuis  adjuvami- 
nibussubministrans,  agit  prius  mascu- 
lum  et  feminam  pariter  conversari;  ut 
postquam  inseparabiles  fecerit  per  al- 
terutra  solatia,  possit  occidere  dantes 
simplices  aniraos  ad  castitatis  vota  ser- 
vanda  :  et  impugnationis  suae  arma 
subducens  interira ,  quasi  placidus  fau- 
ior  suggcrit  sanctitatis  arguraenla  , 
donec  diutius  inter  ambos  inimicam 
nutriat  concordiam. 

Facit  aflabilcs  sibi  invicem  et  desrr- 
vire,etassentatorinfestusimpedimenta 
removens  universa.  commodis  corum 


DE  SINGULARITATE  CLERICORUM. 


gaudet  efficaciam  commodare ;  ut  tota 
eos  sibimetipsis  nccessitate  coramen- 
(lans,  exhibere  eos  possit  in  allerutrum 
solita  cousolatione  pendcFe.  Non  vult 
eos  in  aliquo  impedire ,  ne  separet  tam 
spiritaliter  quam  carnaiiter.  Inconcus- 
sos  efficit  vivere ,  ne  ipsa  societatis  ini- 
iia  immaturo  tempore  fosdera  ccepta 
conturbent.  Usque  adeo  illos  videntibus 
cunctis  ad perfectum  sanctitatis  in vitat , 
fovet,  snblevat :  utDei  esse  computent 
beneficia  ipsa  contraria,  quibus  indu- 
cunturutpereantjnescientesimmquam 
Deum  juvare  quod  vetat.  Quibus  in 
tantum  diabolus  blandienssecuritatei  i 
praeparat  sanctimoniae,  ut  conjunctos 
se  magis  a^stiment  quam  disjunctos , 
immobiies  circa  libidinem  perdurare  : 
quoscum  omnitranquillitate  deducens, 
nullis  procellis  aut  fluctibus  inquietat; 
et  velut  in  medio  mari  minus  cautos 
inducit  relaxare  vela,  necquGerere  gu- 
bernacula,  ut  subita  tempestate  conci- 
tatos,  naufragos  ex  insperata  comrao- 
tione  submergat.  Hanc  primo  exbibet 


5/^ 

intelligit,  dicens  :Nonenim  ignoramus, 
inquit,  astuiias  ejus.  Male  itaque  in  hac 
participatione  pacati  sunt,  qui  ad  bella 
pacificante  diabolo  perducuntur,  et  non 
bene  in  sanctitate  proficiunt,  quibus 
ad  detrimentum  profectus  ipse  inimici 
artificio  subornatur;  nec  recto  cursa 
moliuntur  continentia?  scalas  ascendere, 
quos  ut  de  alto  praecipitet ,  elaborat  ad 
culmen  adversarius  protelare.  Sed  ne- 
cesse  est  caducis  lapsibys  elidantur, 
qui  viam  lubricam  teuuerunt,  de  qua 
Saiomon  sic  praedicat,  dicens  :  Est  via 
quoe  videtur  apud  liomines  recta  esse; 
novissima  autem  ejus  veniunt  in  profu.n" 
dum  infernorum. 


CAPUT  VI. 

Islornm  audaciam  perstringit  aactor ,  qui 
suam  temeritatem  sanctorum  exemplis  pro- 
pugnare  praesumunt. 


20.  Sed  aiunt  :  Si  de  hac  conjunc- 

tione  clerici  denotantur,  notandi  sunt 

etiam  sancli  plerique  nobiscura.  Sive 

lenitatem,  ut  duas  naves  oblectet  ad  ;Helias,  qui  mansit  apud  viduam  :  sive 


invicem  convenire;  quas  cum  fecerit 
j  unctas ,  repentinis  turbinibus  in  semet- 
ipsas  elidere  possit  et  frangere  :  et  his 
utitur  blandimentis  ,  ut  subtractis  om- 
nibus  jaculis  compescens  adversa,  sug- 
gerens  prospera  tamdiu  sopitum  ignem 
sine  ullis  flammis  occultet,  donec  duas 
faculasjungens,simui  ambasaccendat: 


Apostoli,  qui  raulieres  secum  comites 
circuraducebant  :  ut  Joannes ,  qui  ma- 
trem  Domini  assumsit,  eodem  Domino 
delegante;  aut  ipse  Dominus,  cui  de 
suis  facultalibus  alimenta  praestabant 
aliquae  mulieres  religiosae ,  cui  etiam 
Martha  ministrabat  ad  mensam,  et  qui 
singulariter  locutus  est  ad  puteum  se- 


et  tamdiu  cessat  sa^vitiae  suse  tela  sup- ,  dens  cum  alienigena  muliere  Samari- 


ponere,  donec  sicut  peritus  venator  quos 
occisuriis  est ,  laquei  sui  vinculis  alli- 
get.  At  ubi  indissolubili  catena  devinc- 
tos  adstrinxerit,  velut  lanista  protinus 
duos  gladiatores  adversus  invicem  com- 
pellit  armari ;  et  subinde  stimuian& 
membra,  statim  gladios  aptat,  stalim 
succendit  insaniam ,  et  in  vuInifico& 
amplexus  impingens,  utrumque  simiil 
uno  ictu  mortificat.  Sic  explicat  quod 
ante  prajsfare  videtur,sic  dc  sinipljci 
caritate  amorem  conflat  illicitum ,  sic 
per  sanctitatem  subinducit  interitum  : 
dum  contentus  est  cedere ,  sic  valet  for- 
tius  occupare  ;  et  dum  summissus  pati- 
tur  semetipsum.  praebere  devictum,  sic 
plenius  devincere  gloriatur. 
Cujus  versutias  Paulus  ApostoJus  sic 


tana,  vel  cui  recumbenti  femina  lacry- 
mis  pedcs  lavit,  et  capillis  extersit. 
Callidi  arguraentatores  et  jurisperiti 
fallaces  :  qui  dum  cupiunt  praevaricari, 
controversias  actionesque  causarum , 
etiam  ipsa  jura  transvertunt;  et  cum 
nolunt  competentibus  coerceri  jussio- 
nibus  leguni,  ad  illudendos  judices  in- 
convenicntibus  exemplis  velut  similes 
conjecturas  juris  objiciunt  :  qui  per 
Saloraonem  ipsius  legis  sagacitate  pro- 
duntur  :  Peccalor,  inquit,  homo  evitat 
correptionem ,  et  ad  voluntutem  suam  in~ 
vcnit  comparationem.  Tales  er£o  non 
per  orationem,  sed  per  correctionem 
potius  revincendi  sunt,  ut  nou  ante 
interpretatis  orationibus  instruantur, 
quam  amiseriut  quod  ad  defeusionis 


nrc 


DE  SINGULARITATE  CLERICORUM. 


solatium  repererunt ;  s  cut  nos  adversus 
hujusmodi  homines  Salomon  edocet, 
dicens  :  NoU,  inquit,  respondere  insi^ 
f)icnti  ad  ipsius  insipientiam ,  ne  similis 
fias  illi;  sed  responde  insipiend  contra 
ipsius  insipientiam ,  ut  non  videatur  sibi 
sapiens  esse. 

21.  Revera  magni  homines  qui  se 
coniparant  sanctis,  et  eximia  conver- 


plagis ,  in  cu^todiis,  in  carcerihun,  in 
sidHionibus,in  imocationibus,  in  labori- 
bus,  in  vi(jiUis,  in  jrjitnii^,  in  castilale, 
in  \sc.ientia ,  in  longanimitate ,  in  boni- 
tate,  in  Spiritic  sancto,  in  caritate  non 
(icta,  in  vevbo  veritatis,  in  virtute  Dei , 
per  arma  justilioe  a  dextris  et  a  sinislris. 
A(l  lias  imitaliones  infirmi  sumus ;  et 
ad  mulieres  circumducendas  possihili- 


sationostrajquaeProphetis  velApostolis '  tatem  nohis  comparandaj    imitalionis 


videatur  aequalis !  Ad  occasionem  luxu- 
ria)  nostrae  in  pervcrsum  sanctos  volii- 
mus  imitari;  ct  in  caeteros  actus  vesli- 
gia  justorum  nolumus  sequi.  In  quihus- 
<!am  infirmos  nos  excusamus  ad  inii- 
tanda  facta  majorum:  et  in  aliis  nos 
a?quales  majoribus  protestamur  ;  cum 


adsciscimus. 

Quod  si  etiam  cuncfa  illorum  qiils- 
quam  sc  implere  jactasset.me  lameji 
nullius  suadela  poterat  inclinare,  iit 
iilios  nunc  Apostolos  credcrem,  contra 
apostoli  Pauli  profcssioncm  :  yamqHid, 
niiuit,  omnes  Apostoli !  ISumquid  omncs 


Ilelias    ipse    in    angustia  constitutus,   Prophetoel  Si  Christus  seipsum  compa- 


imparem  se  patribus  suis  antc  Deum 
fateatur.  Nunquid,  inquit,  melior  sum 
patribus  vieisf  Hoc  Ilelias  de  anteces- 
sorihus  suis  in  infirmitate  sua  cogilur 
exclamare  :  et  nosHeliaj  velProphetis, 
et  Apostolis,  et  Domino  virtutem  nos- 
tram  non   dubitamus  ajquare  ?  Video 
plane  sic  apud  vos  calcari  avaritiam, ' 
sicut  Apostoli  propria  cuncta  dimise- 
runt.  Video  cropulam  ct  ebrietalem  sic 
vestris  conviviis  abesse,  sicut  Aposfoli 
nihil   hahentes  frequenter  coacli  sunt 
esurire.  Cognosco  talitcr  in  nobisjeju- 
nia,  sitim,  famem  ,  nudilatem  propter 
insfantiam  doctrinae  soliusubique  pol- 
Icre ,  sicut  in  Apostolis  lcgimus  trium- 
phasse;  et  approbalur  apud  nos  eadera 
cxercitia    fcrvere    virtutum ,   quibus 
Aposfolosomniavitiatremuerunt.Plane 
quadraginta  dierum  jejunium  Domini 
mcditamur,  et  orationes  excubiasque 
quibus  ille  pcr  solitudines  efiam  noc-l 
lurna  silentia  rumpebat.  Numquid  si- ' 
milcs  agoncs  frequenfamus  contra  luc-  ! 
(amina  vitiorum ,  ct  sic  agimus  rigore,  | 
austeritate  ,  vigiliis,  passionibus ,  b-; 
bore,  necessifafe,  afflicfione,  absfinen- 
tia,  quibus  peccafa  calcantur,  ut  nemo 
de  nobis  mali  aliquid  suspicetur?  Per  : 
quae    Paulus   Apostolus    conscientiam 


rare  ausus  est  Deo,  qui  ait  :  Pater  major 
me  est  :  autsi  Apostoli  cooequare  semet- 
ipsos  ausi  sunt  Christo  :  et  nos  hodie 
Apostolis  a?quales  faciat  consimilis  for- 
litudo.  Misera  humanifas!  in  hac  ajqua- 
litafe  non  fimes  fulminari,  quae  de  Filio 
Dei  aut  de  Filiis  toiiitrui  :ion  cunctaris 
peccatis  tuis  exempla  voluf  similia  mu- 
fiiare?Cu'ii  superbia}  sif  clata  jactanfia, 
etiam  minimis  Ecclesia)  quemquam 
comparabilem  vellc  conscribi,  cuin  Pau- 
lus  moneal  et  dicat  :  JUer  allerum  su- 
periorem  sibi  cxistimantes.  Et  inferius 
addidif,  diccns  ://oc  sentite  de  vobis  quod 
ct  in  Christo  Jesu,  qui  cum  in  forma  Dci 
csset  constitutus,  >ion  rapinam  arbitratus 
cst  esse  se  cequalem  Deo ,  sed  semetipsum 
exinanint ,  formam  servi  accipiens. 

22.  Minus  ifaque  de  nostris  viribus 
rentiendum  est,  nec  forfifudini  sancto- 
rura  nosfra  infirmitas  coniparanda  esl, 
icut  nobis  aposlolus  Paulus  de  semet- 
ipso  magisferium  proponit,  ct  dicit  : 
.Yon  cnimaudemus,  inquit,  compararc 
nos  aul  conferre  quibusdam  qni  seipsos 
tommendant ,  sedipsi  in  nobis  ipsis  nos- 
melipaos  nobis  commendantes  :  non  supra 
mensuram  gloriantes ,  sed  ad  mensuram 
(jratiaB,  quam  nobis  mensus  est  Deus. 
Kfenim  contemplamurquod  ipse  iferum 

suam  innofuisse  omnibus  gloriatur  : /n  :  <lixit  :  Pius  ab  ilUs  omnibus  laboravi. 

omnibus,  inquit,  commendantes  nosmet-   Nihil  melius,  nihil  aptius  mihi  propo- 


ipsos  quasi  Dei  ministros,  in  sustenta- 
tione  muUa,  in  pressuris,  in  lcntationi- 
huf,  in  tribulationibiis ,  in  angustiis,  in 


nitur  undc  vincam,  nisi  ut  de  ipso  de 
quo  mihi  pracscribitur,  cgo  ipse  prai- 
scribam.  Ccrtc  plus  omnibus  ipse  labo- 


DE  SINGULARITA 

ravit ,  et  tamen  ad  mulieres  circumdu- 
cendas  collegassuosimitari  contremuit, 
iie  se  ad  incertum  subjiceret  tentationi 
carnali.  Lnde  ipse  rationem  sic  reddi- 
dit,  dicens  :  Ego,  inquit ,  sk  curro,  non 
quasi  in  incertum  :  sic  pugno,  non  quasi 
aerem  coedens  ,  sed  affligo  corpus  meum, 
et  in  senntulevi  rcdigo,  ne  forte  aliis 
jrrcedicans ,  ipse  rcprobus  inveniar.  Uvilc 
ergo  te  comparajqui  Aposlolum  jaclas; 
ct  ex  ipso  disce  quid  metuas  ,  qui  cla- 
mat  et  dicit  ;  Ovo  vos,  imitatores  mei 
cstote.  Noluit  itaque  de  mulieribus  cir- 
cumducendis  habere  fiduciam;  qui  non 
Sgnorabatquantuin  aliaj  virtutes  ab  ali  s 
virtulibus  differant,  et  aliam  clarita- 
lem  solis,  et  aliam  lun3e,aliam  vero 
steliarum  ,  qui  de  charismatibus  eccle- 
slasticis  similitudinem  comparans  inti- 
m;iverat.  ' 

Sed  nos  contra  de  Apostolica  notas 
coaequatione  hlandimur ,  non  liiten- 
dentes  penitus  quid  Apostoli  et  sancti 
omnes  invicta  virtute  gesserunt,  et 
difticiiem  rumpere  quaerimus  viani, 
cum  per  facilia  planior  sit  nobis  appo- 
sita:  contraSalomonem  dicentcm  :I\on 
te  crcdas,  inquit,  vioi  lahoriosce,  neponas 
cnximoi  tuce  scandalum.  Nec  ullus  consi- 
(lerat,  quoniam  unus  securus  in  luhrico 
^aditur  ,  et  alius  qui  impar  est ,  labi- 
tur  :  unus  per  rupes  cursu  montes  as- 
cendit,  alius,  si  se  coartaverit,  cadil. 
Uni  contingit  per  tempestates  navigia 
feliciter  explicare,  et  alteri  talis  feli- 
citas  non  potest  evenire;  quod  Paulus 
Apostolus  decernit,  dicens  :  Unusquis- 
(]ue ,  inquit,  ])ro/jj'2U»i  donum  liahet  cx 
Deo ,  iinus  quidcm  sic  ,  alius  vero  sic. 

2o.  Sod  qui  milii  de  sanclorum  exem- 
plo  praejudicant,  quid  aliud  excmplum 
iiolunt  contemplari,  quod  metuant?  et 
qui  Apostolis  coaequari  contendit,  quarc 
iion  inagis  preshyteros  adulteros  apud 
Danielem  ad  forniidincm  sibimct  ij)se 
proponil?nsec  autem  non  ideopropono, 
ut  quasi  Apostolorum  imitatoribus  con- 
tradicam  ,  sed  ut  illos  confundam,  qui 
se  sanctis  exsquant.  INec  nego  ipsos 
csse  sectandos,(iuos  doctoresaccepimus 
cuncti,  sed  adversus  eos  contendo,  qui 
cupientes  ad  mala  sua  honorum  histo- 
riui  depravarejlcsem  Dci  sibi  ccstimant 


TE  CLERICORUM.  577 

sulTragari ;  sicut  omnes  qui  perire  festi- 
nant,et  sub  obtentu  sanctorum  dedo- 
cora  sua  volunt  esse  celata,  ut  suh  imi- 
tatione  majorum  contraria  quaeqtte 
committant;  quos  apostolus  Paulus  pro- 
dit  et  publicat,  diccns  :  Quod  autem 
facio ,  et  lacturus  sum  ,  ut  amputem  oc- 
casionem  eorum  qui  volunl  occasionem  ; 
ut  in  eo  in  quo  gloriantur,  tales  inv-e- 
niantur  qvales  et  nos  sumus.  Nani  et 
hujusmodi  pseudoaposloli  sunt  operarii 
dolosi ,  trUnsfiguranles  se  in  Apostolos 
Chrisli. 

Hoc  addunt  ad  cumulura  perditionis 
cumulandiim ,  ut  honos  infament ,  quo- 
rum  exemplo  utuntur  ad  malum ;  qui- 
bus  utile  esset  satis  et  saluhre,  si  cu- 
juscumque  historise  seipsos  magis  cre- 
derent  non  intellexisse  rationem,  quam 
aliquid  inhonestum  arhitrarentur  in 
lcge  :  quos  apostolus  Paulus  corripit  ct 
confundit,  dicens  :  Non  intelligentes  7i(^ 
qne  de  quibus  dicunt,  neque  de  quibu^ 
affirmant.  Et  iterum  :  Si  quis  putal  se 
scire  aliquid,  necdum  cognovit  quemad- 
modum  eum  oporteat  scire.  Vacaut  ita- 
([ue  pra?judicia  petuIantium,quos  inge- 
nia  suaj  perversitatis  errabunda  traus- 
ducunt;  et  quaerunt  competentes  suis 
sensibus  historias  (juas  exponant,  qui 
male  agentes  mutuant  legalia  patroci- 
nia.  Benc  agentibus  hona  sunt  omnia, 
quaecum(iiio  scripta  sunt,quil>one  dicta 
bene  suscipiunt;  sicut  Paulusapostolus 
pollicelur  :  Scimus  quoniam  hona  csf 
lex ,  si  quis  ea  legitime  ulatur. 

24.  Ohtinuimus  confundendo  contra- 
diclores.  Convertamur  subinde  eosdem 
quos  vicimus  insuper  erudire,  ne  aut 
ut  sanctos  remanere  patiamur  in  cri- 
mine,  aut  ignari  deputentur  in  red- 
dendo  rationem  ,  ut  publice  victi  poeni- 
lentiam  gerant  :  aut  si  noluerint,  nos 
expunximus  quod  ad  nostram  pertinet 
diligentiam  ;  ut  quomodo  satisfecimus 
supradictae  sententiae  Salomonis,  ita 
salisfaciamus  Paulo  apostolo  concio- 
nanti  :  Serinim,  inquit,  Domini  non 
oportel  liligare,  sed  mitem  esse  ad  om~ 
nes,  docihilem,  palientem ,  cum  omni 
modestia  corripicntem  eos  qui  resistunt 
veritati;  ne  forte  dci  illis  Deus  poenitcn-' 
liam  ad  cognQscendam  vcritatcm,  et  re- 


578  DE  SINGULARITA 

fipiscaut  a  diahnli  Jaqueis ,  a  quo  captivi 
lcjienlur  secundum  ejus  voluntalem. 

23.  Omne  quidquid  ab  auctoribus 
iiostris  gestum  est ,  ralionabilitcr  gere- 
Latur  :  ut  posteris  nobis  adversus  prae- 
varicatores  niunila  xindiciue  aucforitas 
traderetur.  Propter  haeresim  amputan- 
dam  quam  superius  taxavimus.  de  as- 
wmiendis  feminis  sive  per  semetipsum, 
give  per  servos  suos  Dominus  paululum 
rclaxavit,  ne  nimio  rigore  in  totum 
Domini  fabrica  damnarctur.  Praivide- 
bantur  a  Domino  hxTetici ,  qui  nui)tias 
auferunt ;  ct  quod  Dominus  junxit, 
contra  naturaj  principium,  ct  contra 
Evangelium  separare  contendunt.  Qui- 
I>us  interdicens  jam  tunc  auctoritas  pa- 
rabatur,  nc  maritatae  mulieres  accedere 
vctarcntur  ad  Christum,  cui  in  pra3- 
scntia  servierunt.  Scd  non  sine  modera- 
inine  fuit  etiam  ipsa  permissio  procu- 
rata,  quae  non  sibi  operabatur  quod 
g/n-ebat,  scd  caeteris.  Nam  si  allocutus 
o*t  Dominus  Samaritanara,  ad  Iioram 
docuit  et  recessit,  ncc  defensioncm 
continuandiscxcessibusfecit.Ad  lioiam 
quo  jue  Martham  passus  est  ministran- 
Uni.  Sed  quid  crat  aliud  Domino  ,  nisi 
re^ni  coelcstis  prandia  ministrare  ? 
Numquid  sub  Domino  non  fuere  con- 
vivia?Aut  sub  majeslatc  cjus  crat  alius 
cibus  aut  potus  ,  quam  disciplina  tan- 
tummodo  quae  pascebat?  testanle  ipso 
Domino  ac  dicente  :  Mcus  cibus  est,  ul 
faciam  voluntalcm  ejus  qui  misit  mc. 

Sic  Apostolos  mulicrum  comitatus 
dcccbat,  non  ut  pcrderent  scd  ut  disce- 
rent  rcverenliam,  et  propler  humani- 
tatis  exhibendum  ministcrium  sc(iue- 
hantur  ,  sicut  in  Evangelio  de  Domino 
d  dc  ipsis  pariler  mcmoratur  :  Et  fac- 
tum  esti  inquit ,  post  /icpc  et  ipse  iter  fa- 
debat  per  civiiates  ctcai^lclla  eiancjelizans 
rcgnum  Dei,el  duodccim  cum  illo ,  ct 
mulieres  quas  crant  curatce  a  spirittbus 
immundis  et  infirmitalibus ,  Maiia  qua; 
vocalur  Magdalcnc ,  dc  qua  dccmonia 
scptem  cxierant,  cl  Joanna  uxor  ('Jiuz(V 
procuratoris  Ilerodis ,  ct  Susanna,  et  nlia; 
tnulta:  qua;  el  ministrabunl  ci  de  facuUa- 
tibus  suis. 

26.  Numquid  adhaprcbant  singulari- 
Luj»  sin^ukc,  aut  iudisciplinata,'  com- 


TE  CLERICORUM. 

morationes  perseverabant  illecebroso 
consortio  conversantes;  ubi  tota  Eccle- 
sia  propemodum  videbatur,  ut  non  ad 
convivationesimprobas,5edaddiscenda 
bonae  conversatiouis  studia  sequeren- 
tur?  Ideo  non  inde  scribilur,  quod  nos- 
tris  convivationibus  coaequetur,  non 
risus,  uon  jocus  dicitur  afTuisse.  Nec 
sicutapud  quosdam  nunc  usque  assolet 
fieri ,  chorus  psallentium  virginum  au- 
res  venenosis  cantil)us  asseritur  demul- 
sisse.  Et  ut  de  Apostolis  breviter  pro- 
bcm ,  quantum  illis  fluxa  familiaritas 
potuit  displicerc,  qui  compulsi  sunt  ek 
de  ipso  Domino  loquente  cum  femina 
(iubitare,  nisi  cos  majestatis  notitia 
probata  compesceret,  sicut  Evangelista 
refert,  dicens  :  Inlcr  hoec,  inquit,  vene^ 
runt  discipuli  cjns,  et  mirahantur  quoi 
cum  muUere  loqueretur.  IVemo  iajnen 
dixil  illi :  quid  quoeris ,  aut  quid  loqueris 
cum  eaf 

Quid  autem  loquar  accessura  feminjj 
ad  pedes  Domini  provolutae,  cujus  luc- 
tus  et  planctus  ad  defcnsionem  lasciviaj 
suac  non  erubcscunt  improbi  flagitare? 
Usciue  adeo  illos  propria  caecitas  rapit, 
ut  nec  de  similibus  causis  audeant  ro- 
luctari,  de  quibus  Salomon  :  Excoscavit, 
inquit,  eos  maUtia  eorum ,  ul  nescirent 
sacrajnenta  Dei.  Joannes  autem  matrem 
Domini  suscepisse  videtur,  sedmatrem 
cujus  moresmaternum  indicat  nomca. 
Tamen  non  possura  et  alias  Christi  ma- 
tres  admittere,  nec  aequanda  est  mulie- 
ribus  cunctis,  quae  genuit  majestatera. 

Ilelias  quoque  jussus  est  a  Domino 
relinqucre  solitudinem,  et  ingredi  ta- 
bernaculum  viduae. Pro  iraperio  Doraiui 
lajjoravitut  in  domo  mansisset,  cui  so- 
litudo  solatium  praistabat  et  requiem  : 
occasionem  illi  Dominus  obtulit  ad 
magnalia  facienda,  ut  niagis  farais  tem- 
pore  tara  ipsi  viduai  quara  pupillis  eju3 
sufJicientia  tribuerct  alimenta,  qui  je- 
juniis  usquequaque  afflictus  toleraverat 
indigentiam;  et  qui  missus  vcneral 
pasci,  pastus  quinimo  confcrens  mise- 
ris,  miserias  egcstatis  fecit  excludi.  Et 
hoc  non  potest  cujusquam  favere  luxu- 
riffi,  cum  nulla  fuerit  opportunitaa 
scandali ,  ubi  transcuntcr  quod  peju3 
cst    cgcslosam  haLucrit  mansioacm , 


DE  SINGULARITATE  CLERICORUW. 


570 


quam  quicumque  hospes  effugoret.  At 
liic  apud  quos  liospitatus  est,  implevit 
ctrediit;  qui  etiamsi  moraretur,  sus- 
pectus  esse  nonpotuit.  Qualisillic  fuit 
communitatis  affectus,  ubi  non  eratvic- 
(us?  Et  qualem  ad  viduam  habuit  Helias 
introitum,  cui  fames  dedit  hospitium? 
Quisquis  es  qui  te  vis  Heliae  de  commo- 
ratione  viduae  vocari  discipulum  ,  prius 
eolitudinis  afflictiones,  et  quadraginta 
dierum  tolera  jejunus  exitum,  et  aut 
non  quasres  femin^im  ,  aut  non  erit  qui 
cum  femina  commoretur,  et  tamen  si 
valueris,  tibi  serva.  Nol)is  autem  in  spi- 
ritu  et  virtute  Heliae  non  alium  (juam 
Joanncm  solum  Angelus  et  Dominus 
Christus  insinuat. 


CAPUT  VII. 

Pcrfjit  obstinatos  cl  semper  sub  obtentu  rjia- 
ritatis  excusantes,  refellere  ;  semperque 
legem  Dei  opponens  ,  exempia  conjugato- 
rum  ,  qui  cum  possent  una  vivere ,  separatas 
tamen  appelivere  mansiunculas ,  necnon 
Judaeorum  et  paganorum  objicit. 

27.  Pro  dolor !  dolcre  cogimur  quod 
docemus;  qui  usque  ad  hoc  venimus, 
ut  in  comparatione  fluxorum,  de  saiic- 
torura  tremendis  virtulibus  dispute- 
inus.  Parce  jam  parce,  protervitas. 
Kumquam  tibi  sancti  consentiunt,  qui 
rcligiosa,  modesta,  veneranda,  pudica, 
pudorata  cum  feminis  negotia  perege- 
runt.  Aut  si  adhuc  per  sanctos  cavilla- 
tionis  anfractus  contendis  exquirere ; 
nos  tamen  amicos  Dei  non  novimus, 
iiisi  ad  venerationem  tantummodo  me- 
morari,  quod  David  docuit,  dicens  : 
Mihi  aiitem  vehementer  honorificati  sunt 
amici  tui,  Deus.  Eant  nunc  proedones 
pudoris,  et  plagiarii  castitatis,  mulier- 
culis  suis  exponere  molestias  querela- 
nim.  Apud  sanctos  nostros  non  habcnt 
omnino  suffugium,  quibus  misceri  Ec- 
clesia  auctoritate  Pauli  apostoli  prohi- 
Letur :  £f  hos,  inquit ,  clcvita;  ex  liis 
enim  sunt  qiii  repunt  in  domos,  et  cajtli- 
cas  ducunt  mulicrculas  onerataspeccatis, 
qu(E  ducuntur  variis  desideriis. 

28.  Post  hoc  edictum  utinam  confi- 
dant  sibi  Angelorum  exempla  condu- 
cere.  Nos  jam  non  valent  flectere  ,  qui 


novimus  et  angelos  cum  feminis  ceci- 
disse.  Ab  ipsis  equidem  bene  patroci- 
niamuluantur,  sed  nos  nuUuia  Ange- 
lum  audimus  contra  Paulum  aposto- 
lum  :  Elsi,  inquit,  ego  aut  Angelus  Dei 
aliter  evangelizaverit  vobis,  proeterquam 
quod  evangelizavimus  vobis,  anathema 
sit.  Insaniunt  prorsus  et  ardent  incendio 
feminarum,quotquot  huic  interdictioni 
non,  cedunt,  et  obscoenitatibus  inhian- 
tes,  malunt  niori ,  quain  contenti  sint 
a  lateribus  mulierum  aliqua  disjuno» 
tione  divelli  :  ut  ad  explendam  suaB 
aviditatis  illuviem  ctiam  punctOi  tem- 
poris  non  sint  sine  feminae  voluptate  : 
et  liunc  habent  in  mur.cribus  fructum, 
ut  in  illis  scmper  defixa  intentione, 
desideria  satieiit  oculorum,  ne  vel  mo- 
mentum  aliquod  transeat ,  quando  in- 
digeant  quod  affectant.  Sic  inter  eos 
integritas  emoritur ;  ubi  omnis  commo- 
ralio,  sive  convivendo ,  sive  coinma- 
nendo  corruptis  affcctionibus  inquina.- 
tur.  Quos  sanctus  Pelrus  apostolus  de- 
signavit ,  dicens  :  In  cowii^iis  suis  luxw- 
riantes ,  oculos  habentes  j)lenos  moecha- 
tionibus,  et  incessabilibus  delictis,  ca- 
pienies  animas  infirmas.  Hos  etiam  ita 
Salomon  denotat  :  Abominatio  cst,  in- 
quit,  coram  Domino  defigens  oculum. 
Plane  contra,  purum  oculum  testatur  sc 
habere  Job,  qui  ait  :  Et,  si  oculis  corh- 
sensit  cor  meum.  Verumenimvero  ille 
potest  suis  oculis  obnoxius  non  teneri , 
cni  nolenti  repentinus  occursus  mulie- 
ris  scandalum  moverit,  quod  protinus 
mens  quod  nolebat  expellit.  lUe  autein 
commotionem  sui  visus  non  meretur 
evadere,qui  apud  se  scandali  raateriam 
tenet,  qui  vult  intentionis  suae  affecti- 
bus  frui,  qui  afiectat  habere  quod  oculis 
oflensionem  ingerat,  quorum  aviditas 
inexplebilis  inter  offendicula  continua 
nullo  modo  potest  omnino  compesci, 
qucd  Salomon  approbat,  dicens:  Infei'- 
nus  et  interilus  non  satiuntur,  similiter 
oculi  hominum  insatiabiles  sunt.  Et  in 
alio  loco  :  Non  satiatur  oculus  videndo* 
£t  iterum  :  Nequius  oculo  quid  creatum 
est! 

29.  Hac  castigatione  non  compuncti, 
divina  interdicta  nefandae  familiaritatis 
obstiuationc  contemnnnt.  ct  ndliuc  in- 


:80 


DE  6IKGULARITATE  CLERICORUJI. 


super  de  caritate  causantur,  qui  secun- 
duin  verbum  Esaia;  ainariludinom  pro 
dulccdine  devorantes,  nudam  focdila- 
tein  velamcnto  boiii  nominis  tegunt; 
dum  apud  eos  sub  falsa  dilcctione  vera 
dileclio  violatur.  Sed  exclamat  caritas 
ctappcliat,  tales  e?o  non  jiinxi,  altera 
cstquac  me  simulando  confmjjit.  Num- 
(funm  Dei  praeceptis  obsisto,  numfjuam 
fluxis  faveo;  per  me  sanctitatcm  non 
apto  cuipari.  Calumnias  niilii  adversa 
ptTraanitas  facit,  pcricula  et  ego  inter 
falsos  fratres  incurri.  Succurre,  meus 
pra?co ,  succurre,  Paule  apostolc,  dic 
tcstimoiiiuin  niouin ,  ne  ciuod  de  me 
annuntias pervcrlatur.  Finis  aulem  prW' 
ccpli  csl  caritas  de  corde  puro ,  et  con- 
^rienlia  bona,  ct  fidc  non  ficla.  Dilectio 
dcputabiiur,  per  (juam  sanclitatis  iii- 
juria  crimiiiationibus  appetitur?  Aut 
illorum  erit  sincera  fraternitas  a?s(i- 
mauda,  do  quibus  (iliae  malrisEcclcsiae 
perducunlur  in  cu1pain?Si  talis  cbris- 
tiana  caritas  adnolatur,  indubitanler 
odia  meliora  sunt,  qua;  dum  separant, 
neininem  maculant.  Ilacc  aulem  par- 
ricidalis  dilcclio  fiatres  persccutores 
adunare  coiisuevit,  qui  libcnter  pa- 
tiuntur  de  suo  consortio  filias  Eccjesiae 
fornicarias  diffamari ,  contra  caritatcm 
quam  Paulus  aposlolus  docuit ,  dicens  : 
Dilectio  proxiini  inahim  non  opcratur. 
Egregia  probatio  caritatis,  quoe  non 
tantum  noxia  gcrmanitate  officit  pro- 
ximo,  sed  etiam  subjecla  non  vult  esse 
pra?scriptionibus  Apostolicae  jussionis. 
Confundantur  assertorcs  dilectionis  hu- 
juscemodi,  quos  judicant  illi,  qui  pro 
communibus  commodis  cliam  consan- 
guineam  dcserunt  caritatera. 

30.  In  omni  mundo  pcne  totum  junc- 
tum  est  genus  humanum ,  et  ubicjue 
cognatio  naturalis  altcrna  peregrina- 
tione  discernitur.  Possunt  parentes , 
possunt  Olii,  possunt  fratres,  possunt 
et  ipsi  quod  plus  est  conjuges  a  Deo 
concessa  sibi  natur»  vincula  disrum- 
pcre;  et  clerici,  Deo  non  concedcntc. 
insuper  prohibente,  mulierum  nexibus 
ancillatani  non  valent  recusare  carita- 
tem?  Optanda  semper  cognatis  absen- 
tatur  affinitas  proximorum;  ct  pcregri- 
aari  ai)  extraneis  feminis  clcrici  rc- 


luctantur?  quibus  faciendum  fuerat, 
ctianisi  peculiare  aliquid  vel  incon- 
suctuin  Dorainus  impcrasset;  qui  ad 
cxplicanda  impossibilia  habent  Spiri- 
tum  sanctum  ,  quem  mundani  liomines 
iion  liabcnt.  Unde  Joanncs  aposlolus  sic 
admonet,  dicens  :  Filioli ,  vincite  illos  , 
quoniam  major  est  qui  in  vohis  ei^t,  quam 
qui  in  Jioc  inundo.  >'unc  vero  possibile 
ctiam  gcntibus  (non  dicain  Christianis) 
ct  lcve  piospicitur,  et  apud  clericos 
sinc  ulliscfreclibiisevacuatur;utparuin 
sit  cis  Deimaiidata  dcspicere,  ni>i  aliuil 
dcdccus  liahcant  (luod  ncc  scctantur, 
non  dicam  vincunt  oranium  gentiuni 
consuetudinem  :  quibus  Dominus  pcr 
Ezechiclcm  cxprobrat  ct  dicit  :  In  lega- 
libus  meis  non  amJ>ulastis ,  et  justifica- 
tiones  meas  non  fecistis.  Sed  neqtie  secun- 
dum  justi/icationcs  gentium,  quce  sunt  in 
circuitu  ve<tro,fecistis.  Pudcndum  iiescio 
(|ui(l  dilectio  ista  signilicat,  cui  cxtor- 
qucri  conlra  naturam  putatur. 

31.  Adhuc  habeo  quid  mirari  :  cum 
videam  de  Christianis  plerosjue  ma- 
ritos  pariter  et  uxorcs  continentiam 
dcstinantcs,  domicilia  singularia  magis 
eligere,  ut  consensus  communiuin  vo- 
torum  sine  irritatione  praesentix*  coii- 
cordante  secessu  valcant  obtinere  :  et 
eunuchi  nostri  non  durant  sine  feminae 
sodalitate  dorniire?  Apud  illos  anior 
conjugalis  continentiae  araore  pcnsatur; 
et  apud  spadones  cohabitatio  fcminaj 
numquam  potcst  habcre  fastidium. 
Dicat  nunc  eunuchorum  caritas,  dicat, 
ne  fortc  in  hac  sccessione  magis  conju- 
galis  caritas  peccct;  ut  apostoli  Pauli 
consilium  videatur  conjugibus  insi- 
nuasse  divortium  :  Tempus,  iniiuit,  quod 
resta^ ,  hreve  tst.  Reliquum  esl  ut  et  qui 
liabcnt  uxorcs, sic  sint  quasi  non  habcntes. 
Quanta  pervcrsitas  dilectionis  intendi- 
tur,  ut  et  qui  habcnt  quasi  non  habenles 
essc  nitantur,  et  qui  non  hahent,  qiiasi 
habentes  esse  gloricntur.  De  his  ipso 
Aposlolus  ait :  Gloria  ia  turpitvuUne  ip- 
sorum, 

52.  Dilectio  est,  inquiunt.  0  dilectio 
qu.e  invidct  sibi!  0  caritas  quae  cupit 
sc  in  vituperatione  laudari  \  Graiide 
iniraculum.utvirginumcaritasvirgincs 
faciat  velut  conjugcs  crcdi  :  et  cunju. 


DE  SINGULARITATE  CLERICORUM, 


gnm  caritas  conjiiges  faciat  velut  vir- 
gines  sestimari.  Ecce  vera  dilectio,  quae 
in  conjugalitate  dividit,  ut  in  castitate 
conjungat.  Ecce  sancta  dilectio ,  quae 
conjugalibus  ad  coramunem  laudem  in- 
ducit  absentiam.  Hi  pro  ccrto  sese  in- 
separabililer  diligunt,  qui  ut  triumplios 
fiibi  inferant, a  seipsis discedunt ;  quibus 
nec  crimen,nec  natura,  nec  lex,  nec 
Dominus,  nec  Apostolus  poteslatem 
wnius  conversationis  interdixit  aut  tu- 
lit,  sed  pro  tuendis  paribus  votis,  se- 
mota  unauiraitate  absentari  caritas  per- 
suasit.  Dli  vero  viderint  quid  sit  caritas 
quam  noverunt ,  qui  nec  crimini ,  nec 
naturae ,  nec  legi ,  nec  Domino ,  ncc 
Apostolo,  noc  ipsi  conjugalitati  suc- 
cumbunt ;  quos  tantum  virginitas  pro- 
brosa  conderanat,  quantum  illos  conjii- 
galitas  castrata  glorificat,  quibus  suffi- 
ci.it  ad  supplicium  dedecorosum,  quod 
spadones  a  conjugibus  judicantur.  Ad 
quorum  increpationemnon  tacendi  sunt 
eiiam  filii  Israel ,  qui  apud  Esdram 
uxores  et  filios  contra  divina  jura  sus- 
ceptos  non  cunctati  depellere ,  nec 
contra  Domiui  caritatem  conati  sunt 
excusare. 

Verum  fatear,  si  permittor.  Qui  nunc 
pro  dimittendis  femijiis,  alienis  adbaj- 
rent,  quid  facerent  si  liberos  et  uxores 
projicere  juberentur?  Aut  quando  vale- 
bunt  pro  Christo  renuntiare  cognalis, 
qui  mulierculas  non  suas  prseponunt 
Cbristi  praeceptis?  Dico  eos  facile  pro 
iisdem  mulierculis  parentes  proprios 
abnogare,  quam  propter  Cbristum  ipsas 
mulierculas  relinquere  possc;  despi- 
cientes  quod  in  Evangelio  ipse  Dominus 
dixit  :  Si  quis  venit  ad  me,  et  non  odit 
patrem  suum ,  aut  matrcm,  aut  uxorem, 
aut  filios ,  aut  fratres,  et  sorores,  et  ani- 
mam  suam ,  non  potest  meus  esse  disci- 
pulus. 

35.  Si  de  abjiciendis  parentibus  dubi- 
tantes  indigni  sunt  Cbristo ,  quid  sibi 
promittunt ,  quos  contemtores  exhibet 
Cbristo  non  parenlalis  affectio?  Ac  por 
Loc  illorum  Djeritis  evacuantur,  quos 
vidcnt  contemplatione  Christi  nullas 
personas  excipere  cognatorum.  Kec 
minus  eos,  sed  pejus  etiara  illi  confun- 
duut,  qui  metuentes  non  tantum  cum 


aliena,  sed  etiam  cum  sua  came  luc- 
tari,  araputatis  genitalibus  semetipsos 
abscidunt.  De  quibus  modo  examiua- 
tionis  suspendo  sententiam,  relinquens 
alia  disputatione  promcndam,  Secuu- 
dum  confusiDnem  spadonum,  nou  du- 
bito  meliores  asserere,  qui  nec  sibi 
parcunt  quidem  .  non  dicam  feminis 
audent  tentamenta  porrigere.  Respon- 
deant  spiritales  eunuchi,  quis  furor  iu 
dilecUone  raulierum,  vel  quod  sit  iri 
contubernalitate  feminae  niysterium  , 
ut  in  perniciera  suam  alienis  menil)ris 
indulgeant ,  cum  illi  sua  quoque  incunc- 
tanter  abscindant?Hi  confirmatos  in  s« 
artus  abjiciunt;et  illi  adversariis  ar- 
tubus  glutinantur.  Hi  pro  integritate 
spiritali  cum  tormento  non  integri  cor- 
poris  dimicare  non  dubitant;  et  illi  sine 
tormento,  integri  esse  sine  feniinarum 
dimidietate  detrectant. 

Sed  adversus  illos  comparatio  nulla 
est  facienda  de  nostris;  ne  consolentur 
addicti  quibuscumque  judiciis  Chri*- 
tianis.  Pejores  sunt  et  aliqui  memo- 
randi ,  ut  major  poena  sit  a  detruncato 
damnari.  Judaeos  considerent  usque 
hodie  pro  legis  imperio  carnis  suae  par- 
tera  circuracisione  truncare  ;  et  sciant 
quid  mereantur,  qui  Evangelio  jubente, 
dissimulant  circumcisi  mulierum  pras- 
sentia  peragere  Domini  voluntatem , 
non  jntelligentes  quod  ipse  Dominus 
dixerit :  Nisi  ahundaverit  justilia  i'estra 
plus  quam  Scribarum  et  Pharisoeorum  , 
non  intrahitis  in  rcgnum  coslorum.  Puto 
etiam  de  Gallis  suis  nobis  idololatrae 
exprobranter  insultent,  qui  abscidentea 
seraetipsos  libenter  excruciant,  dura- 
modo  cura  damno  status  sui,  simula- 
crorum  dissimulationibus  pareant.  Cle- 
rici  autem  nostri,  ad  lucrum  magia 
corporis  proprii ,  damnum  volunt  niu- 
lierum  secum  commorantium  sustinere; 
quas  etiara  de  substantia  propria  evel- 
lere  oportebat,  si  cum  illis  nasci  con- 
tingeret,  ne  comparati  idololatris  et 
sacrilegis,  erubescerent.  De  quibus  et 
Dominus  contemtores  arguit ,  dicens : 
Prudentiores  sunt  filii  sosculi  hujus  filiis 
lucis. 

Ergo  nostris  clericis  taiium  profana 
devotio  est  praeponenda,  quibus  cum 


3A2 


DE  SINGULARITATE  CLERICORUM. 


tantis  exitiis  amabilia  sunt  turpia  saccr- 
dotia.  Clerici  vero  pro  diguitate  sacer- 
dotii  coelestis  non  sanguinem  fundunt , 
non  toleraut  fcrrura,  non  est  aliquod 
vulnus,  non  est  aliquis  crueiatus;  scd 
solus  contra  Dominura  feminae  terret 
aspectus.  Sic  in  ferainas  ruunt,  sic  fe- 
minas  amant;  ut  non  sperent  raanifes- 
'tari  dilectionis  suaj  quandoque  posse 
pura  mysteria ;  sicut  per  consimiles 
corura  turpiter  publicata  sunt  et  de- 
tecta;  quos  Paulus  apostolus  praevide- 
rat ,  jara  tunc,  dicens  :  Quorumdam 
hominum  peccata  manifesta  sunt  iircece- 
dentia  ad  judicium,  quosdam  aulem  et 
subaequuntur.  Similitcr  autem  et  facta 
bonn  manifesta  sunt ;  et  quczcumque  aliler 
se  habent  abscondi  non  possunt* 


CAPLT  vm. 

Excmplum  marlyrum  ,  qui  domi  feminas 
Iiai)entes  fornicalionis  calumniam  marly- 
r-o  confoderant,  niliil  malae  causae  patro- 
cinari. 

34.  At  contra  et  ipsi  dicunt :  Nonnulli 
de  contemtoribus  uostris  siniiiiter  fe- 
ininas  habentes  in  doraibus ,  niartyrium 
consecuti  sunt,  ut  illorum  innocens 
conscieutiaprobaretur.  Nolo  mihi  mar- 
tyrio  quisquam  raoveat  actionem  ;  quia 
s>a?pius  et  moechi,  et  sanguinarii ,  et 
eJjriosi,  et  omnium  scelerum  rei,  re- 
perta  pugnae  occasione  conversi,  me- 
ruerunt  ad  martyrii  veniam  pervenire. 
Ideo  euira  martjTium  appellatur  tam 
corona,  quara  baptisraa,  quia  baptizat 
pariter  et  coronat.  Age  nunc ,  si  licuerit 
qaibusdam  inviolata  feminarum  socie- 
tate  martyrium  promereri:  sine  indul- 
gentia  quoque  illis  marlyrium  ipsum 
non  fuit,  quos  reatus  prohibitai  contu- 
bernalitatis  non  ab?olYit.  Nec  innocentes 
in  ipsa  innoccntia  potuit  approbare , 
quibus  contemtum  legis  et  conver^a- 
tionis  illicitse  foeditatem,  et  quod  est 
giavius  super  omnia  crimen  Ecclesiaj 
cemitur  igiiovisse.  Etenira  noxia  est 
innocentia,  quae  sponsaj  Christi  officit 
famae.  Et  cum  Christusagnus  innocens. 
imo  ipse  coelestis  innocentia,  quod  est 
verius,  totum  se  contcmserit  pro  Eccle- 
fcia,  ut  eam  sine  macula  ulla  vel  ruga 


redderet  illibatam ;  qualis  est  clcricns 
cui  ad  hoc  sponsa  Christi  committitur,ut 
pro  unius  feminae  amore  culpari  totan» 
Ecclesiara  patiatur?  Ausim  diccre  ,  a 
Deo  patre  raissus  est  filius  de  sinu  pa- 
tris,  et  regno  absens  esse  duravit,  ut 
Ecclesiam  faceret  innocentem  ,  et  cle- 
ricus  mulieris  latus  deserere  non  potest, 
ne  Christi  Ecclesiam  rcddat  infamem  ? 
ob.  Sed  aiunt :  In  martyrio  ignoscitur 
nobis,  sicut  indultum  est  parentibus.  ^ 
Hoc  ergo  et  nos  omnes  de  peccatis  om- 
nibus  confidamus:  ut  qui  bene  agero 
laboramus,  inter  luxurias  evagemur,  et 
discurramus  pcr  semitas  peccatorura  , 
retinacula  dimittamus ,  et  fraena  laxe- 
mus.  Eamus  quacumque  nos  mundu3 
abstulerit,  et  ubicumque  diabolus  in- 
vitaverit,  libere  fornicemur,  invidea- 
mus,  rapiamus,  fraudemus ,  omnia 
mala  securi  comraittamus ;  martyrium 
subveniet  et  evademus.  Sic  enim  Paulus 
apostolus  pollicctur  :  Faciamus  mala 
ut  veniant  bona  :  quorum  damnatio  jusla 
est.  Huic  martyrio  spcm  tradant,  quos 
mathematici  docuerunt  habere  de  cras- 
tino  praescientiam  ;  has  coronas  expec- 
tent,  qui  super  angelos  et  Christum  pcr 
astrologos  didiccrunt  scire  tempora, 
quse  Pater  iu  sua  posuit  potestate,  ut 
vcl  tunc  recordentur,  ante  m,artyrii 
tempus  bene  agere  dcbuisse,  cum  diem 
Domini  senserint  sicut  furem.  Sed  cre- 
damus  super  illos  martyrium  jamjam- 
que  pendere.  Intcrim  priusqiiara  mar- 
tyres  fiant,  legibus  subjacent ,  ut  judicio 
subjiciantur.  >'isi  armis  exarmentur 
audaciae,  nefas  cst  illis  adversus  auc- 
toritatera  Domini  parentura  personas 
objicere;  quibus  ip>e  Dorainus  contra- 
dictionis  hujus  abstulit  vocera. /n  /ega- 
libus ,  inquit,  patrHin  vestrorum  nolite 
ambulare,  et  jmfificationes  eorum  noliie 
custodire  ;  et  studiis  eorum  nolite  com- 
misceri,  et  nolite  inquinari.  Eqo  Dominus 
Dcus  vester.  In  j^rceceptis  meis  ambulate, 
et  justificaiiones  meas  custodite. 

7)6.  Sciant  nunc  ademta  sibi  esse 
parentalia  patrocinia ,  qui  huc  atque 
illuc  recurrentes  contradictionum  late- 
bras  quaerunt ,  ne  umquam  ferainis 
careant  :  et  quia  undique  defcnsionis 
suflragio    dcseruntur,    in    novissimo 


DE  SINGULARITATE  CLERICORUM. 


n83 


cunctis  argumentis  exhausti,  senten- 
tiam  Pauli  apostoli  opitulari  sibi  opi- 
Dantur,  etdicunt:  Tu  quis  es,  ut  de  servo 
alieno  fudices!  Agnoscit  equidem  Paulus 
apostoius  constitutionis  suse  verba  pro- 
lata;  sed  constitutionarios  etprolatores 
ipsos  ignorat.  Illis  enim  contulit  defen- 
sionem ,  qui  nullam  partem  legis  im- 
pugnant ;  et  ipsis  tribuit  patrocinium  , 
qui  ex  voto  suo  aliquid  faciunt,  nec 
quidquam  ecclesiastici  juris  impediunt. 
Jus  tractat  yivendi,  et  non  edendi; 
arbitrium    uniuscujusque    confirmans. 
De  similibus  neminem  jussit  judicari, 
quae   vohmtati   singulorum   auctoritas 
divina  coucedens,   iu   utraque  parte 
faciendi  et  non  faciendi  clementer  in- 
dulsit.  Illos  autem  ecclesiasticis  tribu- 
nalibus  subdidit,  quos  transgressores 
ordinarise  transgressionis  nuUa  impu- 
nitas  excusavit ;  ut  qui  passim  (  Tu  qui 
cs,  ut  de  servo  alieno  judices  ?  )  adversus 
nos  veluti    libellum    contradictorium 
proferant,  rationabile  siraul  et  certum 
recognoscant  quod  accipimus  ab  eodera 
Paulo   apostolo  repulsorium  :  PrcEcijU' 
mus,  inquitp  vohis,  fratres,  innomine 
Domini  noslri  Jesu  Christi,ut  scparetis 
vos  a  frairibus  amhulantibus  inordinate, 
et  non  secundum  tradilionem  quam  acce- 
pistis  a  nobis, 

CAPUT  IX. 

Scqnenda  proponit  christianae  prndentiae 
consilia ,  et  pro  evangelico  vigore  nionet  vi- 
tanda  oranino  mulierum  contubernia. 

57.  EvAsiivius ,  opinor,  tanfa  ligamina 
quaestionum,  quibus  amatores  eunuchos 
araplexus  feminei  ligaverunt :  qui  per- 
versis  interpretationibus  decreta  lega- 
lia  demutare  cogunlur,  et  malunt  audiri 
proponentes  vana  et  fabulosa  commen- 
ta ,  quam  ipsi  quae  vera  sunt  audiant : 
quos  Paulus  apostolus  annuntiat,  di- 
cens  :  A  veritafe  quidem  auditum  avcr- 
tent ,  ad  fabulas  autem  convertentur. 
Quidquid  volunt  adhuc  exquirant ,  ut 
obsistant  pro  mulieribus  veritati.  Vic- 
toriam  non  habent,  apud  quos  contra 
Esdram  mulier  potius  quara  veritas  vi- 
cit.  Vos  autcm ,  filii  carissimi ,  non  tan- 
lum  persuasione ,  scd  etiam  polestate 


convenio.  Tale  deliramentum  dcspicito, 
quorum  quaestiones  Paulum  apostoUim 
scitis  ubique  damnasse,  sicut  ad  Ro- 
manos  scripsit,  dicens  :  Rogo  vos,  frct- 
tres ,  diligenter  observare  eos  qui  dissen- 
siones  et  offendicula  j)rceter  doctrinam 
quam  vos  didicistis,  aut  dicunt,  aut  fa^- 
ciunt,  et  decUnate  ab  ipsis.  Sic  etTimo- 
theo  delegat :  NoU,  inquit,  verbiscoi*' 
tcndere;  nihil  enim  ulilc  est ,  nisi  in 
subi>ersionem  audientium.  SoUiclte  cura 
teipsum  prohahilem  exhihere  Deo ,  operor 
rium  irreprehensibilem ,  recte  tractantem 
verhum  verilatis.  Stulla  autem  et  inania 
eloquia  devita  :  mullum  enim  proficiunt 
ad  impietatem ,  el  sermo  corumsicut  ca^^ 
cer  scrpit.  Atque  ut  ostcnderet,  clericis 
disponendis  ad  evacuandas  qusestiones 
quae  sit  doctrina  conveniens ,  etiara 
Tito  sic  insinuat ,  dicens  :  Tu  autem  lo- 
quere  qucB  conveniunt  sance  doclrinoe , 
majores  natu  sohrios  csse ,  prudentcs , 
sanos  in  fidej  in  caritate,  in  patienlia 
sincera, 

Ergo  auditiones  simplices  obedienfia 
vestra  suscipiat ,  et  versipellem  contra- 
dictionura  vitate  fallaciam.  Purum  itep 
vestris  gressibus  raundate  ,  et  supep 
spinas  et tribulos nolite  calcare,ne  bo- 
num  semen  non  possit  vobis  propter 
spinarum  frutices  sanctitatis  fructus 
afferre.  Unde  proplieta  Hieremias  sic 
hortatur  et  docet,  dicens  :  iVo/i<e,iiv- 
quit  5  serere  in  spinis.  Circumcidite  vos 
Deo  vestro  ,  circumcidite  prceputium  cor^ 
dis  vestri.  Abscindenda  sunt  ergo  de 
agro  nosfro  cuncta  quae  pungere  et  1»- 
cerare  consueverunt,  ne  animus  agri- 
cultoris  in  possessione  sua  malignis 
sentibus  inseratur.  Et  amputanda  sunl 
omnia  nobis,  quaecumque  igniferi  fo- 
mitis  sulphurantibus  flammis  scatens 
fornax  ebullientis  carnis  exsestuat,  ne 
vel  tenuis  quidem  scintilla  servata  ma- 
jora  conflet  incendia.  Quod  Salomon 
manifestat,  dicens  :  Ab  scintilla  un<i 
augetur  ignrs.  Avertite  occasiones  im- 
puras  ,  quibus  interiora  pectoris  pene* 
trantur,  ut  liquida  in  vobis  perspicui- 
tas  honoretur.  Contenti  estote  singula- 
ritatem  laboriosam  pro  pudore  servando 
potius  sustinere ,  quam  sine  labore  ad 
dcdccus  pervenire. 


584 


DE  SINGULARITATE  CLERICORUM. 


38.  Conteraplamini  quid  sit  populo 
sancto  praeesse,  et  considerate  quale 
8it  divinis  sacrainentis  insislere.  Alte- 
ris  placere  debent,  qui  alteris  vivunt  : 
et  talis  convenit  cura  sinccritatis  sa- 
cratis,  qualia  sunt  sacra  ipsa  quibus 
exhibent  ofiicia  servitutls  ;  ne  circa 
Dominuin  offcndant  ipsi  quod  tractant , 
aut  circa  populuin  incipiant  impedire 
quod  praedicant.  Proptor  quod  Paulus 
apostolus  sic  testiGcatur  :  El  ouniia , 
inquit,  suslineimts ,  ne  quod  impcdimen' 
tum  demus  Evangelio  Cliristi.  Et  itcruin  : 
Nemini  dantes  idlam  offensionem ,  ul  non 
viluperetur  ministerium  nostrum.  Ilac 
igitur  inslitutione  vobisquamplurimum 
laborandum  est  de  iis,  quibus  ad  mani- 
festandara  gravitatem  singularitas  ma- 
gis  quain  parilitastestis  vera  cst.  Respi- 
cite  quanta  mala  conversatio  parilitatis 
bujus  acquirat ;  quae  non  nisi  corrup- 
lioncm  seminat ,  pullulat  vitia ,  cupidi- 
tatem  concipit,  ignominiam  parit,  ra- 
Liem  concitat,  porrigit  furiain,  lasci- 
■viam  pascit,  petulantiam  nutrit,  casus 
cxaltat,  ruinas  aBdificat,  ripas  crigit, 
pra3cipitia  instruit,^periculis  navigat, 
naufragiis  velificat,  perditione  gaudet, 
interitura  fovet,  confusionem  mercatur, 
tbesaurizat  opprobriura,  criminationes 
exaggerat,  accusationes  inflammat,  et 
catervatim  semel  in  fascem  glomerans 
numerosas  indagines  captiocum,  per 
iniinita  dedecorum ,  multiplices  mortes 
iavehit  in  perniciem  perditorum. 

59.  Tot  itaque  et  tantas  strages  cala- 
mitatis  et  pessima;  conversationis  nemo 
prosternit  ,nemo  calcat ,  ncmo  funestat, 
nisi  singularis  castitas  sola  :  quae  mu- 
njmen  invictura  est  sanctiinonia3,  et 
expugnatio  fortis  infamia;;  fortitudinis 
firmitas,  et  lasclvia;  petulantis  in(irmi- 
tas;  probitatis  praisidium,  et  improbi- 
tatis  excidiuin ;  animae  victoria ,  et  cor- 
poris  prffida ;  uberlas  gloriarum,  et 
sterilitas  criminum ;  pronuba  sanctita- 
tis,  ct  repudiura  turpitudinis;  since- 
ritatls  iudicium,  et  abolitio  scanda- 
lorum ;  exercitiura  continentioe ,  et 
(vacuatio  tota  luxuria;;  pax  secura  vir- 
tutura,  et  debellatio  quieta  bellorum  ; 
puritatis  culmen,  et  libidinis  carccr; 
bouestatis  porlus,  et  i£UOijiima)  jiau- 


fragalis  locus;  virginitatis  mater,  et 
liostis  immunditiae;  lorica  pudoris,  ct 
spolium  probrositatis ;  corruptionis  exi- 
tium,murus  rigoris,  et  destructio  vul- 
garitatis ;  severitatis  gladius ,  trium- 
phator  et  occisor  dissolutionis;  armatura 
virium,et  exarmatura  fluxorura;  iu- 
legritatis  dignitas  ,  et  fornicatiouis 
addiclio;  claritatis  fastigium,  et  dede- 
coris  prajcipitium;  voluntas  bonorum 
operum  ,  et  afnictio  vitiorum;  refrige- 
rium  pudicilia',  poena  petulantioe;  ac- 
quisitio  triumphoruin  ,  ct  facinoruni 
detrimentum  :  reciuies  salutis,  et  pcr- 
ditionis  exiliuin ,  vita  spiritus,  et  carnis 
interitus;  status  qualitatis  angelicae. 
funus  huraanaj  substantiaj.  IIujus  reti- 
naculis  oranis  obscoenitas  fraenatur,  et 
compedibus  ejus  calces  furentis  libidi- 
nis  statuuntur.  In  banc  velut  in  scopu- 
los  franguntur  impetus  qualescumque 
sanguinis  inundanlis  ;  et  in  illa  sedatur 
spumans  humoris  insania  corporalis. 
Quaj  dum  sibi  subtrahit  adminicula 
concupiscentiae,  mortua  meinbra  sua 
cognoscitur  bojulare  :  de  qiiibus  apo- 
stolus  Paulus  pra^monet ,  diceiis  :  Mor- 
tificate  ergo  membra,  qucE  sunt  supcr 
lcrram;  fornicalionem ,  immunditiam , 
libidinem,  concupiscentiam  malamet  ava- 
ritiam,  quce  est  idolorum  servilus ,  prop- 
ler  quce  venit  ira  Dei, 

^O.  Ab  bis  omnibus  nonnisi  splendido 
singularitatis  cultro  castratur  humana 
natura,  ut  illibatos  spadones  ad  convi- 
vium  sanctitatis  desponsante  circumci- 
sione  introducat.  Cui  sanctitas  ila  pro- 
misit  annuli  sui  nuptiale  signaculura, 
ut  sine  ipsa  virginitas  resignetur,  quaa 
se  sola  couienta  cupidinem  domat, 
mentemque  rectificat,  concupiscentiara 
subigit ,  desideria  ardoris  extinguit  , 
artus  debilitat,  corpus  ancillat  :  ct  ita 
carnalia  cruciligit ,  ut  tara  masculus 
quain  femina  videatur  inconversationc 
mentiri,  dura  illos  utriusque  sexus 
operatione  abscidit  :  aut  neutruin  fa- 
ciens  de  duobus ,  tertiam  formam  con- 
ferre  glorialur  ambobus,  ut  anle  re- 
surreclionem  resurrectionis  imaginera, 
ad  instar  Angelorum  meditari  noscatur. 
Quod  promiltens  Dominus  futurum  ; 
Qui  digni,  iuquit ,  habenlur  Sivculi  illi:>.s 


DE  SINOrLARlTATE  CLERICORUM. 


S83 


tt  resurrectionis  a  mortuis,  non  nuhent, 
neque  nubentur,  neque  enim  morienlur. 
Pfam  sunt  similes  AngeJis  Dei :  quia  re- 
surrectionis  filii  sunt,  Hoc  exigit  sancta 
singularitas  meritorum,  ut  antequam 
transfjguretur,  jam  transfigurata  cerna- 
tur  in  angelicse  claritatis  aspectum , 
quaj  omnia  sibi  amputans  concupiscen- 
tiae  certamina  depraedatur  :  cujus  Inu- 
des  Salomon  exequitur,  dicens  :  Melius 
est  esse  sine  filiis  cum  clarilate.  Immorla- 
litas  est  enini  in  memoria  illius ;  quia  et 
apud  Deum  nola  est ,  et  apud  homines. 
Cum  prcesens  est,  imitantur  illam;  ct 
desiderant  eamj  cujn  se  abduxerit;  et  in 
pcrpeluum  coronata  iriumphat ,  incoin- 
quinatorum  cerlaminum  prcelium  vin- 
ccns. 

41.  Non  est  sine  filiis  cum  clarilate, 
iiisi  siugularitas  sola ,  quam  non  solum 
conscientia  sua  uuliis  sordibus  maculat, 
sed  etiam  uuUse  opiiiiones  suspectae 
parililatis  infamant.  Nam  si  castitas, 
quod  est  difficile,  masculum  et  feminam 
pariter  in  virginitate  conservet,  non 
liabet  claritatem  ;  quam  communitas 
ipsa  non  potest  nisi  quibusdara  probro- 
sitatum  tenebris  obscurare.  Singularitas 
vero  ita  clara  est  omnibus  et  exerta,  ut 
cunctis  splendore  sui  candoris  pura 
nianifestetur  et  lucida.  Unde  sic  nos 
Apostolus  edocet,  dicens  :  Sicut  filii 
lucis  ambulate  :  fructus  enim  luminis  cst 
in  ornni  honitate,  et  justilia,  et  veritale, 
prohantes  quod  heneplacitum  sit  Deo.  Et 
iterum  :  Omnia,  inquit,  facile  sine  mur- 
muratione  et  hcesitatione ,  et  silis  irre- 
prehensibiles  et  simplices  sicut  fdii  Dei 
inimaculati  in  mcdio  nalionis  pravce  ct 
perversoe,  inter  quos  lucetis  sicut  lumi- 
naria  in  mundo.  Sic  ubique  singularilas 
spleudet,ut  omnes  pro  illa  spondere 
noii  dubitent  :  et  ila  sanctitatem  in 
semetipsa  clarificat,  ut  laudem  sibi  ab 
ipsis  quoque  inimicis  extorqueat.  Quod 
maxime  de  praiposito  quocumque  Pau- 
lus  apostolus  mandat,  dicens  :  Oportet 
aulem  eum  ct  teslimonium  habere  honum 
ab  }iis  qui  foris  sunl,  ut  non  in  oppro- 
hrium  incidat  et  laqucum  diaholi.  lianc 
igHur  amate,  hanc  tencte  ,  qux'  sola 
poxcst  leminas  debcUure  :  cum  adhuc 


concupiscenlia  nulla  pectus  impulsat, 
et  dum  adhuc  siraplicilas  incorrupta 
permanet  vel  quieta ,  ad  secretae  sin- 
gularitatis  tutelam  cito  concurrite,  ue 
postmodum  non  valeatis  effugere. 

42.  Praeoccupandus  est  aditus  cunctis 
insidiis ,  nc  hostilitas  prior  obrepens 
occurrat  improvidis.  Salutare  remedium 
est  praevenire  potius  quam  praeveniri ; 
et  anticipare  potius  quam  anticipari, 
viribus  fortibus  congruit.  Ubicuraque 
fueritprovidentia,frustranturuniversa 
contraria;  ubi  autem  providentia  ne- 
gligitur,  omnia  conlraria  dominantur. 
Ante  famem  certamus,  ante  inopiara 
laborando  fatigamus.  Sic  per  omnia 
calamitatibus  cunctis  tollimus  locura, 
dum  gerimus  providentiam  temporum 
futurorum.  Quanto  magis  ante  praevc- 
nienda  est  omni  provisione  calarailas 
feminarum,  cujus  cupido  si  admittitur 
incipere,  numquam  prorsus  accipit 
finem?  Cujus  comparationem  Salomon 
explicat  ,  dicens  :  Infernus ,  et  amor 
mulieris ,  et  terra  quce  non  salialur  aqua, 
et  ignis  non  dicil :  sufficit. 

Unusquisque  itaque  qui  securus  OF,t 
quia  necdum  tontatur,  timeat;  quia 
nihil  de  eo  dicitur,  prospiciat  Jio  di- 
catur  :  homines  sumus  ,  fragilitatcm 
nostram  carne  portamus.  Sic  jam  undi- 
que  nos  circunispecta  vivacitate  cir- 
cumdare  debemus  et  cingere,  ut  non 
sit  pars  aliqua  quse  vacillet.  Accipimus 
quidem  fortitudinem  spiritalem,  per 
quam  substantiae  uostrae  fragilitas  ro- 
boretur.  Sed  ita  nobis  spiritalis  forti- 
tudo  collata  est,  ut  providos  non  ut 
praecipites  tueatur  :  utillos  muniatqut 
renuntiant  importunitatibus  delicto- 
rum,  non  eos  qui  se  raagis  importunis 
delictis  immergunt.  Custos  nobis  datus 
est  spiritus,  sed  ut  contraria  declinan- 
tibus  assislendo  subveniat,  non  ut  con- 
traria  eligentibus  faveat;  nec  ut  voluu- 
tarios  et  pronos  in  adversa  confortct, 
sed  ut  ab  adversis  nitentes  separari 
coufirmet.  Nam  quicumque  perniciosis 
copiatibus  audet  exercere  virtutem  , 
juvamen  non  habet  Spiritus  sancti,  qui 
nerainem  vultultroneum  virum  fortem 
ud  fraudulciitus  viclorias  coarlari ;  \\>)c 

33 


protegit  ilium  , 


DE  vSINGULARlTATE  CLERICORUM. 


quinimo  sed  deserit, 
quem  periculis  irruentem  per  illicitos 
eventus  exquirere  triumphos  ngnove- 
rit ;  sicut  ipse  jara  tunc  per  Salomoncm 
jioculus  est,  dicens  :  Amans  perkulumj 
in  ipso  pcribit» 

43.  Ordine  suo  igitur,  non  nostro 
arbitrio  virtus  sancti  Spiritus  ministra- 
tur,  et  secundum  instilutum  ejus  prae- 
lia  prosperantur.  Numquam  iiisi  praeci- 
pitatus  exercitus  cecidit,  qui  avidus 
tortiter  facere  dacis  vel  imperatoris  sui 
dispositiones  irrupit;  multo  magis  per- 
peram  erogat  fortitudinem  ,  qui  sinc 
armis  doctrinaj  raagistri  Spirilus  prae- 
sumscrit  triumphare ,  cum  dicat  :  yce 
qui  per  prcesumplionem  suani  aUquid 
faciuntf  non  per  Deum, 

44.  Si  qua  igitur  in  vobis  est  flducia 
virium  spiritalium ,  quid  spiritales  de- 
ceat  recordetur  :  et  si  crcdltis  vos  spi- 
ritaliter  militare ,  agnoscite  quod  doce- 
mus  non  esse  carnale,  sicut  Paulus 
apostolusloquitur,  dicens:  Siquisputat 
jic  Prophetam  esse ,  aut  spiritalem ,  cog- 
noscat  qucd  scribo  vobis.  Non  est  quod 
vobis  in  bac  persuasione  deceptoria 
Llandiamini,  ut  quia  spiritales  estis, 
vclllis  inter  flagitiosorum  armaraenta 
versari ;  nec  vos  inhabiles  esse  pro  cle- 
ricatus  dignilate,  quia  majores  raajori- 
Ijus  consueverunt  conflictiones  occur- 
rere.  Acrius  divitibus  quara  pauperibus 
iuvidetur,  et  non  iuopes  sed  locuple- 
tes  inquietat  infcstalio  saeva  latronum. 
Plus  duces  et  principes  quam  milites  ab 
hoslibus  appetuntur  in  pugna  :  el  vio- 
Jeutius  propulsantur  ventis  et  turbini- 
Lus  culmina ,  quaecumque  sunt  alliora. 
iileo  magis  magisque,  quo  plus  cajteris 
imusquisque  potest,  sciat  esse  sibi 
metuendura  nc  in  aliquo  minoretur, 
propter  quod  Salomon  sic  admonet, 
dicens  :  Qui  glorialur,  inquit ,  in  divitii.<ij 
paupertatem  vercatur.  Rogo  vos  quan- 
tum  valeo,  ct  ultra  quam  valeo,  baec 
sint  studia  omnium  clericorum ,  ut  sin- 
gularitatis  inaccusabilis  secessione  fun- 
j^autur  :  ne  aut  ipsi  per  feminas,  aut 
ifeminai  per  illos  atl  ignorainiosa  ludi- 
Lria  provocentur.  Si  quis  liabet  ma- 
trcm     Ycl  liliam,   vel  sororem  ,  vel 


c^njnsem,  vel  cognatara,  sic  babcat, 
ul  nulla  ancilla  intersit,  neque  aliquu 
ingrediatur  extranea ;  ne  ad  hoc  videa- 
tur  tcnere  proximas  suas,  ut  ipsaruiu 
causa  libere  sibi  adhibeat  alienas. 

Quod  si  non  possint  ipsae  qua»  sant 
proximae  sine  faraularum  ministerio, 
vel  sine  amicarum  esse  solatio ;  expedit 
ut  migrent  ad  aliud  domicilium ,  quam 
propter  illas  personae  contrariae  tenean- 
lur.  Humanura  est  enira ,  ut  nec  cleri- 
cus  illas  necessariis  feminis  fraudet, 
nec  ipsae  clericum  per  importunas  fe- 
minas  sordident.  Assignari  possunt  sanc- 
tis  mulieribus,  cum  quibus  vivant , 
dumraodo  cum  clerico  femina  nulla 
commaneat.  Non  despecta,  non  vetula , 
sineaffinitate,  peculiariter  suscipienda 
ad  domesticura  obsequiura  :  quia  magis 
illic  cito  delinquitur,  ubi  sine  suspi- 
cione  securum  potest  esse  delictum; 
raaxirae  quia  cupidininulladeformitas, 
nulla  despectio  fastidii,  vel  vilis  cxis- 
tit ,  cui  diabolus  pingens  speciosum 
efficit,  quidquid  foedum  vel  horridum 
fuerit. 

43.  Si  quis  autem  modo  profectione 
cogente  apud  fratres,  vel  apud  extra- 
neos  bospitatur,  ubi  mulieres  inter- 
sunt;  oranino  se  artet,  ne  passibilitate 
aliqua  vitietur.  Semotus  ac  secretus 
Deo  vacet  et  sibi,ne  intus  capiatur  a 
diabolo;  et  qui  foris  capi  non  potuit, 
apud  suos  cadat.  Qui  hostes  effugit,  ad 
tempus  pro  salutaribus  causis  procedat 
ad  faciem  ,  et  iterum  cito  discedere  de 
conspectu  feslinet.  Ubique  gustanda 
cst  cura  mulieribus,  non  continuanda 
praesentia,  sed  quasi  transeunter  fe- 
minis  exhibenda  cst  accessio  quodam- 
raodo  fugitiva.  Protervitatis  enira  jam 
coepta  sunt  repraesentari  semper  in 
mcdiura;  et  perditionis  meditatio  est, 
frequentativura  intcr  mulieres  celebra- 
re  processura.  De  qua  re  nobis  Salomon 
raoderaraen  imposuit,  dicens :  In  medio 
mulierum  noli  assiduus  csse.  Sic  igitur 
ambulate  ,  sic  agite,  ut  semper  in  cle- 
ricisEccIesiKsenatus  candidus  constet. 
Severitas  in  vobis  circa  feminas  vi- 
geat,  auctoritas  polleat ,  vigor  teneatur, 
gravitas  Ycneretur. 


DE  SINGULARITATE  CLERICORUMT. 


1*6.  Ut  semel  omnia  coUigamus,  ad 
clausulam  breviariura  relegimus  vobis, 
quod  ad  compendiosam  plenitudinem 
-edigens  Paulus  apostolus  insinuat  : 
De  C(stero,  fratres,  qucccumque  sunt 
wra,  quacumque  pudica^  qwBcumque 


387 

sancta,  qucecumque  amahilia,  quop.cum" 
que  bon(B  famos ,  siqua  virlus ,  siqua  laus 
disciplina,  hoBc  cogitate,  quce  accepistis, 
et  didicistis,  et  audistis,  et  vidislis  in  me. 
H(Pc  agite ;  et  Deus  pacis  et  dikctioni» 
eril  vobiscum.  Amen. 


I 


TSi 


DE  DLODECIM  AlJlJi>  lo:SlliLi>  S-LCULI. 


DE  DUODECIM  ABUSIOXIBUS  SiECULI 

TRACTATLS, 

PERPER.VM  CYPRIANO  ET  AUGUSTINO  ADSCRIPTUS  (1). 


CAPUT  I. 

De  primo  abusionis  gradu. 

pRiMUS  abusionis  gradus  est,  si  sine 


dum  multae  sopientiae  trausgressioncm 
incurrit,  totius  Israeliticoe  plebis  regui 
dispersionem  solius  sui  merito  praesti- 
tit.  Quibus  ergo  committuntur  mulla, 


I)onis  operibus  sapieiis  et  prajdicator  . 'najora  perdunt;  si  non  recte  dispensa- 
fuerit,  qui  quod  sermone  docet,  actibus  i  verint  recloris  sui  muuera ,  quae  perce- 


cxplere  negligit. 

Auditores  enim  doctrinaj  dictafacere 
contemnunt,  cum  praedicatoris  opera  a 
prsdicationis  verbis  discrepare  conspl- 
ciunt.  Numquam  enim  fit  cfficax  con- 
slituentis  auctoritas  ,  nin  eam  eflectu 
«peris  cordi  affixerit  audicntis.praeser- 
tim  cum  et  ipse  doctor,  si  in  vitiorum 
:Mnorem  delapsus  fuorit,  alterius  doc- 
toris  medicamentum  suis  vulneribus 
adliiberc  parvipendit.  Unde  et  IpseDo- 
minus  in  Evungelio  de  doctrina  pariter 
€t  bono  operc  instruere  volens  discipu- 
los,  qualem  in  bis  cautelam  baberent 
admonebat,  dicens  :  Quod  si  sal  eva- 


perunt.  Cui  enim  plus  committitur,  ab 
eo  plus  cxigitur.  Et  senus  qui  domini 
sui  voluntatem  inteUigens  non  facity 
acrioribusct  gravioribus  flagellis  vindictce 
vapulahit, 

CAPUT  n. 

De  secundo  abusionis  nradn. 


Secixdus   abusionis  gradus  est.  si 
sine  religionc  senex  esse  inveniatur. 

Cui  cum  mcmbra  cxterioris  Loniinis 
veterascunt;  vires  anirai,  id  est,  inte- 
rioris  bomiuis  meml)ra,  increraenta 
roboris  non  capiunt.  Plus  enira  omnibus 
■7iuerit,  in  quosaUelur'f  Hoc  est,  si  doctor  ]  religioni  operam  daresenibus  competit, 
«^rraverit ,  a  quo  iterum  doctorc  emen-  j  quospraesentissaeculi  florida  aetas  trans- 
«labitur?  Et  si  lumcn,  quod  in  te  csf,,acta  deseruit.  Sicut  namque  in  lignis 
1enebycesunt;ipscB  tenebn^  quantceenini?  ;  Jp^a  reproba  arborcomparet,  quae  post 
Si  namque  oculus  a  videndi  officio  florcs  fructus  optimos  cultori  suo  non 
<Iesi'jrit;  quis  a  manu,  vel  a  pede  ,  vel  '  cxbibet :  sic  et  in  hominibus  ipse  re- 
a  reliquo  corpore  illud  ministerium  .  probus  est,  quem  flos  juventutis  desc- 
exiget?Quapropter  doctores  cogitent,  jruit,  et  tameu  in  sui  corporis  senec- 
3ic  ampliori  vindictac  subjaceant,  si  tute,  bonorum  operum  maturos  fructus 
plurimis  perditionis  occasionem  abuu-  profcrrc  parvipendit.  Quid  enim  stoli- 
dantius  pra^stent.  Nam  et  ipse  Salonion   tl'us  fieri  potest,  si  raens  ad  perfectio- 

nem  festinarc  non  contendat ,  quando 


(1)  AUi  hunc  librum  laico  cuidam ,  Erardo 
nomine,  alii  S.  Palricio,  Hybernorum  apo- 
stolo  ,  aUi  demum  Aujuslino ,  cujus  cum  ope- 
ribus  editus  est .  tribuerunt.  Teslalur  FeUus 
hoc  morale  opus  oUm  in  Unguam  Anj^lorum 
translatum  fuisse,et  in  volumine  manuscripto 
^axonicaruni  homiliarum  reperiri  sub  hoc 
titulo  :  De  duodecim  abusivis ,  secnndum  di>j|)u(a- 
Uvnttn  S  CypriQni,  rpij.-opi  cf  maiivrij. 


totius  corporis  babitus  senectute  con- 
fectus  ad  interilum  properat?  T)um 
oculi  caligant ,  aures  graviter  audiunt, 
capilli  fluunt ,  facies  in  palloreni  raula- 
tur,dcntes  lapsi  numero  rainuuntur, 
culis  arcscit,  flalus  non  suaviter  olet, 
pcctus    sullocaturj   tussis    cacliinnat, 


DE  DUODECIM  ABUSIONIBUS  S.IlCULI. 


isy 


genua  trepiilant,  talos  et  pedcs  tuinor 
inflat;  ctiam  hoino  iuterior  qui  non  se- 
nescit,  his  omnibusaggravatur.  Et  ha3c 
©mnia  ruitnram  jamjamque  domum  cor- 
poris  cito  prainunliant. 

Quid  ergo  supcrest,  nisi  ut  dum  hujus 
vitae  defeclus  appropinquat,  nihil  aliud 
cogitare  quani  quomodo  futura  hal)ita- 
tio  prospere  coniprehendatur,  quisque 
senex  appetat?  Juvenibus  enim  incer- 
tus  hujus  vilai  terminus  instat,  senibus 
vero  cunctis  maturior  ex  hac  luce  exi- 
tus  breviter  concordat.  Cavendaj  sunt 
orgo  homini  duae  particulae,  quae  in 
illius  carne  non  veterascunt ,  et  totum 
hominem  secum  ad  peccatum  percra- 
hunt;  cor  videlicet  et  lingua  :  quia  cor 
novas  semper  cogitatlones  machinari 
non  desinit;  lingua  impigre  loquitur, 
(luodcumque  machinari  cor  senserit. 
Caveat  ergo  senilis  setas  .  ne  istae  juve- 
nescentes  particulse  totam  sui  harmo- 
niam  decipiant,  et  per  res  ineptas  re- 
liqui  corporis  gravitatem  illudant.Uni- 
cuiquc  enim  considerandum  est ,  quid 
aetate  eminenti  dignum  sit;ut  hoc  agat, 
quod  nec  vitara ,  nec  ajtatem ,  nec  mi- 
nisterium  vile  reddat. 


CAPUT  III. 

De  tertio  abusionis  gradu. 

Tertius  abusionis  gradusest,  ado- 
Icscens  sine  obedientia;  quo  mundus  a 
recto  rationis  ordine  depravatur. 

Qualiter  namque  in  senectute  aliis 
ministerium  imperabit,  qui  in  adoles- 
centia  se  senioribus  obedientem  exhi- 
bere  contemnit?Unde  et  in  proverbio 
apud  veteres  habetur,  quod  dominari 
nequeat,  qui  prius  alicui  servitutem 
prajbere  denegat.  Propter  quod  et  Do- 
minus  Jesus  in  temporibus  suae  carnis, 
dura  adhuc  ad  legitimam  aetatera  doc- 
toris  non  pervenerat,  obedienter  mi- 
nistrationem  parentibus  suis  praestitit. 
Sicut  ergo  in  senibus  sobrietas,  et  mo- 
rura  perfectio  requiritur  :  ita  etiam  in 
adolescentibus  obsequium,  et  subjec- 
tio,  et  obedientia  rite  debetur.  Qua- 
propter  et  in  mandatis  legis  primum 
in  his  quae  ad  homines  pertinent,patris 


et  matris  honor  imperatur,  quia  quam- 
vis  carnalis  pater  non  supervixcritj 
aut  indignus  fuerit ;  alicui  tamen  patri 
digno  etviventi,  paternus  honor  usque 
ad  dignam  aetatem  a  filiis  praebendus 
esse  ostenditur^ 

Quatuor  etenim  modis  per  Scripturas 
divinas  patres  vocantur :  hoc  est ,  na- 
tura ,  gente ,  admonitione ,  ct  aetate.  I)e 
patre  namque  naturali  Jacob  ad  Labau 
loquitur  :  Nisi  tlmor  patris  mei  Jsaac 
adfuisset,  tiUisses  omnia  quoe  mea  sunt. 
Gente  vero  pater  dicitur,  quando  Do- 
minus  de  rubo  ad  Moysen  loquebatur  : 
E(jo  sum,  inquiens,  Deus  palrum  tuo- 
rum,  Deus  Ahraham,  Deus  Jsaac ,  Deus 
Jacob.  iEtate  autem  et  admonitione  pa- 
riter  pater  dieitur,  cura  Moyses  in  can- 
tico  Deuteronomii  loquitur  :  Jnterroga 
patrem  iuum,  et  annunliahil  iibi;  majo- 
res  iuos,  et  dicent  tibi.  Quod  si  ergo  na- 
turalis  pater  superstes  non  fuerit,  aut 
indignus  fuerit;  admonenti  taraen  aut 
seniori  adolescentis    obedientia  prae- 
benda  erit.  Quomodo  ergo  honoratus  iu 
senectute  apparebit,  qui  disciplinae  la- 
borera  in  adolescentia  non  suslinuerit  V 
Quodcuraque  etenim  homo  laboraverit, 
hoc  et  metet.  Omnis  namque  disciplina 
in  proesenli  non  videtur  esse  gaudii,  scd 
mceroris;  poslea  vero  fruclum  pacatissi-' 
mum  exercitatio  per  eani  reddet  jusliliif;. 
Sicut  ergo  fructus  non  invenitur  iii 
arbore,  in  qua  pampinus  aut  flos  prius 
non  apparuerit :  sic  et  in  senectute  ho- 
norem  legitiraum  assequi  non  poterit, 
qui  in  adolescentia  disciplinae  alicujus 
exercitatione   non  laboraverit.  Disci- 
plina  igitur  absque  obedientia,  qualiter 
lieri  potest?  Adolescens  ergo  sine  disci- 
plina,  adolesccns  sine  obedientia  est: 
quoniam  et  ipsa  obedientia ,  quae  om- 
nium  disciplinarum  mater  est,  raagna 
exercitatione  indiget ;  quae  sui  normam 
sludii  in  Christo  Domino  sumsit,  qui 
obediens  patri  usque  ad  mortemj  crucis 
igaominiam  libenter  sustinuit. 


CAPUT  IV, 

De  quarto  abusionis  gradu. 

QuARTus  abusionis  gradus  est,  dives 


iOO 


DE  DUODECIM  ABUSIO!^IBUS  S^CULI. 


sine  elecmosyna ;  qui  superflua  usus 
sui  quae  custodienda  in  posterum  re- 
condit,indigentibus  etnihilhabentibus 
iion  distribuit :  per  quod  efficitur,  ut 
dura  in  terra  quaesita  diligenti  cura 
custodit,  ccelestis  patriae  perennem 
thesaurum  amittat. 

Ad  quem  thesaurum  Dominus  Jesus 
adolescentem  divitem,  qui  eum  de  per- 
fectione  interrogarerat,  ita  respondens 
invitavit  :  Sivis  perfedus  esse ,  vade  et 
vende  omnia  quiB  habes ,  et  da  pauperi- 
hus,  et  veni  sequere  vie ,  et  liabebis  ihe- 
Mii»*um  in  ccelo.  Quem  thesaurum  nullus 
umquam  hominum  habere  potest,  nisi 
qui  pauperibus  solalia  pra^stat,  autper 
jteipsum  pauper  est.  Non  ergo  dormiat 
in  thesauris  tuis,  quod  paupcres  dor- 
mire  non  sinit.  Dives  namque  etsi 
multa  congregaverit,  his  frui  solus  ne- 


mus  vicem  sui  amoris  potest  repen- 
dere,  quod  mundus  minime  posse  noa 
dubitatur.  Sic  enim  inimicum  esse  di- 
ligendum  Dominus  praecepit,  ut  illa 
dilectio  amicum  illum  ex  inimico  cfG- 
ciat. 

Quisquis  ergo  dives  cupidus  vuU 
aeternas  habere  divitias,  distribuendo 
egenis  praestet  interira  non  mansuras. 
Si  enira  quod  diligit,  non  vendit,  nemo 
potest  emere  quod  cupit.  Avari  naroquc 
ideo  in  judicio  a  reclissimo  Judice  nun- 
cupantur  maledicti,  quia  qui  praeteri- 
bant  eorum  habitacula  non  dicebant : 
Benedictio  Domini  super  vos,  benedixi' 
mus  vobis  in  nomine  Domini.  Infelices 
ergo  sunt  avari  divites,  qui  propter 
res  transitorias,  in  setemam  damnatio- 
nem  dilabuntur,  et  e  contrario  :  Beati 
sunt  misericordes ,  quia  misericordiam 


qunquam  poterit;  quia  unius  hominis  '  corwcyuentur.  Felix  est  ergo  raisericors, 
natura  mullis  rebus  non  succurrit.         j  dum  in  hac  virtute  non  substantiam  , 

Quid  ergo  stultius  est  quam  propter  i  sed  affectum  Deus  requirit, 
unius  hominis  victum  et  vestitum,  to- 


tam  regni  coelestis  pcrdere  perennem 
jucunditatem  ,  et  aeternos  inferni  cru- 
tiatus,  absque  consolationis  praestola- 
tionc  subire  ?  Quod  igitur  aliquando  per 
ncccssitatem  araittendum  est,  pro  aeter- 
Tia  rcmuneratione  sponte  distribuen» 
dum    cst.  Omnia  enim  quce  videntur. 


CATUT  V. 

De  guinlo  abusionis  ^radu. 

QuiNTUS  abusionis  gradusest.  femina 
sine  pudicitia. 
Sicut  enim  omnes  bonos  mores  pro- 
tcmporaliasunt,  quce  non  videntur  cetema  ]  curat  et  custodit  in  viris  prudentia  ;  sic 
iunt.  Quamdiu  namque  temporales  su-  et  in  feminls  cunctos  honoris  actus  nu- 
mus,  teniporalibus  temponiiia  deser-  trit  ct  fovet  et  custodit  pudicitia.  Pudi- 
viunt,  et  cura  hinc  transieriraus,aDter-  citia  namque  castitatem  custodit,  ava- 
nis  aeterna  solatia  prajstabuntur.  Id-  ritiam  refrenat,  litesdevitat,  iram  mi- 
circo  non  debemus  diligere  caquae  non    tig^t,  libidinem  occupat,  cupiditatem 


semper  habebimus;  praesertim  cum  ex« ; 
pertem  rationis  avarum  divitem,  tlie-j 
iauri  sui  ct  agri ,  et  omnia  quae  habet, ' 
ostendant ;  quia  toto  cordis  intuitu  illas 
res  amat  quae  nuniquam  se  diligunt.  Si ' 
enim  aurura  et  argentura ,  et  agros,  et ! 
vcstiraent.i,  et  cibos,  et  metalia.  et  I 
bruta  animalia  quis  dilexerit,  haec  om- 
iiia  vicem  sibi  amoris  rependere  non 
posse  ipsa  rerum  natura  ostendit.Quid 
ergo  a  ratione  loncius  esl,  quara  dili- 
gere  ,  quod  te  araare  non  valct ;  et  ne- 
gligere  illura,  qui  tuae  dilcctioni  cura 
dilectione  orania  praebet?  Propter  hoc 
igitur  non  diligi  mundus,   sed  diligi 
proxirousa  Deo  praccipitur ;  quia  proxi- 


temperat,  lasciviara  castigat ,  ebricta- 
tera  cavet ,  verba  non  multiplicat,gulac 
concupisccntias  purgat,  furtum  omnino 
damnat.  Quid  plura  ?  Orania  vitia  re- 
stringit;  et  omnes  virtutes,etquidquid 
coram  Deo  et  bonis  hominibus  lauda- 
bile  est  nutrit.  Impudica  namque  vita 
nec  Inudem  ab  hominibus  in  pracscnti 
saeculo,  nec  rcmuncrationera  a  Deo 
expectat  in  futuro.  Pudica  vero  vila. 
faraam  bonam  inter  homines  habet,  ej 
de  spe  futurae  beatitudinisgaudet.Pre> 
sentibus  semetipsara  imitabilem  faril^ 
posteris  memoriam  amabilem  relinquit, 
Bonis  semper  moribus  deleclatur  et 
consentit ,  ct  assiduisScripturaruui  mo- 


DE  DUODECIM  ABU 
ilitationilms  ct  eloquiis  aiiimam  vcgc- 
(at.  Bonorum  praececicntium  excmpla 
custodit,  et  iiiseparabilia  pcrfcctis 
contubernia  ncctit. 

Duobus  ergo  modis  constat  veraR  pu- 
diciliae  exercitatio ,  id  est ,  corporis 
habitu  et  superficie,  et  animi  affectu 
interno.  Per  cxteriorem  modum  coram 
Dco,  providemus  opcra  bona.Pudicitia 
namquc  corporis  est,alicnas  rcs  non 
appclere  ,et  omnem  immunditiam  dc- 
vitare,  ante  horara  congruam  non  gus- 
tare  velle ,  risum  Jion  excitare ,  verba 
vana  et  falsa  non  loqui;  habitum  per 
omnia  ordinatum,  compositioncmque 
convenientem  tam  capillorum  quam 
vestium,  sicut  decet,  habere;  cum  in- 
dignis  contubernia  non  inire ;  superci- 
lioso  intuitu  neminem  adspicere.  vagari 
L       oculos  non  permitterc  ;  pompatico  et 

■  illecebroso  gressu  non  incedere;  nulli 
I        infcrior  in  incoRpto  bono  opere  appa- 

■  rere,nulli  contumeliam  aut  ruborem 
incutere.neminem  blasphemare,  senes 
uon  irridere,  bonis  non  invidere,  me- 
liori  non  controversari ;  de  his  qua? 
ignoras ,  non  tractare  ,  et  ea  quaj  scis 
non  omnia  proferre  :  haec  enim  proxi- 
mis  amabilem  hominem  reddunt,  et 
Deo  acceptabilem  faciunt. 

Pudicitia  enim  animae  est,plus  prop- 
tcr  Dei  oculos  quam  hominum,  omnia 
bona  facerc;  appctitiones  turpium  co- 
gitationum  compescerc;  omnes  melio- 
res  se  esse  aestimare,  nemini  invidere ; 
de  semetipso  nihil  confidcre,  Dei  sem- 
per  auxilio  res  omnes  committere,  anfe 
Bei  oculos  seraetipsum  constitucre , 
haeretica  pravitate  sensum  non  macu- 
lare  ,  catholicis  per  omnia  consentire  : 
Deo  soli  adh^rere,  castitatem  aeternoe 
mcntis  Deo  Christo  offerre  :  omnia 
cocpta  opcra  bona  mortis  tantum  ter- 
mino  finire,  prssentes  tribulationes 
animi  fortitudine  negligere,  parvipcn- 
dere;  in  terra  prajter  proximos  nihil 
amare,  cuncli  araoris  thesaurum  in  C(clo 
constitucre ,  et  pro  omni  bono  actu 
mercedem  a  Deo  in  ccelestibus  sperare. 
Pudicitia  oruamcntum  nobilium  est, 
cxaltatio  humilium  ,  nobilitas  ignobi- 
lium ,  pulcritudo  dcbilium,  prosperitas 
laborantium,     solamen    moerentium, 


SIONIDUS  StECULI.  r/)i 

augmentum  omnis  pulcritudinis,  decu.s 
religionis,  defcnsio  criminura,  mulli- 
plicatio  raeritorum,  creatoris  omniuro 
Dei  amicilia. 

CAPUT  VI. 

De  sexto  abusionis  gradu. 

Sextus  abusionis  gradus  est,dominus 
sine  virlutc. 

Quia  nihil  proficit  dominandi  haberc. 
potestatem,si  dominus  ipse  non  habeat 
virtutis  rigorem.  Sed  hic  virtutisrigor, 
non  tam  exteriori  forlitudine ,  quae  et 
ipsa  saecularibus  dorainis  necessaria 
est,*quara  animi  interiori  fortitudine, 
exerceri  debct.  Saepe  enim  dorainandi. 
per  animi  negligentiam  perditur  forti- 
ludo,  sicut  in  Hcli  sacerdote  factura 
fuisse  comprobatur.Qui  dura  severitate 
judicispeccantes  filios  non  cocrcuit,  iii 
eorura  vindictara,  Dominus  velut  con- 
sentienti  ferociter  non  pepercit. 

Tria  ergo  necessaria  hos  qui  domi- 
nantur  habere  oportet :  terrorem  scili- 
cet,  et  ordinationem,  et  amorem.  Nisi 
cnim  ametur  Dominus  paritcr  et  me- 
tuatur,ordinatio  illius  constare  minime 
potest.  Per  beneficia  ergo  et  affabilita- 
tem,procuret  ut  diligatur :  et  per  justas 
vindictas ,  non  propriae  injuria^,  sed 
legis  Dei ,  studeat  ut  raetuatur.  Proj)- 
terea  quoque  dura  raulti  pendent  in  co, 
ipse  Deo  adhajrere  debet ,  qui  illura  iii 
ducatura  constituit  :  qui  ad  portanda 
multorura  onera ,  ipsum  veluti  fortio- 
rera  solidavit.  Paxillus  enira  nisi  bene 
fortiter  firmetur,  et  alicui  fortiori  ad- 
haereat,omne  quod  in  eo  pendet  cito 
labitur;  et  ipse  solutus  a  rigore  sua- 
firmitatis,  cum  oneribus  ad  terram 
delabitur.  Sic  et  princeps  nisi  suo  con- 
ditori  pertinaciter  adhaeserit,  et  ipse, 
et  omne  quod  continet ,  cito  deperit. 
Quidam  nanique  per  dominandi  offi- 
ciura  plus  Deo  appropinquant,  quidam 
imposito  sibi  dignitatis  honore  dete- 
riores  fiunt.  Moyses  namque  acccplo 
populi  ducatu,  familiarius  Dci  loculio- 
nibus  utcbatur  :  Saiil  vero  filius  Cis, 
postquam  sceptra  regni  suscepit,  por 
inobedientiae  superbiam  Deum  ofTendit. 
RexSalomon  postquam  patris  sui  David 


ZO-2  DE  DUODECm  ABlSIONltiUS  STECtLf. 

sedem  obtinuit,  Deus illum  ultra  omnes  '  appetitur. Quemadmodum,  verLi grati j 
mortales  velut  ad  innumerosi  populi    belium  animoso   compugnantium  con- 
guhernationem  sapientiae  munere   di-    flictu  cum  odiosa  res  sit ,  propter  arao- 
tavit.  E  contrario  vero  Hieroboara  ser-  '  rem  victoriae  et  libertatis  peragitur-et 


vus  Salomonis,  postiiuam  re^ni  domus 
David  occupavit  partem  :  ad  idolorum 
tultum,  decem  tribus  Israel,  quae  erant 
in  parte  Samariae,  diverterat. 

Pcr  quae  exempla  evidentcr  ostendi- 
tur,   quosdam  in  sublimiori  slatu  ad 


multai  aliae  dilectaB  species,  sub  odioso 
labore  vel  formidine ,  satis  contentiosc 
expetuntur.  Unde  patenter  intelligitur, 
nihil  contendi  possel*,  nisi  propter  di- 
lecticnem,  speratam  scilicet  et  subse- 
quentem  amabilempremunerationem. 


rnajorera  pcrfoctioncm  crcscere,  quos-  Qui  igitur  de  mundo  pra?sente  cx  qua- 
dam  vero  per  supercilium  domiiiationis  cumque  causa  contendit,  perspicuc 
ad  dcteriora  deflucrc.  Per  quod  utrum- ;  ostendit  quod  illum  diligit.  Quomodo 
que  intelligitur  :  eos  qui  ad  meiiora  ergo  mundum  diligi  per  Joannem  Spi- 
transccnduut,  per  virlutera  animi  et  ritus  sancti  sermones  interdicunt,  qui 
])ei  auxiliura  posse  id  facere  :  ct  eos  '  ait  :  Aulile  dilirjere  mundum.  neque  ea 
qui  ad  dcteriora  devertuntur,  per  mcn-  quce  in  mundo  sunt?  Mundi  enim  amor 
tis  imbecillitalem  pariter  et  negligen-  j  et  Dei  pariterin  uno  corde  cohabitare 
tiam  errare.  Unde  et  dominum  absque  1  non  possunt,  quemadmodum  iidem 
virtute  fieri  non  decct,qui  virtutem  oculi  coelum  pariter  et  terram  nequa- 
binc  Dei  auxiiio  nullatenus  babet.  Qui    quam  conspiciunt. 


«^tcnim  multa  tuetur,  si  non  babet  for- 
tiludinem  auimi ,  non  valet  id  agere, 
«luoniam  magna  niagnis  infestationibus, 
vel  advcrsitatibus  solent  laborare.  Om- 


Sed  requirendum  est,  si  vere  in 
mundo  aliquid  sit  quod  amari  debeat, 
et  quis  sit  ille  raundus ,  quem  diligi 
divina  eloquia  vetant.  Tcrra  ergo  cum 


iiis  ergo  qui  praeest,  hoc  primitus  animi  nascentibus  ex  ea ,  et  metallis ,  et  ani- 
tota  iiitentione  procuret,  ut  per  omnia  mantibus,et  pulcritudine  vestiura,et 
de  Dci  adjutorio  omnino  non  dubitet.  oblectationibus  ciboruni ,  et  iis  quaj  ad 
8i  namque  coeperitin  actibus  suis  auxi-  haec  pertinent,  non  diligi  praecipitur  : 
liatorem  habere  Dorainura  dominorum,  scd  proximus,propterquera  hacc  orania 
iiullus  hominura  contemtui  poterit  ha- .  facta  sunt,  amari  jubetur.  Uacc  enini 
berc  cjus  dorainatum  :  ISon  enivi  est  omnia  praedicta,  velut  non  mansura,  ad 
polestas  nisi  a  Deo.  Ipse  enim  elevat  de  coelestem  patriam  pergentes  concomi- 
stercore  egenum,et  sedere  faclt  cum  tari  nequeunt.Proximi  vero  velut  raan- 
principibus  populi  sui,  et  deponit  po-  suri  regis  cohaeredes,  semetipsos  licen- 
tentes  de  sede,  et  exaltat  hurailes  :  ut ,  terinvicem  diligunt.  Quodergoseraper 
mundus  Deo,  et   in  mundo  non  manet,  et  cura  mundo 


subditus  llat  oranis 
egeat  gloria  Dei. 


CAPUT  VII. 

De  septimo  abosionis  gradu. 

Septimus  abusionis  gradus  est,  Chri- 
stianus  contentiosus,  qui  cum  partici- 
pationem  nominis  Christi  pcr  fidem  et 
baptisraura  susceperit ,  contra  Christi  !  quisque  efficiatur.  Non  ergo  debet  con- 
dicta  etpropositum,  mundi  caduca  de-  j  tendi,quod  non  licet  araari. 


pariter  deficiet,  et  ipse  mundus  non 
amari  praecipitur;  proximusautem  qui 
est  pars  regni  coelestis,  in  terra  et  inter 
ima  elementa,  a  regni  coelorum  nppe- 
titoribus  non  incongrue  amatur  :  duni 
in  suprema  illa  patria  in  aeternum  co- 
haeres  habebilur.  Propterea  vcro  mua- 
dus  praesens  non  diligi  imperatur,  ne  a 
Dei  dilectione  alienus,  saeculi  dilector 


lectamenta  dihgit. 

Omnc  enim  de  quo  contenditur;  aut 
proptor  propriara  ejus  rei  dileclionera 
<le  qua  agitnr;  aut  propter  alterius 
araorem,  quae  sub  odioba  specie  latet, 


IgiturChristianus  qui  nominisChristi 
similitudinem  tenet,  jnorum  quo(|uo 
ejus  similitudincm  habere  dcl)et.  Chri- 
stianus  enim  nemo  recte  dicitur,  niNi 
qui    Christo   moribus    coaequatur.  Dc 


DE  DUODECIM  ABUSIONIBUS  S.^CULT. 


no3 


Chrislo  vero  per  Prophetani  ita  scribi- 
tur  :  Ecce  fiUus  meus  quem  elegi,  electus 
meuSfComplacuit  in  illo  sibi  anima  mea  : 
pmiam  Spiritum  meum  super  eum.  Non 
contendet,  neque  clamahit,  neque  audiet 
aliquis  inplateavocem  ejus.  Ecce  Christus 
non  contendit,  neque  clamavit :  et  tu 
si  morum  Christi  similitudinem  tenere 
cupis,  ne  contendas ,  ne  abusivus  in 
Ecclesia  Christianus  existas.  Suis  enim 
sectatoribus  Christus  praecepit :  Nolite 
vocari  Rahhi ;  unus  est  enimpaiervester, 
qui  in  coelis  cst.  Omnes  enitn  vos  fratres 
cstis,  quibus  ad  supplicandum  impera- 
vit,cum  dicit :  Sicautem  orahilis  :  Pater 
noster  qui  in  coetis,  sanctificetur  nomen 
luum.  Frustra  ergo  contendit  patrem  se 
liabere  in  terra ,  qui  patrem  et  patriam 
profitetur  se  habere  in  coelo.  Cujus  pa- 
triae  nemo  possessor  efficitur,  nisi  qui 
<le  terrense  patrise  coutentione  securus 
habetur. 

CAPUT  VIII. 

De  octavo  abusionis  gradu. 

OCTAVUS  abusionis  gradus  est ,  Pau- 
per  superbus  ,  qui  nihil  habens  in  su- 
perbiam  extollitur  :  cum  e  contrario 
divitibus  saeculi  non  superbe  sapere 
per  apostolum  Paulum  imperetur. 

Quid  ergo  stolidius  potest  fieri,  quam 
illum ,  qui  per  infimam  miseriam  velut 
in  tcrram  abjectus ,  extremus  et  hu- 
milis  incedere  et  contristari  debuerat, 
supercilioso  superbise  tumore  inflatam 
mentem  contra  Deum  erigere?  Per 
quod  vitium  lapsi  corruerunt ,  qui  in 
summo  coeli  conditi  erant  culmine. 
Quid  ergo  vult  quasi  potens  in  terra 
superbire  :  qui  prae  omnibus  liominibus 
debuerat  liumilis  apparere?  Sed  ne  de 
paupertate  sua  tristitiam  habeant,  quid 
a  Deo  recepturi  sint,  pauperes  atten- 
dant;  ipse  enim  inquit  :Beali  pauperes 
spiritu,  quoniam  ipsorum  est  regnum 
coelorum.  Recta  namque  dispensatione 
misericors  judcx  coeli  regnum  illis 
committit ,  quibus  regni  terrarum  par- 
ticipationem  inter  mortales  abstulit : 
ut  ipse  dives  in  coeli  sede  appareat,  qui 
in  terra  penitus  nihil  procurat. 

Cavendura  ergo  pauperibus  est,nc 


dum  per  egestatem  et  necessitatem  ter- 
renum  regnum  praetereunt,  per  mentis 
etiara  impudentiam  coelorum  regna 
amittant.  Cum  enim  Dei  dispensatione 
paupertatem  necessariam  acceperunt, 
in  ipsorum  arbitrio  pendet,  utrum  pau- 
peres  spiritu  sint.  Non  quibuscumque 
naraque  pauperibus  cceli  regua  pro- 
mittuntur,  sed  his  tantummodo  in  qui- 
bus  divitiarum  inopiam  animorura  hu- 
militas  comitatur.  Pauper  enim  humi- 
lis,  pauper  spiritu  appellatur,  qui  cum 
egenus  foris  cernitur,  numquam  in. 
superbiam  elevatur  :  quoniam  ad  appe- 
tenda  regna  coelorum  plus  valet  mentis 
humilitas,  quam  praesentium  divitia- 
rum  temporalis  paupertas.  Etenira  hu- 
miles  qui  bene  divitias  possessas  ha- 
bent,  possunt  pauperes  spiriti'  appel- 
lari  :  superbos  autera ,  nihil  habentes  , 
haud  dubiura  est  beatitudine  pauper- 
tatis  privari.  De  quibus  utrisque  sancta 
Scriptura  ita  loquitur  :  Est  quasi  dives 
nihil  hahens;  et  est  quasipauper,  ciini 
in  multis  divitiis  sit.  Quasi  pauper  ergo 
in  mullis  divitiis,  est  dives  humilis 
spiritu;  et  nihil  habens  quasi  dives, 
est  pauper  superbus  mentis  affeclu.  No- 
bilis  ergo  inopia  est  mentis  Immilitas, 
et  incptae  divitiae  sunt  animorum  enor- 
mitas.  Providendurn  est  ergo  pauperi- 
bus,  ut  semetipsos,  quales  sint,  intel- 
ligant  :  et  quia  rebus  consequi  quod 
cupiunt  non  valent,  mentis  turaore  su- 
perbire  desiuant. 


CAPUT   IX. 

De  nono  abusionis  gradu. 

NoNUS  abusionis  gradus  est,Rex  ini- 
quus. 

Etenim  regem  non  iniquura ,  sed 
correctorera  iniquorum  esse  oportet. 
Inde  in  semetipso  nominis  sui  dignita- 
tcra  custodire  debet :  nomen  enim  re- 
gis  intellectualiter  lioc  retinet,  ut  sub- 
jectis  omnibus  rectoris  officium  procu- 
ret.  Sed  qualiter  alios  corrigere  poterit : 
qui  proprios  mores,ne  iniqui  sint,  non 
corrigit?  quoniara  in  justitia  regis  cxal- 
tatur  soliura,  et  in  veritate  regis  soli- 
dantur  gubernacula  populorum. 


ZO'4  DE  DUODECIM  AEU 

Jastitla  vero  regis  est  neminem  in- ' 
juste  per  potontiam  oppriraere,  sine  j 
personarum  acceptione  inter  vinim  et  j 
proximum  suum  juste  judicare, advenis  ! 
et  pupillis  et  viduis  defcnsorem  esse ,  | 
furta  cobibere,  adulteria  punire,ini-i 
quos  non  exaltare,  impudicos  et  his- j 
triones  non  nutrire,  impios  de  terra  j 
pcrdere,parricidas  et  pejcrantesvivere 
non  sinere,  ecclesias  defendere,  pau- 
peres  eleemosynis  alere,  justos  super 
rcgni  negotia  constituere  ,  senes  ct  sa- 
pientes  et  sobrios  consiliarios  habcre , 
raagorum,   ariolorura  pylbonissarum- 
que    superstitionibus  non  intendere . 
iracundiara  difTerre,  patriam  fortiter 
ct  juste  contra  adversarios  defendere  . 
per  omnia  in  Deo  confidere.  prosperi- 
latibus  animum  non  elevare,  cuncta 
advcrsa  patienter  tolerare,fidem  catho- 
licam  in  Deum  habere ,  filios  suos  non 
sinere  impie  agere,  certishoris  oratio- 
nibus  insistere,   ante  horas  congruas 
cibum  non   gustare  ;  Fce  enim  terroe, 
cujus  rex  puer  esf,  et  ctyiw  principcs: 
mane  comedunt.  Uxc  regni  prosperita- 
tom  in  pracsenti  faciunt,  et  regemad' 
coclestia  regna  melioraperducunt.         { 

Qui  vcro  regnum  non  secundum  banc  ! 
legem  dispensat,  multas  nirairum  ad-, 
vcrsitates    imperii    tolerabit.    Idcirco ! 
cnim  pax  saepe  populorum  rumpitur,! 
€t  ofTendicula  etiam  de  regno  suscitan- 
tur,  terrarum    quoque   fructus  dimi- 
iiuuntur,  et  servitia  populorum  prajpe- 
diuntur ,  multi  et  varii  dolores  prospe- 
ritatem  rcgni  inficiunt,   carorum    et 
liberorummorles  tristiliam  conferunt, 
hostium  incursus  provincias  uudique 
vastant,  bestiae  armcutorum  et  peco- 
rum  greges  dilacerant  :  tempestates 
aeris  et  lucmis  terrarum  fecunditatem 
et  maris  ministeria  prohibent  :  et  ali- 
quando  fulminura  ictus,  scgetes  et  ar- 
Lorura  flores,  et   pampinos  exurunt. 
Super  oinnia  vcro  regis  ir.justitia  ,  non 
solura  prajscntis  iraperii  faciem  obfus- 
cat,  sed  etiam  filios  suos  et  nepotes,  i 
ne  post  sc  regni  ha?reditatem  teneaut, 
obscurat.  Proptcr  piaculura  enim  Salo- : 
monis,  regnum  domus  Israel  Domiuus 
dc  manibus  filiorum  ejus  dispcrsit.  Et  1 
proptcr  juslitiain  David  regis,  lucer- 


SIONIBUS  StECULI. 

nara  de  semine  ejus  sempcr  in  nieni- 
salem  reliquit. 

Ecce  quantiira  justitia  regis  saeculo 
valeat,  intuentibus  perspicue  patet. 
Est  enim  pax  populorum,  tutamen  pa- 
triae,  iramunitas  plebis,  muiiimentum 
gentis,  cura  languorum,  gaudium  bo- 
minum,  temperies  aeris,  sercnitas  ma- 
ris,  terrae  fecundifas,  solatium  paupe- 
rum ,  hxreditas  filiorum,et  sibimetipsi 
spes  futurae  beatitudinis.  Attamen  sclat 
rex,  quod  sicut  in  throno  hominum 
primus  constitutus  cst,  sic  et  in  poenis, 
si  justitiara  non  fecerit,  primatum  ha- 
biturus  est.  Omnes  namque  quoscumque 
peccatores  sub  se  in  pracscnti  habuit, 
supra  se  modo  implacabili,iDillapoeu4 
rutura  habebit. 


C.VPLT  X. 

De  decimo  abosionis  grado. 

Decimus  gradus  abusionis  est ,  Epi- 
scopus  negligens  :  qui  gradus  sui  hono- 
reni  inter  homines  requirit,  scd  mi- 
uisterii  sui  dignitatem  coram  Deo,  pro 
quo  lcgatione  fungitur,  non  custodit. 

Primv:m  namque  ab  episcopo,  quiJ 
sui  nominis  dignitas  teneat,  inquira- 
tur  :  quoniam  cum  episcopus  nomen 
graecum  sit,  spcculator  intcrpretatur. 
Quare  vero  speculator  ponitur,  et  quid 
a  speculatore  requiritur,  Dominus  ipsc 
denudat,  cum  sub  Ezechielis  prophctaj 
persona,  cpiscopo  ofGcii  sui  ratiouem 
denuntiat,  ita  inquiens  :  Speculatorcm 
dedi  te  domui  Israel.  Audiens  ergo  ex  ore 
vieo  sermonem,  nunliabis  eis  ex  me.  Si 
aulem  vidcris  gladium  venientem,  et  /u 
non  annunliaveris  ut  raertatur  impius  a 
via  sua,  ipse  quidem  impius  in  iniquilate 
sua  morietur,  sanguinem  autem  ejus  de 
mauu  tua  requiram.  Si  autem  tu  arinun- 
(iaicris ,  ct  iUe  non  fuerit  re^ersus ,  ipse 
quidem  in  iniquitate  sua  morieiur,  scd 
tu  animam  tuam  Uberastt. 

Decet  crgo  episcopum,  qui  omnium 
>peculator  positus  est,  peccata  dili- 
gcnter  attendere ,  et  postquam  atton- 
derit,  sermone,  si  poluerit ,  et  actu 
corrigere ;  si  noii  potuerit,  juxta  Evan- 
gclii  rcjulam  scelerum  opcrario?  dTli- 


DE  DUODECIM  ABUSIONIBUS  S^CULI. 


Z9o 


nare.  Si  cnim,  inquit  in  E/angelio  Do- 
ininus ,  peccaverit  in  te  frater  tuus,  cor- 
ripe  illum  inter  te  et  ipsiim  solum,  Si  te 
auiierU,  lucratus  eris  frairem  tuum  :  si 
fe  non  audierit,  adhibe  tecum  adhuc 
unum  vel  duos  testes,  ut  in  ore  duorum 
vet  tiium  testium  stct  omne  vcrhum  :  si 
illos  non  audicrit,  dic  Ecclesice  :  si  Eccle- 
siam  non  audierit,  sit  tibi  sicut  clhnicus 
ct  publicanus.  Tali  ordine  expellendus 
est,  quicumque  doctori  vel  episcopo 
adhaerere  noluerit.  Et  qui  tali  ordine 
expulsus  fuerit,  ab  alio  aliquo  doctore 
vel  episcopo  non  debet  recipi.  De  sa- 
cerdote  namque  scriptum  est  in  lege  : 
Fiduam  aut  repudiatam  non  accipiat 
uxorem.  Qui  ergo  illura  excommunica- 
tum  a  catholico,  illo  non  permittentc, 
sibi  jungit,  jura  sacerdotii  sancti,in 
quo  Chrislianorum  genus  electum  est, 
excedit.  Hac  raUone  episcopum,  ad  eos 
quibus  in  speculationem  positus  est, 
essc  oportet. 

Cieterum  vero ,  qualis  in  semetipso 
esse  debeat,Paulus  apostolus  exponit : 
ut  ad  gradum  episcopi  veniens  sit  so- 
brius,  prudens,  castus,  sapiens,  ino- 
destus,  hospitalis,  filios  habens  sub- 
ditos  cumomni  castitate,  testimonium 
habens  bonum  ab  his  qui  foris  sunt, 
proferens  doctrinoe  fidelem  sermonem , 
antequam  episcopus  sit ,  non  plures 
habens  uxores  quam  unam.  Non  per- 
cussor,  non  bilinguis,  non  ebriosus, 
non  neophylus ,  ut  per  liaec  ipse  osten- 
dat  in  operc,  quod  alios  docet  in  ser- 
mone  doclrinae.  Caveant  ergo  negli- 
frentes  episcopi,  quod  in  tempore  vin- 
dictae  Dominus  per  Prophetam  conque- 
ritur,  dicens  :  Paslores  muti  demoliti 
sunt  populum  mcum ,  ct  non  pascebant 
gregem  meum  paslores,  sed  'pascebant 
semetipsos;  sed  potius  procurent  hi, 
quos  constituitDominus  super  familiam 
suam ,  dare  illis  cibum  in  tempore  suo 
mensuram  tritici,  purara  scilicet  et 
probatam  doctrinam,quatenus  veniente 
Domino  mereiintur  audire  :  Euge  serve 
hone  et  fidelis,  quia  supra  pauca  fuisti 
lidelis ,  supra  multa  te  constituam  :  intra 
in  gaudium  Domini  tui. 


CAPUT  xr. 

De  nndecimo  aLusionis  gradu. 

Undecimus  abusionis  gradus  cst; 
Plebs  sine  disciplina,  quae,  cum  disci- 
plinae  exercitationibus  non  servit,  com- 
muni  se  perditionis  laqueo  constringit : 
iram  etenim  Domini  absque  disciplinaa 
rigore  non  evadit. 

Atque  idcirco  Psalmistae  vocibus  in- 
disciplinatae  plebi  praedicatur  :  Apprc- 
hendite  disciplinam  nequando  irascatur 
Dominus.  Discipliua  vero  morum  cst 
I  ordinata  correctio ,  et  raajorura  praece- 
dentium  regularum  observatio.  De  quu 
disciplina  Paulus  apostolus  ita  loquitur 
dicens  :  Indisciplina  perseverate;  iam- 
quam  filiis  vobis  offerl  se  Deus.  Qaoi  si 
extra  4iscipUnam  estis ,  cujus  participese 
factiestis?  Omnes  enim  adulteri,  et  non 
filii  estis.  Qui  ergo  adulteri ,  sine  disci- 
plina  sttnt ,  et  coelestis  regni  haeredita- 
fem  non  capiunt:si  filii  autem  patcrn.e 
disciplinae  correctiones  ferunt,  et  hae- 
reditatem  quandoque   recipere  posse 
non  desperent.De  qua  etiam  disciplina 
Esaias  quidem  indisciplinatae  plebi  prae- 
dicat,  dicens  :  Quiescite  agere  perverse, 
discite  bene  facere.  Et  ad  eamdem  Psal- 
mista  consona  voce  compsallit,  dicens  z 
Declina  a  malo,  et  fac  bonum, 
'  Infelix  ergo  est  qui  abjicit  discipli- 
nara.Audet  enim  extra  milites  aliquid, 
qui  Dominum  crucifigentes,  non  eju^ 
sciderunt  tunicam,  qui  Ecclesiae  Christt 
scindit  disciplinam.  Sicut  enim  tunica 
totum  corpus  praeter  caput  tegitur  :  ita 
disciplina  omnis  Ecclesia,  praeter  Chris- 
tum  qui  caput  est  Ecclesiae  et  sub  dis- 
ciplina  non  est,  protegitur  et  ornatur. 
Ipsa  vero  tunica  contexla  desuper  fue- 
rat  per  totum;  quia  eadem  disciplina 
Ecclesise  a  Domino  de  ccelo  tribuitur 
et  integratur.  De  qua  Dominus  cura  ad 
Patrem  asccndisset,  postquam  resur- 
rexit  a  mortuis,  ad  Apostolos  suos  lo- 
quebatur ,  dicens  :  Fos  aulem  sedcle  hic 
in  civitate,  quoadusque  induamini  virlute 
ex  allo.  Tunica  crgo  corporis  Christi 
disciplina  Ecclcsias  est :  qui  autem  ex- 
tra  disciplinam  cst ,  alienus  cst  a  cor- 
poreChristi.  Nonscindamus  igiluy  illam. 


596  DE  DUODECIM  ABUSIONIBUS  S^CULI. 

sed  sorUamur  deilla  cujus  sit,  idest, 
non  solvamus  quidquam  de  mandatis 
Domini,  sed  unusquisque  inquo  vocatus 
est,  in  eo  permaneat  apud  Dominum. 


CAPUT  xn. 

De  duodecimo  abasionis  gradu. 

DuoDECiMCS  abusionis  gradus  est, 
Populus  sine  lege,  qui  dum  Dei  dicta 
et  legum  scita  contemnit,  per  diversas 
errorum  vias  eumdem  perditionis  la- 
queum  incurrit. 

De  quibus  viis  sub  persona  praevari- 
catoris  populi ,  bumanum  genus  Pro- 
pheta  ita  deplangit  :  Nos  uutem  sicut 
oves  erravimus  3  unusquisque  in  viam 
suam  declinavit,  de  quibus  viis  etiam 
sapientia  loquitur  per  Salomonem  : 
Multce  vice  videntur  hominibus  rectce,et 
novissima  earum  deducunl  ad  mortem. 
Quaj  utique  multae  perditionis  vise  tunc 
iuceduntur,  cum  una  regalis  via,  lcx 
Dei  videlicet,  quoe  neque  ad  dexteram 
jieque  ad  sinistrara  declinat,  per  negli- 
geutiam  deseritur.  De  qua  scilicet  via 
Dominus  Jesus  Christus,  qui  est  finis 
legis  ad  justitiam  omni  credenti,  dc- 
nuntiat  :  Ego  sum  via,  veritas  et  vila, 
neque  venit  ad  Patrem  nisi  per  mc.  Ad 
Cj[uam  Tiam  omnes  bomines  communitcr 


invitat,  dicens  :  Venite  cd  me  omnei 
qui  laboratis  et  onerati  estis,et  ego  re/i- 
ciam  vos.  Quia  non  est  personarum  aC' 
ceptio  apud  Deum,  ubi  non  est  Judseus, 
nec  Graecus,raasculus  et  femina,  servus 
et  liber,  barbarus  etScytha,sedomnia 
in  omnibus  Christus :  omnes  enim  unura 
sunt  inChristo  Jesu.  Dum  ergoChristus 
finis  legis  est,  qui  sine  lege  sunt,  sine 
Christo  fiunt.  Igitur  populus  sine  legc , 
populus  sine  Cbristo  est. 

Abusivum  ergo  in  temporibus  Evan- 
gelii  popuium  sine  lege  fieri,  quando 
Apostolis  in  cunctas  gentes  licentia 
praedicationis  data  est,  quando  toni- 
truum  Evangelii  per  cunctas  saeculi 
partes  intonuit,  quando  gentes  quai 
non  sectabantur  justitiam,  apprehen- 
derunt  justitiara ;  quando  qui  de  longc 
fuerant ,  facti  sunt  prope  in  sanguinc 
Christi  :  qui  aliquando  non  populus, 
nunc  autera  populus  Dei  in  Christo; 
quando  est  terapus  acceptabile,  et  dies 
salutis,  et  terapora  refrigerii  in  con- 
spectu  Altissirai;  quando  unaquaequc 
gens  habet  testem  resurrectionis ;  quan- 
do  ipse  Dorainus  protestatur,  dicens  : 
Ecce  ego  vobiscum  sum  omnibus  diebu^ 
usque  ad  consummationem  soecuti.  Nou 
itaque  siraus  sine  Christo  in  hoc  teri- 
pore  transitorio .  ne  sine  nobis  Cbrislus 
CS5C  iacipiat  ia  futuro. 


GEINESIS.  Z07 

GEIVESIS. 

CARMEN  IGNOTI  AUCTORIS,  TERTULLIANO  ET  CYPRIANO  ATTRIBUTfJ.M. 


Principio  Dominus  coelum  terramque  creavit : 
Naiuque  erat  informis  fluctuque  abscondita  tellus; 
Immensusque  Deus  super  a^quora  vasta  meabat , 
Dum  chaos  et  nigrae  fuscabant  cuncta  tenebrae. 
Has  dum  disjungi  jussit  de  cardine ,  fatur  : 
Lux  frat;  claro  et  nituerunt  omnia  mundo. 
Cum  Dominus  primi  complesset  facta  diei, 
Condidit  albentem  nebulis  nascentibus  axem; 
Accipit  immensus  errantia  littora  Pontus , 
Multiplices  rapiens  validis  cum  tractibus  amnes. 
Tertia  lux  faciem  terrarum  fulva  retexit, 
Arida  mox  posito  narratur  nomine  Terra ; 
Florea  ventosis  consurgunt  germina  campis, 
Pomiferique  simul  procurvant  brachia  rami. 
Quarta  dies  generat  solis  cum  lampade  lunam , 
Et  stellas  tremulo  radiantes  lumine  fingit; 
Ha3C  elementa  dedit  subjecto  insignia  mundo , 
Tempora  quse  doceant  varios  mutanda  per  orlus. 
At  quinta  accipiunt  liquentia  flumina  pisces, 
Et  volucres  varias  suspendunt  aere  pennas. 
Sexta  at  pra^gelidos  in  spiras  lubricat  angues , 
Quadrupedumque  greges  totos  diffundit  in  agros; 
Cunctaque  multiplici  mandavit  crescere  passim 
Germine ,  et  immensis  errare  et  pascere  terris. 
Haec  ubi  constituit  divina  potenlia  jussu  : 
Rectorem  inspiciens  mundanis  defore  rebus , 
Ha^c  memorat :  Nostris  hominem  faciamus  ad  unauem 
Vultibus  assimilem ,  toto  qui  regnet  in  orbe ; 
Et  licet  hunc  uno  posset  componere  verbo; 
Ipse  tamen  sancta  dignatus  ducere  dextra , 
Inspirat  brutum  divino  a  pectore  pectus. 

Quem  postquam  artificis  formatum  in  imagine  vidit, 
Non  patitur  solum  mordaces  volvere  curas. 
Ilicet  irriguo  perfundit  lumina  somno, 
Mollius  ut  vulsa  formetur  femina  costa , 
Atquc  artus  mixtu  gomino  substantia  firmet.  „ , 


GENESIS. 

Inditur  et  nomen  vitse,  quod  dicitur  Eva. 
Quapropter  nati  linquunt  demore  parentes, 
Conjugibusque  suis  positis  cum  sedibus  ha^rent, 
Septima,  quando  Deus  factorum  fine  quievit, 
Sacratam  statuens  venturi  ad  gaudia  saecli, 
Hicet  exhibitis  animantum  ex  ordine  turbis, 
Viritim  cunctis  nomen  quod  permanet  indit. 
Adami  a  Domino  donata  scientia  solers, 
Quem  Deus  alloquio,  junctam  dignatur et  FAam  : 
Crescite  multimodo  ventura  in  tempora  partu, 
Ut  polus  et  plenae  vestro  sint  germine  terrai : 
Haeredesque  mei ,  varios  decerpite  fructus, 
Quos  nemora  et  pingui  reddunt  de  cespite  campi. 

Ha}c  ubi  disseruit,  la?ta  paradisus  in  aula 
Instruitur,  primique  aspectat  lumina  solis. 
(iignitur  lia^c  inlerpomis  letalibus  arhos, 
Conjunctum  generans  vits  mortisque  saporem. 
.^dibus  in  mediis  puro  fluit  agmine  flumen , 
Quod  rigat  insignes  liquidis  de  fluclibus  ortus, 
Quadrifidosque  secat  undante  ex  fonte  meaius. 
Phison  auriferis  pra^dives  fluctuat  undis, 
Conspicuasque  terit  rauco  de  gurgite  gemmas; 
Prasinus  huicnomen,  illi  est  carbunculus  arden»; 
Perspicuusque  vadis  terram  pnelambit  He^  ilath. 
Post  hunc  /Ethiopas  Gihon  allapsus  opimat. 
Tertius  est  Tigrfs,  Euphrati  adjunctus  amamo, 
Assyriam  celeri  discretim  flumine  sulcans. 
Hic  positus  custos  Adamus  cum  conjuge  llda, 
Atque  opifex  tali  formatur  voce  Tonantis  : 
Ne  trepidate  simul  licilos  pra?cerpere  frucfus, 
Quos  nemus  intonsum  ramo  frondente  creavit; 
Solliciti  ne  forte  malum  noxale  legatis, 
Quod  viret  ex  gemino  discreta  ad  munia  succo. 
Nec  minus  interea  ca^cos  nox.alta  tenebat, 
Ac  modo  formatos  vestis  nec  texerat  artus. 

Has  inter  sedes,  et  baccis  mitibus  ortus  , 
Spumeus  astulo  vincens  animalia  sensu, 
Serpebat  tacite  spiris  frigentibus  anguis  : 
Livida  mordaci  volvens  mendacia  sensu, 
Femineo  tentat  sub  pectore  mollia  corda : 
Dic  mihi  cur  metuas  felicia  germina  mali? 
Num(}u:d  pomaDeus  non  omnia  nota  sacravit? 
E  queissi  studeas  mellitos  carpcre  viclus, 
Auren«  nst^^ie^ro  rpmoahit  rnvdine  munfh!<. 


GIZNEGIS.  'i>00 

Iila  ncgat ,  ve(i(osque  timet  coniingere  ramos; 
Sed  tamen  infirnio  \incuntur  pectora  sensu. 
lilcet  ut  niveo  jani  mitia  dente  momordit, 
Affulsit  nuUa  maculatum  nube  serenum  : 
Tnm  sapor  illecebram  mellitis  faucibus  indens, 
Compulit  insueto  munus  deferre  marito. 
Quod  simul  ac  sumsit,  detersa  nocte  nitentes 
Emicuere  oculi,  mundo  splendente,  sereni. 
Ergo  ubi  nudatum  prospexit  corpus  uterque, 
Cumque  pudenda  vidcnt,  ficulnis  frondibus  umbranf. 

Forte  sub  occiduo  Domini  jam  lumine  solis 
Agnoscunt  sonitum,  trepidique  ad  devia  tendunt. 
Tum  Dominus  coeli  moestum  compellat  Adamum  : 
l)ic  ubi  nunc  dcgas?  Respondit  talia  supplex: 
0  Domine ,  affatus  pavido  sub  corde  tremisco, 
Magne ,  tuos ,  nudusque  metu  frigente  fatigor. 
Tunc  Dominus  :  Quis  poma  dedit  noxalia  vobis? 
Tradidit  hsec  mulier,  dum  dicit  lumina  promtim 
Candenti  pcrfusa  die,  liquidumque  serenura 
Affulsisse  sibi ,  solemque  et  sidera  coeli. 
Protinus  ira  Dci  turbatam  territat  Evani; 
Auctorem  vetiti  dum  quaerit  Maximus  acti. 
Illa  sub  hsec  pandit :  serpentis  suasa  loquentis 
Accepi ,  fallente  dolo  blandoque  rogatu : 
Nam  sua  vipereis  intexens  verba  venenis , 
Haec  mihi  prse  cunctis  narravit  dulcia  pomis. 

Ilicet  Omnipotens  condemnat  gesta  draconis , 
Prsecipicns  cunctis  invisum  viscre  monstrum ; 
Pectore  mox  fuso  prorepere,  tum  sola  morsu 
Mandere  :  mansuro  qusecumque  in  tempora  bello, 
Humanos  interscnsus,  ipsumque  labantem; 
Vertice  ut  abjccto  pronus  post  crura  virorum 
Serperet ,  ut  calcet  dum  labens  cominus  inslat. 

Femina  fraudigcris  misere  decepta  loquclis, 
Praecipitur  duro  discrimine  ponere  partum , 
Servitiumque  sui  studio  perfcrre  mariti. 

Tu  vcro  cui  visa  fuit  scntentia  verax 
Conjugis ,  immiti  cessit  quse  vicla  draconi ; 
Deflebis  miserum  pcr  tempora  longa  laborcm. 
Nam  tibi  triticcae  surget  pro  germine  mcssis 
Carduus ,  et  spinis  multum  paliurus  acutis , 
Ut  cum  visceribus  lassis  et  pectore  moesto, 
Plarima  sollicitos  praistet  suspiria  victus; 
Donec  in  occiduo  venientis  tempore  mortis. 


«00  GENESIS. 

Uiide  geris  corpus,  terrse  reddare  jacenti. 
llis  aclis  Dominus  trepidis  dat  laidia  vitae, 
Dejectosque  procul  sacratis  dimovet  liortis , 
Ohversosque  locat,  medioque  eliminat  igni; 
In  quo  perceleri  Cherubim  evolvitur  aestu, 
Dum  calidus  defervet  apex,  flammasque  volulat. 
Queis  Dominus,  pigro  ne  frigore  membra  rigcrcnt, 
Consuit  evulsas  pecudum  dc  viscere  pelles, 
Operiens  nudos  calidis  de  vestibus  artus. 

Ergo  ubi  conjugio  sese  jam  fidus  Adamus 
Esse  virum  sensit ,  nomcn  genitricis  amatie 
Exhibet  uxori;  bino  qui  germine  factus 
Continuo  genitor  diversis  nuncupat  orsis. 
Atquc  Cain  hic  nomen  habet,  cui  junctus  Abehis. 
Innocuas  hujus  servabat  cura  bidentes, 
Ast  alius  curvo  terram  vertebat  aratro. 
Hi  cum  perpetuo  ferrent  sua  dona  Tonanti, 
Dissimiles  fructus  sensu  suadente  dedere. 
Nam  prior  uberibus  fuerant  qua;  prosala  glcbis 
Obtulit :  ast  alius  miti  se  devovet  agno, 
Exta  manu  sincera  gerens  adipemque  nivalom; 
Confestimque  placet  Domino  pia  vola  tuenti. 
Quod  propler  gelida  Cain  incanduit  ira. 
QuemDeus  alloquio  dignatus,  talibus  infil : 
Dic  mihi,  si  rectum  vivas,  et  noxia  cernas, 
Degere  non  possis  contraclo  a  crimine  purus? 
Desine  mordaci  fratrem  disperdere  sensu, 
Quitibi  ceuDomino  subjectus  colla  daturus. 
Nec  tamen  his  fractus,  fratrem  dcducit  ad  ar\a; 
Atque  ubi  deprensum  deserto  in  gramine  vidil , 
Elidit  geminis  frangens  pia  guttura  palmis. 
Quod  factum  Dominus  coclo  speculatus  al)  allo, 
Disquirit,  quonam  terrarum  degal  Abelus? 
lllc  negat  positum  custodem  se  fore  fratris. 
Cui  Deus  effatur  :  Numnam  vox  sanguinis  ejns 
Ad  me  missa  sonat,  celsumquc  ascendit  ad  a\em 
Nosce  igitur  mansura  tibi  pro  crimine  tanto. 
Nam  modo  qua^  maduit  germani  sanguine  terra , 
Inviso  maledicta  tibi  commissa  negabit 
Semina,  et  assumtis  fructum  non  proferet  herbis, 
Torpidus  ut  multo  coUidens  membra  tremorc. 
(0 


(1)  Cum  prorsus  mutilussit  finis  hujus  caiininis.  sus]>ica!us  est  PATr.-liii*  r.olcr.i  .luoiufl 
Gcnr5no<  r,  jjil.i,  .tiI  evcrs-oncm  utque  Soclom;c.  melro  a  Cypriano  cnnw-j 


SODOMA.  '01 


SODOMA. 


CAUMEN  IGNOTI  AUCTORIS,  PERPERAM  TERTULLIANO  ET  CYPRIANO 
ETIAM  ATTRIBUTUM. 


jAMDeus  omnipotens,  primtTvi  tempora  sxdl 
Vindice  diluvio  cunctis  aboleverat  undis , 
Quas  coeluni  sparsit  terrse ,  maris  expuit  asquor. 
Hactenus  haud  liquido  poenas  decernere  pactus 
Excidio,  quoties  hiemes  induceret  aer, 
Fraiuandis  varium  pluviis  mandaverat  arcum, 
Purpureo  et  viridi  signanteih  nubila  limbo; 
Iridis  huic  nomen ;  propria  est  quae  libula  nimbis. 
Sed  recidiva  hominum  pariter  cum  gente  secunda 
Jmpietas,  iterumque  mali  nova  pullulat  setas; 
Excidio  jam  non  imbres  sortita ,  sed  ignes , 
Sic  Sodomum  meruit  tellus  ardentibus  uri 
lloribus,  et  finis  portendere  signa  futuri. 
Effera  luxuries  illic  inimica  pudoris 
Instar  legis  erat,  fugeret  quam  pra^scius  hospcs, 
Ante  vel  ad  Scythicas,  vel  apud  Busiridis  aras, 
Exoptans  per  sacra  necem ,  caisusque  cruorem 
Fundere,  Bebrycium  etLibycas  satiare  palaestras; 
Anteque  vel  Circsea  novas  per  pbcula  formas 
Sumere,  quam  laesum  Sodomis  amittere  sexum. 
Pulsabant  coclum  invidia  connubia  mixla, 
Incestu  parili  generis  natura  rebellis 
In  sese ,  lcTesumque  viri  cum  corpore  nomen. 
Tempore  sed  certo  Deus  omnia  prospeculatus, 
Judicat  injustos;  patiens,  ubi  criminis  aetas, 
Ccssandi  spatium  vis  nulla  coegerit  iraj  (1). 

Jamque  dies  ultrix  aderat  :  duo  de  grege  missi 
Angelico ,  forma  juvenes ,  qui  spiritus  ambo 
Diva  ministerio  Domini  mandata  ferebant, 
Succedunt  Sodomis.  Illic  de  stirpe  piorum 
Transvena  Loth  aderat ,  sapiens  justique  colonus 
Unus  erat  meminisse  Deum ;  solet  utilis  arbor 
In  sylvis  latitare  feris  velut  hospita  fruclu. 
Is  tunc  pro  porta  residens,  vix  moenia  adibant 

\,i)  Y«rsuj  oLscurus  et  torruplus. 


402  SODOMA. 

C(Jclicol«;  quamquamdivinos  nescius,  ultro 
Advocat,  appellat,  patrio  veneraturhonore, 
Hospitioque  vocat,  longe  stabulare  parantes; 
Enisus  longis  precibus,  pia  pignora  mensa 
Officiisque  probis  studio  dispungit  amicos. 
>'ox  requiem  dederat,  lux  solverat  altera  noctcm, 
Et  Sodoma  in  foribus  strepitat  cum  lege  pudenda. 
Loth  conlra  supplex  :  Ne  vos  nunc  pacta  libido 
Incendat  juvenes  istam  focdare  juventam ; 
Quo  luxus  genilura  vocat?  Quo  semina  frustra? 
Quo  nulla3  nuptant  animjE;  non  lustra  colentes, 
Non  slabulis  reduces,  non  undis  subter  hiantes, 
iVec  qua3  pennarum  modulis  prope  nubila  pendent, 
Nec  qujc  per  terram  protracto  corpore  reptant. 
Omne  genus  luxu  (i)  genus  est,  sed  femina  conjux 
Omnibus,  ct  nunquam  cuiquam  nisi  femina  mater. 
Nunc  si  fas  juvenilis  habet  vastare  pudorem, 
Sunt  intus  natae  bijuges  mihi ,  nubilis  jetas , 
Virginitas  in  flore  tumet,  jam  dedita  messi ; 
Digna  cupido  viris  tulerit  quam  vestra  voluptas; 
Dedo  pater ,  proque  hospitibus  pensabo  dolorcm. 
Vulgus  ad  ha^c  demens  :  quisnam  tu,  quantus,  et  undc, 
Qui  nobis  domineris,  ait,  Icgesque  recondas? 
T ransvcna  num  rector  Sodomorum  ut  ingerat  iras. 
Nunc  igitur  tule  ipse  lues ,  quod  nostra  cupido  csl, 
Pro  nalis,  proque  hospitibus;  satis  unus  in  omnes. 
Dicta  et  facta  simul ;  vulgi  mora  nulla  furentis. 
Turbidus  hibcrno  ut  dum  volvitur  impete  torrens, 
Rivorum  innumeros  uno  pede  ferlur  in  amnes, 
Si  (pia  illic  arbor  rapidis  offenditur  undis, 
naud  mansura  diu;  quantum  radice  licebit 
Crinilas  durare  moras,  ubi  subter  adesam 
Pcrdil  humum  circumfosso  jam  caudice  pendens, 
IIuc  illuc  ccrlam  differt  incerta  ruinam  : 
Haud  aliter  Lolh  in  media  verligine  vulgi 
Nulabat  vinci  prope  jam ;  sed  diva  potestas 
Subvenit,  Angelici  juvenes  de  limine  raptum 
Heslituunt  tcclis;  demenssed  vulgus  ibidem 
Pocnarum  auspiciis  interdum  lumiue  multant. 
Tunc  decreta  Dei  referant,  dignam  adfore  poenam 
De  coclo  Sodomis;  ipsum  meruissesalutem 

(1)  Videliirca  vox  eodem  sensu  usurpala  ;il)  A.uctore  libri  de  Singularitatc  clcriconirn , 
qiii  feminai  ab  ecclesiis  excludeodas  negat,quia  ibi  fcroina  ]>ei''ii(  »u»  vuluptatit  uiiim,  j-cidil 
t'.  i^^ruui  dum  tr-JclaMwr  cJtltitia, 


SODOMA.  403 

JustitisD  titulo  :  Quin  ergo  accingeris  istinc 
Festinare  fugam ,  pariterque  educere  si  quid 
Gentis  habes  :  nos  exitium  jam  inducimus  urbi. 
Loth  generos  citus  alloquitur :  sed  dura  hominum  mens 
Credere  despexit  monitum,  risitque  timorem. 
Tempore  mox  quo  lux  tenebras  conscendere  tenlat, 
Et  bicolor  coeli  facies  de  nocte  dieque  est , 
Instabant  juvenes  Chaldaeam  educere  gentem 
Ex  Sodomis ,  justamque  domum  donare  saluti  : 
Eia  age ,  Loth ,  exurge ,  tuamque  assume  jugalem , 
Et  natas  duplices ,  atque  hinc  exterminus  ito ; 
Praeveniens  Sodomum  poenas.  Manibus  quoque  amicis 
Producunt  trepidos ,  atque  hdec  ibi  caetera  mandant : 
Serva  Loth  animam;  ne  visum  in  terga  retrorsum 
Vertere  forte  velis ,  coeptum  vel  sistere  gressum ; 
In  montem  propera.  Timuit  Loth  ardua  tardo 
Ereptare  gradu ,  coelestes  ne  prius  irae 
Opprimerent :  alios  igitur  deposcere  portus 
Aggreditur ,  parvam  quam  contra  aspexerat ,  urbem. 
Huc,  inquit,  contendo  fugas;  vix  moenibus  extat, 
Nec  longe,  nec  magna.  Illi  favere  precanti, 
Urbis  et  ipsius  pariter  gessere  salutem; 
Segor  inde  loco  nomen  vox  barbara  novit. 
Tunc  Loth  ingreditur  Segor,  simul  exoritur  sol, 
Ultimus  ille  quidem ;  in  Sodomamque  incendia  fervens 
Infert,  nam  totos  radios  armaverat  igni : 
/Emula  subseritur  caligo ,  includere  lucem 
Coeptans ,  atque  globos  confuso  intexere  coelo  : 
Fumantes  coeunt  nubes,  novus  irruit  imber; 
Sulphura  cum  flammis  flagrantibus  aestuat  aether. 

llinc  habet  in  falso  de  vero  fabula  famam , 
Solis  progeniem  currus  optasse  paternos , 
Nec  valuisse  levem  puerum  frajnare  superbos 
Solis  equos,  arsisse  orbem;  tunc  fulmine  raptum 
Aurigam  illicitum,  planctum  mulasse  sorores. 
Viderit  Eridanus,  si  qua  illic  populus  albet, 
Aut  si  quis  plumat  senio  modulatior  ales  ; 
Hic  aliter  versae  moerent  miracula  formae. 
Namque  comes  conjux  heu  me,  male  tum  quoquc  legis 
Femina  non  patiens,  divina  ad  murmura  coeli 
Audaces  oculos  nequicquam  sola  retorsit, 
Non  habitura  loqui  quod  viderit;  et  simul  illic 
In  fragilem  mutata  salem,  stetit  ipsa  sepulcrum; 
Ipsaque  imagOj  sibi  forraam  sine  corpore  servans; 


'«0't  SODOMA. 

Durat  adliuc  etenim  nuda  statione  sub  aetliram, 
^ec  pluviisdilapsasitu,  nec  diruta  venlis. 
Quinetiam  si  quis  mutilaverit  advena  formam, 
Protinus  ex  sese  suggestu  vulnera  complet; 
Dicitur  et  vivens  alio  jam  corpore  sexus 
Munificos  solito  dispungere  sanguine  menses. 

Nusquam  sunt  Sodomi,  nusquam  illorum  impia  luccnt 
Moenia,  cum  dominis  domus  omnis,  inops  ita  nusquara  ; 
Tota  rogus  regio  est;  hinc  atro  horrore  favillse, 
Ilincque  situ  cano  cineres  incendia  signant. 
Occidit  illa  prior  feritas ,  quam  prospiciens  Lolh  (l) 

Nullus  arat  frustra  piceas  fuligine  glebas. 
Semiperemta  etiam  si  qua  illic  jugera  laetas 
Autumni  conantur  opes;  facile  optima  sesc 
Promittunt  oculis,  pira,  persica,  et  omnia  mala, 
Donec  carpantur  :  namprotinus  indice  tactu, 
Solvitur  in  cinerem,  fit  vana  favillaque  pomum. 
Sic  igitur  coelo  pariter  terraque  sepultis 
Nec  mare  vivit  ibi ,  mors  est  maris  illa  quieti ; 
Quod  nullos  animat  per  anhela  volumina  fluctus , 
Quodque  etiam  patrio  nusquam  suspirat  ab  austro; 
Quodque  nequit  proferre  aliquam  de  gurgite  gentem 
Squamigeram,  laevive  cuti  vel  cortice  septam, 
Vel  crispam  concham ,  aut  duplici  compagine  clausam. 
Solum  illic  propria  mentitur  fruge  bilumen , 
Exusti  fuligo  maris;  quod  vividus  ardor 
Subter  stagna  coquens  de  sulphuris  et  salis  sestu , 
Tcmperat ,  inque  picem  dat  terraj  haerere  marinam  : 
Invehitur  proprio  cum  tempore  pingue  cremata^ 
Virus  aquae ,  spumisque  cutis  super  «quora  nigra 
Texitur,  Appellunt  queis  estea  captio  mercis; 
Acclinant  latcrum  Iseves  libramine  lembos , 
Ut  semel  impositam  doceant  conscendere  venam  c 
Kam  se  sponte  levans  annabit  inertis  ad  ora 
^'avigii,  pressumque  dabit  prae  munere  largo, 
M  plaga  contigerit  quam  mensis  femina  vestit. 
Eccc  aliud  monstrum  pelagi  dc  clade  notatur  : 
Cuncta  illic  immissa  natant;  natura  recessit 
Mergendis  data  corporibus.  Si  dcnique  isidvd 
Luciferam  narem  sistes  qua  spiritus  igni  est, 

{l)  Corruptum  locum  sic  emendari  et  expleri  posse  putat  editor  Oxon.  r 
Occidit  illa  prior  specie^,  quam  f  ro>-j)>fitni  Lulh 
Pcitruiite  pti  fertur  commsrcia  fratris. 


AD  SENATOREM.  *05 

Vclificavit  apex  flammse ,  si  flamma  pcremta  cst. 

Ihitsuhter  aquas  destructio  naufraga  lucis. 

Ux  Sodomum  et  Gomorum  signatae  in  saecula  poenje 

Gentibus  injustis ,  queis  corda  obdura  timorem 

Deseruere  Dei ,  coelestia  jura  tueri , 

Inque  unum  rerum  Dominum  sperare  docebunt. 


AD   SENATOREM 

EX:  CHRISTIANA  RELIGIONE  AD  IDOLA  CONVERSUM, 

{CARMEN  JGNOTI  AUCTORIS.) 


QuuM  te  diversis  iterum  variisque  viderem 
Inservire  sacris ,  priscoque  errore  teneri , 
Obstupui :  monitus,  quia  carmina  semper  amasli, 
Carmine  respondens,  properavi  scribere  versus; 
Ut  te  corriperem,  tenebras  prseponere  luci. 
Quis  patiatur  enim ,  te  Matrem  credere  magnam 
Posse  deam  dici ,  rursusque  putare  colendam, 
Cujus  cultores  infamia  turpis  inurit? 
Namque  sacerdotes  tunicis  muliebribus  idem 
Interius  vitium  cultu  exteriore  fatentur; 
Idque  licere  putant,  quod  nonlicet  :  unde  per  orbem 
Leniter  incedunt,  moUita  voce  loquentes, 
Lapsatosque  tenent  extenso  pollice  lumbos, 
Et  proprium  mutant  vulg^ato  crimine  sexum. 
Cumque  suos  celebrant  ritus ,  his  esse  diebus 
Se  castos  memorant :  at  si  tantummodo  tunc  sunt , 
Ut  perhibent,  casti ,  reUquo  jam  tempore  quid  sunt? 
Sed  quia  coguntur  saltem  semel  esse  pudici , 
Mente  fremunt,  lacerant  corpus ,  funduntque  cruoreni. 
Quale  sacrum  est  vero  quod  fertur  nomine  sanguis? 
Nunc  etiam  dicis,  quod  te  non  fecerit  aetas 
Sed  tuareligio  calvum  :  caligaque  remota, 
Gallica  sit  pedibus  moUi  redimita  papyro. 
Res  mirartda  satis  dejectaque  culmine  summo  : 
Si  quis  ab  Isiacis  consul  procedat  in  orbem , 
Cunctis  risus  erit :  quis  te  non  rideat  autem , 
Qui  lueris  consul,  nunc  Isidis  esse  ministrum? 
Quodque  pudet  primo,  te  non  pudet  esse  secundo, 


''06  AD  SENATOREM. 

Ingeniumque  tuum  turpes  damnare  per  hymnos 
Respondente  tibi  vulgo  et  lacerante  senatu; 
Teque  domo  propria  pictum  cum  fascibus  ante, 
Nunc  quoque  cum  sistro  faciem  portare  caninam. 
llaec  tua  humilitas,  sed  humilitatis  imago(i). 
-/Edibus  illa  tuis  semper  monumenta  manebunt. 

Rumor  et  ad  nostras  pervenit  publicus  aures, 
Te  dixisse  :  Dea ,  erravi ;  ignosce ,  redivi. 
Dic  mihi  si  valeas ,  cum  talia  saepe  rogares, 
Et  veniam  peteres;  quse  tecum  verba  locuta  est? 
Vere  mente  cares,  sequeris  qui  mente  carentes. 
Haec  iterum  repetis,  nec  te  delinquere  senlis. 
Quid  mereare  vide  :  minus  esses  forte  notandus, 
Si  tantum  hoc  scires,  et  in  hoc  errore  maneres : 
At  cum  vericolae  penetraveris  ostia  legis, 
Et  tibi  nosse  Deum  paucis  accesserit  annis; 
Cur  linquenda  tenes,  aut  cur  retinenda  relinquis? 
Nilque  colis ,  dum  cuncta  colis ;  nec  corde  retractas 
Vera  quid  a  falsis,  quid  ab  um])ris  lumina  distent. 
Philosophum  fingis ,  cum  te  scntentia  mutet : 
^am  tibi  si  stomachum  popularis  moverit  aura, 
Et  Judseuseris,  totusque  incertus  haberis. 
Indulge  dictis,  sapientia  non  placet  alta. 
Omne  quod  est  nimium  contra  cadit :  unum  operantur, 
Et  calor  et  frigus  :  sic  hoc,  sic  illud  adurit; 
Sic  tenebrae  visum ,  sic  sol  contrarius  aufert, 
Et  pariter  Isedunt  gelidum  fervensque  lavacrum  : 
Esca  alitur  corpus,  corpus  corrumpitur  esca; 
Vimque  suam  minuit,  si  quid  protenditur  ultra. 
Denique  si  sedeas ,  requies  est  magna  laboris; 
Si  multum  sedeas ,  labor  est.  Maro  namque  poeta 
Tro  pcena  posuit :  Sedet,  ceternumque  sedebit 
Infelix  Theseus.  Semper  nocet  utile  longum; 
Prandia  longa  nocent,  jejunia  longa  fatigant : 
Sic  nimium  sapere  stultum  facit :  improba  secta, 
We  dea  sic  docuit ,  moderamen  amabile  dixit. 

Sed  tu  nec  sectam  modo,  nec  moderamina  curas. 
Mens  autem  stabilis  nuUo  pcrvcrtitur  aestu, 
Ipsaque  simplicitas  nunquam  mala  cogitat  ulla. 
Hinc  sincera  fides  «terna  sede  Iruetur  : 
Et  dolus  c  contra  longo  cruciabitur  igni. 
Elige  quid  velles,  ut  digna  piacula  vites. 

Sic  tamcn  hanc  veniam  mereatur  creditor  inquam. 

^  — — — —    I  '■  ' 

<l)  Obs«rvat  pjtmelius  ixunc  jcriploren»  littcra/»  more  veteruin  uti  pro  conionanio. 


AD  SENATOitEM.  «07 

Ut  leve  crimen  erit,  si  nolis  noscere  vera; 
Non  leve  crimen  erit,  si  cognita  vera  relinquas. 
Sed  te  correctum  forsan  matura  senectus 
In  melius  revocat  satiatum  erroribus  istis; 
Tempus  enim  mutat  mala ,  digerit  omnia  tempus. 
Tunc  igitur  cum  te  consulta  reduxerit  setas, 
Disce  Deo  servare  fidem ,  ne  forte  bis  unum 
Incurras  lapsum ;  quia  vere  dicitur  illud : 
Qui  pedis  offensi  lapidem  vitare  secundo 
IVescit,  et  incautus  iterum  vexaverit  artus, 
Imputet  ipse  sibi ,  nec  casibus  imputet  ullis. 
Corrige  delictum  fidamine ,  corrige  mentem. 
Suffecit  peccare  semel ,  desiste  vereri : 
lion  crit  in  culpa  quem  poenitet  ante  fuissef 


m 


AD  VIGILIUM  EPISCOPUM, 


■  AD  VIGILimi  EPISCOPUM , 

DE  JUDAICA  INCREDLLITxlTE, 

CELSI  CUJLSDAM 

IN  ALTERCATIO^TIM  JASOXIS  ET  rAPISCI, 


ip:aisiPix^3t(D(0; 


i.  Etsi  plurimos  gentilium  scio,  Vi^ 
gili sanctissime ,  ab  ordine  atque  ratione 
veritalis  aversos,  quomiuus  Dominum 
noscant,  caecitate  mentis  errare ;  tamen 
magis  Judaicae  plebis  insaniam  novi  ad- 
versus  nomen  Domini,  pertinaci  etiam 
imncduritia  cordis,  ingenita  etpatrura 


(1)  Nihil  aliud  est  hic  libellus  quam  praefa- 
tio,  sive  epistola  nuncupatoria  Celsi  cujusdam 
lenis  Chrisliani  in  Altercalionem  Jasonis  et 
Papisci ,  quod  opus  ex  graeco  lalinum  a  se  fac- 
tura  Vigilio  episcopo  dedicavit.  Damnum  fe- 
cimustum  peranliqui  illiuslihri,  tum  etiam 
latinae  interprelalionis.  Sola  cxslat  praefatio, 
sive  epi.'tola  nuncupatoria.  Cum  Jason  Chris- 
lianus  llebraeus  cum  Papisco  Judaeo  Alexan- 
drino  de  veritate  Christianae  religionis  disse- 
ruissef,  ac  Judseus  post  plurimas  obstinati 
ahimi  significationes  tandem  oppugnatse  veri- 
tati  dedisset  manus,  litleris  graecis  mandata 
sunt  quae  inter  utrumque  tanto  studio  fue- 
rant  disputata.  Non  constat  ab  ipso  Jasone 
jcriptum  esse  colloquium  ,  quamvis  ncmo 
aptius  id  facere  potuisse  videalur.  Celsus  Epi- 
curcus,  cum  hislorias  Judaeorura  el  Chrislia- 
norum  fabulas  csse  contenderet,  ac  operam 
ab  ulri-que  in  nonnullis  allegorice  inter- 
prelandis  adhibilam  floccifaceret ,  in  exem- 
plum  adduccliat  Papisci  cujusdam  et  Jasonis 
c5:vT:).o'/'to(v,  quam,  ul  miseratione  et  odio  dig- 
niorem  quam  risu,  ne  refellendam  quidem 
judicabaf.  Observat  Origenes  , 'J^  Cels.  p.  199, 
ex  omnibus  Christianorum  libris  allegorias  ct 
enarraliones  non  contemnendo  dicendi  genere 
continentibus,  eum  a  Celso  electum  esse  qni 
vilior  sit  et  ad  multos  ac  simpliciores  fide  im- 
huendos  aplior,  quam  ad  intelligenliores  per- 
movenflos ;  sed  tamen  nihil  in  eo  occurrere 
conlendit  quod  odio  dignum  sit ,  nec  Miud 
quidquam  requirit  ad  Celsi  condemnationem, 
nisi  ut  legatur  ille  libcr  in  quo  deicribilur 
Ch.ristianus  cum  Judwo  dissercns  ex  scripiuris 
Judaiciiit  el  qucc  de  Christo  prccdicta  sunt  in  Je- 
tum  convenire  douonstrans;  idquc  altero  adversus 
hanc  difputationem  strcnue  ct  Jndcci  ptnoncc  con- 
vonienter  olnitente,  Ex  liisperspici  potcst  quibu? 
de  rebus  lioc  in  lihro  rcrtractalum  fueiit. 


iniquitate  perstare,  aversantes  ▼eram 
salutem,  nec  inquirentes  vitae  aeterna; 
datorem,  ut  quidelictis  stirpis  antiquae 
sunt  pari  merito  nequitiae  genitalis  ob- 
noxii,  saltem  vel  sero  credentespossint 
conversi  ad  Domini  timorem  satisfac- 
tione  omni  poenilentiae  ab  iniquilatibus 
liberari :  sed  perstat  et  durat  adhuc,  ct 
semper,  puto  ,  durabit  ad  usque  progc- 
niem  succidan»am  innata  patrum  irre- 
ligiosa  perGdia;  quaj  adversus  odium 
nominis  Domini  incredulitatis  iiisania 
roborata  ,  nec  ad  agnoscendam  verita- 
tem  potest  corrigi,  nec  ad  timorem  Dei 
ipsius  monitis  doceri  alque  suaderi.  Cuni 
autem  doceat  Dominus  et  ostendat,  di- 
cens  :  Ego  sum  lumen  seculi,  qui  me 
secutns  fucrit ,  non  amlulabit  in  tenebris, 
sed  habebil  lumen  viloi  :  quae ,  raalum , 
ratio  est,  ostensum  divinitus  vitae  lii- 
men  omittere ,  et  mentis  ca^citate  mallc 
tcnebras  mortis  eligere,  ut  ostendat 
damnationis  suac  propriae  volunlatis  Ji- 
bera  et  illicita  perdilione ,  contra  Deuin 
etiam  illanolle  quaeprosunt?  Secunduu» 
quod  ct  per  Doinini  vocem  increpatam 
Ilierusalem  ,  quod  colligi  noluerit ,  Deo 
illam  volente  colligere,  loquitur  Spiri- 
tus  sanctus,  et  bonitatem  Dei  manifes- 
tatpcccatoribussubvenirejugitervelle: 
llicrusalem ,  Ilicrusakm ,  qiios  interficia 
Prophetas  et  lapidas  eos  qui  ad  te  missi 
sunt,  quolies  volui  coUigere  filios  iuos, 
sicut  gaUina  coUigitfiUossuos  sub  axillas, 
et  noluisli?  Adeo  Dei  voce  nianifestc 
perfidi  populi  conturaacia  denotatur, 
ut  ctiara  salutein  propriam  suam  sem- 
pcr  adversus  clementera  nusericordiam 
Doraini  sprevisse  doceatur.  Indc  Pro- 


DE  JUDAICA  INCREDULITATE. 
phetabenevolentlam  Del,  oxhortatione 
prsedicationis  ofTerens  dt  insinuans  pro- 
clamat  et  suadet,  dicens  :  Rei^ertimini 
admejet  ego  revertarad  vos,  dicHDomi- 
Kus.  Alius  quoque  similiter  misericor- 
diam  Domini  sempLternam  manere 
demonstrans,  addicit,  dicens  :  Nolo 
morlem morientis,  quantumut rcvertatur 
et  vivat,  dicit  Dominus. 

2.  Quid  est  ergo  revertiad  Dominum, 
quam  in  Christum  credendo,  per  euni 
qui  est  via  veniendi  ad  patrem,  Deo^ 


m 


I  cconciliatum  posse  salvari  ?  Quomodo 
autem  reverti  adDeum  possunt,  qui  ei 
per  quera  est  agnitio  et  revcrsio  ad 
Deum,  voluntatem  Dei  praedicanti  cre- 
tlere  noluerunt?  Aut  quomodoDeum  sa- 
tisfactionealiquaplacarepotuerint^qui 
cum  qui  est  satisfactio  et  placatio  pro 
Bohis  apud  patrem,  sacrilega  impugna- 
tione  persequi  raaluerunt?  Si  enim  ad- 
vocatum  Christum  habemus  apud  Deum 
jpatrem,  servarc  ea  quse  nos  docuit  et 
Etonuit ,  quaeque  apud  patrem  locutu- 
rus  est ,  sollicito  tiraore  facere  debemus. 
Igitur  nos  qui  mente  in  Domini  metum 
prona,  mandatorum  ejus  raonitis  insis- 
tiuius,  et  religiosi  ac  venerabilis  cordis 
lidem  et  credulitatem  de  ejus  timore 
concepimus;  quid  aliud  sequi,  quid 
cupere ,  quid  magis  velle  ac  tenere  de- 
Lemus,  quam  ut  onmi  a  iiobis  menlis 
nntiquae  nocte  discussa,  etcaligine  vilaj 
prioris  abstersa,  mandatorum  Domini 
salutarium  raemores,  ac  vitaj  selernae 
promissa  retinentes,  ad  ejus  monita 
revertamur ,  et  in  ipsius  lumine  quod 
cstendit ,  firmata  credulitate  gradiamur , 
v.l  qui  ignari  aliquando  salutis  futurx» , 
in  erroribus  implicati  vitaj  prioris,  ac 
tenebris  aberravimus,  illuminati  nunc 
ejus  veri  luminis  claritate,  et  ostenso 
nobis  atque  patefacto  melioris  vitae  li- 
niite ,  Domini  mandata  sequenda  et  ge- 
renda  teneamus? 

5.  Hoc  luraen  nobis  vitae  salutaris 
exortum,  hoc  inreparationem  hominis 
natum  de  Dei  patris  procuratione  ac 
niiseratione  prspsidium  Magi,  primi  ab 
Orientali  parte  venientes,etstelladuce 
Judaeorum  regem  palam  praescia  proidi- 
cationequaerenles,afrt'reutesetiam  mu- 
nera,  testificata  omnibus  inquisitioue 


monstrarunt.  Et  ne  aliquibus  quis  illo 
esset,  absconsum  foret,  inventuin  pue- 
ruin  procidentes  genibus  adorarunt; 
sicut  testificatur  Evangelium,  dicens  : 
Cum  autem  natus  esset  Jesus  in  Bcthleem 
JudcB  in  diehus  Ilerodis  rcgis,  ecce  Magi 
ab  Oriente  venerunl  in  Hierosolymam  d»- 
centes  :  Ubi  est  qui  natus  est  Rex  Judxo- 
rum?  Vidimus  enim  stellatn  ejus  in 
Oriente ,  et  venimus  adorare  eum,  testi- 
ficantes  scilicet  vcritatem  de  eo,  etiam 
stellam  sibi  signum  atque  indicium  na- 
tivitatis  ipsius  esse  monstratam ,  qua 
indice  natura  esse  illum  Magis  praedi- 
cantibusetaffirmantibus,  Hierosolymis 
crederetur,  Siraeon  quoque  justus  qui 
in  caecitate  constitutus,  divino  raonitus 
oraculo  audierat  se  non  ante  moritu- 
rum  quam  vidisset  Christum;  cum  in 
templum  omni  populo  praesente  infan- 
lem  secum  inferret  mater ,  et  in  spiritu 
iiatum  esse  Cbiistum  sensisset,  accep- 
luin  in  manus  puerum  vidit;  et  bene- 
dicens  Deum,  in  conspectu  et  auditu 
omnium  dixit  :  Nunc  dimillis  servum 
(uum  Domine,  secundum  verbum  tuum 
in  pace ,  quoniam  viderunt  oculi  mei  sa- 
lulare  ttium.  Simeon  quod  caecus  audie- 
rat,  evidenti  vcritate  perfectura  esse 
annuntiabat;etveritatemquaraaccepto 
luinine  viderat,  benedicendo  palam 
Deum  populo  praedicabat.  Ad  hoc  enim 
viderat,  ut  referret,  et  revelatioiie  sua 
(luodChristusnatusfuisset,  ostenderet ; 
e(  perfidi  populi  inilia  prima  increduli- 
tatis  instrucret. 

4.  Nec  hoc  solum  testimonium  dc  eo 
Scripturarum  coelestiuin  veritas  perhi- 
bet,  vcTum  et  per  Proplietas  ante  Spi- 
ritus  sanctus  adventum  ejus  in  hunc 
mundum  futurum,  pulani  raente  om- 
nium  consciente  praedicavit.  Nec  est 
obtontus  excusalionis  incredulis,  vel 
ignorasse  Dci  filium  Chrislum,  vel  ne- 
scisse  futurum  Salvatoris  adventum; 
sicut  David  manifestat,  dicens  :  Dies 
diei  eructat  vcrbum,  et  nox  nocti  indicat 
scieiUiam ;  non  sunf  nermones  ncc  vcrba^ 
quoriim  non  audiunlur  roces  eorum.  In 
oinnem  lerram  cxivit  sonus  corum,  et 
trans  fuws  terroe  fincs  eorum.  In  sole  po" 
suil  tabcrnaruium  suum,  id  est,  in  ma- 
nifesta  luce,  palam  seipsu;n  von.ssa 

35 


/ilO 

monstravit;  et  per  praedicationem  Pro- 
phetarum  quodammodo  omnibus  suce 
praesentiae  ostensionem  comprobavit. 
Hoc  etiam  Esaias,  per  quem  Dominus 
prsesentiam  suam  clara  annuntiationis 
manifestatione  monstravit,  prophetat  et 
dicit  :  Ego  ipse  qui  loquehar,  veni,  id 
est,  qui  per  Prophetas  ante  adventum 
raeumfuturum  praelocutus  fueram ,  ipse 
nunc  veni,  ut  omnibus  prjesentiam 
nieam  ipse  ego  testis  mei  manifestem. 
Quid  evidentius?  Quid  hac  luce  praecla- 
rius?  Quid  verius  potest  dici?  ut  er{;o 
oculis  quodammodo  perspectus  esset; 
se  venisse,  ipse  qui  fuerat  jam  ventu- 
rus,  antequam  veniret  ostendit,  et  in- 
credulitate  mentes  populi  perfidi  ob- 
struente,  venientcm  nemo  cognovit. 
Sicut  idem  Esaias  in  prima  increpatione 
populi  proclamat,  dicens  :  Cognovit  bos 
possessorem  suum ,  el  asinus  prcesepium 
domini  sui ,  Israel  autem  me  nesciit,  el 
p!cbs  me  non  intcllexil.  Palam  cunctis 
sicut  ipse  praedixitapparuit,  et  sedcn- 
tibus  in  tenebris  manifestum  vitae  lu- 
mea  effulsit,  et  injustitia  perfidorum 
pectus  obsessum,  postposita  propria  ac 
lejecta  salute,  tenebras  potius  csecita- 
temque  cordis  elegit. 

5.  Frequentat  ubique  atque  manifes- 
iat  prophetatio  cunctorum,  qui  sancto 
Spiritu  prajmonente  adventus  Domini 
metatores  esse  sortiti  sunt.  IIoc  lumcn 
saculo  datum ,  ct  diem  nobis  salutis 
exortum,  vivificandis  quoque  in  cum 


AD  VIGILIUM  EPISCOPUM, 

salutem  credula  in  eum  mente  conspi- 
ciinns. 

6.  Solemquoque  esse  Christum  cunc» 
tis  timentibus  eum ,  Malachias  Propheta 
testatur  et  promittit,  dicens  :  Fobis  ait- 
tem  timendbus  nomen  meum  orietur  sol 
juslilice ,  et  sanitas  in  aJis  ejus ;  ostendens 
ex  nuHo  nobis  saiutem  posse  conferri, 
nisi  in  passione  crucisejus,  qua  exten- 
dens  manus  cuncta  SGeculi  salvaturus 
amplexus  est,  ut  converso  ad  eum  ti- 
iiiore  credamus  aeternitatem  vitae,  et 
spe  futuri  regni  ejus  animemur.  Quis 
eium  tam  stolidus  ac  demens,  quissic 
ab  intellectu  suae salutis alienus ,  qui  tot 
et  tantis  veritatis  testimoniis  incrcdu- 
lus,  non  adversus  meram  fidem  obdu- 
ratum  pectus  intellectu  verilatis  einol- 
liat ,  et  tenebris  vitae  quondam  mortalis 
exutus,  in  lumine  praeceptorum  cceles- 
tium  gradiens,  ad  divina  monita  et 
Domini  salutaria  gerenda  mandata,  il- 
luminato  corde,  tota  mentis  ac  fidei 
crcdulitate  convertat  :  ut  quem  Pro- 
phctae  praedicavcrunt,  Deumnoscat;  ut 
Christum  qui  se  palam  mundo  venisse 
monstravit,  intelligat;  ut  Scripturis 
divinitus  testificantibus,  Dei  filium  et 
Dcum  credat.  Sicut  ipse,  quae  sit  vita 
aeterna,  manifestat,  dicens  :  Hcec  esl 
rtufe/M,ait,  vila  oelerna ,  ul  cognoscant 
ie  solum  el  verum  Deum ,  et  qucjn  misisti 
Jesum  Christum  :  docens  atque  osten- 
dcns,  nihil  aliud  esse  Deum  nosse,  quam 
credere  ,  et  oculos  cordis  in  Dominum 


credentibusdestinatum  docetinPsalmis  1  prona,  imo  tota  pectoris  fide  et  devo- 


Spiritus  sanctus  ct  ostendit,  dicens  : 
Lapis  quem  rcprohaverunt  oedificanlcs, 
hic  factus  esl  in  caput  anguU:  a  Domino 
faclus  est  iste,  et  esl  admirabilis  in  oculis 
nnslris  :  iste  dies  cst  qucm  fecil  Dominus, 
ambulemus  et  jucundemur  in  co.  In  lioc 
die  nos  ambulare  Paulus  quoque  apo- 
stolus  praecipiens  et  docens  ac  praemo- 
nens ,  dicit :  Nunc  cnim  propius  est  nobis 
salus  quam  cum  crcdimux ;  nox  prcecessit, 
dies  autem  appropinquavit.   Abjiciamus 


tione  mentis  aperire.  Inde  jam  fit  ut 
credcndo  inteliigas,  intelligendo  quod 
crcdis,  illuininatocorde  conspicias;  si- 
cut  idem  ipse  Dominus  et  per  Esaiam 
aiile  monet ,  dicens  :  Si  non  credideritis , 
ncc  intelligetis.  Tam  facilis  et  prajstans 
ct  larga  cst  atque  abundans  de  Domini 
pietate  clemcntia  ,  ut  si  quis  semel  sese 
ad  eum  toto  timore  convcrterit,  ad  coe- 
leste  munus  admissus ,  statim  mens  ejus 
non  jam  nisi  ad  divina  patcat,  et  ad 


ergooperalenebrarum,etinduamurarma\  ccelum  ac  superna  oculos  cordis  attol* 


lucis ,  sicut  in  die  honeste  ambuJemus ,  id 
est,  ia  Christo  ct  mandatis  ejus,  cujus 
lumine  ac  monitis  luniinati ,  et  in  clari- 
tate  diei  cjus  inveati ,  proximam  uobis 


lens,  Christi  lumea  ac  patriam  salutis 
aspiciat. 

7.  Exemplum  ac  documentum  nostri 
timoris  et  fidei,  ex  ipsius  Abrah»  pa- 


DE   JUDAICA  INCREDULITATE. 


4(1 


\ 


triarchae  fideli  creilulitate  monstratur, 
qui  lepromissioni  Doi  mentc  simplici 
statim  credidit,  et  ideo  ad  justitiam 
deputari  ei  condigna  remuneratione 
commeruit.  Hoc  Deus  diligit,  hoc  ap- 
petit ,  hoc  in  servis  suis  benignus  remu- 
nerat  et  honorat,  simplicitatem  videli- 
cet  mundi  cordis  quo  eum  cernimus, 
tiraorem  dilectionis  Domini ,  quo  pro- 
bamur  credulam  fidem  mentis,  qua 
justitiae  deputamur.  Hanc  fidem  sequi, 
bunc  Dei  timorem  servare  nos  conve- 
nit ;  qui  custodientes  verba  coelestia ,  et 
sperantes  promissa  divina,  filii  Abrahoe 
meruimus  nuncupari.  Quod  apostoli 
Pauli ,  qui  Dei  voce  vas  electionis  est 
dictus,  contestatione  firmaturdicentis: 
Sic  Abraham  credidit  Deoj  et  acceplo  la' 
tum  est  ei  ad  justitiam.  Cognoscile  ergo  , 
quoniam  qui  ex  fide  sunt,  hi  sunt  filii 
Abrahce.  Hoc  Judaicus  populus,  cui  a 
primordio  legis  monita  loquebantur, 
incredulae  mentis  duritia  etpcrfidi  cor- 
dis  insania  servare  noluit;  et  ideo  pro 
diffidentiaemerito,  filiorumnomenami. 
sit.  Non  tamen  omnium  perfidae  gentis, 
adversus  nomen  Domini,  quominus  in- 
telligerent  veritatem ,  odio  obdurata 
mens  est.  Etiamque  Spiritus  sanctus, 
idest,Christus  Dominus  nostcr  profec- 
tus  ex  Deo  Patre  venit  ut  salvura  face- 
ret  quod  perierat  Israelis;  qui  major  ac 
fortior  ad  subigenda  contumacium  colla 
in  timorem  sui  nominis  et  potestatem , 
eos  qui  adversus  luminis  sui  claritatera , 
obstinata  etiam  tunc  mentis  coecitate 
durabant,  ad  notitiam  claritatis  et  glo- 
riae  suae  tam  facile  convertit;  quam  ut 
omnes  salvos  faceret  providentia  suae 
divinae  misericordiae  dignatus  advenit. 
8.  Nara  ut  duri  cordis  tunc  et  impiae 
plebis  ad  Domini  metum  ipso  Domino 
eyangelizante  conversas  mentes  sileam ; 
ut  Apostolorum  ejus  praedicatione  mul- 
tiplicatum  in  toto  orbe  et  reversum 
credentium  populum  conticescam ;  il- 
lud  praeclarum  atque  memorabile  glo- 
riosumque  Jasonis  Hebraei  Christiani, 
et  Papisci  Alexandrini  Judaei  discepta- 
tionis  occurrit;  Judaici  cordis  obstina- 
tam  duritiara,  brevi  admonitione  ac 
leiiiincrepationemollitam;etvictricem 
in  Papisci  corde  Jasonis  de  Spiritus 


sancti  infusione  doctrinam  :  qua  Papis- 
cus  ad  intellectum  veritatis  admissus, 
et  ad  timorem  Domini  ipso  Domino 
miseranteformatus,  et  Jesum  Christuro 
Filiura  Dei  credidit,  et  ut  signaculum 
sumeret  deprecatus ,  Jasonem  postula- 
vit.  Probat  hoc  Scriptura  concertationis 
ipsorura,  quae  coUidentium  inter  se, 
Papisci  aversantis  veritati ,  et  Jasonis 
asserentis  et  vindicantis,  dispositionem 
et  plenitudinem  Chtisti ,  Graeci  sermonis 
opere  signata  est :  ad  cujus  translatio- 
nem  ad  intellectum  latinum ,  animante 
Dei  ope,  et  juvantis  fidei  firmitate, 
servata  verborum  proprietate ,  intrepi- 
dus  accessi;  et  his  qui  ab  intellectu 
Graecae  docilitatis  alieni  sunt ,  inter- 
pretataintegrasignificationeverborum, 
et  intellectus  omnis  ac  veritatis  mani- 
festatione  patefacta ,  Romani  sermonis 
ratione  discussa ,  disserui.  Cujus  laboris 
probationem  tibi ,  carissime,  qui  utrius- 
que  linguae  instructione  fundatus  es, 
iii^pensa  petilione  committo  :  ut  qui 
saiicti  Spiritus  veneratione  verecundus 
es,  collata  utriusque  operis  lectione, 
audaciam  verecundae  temeritatis  explo- 
res;  et  examine  judicii  tui ,  quae  minus 
a  nobis  vel  improprie  forte  digesta  sunt , 
auctoritate  Spiritus  sancti,  qui  in  pec- 
(us  tuura  inundatione  gratiae  coelestis 
influxit,  comprobes  et  emendes:  sitque 
adte  de  ista  lectione  abhumilitate  nos- 
tra  raandata  legatio,  ct  insinuanda  tibi 
in  nos  prima  dilectionis  petitio  ;  ut  par- 
vitatem  fidei  meae ,  cum  discipulorum 
tuorum  instructione  atque  eruditione 
conjungas;  et  me  quem  in  alia  parte 
hujus  provincioe  constitutum  propter 
visendos  vultus  tuos  non  itineris  lon- 
ginquitas  terruit ,  nec  senium  ac  diffi- 
cultas  fatigati  ac  fessi  jam  corporis 
retardavit,  sed  animante  famulatu  Do- 
mini,  et  urgente  festinata  cupiditate 
properandi ,  contemta  quoqueomni  tri- 
bulationeinopiae  atque  penuriae ,  quan- 
tacumque  virium  facultate  veniendi, 
Sanctimoniae  tuae  celebris  huc  fama 
perduxit,  ad  proximam  dilectionis  tuae 
caritatera ,  cum  unanimitate  fraternita- 
tis  admitfas;  et  amori  tuo  quem  disci- 
pulis  suis  Dominus  haereditatis  titulo 
reliquit,  conjungas  pariter  et  adsciscas; 


IH2  AD  VIGILIUM  EPISCO 

ut  expectem  pariter  cuin  fratribus  in 
apertione  oris  tui  splendorem  gratiae 
luminis  Christi.  Tu  enim  sequeris  in 
tractatibus  tuis  lumen  vitae,  quod  Do- 
minus  ostendit,  quod  Christus  adveniens 
ieternam  se  esse  vitam  monstravit. 

9.  Certe  quam  mihi  laeta  illa ,  quam 
exoptabilis  dies  est ,  cum  misericordia 
Domini  ac  favore  accersitione  dilata, 
senectam  istam  meam  proferre  contige- 
li  t ;  ut  et  orationibus  sanctorum  impense 
et  jugiter  deprecantium  Dominura  con- 
jungi  merear,  ut  Christi  martyrem  vi- 
deam,  ut  coronam  justitiae,  quae  tibi 
jienes  Dominum  deposita  est,  portare 
conspiciam.  Non  autem  putaveris  mar- 
tyrii  tibi,  secundum  praesens  votura 
fidei,  gloriam  tribui.  Tunc  inde  felici- 
tatis  hujus  coUata  dignatio  est;  tunc 
judiciojustoDominuselegitdestinatum 
martyrem ,  cum  te  exemtum  de  justo- 
rum  grege  atque  assumtum  sibi  de  ino- 
])inato  coustituit  altari  suo  sacerdotem. 
Praeclara  prorsus  et  gloriosa  vocationis 
oiectio,  et  de  Domini  dignatione  nova 
atque  inaudita  et  mira  felicitas;  traus- 
ui^irinae  percgrinationis  necessitalibus 
occupalum,  ad  destinatum  tibi  munus, 
igiiarum  ac  nescium  repente  venisse  : 
alque  ita  regressus  tui  tempus  ad  hoc 
osse  libratum ,  ut  inspirata  celeritate 
veuiendi,  intelligeresatque  dignosceres 
honorem  sacerdotii  coelestis  inter  caete- 
ros  tibi  potissimum  destinatum ,  et, 
qiiod  jussione  Domini  expectatus  veni- 
rcs  atque  occurreres,  reservatum.  Ut 
enim  Ecclesiae  suae  Dominus  tota  mise- 
laiionis  pietate  consuleret,  dimicantis 
plobis  mora,  quem  potiuseligeret  epi- 
scopum ,  te  quaerenti  populo  suo  Chris- 
tus  inopinatum  repente  obtulit,  et  com- 
placitum  sibi  coelestis  providentia , 
manifeste  adventus  tui  improvisa  oc- 
cursione  monstravit  :  et  documentum 
repeutini  ac  pernicis  occursus,  procu- 
ralionem  Dei  voluntatis  ostendit;  ut 
quod  diflicili  expeditione  potuisset  oc- 
currere ,  facili  celeritate  perfectum  sit , 
urgentis  Domini  j ussione ;  et  ut  prius  te 
j:i  Ecclesia  Dci  episcopum  stare  conspi- 


PUM,  DE  JUDAICA,  etc 

ceres  et  stuperes ,  quam  venisse  digiios- 
cereris. 

iO.  Inde  dilectionem  jam  tecum  suam 
Dominus  initiatacaritate  firmavit;  inde 
amicitiam  tecum,  quam  discipulis  suis 
sub  triumpho  crucis  suae  tradidit  dedi- 
cavitque,  dicens  :  Si  feceritis  qucsmando 
vobiSyjam  non  dico  vos  serpos,  sed  ami' 
cos;  inde  martyrium,  inde  sacerdotii 
electionemsignavit.Magnaamicitiaest, 
per  quara  ad  Christi  vultus  admitteris, 
extraordinaria  hostiapervenire.  Sic  eli- 
guntur  justi ,  sic  probanlur  religiosi ,  ac 
simplices  in  Chrisli  timore  electi;  ut 
ante  remuneralioni  fidei  destineris, 
ante  praemio  devotae  mentis  in  Domino 
dignus  habearis,  quam  venerit  hora 
(lecreti,  quam  exceperis  sententiam 
Christi ,  probatam  te  et  paratam  hostiam 
electio  coelestisiuveniat.  Etenim  ille  te, 
qui  non  mendax.  est  Deus,  qui  episco- 
pum  plebi  suae  de  improviso  constituit, 
ille  plena  dilectione  suae  voluntatis  te 
coronabit.  Tunc  tantum  utnostri  memi- 
neris  petimus,  et  oramus,  cum  pudice 
allectionis  Domini  probata  atque  im- 
niaculata  hostia,  ante  Christi  tribunal 
adstiteris ;  cum  gloria  gratiae  Dei ,  prao- 
mium  devotae  mentis  ac  remuneratio- 
ncm  acceperis;  memoriae  haereat  et 
tenaciter  in  sen3ibustuismaneat,quam 
nobis  impertire  dignaris,  dilectio  cari- 
tiitis;  ut  orationibustuispeccatanostra 
voniam  consequantur,  ut  meritis  justi- 
tiae  tuae  vitae  nostrae  delicta  purgentur. 
Etenim  martyrii  instar  csse  confido, 
peccatorcm  justi  petitione  meruisse  sal- 
vari  :  ut  et,  cum  ipse  promereri  quid 
precibus  tuis  minus  possis ,  martyris 
meritis  libereris.  Sic  Job  justus  pro 
amicorum  trium  peccatis  a  Deo  rogatu- 
rus  et  impetraturus  ostenditur,  et  pro- 
batio  timoris  ejus  et  fidei  Domini  voce 
teste  signatur.  Cum  ergo  in  die  libera- 
tionis  tuae,  carissime,  repraesentare  te 
Christi  vultibus  coeperis ;  cum  in  aeter- 
nitatem  perpetuitatemque  vivendi  reg- 
narecumChristofelicisortesuccesseris; 
pro  Domini  misericordia,  in  mente  jam 
Iiabe  puerum  tuumCelsum,  sauctissime. 


CYPRIANI   ANTIOCHENI  CONFESSIO. 


/iir. 


SANCTI 


CYPRIANI   ANTIOCHENKO 


CONFESSIO. 


CAPUT   I. 

Cypriani  nalales  et  pueritia  :  adhuc  par-^ulus 
icicntias  omnes,  ac  pr%sertim  artes  magicas 
et  idololatriae  sacra  edocetur. 

QuicuMQUE  Christi  mysteriis  infensi 
cstis,  lacrymasmeasaspicite,  et  quara 
vim  habeant  quaecumque  his  mysteriis 
continentur,  cognoscite.  Quicumque 
daemonum  dolectamini  institutis,  dis- 
cite  a  me  ludibriorum ,  quae  in  illis  de- 
prehenduntur,  vanitatera.  Neque  enim 
vestrura  quisquara  superstitiosior  me 
amquam  esse  poterit ,  aut  accuratius  eos 
qni  dicuntur  deos  investigare,  eorum- 
que  efficientiam  assequi.  Ego  sum  Cy- 
prianus,  qui  a  teneris  unguibus  donum 
Apollini  consecratus  sum ,  et  adhuc  in- 
fans  draconis  artibus  initiatus. 

Nondum  annos  septem  natus  eram , 
cura  et  ad  Mithrae  accessi  mysteria;  et 
cum  Athenas  venissem  ,  et  parentum 
meorura  cura  et  sollicitudine  civis  fac- 
tus  fuissem ,  annos  natus  decera  inCere- 
ris  mysteriis  facera  praetuli,  etclarum 
puellae  (2)  luctura  sustinui ,  ac  Palladis 


(1)  Extitit  temporibus  Dioclefiani  et  Maxi- 
mianiCyiJrianus  iste  Anliochenus,quem  qui- 
dam  a  Carlhaginensi  episcopo  non  distin- 
{juentes,  in  plurimis  a  veritate  aberraverunt. 
Quoad  hunc  autem  libellum ,  scilicet  ipsius 
Confessionem ,  eam  Baluzii  continuator  com- 
probavit,  ab  ipso  niartyre  non  descriptam , 
«ed  potius  ab  aliquo  litterarum  amalore ,  ar- 
{Tumenti  tractandi  gratia,  servata  tamen  re- 
rum  essentia ,  enarratam  et  ornatam  esse : 
idque  factum  ,  quarlo  circiter  a  Christi  nali- 
f  ilale  saeculo.  Evulgata  autem  graeco  primum 
sermone ,  nos  eam  latiiio  tantum  idiomate 
edimus.  Porro  Cyprianum  hunc  commemo- 
rarunt  Gregorius  Nazianzenus,  Eudocia  au- 
guslu ,  el  Pliolius. 

iil)  Id  e-!     i  i  ■^■j  r,  '.n-js. 


in  arce  draconi  (1 )  ministravi  ad  raunus 
seditui  evectus. 

Veni  etiam  in  Olympium  montem, 
deorum ,  ut  dicitur ,  sedera ;  et  initiatus 
sum  sonis  scrmonum,  ac  strepituuni 
narrationibus.  Vidi  illic  in  phantasiu 
arbores  et  herbas,  quse  deorum  praesen- 
tia  operari  videnlur.  Vidi  illic  horarum 
successiones,  spiritibus  vices  exercen- 
tibus,  et  dierum  discrimen  a  contrariis 
quibusdamefficientiisconstitutum.Vidi 
illic  choros  d.nemonura  canentium,  et 
aliorum  bellum  gerentium,  et  aliorum 
insidiantium,  decipientium ,  permi.s- 
centium;  ac  dei  et  deae  cujusque  con- 
spexi  illicphalangem ,  dies  quadraginU» 
ibi  commoratus ;  unde  velut  ex  rcgia 
quadam  mittantur  spiritus,  ut  unus- 
quisque  in  terra  et  in  omnibus  gentibus 
operetur.  Fructibus  tantura  vesccbar 
post  solis  occasum,  et  uniuscujusquo 
illorum  efficaciam  edocebar  a  septem 
sacrorum  antistitibus,  cum  annos  non- 
dura  quindecim  implevissem.  Id  enim 
parentes  mei  valde  studebant ,  ut  cog- 
noscercm  quae  in  terra  et  in  aere  et  in 
mari;  nec  naturales  tantum  herbarura 
et  arborum  et  corporum  generationes 
et  corruptiones,  sed  eliam  insitas  his 


(J)  Non  belle  Oxoniensis  editor  daemonem 
hoc  in  locOjUt  in  pluribus  aliis  ejusdem  libri, 
generalim  draconis  nomine  designari  exisli- 
mal.  Liquet  liic  indicari  draconem  illum,  qui 
Athenis  in  templo  Minervae  colebatur.  Narrat 
Philarchus  in  Themistoclis  vila  Themislo- 
clem  ,  cum  Atheniensibus  persuadere  vellet 
iit  relicta  xirbe  in  naves  secederent,  initocum 
sacerdotibus  consilio  perfecisse,  ut  draconc 
his  diebus  in  adytis  non  apparente,  et  liba- 
minibus,  quae  ei  quolidie  apponebantur,  in- 
tegris  reperlis,  Minerva  dereliquisse  urbem  » 
et  ducem  se  Cjvjijus  ad  inare  praebere  vide- 
retur. 


kl\  CTPRIANI  ANTIOCHENI 

omnibus  virtutes,  quas  princeps  hujus  '  quibusfugentur;'quomodotenebrasscr- 


»a.culi  impressit,  ut  Dei  constitutioni 
adversetur. 


CAPLT  II. 

Profectus  in  longa  ilinera  C^rprianns,  Argo$ 
et  Artemidem  devenil ,  omnigenamque 
scienliam  et  artem  discit. 

Vem  etiam  Argos  in  Junonis  sacris. 
Vidi  ibi  aeris  cum  aelbere,  et  ajtheris 
cura  aere,  siraul  etiani  terrae  cum  aqua 
et  aquae  cum  aere  unitatis  consilia. 
Penetravi  etlara  inlliadem,  etadTau- 
ropolon  Artemidein ,  quae  est  Lacedae- 
mone,  accessi ,  ut  materiae  confusionem 
et  divisionera  discerem  et  obliquarum 
et  atrocium  enarrationum  sublimitates ; 
divinationem  a  Phiygibus  et  haruspici- 
nam  accepi,  auspicia  apud  Burbaros, 
ctquadrupeduiMflexiones,  etperitorum 
ominationes,  et  stridoris  vocem  ligni 
oranis  ac  lapidis,  et  mortuorum  in  se- 
pulcris,  ac  ostiorura  strepitus  et  inem- 
brorum  palpitationes  cognovi,  et  sari- 
guinis  in  corporibus  motus  secundum 
effieientiam,  et  pulsationum  contrac- 
tiones  et  extensiones,  et  subductiones 
rationum  et  numerorum  in  ratioues  et 
rationum  in  numeros, et  simulatos cor- 
porum  morbos  quasi  naturales ,  et  na- 


turales  quasi  simulatos,  ct  juramenta 

quae  audiuntur  nec  tamen  audiuiitur,  |  yjji  [\\\(.  quomodo  consistat  iinpiapie 


vent.  et  quibus  aliis  in  rebus  resistant. 
Cognovi  illic  quot  sint  tenebrarum  prin- 
cipes ,  et  quomodo  illis  succedat  in 
animabus  et  corporibus  quae  cum  illis 
communicationem  habent ,  et  qualis 
per  eos  ad  exitum  perducatur  efficien- 
tia ,  cursus ,  scientia  ,  memoria,  metus , 
ars  dolosa,  tacitus  impetus,  oblivio  et 
turbae  ludibria,  et  alia  ejusmodi.  Vidi 
iilic  terrae  motuum  et  pluviarum  simi- 
Iitudinem ,  et  terrae  ac  maris  motum  de 
industria  excitatum  ,  ut  inspectrix  Dei 
motio  interpelletur.  Vidi  illic  gigantum 
animas  sub  tenebris  detentas,  et  in 
phantasia  sustinentes  terram  ,  velut  si 
quis  gravissimum  onus  humeris  ferat, 
Vidi  illic  draconum  cum  daemonibus 
communicationes,  et  emissam  ex  illis 
auiaritudinem  ad  rerura  terrenaruin 
pcrniciem;  unde  participes  aerei  spi- 
ritus  pessime  horaines  afficiuut ,  utpote 
inateriae  auxilio  adjuti.  Vidi  et  terrara 
a  vento  gravatara  ,  nec  in  aqua  demer- 
snin  proptererectionem  naturalium  ejus 
fulcrorura  ,  quara  draco ,  qui  divinae  con- 
stifutioni  adversatur,  ad  fraudem  in- 
struendam  elaboravit. 

Veni  etiam  in  locuin  ubi  ideastrans- 
figurationum  habent  daemones ,  per  quas 
nefarii  spiritus  hominibus  in  impietate 
secum  foedere  conjunctis  ministrant. 


et  consensioues  ad  discordiam  :  nec 
quidquam  in  terra  aut  in  mari  aut  in 
aere  ine  latuit,  sive  phantasia  sive 
scientia,  sive  variis  modis,  sive  machi- 
natione  aut  artificio  contiueatur ,  usque 
ad  scripturarum  per  praestigias  transla- 
tionem ,  et  aliaejusmodi  omnia. 


CATLT  III. 

Harrat  se  in  ^gypto  in  adyla  admissum  , 
omnes  tenebrarum  principcs,  qul  sint  no- 
vis^e,  omnia  vitiorum  monslra  propriis 
Cgurii  vidiise. 

PosTEA  annosnatus  viginti  Memphim 
in  -figAptum  veni,  ac  ibi  in  adyta  ad- 
missus,  cognovi  quae  sit  eorum  ( daemo- 
num  )cum  tcrrenisrebuscorainunicatio, 
quibus  in  locis  averrunci  sint,quil)us 
dclcctentur  astris  et  lcgibus  cl  rebus ,  [ 


tys et  rationis  expcrs  scientia ,  et  iniqua 
justitia,  et  confusus  status.  Vidi  illic 
speciem  mendacii  formam  habentis 
orani  genere  variatam,  et  speciem  for- 
nicationis  triformem,sanguineam,  spu- 
mosara,  pinguem  :  speciem  irae  petro- 
sara,  desertain,  et  asperam  et  eCferatara : 
speciem  doli  coagmenlatara  et  concre- 
tam,  pluribus  linguis  comantem:  spe- 
ciemodii,  caecam,  habentem  quatuor 
oculos  in  occipite  seoper  lucifugos,  ac 
nmltos  pedes  protinus  ex  ipso  capite 
suspensos ;  sine  ventre  ob  viscerura  ex- 
pertem  anirai  affectuiu  :  speciem  invi- 
diae  similera  aemulationi,  in  eo  taraen 
discrepantera  quod  linguam  instar  falcis 
proferat.  Vidi  illic  speciem  improbitatis 
tcnuem,  multos  oculos  habentem  et 
pro  pupillis  sagittas ,  impetu  ad  insiilias 
instructam.  Speciem  avaritiae  angustum 


CONFESSIO. 


415 


ct  longum  caput  habentem ,  atque  os  a 
tergo  et  ad  pectus  terram  et  lapides 
exhauriens;  sed  tameu  eo  tenuior  fie- 
bat,  nihil  adsciscens.  Speciem  tristitiae 
totum  corpus  acutum  habentem  instar 
falcis,  et  pupillas  oculorum  succum- 
bentes,  ita  ut  delicere  videantur.  Spe- 
ciem  mercaturae  invenustam ,  velocem , 
sordidam ,  ferentem  dorso  fasciculum, 
qui  totam  ipsius  substantiam  complec- 
titur.  Speciem  vanitalis  nitidam  et  pin- 
guem,  sed  ossibus  omnino  carentem. 
Speciem  idololatriaj  altius  volantem ,  ac 
pennas  habentem  in  capite ,  seque  om- 
nia  obtecturam  promittentem ,  sed  ne 
unum  quidem  menibrum  habentem, 
quod  his  alisobumbretur.  Speciem  hy- 
pocrisis  totam  improbe  agentem,  mag- 
numque  pectus  habentem,  sed  quod 
sensim  diftluit,  et  velut  ea  quae  vento 
raoventur  in  partes  propemodum  infi- 
nitas  circumfertur.  Speciem  amentioe, 
juvenem,  masculofeminam,  nudam, 
impudentem,  fatuam.  Speciem  temeri- 
tatis,  linguam  habentem  procul  a  reli- 
quo  corpore  :  speciem  stultitia)  caput 
obliquum  habentem ,  cor  laxum  et  c!if- 
fluens ,  quodque  nihil  ferre  valeat.  Vidl 
illic  singulorum  vitiorum  formam  ,  qua 
quisque  daemon  indutus  in  niundum 
prodit.  Vidi  illic  trecentas  sexaginta 
quinque  vitiorum  species ,  et  inanis 
glorise,  et  inanisvirtutis,  et  inanis  sa- 
pientiae ,  et  inanis  justitiae ,  quibus  Grae- 
corum  philosophos  decipiunt.  Omnino 
enim  ornatasunt,  sed  substantiam  non 
habent,  nunc  instar  pulveris,  nunc 
instar  umbrae  cito  diffluentia;  nam  in 
trecentis  sexaginta  quinque  vitiis  dae- 
mones  operationes  ad  decipiendum  in- 
struunt.  Sed  ne  pluribus  dicendis  multos 
libros  conscribam,  pauca  de  multis  re- 
ferens ,  meumvobis  impietatis  studium 
subindico. 

CAPUT  IV. 

Chaldaica  arcana  perdocetur  Cyprianus. 

Anmos  jam  triginta  natus  ex  ^gypto 
proliciscor  in  Chaldaeam ,  ut  discam  vim 
aeris,  quam  ipsi  quidem  in  igne,  qui 
;!utem  inter  eos  accuratiores  sunt,  in 
lui-o   positarn  diciint.   Ab  !iis  co^.novi 


astrorura ,  veluliherbarum ,  discrimina, 
et  choros  velut  instructas  acies.  Hi  enar- 
raverunt  mihi  domum  uniuscujusque 
et  communicationes,  et  cibos  et  potus, 
et  spiritales  cum  hominihus  in  luce 
congressus.  Hi  diviserunt  mihi  aetherem 
in  partes  trecentas  sexaginta  quinque, 
et  unumquemque  (  daemonem  )  natura 
praeditum  materialis  virtutis  participe, 
et  principis  mandato  obsequentem ,  et 
motibus  consilium  indicantem,  et  se- 
cretum  mandatum  occultantem ,  eteffi- 
cacibuspersacrificiaetlibationesverbis 
obtemperantem  :  quidam  tamen  noa 
obediunt,  sed  affectum  servant  ad  lucis 
consilium;  dcmonstraverunt  mihi  quo- 
modo  adducti  fuerint,  ut  participes  es- 
sent  consilii  tenebrarum ,  aut  consilium 
iucis  ad  imperandum  opponerent.  Vidi 
mediatores,  et  miratus  sum  in  ipsis 
etiam  aeris  tenebrarum  spiritibus  vitam 
in  minutissimas  partes  distrahi ;  cognovi 
eorum  inter  se  pacta ,  et  obstupui  quod 
peculiaribus juramentis  teneantur.  Hlic 
affectiones,  illic  mandata,  illic  studium 
et  cogitatio,  ut  illius  communicationis 
participes  fiant,  quam  princeps  astuta 
sapientia  invenit ;  nam  ex  aere  mentem 
implevit  prudentia,  ex  terra  linguam 
dolo,  ex  infernis  voluntatem  pravis  ac- 
tionibus;  sic(iue  tempus  omne  in  eo 
insumit,  utafide  et  aDeo  ejusque  cultu 
abducat.  Omnia  per  fraudem  molitus 
est,  omnia  confudit,  ac  ipse  in  vani- 
tatis  fonte  regnum  iniquitatis  tenet. 


CAPUT  V. 

Cypriani  cum  Diabolo  confjressio  :  bujni 
ima{;inem  describit. 

Credite  mihi ,  diabolum  ipsnra  vidi ; 
credite  mihi,  amplexus  sura  illum  ei 
(ollocutus,  et  unus  ex  illis,  quipriraas 
iipud  eum  habebant,  existimatus  sum. 
Ingenuum  me  adolescentera  salutavit, 
iiovum  Jambrem,  firmum  et  habilem 
iid  ministerium,  ipsiusque  communica- 
tione  dignum.  Promisit  facturum  mc 
principem  post  vitae  finem ,  ac  in  omni- 
bus  viventi  adfuturum.  Quapropter  cum 
in  honore  essem  apud  illum,  phainn- 
i:eiii  Llacmoniiin  initii  coinmibil.  .Maclc 


i!G 


CYPRIANI  ANTIOCHENI 


animo,  exclamavit  abeunti,  optirae 
Cypriane,  raeque  assurgens  deduxit, 
cjuod  quidemomnesadrairatisunt.  Hinc 
omnes  illius  principes  milii  obtempe- 
rnbant,  cum  scirent  quanti  apud  illum 
flerera.  Erat  autem  species  ejus  quasi 
flos  auri ,  lapidibus  pretiosis  ornata ,  ot 
in  capite  ex  gemmis  ncxis  corona  ,  qua- 
rum  splendor  locura  illum  illustrabat : 
necdissimilisstola,et  conversussepliim 
treraefaciebat.  Pluriinus  autera  circa 
illius  sedem  astabat  variorum  ordinuni 
comitatus,  ideas  suas  et  efficiontias  il- 
lius  imperio  subraittentium.  lllud  etiani 
mihi  monstratum  est,  quoraodo  locum 
illuminet,  ac  species  exbibeat,  non 
mediocriter  omnes  percellens;  nam  in 
omnibus  stellisetiuplantiset  inDomini 
operibus  illi^avit  sibi  similitudines,  ad 
bellum  cum  Deo  et  angelis  ejus  geren- 
dum  paratus.  Unde  videtur  bomines 
quasi  Deus  decipere;  quamvis  niliil  so- 
lidumhabeat,  sed  velut  umbratili  qua- 
dam  pictura  hsec  omnia  constituere  et 
producere  videatur;  liinc  cum  videntur 
in  formis  suis  daimones,  dissolvuntur ; 
id  eniin  sludio  habent,  ut  sallem  per 
imaginespolcnliam  suam  demonstrent. 


CAPLT    VI. 

Quac  sit  diaboli  potestas. 

Qlomodo  autem  materiara  habeat 
ejusmodi  umbrarum  edisserara.  Non 
aliundc  profecto  quam  ex  sacrificiis. 
Ipsi  enira  fiunt  vapores  ex  illis  nidori- 
bu»; ,  quemadraodura  et  lana  et  linum 
tt  lcxtilia  ct  tincturae,  ac  ars  terapli  et 
iui>trunienta.  His  enim  scipsos  induunt 
et  eorum  umbris  pro  formis  utuntur  : 
propterea  postulat  sacrificium,  us(iue 
ad  formicam ,  et  aquas  exposcit  et  lanas 
tt  fructus  ct quaecumquc  in  terra  sunt, 
ut  in  liis  habeat  umbrarum  ad  pbantn- 
siam  pertinentium  usum.  Qucmadmo- 
dum  ergo  mortuorum  formas  memoria) 
et  animo- impressas  habcmus,  eosque 
videmus  quamvis  non  videantur,  et 
cum  illis  non  loqucntibus  coUoquimur: 
slc  et  diaholus  eorum,  qua}  ipsi  consc- 
(  r:itn  sunt ,  formas  exprimens,  sibi  et 
tuiscircumponit;  pluviam  dans  scd  non 


aquam;  ignem  efficiens,  sed  qui  non 
comburat;  piscemdans  sed  noncibum; 
aurum  donans  sed  minime  solidum. 
.\am  ct  aliis  ex  matcriis  formas  coUi- 
gcns,  urbera  monstratetdomos  et  agros 
et  raonteset  patrias,  ethcrwiraetflorcs 
et  lanas  et  florida  stragula ,'  et  somnio- 
rum  materiam  ostendit.  Nam  et  ipso 
noctespccies  exhibet  animabus.  Atquc 
ha^c  quidera  in  phantasia  ludificatur; 
sed  irapii  homines,  dum  illum  coluut, 
ad  haec  facienda  iucitant  et  acuunt. 

Sed  me  ad  Deura  jjccedere  volentem 
quid  juvat  imbecillitatem  draconis, 
omnemque  ejus  virtutcm  et  stuUam 
arrogantiam  cognoscere ,  cum  demersus 
sim  in  tcnebras  impictalis?  Nam  de- 
prehendi  illius  mendaciura,  ac  vidi 
illum  species  tantum  inanes  objicere, 
vcri  autem  nihil  facere.  Cognovi  ex 
virgine  Justina  dsmones  fumura  essc 
nec  quidquam  posse.  Vidi  in  virgine 
Christiana  draconem  illum  adeo  infla- 
luin  ne  culicis  quidem  vini  habere. 
Pcrsuasit  mihi  pia  virgo  regcm  tenebra- 
rum  ,  dum  tot  ac  tanta  pollicetur,  raen- 
titum  esse  :  conculcatus  cst  eniui  draco 
instar  vermis  a  Justina  virgine  :  rex 
damonum  mansit  ad  ostium  pueUae, 
intrare  non  valens  :  et  quera  stipanl 
innumerae  pbalanges,  axiculam  janu» 
pcrfringore  non  poterat  :  qui  videtur 
sihi  omniura  dominari,  a  virgine  lu- 
debatur  :  qui  terram  sese  concutere 
gloriatur,  nuUo  negotio  vincebatur  a 
muliere  :  non  eniiu  potuit  illius  sen- 
tentiam  immutare  ,  qui  cochim  a  sc  cir« 
cumagi  dicit :  qui  leonis  instar  adversus 
omnesrugit,  scdebat  instar  cuUcis  in 
illius  aulje  vestibulo  ,  nibil  audens  ten- 
tare  :  et  qui  torrere  omnes  videtur, 
metum  injicere  virgini  uon  potuit. 


CAPUT  VII. 

Narrat  qnoinotlo  fracla  fnprit  oinnis  ipslns  el 
daenionioruin  poteslas,  adversui  virBincm 
chrisliananx  Juslinam. 

CuM  cnim  ex  Chaldaeorum  gcnte  rcv 
direm,  Antiochiam  vcni;  ac  raira  fa- 
cicbam  tanquam  unus  ex  antiquis,  cl 
expcricndrc  rci  magici?  copiam  facie- 


CONFESSIO. 


Ull 


bam,  ac  celebris  eram  magus  philoso- 
phus,  multa  rerum  invisibilium  cogni- 
tioiie  praeditus.  Bene  inultis  facere 
\idebar,  ac  innumeri  propemodum  ad 
roeasprae^tigias  assidebant,  alii  ob  eru- 
ditionem^vut  artis  impiae  periculum 
facerent;  alii  ob  libidinis  raorbum ,  in- 
vidia ,  aemulatione  et  nequitia  agitati. 
Ac  omnibus  quidem  subveniebam,  aliis 
facilem  reddens  voluptatem,aliis  aemu- 
lationem  ia  adversarios  vertens,  aut 
illis  adversarios  summittens,  aut  riva- 
les  occidens.  Nam  ct  pro  Cliabus  patres 
deprecabantur,  (fuas  ab  improbis  ma- 
Titisvexari  videbant,  alii  pro  ancillis, 
alii  pro  matribus  et  sororibus,  Nec  quis- 
quam  spe  excidebat;  quia  aderant  mihi 
<iaemones.  Lnde  persuasum  mihi  erat 
iion  alium  Deum  esse  nisi  diabolum ,  ut 
qui  omnibus  dominarctur,  et  omnia 
sibi  subjiceret ;  sed  non  noveram  illum 
in  raei  similes  aliquid  posse ;  non  cogi- 
tabam  aliquos  essc  iii  quos  uihil  possit ; 
quippe  cum  ignorarem  aliara  esse  ma- 
jorem  virtutem.  Pungebat  autera  me 
niaxime  conscientia,  eo  quod  mulia 
ab  eo  injuste  proficiscantur,  pestes, 
corruptiones  et  suspendia,  et  quod  iii- 
justis  et  impiis  opein  ferat  et  crudelibus 
ct  homicidis  et  roptoribus  :  sed  tamen 
quia  omnia  potest  aut  fraude  aut  vi, 
sedabam  conscicntiam  meam  ut  euni 
colerem. 

Sed  cum  venissot  cum  multis  Aglaidas 
nobilis  adolescens,  et  ad  me  retulisset 
de  amore  Justinae  cujusdam  virginis, 
deprehendi  draconis  imbecillitatem. 
Nam  universa  illa  phalanx,  quae  mihi 
auxilio  data  fuerat ,  irruit  in  virginem ; 
sed  re  infecfa  redieruut,  nec  sivit  vir- 
ginisoratio  ut  missi  in  auxilium  Aglaidae 
^aemones,quieumadjuvarevidebantur, 
quidquam  oranino  promoverent.  Acpost 
jnultas  adolescentis  vigilias  ac  curiosas 
operationes  et  diaboli  contentiones , 
<}uae  septuaginta  dies  consunipserunt, 
ipse  diabolus  cum  priinis  principibus 
*uis  congreditur;  jam  eiiim  non  soliis 
.Aglaidas  puellae  amore  tenebatur ,  sed 
Sdem  ipse  ego  patiebar.  Ac  videre  erat 
lot  ac  tantas  virtutes  cum  dracone  ab 
nna  virgine  compressas  et  perculsas. 

Sed  uec  cupiditatem  nostram  immu- 


tare  potuit  diabolus,  qaamvis  saepe  itl 
perficere  tentavCrit.  Dixi  enira  illi :  s^i 
tibi  omnino  subjecta  naturae  moles, 
saltera  cupiditatem  nostrum  obtunde, 
ne  rideamur  perseverantes  nec  quid- 
quara  promoventes.  Quapropter  cuin 
vocasset  coram  me  daemonera  fornica- 
tionis,  pluribus  comminatus  est,  atque 
ut  faceret  quod  jam  dixi  sic  iraperavit : 
Nisi  Aglaidas  relaxetur,  gravissimas 
poenas  dabitis.  Sed  cura  multa  fecisset, 
ne  in  hoc  quidem  operari  in  nobis  po- 
tuit;  demonstrante  Deo  nihil  posse 
adversus  naturam  diabolum,  sed  euni 
natura  adjutum  raagna  sibi  suraere; 
velut  si  quis  incurvus  aut  claudus  equo 
belli  perito  utens  praeclaros  successus 
ad  propriara  personara  referre  videatur. 
Nara  exercitatio  corporis  juvenilis  tu- 
piditatem  accendit,  ac  naturam  magis 
excitat  ad  appetitum,  Erat  ergo  multa 
mihi  adversus  daimoncs,  ct  daemonibus 
inter  ipsos  concertatio.  Minabantur  iii- 
vicem  ac  aegre  rem  fcrebant.  Ego  vero 
discessionem  draconi  minitabar  in  eum 
irruens.  At  ille  ne  infremuit  quidem, 
cum  sibi  conscius  esset  suae  imbecilli- 
tatis;  conviciabar  illi,  etferebatj  me- 
tuens  ne  ab  eo  discederem, 

Quinquagesimo  igitur  die  Aglaidam 
decipere  voluit  in  quadam  adolescen- 
tula ;  sed  ne  umbram  quidera  Justinae 
assequi  potuit,-  et  quaravis  puella  in 
aliam  formam  indutaesset,  nihil  Jus- 
tinae  simile  videri  potuit.  Cognovi  igitur 
iliorum  fraudem  eosque  condemnabam. 
Tandemperfecit  diabolus  ut  fornicatio- 
nisdaeraon  Justinae  formam  adolescenti 
ostenderet.  Ac  formam  quidera  osten- 
dere  videbatur  :  sed  postquara  prope 
accessit  ad  Aglaidam  Ix^titia  exultantem 
et  clamantem ,  praeclarc  advenit  pul- 
cherrima  Justina;  ad  virginis  appella- 
tionem  statira  forraa  evanuit ,  et  diabo- 
lus  instar  fumi  dissolutus  ac  in  fugam 
conversus,  quia  vel  ipsura  virginis  no- 
raen  grave  erat  daemonibus. 

Ego  aderam,  o  viri,  cura  haec  fio- 
reut,  ego  fidera  illius  expertus  sum,  et 
draconisvilitatem.  Pudore  suffundebar, 
vigilabam ,  assidebam,  transmutabar  in 
rnulierem,  avisfiebam.  Scdutpnmuin 
aUigeram  vestibuU  jaauam.,  Inaais  Ijr- 


iii8 


CTPRIANI  ANTIOCHENI 


uja  recedebat,  etCyprianus  eram,  arte 
nullum  exitum  habente.  Feci  aliquando 
passerem  Aglaidam ,  et  cum  evolasset , 
stetit  ante  domum  Justinae,  sed  cum 
sancta  prospexisset,  periit  forma  pas- 
seris,  ac  miser  ex  alto  stans  periisset, 
nibi  virginis  misericordia  leniter  de- 
missus  fuisset  pcr  tenuissimam  domus 
prominentiam.  Hortata  igitur  ut  quies- 
ccret  ac  Deum  coleret,  ejicit  eum  ex 
vestibulo.  Non  illam  morbus ,  non  cru- 
ciatus ,  non  alia  quaevis  plaga  superavit , 
bis  enim  eam  etaliis  ejusmodi  vexavit 
diabolus.Saepe  igitur  illam  desperatam 
a  medicis  plorabant  parentes;  sed  illis 
ipsa  dicebat  :  ne  lugeatis,  non  enim 
nioriar,nec  animo  deflcio  aut  quidquam 
doleo,  nec  ullum  morbum  senlio,  nlsi 
fortelevemquemdamcaloremtamquam 
cx  aere  raihi  transmissum. 

Quid  enim  non  tentavimus ,  aut  quid 
iili  non  fecimus?  Ipsa  vero  signo  Christi 
se  muniebat  et  daemonum  pellebat  ope- 
rationes.  Male  igitur  illius  parentibus 
feci ,  eorum  greges  occidi,  et  boves  et 
jumenta.  llla  autem  hortabatur  ne  ani- 
Hiura  desponderent  aut  desperarent,  ac 
prudenti  ejus  consilfo  evenit,  ut  multo 
plura  reciperent,  Deo  iis,  quae  super- 
1  uerant ,  benedicente.  Metuebant  immi- 
nentem  illi  iracundiam,  ac  omnes  cla- 
luabant  ut  sese  adolescenti  daret,non 
iii  stuprum ,  sed  in  legitimum  matrimo- 
uium.  Sed  Justina  Christi  cruce  eorum 
morbos  sanavit,  et  tumultum  sedavit. 
Populo  pestem  inflixit  diabolus,  ac  ora- 
cuLum  dedit,  eos  liberatum  non  iri, 
iji si  Justina  Aglaidae  jungeretur.  Verum 
clamantem  populum  Justinae  compressit 
oralio,  et  pcstemsimul  ab  urbe  propul- 
savit.  Quibus  rebus  animadversis  ira- 
inutati  cives  Christum  celebrabaht,  ac 
mihi,  ut  urbis  insidiatori,  vehemens 
convicium  faciebant,  ita  ut  latenter 
])rodirem  et  uotorum  occursum  metue- 
reiD. 


CAPUT  VIII. 

Vjctas  ab  innoxia  virgine  Cyprianus,  daemo- 
^ibus  et  magicis  artiJ>us  valedicit,  et  ad 
Christum  confusil. 


nulla  re  vinci ,  inecninqae  ipse  versa^ 
rer,  dixi  ipsi  diabolo  :  perniciose  ae 
fraudis  omnis  artifex,  et  impietatis 
thesaure ,  cur  animae  meae  insidiatus  es 
imbecillitatis  tuae  conscius  ?  Nam  si  te 
umbraCbristi  vincit,  quid  facies  si  ipse 
adveniat?Si  tantum  nominaturChristua 
et  tremis,  quid  facies  si  ipse  te  aggredi 
velit?  si  signum  illius  passionis  infir- 
mi^m  te  facit;  coram  illius  potentia, 
ubinam  eris?  Si  signat,nec  audes  acce- 
dere  ad  limitem  ejus;  quosnam  igitur 
poteris  ex  illius  manu  eripere?  Nihil 
es,  nec  quidquam  habes  solidi  ad  de- 
fcnsionem,  nihil  potes,  nec  tibi  adest 
vis  ad  ulciscendum.  Nunc  cognovi  frau- 
dem  tuam ,  delusus  sum  tuis  phantasiis , 
cugnovi  imbecillitatem  tuam;  neque 
cnim  quidquam  habes  quod  consistat, 
sod  inani  et  cito  evanescenti  momento 
perfrueris.  Nec  modi  ac  leges  quas  op- 
posuisti  pietati  quidquam  habent  veri, 
8cd  error  et  phantasia  sunt.  Corrupisti 
mentem  meam ,  perdidisti  auimam 
meam,spes  meas  infregisti ,  omnemra- 
tionis  meae  stalum  in  chaos  pertraxisti : 
pcssumdedisti  vitam  meam  et  nequitia 
consumpsisti,  ac  omnem  naturae  meae 
statum  perdidisti.  Vehementer  erravi 
dum  tibi  credo,  majorera  in  raodum 
impius  fui,  slulte  abreptus  sura  dum 
(ibi  raededo:  evanui  inlitteris,  etdoc- 
trinae  institutione  ad  meara  perniciem 
abusus  sum ,  dum  tibi  obsequor ;  perdidi 
rcs  meas  dumtuas  fraudes  sequor :  nam 
et  cum  re  patria  animam  meam  damno 
affecisti.  Quod  si  quae  in  te  perienint 
egentibus  distribuissem,  saltem  brevem 
aliquam  salutis  spem  haberera.  Vae  mihi 
quid  passus  sura  ?  omnino  perii ,  insana- 
biliter  vulneratus  sura,  vivere  mihi 
videbar  cum  essem  mortuus,  nec  vi- 
debam  me  multa  pecunia  sepulcrum 
emere,  dum  tibi  assidens  periculose 
vivo.  Oportetrae  precari  Christianos  et 
piorura  pedibus  accidere,  ut  eos  mise* 
reat  mei ;  et  Justinae  pedes  amplecti,  ut 
salutismeae  cura  tangatur.  Aufuge  a  rae, 
improbe,  profane,  transfuga;  discede, 
veritatis  et  pietatis  inimice. 

Ha.'C  ille  audiens  et  in  me  incurrens 
iuipetum  fecit,  ut  mc  occiderct;  ac  ir- 


TANDEMcum  videremChristi  slgnuiu  [  ruens  sunorarc  ccn:il'P'rr.  fuTn  atitctn 


CONFESSIO. 


419 


Tiribus  deficerem  illius  violentia  op- 
pressus,  ac  vivendi  spes  omnis  ablata 
esset;  memini  illius  signi  quo  virgo 
utebatur,  ac  dico  :  Deus  Justiuae  auxi- 
liare  mihi;  et  cum  voce  statim  vires 
accesserunt,  et  manum  movens  con- 
signor.  llie  autem  instar  teli  projectus 
abscessit  a  me ,  ac  stans  coepit  gladium 
intentare,  volens  occidere.  Sed  cum 
Cbristi  signura  expertus  essem ,  confi- 
dentior  factus  sum  magis  ac  magis  in- 
Vocans  Christum.  Tunc  igitur  a  me  dis- 
cessit  minabundus  ac  dicens  :  Non  te 
salvabit ex  meis manibus Christus ;  nam 
detestatur  impios.  Et  nunc  per  dolum 
tibi  auxiliatur ,  ut  te  mortitradat.  Cam 
te  ergo  projecerit,  cgo  tibi  osteudam 
quid  sit  meum  imperium  contcmnere  : 
quippe  cum  meos  non  admittal  Christus. 
Cares  igitur  mea  gratia ,  nec  quidquam 
te  ille  juverit.  Ilis  verbis  vehementer 
exterritus  sum  :  astute  enim  mihi  re- 
sponderat.  Quapropter  vobis  qui  adestis 
dico  :  miseremini  calamitatis  mese.  Di- 
cite  de  Christo ,  an  eum  placare  possim , 
an  poenitentem  me  recipiat,  an  auxi- 
lietur  utpristiua  impietate  liberer? 


CAPUT  IX. 

Cypriano  de  salute  desperanti  fides  ac  robur 
redditur  a  fratribus  cbristianis. 

CuM  tacerent  plerique ,  unus  os  ape- 
riensdixit :  confide  Cypriane,  suscipiet 
te  Christus;  ignorans  enim  fecisti.  Tum 
ego  ad  eum  :  an  non  forle,  ut  dixit 
mihi  diabolus ,  ita  mihi  Christus  faciat , 
postremo  me  repellens  ?  Ille  autem  raibi 
dixit :  nosti  mendacem  esse  diabolum, 
et  ejus  sermonibus  credis?  Non  est  do- 
lus  apud  Christum ,  Cypriaue ,  siquidem 
ipse  est  veritas  :  non  est  mendacium 
apud  eum ,  quia  ex  ipso  scaturit  justi- 
tia*.  Atque  ut  discas  cum  esse  bonitatis 
fontem ;  cum  Dcus  sit  omnium  et  crea- 
tor,factus  est  homo  propter  nos,  ac 
mortem  pro  nobis  oppetiit,  ut  a  raorte 
peccatorumpereumliberemur;  ac  om- 
iiipotens  Deus  nobis  reconciliatus  est 
f»t  speTU  vltnn  spfcrna^  nol)i«:  de  iit,  for- 


(tiy.M    "-.r-T  '  — 


■Im!, 


Christus  propter  impios  et  peccatores 
mortuus  est,  confide  Cypriane,  non  te 
abjiciet;  unus  es  ex  impiis,  ac  oranino 
placabitur  tibi.  Cognosce  ergo  Christum 
ex  misericordia,  et  nec  de  iis  quae 
egisti  soliicitus  sis.  Si  pro  iis  qui  eum 
crucifixerunt  precatus  est,  quomodo  te 
dospiciet?  dicit  enira  pro  iis  Patri  : 
Pater,  dimilte  iUiSj  nesciunt  enim  quidfa-' 
ciant.  Quomodo  tibi  non  dimittet  impie- 
tates  fjias,quas  imprudens  commisisti? 
INe  timeas,  neque  paveas,  sed  surge  et 
adi  episcopum  nostrum ,  et  ostendet  tibi 
quemadmodum  ad  Christum  accedas. 

Haec  igitur  cum  dixisset,  me  ipse 
coUegi  et  animum  recepi,  ac  fidenter 
colloqui  coepi  ac  dicere  :  an  hsec  ita  se 
habent,  ut  dicis,  carissime  Timothee? 
Ille  autem  pluribus  me  aliis  sermojubus 
confirmavit. 

CAPUT  X. 

Peccata  et  scelera  ad  Anliocbenos  confitctor 
Cyprianus. 

TuNC  ccepi  coram  omnibus  narrare 
irnpietates  meas  ac  dicere  :  An  dimittet 
mihi  quaecumque  comraisi ,  Antiochen- 
ses?  Multa  enim  impie  feci,  nec  malo- 
rum  meorum  numerus  est  aut  ratio 
ad  enarrandum.  Praegnantes daeraonibus 
socui,  nobiles  in  alias  forraas  induens, 
ex  propriis  civitatibus  captivas  abduxi , 
ct  gravidas  ex  stupro  interfeci :  lacten- 
tes  puerossub  terra  maclavi,  alios  suf- 
focavi ,  alios  strangtilavi  ob  promissum 
draconis  auxilium.  Adolescentes  truci- 
davi,  alios  ajtate  provectiores  defodi 
Plutoni ,  et  propfer  Hecaten  peregrino- 
rum  hominum  capita  amputavi  :  virgi- 
num  sanguinem  Palladi  libavi ,  Marti  et 
Saturno  maturos  setate  imraolavi ,  atque 
his  sacrificiis  multos  alios  daemoues 
mihi  devinxi,  ut  sic  ad  ipsum  diabolum 
pervenirem.  Cum  ad  eura  venturus  es- 
sem,  obtuli  ei  sanguinem  oraiiis  animalis 
in  vase  aureo;  quo  iile  accepto  aspersit 
primum  suam  ipsius  coronam  ac  potes- 
tates  suas,  deinde  etiam  me  dicens : 
Accipc  et  tu  potestatem  in  omnein  ani- 
niam  rationis  expertium  et  raiione 
'!'  ".i'''m.  lit  oTiicos  juvos.  fnnnmcros 
^,...,  •  '.Ci<"\  .  u\::'.['.yj  i;d  iufri.j!!  *    d  :••,  , 


t20  CTPRIANI  ANTHIOCH 

Ac  mea  quidem  beneficia  nihil  prode- 

rant,  quia  substantiara  non  habebant, 

utpote  phantasiae.  Sed  yera  erant  ma- 

leficia;   nara    daemones   Yeris    opibus 

damnura  inferebant,  at  eas  darc  non 

poterant.  Si  cui  aurura  dedissem ,  vale- 

bat  ad  tres  dies ;  hinc  quibus  fraudem 

narrabam .  ii  cito  illud  permutantes  se- 

eum  contrahentibus  nocebant.  Non  pos- 

8um  dicere  quot  adulleria  etpuerorum 

«tupra  commiserim  ,  multorum  animas 

simul  cura  mea  etiam  invitas  perver- 

tens.  Quot  et  quanta  machinatus  sum 

ad  improbitatem  ,  ad  bellum,  ad  per- 

ditiouem  et  perniciera ,  quis  scribere 

valeat? 

Quomodo  igitur  haec  omnia,  amici, 
condonabitDeus?Quomodomiserebitur 
mei ,  qui  ipse  mei  nou  sum  misertus  ?  si 
mihi  unius  aut  duarum  animarum  esset 
reddenda  ratio,  spem  haberem  excu- 
sationis.  Sed  multa  sunt  quae  nefarie 
feci.  Quaenam  praDtermiltam ,  aut  quae- 
nam  enarrabo?  generis  perniciem ,  per- 
fida  de  amicis  consilia,  hospitum  iie- 
cem  et  aliorum  hominum ,  piorum  vexa- 1 
tiones 


;ni 


CAPUT  XI. 

Pergit  Cyprianus  enarrare  qujc  admiserit 
deliclorum  ac  facinorum  monstra  ;  num 
veniam  pro  tantis  sperare  queat ,  el  ad  hanc 
merendam  quid  facere  debeat,  exposlulans. 


,  structas  Ciiristianis  insidias, 
yirginum  stupra  ?  ecclesiarum  cver- 
sioncs ,  oratoriorum  vastationem ,  pudi- 
carum  feminarum  abductiouera,  ac 
praeterea  excogitatas  artes  adversus 
mysteria,  quae  multos  euuntiare  ver- 
beribus  cogebam,  et  cum  audiissem 
enarrabam  et  enarrando  irridebam,  ac 
scripturas  sanctas  ludibrio  habebam, 
projiciebam,  floccifaciebam,  dilacera- 
bam?discerptos,  qui  in  ecclesia  assidue 
occupati  erant?  odium  et  irrisionem 
baptismatis,  inimicitias  cum  clericis, 
suspicioncs,  ct  structas  illis  insidias. 


DiciTE  mihi ,  amici,  quid  faciam, 
quid  exsequar?  IVovi  deitatem  Christi, 
sed  eum  placare  non  valeo,  novi  illiu» 
sacerdotumpietatem,sed  os  meum  illis 
ofTerre  non  audeo ;  novi  Evangeliorum 
gratiam,  sed  ea  tangere  non  audeo, 
conscientiaestiniuIisagitatus;novimys- 
terium  iramortale  esse  fidem  Christi, 
sed  severam  illius  virtutem  demulcere 
non  possum  ;  novi  ecclesiae  ordinera  et 
statum ,  sed  vereor  vel  ad  ipsa  vesti- 
bula  accedere  :  Deum  cognosco,  nec 
suppetit  causae  apud  eum  dicendae  ra- 
tio.  Pie  viverc  cupio,  et  ab  impietate 
vincor.  Christi  servus  audirecupio,nec 
scio  an  me  sibi  velit  emere.  Me  ipse 
vendo ,  ac  illi  in  servitutem  addico ,  non 
peto  pretiuni,  tantummodo  me  recipiat. 
Si  non  vult  ignoscere,  causam  mihi 
adscribo ,  tantum  me  ut  impium  saltem 
respiciat.  Unum  novi,  dignum  me  esse 
seterna  morte;  non  deprecor  poenam, 
tantum  dignus  sim,  qui  illo  jubente 
moriar;  submitto  me  illius  potestati, 
saltem  ergo  raori  jubeat.  Veniam  non 
postulo ;  forte  euim  debiti  magnitudo 
superat  illius  bonitatera.  Tentatura  non 
venio;  illius  potestatem  expertus  sum 
in  Justina,  meque  ipsc  morte  con- 
demno ;  tantummodo  videam  quomodo 
Christus  adoretur. 

Dicite  mihi,  amici,  an  possim  his 
quae  dicuntur  saltem  ut  extraneus  in- 
tcresse,  ut  illius  divinitatem  procul 


precum  irrisionem,  jocos  et  cachinnos  '  conspiciam?  Tabescens  animani  meam 
in  lilurgiara ,  in  ipsum  etiam  Deum  et '  mcerore  conficiam.  Nonputo  illumraihi 
Christum  Jesum  blasphemias  et  manus ;  condonaturum  ;  nequc  enim  mihi  per- 
in  evangelia  illius  injectas?Quid  igitur   suadeo  quemquara  homincm  pejorem 


primum  mihi  dimittet  Christus,  aut 
quid  condonabit?  Omnia  enim  improba 
et  impietatis  plena  :  ncc  sufficit  mihi 
ad  expiationem  totius  vitaj  meac  tempus. 
INescio  an  victurussim  viginti  alios  an- 
nos;  uuius  meae  actionis  poenitenliam 
vijt  explercnt.Quod  tcnipusmihi  super- 
cssc  possct  ad  innu:.".cras  mcas  impio- 


me  fuisse ,  quippe  cum  famosos  illos 
Jannem  et  Mambrem supercm.  Illi  enim 
iii  magicis  pracstigiis  confessi  sunt  Dei 
digitum  :  ego  autem  omnino  contendL 
Deum  non  Cirse.  S;  illis  Dcus  iion  pc- 
percit,  quamvis  eum  cx  parl<;  agnoscc- 
rent;  quomodo  milii  parcat.  <[ui  illum 
prorsus  ignoravi?  >on  gloriorin  iinpie- 
tutibus  nuls;  noquc  cniiu  quasi  mcu- 


CONFESSIO, 


421 


dacii  iterum  colendi  partes  sustineam , 
ignoro  gratiam ;  sed  scio  ei  veritatera 
curaB  esse.  Quis  vobis  enarret  impieta- 
tis  pelagus?  quis  abyssum  blasphemiae 
describat,  quis  nequitiae  thesauros  re- 
cludat?  Ego  enim  nequitiam  oranem 
percepi,  ac  in  me  illius  abyssi  cora- 
prehensi  sunt,  multi  per  me  naufragium 
iuea  fecerunt.  Non  solus  perii,  nec  me 
solum  prsecipitem  dedi;  multos  alios 
niecum  abstraxi.  Quaenam  autem  de- 
plorem  et  lugcam  ?  quos  occidi ,  an  quae 
curiose  peregi  ?  quos  habui  discipulos , 
aai  quos  imitatores  ? 

Liberalis  exstiti  impietatis  doctor  et 
diligens  nequitiae  praeco.  Innuraeros 
habui  discipulos,  ac  multos participes 
feci  li  uj  us  perniciei ;  et  cum  amicis  gra- 
tum  facere  mihi  viderer,  gladium  defi- 
gebam;  ct  cum  propinquos  juvare. 
causa  illis  eram  et  origo  mortis,  ac  eo- 
rum  rogatu  pluriraos  feci  magos.  Juvc- 
nes  docui  prave  senescere,  senibus 
pcrsuasi  ut  in  vanitate  morerentur, 
hospitibus  ut  magiae  causa  peregrina- 
rcntur;  et  qui  praeclare  se  gerebant, 
cos  ad  pietatem  progredi  non  sivi.  Ini- 
tiavi  ut  sacerdos,  edocui  ut  daemonura 
sedituus,  potum  dedi  ad  fraudem,  mei 
specimen  praebui  ad  errorem ,  hecatom- 
I)en  sacrificavi  tanquam  hierophanta; 
et  quasi  multa  potens  efficere,  nulli 
peperci.  Multos  ad  imitandum  accendi , 
et  mecum  contendentes  multos  occidi. 
Multi  metu  correpti  ad  pedes  meos  ac- 
cidebant,  etresistere  volentium  prodi- 
tor  erara.  Feci  ut  qui  rogabant  in  aere 
volarent,  vel  in  mari  graderentur,  et 
instar  venlorum  navigarent ,  vel  volan- 
tes  ac  non  incedentes  peregre  irent. 
Ventos  iramisi  ac  rursum  cohibui.  Naves 
demersi ,  et  alias  in  altura  provexi.  Feci 
anirai  causa  ut  aqua  in  deserlis  locis 
fluere ,  vel  in  domibus  sfagnare  videre- 
tur.  Feci  ut  a  raaritis  mulieres  ad  moe- 
chos  abirent.  Faciles  ad  abortum  vias 
aperui ,  ut  gratum  morti  facerem ;  totas 
domos  in  perniciem  conjeci ,  amicos 
per  dolum  occidi  patiebar,  muUos  ex 
fidelibus  famulis  damno  alTeci.  In  his 
nonnulli ,  cura  me  admirarentur ,  imi- 
tari  avobant ,  ac  daemones  mecum  gau- 
dcbant  quod  inc  liortati  fuisseiit. 


Dicite  igitur  mihi,ainici,  utnim  in- 
veniri  aliquid  possit,  quo  his  malis  li- 
berer,  an  potius  vita  laqueo  finienda 
sit?  Vivere  enim  in  ejusmodi  memoria 
nefandorum  facinorum,  etiamsi  non 
jam  amplius  fiant,  res  est  morte  crude- 
lissima  digna;  vellem  igitur  de  Christi 
potentia  erudiri ,  sicque  destinatara 
mortemobire.  Haecme  cupiditasretinet 
adhuc  in  vita;  scio  enim  spem  salutis 
oranem  raihi  esse  praecisam.  Non  pos- 
sum  caetera  enarrare ,  ne  memoria  mea 
instar  gladii  sit ;  non  possum  eloqui 
graviora,  ne  surgentes  aufugiatis;  non 
debeo  ad  majora  progredi ,  ne  ipsa  do- 
mus  ruinas  trahat  et  solo  aequetur.  Quae- 
dani  tantum  vobis  deraonstro  ex  quibus 
impietatera  meara  perspiciatis.  Nara 
aniraa  mea  seorsura  a  corpore  in  inferit 
versabatur,  calumnians ,  bellum  gerens 
multo  quara  dixi  nequius.  Daemoncs 
aeris  ad  invidiam  et  aeraulationem  hor- 
tabar,  et  inferiores  cura  superioribua 
comraittebam,  roeque  utrisque  instor 
prodigii  exhibebam.  Non  possum  quae 
supersunt  percurrere,  neque  enim  au- 
dientibus  prosint. 

Quomodo  ergo  dicitis,  Christus  te 
suscipiet,  ignari  et  inscii  rerura  mea- 
runi  ?  Judaeos  mihi  in  mediura  affertis, 
qui  misericordiara  consequuti  sunt.  Ego 
et  ipsos  illos,  qui  Christum  occiderunt 
etcum  Deo  bellum  gesserunt,  superavi', 
ac  forte  ipsos  etiam  daeraones  a  quibus 
impulsi  sunt.  Ac  vobis  quidera  maxi- 
mam  habeo  gratiam ;  sed  salutem  me 
adepturura  non  spero,  qui  tantam  in 
Deura  et  horaines  impietatem  prae  me 
tuli.  Scio  me  dixisse  majorera  me  essc 
Deo;  quinetiara  illura  irridebam  agres- 
tem  appellans.  Ostendebara  enira  mor- 
tuos  quasi  viventes  et  claudos  yeluti 
currentes ;  ac  multos  deterrui  quominus 
illura  Deura  esse  crederent.  Sed  et  dis- 
serendo  impediebam  ne  Christiani  fie- 
rent,  persuadens  Christum  non  esse 
Deum,  ut  qui  a  Judaeis,  operante  dia- 
bolo ,  in  crucem  actus  fuerit.  Imperitum 
illura  vocabam  et  planura,  ac  nulla 
prorsus  cognitione  praeditum ,  nonmodo 
invisibilium ,  sed  ne  visibilium  quidem. 

Et  quomodo  mihi  dicilis,  snscipiet  te 
Christus,  qui  tot  ac  tanta  in  eum  pec- 


4^22 


CTPRIANI  ANTIOCHENI 


cayi?  Quodnara  autem  peccatum  poeni- 
tentia  expiare  potero?  avocatos  a  sa- 
lute,  an  conjectos  in  perniciera?  caedes 
a  me  perpetratas ,  an  quae  mco  consilio 
patratae?  flagitia  a  me  adinissa,  an  quae 
iidmittenda  pcrsuasi?structas  a  me  in- 
sidias,  anludibria  et  rapinas  et  injurias 
onimabus  factas,  quas  e  lumine  in  te- 
uebras  exteriores  avertebam?  Quod 
enim  ad  verae  divinitatis  cognitionem 
pervenire  potuerim,  id  milii  non  suffi- 
cit ;  quapropter  gratiae  a  Cbristo  pctendae 
finem  facio,  id  satiusesse  perspiciens, 
08  forte  in  majorem  impietatem  inci- 
dam,  idoneum  me  esse  putans  qui  ad 
Deum  accedam.  Taceo  ne  meminerit 
mei  non  ad  veniam ,  sed  ad  gravissimum 
supplicium. 

ffisdictisconticuilacrymisproliiben- 
tibus;  vehementer  etiam  oranes  plora- 
bant  qui  una  assidebant,  ac  magnus 
crat  planctus,  iisque  videbar  acqua  di- 
cere  ac  rccte  sapere,  quod  adChristum, 
utpote  indignusqui  prodirem  coram  il- 
lius  divini^te,  accedere  non  auderem. 
Ac  discissa  veste  et  coraa  cinere  con- 
rpersa  humi  jacei)am ,  non  sine  maximo 
Iiictu  et  lacrymarum  vi  clamans,  vae 
uiihi  quiapcrii  miser. 


C.IPUT   XII. 

Easehii  christiani  adC}-prinnuin  deprecanlem 
responsa  et  consilia. 

TuNC  autera  omnibus  verecundia  et 
pudore  sufTufeis ,  amicus  meus  Eusebius 
dixit  :  Cypriane,  ne  desperes,  horum 
cnim  omnium  remcdium  e->t,  quia  ig- 
nurans  fecisti.  Videbaris  enim  tibi  ope- 
ribus  divinis  esse  deditus,  cum  diabolo 
gratum  faceres;  dat  tibi  ignoratio  ex- 
tusationis  locum.  Cur  te  ipse  supra  mo- 
(!um  dilaceras?  Cur  in  has  cogitationcs 
iiicidisti  adaniraae  pcrniciem?  Audi  me 
araantem  tui,  et  paticntcm  mihi  au- 
rcm  accommoda,  ut  tibi  persuadeam. 
■lultos  novi,  Cypriane,  qui  cum  ad 
<iliristum  non  praeclare  factis,  sed  ta- 
mcn  animi  afTectibus  accederent,  sus- 
r>cpli  fuere.  Totuin  ex  parte  cognosce. 
r,!yt;l  erant  illi  ct  suscepti  sunt,  tu 
.  i;.'iiif    ir.;"-u^  ••(ir|'<?-i  -  (•..•..•i,  rii>"lo  ;ic 


illi  recipieris.  Quonsqne  Igitur  te  Ipso 
caedis  ac  ulcisceris,  quamvis  admodum 
infirma  valetudine?  Vide  ne  te  inhanc 
quoque  desperationem  diabolus  conje- 
cerit.  Versutus  enim  est,  id  quod  tibi 
apertius  est  quam  mihi.  An  ignoras 
quid  tibi  antequam  gallus  nocte  can- 
laret,  non  sine  dolo  responderit,  et 
quomodo  sese  proruperit  minabundus? 
Nonne  dixit  tibi :  Christus  meos  odit, 
ac  per  dolum  tibi  subvenit ,  ut  cum  te  a 
mc  abstraxerit,  iterum  abjiciat;  sequo 
tunc  de  te  poenas  arbitrio  suo  sumptu- 
rura  adjecit?  scire  igitur  debes,  prae- 
sente  Christo  nihil  posse  diabolum  : 
signa  cor  tuum  ut  auferatur  a  te  de- 
sperationis  cogitatio.  Invoca  Christum 
ut  illius  benignitatem  experiaris.  Non 
postulat  a  te  dona  ,  nec  tcmpore  indigel 
ad  misericordiam  ,  ncc  tihi  per  raedia- 
torum  phantasiam  subvenit :  dicit  enim 
discipulus  Christi  Paulus  apostolus  : 
Prope  eH  verbum  in  ore  fun  el  in  corde 
tuo.  Quale  illud  verbum?  Fidei  in  illum 
et  invocationis  videlicet.  Ore  enim,  in- 
quit,  covfessio  fit  ad  salutvm,  corde  au- 
tem  creditur  ad  justitiam. 

Probo  confessionem  tuam,  qua  mihi 
impietates  a  te  admissas  et  non  admissas 
enarrasti.  Quapropter  silui  et  amicis  ut 
idcm  facerent  persuasi ,  ut  postquara 
evomuisses  inspiratam  ab  inimico  sen- 
tenfiam,  animus  tuus  allevaretur  ad 
aspiciendam  pietatem  erectus.  Dein- 
ceps  igitur  stes  animo,  Cypriane ;  cogita 
hominem  te  esse  ,  intellige  errorem  el 
ignorationem.  Nam  si  cognita  Cbristi 
virtute  in  irapietate  permaneres,  non 
iramerilo  tua  desperatio  probaretur. 
Sed  si  nunc  cognoscis  ac  inimicum 
aversaris;  perspicuum  esl  te  jampri- 
dcm,  si  quis  de  Christo  nuntiasset, 
sine  mora  irapietatem  abjecturum  fuis- 
se.  Nunc  igitur  lacrjmis  terapera  ob 
Christum  tibi  placatum,  et  fortem  ani- 
muin  assumcns  sequere  quo  ille  vull. 
Sic  enira  ad  Christum  plures  quam  per- 
didisti  perducere  potcris,  onmibus 
utilia  suggcrens, 

At  ego  dixi :  lacrymandi  finem  non 
fncio,  conscientia  perculsus.  £t  ne 
pliiribus  morcr,  unum  est  enim  quod 
ih'.'  'Cilliciludiiic  distiiiigat,  slruclui  in- 


CONF 

sidiae sancfae  Jostinse;  an  Gliristus  illius 
laborem  parvi  focturus  sit  raihique  con- 
donaturus,  propter  quam  puerorum 
caedem  et  jecoris  in  mulieribus  inspec- 
tionem,et  alia  nefariae  artis  facinora 
commisi,  oro  te  ,  pater  Eusebi,  exple 
quod  scire  aveo  ex  scripturis  Christi , 
an  ex  iis,  qui  similem  impietatem 
professi  sunt ,  conversum  aliquem  cri- 
mine  liberavcrit. 

Tum  Eusebius  dixit  :  apostolus 
Christi  Paulus  nomine ,  etsi  magus  non 
fuit,  certe  primus  exstitit  illius  servo- 
rum  persecutor :  consensit  neci  Stepha- 
ni  :  sed  et  publicis  litteris  eos  qui 
Christum  Damasci  colebant,  ex  hac 
regione  ac  omni  civitate  expellebat. 
Scd  conversus  vas  electionis  illius  fac- 
tus  est,  quemadmodum  et  ipse  confite- 
tur  :  Misericordiam ,  inquit,  a  Christo 
conseculus  sum ,  quia  ignorans  feci.  In 
Actibus  autcm  Apostolorum  illius  legi- 
tur  multos  ex  illisqui  curiose  egerant, 
cum  libros  magicos  combussissent,  a 
Christo  susceptos  esse ,  et  baptizatos 
I  emissionem  peccatorum  accepisse,  im- 
pietate  et  meritis  ob  eam  poenis  libera- 
tos.  Quod  si  tibi  et  Babylonius  Nabu- 
chodonosor  proforendus;  is  cum  impie 
se  gessisset  post  spectatam  Dei  poten- 
tiara  in  camino  ignis ,  ex  quo  tres  Dei 
pueri  flamma  repressa  eruti  sunt,  ejec- 
tus  ex  hominum  societate  et  bestia 
factus  est;  sed  pocnitens  receptus,ita 
ut  rursus  imperium  recuperaret.  Prae- 
lerea  Manasses  rex  Israel  et  multi  alii 
reges  et  privati ,  cum  post  Dei  cogni- 
tionem ,  scelera  omnia  perpetrassent, 
poenitentes  recepti  fuere,  et  gravissi- 
mis  ob  idololatriam  suppliciis  exsoluti ; 
quamvis  secum  totos  populos  abstraxis- 
sent ,  et  occidissent  prophetas ,  ac  sacra 
contaminassent.  Sed  et  omnem  Israe- 
lem  usque  ad  Chrisli  adventum  sape 
In  impietatem  delapsum  ac  sape  poe- 
uitentem  quodam  veluti  patientiis  ac 
niisericordiae  pelago  excepit. 

In  Ecclesia  autem  hactenus  tonsos 
habens  capillos  poenitentia  plurimum 
valet ;  ita  ut  qui  maxime  debilitati 
stint  peccatis,  conversi  suscipiantur. 
Illius  autem  virtus  est  Evangelium  , 
f;;i()!t  fst  7T!nnnr'  jrj-nticti  Chn>tl,  nt  iinrii 


ESSIO. 


423 


misericordiam  in  eo  conseqnuti  noa 
conderanentur.  Quapropter  dicit  Petro  : 
Non  soluni  septies  septies  dimitles  fratri 
luo  ,  sed  septuagies  septies. 

Quomodo  igitur  tibi  non  dimittatqui 
talem  hominibus  commendat  benigni- 
tatem  ?  Atque  ut  discas  comparationem 
divinoe  misericordiae  cum  humana , 
quidam  testatur  clamans  :  Misericordia 
liominis  in  proximum  ejus;  Dei  autem 
niisericordia  super  omnem  carnem.  Quis 
es  tu  ad  omnem  carnem,  ut  eum  ex- 
haustum  esse  existimes,  si  benignus 
in  te  sit?  Ninivitis,  quorum  impietas 
tuam  superabat  ,  mortem  constituit, 
non  dico  singulis ,  sed  omnibus  simul : 
conversos  non  perdidit.  Tu  quoque 
illum  etiam  atque  etiam  invoca  ut  te 
non  repellat.  Lalroni  temporismomen- 
to  paradisum  donat  ob  lidei  praestan- 
tiam  ,  et  tibi  non  parcet ,  etiamsi  in  pe- 
lagus  nequitiae  demersus  fueris,  modo 
eum  vere  et  ex  animo  invoces? 

Lege  prophetas  et  videbis  illius  be- 
nii^nitatem.  Dicit  Osee  Israeli  :  Ut  So» 
doma  ponam  te  et  ul  Sehoim;  et  statim 
addit  :  Conversum  est  cor  meum  el  simul 
conturhata  est  poenitentia  mea  :  signifi- 
cans  se  ad  recipiendos  poenitentes  pa- 
ratum  esse.  Dicit  Eliae  :  Fides  quomodo 
compunctus  sit  Achah  a  facie  mea?  non 
inducam  in  diehus  iilius  mala ;  quamvis 
pcr  ipsum  Eliam  mortem  ei  constituis- 
set  propter  quemdam  Naboth ,  quem 
Jezabel  ipsius  uxor  per  dolum  occide- 
rat,  ut  ipsi  gratum  faceret.  Quomodo 
desperas  salutem,  tanto  miserationum 
pelago  circumdatus  ?  Nec  simpliciter 
tibi  Deum  misericordem  demonstro  » 
sed  ne  quis  salutem  suam  desperet, 
jurat  dicens  :  Fivo  cgo,  dicit  Dominus, 
si  voluntate  volo  mortem  peccatoris , 
quemadmodum  eum  converti  ct  ad  vitam 
pervcnire.  Ex  toto  corde  poenitentiam 
age  et  dicet  tibi  :  Etiamsi  annis  centum 
in  impietate  vivas,  et  postremo  die 
poenitentiam  agas,  non  morieris,  dicit 
Dominus,  sed  vivens  vives  coram  rae. 
Mentiri  Deusnon  polest,  ipse  enim  ve- 
ritas.  Num  propter  te  comraittet ,  Cy- 
priane,  ut  sermonem  suum  immutet, 
ojnsqne  l^enignitas  in  to  snperotnr.  (lui 


m  CTPRIANI 

manum  geius  ?  Oves  nonaglnta  novem 
reliquit  in  coelis  ,  coelestes  videlicet 
ordines,  et  ad  unam  quae  perierat  de- 
scendit,  et  suam  in  te  benignitatem 
elaudet?  Propler  horainem  crucifixus 
cst,  et  pigrabitur  impio  converso  sese 
dare?  Conviciis  appetitus  irapios  ad  se 
VDcat,  et  glorificatus  te  repellet?  Non 
CTcditus  peccatores  ad  se  vocavit,  ct 
creditus  in  te  benignus  non  erit?Pa- 
tiens  non  aversatus  est  latronem,  et 
adoratus  ad  te  non  convertetur  mise- 
ricordiae  causa?  Si  majorangelis  Deus, 
major  profecto  illius  benignitas.  At 
gaudent  ccelestia  omnia  in  uno  pecca- 
tore  poeuitentiam  agente',quomodo  ergo 
te  Deus  aversabitur? 

Confide  Cypriane ;  non  venit  Christus 
vocare  justos,  sed  peccatores  ad  poeni- 
teutiam.  Tanlum  age  poenitentiam,  ut 
par  est ,  et  videbis  eum  te  complecten- 
tera.  Quod  perditam  ovem  reperisset, 
non  modo  laetatus  est,  sed  etiara  illam, 
quasi  filium  huraeris  portavit,  ut  ex 
ipsa  re  discas  quantum  Deus  angelos 
soperel;  et  tu  dicis,  contemnet  me? 
Tantum  fac  dignum  fructum  poeniten- 
tiae ,  ac  mei  tunc  memineris ,  cum  regni 
hacres  eris  ut  filius.  Pluil  superpecca- 
tores  et  justos,  ac  oriri  facit  solem 
suum  super  bonos  et  malos ;  et  te  ab  eo 
repelli  dicis?  Bene  facit  non  credenti- 
bus,  et  te  ingemiscentcm  non  suscipiet? 
Apud  Isaiam  dicit  :  Quando  conversus 
gemueris,  tunc  sakaberis;  et  tibi  preni- 
tcntiam  non  infructuosam  agenti  gra- 
tiara  non  dabit  ad  aeterna  gaudia?  Dicit 
cnim  et  apud  Pauluni  se  omnes  homines 
velle  salvos  fieri  ct  ad  cognitionem  ve- 
ritatis  pervenire. 

Atque  haec  quidem  tibi  a  me  pauca 
de  mullis,  Cypriane.  Cum  aulem  ad 
magistros  veneris ,  audies  dilucide  quae 
ad  poenitentiam  speclant;  meque  in 
aaditorum  numero  habebis,  dogmatis 
raagnitudine  perculsus.  Agunt  enim 
prolixe  et  liberaliter,  ac  opem  libenlor 
porrigunt.  Non  est  apud  eos  fastus,  non 
vestis  conspicua  ad  ostcntalioncm , 
non  sophistarum  raore  inflafio ,  non  spc 
mercedis  procrastinatio  illiberalis.  Inci- 
piunt  enim  ab  his  (inac  caj^ut  ct  sum- 
:ituiii  eoniiiicnlj  o:;:ncm  iniincrum  su- 


ANTIOCHENI 

'  spicionem  repellentes*,nec  ut  sopbistaj 
a  minoribus  rebus  animi  informandi 
initium  ducunt;  sed  hortantur  ut  quis- 
que  ad  sapientiae,  ut  ita  dicam,  basira 
et  fundamentum  accedat;  probe  scien- 
tes  primo  fundamentum  ponendum 
esse  quam  optimum ;  deinde  sine  dam-  M 
no  quae  sequuntur  superstruenda.  Vi- 
debis  illic  venerandam  liturgiam,  non 
cymbalis  ct  organis  circumsonantem, 
non  strepitus  audituin  efTeminantes , 
non  tibiasdissolutismodisindulgeutes, 
non  tympana  modestara  indolem  fran- 
genlia,  non  chorum  ad  musicam  ut 
plurimum  ,  non  ad  rectas  leges  atten- 
tum,  non  vocem  expertes  rationis  ani- 
mos  agitantem ,  non  victimas  et  ster- 
cora  expurgala,  non  ligna  et  ignem 
corporum  rationis  expertium  propug- 
nacula,  non  sacerdotem  veluti  ad  bel- 
lum  rationis  expers  armatum ,  non 
aedituos  taurorum  robur  infringenles , 
non  inipudicum  sermonem,  non  risum 
turpissimum,  non  superbum  oculorum 
supercilium  ,  non  convivium  legibu» 
solutum,  non  indecoram  agendi  ratio- 
nem  ;  scd  tranquillum  omnino  animum , 
et  fastus  expertem  disciplinam  ;  ex 
quibus  videns  quis  admodum  infantci 
eamdcm  ac  scnes  ordinis  disciplinam 
servantes,faciIeperspiciateorurajuven- 
tutcm  divino  quodam  signo  gubernari. 
Omnibus  igitur  in  orbem  stantibus  , 
videas  sacram  urbem  uni  parentem 
duci,  ac  caeteros  aedituos  ordinis  serie 
circa  sacram  mensam  stantes  :  deinde 
psaltes  sermonc  simplex  et  hymno 
compungens  ad  exhorlandura,  expur- 
gat  ora  et  auditum  a  canliicnis  saecula- 
ribus  ad  futuias  lectiones.  Ne  vereari> 
igitur  adire,  scd  libere  accede ,  et  sui- 
gens  cibum  suine  jam  triduo  jejunus; 
ac  siniul  camus  ad  precem  vespertinam; 
cras  autem  celebratae  ab  omnibus  sy- 
naxi  immanebiraus,  raos  enim  est  primo 
exseptem  die  meraoriam  resurrectionis 
Chrisli  celebrare ,  quo  die  ad  episcopura 
accodentes  convenientia  facimus  et 
dicimus.  Tibi  attende,  Cypriane,  for- 
tasse  enim  plures  salvabis  quam  perdi- 
disti;  fac  autem  meraineris  mei  cum 
pripclarc  in  le  agetur,  diurna  somnia 

|ad  mullurum  utiiilatem  iuterpretun!e. 


ORATIO  PRO  MARTYRIBUS. 


/i23 


CAPUT  XIII. 

ConTcrsio  et  pccnilenlia  Cypriani  :  Justin» 
autem  consecratio. 

TuM  ego  consurgens  amplexus  sum 
illius  caput  et  pectus,  patrem  illum  et 
angelum  vocans.  Tum  medium  me  ha- 
bentes  ipse  et  ejus  filius  aequalis  meus , 
et  in  eodem  litterarum  ludoinstitutus, 
«ed  pietate,  si  quis  alius,  excellens, 
domum  deduxerunt,  et  decentem  ci- 
bum  apposuerunt.  Deinde  ih  ecclesiam 
ivimus ,  ac  vidi  cliorum  coelestium  Dei 
hominum,  vel  angelorum  Deo  canen- 
tium  choro  similem.  Hebraicam  dictio- 
nem  singulis  versibus  adjicientes  una 
voce  (1) ;  ita  ut  non  homines  esse  vide- 
rentur ,  sed  nalura  rationalis  congregata 
admirabilem  edeus  sonum,  quo  Pro- 
phetae  mortui  iterum  per  vivos  oracula 
dabant.  Apostoli  nonsecus  ac  praesentcs 
praedicabant ;  nec  opus  erat  interpre- 
tatione ,  sunt  enim  simplicissimi  ser- 
mones,  in  sententiis  positi.  Evenit  au- 
tem  ut  multitudo  introitum  nostrum 


(l)  Eliamnum  Graeci  in  exsequiis  defunclo- 
rum  addunl  alleluia  singulis  versibus. 


admirans  obstupesceret ,  ac  domum 
reversiquievinius. 

Postero  autem  die  dixi :  Pater  Eusebi, 
cur  non  comburimus  libros  diaboli?  Id 
ergo  cum  publice  fecissemus ,  episco- 
pum  etiam  adivimus  ,  ac  omnia  audivi- 
mus,  quemadmodum  mihi  promiserat 
Eusebius,  quem  in  homine  angelum 
habebam. 

Haec  autem  postquam  audiit  sancta 
Justina,  crines  totondit,  et  thalamum 
cum  dote  venditum  pauperibus  distri- 
buit,  duplicem  salutem  existimans  poe- 
nitentiam  raeam.  Nam  et  Aglaidas,  qui 
ipse  sibi  gladium  mortis  circumintule- 
rat,  diabolum  ab  eo  discedens  incendit, 
nectente  nobis  Christo  per  Justinam 
duplicem  salutem.  Postquam  autem 
mea  quoque  distribui ,  eram  una  cum 
patre  Eusebio ,  qui  presbyter  erat  ec- 
clesiae,  ac  Christi  sigillum  adeplus, 
conabar  praedicare  omnibus,  et  mullis 
persuadere  ut  ad  Dominum  converte- 
rentur.  Sed  et  persuasi  sunt  in  Domino 
Jesu  Christo ,  per  quem  et  cum  quo 
Patri  gloria  et  iraperium  in  saecula  sae- 
culorum,  Amen. 


ORATIO 


CYPRIANI  ANTIOCHENI 


PRO  MARTYRIBUS. 


Hagios  ,  hagios ,  hagios ,  sancte  sanc- 
torum ,  Pater  patrum  nostrorum ,  Deus 
Abraham,  Deus  Isaac ,  Deus  Jacob, 
Deus  Apostolorum ,  DeusProphetarum, 
Deus  Virginum,  Deus  bene  viventium, 
Deus  credentium,  Deus  et  Pater  Do- 
mini  nostri  Jesu  Christi  filii  tui,  te  in- 
Tocamus  supplices;  pariter  et  depreca- 
mur,Fili  unigenite,qui  exore  Altissimi 
procreatusesantemundidispositionem, 
et  ex  Mariae  sanctae  virginis  uiero  per 
iiiysterium  editus  ;  orantibus  nobis , 
sancti  desiderii  spiritale  increraenlura  . 


et  integritatera  cordis  praestare  dignare, 
ut  lavacro  salutari  recreatura  peclus  a 
delictis  carnalibus  incolurae  persistat. 
Petiraus  fide  illibata,  mente  incor- 
rupta,  devotione  robusta,  operatione 
seu  dilectione  continua;  ut  in  Ecclesia 
sancta  tua  nos  florere  permittas  :  quo- 
niara  tibi  flectiraus  genua ,  et  curvamuj 
cervices  ,  cui  Angeli  et  Archangeli, 
miliia  millium  Marlyrum,  chorus  Apo- 
stolorum,  et  Prophetarum  gloria  exul- 
tant,  cui  omnos  aves  canunt  laudos, 
linirua)  conlitentur  coelestium,  terrcs- 


42G 


ORATIO  CTPRIANI 


Irium  et  infernornm  :  tibi  omnes  aquae 
io  coelo,  et  sub  coelo  confitentur;  te  in- 
sensibilia  sentiunt  :  tu  es  solus ,  et 
praeter  te  et  extra  te  nemo.  Te  quae- 
sumus,  Doraine  Pater  omnipotens,  qui 
soli  Filio  conspicabilis  es,  cujus  Angeli 
et  Archangeli  obteraperant  tibi  Domine 
Pater  :  te  oramus,  ut  tribras  nobis 
mentera  integrain,  innocentiara  puram, 
sinceritatem  devotam ,  conscientiam 
sanctam,  puram,  sobriam  ,  castam  , 
contra  omnes  insidias  seculi  g'oriosa 
fide  degentem  :  contra  diaboli  minas, 
et  carnales  illecebras  munitum  pectus 
concedas;  ne  violenti  et  cruenti  bostis 
lethalibus  laqueis  implicemur ,  ut  si- 
gnum  salutis  aeternae  incolume  perfe- 
ramus.Pelle  anobisomnera  seculi  illu- 
Yiem,  omnemque  diaboli  persuasionem. 
Laqueetur,  concidat,  et  superetur  a 
nobis,  et  amoveatur, sicut  a  Sara  famula 
tua  Asmodeus  daemon  nequissimus , 
extinctus  per  Angelum  tuum  sanctum 


Raphael.  Et  sicnt  Tobiae  affuisti,  ita 
mihi  adesse  digneris.  Et  ut  tribus  pueris 
in  camino,  et  Danieli  misericordiam 
praestitisti  :  sic  circa  nos  famulos  tuos 
facere  digneris.  Qui  mortuos  suscitasti ; 
csecos  illurainasti;  surdis  auditum , 
rautis  eloquia ,  claudis  gressura ,  leprosis 
sanitalem  dedisti  :  ita  ct  da  faraulis 
tuis,  qui  te  tola  virtutc  raentis  credi- 
mus  natum,  passura,  venturura  judi- 
care  vivos  et  mortuos.  Assiste  nobis , 
sicut  Apostolis  in  vinculis,  Theclae  in 
ignibus  ,  Paulo  in  persecutionibus , 
Petro  in  fluctibus.  Qui  sedes  super  sep- 
tem  thronos  ad  dexteram  Patris,  respicc 
nos  et  libera  nos  de  aeternaj  raortis  in- 
teritu  :  unus  in  uno,  Pater  et  Filio, 
Filius  iu  Patre,  Spiritus  sanctus ,  per 
quem  ,  et  cum  quo  cst  tibi  in  sancta 
Ecclesia  honor,  virtus,  claritas,  ma- 
jestas,  potestas,  benedictio,  immorta- 
litas,  et  nunc  et  in  aeternum,  sempcr 
et  in  omnia  secula  seculorum ,  Amen. 


ORATIO 

CYPRIANI   ANTIOCHENI 

QUAM  SUB  DIE  PASSIONIS  SVJE  DIXIT. 


DoMiTfE  Sanctc  Pater  hagios,  Deus 
hagie,  et  hagie  Deus  meus,  quis  enim 
major  te  ?  tibi  gratias  et  laudem  refero, 
Deus  Abrahae  et  Deus  Isaac  et  Deus 
Jacob,  Deus  Patrum  nostrorum,  Deus 
Apostolorum ,  et  Deus  Prophetarum  , 
et  Deus  Martyrum ,  qui  fuisti  ante 
mundi  dispositionem  Deus  vivorum, 
venturus  judicare  vivos  et  mortuos  : 
qui  es  Deus  verax ,  qui  sedes  super 
Cherubim  et  Seraphim  sedcm  honoris 
toi,  et  prospicis  abyssos  :  qui  vides 
cuncta  priusquam  nascantur;  qui  habes 
potestatem  occidere  et  rursus  restitue- 
re;  qui  habes  potestatem  de  arido  viride 
f.iOfre.  Tu  ojiinitini  Dnminusdnniinalor. 
IHk  rii  iiif  :•!)  Iinc  s(r'i!(!.  <"t  cv.ridi  nic 


orantem,  sicut  exaudisti  Clios  Israel 
de  terra  yEgypti ,  et  non  tibi  credide- 
runt ,  nec  famulo  tuo  Moysi 

Vae  peccatis  meis!  Cum  elevaveris 
confringere  terram  ,  sub  qua  fissura  pe- 
trarura  me  absconsurus  sum  ab  ante  vir- 
tutem  tuam?  Cui  monti  dicturus  sura, 
cade  super  me;  ct  cui  colli,  tege  me 
ab  ante  metura  Doraini ,  cum  te  leva- 
veris  confringere  terram?  Rogo,  Do- 
raine,  subveni  mihi  :  noli  secundum 
actum  meum  me  judicare  :  nihil  enim 
in  praeceptis  tuis  parui.  Exaudi  me 
orantem ,  sicut  exaudisti  Jonam  dc 
ventre  ceti ;  sic  exaudias  mc ,  ct  ejicias 
iiie  dc  mnrtc  ad  vitam.  Sicut  Ninivifaj 
imiuerunt  cinorem  et  cilicinm,  <  t  pa:- 


IN  DIE  PASS 

nitentiam  egerunt  ante  Dominum.  Exo- 
mologesiu  facienti  ante  conspeclum 
tuum  pro  universis  peccatis  meis ,  qui 
es  amator  poenitentise ,  miserere  mei. 
Sed  et  David  dicit  :  Domine,  propter 
domen  tuum  dele  peccatum  meum.  Et 
ego  deprecans  majestatem  tuam ;  dele 
universa  peccata  mca,  et  exaudi  me 
orantem ,  sicut  audisti  tres  pueros  de 
camino  ignis  ,  Ananiam  ,  Azariam  , 
Mizaelem :  et  misisti  angelum  tuum  cum 
nimbo  roris ,  et  confusus  est  Nabucho- 
donosor  praepositus  regni  :  quoniam  tu 
cs  Rex  regnantium ,  et  Dominus  domi- 
nantium ,  qui  solus  habes  immortalita- 
tem ,  et  lucem  habitas  inaccessibilem, 
quam  nemo  hominum  videt,  nec  vide- 
re  potest.  Exaudi  rae  orantera ,  sicut 
cxaudisti  Danielem  de  lacu  leonum  : 
ct  misisti  Abacuc  prophetam,  et  attulit 
ei  praudium  et  dixit  :  Prande  pran- 
dmm,  quod  iibi  misit  Deus.  Et  dixit 
Daniel  :  Non  relinquet  Dominus  quce- 
rentes  se.  Exaudi  me  orantem,  sicut 
exaudisti  Tobiam  et  Saram  dum  ora- 
rent  in  atrio  domus  suse  :  lunc  obtulit 
pro  eis  Raphael  angelus  orationes  eo- 
rum  :  sic  et  tu  exaudias  preces  meas, 
et  admittas  ad  aulam  sanctam  tuam 
orationes  meas ,  et  continenter  mittas 
angelum  tuum ,  qui  deieat  universa  de- 
licta  mea ,  sicut  delesti  spiritum  im- 
mundum  a  Sara  lilia  Raguel :  et  illumi- 
nes  cor  meum,  sicut  illuminasti  oculos 
TobijB.  Exaudi  me  orantem,  sicut  ex- 
audisti  Susannam  inter  manus  senio- 
rum ,  sic  me  liberes  ab  hoc  seculo ,  quia 
tu  es  amator  purae  conscientiae.  Exaudi 
me  orantem  ,  sicut  exaudisti  Ezechiam 
regem  Judae  et  delesti  ab  eo  infirmita- 
tem  :  sic  et  a  me  auferas  infirraitatem 
carnis,  et  augeas  mihi  ad  fidem,  sicut 
illl  auxisti  annos  quindecim  ad  vitam. 
Libera  me  de  medio  seculi  bujus ,  sicut 
liberastl  Theclam  de  medio  amphithea- 
tro ,  libera  me  ab  omni  infirmitate  car- 
ois  mese. 

Te  deprecor  Pater  majestatis,  qui  in 
fine  temporum  misertus  cs  nostri ,  mit- 
tens  nobis  Jesum  Christum  filium  tuum 
Dominum  Deum  Salvatorem  nostrum , 
iiatum  cx  Maria  virgine  de  Spirilu 
&aacii),  annunciautc  Gabriele  ang-Iu, 


lONIS  SU^.  427 

per  quem  nos  liberastl  de  periculo 
mortis  imminentis. 

Et  te  deprecor,  filium  Dei  vivi ,  qni 
fecisti  tanta  mirabilia ,  qui  in  Cana 
Galilaeae  de  aqua  vinura  fecisti ,  propter 
Israel :  qui  caecis  oculos  aperuisti;  qui 
surdos  audire  fecisti;  qui  paralyticos 
ad  sua  membra  revocasti ;  qui  solvisti 
linguas  blaesorum;  daemonio  vexato» 
sanasti ;  claudos ,  currentes  fecisti  ve- 
lut  servos  :  mulierem  de  profluvio  sao- 
guinis  liberasti  ;  mortuos  suscitasti  ; 
super  aquam  pedibus  ambulasti;  qui 
Petro  labenti  manum  tradidisti;  qui 
mare  fundasti,  et  terminum  ei  posuisti , 
et  dixisti  :  Hucusque  venies,  et  hic  te 
confringes  in  virtute  tua.  Te  deprecor 
filium  Dei  vivi  proptcr  universa  com- 
missa  mea,  qui  cs  in  coelis  filius  in 
PatrectPater  in  te  in  sempiternum, 
qui  sedes  super  Cherubim  et  SerapUim 
sedem  honoris  tui. 

Tibi  assistunt  Angeli,  Archangeli, 
numerus  innumerabilis,  timentes  et 
paventes  honorem  et  virtutera  tuam, 
claraantes  voce  magna  et  dicentes  : 
Sanclus,  Sanctus ,  Sanctus ,  Dominun 
Deus  Sabaolh.  Tu  ipse  nobis  testamen- 
tum  fecisti  :  Pelile,  et  accipietis;  pul- 
sale ,  et  aperietur  vobis.  Quodcunque  a 
Patre  meo  pelierilis  in  nomine  meo 
eqo  a  Patre  peto  ul  accipiatis,  Ego  peto, 
ut  accipiam  ;  quaero,  ut  inveniam  ; 
ego  pulso ,  ut  aperiatur  mihi ;  ego  in 
tuo  nomine  peto,  ut  tu  a  Patre  petas , 
et  detur  mihi.  Paratus  sum  propter 
nomen  tuum  victimam  sanguiuis  fun- 
dere,  et  quodcunque  tormentum  sus- 
tinere.  Tu  es,  Doraine,  auditor  meus 
et  defensor  :  defende  me  ab  adver- 
sario  meo.  Angelus  tuus  lucis  protegat 
me,  quoniam  tu  dixisti;  quod  cre- 
dentes  petieritis  perorationem,  dabi- 
tur  vobis. 

Omnis  homo  mendax ,  tu  es  verax. 
Sicut  turepromisisti,potestatem  habes, 
Domine ,  dare  mihi  omne  sacramentum 
tuum  coeleste,  ut  dignus  sim  faciem 
sanctorum  tuorum  videre.  Spiritus  in 
me  operetur,  voluntas  tua  in  me  fiat : 
quoniam  tibi  spopondi  omnibus  diebus 
vita3  meae,  qui  passus  es  sub  Pontio 
,  Pilato  bonam  confessionem ,  qui  cruci- 


^28 


ORATIO  CYPRIANI  IN  DIE  PASSIONIS  SUi^. 


fiius  descendisti ,  et  conculcasti  acu- 
leum  mortis.  Devicta  est  mors,  devictus 
est  inimicus  diabolus.  Tu  resurrexisti  a 
mortuis,  et  appamisti  Apostolis  tuis  : 
«edes  ad  dexteram  Patris ,  qui  venturus 
es  judicare  vivos  et  raortuos.  Tu  domi- 
naberis,  libera  me  de  manu  quaerentis 
animam  meam.  Per  nomen  tuum  libera 
me  ab  adversaria  potestate ,  ut  opem 
des  vincendi  inimicum  meum  :  quo- 
niam  tu  es  potens  assertor  et  advocatus 
precum  et  petitionum  nostrarum  ani- 


marum.  Die  ac  nocte  interpelles  prc 
peccatismeis,  orationem  meam  perfe- 
ras  ad  patrcm  tuum.  Et  tu  Domine, 
sancte  Pater  ,  digneris  respicere  supcr 
preces  meas,  sicut  respexisti  super 
muncra  Abel.  Digneris  me  liberare  ab 
igne  et  pcena  perenni,  et  ab  omni  tor- 
mento  quod  parasti  iniquis  :  per  bonum 
et  benedictum  Jesum  Chrlstum  Salva- 
torem  nostrum ,  per  quem  tibi  lam, 
honor,  virtus,  gloria,  in  secula  seca- 
lorum ,  Araen. 


JULIUS 

FIRMIGUS  MA.TERNUS 


JtJLII 

FIRMICI  MATERNI 

VIRI  CLARISSIMI 
AD 

CONSTANTIUM  ET  CONSTANTEM  AUGUSTOS 
TRACTATUS  (1). 


PR^FATIO. 

QcoD  in  fabricatione  hominis  Ar- 

tifex  fecitjUtantea  diximus,aunuisper- 
ditorum  commonitionibus  ac  comrauni- 
cationibus  specialiter  retexenda  sunt. 
In  testificationera  veritatis  manifeslis 
rationibus  exemplorumque  testimoniis 
divinationem  probabimus  per  diabolum 
esse  inventara  et  perfectam ;  ut  per  hoc 
spiritus maculata  cogitatione ,  spe  fluxa) 
felicitatis ,  perversa  discretione  perver- 
teret  raiseros  horaines  perpetuis  cala- 
mitatibus  implicitos 


CAPUT  I. 

De  eallti  qnatuor  elementorum ,  ac  primum 
de  Aqua  et  Osiride, 

QuATUOR  Elementa  essB  principia 
creaturarum  nemo  est  qui  dubitet ,  id 
est,  ignem,  aquara,  aerem  et  terram. 
Sed  hsec  Elementa  diversa  sunt ,  vel  in 
potestate  contraria.  In  errore  sunt  ita- 
q  ue  gentes ,  quae  cura  elementis  tribuant 


(1)  De  Julio  Firmico  nihil  quidquam  ad  nos 
jiervenit ,  sive  quod  vitam,  sive  quod  ipsius 
opera  spectet,  praeter  illud,  quod  vir  con- 
sularis  sub  Constantini  filiis  iloruerit,  eos- 
tjue  luculentissimo  tractatu  ad  extinguendas 
cltinicae  superstitionis  reliquias  vehei&eQtiS- 
simo  exUorUtuj  sit.  {EM,  Gtuth.) 


principatum,  adhuc  deputnnt  ignem, 
quasi  summura  Deura ,  quasi  caetera  ex 
ipso  habeant  substantiara  calore  :  ne- 
scientes,  quod  omnia  Eiementa  ex  ipsa 
sintsuacontrarietate  conjuncta,  et  quod 
et  ipsa  habeant  fabricatorem  Deum , 
qui  singula  suislocis  ordinibusque  con- 
stituens  creavit,  quod  aut  mente,  aut 
cogitatione  colligiraus,  aut  certe  qu(Kl 
oculis  cerniraus  divina  verbi  sui  socie- 
tate  corapositura ,  aequata  corporura  rao- 
deratione  in  hoc  toto. 

■^gypti  incolae  aquarum  beneficia 
percipientes,  aquam  colunt,  aquis  sup- 
plicant,  aquas  superstitiosa  votorum 
continuatione  venerantur.  Sed  in  sacris 
suis  ( quae  raysteria  vocant)  addunt  tra- 
gica  funera  et  funesta  calamitatis  me- 
tuendae  certamina.  Incestum  cura  so- 
rore  adulteriuraque  aiunt  comraissum , 
et  hoc  facinus  severis  mariti  animad- 
versionibus  vindicatum.  Isis  soror  est , 
Osiris  frater,  Typhon  maritus;  is  cum 
comperisset  Isidem  uxorem  incestis 
fratris  cupiditatibus  esse  corruptam, 
occidit  Osirim ,  artuatimque  laceravit , 
et  per  omnes  Nili  fluminis  ripas  miseri 
corporis  palpitantia  membra  projecit. 
Isis  repudiato  Typhone ,  ut  et  fratrem 
sepeliret  et  conjugem,  adhibuit  sibi 
Nephthen  sororem  sociam,  et  Anubin 
,  yeaatorem.  Cui  ideo  caniQum  caput  im- 


43-2 


J¥LII  FIRMICI  MATERNI 


positum  Gst ,  qula  lacerati  corporis  par- 
tes  artificio  canis  vcstigantis  invenit. 
Sic  inventum  Osirim  Isistradidit  sepul- 
turae.  Fuerant  sane  hi  apud  yEgyptum 
reges  pariter  ac  tyranni  :  sed  Osiris 
justus,  praeter  illud,  quod  cum  sorore 
commisit;  Typhon  furiosus,  impotens 
ac  superbus.  Ideo  ille  colitur,  iste  vi- 
tatur. 

Ilaec  est  Isiaci  sacri  summa.  In  adytis 
UaLent  idolum  Osiridis  sepultum  :  hoc 
annuis  luctibus  plangunt,  radunt  capita, 
ut  miserandum  casum  regis  sui  turpi- 
tndine  dehouestati  defleant  capitis,  tun- 
flunt  pectus ,  lacerant  lacertos,  veterum 
Tulnerum  resecant  cicatrices ,  ut  annuis 
Inctibus  in  animis  eorum  funestae  ac 
miserandae  necis  exitium  renascatur. 
Et  cum  haec  certis  diebus  fecerint ,  tunc 
ilngunt  se  lacerati  corporis  reliquias 
reperire,  et  cum  invenerint ,  quasi  sopi- 
tis  luclibus ,  gaudent. 

0  misera  et  caduca  mortalitas,  ut  re- 
gibus  tuis  per  annos  singulos  funestas 
mittas  inferias,  neglecto  Deo  summo  , 
qui  omnia  divini  artificii  modcratione 
composuit,  et  spem  tuam  perdis  et  vi- 
tam !  Nec  ostensi  tibi  luminis  splendore 
corrigeris,  nec  recuperatae  libertatis 
quocris  insignia,  nec  spem  reddilae  tibi 
salutis agnoscis,  nec ex poenitentia praj- 
tcritorum  criminum  indulgentiam  pos- 
iulas.  Frustra  tibi  hanc  aquam,  quam 
colis,  pulas  aliquando  prodesse.  Alia 
cst  aqua,  qua  renovati  homines  renas- 
cuntur.  Ilanc  aquam,  quam  colis  per 
aunos  singulos,  vis  alia  decoctis  vena- 
nim  mealibus  siccat ,  aut  certe  funestus 
registui  sanguiscommaculat.  Illa,  quam 
despicis,  ignita  venerandi  spiritus  ma- 
jestate  decoratur  :  ut  ex  ipsa  per  vete- 
res  conscientiae  cicatrices  credentibus 
hominibus  salutarissanitas  irrigetur. 

Scd  in  his  funeribus  et  Iuctil)us,  quae 
Teresunt  funera,  quae  factu  sunt,  quo- 
rum  extant  hodie  quoque  reliquiac 
(  nam  et  sepulchrum  Osiridis  hodie  in 
^gypto  est,  et  cremati  corporis  reli- 
quiae  ccmuntur)  defensoros  eorum  vo- 
luntadderephysicamrationem.  Frugum 
semina  Osirim  dicentes  esse ,  Isin  tcr- 
ram,  Typhonem  calorem  :  et  quia  ma- 
turatae  fruges  calorc ,  ad  vitara  horainis 


colliguntur,  et  a  tcrroe  consortio  scpa- 
rantur,  etrursusappropinquante  hyemo 
seminantur,  hanc  volunt  esse  mortem 
Osiridis  cum  fruc,:3  redduntur;  inven- 
tionem  vero^  cum  fruges  genitali  terra 
fomento  conceptae,  nova  rursus  coepe- 
rint  procreatione  generari. 

Pone  hanc  veram  esse  sacrorum  isto- 
rum  rationem ,  pone  propter  fruges  vota 
reddinuminibus,  quidaddis  incestum, 
quid  adulterium,  quid  miserandae  ani- 
madversionis  exitium  ?  Quid  errantibus 
bominibus  et  simpliciter  peccare  cu- 
pientibus  de  sacristuis  malummonstras 
exemplum?  physica  ratio,  quam  dicis, 
alio  genere  celetur.  Quid  autem  caelari 
oportuit,  quodoranibusnotum  est?Cur 
plangilis  fr^ges  terrae,  et  crescentia 
lugetis  semina?  Ad  sustentationem  ge- 
neris  humani  haec  omnia  divina  summi 
Dei  liberalitate  donata  sunt.  Agendae 
sunt  summo  Deo  gratioe  propter  hoc , 
ncc  est  summi  Doi  lugenda  largitio. 
Deflete  potius  quod  erratis,  et  quod 
erroremvestrumrestauratissemperluc- 
tibusplangite.  Nolite  annuissacrisquac- 
rere  funus  alicnum;  vestris  potius  fu- 
neribus  parate  solatia  per  annos  singu- 
los.  0  miser  homo ,  invenisse  te  nescio 
quid  gaudes,  cum  animam  tuam  exis- 
tis  sacris  per  annos  singulos  pcrdas ! 
Nihil  illic  invenis  nisi  simulacrura, 
quod  ipse  posuisti,  nisi  quod  iterum 
aut  quaeras  aut  lugtas.  Quaere  potiua 
spem  salutis,  quacre  exordium  lucis, 
quaere  quod  tc  summo  Deo  aut  com- 
mendet  aut  reddat.  Et  cum  verani  viam 
salulis  inveneris ,  gaudc ,  et  tunc  erecta 
sermonis  libertate  proclama ,  rjpvixa/xtv, 
a-jyyjy.\^(ji[i.vi  (1),  cuni  ab  his  calamitati- 
bus  post  poDnitentiara  tuam  sumrai  Dei 
fueris  indulgcntia  liberatus. 


CATUT  n. 

De  Terra,  et  magna  Matre  deoram. 

Phryges,  qui  Pessinuntem  incolunt, 
circa  Galli  fluminisripas  tcrrae  caotero- 
rum  clementorum  tribuunt  principa- 


(1)  Id  esi ,  reperimus,  (jaudeamus.  Solcmnia 
verbasunt  cxclHmantium  in  MCris  ludii,  in- 
rento  corpore  0aridi& 


DE  ERRORE  PROFAN^AUM  RELlGIONUaT. 


A33 


tnm,  et  Iianc  voliint  omnium  esse  ma- 
Irem.  Deinde  ut  et  ipsi  annuum  sibi 
sacrorum  ordinem  facerent,  mulieris 
divitis  ac  reginae  suse  amorem,  quse 
fastus  amati  adolescentis  (i)  tyrannice 
voluit  ulcisci  .  cum  luctilms  annuis 
consecrarunt.  Et  ut  satis  iralae  mulieri 
faccrent,  aut  ut  poenitenti  solatium 
quaererent,  quem  paulo  ante  sepelie- 
rant,  revixisse  jactarunt,  ot  cum  mu- 
lieris  animus  ex  impatienlianimii  amo- 
ris  arderet,  mortuo  adolescenti  templa 
fecerunt.  Tunc  quod  irata  mulier  pro 
iujuria  spretae  fecerat  formae,  hoc  ordi- 
nantes  a  se  pati  voluere  sacerdotes.  Sic 
annuis  sacris  cum  honore  terrae  ibtius 
funeris  pompa  componitur,  et  cum 
persuadetur  hominibus  quod  colant 
terram ,  miseri  funeris  venerantur  exi- 
tium. 
Hic  quoque,  sacratissimi  Imperatores, 


amatum  vero^hoc  ipsum  volunt  csse, 
quod  ex  frugibus  nascitur;  pcenam  au- 
tem,  quam  sustinuit,  hoc  volunt  esso 
quod  falce  messor  maturis  frugibus 
facit.  Mortem  ipsius  dicunt,  quod  se- 
mina  coUecta  conduntur :  vilam  rursu?, 
quod  jacta  semina  annuis  vicibus  re- 
conduntur. 

Velim  nunc  mihi  inquirenti  respon- 
deant,  cur  hanc  siraplicitatem  seminuci 
ac  frugum  cum  facinore,  cummorte, 
cum  fastu,  cum  poena,  cum  amor© 
junxerint?  Itane  non  erat  aliud,  quod 
diccretur?Itane  nonerat,  quod  in  agen- 
clis  Deo  sumnio  pro  fruj:;ibus  gratiis  fa- 
cfrot  raisera  mortalitas?  Ut  gratias  pro 
renatis  frugibus  agas,  ululas ;  ut  gaudeas, 
plangis.  Nec  te ,  cum  veram  rationcni 
videris ,  hoc  aliquando  fecisse  poenituit ; 
sed  hoc  agis,  ut  annuis  luctibus  occu- 
patus  vitam    scmper  fugias  .   moi  toiii 


ut  error  iste  caeletur,  etiam  ha3C  sacra  j  requiras.  Dicanlmihi,quidhoc  frugibus 
physica  volunt  esse    ratione   corapo-  ' • — • 


sita  (2).  Amare  terram  volunt  fruges. 


(4)  De  Atydis  fabula,  vide  Arnobium,  lib.  S, 
p.  399  et  seq.,  edit.  Vesonlion.,  1836. 

(2)  Extitit  nostro  saeculo  implacatissimus 
vhrislianae  religionis  adversarius  Dcpcis ,  qui 
in  suo  opere  de  VOrigine  de  tous  les  cultes,  divina 
mysteria  ad  astronomiam  et  sidereas  rationes 
leferret,  quin  et  Christi  ipsius  sacrosanctam 
personam  nihil  ahud  quam  Solem  esse  con- 
lenderet.  Is  etiam  Ecdesise  Palres,  impri- 
misque  Firmicum  noslrum  ,  mendacii  et 
ignoranti<e  insimulavit,  quasi ,  cum  ethnicas 


"  Au  moins  d';;pres  ce  que  nous  dit  Firini<  u», 
>•  il  est  clair  que  la  Iradition  s'etoit  conservtK» 
..  chez  les  paiens,  que  toutes  ces  aventure» 
»  tragiques  et  incroyables  n'etoient  que  de» 
"  fictions  mysliques  sur  le  soleil.  • 

Verum  ipse  Firmicus,  quod  tacuit  acer  et 
calumniator  crilicus,  nequaquam  h«c  paga- 
norum  argunicnta  sine  responso  praetermisit. 
Htrc  sacra  '  ait  cap.  1 ,  2  et  seq.) ,  physica  voluut 

esse  ratione  composita Pone  hanc  vera^n  esse  sa- 

croMim  istorum  rationem....,  quid  addis  incestum  , 
quid  adulterium ,  quid  miserandcg  animadversio~ 
nis  exitium. . ..?  Cur  hanc  simpliciiatem. , . .  cusn 
facinort,  cum  niorte  ,  cum  fastu  ,  cum  poena,  cutn 


fabulas  toto  ingenii  vigore  dclurbarent,  phy- 

sicas  rationesquse  sub  illarum  imagineadum-  i  amoye  junxerunt  ?  Jtane  non  erat  aliud  quod  dicc 
brari  putabanlur  aut  ignorassenl,  aul  dissi-  retur  ?  Itanenon  erai,  quod  inagendis  Deo  summo 
mulassent.  «  Julius  Firmicus,  inquit,  qui\  gratiis  faceretmisera  morialitas^etc.VndeyiieTQ 
»  nous  rapporte  la  legende  creloise  sur  la  vie  1  est  Firmicum  isla  initialorum  commenta  am- 
et  la  mort  de  Bacchus,  rt  qui  s'obsline  a  en  j  pliori  responso  digna  non  judicasse,  quippo 


»  faire  un  homme,  comme  il  en  faisoit  un  de 

-  Christ ,  convient  cependant  que  les  paiens 
»  expliquoient  ces  fictions  par  la  nature ,  et 

■  qu'ils  regardoient  ces  recits  comme  aulant 
»  de  fahles  solaires.  II  est  vrai  aussi  qu'il  se 

•  refusc  atoutes  ces  raisons,  comme  beaucoup 

•  de  gens  se  refuseront  a  nos  explications,  soit 
»  par  ignorance  ,  soit  par  envie  de  caloinnier 
»  ce  qu'ils  n'entendent  pas,  comme  en  ont  use 

■  tous  les  Peres  de  PEglise  dans  la  crilique 

•  qu'ils  ont  faite  du  paganisme.  Firmicus 
»  prend  meme  la  defense  du  soleil,  qui  lui 

•  paroit  outrage  par  ces  ficlions,  et  lui  piele 

-  un  disrours  ( cap.  6 )  dans  lequel  le  dieu  du 
»  Jour  se  plaint  de  ce  qiic  ;'on  cherche  a  le 
»  deshonorer  par  des   fables  impertinenles  , 

•  tantot  en  le  submergeant  dans  le  Nil,  sous 

•  les  noms  d'Osiris  et  d'Horu?;  tantot  en  le 
a  muUipliant  sous  ceux  d'Alys  et  d'A'lonis 


quae  olim  prorsus  ignorata,  nunc  labentibus 
annis  et  Deorum  fide  jam  imminuta,  in  ido- 
lorum  cultum  recenlius  invecta  fuissent  ; 
salisijue  fore  existimasse,  si  de  omnibus  aliis 
ritJLus,  qupis  eadem  argumenta  non  daban- 
tur,  interrogarct ,  curetiam  ipsi  ad  naturaro 
cceli  et  terrae  non  referrentur.  Unum  adde- 
mus,  quod  mos  scilicet  isle  impurissimas  cae- 
rimonias  ad  pliysica  phaenomena  referendi 
iriiprimis  apud  initialos,licet  antiquior,  terlio 
tHiUum  velquartoaeraenostraesaeculomaxime 
invaluerit ,  cum,  diffluenlibiis  jamjam  undi- 
que  veteribus  superslitionibus ,  et  propriii 
infamia  ac  siiurcilie  tabesccnlibus,  aliqui  c.x 
Neoplatonicorum  farr.tgine,  ut  Celsus,  Por- 
1  hyrius,  Janihlicus,  Julianus  Apostata,  stul- 
ti-simos  eostlemque  turpissinios  cullus  quo— 
dam  philosophiee  fuco  obtegere  niterentur. 
{Edit.  G«uthier. ) 

37 


lioU  JULII  FI^Mi 

profuit,  ut  fletussuos  annuis  ululatibus 
scraiuent  in  tristitia,  iiiterfecti  funeris 
calauiitatibus  ingemiscant ,  quod  dicant 
physica  ratione  compositum,  lugetis  ct 
plangitis,  et  luctus  vestros  alia  ratione 
caelatis.  >'ovit  agricola,  quando  terram 
aratrodiraoveat,  quandosulcisfrumenta 
committat.  IVovit ,  quando  maturas  so- 
lis  ardoribus  coUigat  segetes.  Novit, 
«juando  tostas  terat  fruges.  Haec  est 
pbysica  ratio  ,  haec  sunt  vera  sacrificia , 
«jua;  ab  sanae  mentis  hominibus  annuo 
labore  complcntur.  Hanc  simplicitatem 
«livinitas  quaerit,  ut  homines  in  coliigen- 
dis  fructibus  ordinatis  teraporum  legi- 
l)us  serviant.  Cur  huic  ordini  miserae 
mortis  figmenta  quacsita  sunt?  Cur  ca^la- 
tur  lachrymis,  quod  caelari  non  debuit? 
Uude  confiteantur  necesse  est,  baec 
sacra  non  in  honorem  frugum ,  sed  in 
lionorem  esse  composita  mortis  alieuffi. 
INam  quod  terram  raatrem  esse  omnium 
(loorum  dicuut,  qui  haic  clementu  tri- 
buuut  primas  partes,  vere  deorura  suo- 
!  ura  mater  est ,  nec  abnuimus  aut  recu- 
Aamus.  Quia  ab  bac  colleclos  deos  suos, 
aut  iapideos  faciuntsemperaut  ligneos. 
Terram  omnem  circumfluunt  maria ,  et 
rursus  inclusa  Oceani  ambientis  circulo 
stringitur.  Cceli  etiam  rotunda  sublirai- 
tate  operitur,  perflatur  ventis,  asper- 
gitur  pluviis  .  et  timorem  suum  assidui 
iiiutus  tremoribus  coufitetur.  Quid  vos 
iiianeat,  qui  haec  colitis  cousiderate, 
cAim  dii  vestri  infirmitatem  suam  vobis 
»iuotidianis  professiouibus  prodant. 

CAPUT  III. 

De  Aere,  Junone  et  Venere. 

AssYRii  et  pars  Afrorum  aerera  duca- 
tum  haberc  eleraentorum  volunt,  et 
hunc  imagiuata  figuratione  venerantur. 
INain  hunc  eumdera  ,  nomine  Junonis 
Ycl  Veneris  virginis,  si  tamen  Veneri 
]tlacuit  alifjuando  virginitas,  consecra- 
runt.  Juuonem  sane,  et  ne  huic  deesset 
jnccsstus,  Jovis  volunt  ex  sorore  conju- 
gem  factam.  Efroerainarunt  sane  hoc 
cleraentura  (1) ,  nescio  qua  veneratione 


(1)  C'c.  4,  de  -Vai.  Ueor.  Aer  autcm  inlerjcc- 


CI  MATERNI 

commoti.  Nain  qula  aer  interjectus  cst 
i)iterraare  etcoelum,  efl"oeminatis  eum 
sacerdolum  vocibus  prosequunturV  Dic 
mibi  hoccine  est,  quod  in  viro  foF;mlnara 
quaerunt,  cui  aliter  servire  sacerdotum 
suorum  chorum  non  potest,  nisi  eff^cB- 
minent  vultum  ,  cutera  poliaiit,  et  vi- 
rilem  sexura  ornatu  muliebri  dedeco- 
rent, 

Vidcre  est  in  ipsis  templis  cum  pu- 
blico  gemitu  miseranJa  ludibria,  viros 
muliebria  pati,  et  hanc  inipuri  et  im- 
pudici  corporis  labeiu,  gloriosa  osteu- 
talione  detcgere.  Publicant  facinora 
sua  ,  et  contaminati  corporis  vitiuin  cum 
maxima  delectationis  macula  confiteiv- 
tur.  Exornant  muliebriter  nutritos  cri- 
nes,  et  delicatis  amicti  vestibus  vix  ca- 
put  lassa  cervicc  sustentant.  Deindc, 
cura  sic  se  alienos  a  viris fecerint,  adinv- 
pleti  tibiaruin  cantu,  vocant  Deam 
suara ,  ut  nefario  repleti  spiritu  vanis 
horainibus,  quasi  futura  pra?dicant. 
Quod  hoc  monstrum  est,  quodve  prodi- 
yium  ? Negant  se  viros  esse,  et  sunt ;  mu- 
lieres  se  volunt  credi,  sed  ali^d  qualis- 
cumque  qualitas  corporis  confitetur. 
Considerandum  est  etiam,  quale  sit 
nuinen ,  quod  sic  impuri  corporis  ddec- 
tatur  hospitio,  quod  impudicis  adhaeret 
membris,  quod  polluta  corporis  conta- 
minatione  placatur. 

Erubescite ,  o  miseri,  supinitatem; 
aliter  vos  Deus  fecit.  Cum  cohorsvestra 
ad  tribunal  judicantis  Dei  accesserit, 
nihil  vobiscura  afl^eretis ,  quod  Deus , 
quivosfecit,  agnoscat.  Abjicite  hunc 
tantae  calamitatis  errorem,  et  studia 
profanae  mentis  aliquando  deserite.  No- 
lite  corpus,  quod  Deus  fecit,  scclerata 
diaboli  lege  damnare ;  calamitatibus 
vestris,  dum  adhuc  teny)U3  patitur, 
subvenite.  Misericordia  Dei  dives  est , 
libenter  ignoscit.  Relictis  nonaginta 
uovem  ovibus,  amissam  quaerit  unam. 
Et  reverso  pater  prodigo  filio  vestem 
reddit,  et  parat  ca?nam.  Nulla  vos  des- 
perare  faciat  criminum  multitudo :  Deus 


tonsecralur  :  quae  esl  soror  et  conjunx  Jovis, 
quod  el  similitudo  cst*;elheris,  et  cum  eo 
surTinia  conjunctio.  Effoeminarunt  aulemeum 
Junoniquc  Iribueruut ,   quod  niiiil   est   co 


DE  ERRORE  PROFANARUM  RELIGIONUM. 


summus  per  filiura  suum  Jesum  Chris- 
tum  Dominum  nostrum  volentes  liberat, 
et  poenitentibus  libenter  ignoscit,  nec 
multa  exigit  ut  ignoscat.  Fide  tantum 
et  pocnitentia  potestis  redimere  ,  quic- 
quid  sceleratis  diaboii  persuasionibus 
{>erdidistis. 

CArUT  IV 

Do  Iflne.  Ex  indivisione  animae  trahitur  de 
ipslus  imiHortalitate  argumentum. 

Pers^  et  Magi  omnes,  qui  Persiae  re- 
gionis  incolunt  fines ,  ignem  praeferunt , 
et  omnibus  elementis  putant  debere 
praeponi.  Hi  itaque  Jovem  in  duas  divi- 
dunt  potestates ,  naturam  ejus  ad  utrius- 
que  sexus  transferentes,  et  viri  et  foe- 
minse  simulacra  ignis  substantiam ,  de- 
putantes ,  et  mulierem  quidem  triformi 
vultu  constituunt,  monstrosis  eam  ser- 
pentibus  illigantes.  Quod  ideo  faciunt, 
jie  ab  autore  suo  diabolo  aliqua  ratione 
dissentiant :  sed  ut  dea  sua  serpentibus 
polluta,  maculosis  diaboli  insiguibus 
adornetur.  Virum  vero  abactorem  boum 
colentes ,  sacra  ejus  ad  ignistransferunt 
potestatem.  Sicut  Propheta  ejus  nobis 
tradidit ,  dicens : 

SIvxy]Tao  .^otq  fJMarom,,,., 

Ku]da  (3oox).o'7ri-/)5  <jvva£t(5£T£  TraTpog  ayauowd) 

H,unc  Mitbram  dicunt.  Sacra  vero 
ejus  in  speluncis  abditis  tradunt,  ut 
semper  obscuro  tenebrarum  squalore 
demersi,  gratiam  splendidi  ac  sereni 
luminis  non  videant.  0  coeca  numinis 
consecratio!  0  nefariaj  legis  fugienda 
commenta!  Deum  esse  credis,  cujus  de 
sceleribus  confiteris.  Vos  itaque,  qui 
dicitis  in  bis  templis  rite  sacrificari  noa 
magorum  ritu  Persico ,  cur  baec  Persa- 
rum  sacra  laudatis?  Scio  hoc  Romano 
nomine  dignum  putatis,  ac  Persarum 
sacris.  AtPersarum  legibus  sequatur.... 

ut  armata  clypeo,  lorica,  gla- 

dio  et  hasta  consecratur 

....Tertia  etlam  pars  est,  qua  in  aspe- 
ris  secretisque  sylvarum  agrestiumque 
ferarum  sortita  imperium.  Ultima  pars 
tripartitae  istius  divisionis  asstimat  libi- 


(1)  lloc  est  :  Mugierunt  hows  socr»,...;  Sohmne 
fesi«»i  coaeinite  patris  axtgusti. 


dinum  vias,  quae  prava  desideria ,  ijuae- 
que  praeposterae  cupiditatis  monstraut 
illecebras.  Ideo  unara  partem  capiti  as- 
signant,  ut  homiiiis  iram  quodamraodo 
denotare  videatur.  Aliam  in  corde  sta- 
tuunt ,  ut  diversarum  cogitationum  va- 
rietatem  ,  quas  multiplici  intentiouo 
concipimus ,  in  modum  sylvarum  tenere 
videatur.  Tertia  pars  constituitur  iii 
jecore ,  unde  libido  nascitur  et  voluptas. 
Illic  enim  genitalium  seminum  collecta 
foecunditas  naturalibus  stimulis  debi- 
derium  cupiditatis  exagitat. 

Quid  ergo  perficit  ista  divisio ,  dili- 
genter  aspicite ,  ut cernatis,  quam  facile 
comraentum  ratio  veritatis  impugnet. 
Si  dividitur  anima,  et  substantia  ejus 
diverso  efficaciae  genere  separatur,  dis- 
soluto  ordine  suo,  incipit  esse  quod 
fuerat.  Aliudenim  mensest,  aliudira, 
aliud  libido.  Aniraam  ergo  separatio 
ista  dissolvit,  et  patitur  maximara  ex 
ista  partitione  jacturara ,  nec  integrara 
sui  speciem  res  ista  custodit ,  quae  per 
tres  contrarias  separatira  dividitur,  et 
( ut  verura  dicam  )  fit  ex  ipsa  divisione 
mortalis.  Etenim  quod  potest  dividi, 
corpus  est.  Quod  autem  corpus  est,  ne- 
cesse  est  esse  mortale.  Ergo  si  anima 
dividitur,  corpus  est.  Si  corpus  est, 
uecesse  est  sit  res  mortalis.  Egregia 
erroris  istius,  ac  praeclara  comitautia. 
Maximum  nobis  bcneficium  ex  ista 
consequentia  coufertur.  Commentisista- 
rum  absurditatum  animas  volunt  esse 
mortales. 

Sic  sunt,  sacratissimi  Imperatores, 
elementa  a  perditis  hominibus  conse- 
crata.  Sed  adhuc  supersunt  aliae  super- 
stitiones,  quarum  secreta  pandenda 
sunt  Liberi  et  Liberae,  quae  omnia  sacris 
sensibus  vestris  specialiter  inlimanda 
sunt ,  ut  et  in  istis  profanis  religionibus 
sciatis  niortes  esse  hominum  conse- 
cratas.  

CAPUT  V. 

De  Libero ,  Jovis  filio ;  itemque  de  alio  Libcro 
Tliebarum  tyranno. 

LiBER  itaque  Jovis  fuit  Clius  regis 

scilicet  Cretici.  Hic  cum  fuisset  adultera 

i  mutre  progenitus  ,   uutriebatur  apud 

28. 


436  JULII  FIRMI 

I>.T!rem  stuiliosius ,  quam  (lcccl)at.  Uxor 
Jovis,  cui  Junoni  fuit  nomcn,  nover- 
calis  animi  furore  commola  ,  ad  necera 
i;ifantis  oranifariam  parabat  insidias. 
rroficiscens  peregre  pater  ,  quia  indig- 
iialioues  tacitas  sciebat  uxoris,  ne  quid 
.:!»  irata  muliere  dolo  Ceret,  idoneis 
(  sicut  tibi  videbatur  )  custodibus  tute- 
iam  credit  filii.  Tunc  Juno  opportunum 
iiisidianim  nacta  tempus,  et  ex  hoc 
lortius  inflammata,  quia  proficiscens 
I>alcr,  et  solium  rcgni  puero  tradiderat 
'.'t  sceptrum  ,  custodes  primum  rcgali- 
bus  praemiis,  muncribusque  corrupit, 
•leinde  satcliites  suos,  qui  Titanes  vo- 
cabantur.  in  interioribus  rcgia  locat 
partibus,  et  crepundiis  ac  speculo  affa- 
l)re  facto  aniraos  ita  pueriles  illexit ,  ut 
desertis  regiis  sediljus  ad  insidiarum 
!ocum  puerilis  animi  desiderio  ducere- 
^ur.  IUic  interccptus  trucidatur.  Et  ut 
lullumpossetnecis  inveniri  vestirjium , 
Mnrticulatim  merabra  conscissa  satol- 
iitum  sibi  dividit  turba.  Tunc  ,  ut  huic 
iacinori  aliud  facinus  adderetur,  quia 
veheraenter  tyranni  crudelitas  tiraeba- 
lur,  decocta  variis  generibus  pueri 
:ncmbra  consumunt,  ut  humani  cada- 
veris,  inauditis  usque  in  iilum  diem 
«'pulis  vcscerentur.  Cor  visum  sibi  so- 
jor  servat,  cui  Minerva  fuit  nomen. 
<:uia  et  ipsa  sceleris  fuit  particeps,  el 
ut  raanifestura  esset  delationis  indi- 
i  ium,  etut  liabcretunde  furentispatris 
iinpetum  niiligarct. 

Ilcverso  Jovi  filia  ordinem  facinoris 
ciponit.  Tunc  palcr  funcsta  calamitatc 
<  ladis,  ct  accrlia  iuctus  atrocitate  com- 
inotus,  Titaues  quidem  vario  genere 
.^uppliciorum  excruciatos  necat.  -Ncc 
prretermissum  cst  in  uUionc  filii,au 
torracntum  aiiquod  aut  poena,  sed  pf-f 
omnia  poeiiai am  gencra  bacchatus ,  ne  - 
rcm  qualitercumque  lilii  vindicavit. 
iifrectu  quidera  patris,  sed  tyrannica 
potestate.  Tunc  quia  diutius  pater  fcrrc 
iugcntis  animi  torraenta  non  poterat, 
ot  quia  dolor  e\  orbitate  venicns  nullis 
«olatiis  mitigabatur,  imagincm  ejus  ex 
pypso,  plastico  opere  pcrfecit,  et  cor, 
ex  quo  facinus  fuerat ,  sorore  deferentc  , 
tlotectum ,  in  ea  parte  plastae  collocant . 
/jiia  pectoris  fuerant  lincaraenta  for- 


CI  MATERNI 

mata.  Post  haec  pro  fumulo  cxtruit  tein- 
plum,  et  pa;dagogum  pueri  constiluit 
sacerdotera.  Huic  Silenus  fuit  nomcQ. 

Cretenses,  ut  furentis  tyranni  saevi- 
tiam  raitigarent,  festos  funeris  dic3 
statuunt,  et  annuura  sacruratrieterica 
consccratione  cumponuntj  orania  pcr 
ordincra  facientcs,  quae  puer  raoriena 
aut  fecit ,  aut  passus  csl.  Vivura  laniant 
dentibus  taurum,  crudeles  epulas  an- 
nuis  comraeraorationibusexcitantes,  ck 
per  secreta  sylvarum  clamoribus  disso- 
nis  cjulantcs  fingunt  animi  furentis  in- 
saniam,ut  illudfacinusnonperfraudem 
factura ,  sed  per  insaniara  crederetur  : 
praefertur  cista,  in  qua  cor  soror  laten- 
ter  absconderat,  tibiarum  cantu,  et 
cymbalcruratinnitu,  crepundia,  quibus 
puer  deceptus  fucrat,  racnliuntur.  Sic 
in  bonorem  tyranni  a  serviente  plebe 
Deus  factus  cst,  qui  habere  non  potuit 
scpulturam. 

Fuit  etiam  allus  Liber  apud  Thebas 
tyrannus,  magicae  artis  potestate  conspi- 
cuus.  Ilic  cum  muliebres  animos  ve- 
nenis  quibusdara  ct  carminibus  occu- 
passet,  pro  arbitrio  suo  crudelia  faci- 
nora  furenlibus  imperabat ,  ut  mente 
captas  nobilcs  fneminas,et  libidinum 
ministras  haberet  ct  scclerum.  Qui  qua- 
lia  fccerit  scelera,vcl  quantum  matri 
contra  Clium  ,  vel  sororibus  contra  fra- 
Ircra  iraperaverit  facinus,  in  sceni.'^ 
quotidie  a  tragici  carrainis  autoribus 
Iraditur,  ut  scelcrati  tyranni  facinorosa 
crudelitasinaniraisaudicnliumfunestis 
sempcr  relalionibus  renascatur.  Ilunc 
Lycurgus,  sobria  virorum  conjurationc 
protectus,  rcgno  cxuit,  pellit  patiia. 
>'eque  cnim  cfTiT^minatus  ille  consen- 
sum  virorum  potuit  diulius  sustinere. 
Efffleminatum  enira  fuisse,et  amatorum 
servisse  libidinibus,  Graecorum  gym- 
nasiis  decantatur.  >ec  fuga  ejus  Lycur- 
3'us  tantum  est  cxilioque  conlentus, 
sed  timcns  nc  fugiens  et  ab  aliis  re- 
coplus,  ludibriosa  scelerum  suoriim 
eliam  in  alia  rcgionc  conderet  semina, 
succinctus  fcrro,  patriae  dedecus  mi- 
naci  persequitur  cdicto. 

Tunc  Liljcr  projectis  infulis,  qnas 
pampineis  coronarum  circulis  illigabat, 
cum  semiviro  comitatu  fugiens  (M)li 


DE  ERRORE  PIlOFANARUM  RELIGIONUM. 


/»57 


cnjm  eum  sequuli  |sunt  stuproruiu  et 
flagitiorum  ct  libidinum  socii )  pcr  om- 
nes  oras  vicini  maris  cum  sumnia  tre- 
pidationc  desperationis  erri»vit.  liiic 
inter  ebrias  puellas,  et  vinolcntos  se- 
nes,  cum  adbuc  eum  scelcrum  pompa 
prseccdcret,  et  alter  nigro  amictu  teter, 
aller  ostenso  angue  terribilis,  alter 
cruentus  orc,dura  viva  pecoris  mcmbra 
discerpit,  aLycurgo  comprebensuspcr 
proximam  rupem,qua3  immensuni  praj- 
cipitium  saxis  inviis  feccrat ,  in  marc 
praecipitatur,  ut  lacerum  corpus  mari- 
nis  diu  jactatum  fluctibus,  crrantium 
populorum  animos  ad  sanitatis  ;ic  so- 
brietatis  ordincm  severa  animadver- 
«ione  rcvocarct.  Hunc  fincm  Libcri  Ho- 
merus ,  ut  fugam  et  trepidationem  dc- 
tcgeret,  et  ut  osteuderct  mortem,  ait : 

Ai(uvv(j<ro5  St  «poSyiQst? 

A'i<j£9    ctVoq  xaxa  xv^a.  0«ti5  S  vTrtOt^axo 

XoX-TTO 

Ast^tora,  xparEpog  yap  t^t  Tpo^o;   av(5pb5 
OfAoxVa  (I), 

Imitatur  te,  Lycurge,  et  sobriura 
tuum  inslitutum  sequitur,  ncc  a  saluta- 
ribus  tuis  legibus  exorbital  etiam  con- 
sul  noster  Postbumius.  Nara  sicut  in 
libris  Annalibus  invenimus ,  baccbana- 
liorum  scclcra ,  Ebutio  quodam  ado- 
lesccnte  dcfcrente,  detecta  sunt.  Erant 
;idbuc  in  urbe  Koma  integri  mores, 
uec  quisquam  peregrinas  supcrstitiones 
dissolulis  moribus  appetebat :  tunc  ncc 
Senatus  Consuli  uec  leges  Reipublica; 
uec  Consul  lcgibus  defuit :  sed  investi- 
gatis  omnibus,qui  hujus  sacri  scelerata 
commenta  tradebant,  contra  omnes  ser- 
vos,  imo  Romanos  quajstionis  examine 
capitalis  pocna  de  Senatus  sententia 
decreta  est.  Nec  tamdiu  vindices  gladii 
Consulis  conquierunt,quamdiu  hoc  ma- 
luni  fuisset  radicitus  auiputatum.  0 
digna  Romano  noinine  animadvcrsio  ! 
0  priscoi  virtutis  laudanda  constuntia  . 
neccivibus  suis  Consul  parccrc  voluit, 
cum  ob  purgandam  patriam  peregrina 
vitia  corriguntur! 


CAPUT  YI. 


(1)  Iil  est :  Dionysius  auleiii  exlerrilus  nier- 
gilur  niaris  sub  fluctus;  queni  Tlielis  excepit 
111  sinu  pavefacluiu  :  in^ens  eiiim  euiu  pavor 
UubL^l ,  vlti  cxpiobraliuae. 


De  Cerere,  ejusque  filiae  Proserpinae  raptu. 
Elhnicorum  luendacia  suL  Solis  personu  ar- 
guuntur. 

Sequitur  hanc  sacri  contagionera, 
ct  imitatur  ordincm  funcris,  aCercre 
Hcnnensi  muliere ,  mors  filiae  conse- 
crala.  Nam  quicquid  in  Creta  patcr  ob 
filiura  fecerat,  hoc  tolum  Ceres  apucl 
Hennara  ,  amissa  lilia ,  impatientia  nia- 
terni  doloris  instituit,  quod  quatonus 
factum  sit  ,  brevi  sermone  pcrstrin- 
gara. 

Unicam  Cereris  filiam,  quam  Graiti 
nep<j£cpovY;v ,  nostri  immutato  scruione 
Proserpinam  dicunt,  ad  conjugale  cun- 
sortium  plures  petcbant.  Matcr  sollicilu 
dc  singulorum  nicrilis  judicabat.  Et  cuiu 
adhuc  omnibusmatris  seutentiavidcsc- 
tur  incerta,  dives  rusticus,  cui  proptcr 
divitias  n).ov-wv  fuit  nomen,  temerariu 
cupiditatis  ardore,  cum  morara  dila- 
tionis  ferre  non  posset,  et  cura  de  prx'- 
posteri  amoris  conquereretur  incendii^, 
prope  Pcrcum  inventam  virginera  ra- 
pit.  Percus  autem  lacus,  in  Hennai  ci- 
vitatis  finibus  satis  amoenus,  et  gratus, 
cujus  amoenitas  ex  florum  varietatibus 
nascitur.  Nara  per  omnera  annum  vicis- 
sim  sibi  succedentibus  floribus  corona- 
tur.  Illic  invenies  quicquid  hiacyntbi 
turget  in  caulcm ,  illic  comara  narcissi, 
vel  quod  auream  rosam  desuper  pin- 
git :  illic  albae  hederae  per  terram  mol- 
liter  serpunt,  et  cum  purpureis  violis 
suaviter  rubcns  araaracus  invenilur  : 
ncc  coronam  istam  albam  deserunt  lilia. 
Prorsus  aptus  locus,  qui  gratia  sua, 
puellares  animos  et  invitaret  paritcr, 
et  teneret. 

In  hoc  loco,  cum  a  Plutone  virgo 
prope  vesperara  fuissct  inventa ,  vi 
rapitur,  et  superimposita  vehiculo, 
scissis  vestibus,  laccratis  crinibus  du- 
citur.Nec  rcscrvati  ungucs  contria  ama- 
torem  rusticum  aliquid  protuerunt,  ncc 
clamoratque  ululatus  adjuvit,  nec  cse- 
terarum  strepitus  pueliarum.Tunc  una 
celeri  cursu,  cum  dc  civitate  nemo 
succurreret,  facta  ex  ipso  tiuioic  velo- 
cior,  matri  raptum  virginis  nuuciat. 
Contra  raptorem  indiguula  materj  ar- 


ItoQ 


JULII  FIRMICI  MATERNI 


matam  manum  tlucit.  Nec  Plutonem 
mulieris  fefellit  adventus ,  sed  ut  re- 
torsit  ad  civitatem  oculos,  et  InQnitos 
cuneos  respexit  venire  cum  matre , 
funestum  coepit  ex  desperatione  consi- 
lium.  Quadrigam,  quae  vehiculum  tra- 
liebat,  per  medium  lacum  dirigit.  Is 
crat  profundis  voraginihus  immersus  , 
illic  cum  amata  submersus  virgiiie, 
miserandae  matri  de  raorte  filise  funes- 
tum  spectaculum  prsebuit.  Hennenses, 
ut  possent  maternis  luctibus  ex  aliqua 
parte  invenire  solatium ,  inferorum  re- 
gem  virginem  rapuisse  finxerunt.  Et 
ut  fldes  figmentum  sequeretur,  prope 
Syracusas  eum  per  alium  locum  cum 
Tirgine  emersisse  jactarunt.  Templum 
sane  et  raptori,  et  virgini  accurate  col- 
latis  sumptibus  faciunt,  et  annua  in 
templo  vota  decernunt. 

Sed  nullo  genere  matris  dolor  rinci- 
tur,  nec  muliehris  impatientiae  tor- 
menta  curantur.  Sed  credens  vere  fiUam 
prope  Syracusas  esse  visam,Triptolenio 
viliico  suo  duce,  nocturnis  itineribus 
ad  Syracusanae  civitatis  littus  cum  lu- 
gubri  veste  ac  sordido  squallore  per- 
venit,  nec  illi  defuit,  qui  credulam  de 
calamitatibus  suis  falleret  matrem. 
Tunc  ait  se  Pandarus  nescio  quis ,  ri- 
disse  non  longe  a  Pachyno  navem  rap- 
torem  ascendisse  cum  virgine.  Persua- 
sum  est  mulieri,  quae  quolibet  genere 
vivere  filiam  cupiehat  audire ;  infinitis 
dolihus  remunerat  civitatem.  Syracu- 
sani  liheralitatc  mulieris  provocati, 
raptum  virgiuis  consecrant,  et  miti- 
gantds  dolorem  matris  pompam  miseri 
funerisexcolunt  honore  templorum. 

Sed  uec  hoc  sufficit  matri,  sed  ascensa 
nave  per  peregrina  littora  filiam  quae- 
rit.  Sic  fluclihus  tempestatihusque  jac- 
tata  ad  Atlicae  urbis  locum  pervenit. 
Illic  liospilio  recepta,  incolis  incogni- 
tum  adhuc  tnticum  dividit.  Locus  ex 
patria  et  cx  adventu  mulieris  nomen 
accepit.  Nain  Eleusis  dictus  est,  quod 
illuc  Ceres,  relicta  Hcnna,  veneral. 
Sicque  tuin  ipsa  dispensatio  quod  attu- 
lerat  frumenta,  tum  quod  colligenda- 
nnn  frugum  tradiderat  disciplinam, 
post  mortein  oh  heneficium,  quod  cx 
frugum  copia  nascchalur,  et  scpulta  in 


60  loco  est ,  paritor  et  consecrata ,  et 
divino  cum  filia  appellata  nominc. 
Amat  eniin  Grsecorum  levitas  eos,  qui 
sibi  aliquid  contulerint,  vel  qui  consi- 
lio,  aut  virtute  se  juverint,  divinis 
appellare  nominibus.  Et  sic  ah  ipsis 
beneficiorum  gratia  repensatur,utdeo5 
dicant,  et  deos  esse  credant ,  qui  sihi 
aliquando  profuerint.  Sic  dc  Lihero 
Nisa  non  dubitat,  nec  de  novisamhigil 
Sparta  sideribus,  cremat  et  consecrat 
Herculem  tristis  OEtas,  et  a  vanis  Cre- 
tensibus  adhuc  mortui  Jovis  tumulus 
adoratur. 

Additur  tamen,  sacratissimi  Impera- 
tores,  ad  hujus  profani  erroris  augmen- 
tum ,  quod  hos  homines,  [id  est,  Li- 
berum  et  Proserpinam,]  majore  quasi 
authoritate  dcfendat.  Nam  Liherum  ad 
Solem  volunt  rcferre  commcnta  Grae- 
corum,  Proserpinam  vero  Liheram  di- 
centes,Lunam  esse  confingunt.  Quod 
quam  absurdura  et  quam  miserum  git, 
ex  ipsa  veritatispossumus  ratione  col- 
ligere.  Quis  vidit  puerum  Solem?  quis 
fefellit?  quis  occidit?  quis  laceravit? 
quis  divisit?quismerabrisejusepulatu3 
cst?  Quis  Lunara  rapuit?  quis  abscon- 
dit?  quis  Plutonis  conjugera  fecit  ? 

Sed  et  errorem  istum  pliysica  nir- 
sum  volunt  protegere  ratione ,  indivi- 
sam  mentem,  et  divisam,  id  est,  tq» 

cxp.£pt<^ov,  xctt  Tov  pepLjpKj^Evov  vovv ,  liac  SC 

putant  posse  ratione  venerari.  Dicito 
mihi,  0  vos  mortalcs,  quid  naturalihua 
rehus  additis  funera?  quid  Dei  disposi- 
tionem  crudelium  mortium  atrocitato 
polluitis?  quid  opus  erat  tam  duro  cru- 
delique  tormento?  quid  sihi  vult  ista 
persuasio,  ut  divinis  rehus  funcstae  ca- 
lamitatis  ordo  socictur?  ut  naturae 
siderum ,  quam  Deus  summus  certis 
legibus  fecit,  raortalis  calamitas  lucti- 
hus  jungeretur?  Cui  rei  prodest  quod 
facitis?  miscetis  tcrrena  coelestihus  , 
caduca  superis,  tenehrosa  lucentibus, 
dolores  ac  luctus  horainum  divinis  ho- 
noribus  consecrantes. 

Si  convocato  omni  genere  huTn^no 
Sol  hahita  concionc  loqueretur,  despc- 
rationem  vestram  hac  forsan  orationc 
percuteret:  «  Quisvos,  caduci  hoinines 
et  pcr  dies  singulos  summo  Dco  vania 


DE  ERRORE  PROFAN 
gciieribus  rebellantes,  ad  hoc  tantum 
facinus  impegit,  ut  profano  nefarise 
cupiditatis  errore  et  mori  me  dicatis 
vestro  arbitrio  et  ■vivere?Atque  utinam 
usitato  more  vel  uno  genere  vesana; 
cogitationis  vestrae  figmenta  procede- 
rent !  Utinam  sine  contumelia  mei,  sce- 
lerataj  cogitationis  vestrae  grassaretur 
improbitas !  Nunc  vosmet  per  prsecipitia 
jactantes,  mihi  quoque  nonparcitis, 
nec  aliquam  habet  vester  sermo  reve- 
rentiam ;  scd  cum  dedecore  meo  in  exi- 
tiumvestrum,  mortemque  properatis. 
Alii  me  apud  ^Egyptum  undis  Nili  et 
rapidis  verticibus  obstinato  mentis 
furore  submergunt.  Alii  amputatis 
virilibus  plangunt.  Alii  creduli  morte 
cajsura,  aut  in  oUa  decoquunt,  aut 
septem  verubus  corporis  mei  raembra 
lacerata  subfigunt.  Qui  paululum  mihi 
placida  fuerit  oratione  blanditus,  qua- 
drijugi  currus  aurigam  me  esse  confin- 
git.  Projicite  aliquando  tanti  furoris 
cxitium  et  salutari  persuasione  con- 
victi ,  veram  salutis  viam  quaerite. 
Inimicus  Dei  est,  qui  ha3C  aut  cogitavit, 
aut  finxit;  nec  facinus  ejus  simplex 
aut  usitata  poena  comitatur ,  qui  sacra 
profanis  persuasionibus  poUuit ,  qui  de 
prseclaro  opere  Dei  tanta  confingit.  Lu- 
gete  mortuos  vestros,  et  ipsi  simiii 
morte  morituri.  Mittite  regibus  vestris,. 
nt  vultis  inferias,  et  orbitates  eorum 
alio  remediorum  genere  mitigate.  Lu- 
gete  Liberum,  lugete  Proserpinam , 
lugete  Attin,  lugetc  Osirin,  sed  sine 
nostrae  contumelia  dignitatis.  Nolo  me 
per  tumulos  eorum  favillasque  ducatis, 
nolo  ut  errori  vestro  noraen  meum  fo- 
menta  suppeditet.  Ad  lucem  diei  a  Deo 
factus  sum,  hoc  mihi  sufficit  solum. 
Quid  me  honesti  muneris  dignitate  pri- 
vatis?  Aliud  me  Deus  fecit,  aliud  esse 
jussit,  et  vos  me  pro  libidine  vestra 
dividitis,  pro  arbiirii  vestri  cupiditate 
laceratis?  Quicquid  sum  simpliciter 
Deo  pareo,  nec  aliud  volo  de  me  intel- 
ligatis  nisi  quod  videtis.  Hoc  Deo  gra- 
tum  cst,hoc  Deus  libenter  amplecti- 
tur,  hoc  horaincs  ad  salutis  viam  ducit, 
si  projectis  crroribus  Dei  gratiara  sim- 
pliciter  ac  fideliter  audiatis.  » 
Haec  quiilcm,  sacratissimi  Imperato- 


ARUM  RELIGIONUIM.  ^oD 

res,  prosopopoeiacome  sermonedi.xisse 
sufficiat.  At  ego  nunc  sacrarum  loctio- 
num  institutione  formatus,  perditos 
bomines  religioso  sermone  convenio. 
Si  dii  sunt  quos  colitis ,  cur  eos  lugetis  ? 
Cur  eos  annuis  luctibus  plangitis?  Si 
lachrymis,  et  luctu  digni  sunt,  cur  eos 
divino  honore  cumulatis?Unum  itaquM 
e  duobus  facite,  aut  nolite  eos  lugerc, 
si  dii  sunt  :  aut,  si  luctu  eos  dignos 
putatis  aclachrymis,  deos  eos  appol- 
lare  nolite,  ne  luctihus  ac  lachrymis 
vestris ,  majestas  divini  norainis  pot- 
iuatur.  Sed  quia  raens  perdita  ,  et  sct'- 
ieratae  cupiditatis  laqueis  implicata , 
iiulla  potest  ratione  revocari;  persc- 
iiuar  caetera,  ut  publicatis  omnibus 
;it(iue  detectisquae  profana  consecravit 
iniprobitas,  misericordia  Deiinnomiiw 
Domini  nostri  Jesu  Christi  lapsos  eri- 
gat,  fugientesad  se  revocet,  dubitantes 
connrmet,  errantes  corrigat,  et  quod 
est  potissimura,  vitam  morientibus 
donet. 

CAPUT  VII. 

De  Adonide ,  Marle ,  Vulcano ,  et  Venere, 

In  plurimis  Orientis  civitatibus,  liceE 
hoc  malum  etiam  ad  nos  transitum  fc- 
cerit,  Adonis  quasi  maritus  plangitur 
Veneris,  et  percussor  ejus  circumstan- 
tibus,  vulnusque  monstratur.Mars  enini 
in  porci  sylvestris  speciem  formamquw 
mutatus,  ut  sibi  primas  partes  in  amore 
Veneris  vindicaret,  incaute  contra  se 
ruentem  percutit  juvenem.  Si  Deus 
erat  Adonis  cur  rivalis  insidias  nescie- 
bat  ?  Si  homo ,  cur  cum  superiore  cep- 
tabat? 

Sed  et  alium  audio  cum  Venere  con- 
jugale  habuisse  consortium.  Vulcanus , 
nisi  fallor,  ab  his  deorum  cultoribm 
maritus  Veneris  esse  perhibetur.  0  va- 
norura  horainura  ridenda  persuasio ! 
inter  duos  maritos  adulter  positus ,  ab 
uno  capitur,  altcrura  vincit!  Sed  vide, 
ut  adulter  Deus  maritum  vinceretquod 
sibi  corpus  elegit,  porcus  esse  roaluit : 
qui ,  si  habebat  corporis  rautandi  po- 
testatera ,  leonis  debuit  potius  speciem 
formamque  suscipere.  Sed  leonem  di- 
cunt,  qui  naturas  animaliura  norunt. 


/.•iO  jfLii  riR:ji 

in  illa  aprcstisanlmi  fcritate  padlcitiae 
scrvare  virlutem.  Merito  igitur  ab  adul- 
tero  leonisspernitur  formaet  libidinosi 
animalis  eligitur.  Ilic  jam  Evangelicse 
traditionis  secreta  tractemus.  Ejecto 
themonio  Dominus  porcorum  gregem 
(loiiat.Nec  immerito,ut  cum  libidinosis 
animalibus  per  dura  pra:cipitia  fluctus- 
quc  jaclatus.  per  morlos  porcorum  ^a- 
rias,  digna  nece  immundus  spiritus 
carperelur. 

Audio    Cinyram    Cyprium  tcmpluni 
nmicsi  meretrici  donasse ,  ci  eiat  Venv-s  ! 
nomen;  initiassc  etiam  Cyprix'  Veniii  , 
plurimos,    ct   vanis    consecrationibus  I 
deputasse;  slatuissc  etiam  ut  quicuiii- j 
que  initiari  vellet ,  secrcto  Vcneris  sibi 
tradito,  assem  in  manum  merccdis  no-  j 
minc  deai  daret.  Quod  secretura  quale 
sit  omnes  taciti  intclligere  dcbcmus,j 
fjuia  boc  ipsum  propter  turpitiidinem  ' 
inanifestius  explicare  non   possumus. 
Bene  amatorCyniras  meretriciis  legibus 
servit,  cousecratae  Veneri  a  sacerdoti- 
Lus  suis  stipem  dari  jussit,  ut  scorto. 


CAPUT  vm. 

Sc  Jore,  ipsiusque  stupris  et  adnlterils. 

Sebazicm  colentes  Jovem  ,  anguem  , 
cuni  iiiiliantur,  per  sinum  ducunt.  Ad- 
liuc  priini  erroris  vitia  grassantur,  ct 
quicquid  hominem  perdidit,  colitur, 
ct  funcsti  anguis  callida  et  malitiosa 
crudclitas  adoralur.  In  sacris  Coryban- 
tum  parricidium  colitur.  ^am  unus 
frater  a  duobus  interemptus  est,  ct  ne 
quod  indiciuin  nerein  fraternai  morlis 
6perirct,  sub  radicibus  Olympi  nionlis 
a  ptifficidis  fratribus  consecratur.  Ilunc 
eumdem  Macodonum  colit  stulta  per- 
i-uasio.  Hic  est  Cabirus,  cui  Tbessalo- 
nicenses  quondam  crueiito,  cruentis 
manibus  supplicabant. 

Consideiandum  itaque  cst,qualesit 
numen,  quod  parricidalis  amentia,  ut 
parricidiuiu  coleret,  inveiiit.  Quaprop- 
ter  qiiicumque  Ikcc  sacra  devota  mente 
veneratur,  cuicumque  placet  supersti- 
tiunis  istius  metuenda  contagio  ,  aut 
malis  suis  solatium  qu2eril,aut  facinura 
corum  tacita  collaudat  cogitatione.  hoc 


ci  mater:>-t 

optans,  hocquaerens,  hoc  utiquc  raag- 
nopere  desiderans,  ut  et  sibi  liceat, 
quod  diis  suis  licuit,  ut  et  se  ad  consor- 
tium  talis  vitcc  juonim  similitudo  per- 
ducat.  Adulterio  delectatur  aliquis:  Jo- 
vem  respicit,  et  inde  cupiditatis  suai 
fomenta  conquirit,  probat,  imitatur, 
et  laudat,  quod  Deus  suus  in  cygno 
fallit,  in  tauro  rapit,  ludit  in  satyro,  ct 
ut  libcralis  in  flagitiis  esse  consuescat, 
quod  inclusam  rCp^iam  virginem  auro 
largiter  fluenle  corriiperit.  Pueroruni 
aliquis  delectatur  ainplexibus  :  Gany- 
medem  in  siim  Jovis  quacrat,  Ilerculeiii 
videat  Hylam  iinpatienti  amore  qua3- 
rentem  ,  Hyacintlii  desiderio  captuni 
Ai)OlIinem  discat.  Ciirysippum  alius, 
alius  Pclopem  videat ,  ut  per  doos  suos 
sibi  licere  dicat,  quicquid  hodic  seve- 
rissime  Romanis  legibas  viudicatiir. 
AduUeriaomnia  eorum  enumerare  dif- 
licile  est.  Quis  Amymonem?  quis  AIo- 
pen?  quis  Menalippen?  quis  Chionem  , 
llippothoenque  corrupit?  Nempe  Deui 
vcster  haec  fecisse  memoratur.  Ille, 
quem  volunt  severis  oraculis  errantium 
hominum  peccata  corrigcre,  St(!iopcn 
amat,  yEthusam  rapit ,  Zcuxippen  stu- 
prat,  qusrit  Prothocn,  et  Arsiiioaj 
adultera  cupiditalc  blanditur.  Sod  ex 
islo  corruptaium  mulicrum  grege  una 
puella  amatorem  Deuin  vitavit  et  vicit. 
Daplincn  eiiim  divinans  Deus  ct  futura 
praidicens,  nec  invenire  j^otuit,  nec 
stuprare.  Muliebria  patitur  aliquis,  et 
efTflcminato  corpori  solalium  quairit? 
Videat  Liberum  amatori  suo  post  mor- 
tein  etiaiii  promissae  libidinis  pra^niia 
imitatioiic  flagitiosi  cuitus  reprajseu- 
santem  (I). 

Si  quis  monstruoso  cupiditatisardorc 
in  paternai  necis  ariuatur  exilium,  a 
Jove  sumat  exemplum.  Qui  fraternum 
desidcrat  sanguinem,  Corybantuin  se- 
qualur  institutum  ;  incestum  deside- 
rantibus  a  Jove  sumantur  exempla. 
Cum  matre  concubuit ;  sororem  duxit 
uxorem;  et  ut  intcgruin  facinus  iraple- 
ret  incesli,  (iliam  quoque  anirao  cor- 
ruptoris  aggressus  <'st.  Inferiorcs  ali- 
quis  aemulo  stridore  persequitur,  et 


(1)  Vidc  Ainob.  lib.  D.  p-  '•08  (^J''-  f'*K"-'-') 


DE  ERRORE  PROFANARUM  RELIGIONUW. 


fi!ii 


adversaiiuni  cupit  crudeli  feritate  tor- 
qucre ,  ab  Apolline  ex  Marsiae  casibus 
crudcliuin  tormentorum  casus  discat. 
Alienum  aliquis  desiderat  et  hoc  cum 
morte  domini  conatur  implere ,  videat 
ut  Hercules  occiso  Gerion  Iberas  abe- 
gerit  boves.  Si  quis  prosmiscua  homi- 
num  ca^de  gaudet,  praeposteras  Martis 
cupiditates  diligenter  inspiciat.  Semina 
pene  omnium  sceierum  a  diis  suis  pec- 
cantium  turba  collegit.  Et  ut  perditus 
animus  impune  facinus  posset  admit- 
tere,  ex  prgecedeutibus  facinorum 
exemplis  majore  se  autoritate  dcfen- 
dit.  Si  stupri  praemia  corruptor  inqui- 
rit,  si  viam  optat  sollicitatioms  ad- 
discere,  in  sinu  corruptae  raulieris 
aurum  videat  Jovis.  Si  publicus  parri- 
cida  commissam  sibi  regni  custodiam 
nefaria  prodere  cupiditale  desiderat, 
respiciat  ad  eos ,  qui  Saturnum  (ilio 
prodiderunt;  quatenus  jus  laedatur  hos- 
pitii,  vel  quatenus  amicitiae  jura  tur- 
bentur,  vel  quatenus  mensae  cunciliatio 
sancta  violetur.  Si  quis  ad  injuriam 
pronus  quaerit  esse,  ordinem  scelerum 
de  Tantali  casibus  discat !  0  facinorosae 
cupiditatis  triste  solatiuin!  0  hominum 
deflenda  persuasio !  0  infelicis  imita- 
tionis  cruenta  meditatio.  Scenam  de 
cceIo  fecistis,  et  errantes  animos  per 
abrupta  praecipitia  creduli  calamitate 
duxistis,cura  hominibus  peccare  cu- 
pientibus  facinorum  via  de  deorura 
raonstratur  exemplis. 

Sed  in  ista  criminum  lege ,  in  ista 
confessione  scelerum  gratias  agamus 
illls,qui  etiara  exitia  etmortes  deorum 
istorum  nobis  nescientibus  prodide- 
runt  ;  ut  disceremus  omnia  per  tot 
obstantes.  Fuit  enim  et  apud  veteres, 
licet  nondum  terram  illuminasset  Do- 
mini  nostri  Jesu  Christi  veneranda 
dignatio,  in  spernendis  superstitioni- 
bus  religiosa  constantia.  Diomedes  pu- 
dicus  ac  sobrius  Venerem  vulnerat, 
Martem  vincit  et  percutit.  Oti  etEphial- 
tae  edicto  Mars  bellipotens  temporali 
exiiio  damnatus,  ferrea  catcnarum  vin- 
cla  sustinuit.  Sarpedonein  filium  mor- 
tuum  in  Troja  Jupiter  plangit.  Et  mer- 
cedem  fabricatorum  raurorum,  Neptu- 
nus  a  siiperbo  regQ  non  reccpit.  M\q* 


rius  regis  Apollo  greges  pascit.  Et  soli 
omnia  videnti  alius,  occisarum  bouiii 
nunciat  mortes.  Castores  sepelit  Sparla, 
ardet  apud  Oetam  Ilercules,  et  ^sculu- 
pius  alibi  fulminatur,  Vulcanus  a  patrc 
praecipitatus  pedem  frangit.  Lycurguiu 
fugiens  Liber  moritur.  Venus  in  aclul- 
terio  deprehensa  detegitur,  et  post  i>ei 
nuptias  Anchisae  hominis  cubile  secta- 
tur.  Saturnus  regno  timens  devorat 
filios.  Hic  ex  Creta  fugiens  in  Italia  a 
Spartanis  absconditur.  Ob  amorem  ca- 
tamiti  Juno  spernitur,  et  ad  Endyraio- 
nem  Luna  descendit ,  et  contra  voluu- 
tatem  uxoris  et  Cliae  Trojanis  auxilium 
ferens  deceptus  Jupiter  dormit.  0  fla- 
gitiosa  confcssio,  o  raiserabiles  deflen- 
dique  cultus,  o  durae  servitutis  raise- 
raiida  conditio.  Ad  istorum  cultum 
deorum  sanctos  Iiomines ,  et  Deum  de- 
vota  raente  colentes  sacrilegura  tyraa- 
norum  traxit  imperiuin,  et  ut  huic 
facinori  aliud  facinus  adderetur,  mors 
est  decreta  noientibus.  Ad  theatrum 
potius  terapla  transferte ,  ut  in  scenis 
religionura  istarum  secreta  tradaiitur, 
et  ut  uihil  praetermittat  improbitas, 
histriones  facite  sacerdotes.  Aiter  dig- 
nior  locus  religionibus  istis  inveniri 
non  poterit  :  illic  araores  deorum  vilis 
turba  decantet;  illic  casus  raortesquo 
saltatores.....;  illic  deorum  in  teraplis 
ab  impiis  et  facinorosis  raagistris  uie- 
lius  mens  perdita  et  muliebris  docetur 
facinus. 

CATUT  IX. 

De  Serapide. 

DisciTE  etiam,  sacrosancti  Impera- 
tores,  venerandum  Alexandriaft  numcii 
unde  sumpserit  exordium ,  ac  a  com- 
mup.i  nostra  fragililate  detecta ,  ad  ve- 
ritatis  exordium  mortalitatis  noslrai 
sermo  revocetur.  Cum  ingrueret  arcs- 
centibus  frugibus  raalitiosa  fames  , 
Jacobi  religiosi  patriarchae  semine  pro- 
creatus  juvenis  Joseph,  interpretatus- 
que  somniura  regis,  totuin  quic(juid 
innuebat,  ostendit.  Joseph,  qui  ob  pu- 
dicitiam  in  carcerein  raissus,  ere()tus 
post  iuterprctationeiu  somnii,  fuit  par- 
ticeps  regui,  Kam  septca   auuoruizi 


4^2  JULII  FIRMI 

collectis,  et  servatis  frujjibus ,  alterius 
septennii  egestatem  divinae  mauus  pro- 
videnlia  mitigavit.  Huic  post  mortem 
itgyptii  patrio  gentis  suaj  instituto 
templa  feceruut :  et,  ut  justara  dispen- 
sationis  gratiam  postentas  disceret , 
quo  modio  esurientibus  ct  ementibus 
frumenta  diviserat,  capiti  is  superpo- 
situs  est.  ISomen  etiam ,  ut  sanctius  co- 
leretur,  ex  prirao  autore  generis  acce- 
pit.  Nam  quia  Sarae  pronepos  fuerat,  ex 
qua  nonagenaria  Abraham  indulgentia 
Dei  susceperat  filiura ,  Serapis  dictus 
est  grneco  sermone ,  hoc  est,  2ap5^  a-Tro. 
Sed  hoc  invito  Joseph  accidit ,  imo 
mortuo.  ?s'eque  enira  ad  hoc  facinus 
religiosus  animus,et  Deo  sumrao  dica- 
tus  adduci  potuisset,  ut  erroris  ilLece- 
bras  ex  noraiue  suo  superstitiosis  ho- 
minibus  ipse  praeberet,  prsesertira  cura 
sciret  hapc  esse  in  Deisacrosanctis  legi- 
bus,  ne  quis  hominum  tale  aliquid  aut 
veneraretur  aut  coleret.  Hic  in  .tgjpto 
colitur,  hic  adoratur,  hujus  siraula- 
chrum  Neocororum  turba  custodit ,  et 
ad  raemoriara  vetustatis  errans  populus 
ordinem  sacrorum  in  honorcra  inleger- 1 
rimi  ac  prudentissirai  hominis  consti- ' 
tutura  ,  contentiosa  hodie  animositate 
custodit.  Sed  et  in  ipso  simulacro,sicut  j 
in  caeteris,  ex  assiduis  sacrificiis  ira-; 
mundi  daemonum  spiritus  coUiguntur. 
Nihil  enim  operantur  animaj,  et  cruor 
ex  assidua  pecudum  csede  profusus , 
nisi  ut  daemonum  substantia,  qui  dia- 
boli  procreatione  generantur,  ex  isto 
sanguine  nutriatur.  Nara  ita  esse  Por- 
phyrius  defensor  Stoicorura,  hostisDei 
et  veritatis  in  multis  sceleratarura  im- 
pietatum  scriptis^  manifestis  nobis  pro- 
bationibus  prodidit.  In  libris  cnim  quos 
appellat  wepi  tZ;  i^Aoyl^i^v  <p:).ocowa;,  raa- 

jestatem  ejus  praedicans,  de  infirmitatc 
coufessus  est.  In  primis  enim  librorura 
partibus ,  ( id  est  in  ipsis  auspiciis  posi- 
tus)  dixit  .  «  Serapis  vocatus,  et  intra 
1»  r.orpus  hominis  coUocatus ,  talia  res- 
>•  pondit.  » 

Dicant  nunc  mihi  perditi  homincs, 
quis  potior  est,  qui  vocat  el  imperat  et 
includit,  an  qui  vocatur  et  paret?Et 
€um  Teuerit,  iu  suscipientis  Uomiuis 


CI  MATER!^! 

corpore  potestate  jubentis  includitur. 
Gratias  agiraus  ,  Porphyri,  quod  libris 
tuis  deorum  tuorum  nobis  substantiam 
prodidisti.  Didicimus  per  te ,  quatenus 
dii  tui  hominibus  viventibus  serviant. 
Serapis  tuus  ab  homine  vocatur,  et 
venit,  et  cum  venerit  statim  jussus  in- 
cluditur,  et  loqueudi  necessitas  uolenti 
forsitan  imperatur.  Sic  apud  nos  deos 
vestros,  cum  hominibus  nocere  coepe- 
rint,  religiosi  sermonis  flagella  casti- 
gant.  Sic  in  corpore  homiuum  consti- 
tuti  dii  vestri  verbo  Dei  spiritualium 
flammarum  igne  torquentur,  et  qui 
apud  vos  quasi  dii  coluntur,  apud  nos 
religiosae  fidei  medela  Christi  gratia 
huraano  subjacentes  imperio  ,  et  tor- 
menta  repugnantes  sustineut,  et  vicU 
poenis  ultricibus  subjugantur. 

.  CAPUT   X. 

De  Penatib\i5. 

Penates  etiam  qui  sint,  explicare 
contendam,  ne  quid  a  me  sit  prseter- 
missuni.  Qui  nihil  aliud  putant  esse 
vitam,  nisi  vescendi  et  potaudi  liceu- 
tiam,  hos  sibi  deos  ex  ctfpiditatis  sua> 
humilitate  fiuxerunt,  nutrimenta  cor- 
poris,  quae  ex  quotidianis  epulis  com- 
parantur,  hoc  nomine  pro  salute  ho- 
minum  consecranles.  Quia  per  epulas 
corporis  reficitur  infirmitas,  alimenta 
solum  esse  Deum  sauxeruut,nescientes 
divini  oraculi  veritatem.  Cum  enim 
Dorainus  noster  Jesus  Christus  cum 
diabolo  pro  uostra  salute  sollicitus, 
divina  majestatis  suae  colluctatione  cer- 
taret,  ct  ut  de  faucibus  cjus,  quem 
gerebat  hominem  liberaret,  liac  eum 
rcsponsione  quassavit.  Nara  cum  dice- 
ret  ei  diabolus  :  Si  fUius  Dei  es,  fac  ut 
isii  lapidea  panes  fiani.  Respondens  ci 
Dominus  dixit  :  Pion  in  pane  tantuin 
ii\it  homo,  icd  in  omni  vcrbo  Dei.  >'e- 
scientes  itaque  substantiam  §eneris 
humani,  quolidianas  epulas  hoc  nomine 
consccrarunt.  Nam  omne,  quo  vescun- 
tur  homines  pcnus  vocatur ;  hinc  ct 
celia  penaria,  hinc  et  dii  penates,  ai> 
abjcclis  et  proslralis  hominibus  miscca 
suat  cogitatione  composita. 


DE  ERRORE  PROFANARUM  RELIGIONUM 
CAPUT  XI. 


De  Vesta ,  Palladio  ac  Minerva. 

Vesta  autem  quid  sit,  discite,  ne 
putetis  antiquum  aliquid,  aut  cum 
summo  terrore  inventum.  Ignis  est  do- 
mesticus,  qui  in  focis  quotidianis  usi- 
bus  servit.  Quapropter  coquos  liabeat , 
non  miseras  virgines  sacerdotes,  quse 
contemnentes  ignis  ipsius  favillas,  aut 
prostituto  corpore  peccare  coguntur, 
aut  in  virginitate  perseverantes  per- 
dunt  honestam  gloriosi  nominis  digni- 
tatem. 

Palladii  etiara  quid  sit  numen  audite. 
Simulaclirum  est  ex  ossibus  Pelopis 
factum.  Hoc  avarusScytha  fecisse  per- 
hibetur;  jara  quale  sit  considerate,! 
quod  Scytha  barbarus  consecravit.  Est- 
ne  aliquid  apud  Scythas  humana  ra- 
tione  compositum ,  et  illa  elTera  gens 
(hominum)  et  crudeliatque  inhumana 
semper  atrocitate  grassata ,  in  consti- 
tuendis  religionibus  rectum  aliquid 
potuit  invenire?  Simulacrum  hoc  Tro- 
janis  avarus  vcndidit,stultis  hominibus 
vana  promittens.  Vendebatur  deus,  ut 
prodesset  emptori ,  et  emptor  suppli- 
citer  adorabat,  quicquid  paulo  ante 
viderat  subhastatum. 

Substantia  autem  simulachri  ipsius 
cx  ossibus  Pelopis  est.  Si  humana  vis 
miseros  homines  ossa  venerari,  purioris 
saltem  et  castioris  hominis  reliquias 
collige.  Accedat  idolo  quod  facis,  ex 
hominis  virtutibus  meritum.  Pelops  iii 
deliciis  amatoris  fuit,  et  diu  prostituti 
pudoris  damna  sustinuit.  Sed  nec  adulto 
ei  scelus  defuit.  Is  enim  cujus  filiam 
petebat,  eum  fraude  proditoris  occidit. 
Proditorem  etiam  ipsum  perjuriis  ag- 
gressus  esse ,  et  ne  promissa  redderet 
praemia,  hunc  eumdem  per  abrupta 
praecipitia  jactavit.Encujus  electa  sunt 
ossa,  ut  deus  fieret,  qui  urbes  et  regna 
servaret.  Sed  nec  servavit  aliquando, 
iiec  profttit,  et  quid  se  maneat,  ex  ur- 
bium,  in  quibus  fuit,  casibus  vidit. 
Incensa  est  Troja  a  Graecis,  a  Gallis 
Roma ,  et  ex  utroque  incendio  Palla- 
dium  reservatum  est.  Sed  reservatum 
nou  propriis  virtutibus,  sed  humano 


praesidio  :  ab  utroque  cnim  loco  ho- 
mines  liberant,  et  translatum  est,  ne 
Immano  flagraret  incendio.  Tanto  nu- 
mini  humana  fuerunt  prsesidia  neces- 
saria,et  ne  arderet,  humanum  quaesivit 
auxilium. 

Dilatum  est  Palladium  ab  incendio, 
non  liberatura.  Stat  sententia,  maHL't 
poena,ignis  imminet,  ignisurget,quciu 
vitare  non  poterit.  Jam  parturit  flararaa 
ccelestis,  jam  divinaj  animadversionia 
monstratur  adventus,  jam  futurae  cladis 
nunciatur  exiliura,  in  hoc  incendio 
Palladium  latebras  iuvenire  non  pote- 
rit,  ignis  iste  scrutatur  abdita,  quaerit 
absconsa :  et  quicquiderrantes  homines 
vanis  persuasionibus  perdidit,  rapida 
flammarum  populatione  coraplectitur  : 
Venit  enim  { inquit )  dies  Domini  ut  ar- 
dens  clibanus.  Audisti  quid  veniat.Nihil 
est ,  quod  ex  te  collectum  in  apothecis 
Dominicis  reponi  possit,  ardebis  ut 
stipula ,  cujus  inanis  vilitas  in  cinercs 
favillasque  servatur,  quam  rapax  ignis 
violentia  congeniti  spiritus  pascitur. 
Ilic  est  exitus  finisque  vester  :  haec  est 
poena,  quam  pro  deceptis  hominibus 
Deus  statuit,  ut  perpetuis  ardeat  flam- 
mis,qui  contra  voluntatera  Dei  mise- 
rum  hominem  aut  deccpitautperdidit. 

Volo  sane  diligenter  inquirere,  cujus 
Minervae  hocvoluntesse  signum.PIures 
enim  Minervas  fuisse  constat ,  nec  ali- 
quisin  ista  parte  dissenlit.  Singularum 
itaque  genus,  institutura,  artera,  pro- 
positumque  dicamus,  ut  ex  his  omni- 
bus  inveniri  possit,  Palladium  cujus 
Minervae  sitnomine  consecratum.Quin- 
que  Minervas  fuisse  legentibus  nobis 
tradit  antiquitas.  Una  est  Vulcani  tilia, 
quae  Athenas  condidit,  quam  ex  agres- 
tibus  locis  ad  urbanaj  conversationis 
ordinem  rustica  turba  comitata  est. 
Fuit  alia  in  iEgypto ,  Nili  regis  filia , 
textrinae  arti»  magistra.  Tertia  vero 
patre  Saturno  genita  est.  Sed  hanc  vi- 
raginem  fuisse  commemorant  :  nam 
numquam  se  intra  foeminei  sexus  ve- 
recundiara  tenuit,  sed  arma  semper 
strepitumque  pugnarum ,  et  cruenla 
sequuta  est  studia  bellorum.  Quar;a 
Jovis  Cretici  regis  fuit  filia  ,  quae  occi- 
sumpatri  detulit  Liberura.  QuintaPal- 


^i^v  jULii  fir:\i 

lante  patro,  ct  Tritonidc  matre  orta 
cst .  quaj  patris  appellata  nomine, Pallas 
cst  ab  hominibus  nuncupata.  Haec  par- 
ricidialis  amentia  faroris  et  vesana) 
teraerilatis  instinctu,  patremPallantem 
crudeli  mortc  jugulavit.  Nec  simplici 
patris  morte  contenta,  ut  diulius  malis 
suis  fruerctur,  et  ut  de  morte  patris 
crudelius  triumpharet,  exuviis  corporis 
cjus  ornata  est,  ut  parricidii  facinus 
ex  crudeli  ostcntatione  publicaret.  Hu- 
i  jus  est  Palladium,  pro  ncfaslnomine 
consecratum.  Haec  est  Pallas  quae  coli- 
tur,  haec  est  quai  ponlificali  legc  ser- 
vatur;  et  cujus  facinus  sevcrius  dam- 
nari  debuerat,  cjus  imago  suppliciter 
adoratur.  Apponite  ignem,augete  flam- 
mas,  ut  quotidianis  sacriliciis  vestris 
dicatur  ardcrc.  Quid  enim  meretur 
aliud  parricida,  nisi  ut  pcrpetua  mu- 
tatione  flammarum  ante  sententiam 
Dei  quofidie  flammis  ultricibus  cou- 
crcmctur? 

CAPLT    XII. 

Dcleada  prorsusbusla,  nedum  dicat  templa, 

deorum. 

BusTA  sunt,  sacratissimi  Impera- 
tores,  appellanda  non  templa  :  rogi 
sunt  potius  dicendi  miserorum.  IVam  in 
honorcm  hominum  pcrditorum  sedes 
pro  sepulchris  miseranda  iiominum  ser- 
vilus  facit.  Hic  crcmalorum  corporum 
favillae  scrvantur,  hic  cincres  mortuo- 
rum  irreligiosa  Icge  conduntur,  ut  acer- 
barum  morf  ium  casus  quotidiano  victi- 
marum  sanguine  rccrudescat,  uttristis 
lamentationis  exitus  renovatus  annuis 
luctibus  renascatur,  ut  sopitos  flctus 
recentior  ululatus  exagitet,  ut  parrici- 
dia ,  vel  incesta  vel  mortes  ex  sacrorum 
ritu  raisera  mens  hominum  et  colere 
discat  ct  facere. 

Amputanda  sunt  hoec ,  sacratissimi 
Imperatores,  pcnilus  atque  dclonda,  ct 
severissimis  edictorum  vcstrorum  legi- 
bus  corrigenda,  ne  diutius  Romanum 
orbem  prjesumplionis  istius  error  fu- 
ncstus  cominaculet,  ne  pestifcra?  con- 
suetuiiinisconvalescatimprobitas.Quic- 
quid  Uoniinein  Dei  conatur  pcrdcrc.  nc 
diuliui  ia  lcrra  duminclur.  >'olu:itqui- 


ICI  MATERM 

dam  ct  repugnaut,  ct  exltlum  suuin 
prona  cupiditate  desiderant  :  sed  sub- 
venite  miscris,  liberate  percuntes,  ad 
hoc  vobis  Deus  summus  commisit  im- 
pcrium ,  ut  per  vos  vuhieris  istius  plaga 
curetur.  Facinoris  eorum  periculum 
scimus,  erroris  notaj  sunt  poenae^scd 
melius  est,  ut  liberctis  invitos,  quara 
ut  volentibus  concedatis  cxitium.  .Egro- 
tantes  contraria  delectant,  ct  cum  cor- 
pus  hominis  advcrsa  valetudo  posscde- 
rit ,  contra  salutem  suam  a  laborantibus 
perversa  poscuntur.  Capta  mens  languo- 
ris  vitio  ,  raorborum  semper  augmenta 
desiderat,  et  mcdelas  artificum  asper- 
nat  ac  contemnit,  rcspuit  rcmedium 
medicinae ,  ct  in  cxitium  suum  pn.na 
animositate  festinat.  Tunc  si  malu.Ti 
morbi  fortius  creverit,  majora  remedia 
quaeruntur,  et  pro  salute  hominis  sol- 
licita  fortius  se  medicina  opponit.  As- 
peri  cibi,  amari  potus  nolcntibus  inge- 
runtur  :  et  si  convaluerit  malum,  ct 
ignis  adhibetur  et  ferrum.  Sic  homo 
recepta  sanitale  et  salute  sibi  reddita, 
quicquid  aegrotantis  corporis  vitio  invi- 
tus  passus  est,  lioc  totum  pro  utiiitalo 
sua  factura  csse ,  stantis  animi  judicio 
confitetur. 

C.VPLT   XIII. 

De  nominibus  deorum. 

AcciPiTE  etiam,  sacrosancti  Principcs, 
nomina  eorura  (jua  suut  ratione  compo- 
sita ;  lumen  hoc ,  quod  hominibus  jussu 
Dei ,  fugatis  tcncbris  dicm  reddit,  quod 
pcr  duodecim  horarum  spatia  cursus 
sui  ordinem  dirigit ,  solcm  dici  volunt , 
non  quia  solus  est,  ut  quidam  volunl, 
quia  ibi  ct  coclum  est  et  luna,eta1ia 
plurima  sidera  quae  videraus,  ex  qui- 
bus  quaedam  una  scric,  ct  cohaerentia 
perpetua  simulquc  copulata  luccnt ,  alia 
tota  sparsa  coelo  vagos  cursus  suis  mc- 
tiuntur  erroribus.  Sed  idco  Sol  appella- 
tur,quia  cum  ortus  fuerit,  obscuratis 
caeteris  sideribus  luceat  solus.  Luna 
etiam  haec  eadcm  Lucina  a  nocturuo 
lumine  nomenacccpit.  Hanc  etiam  qui- 
dam  dici  voUicrunt  Dianam,  qnod  p'T 
noctem  luccns  hoininibus  alterum  paenf; 
dicm  faciat.  A  natando  ^eplunum  dici 


DE  ERRORE  PROFANAUUM  RELIGIONUM. 


^^:; 


voluerunl,  cx  hoc  quod  libenter  facie- 
iKiiit  substantiam  nominls  figurantes. 
Terrenam  vim  omnem  atque  naturam  , 
Ditem  patrem  dicunt;  quia  haec  ei^t  na- 
tura  terrae,  ut  et  recidaiit  in  eamomnia , 
ct  rursus  ex  ea  orta  procedant,  qu»  res 
opulentiam  tcrrae  divitiasque  monstra- 
vit.  Frugumsubstantiam  volunt  Proser- 
pinam  dicere  :  quia  fruges  hominibus , 
cum  seri  coeperint,  prosunt.  Terram 
ipsam  Cererem  nominant ,  nomen  hoc  a 
Berendis  fructibus  mutuatum.  Ex  bel- 
lorum  casibus  Mavors  nomen  accepit, 
quasi  magna  vertat.  Minerva  similiter 
Lellicum  nomen  est,  quasi  aut  minuat 
aut  minetur.  Vcnustas  hominum  Venus 
dicla  est.  Apollinis  nomen  ex  humanis 
linxerunt  casibus ,  sermone  graeco,  quasi 
omnia  conimissa  sibi,  aut  amiltat  aut 
perdat.  Solcra  etiam  quidam  Apollinein 
dicunt,  quia  quotidie  in  occasu  consti- 
tutus  splendorem  luminis  perdat.  Per- 
dcre  autem  Graeci  a7r6X),£iv  dicunt. 

Videtis  ut  vestros  emenlitos  et  fic- 
litios  deos  turbulentus  eiror  excogita- 
verit,  ut  superstitionibus  anilibus  el 
loimae vobis  traditae  sunt  et  noinina. Sed 
haec  oinnia  veritas  dctexit ,  et  ratio  sanae 
mentisinvenit,  ut  investigatis  oranibus 
atque  detectis,  quae  sacrilegus  error 
absconderat,  veritalis  semita  luceret. 
Haec  enim  omnia  cum  essent  raale  com- 
positaterroriprimum  fuere  mortalibus: 
dehinc  consumpta  novitate,  quasi  ex 
longa  aegritudine  convalescentibus  ho- 
jninibus  ,  natus  est  quidam  ex  admira- 
tione  contemptus.  Sic  paulatim,  quod 
stupebat  aniinus,  ausus  est  diligenler 
inquirere ,  et  statim  in  arcana  fictarum 
ac  vanarum  superstitionum  sagax  misit 
ingenium.  Tunc  ex  assiduis  tractatibus 
latentium  ratione  collecta  pervenit  ad 
causas,  ut  profanarum  religionum  mi- 
seranda  commenta  huinanum  genus  pri- 
mum  disceret,  et  deinde  coutemneret, 
teitio  recusaret. 


CAPUT  XIV. 

>-e  signis ,  syinbolis,  ac  verbis  mysticis  initiato- 
runi.  Ac  primum  de  islo  :  De  tympano  inan~ 
ducavi,  de  cymbalo  bibi,  factus  sum  niysticus. 

LiiJETnunc  cxplanare  quibusse  sigois 


vel  quibus  symbolis  in  ipsls  supersti- 
tionibus  miserandaliominumturba  cog- 
noscat.  Habent  enim  propria  signa, 
propria  responsa,  quae  illis  iu  istis  sa- 
crilegiorum  coetibus  diaboli  tradidit 
ilisciplina.  In  quodam  templo ,  ut  in  in- 
teriores  partes  homo  moriturus  possit 
admitti ,  dicit :  «  De  tympano  mandu- 
»  cavi ,  de  cymbalo  bibi ,  et  religionis 
»  secreta  perdidici ;  »  Quod  graeco  ser- 
mone  dicitur  :  Ex  Tu/A7ravou  jSeSpwxa,  cx 
xy^Sa),ou  TTE-JTwxa ,  yiyov(x.  [j.v<^ix6q. 

Male  miser  homo  de  admisso  facinorc 
confiteris ,  pestiferum  veneni  virus  hau- 
sisti ,  et  nefario  furoris  instinctu  lethalc 
poculum  larabis,  cibum  istum  mors  s»- 
quitur  semper,  et  poena  aeterna.  Hoc, 
quod  bibisse  te  pracdicas ,  vitalem  ve- 
nara  stringit  in  mortem ,  et  sedes  animae 
contaminata  malorum  te  continuationc 
conturbat.  Alius  est  cibus ,  qui  salutem 
largitur  et  vitam ;  alius  est  cibus.  qui 
hominem  sumrae  Deo  et  coraraendat  ct 
reddit ;  alius  est  cibus ,  qui  languentes 
revelat,  errantes  revocat,  lapsos  erigit, 
qui  morientibus  aeternae  imraortalitatis 
largitur  insignia.Christipanem,  Christi 
poculum  quaere,  ut  terrena  fragilitate 
contempta ,  substantia  hominis  immor- 
tali  pabulo  saginetur. 

Quis  est  autem  his  panls,  vel  quod 
poculum,  de  quo  in  libris  Salomonis 
Sapientia  magna  voce  praeclamat?  ait 
enim :  VenUe,  et  manducate  de  meis  pa' 
nibus  i  et  hihite  vinum,  quod  miscui.  Et 
Melchisedech  Rex  Salem,  et  sacerdos 
sumrai  Dei,  revertenti  Abrahae  cum 
pane  et  vino  benedictionis  obtulit  gra- 
tiara.  Isaac  etiam  cura  Jacob  benedixis- 
set ,  cura  hoc  idem  Esau  a  patre  suppli- 
citer  exigeret,  respondit  ei  pater  : 
Dominum  tuum  feci  illum ,  et  omnes  fra' 
tres  ejus  feci  servos,  iritico  et  vino  confir^ 
mavi  illum.TMnc  Esau  casus  suosmisera 
lamentatione  deflevit,  quia  tritici  et 
vini,  id  est,  futurae  felicitatis  perdidit 
gratiam.  Quod  autem  consecratishorni- 
nibus  a  Deo  panis  divinus  iste  praeste- 
tur ,  per  Esaiam  dicit  Spiritus  sanctus : 
Sic  dicit  DominuS)  Ecce  qui  serviunt  mihi 
manducahunt)  vos  autem  esurielis.  Ecce 
qui  serviunt  mihiy  jucundahuntur ,  vos 
confundminif  vo$  interficict  Domi7ius, 


44G  JULTI  FIRMl 

Non  soloTn  panls  islc  a  Deo  summo  sa- 
crilcgis  et  impiis  denej^atur,  sed  et 
jwjia  promittitur,  et  acerbac  mortis 
decernuntur  exitia,  ut  esurientibus 
faucibus  divinae  animadversionis  exitus 
ingeratur.  Sequuntur  eliam  boc  idem 
xxxin  psal,  veneranda  responsa ;  ait 
enim  per  David  Spiritus  sanctus  :  Gu- 
state  el  videte  quoniam  dukis  est  Domi- 
nns ,  dulce  est  ccelede  pabulum ,  dulcis  Dei 
dbuSy  nechabet  in  se  miserce  famis  triste 
tormentum ,  el  de  meduUis  hominum , 
jrwcedentis  vencni  virus  exdudit.  Haec 
ita  esse  sequentia  oraculi  responsa  do- 
elaraut;  ait  enim  :  Timete  Dominum 
tancti  ejuSy  quia  non  est  inopia  eis  qui 
metuunt  eum,  Di^.ites  eguerunt ,  et  e.mric' 
vnnf;  qui  aufem  inquirunt  Dominum  , 
non  indigebunt  omni  bono. 

Quisicintemplopraptextatnsincedis, 
qni  fulges  purpura,  cujus  caput  aut 
auro,autlauropremitur, errorem  tuum 
turpis  egestas  insequitur ,  et  cervicibus 
tuis  onerosum  paupertatis  imminet  pon- 
dus.  IHura  quem  despicis  pauperem, 
larguset  dives  est,  spatium  illi  Abraham 
in  sinu  suo  praeparat.  Tunc  tu  per  in- 
terjecta  flammarum  spatia  ad  miti- 
gandaeconscientiaetuae  vulnpra,tenuem 
ab  eo  stillantis  aquae  guttulam  postula- 
bis,nec  tibi  volens  Lazarus  lenimen- 
tum  doloris  tui  aut  dare  poterit  aut 
impetrare.  Singulorum  enimpari  gratia 
merita  pensantur,  illi  vita  confortur, 
propter  bujus  saeculi  mala,tibipropter 
hujus  saeculi  bona  perpetua  tormento- 
rum  poena  decernitur. 

Ut  autem  manifestius  diceretur,  qui- 
Dam  ille  esset  panis,  perquem  miserae 
raortis  vincuntur  exitia  ,  ipse  Dominus 
ftancto  ac  venerando  ore  signavit,  ne 
per  diversos  tractatus  spcs  bominum 
pravis  interpretationibus  fallerentur. 
Dicit  enim  in  Evangelio  Joannis  :  Ego 
snm  panis  vitcB ,  qui  venerit  ad  me ,  non 
esuriet :  et  qui  in  me  crediderit ,  nonsilict 
nnquam.  Item  in  sequentibus  boc  idcm 
«imili  modo  significat;  ait  enira  :  Si 
fnis  sitit  veniat  et  bibat,  qui  credit  in  me. 
Et  rursus  ipse,  ut  majestatis  suae  sub- 
gtantiamcredentibustraderet,  ait :  IVisi 
ederitis  carnem  filii  hominis,  ct  biberitis 
$ang\iinem  ejus,  non  habebitis  vitam  in 


CI  M  ATERNI 

vobis.  Quare  nihil  vobis  sit  cam  trmpa- 
nis,  ciboodii,miseri  morlales;salutari3 
cibi  gratiam  quaerite,  et  immortale  pi>- 
culum  bibite.  Christus  vos  epulis  suis 
revocat  ad  lucem ,  et  gravi  veneno  pu- 
tresartus,  et  torpesceutia  membra  vi- 
vificat.  Coelesti  cibo  renovate  hominera 
perditum,  ut  quicquidin  vobismortuura 
est,  divinis  beneficiis  renascatur.  Di- 
dicistis  quid  vos  facere  convenial,  eli- 
gite  quod  vultis;  inde  mors  nascitur, 
hinc  Jmmortalis  vila  donatur. 


CVrLT  XV. 

De  alio  sif»no  :  ytve ,  $ponse ;  ave ,  noQnm  lome». 

Dtcis  etiam  :  XaTos,  vjii'fu'.  x^^pt  >  ^^' 
?'^;  (1). 

Quid  sic  raiserum  hominem  per  al>- 
ruptapraecipitas,  calamitosapersuasio? 
Quid  illi  falsae  spei  poiliceris  insignia? 
Nullum  apud  te  lumen  est ,  nec  est  ali- 
quis  sponsus  qui  hoc  mereatur  audire. 
Uuum  lumen  est,  unus  est  sponsus  ho- 
miiium  quorum  gratiam  Christus  acce- 
pit.  Von  potoris  ad  te  alienae  felicitalis 
transferre  gloriam  ,  nec  poteris  coelestis 
numinissplendoredecorari.  Intenebras 
squalloresque  projectus  es:illic  sordes, 
squallor,  caligo,  tenebrae,  et  perpetuaj 
uoclis  dominatur  horror.  Si  vis  ut  te- 
nuissaltemtibisplendorluminisluceat, 
erige  vultus ,  ct  demersos  erige  oculos , 
et  desertis  bis  ad  enm  te  confer  qui 
dixit  :  Ego  sum  Jux  mundi;  cujus  divi- 
nis  praF?ceptis  continetur ,  ut  in  hac  ter- 
renu  conversatione  opus  nostrura  per 
dies  singulos  luceat.  Lucere  aufem  non 
potest  nisi  immaculata  nos  conscientirc 
ornamenta  protexerint,  nisiintegra  nos 
et  incorrupta  vita  comraendet  :  tunc 
orietur  nobis  veri  luminis  gratia  :  tunc 
se  nobis  lucis  autor  insinuet :  tunc  ve- 
rum  lumcn  et  accipere  possumus  el 
videre. 

Sed  ut  sacrilegae  vocis  comprimatnr 
improbitas ,  quis  sit  vere  sponsus  sacra- 
rum  lectionum  oraculis  comprobabo; 
ut  probetur  sponsum  esse  Christum, 
spoiisam  Ecclesiam  :  ex  quo  vcneraiulo 


(1)  Uoc  est  :  .<vc,  Sporue ;  awe,  novnm  luincn^ 
seu  rKK'u$  homo. 


DE  ERRORE  PROFANARUM  RELIGIOiNUM. 


f»'47 


patri  spirituales  filii  per  dies  singulos 
procreantur.  In  Iiac  probatione  arcana 
propiietarum  veneranda  pandantur.  Ad- 
sistat  nobissanctorum  oraculorum  fides. 
Joel  divino  Spiritu  monente  sic  dicit  : 
Canile  tuha  in  Sion ,  sanclificate  jeju- 
nmm,  et  indicile  curalionem ,  aggregate 
populumf  sanctificate  Ecclcsiam,  excipite 
majoresnatu ,  colligite  parvulos  lactentes, 
p^ocedat  sponsus  de  cuhiculo  suo,  et  sponsa 
de  thalamo  suo.  Hoc  idem  Jeremias  si- 
mili  ratione  significat;  ait  enim,  cum 
Hierosolyraae  truci  minatur  oraculo  :  Et 
auferam  de  civilatihus  JudoB,  et  de  urhi- 
b%is  Hierusalem  vocem  lcetantium,  et  vo- 
cem  sponsi  et  vocem  sponsoe.  Processum 
sponsi  etiam  per  Psalmos  praedicat  Spi- 
ritus  sauctus.  In  xvni  psalmo  hoc  inve- 
nitur  oraculum,  ait  enim  :  Et  ipse  velut 
sponsus  egrediens  de  ihalamo  suo  exuUa- 
vit,  ut  gigas  viam  currere,  A  summo 
coeli  profectio  cjus,  et  decursio  ejususque 
ad  summum  ejus,  et  non  est  qui  lateat  a 
calore  ejus.  Secretiora  pandantur  ar- 
cana  :  in  Apocalypsi,  quis  sit  sponsus 
invenimus;  itaenim  scriptumest :  Veni 
ostendam  tihi  novam  nuptam  uxorem 
agni.  Et  duxit  me  in  spiriiu  in  montem 
magnum,  et  ostendit  mihi  cinlatem  sanc- 
tam  Hierusalem  descendentem  de  ccelo. 
Investigandum  est,  quid  etiam  nobis  dc 
hacipsaretradat  Evangclica  disciplina ; 
invenimus  enim  in  Evangelio  Joannis 
ita  esse  signatum  :  Fos  mihi  tcsles  eslis, 
quoniam  dixi  eis ,  qui  missi  sunt  ah  Hie- 
rosolymis  ad  me ,  quianonsum  Christus, 
sed  quoniam  missus  sum  anteipsum.  Qui 
enim  habet  sponsam  sponsus  est;  amicus 
autem  sponsi  est,  quistat  et  audit  eum, 
et  gaudio  gaudet  propler  vocem  sponsi. 
Hujusrei  mysterium  ostensum  est,  hu- 
jus  sponsi  adventum  sapientium  virgi- 
num  chorus  expectat,  huic  praefcrt 
lumina  pervigili  cura  sanctavirginitas, 
expectantibus  sponsum  servis  felicium 
praemiorum  promittitur  munus.  Inve- 
nimus  enim  in  Evangelio  Lucae  :  Sint 
lumbiveslri  proBcincti ,  et  lucernce  ardcn- 
ies,  et  vos  simileshominihus  expectantibus 
dominum  suum  quando  venial  a  nupliis; 
ut  cum  venerit  et  pulsaverit,  aperianl  iUi. 
Felices  servi  illi ,  quos  adveniens  Dominus 
invenerit  vigilantcs.  Eccc  Yenerandorum 


responsorum  oraculis  sponsus  ostensus 
est. 

Quid  tu  tibi  in  acerbis  casibus  constl- 
tutus  beatum  nomen  imponis?  Si  vis 
libcratus  lumen  sequi  sponsi,  projice 
errores,  et  pervigili  cura  sollicitus, 
praecedentia  vitae  facinora  religiosa  de- 
votione  castiga.  Tunc  te  in  noniine  suo 
cum  vigilantem  invenerit  sponsus ,  cum 
fidei  tuae  merita  cognoverit ,  dabit  maxi- 
mum  praemium,  dabit  integrum  mu- 
nus,  intrabis  cum  eo  coeli  thalamum, 
videbis  regna  mundi  et  ut  eorum  parti- 
cepsesse  possis,apiissimoetjustissinio 
Domino  immortalitatis  tibi  gratia  con- 
feretur. 

CAPUT  XVI. 

AUud  elhnicorum  sacramentorum  signuin  : 

Deus  ex  lapide. 

Alterius  profani  sacramenti  signum 
est :  Qioq  Ix  TTETpa?  (1).  Cur  hoc  sanctum 
venerandumque  secretum  ad  profanoa 
actus  aduKerata  professione  transfertis? 
Alius  est  lapis,  quem  Dcus  in  confir- 
mandis  fundamentis  promissae  Ilierusa- 
lem  missurum  se  esse  promisit.Christus 
nobis  venerandi  lapidis  significationc 
monstratur.  Quid  tu  ad  commaculatas 
superstitiones  furtiva  fraude  vencrandl 
transfers  nominis  dignitatem?  Lapidem 
tuum  ruina  sequitur,  ct  cadcntiura  cul- 
minum  funesta  collapsio. 

Noster  lapis  Dei  fundatus  manu  ex- 
truit,  confirmat,  erigit,  munit,  et  res- 
taurati  corporis  gratiam,  perpetuaeim- 
mortalitatis  splcndore  condecorat ;  ait 
eniin  de  hoc  Esaias,  innuente  Spiritu 
sancto  :  Sic  dicit  Dominus,  ecce  ego  im- 
milio  in  fiindamenta  Sion  lapidem  pre- 
iiosum,  eleclum ,  summum  ,  angiUarem, 
honoratum ,  et  qui  crediderit  ia  emn ,  non 
confundetur.  In  Psalmis  etiam  simile 
responsum  est :  ait  enim  Spiritus  sanc- 
tus  in  cxvii  psal.:  Lapisquem  reproha- 
verunl  oedificantes,  hic  factus  est  in  caput 
if,nguli.  An  non  faclus  est  iste,  el  est  mi-' 
rabilis  in  oculis  nostris?  Per  multos  pro- 


{{)  Hoc  est,  Deus  ex  laplde.  Significatur 
autem  Milhra,  quem  gentilium  fabulae,  do 
Mstu  libidiuis  in  lapide  generatum  narra- 
Jjant. 


<s 


JUm  FIRMICI  SIATERNI 


ilirtas  Splntus  snnctus  nominis  istius 
nrdiiiem  monstrat;  ait  cnim  Zacharias 
;To|)heta  :  Ecce  ecjo  adduco  pucrum 
ineuvi,  Ortus  ei  nomen  esl,  quoniam  la- 
jris .  quem  dedi  coram  Jesu ,  super  lapidem 
}psum  unum ,  scplem  ocuH  sunt.  Sod  ut 
manifestius  constet,  antiquiora  vene- 


lapide,  de  qUO  dlcunt  :  Oih;  h  rr/rpa;, 
quid  prophetarum  respondel  oraculuin  ? 
quis  autera  restitit,  vel  cui  parcit  istc 
lapis?  Lapis  autem  hic  sanctus,  id  est, 
Chribtus,autfidei  fundamentasustentat, 
aut  in  angulo  positus,  duorum  parictura 
membra  squata  moderatione  conjun- 


raiidarum  lectionum  secretapandamus.  i  git,  id  est,  veteris  et  novi  Teslamenti 
lu   Deuteronomio   ita   comprehensum  !  iii  unum  colligit  genles;  aut  certe  cor- 


ost  ;  Et  scribes  super  lapidem  omnem  le- 
ijem  hanc,  Jesus  etiam  .Nave  jussu  divi- 
nitatis  hoc  specialiter  comprehendit, 
.••it  enim  :  Et  accepit  lapidem  juagnum , 
rt  slatuit  ciim  contra  Dominum.  El  ait 
Jefius  ad  popuhim  :  Ecce  lapis  i^te  crit 
uiihi  in  testimonium  ,  quia  iste  audiiit 
omnia  quce  dicta  sunt  a  Domino  quando 
loquutus  est  ad  vos.  Et  eril  iste  nobis  in 
tcstimoniujn  in  novissimo  diej'um,  quando 
rccesseritis  a  Domino  vesti-o.  Quod  au- 
:cin  per  hunc  lapidem ,  id  est ,  per  Do- 
.'ninum  nostrum  Jesum  Christum ,  et  dii 
isti  casuri  sint,  et  multiludo  teniplo- 
rum,  aperteDaniclvenerandisoraculis 
cxplicavit;  ait  enim ,  cura  interprela- 
rctur  somnium  regis  :  Et  ccce  imago , 
imago  nimis  magna,  et  contejnplatio  ip- 
xius  ijnaginis  meluenda ,  elata  stabat  cou- 
tra  (e,  cujus  caput  fuit  ex  auro  bono, 
pectus  et  brachia  cjus  argrnlea,  venteret 
fejnora  cerea,  pedcs  aufejn  ex  parlc  qvi- 
dejn  fcr)'ei ,  exparte  aulemfictiles ,  quoad- 
usque  abscissus  cst  lapis  de  monle,  sine 
inajiibus  concidcnliujn ,  ct  percussit  ima- 
ginejn  super  pedes  fcjreos  et  fictHes^et 
cojtiminuit  cos  jninutatim,  et  factum  est 
simul  fei-reum  et  testa,  ct  cej'amentum, 
et  aj-gentum,  ct  auj-ujyi  facta  sunt  minuta 
quasi palea ,  et  ut  pulvis  in  arida  iTstatc, 
ct  vejitila^il  illa  vcntus ,  ita  ut  nihil  re- 
tnaJ\sej'it  in  illis.  Et  lapis  qui  pcjxussit 
imagiJiem,  factus  esl  mons  magjius,  et 
ijnplevil  tolam  tcrrani. 

Quis  locus  in  terra  est,  quem  non 
Cliristi  posscderit  nomen?  qua  Sol  ori- 
tur  ,  qua  occidit,  qua  erigilur  septem- 
trio,  qua  vergit  auster,  totum  vene- 
randi  numinis  majestas  implevit.  Et 
licet  adhuc  in  quibusdam  rej,ionibus 
idololatriaj  morientia  palpitent  mein- 
iira,  tamenin  eoresest,ute  Christianis 
omnibus  terris  pestifcrura  hoc  malum 
lunditus  amputetur.  De  idololatrarum 


poris  et  animi  diversitatem,  inviolata 
homini  iramortalitate  consociat ;  aut 
legem  proinulgat,  aut  contra  peccantcs 
testimoniuin  perhibet  :  aut(quodcst 
polius  )  iiiiagiiicin  Diaboli  pcrculit.  iit 
superato  co  aliiue  proslrato  ,  et  in  cinc- 
rera  favillasque  converso,  erecto  subli- 
mitatissua;  vcrtice.  purura  dorainatio- 
nis  imperium  habeat. 

Vos  nunc ,  Conslanti  ct  Constans, 
sacratissimi  Imperatorcs ,  et  venerandic 
fi.lei  vestrifi  imploranda  virtus  est ,  qu.r 
supra  homines  crigitur,  et  a  terrena 
fragilitate  scparatur,  coelestiumque  sc 
rerura  societate  conjungit,  quae  in  om- 
nibus  aclibus  suis,  prout  potest,  Dci 
sumrai  sequitur  voluntatcm.  Modicnn; 
tantum  superest,  ut  lcgibus  vestris 
funditus  prostratus  Diabolus  jaceat,  ut 
extinctae  idololatriae  pereat  funesta 
contdgio.  Veneiii  hujus  virus  cvanuit, 
et  per  dies  singulos  substaiitia  profnn:.; 
cupiditali  exspirat.  Erigite  vexillun» 
fidei,  vobis  hoc  divinitas  rcservavit, 
cujus  favore  eminentcs  prostratorcs 
cstis  omniura  hostiura  vestrorum  ;  quo- 
rum  opera  Romanum  infirmabatur  im- 
perium.  Signura  veneranda}  legis  eri- 
-ite,  sancite,  proinulgate  quod  prosil. 
Sit  faustum  felixque  Reip.  quod  tot 
acervis  caesorum  hostium  prostravisti.^ 
exercitura,  Fciices  vos  quo(iue  glori.T 
ac  voluntatis  suae  Deus  fecit  esse  parti- 
cipes,  idololatriaj  excidium,  et  profa- 
narum  aedium  ruinas  propitius  Christiis 
populo  veslris  nianibus  reservavit.  Ille 
spiritualibus  armis  malos  spiritus,  vos 
mala  terrena  vicistis.  Erigitc  tropana 
victoriae,  ct  proferatur  ingens  titiilus 
triumphorura  :  profanarum    reri r:\! 

STRAGE    GAUDENTES,    EXILTATE    FOr.- 
TILS,  EXULl  ATEFIDENTER.  Fclicitas  VC  — 

tra  cuin  Dei  virtule  conjungitur,  pro  .^u- 
lute  horainuia  Christo  pugnante  vicislis« 


DE  ETillORE  PROFA 
CArUT   XVII. 

De  alio  syiribolo  :  Sol  bicornis,  liformis. 

Omnia  symbola  profauae  religionis 
per  ordiiiem  suggerantur,  ut  probemas 
iiequissimum  hostem  generis  humani  de 
sanctishaecvenerandisqueprophetaruMi 
oraculis  ad  contaminata  furoris  sui  sce- 
lera  transtulisse.  Inveniemus  enim  et  ita 
dici  :  Hht  §ixtpu>q,  (5tp.op£  {{), 

Deus  iste  vester  non  biformis  est ,  sed 
multiforrais.  In  multas  enim  species 
veleratoris  forma  mutatur.  Ipse  est  ba- 
siliscus  et  scorpio ,  qui  fidelium  securis 
vestigiis  premitur ,  ipse  malicicsus  an- 
guis,  cujus  caput  quaerit  decepta  mor- 
taliUts  :  ipse  tortuosus  Draco,  qui  hanio 
ducitur,  qui  captivus  includitur  :  iste 
Deus  vester  Lernaji  anguis  crinibus  ador- 
natur,  videns  ut  percusso  Domino  mo- 
rientium  anguium  turba  succedat.  Quid 
sic  renascentil)us  hydris  pullulas?  quid 
tc  foecunda  scelerum  sobole  componis? 
mortistuae  viam  didicimus,  scimusqui- 
bus  remediis  artis  tuae  venena  vincan- 
tur.  Christi  immortalem  sanguinem  bi- 
bimus,  nostro  sanguini  Christi  sanguis 
adjunctus  est.  Hoc  est  salutare  reme- 
dium  scelerum  tuorum,  quod  a  Dei 
plebe  mortiferum  virus  excludit. 

Quis  Deum  istum,  quem  plangunl, 
cum  cornibus  vidit?  quae  sunt  ista  cor- 
nua,  quaj  habere  se  jactat?Alia  sunt 
cornua,  quae  propheta  sancto  Spiritu 
annuente  commemorat,  quae  tu,  cia- 
bolo,  admaculatam  faciem  tuam  putas 
te  posse  transferre.  Unde  tibiornameiUa 
quaeris  et  gloriam?  Cornua  nihil  aliud 
nisi  venerandum  signum  crucis  mon- 
«trant.  Hujus  signi  uno  extenso  ac  di- 
recto  cornu  mundus  sustentatur,  terra 
constringitur.  Et  e  duorum  quae  per  la- 
tus  vadunt  compagine  oriens  tangitur, 
occidens  sul)levatur,  ut  sic  totus  orbis 
tripartita  stabilitate  firmatus  confixi 
operis,  immortalitatis  radicis  funda- 
menla  teneantur  :  hoc  secretum  nobis 
venerandum  prophetae  oraculum  tradi- 
dit.Inveiiiemus  enim  in  Abacucita  esse 
perscriplum  :  Tcxit  coelosvirtus  ejus,  et 
laudeejunplcua  est  lerra.  Elsplendorejus 
ut  lux  crit,  cornua  in  manibus  ejus  crunf. 


:^ARUM  RELIGIONUM.  ^^^ 

Et  iUic  conslabilita  est  virtus  gloria  ejusj 
ct  conslituct  dilcctionem  suam.  Ibit  ver- 
bum ,  et  yroecedel  secundum  gressus  suos. 
En  veneranda  crucis  cornua.  en 
sanctae  virtutis  immortale  fastigium ,  et 
gloriosi  operis  divina  compago.  Ta 
Christemundum  ac  terramextensisma- 
iiibus,  tu  coelcsle  sustentas  imperium  : 
tuis  immortalibus  adhaeret  humeris 
salus  nostra,  tu  Domine  aeternae  vilac 
bajulassignum,  tu  venerando  instinctu 
hoc  nobis  denuncias  per  prophetas.  Ait 
enira  Esaias  :  Ecce  natus  cst  nobisfiUuSy 
imperium  super  liumeros  ejus ,  etvocatum 
est  nomen  ejus  magnoe  cogitationis  nun~ 
cius.  Haec  sunt  crucis  cornua,  quibus 
omnia  et  sublevantur  pariter  et  couti- 
nentur.  His  cornibus  bene  hominuin 
nititur  vita.  Ut  Amalech  vinceretur  ex- 
tensis  manibus  Moyses  haec  iraitatus  est 
cornua;  ut  facilius  impetraret,  quod 
magnoperc  postulabat ,  crucem  sibi  fe- 
cit  ex  virga.  Ad  haec  cornua  festina 
celeritate  properate,  ad  haec  cornua 
humili  veneralione  confugite.  His  vos 
afligant  cornibus,  justitia,  sequitas, 
pudicitia,misericordia,patientia,fides: 
ut  veneranda  praeferentes  insignia, 
consecrati  fontis  majestate  gaudentes, 
et  sepulturae  Christi  participes  sitis  et 
vitae.  

CAPUT  xvni. 

Sequitur  aliud  symbolum  :  Confidite,  etc. 

Aliud  etiam  symbolum  proponamus, 
ut  conamine  cogitationis  scelera  revc 
lentur;  cujus  totus  ordo  dicendus  est , 
ut  apud  omnes  coustet ,  divinae  disposi  • 
tionis  legem  perversa  diaboli  esse  imi- 
tatione  corruptam.  Nocte  quadam  siiiiu- 
lacrum  in  lectica  supinum  ponitur,  ct 
per  numeros  digestis  fletibus  plangitur. 
Deinde  cum  se  ficta  lamentalione  satia- 
verint,  lumen  infertur.  Tunc  a  sacer- 
dote  omnium  qui  flebant,  fauces  uu~ 
guntur,  quibus  perunctis  ,  saccrdos  hoc 
lento  murmure  susurrat : 

©apperTs  /jLv<^ai  tou  0£ov  <sta(>>sp.h(nt  « 
EVat  yap  •/i/aTv  ix  ttovwv  cwTvipia  (1). 


•»)  Latiii^  :  Sol  biturnis,  bifyrinis. 


(1)  Hoc  est  :  Confiditc,  o  vos  qui  initiali  ^i>\l: 
mysteriis  Dei  resiirrecti,  liel  enim  nolji*  e» 
afllictionibiu  sulus. 


liJiO  JULII  FIRMI 

Quid  mispros  hortaris  ut  gaudeant? 
quid  deceplos  honiiaes  lcetari  couipellis? 
fjuam  iJiisspein,  quam  salutem  funesta 
pcrsuasione  proniittis?  quid  illos  falsa 
pollicitatione  sollicitas?  Dei  tui  mors 
nota  cst,  vita  non  cumparet,  nec  de 
resurrectione  ejus  divinum  aliquando 
respondit  oraculum  ,  nec  hominiljus  se 
post  mortem,  utsihi  crederetur,  osten- 
dit,  nulla  liujus  operis  documenta  pro- 
misit,  nec  se  hoc  facturum  esse  praece- 
dentihus  monstravit  cxcmplis.  Idolum 
sepelis,  idolum  plangis,  idolum  de  se- 
pultura  profers  ,  et  miser,  cum  hoc 
feceris ,  gaudes.  Tu  Deum  tuum  liheras. 
tu  jaceutia  lapidis  raerahra  componis, 
tu  insensihile  corrigis  saxum.  Tihi  ha- 
heat  gratias  Deus  tuus,  te  parihus  re- 
launeret  donis,  et  sui  velit  esse  parti- 
cipem,  sic  moriaris  ut  moritur,  sic  vivas 
nt  vivit.  Nam  quod  unguento  perun- 
;untur  fauces,  quis  non  facinus  istud 
despecta  vanitate  contemnat  ?  Habel 
ergo  Diaholus  Christos  suos,  et  quia 
ipsc  Antichristus  est ,  ad  infamiam 
nominis  sui  miseros  homines  scelerata 
societate  perducit.  Unguentum  hoc  re- 
ierra  mortuis  ,  reserva  morituris  ,  ut 
quos  laqueis  tuis  ceperis,  eos  venenato 
nnguento  ohlitos  luguljri  ac  funesto 
kcraper  mergas  exitio.  Aliud  est  un- 
guentum,quod  Deus  pater  unico  tradi- 
dit  filio,  quod  filius  credentilms  divina 
nominis  sui  majestate  largitur.  Chrisli 
«nguentum  immortali  compositione 
conficitur  etspiritualibus  pigmentorum 
odorihus  temperatur.  IIoc  unguentum 
a  mortalihus  laqueis  putres  hominum 
artus  exuit,  ut  scpulto  primo  homine,  1 
ex  eodem  statim  homine  homo  alius 
foelicius  nascatur. 

Et  ut  hoc  manifestius  explicetur,  sa- 
crarum  lcctionum  arcana  pandenda 
•unt.  Ait  enim  David,  ut  liujus  unguenti 
gratiam  tradcret  :  Sprciosiis  forma  prce 
(iUis  homiuum  ,  diffusa  esl  grulia  in  labiis 
iuis,  propterea  bcnciUxil  libi  in  alernum. 
Jccingere  gladium  iuum  circa  femur  tuum 
potenUssimc.  Specic  ct  pulchritudinc  iua 
iiitende ,  prospere  procede ,  et  rcgna, 
Jhroplcr  verilalem  cl  mansuctudinem  et 
jusUliam,  et  deducet  te  mirabilitcr  dextcra 
tua.  SaQittas  aculas  potentissimos  popuU 


CI  MATERNI 

intra  te  decident  in  corde  inimicorum 
Regis.  Sedes  tua  Deus  in  seculum  seculi: 
virga  recta ,  cst  virga  regni  tui.  Dilexisti 
justiliam,  odisti  iniquitatem,  propterea 
unxit  te  Deus  tuus  oleo  lcetiticB  prce  con- 
sorUbus  tuis.  Mirrha  et  gutta ,  casia  a 
vestimentis  tuis  de  cedificiis  ebumeis,  ex 
quibus  te  jucunditate  affecerunt.  Immor- 
talis  unguenti  secreta  pervidiraus,  et 
divinae  nohis  dispositionis  ordo  mons- 
tratus  est.  Regnum  perpetuum,  et  coeli 
diadema  Domino  nostro  cum  unguenti 
majestate  collatum  est.  Quis  autem  hic 
sit  qui  regendi  orbis  accepit  potestatem) 
qui  venerandi  nominis  majestate  deco- 
ratur,  aliud  nobis  monstrat  oraculum  : 
ait  enim  is  idem  David :  Ul  quid  fremue- 
runt  gentes,  et  popuU  meditati  sunt  ina- 
nia.  Astiterunt  reges  terrce,  et  principss 
convenerunt  in  unum  adversus  Dominum, 
et  adversus  Christum  ejus.  Quid  te  sic 
extollis  sacrilega  persuasio  ?  quid  mise- 
ros  homines  effrenata  temeritate  cir- 
cumvenis?  unguentum  Christi  coeli  do- 
nat  imperium ,  unguentum  vestrum 
gehenna)  suscitat  flammas, 

Sed  quod  impuro  ore  sacerdos  iste , 
et  polluta  verborum  contaminationo 
componit,  lihct  diligenti  inquisitionc 
discutere.  Liherato  Deo  suo ,  honum 
animum  gerere  socios,  fiduciam  hona> 
spei  hahere  persuadet.  0  quam  miseris, 
quam  luctuosis  se  laqueis  involvit  ca- 
duca  calliditas!  Quis  Deum  tuum  lihc- 
rat?  cui  hoc  prastitit,  quod  laborat  ? 
Disce,  disce  quod  nescis,  disce  quod 
non  vides.  Christus  filius  Dei,  ut  liuma- 
num  genus  a  niortis  laqueis  liheraret, 
omnia  ista  sustinuit ,  ut  captivitatis 
diirajjugum  tolleiet,  uthomincm  palri 
redderet,  ut  mitigata  offensa  hominum 
cuin  Deo  prospera  conciliationc  com- 
poneret ,  ut  promissae  rcsurrectionis 
Iructum  proprio  monstraret  exemplo , 
fecit  filius  Dei  quod  ante  promiserat , 
clausit  januas  sedis  infernae,  et  dura; 
legis  necessitatem  calcata  morte  pro- 
stravit.  Per  triduura  recens  ita  ah  co 
justorum  turha  collecta  cst,  ne  diutius 
contra  eos  mortis  dominaretur  impro- 
hitas,  ne  justorum  meritum  ex  longa 
desperatione  concideret,  frcgit  claustra 
pcrpetua,  et  fcrrea;  fores  Christo  ju- 


DE  ERRORE  PROFANARUM  RELIGIONUM. 


fiol 


Lente  collapsac  sunt :  ecce  tcrra  conlre- 
Uiuit,  et  fundamentorum  suorum  sta- 
bilitato  concussa  ,  pra^scntis  Christi 
numen  agnovit.  Ante  praefinitum  tem- 
pus  praecipitat  diem  mundi  rotata  ver- 
ligo ;  et  Sol  non  completo  diurnarum 
horarum  spatio  properato  cursu  vergit 
in  noctcm.  Ecce  veli  fastigia  summa 
finduntur,  et  obscurioribus  tenebris 
orbem  terrarum  caligo  noctis  abscondit. 
Onmia  elementa  Christo  pugnante  tur- 
Data  sunt,  tunc  scilicet  cum  primum 
tontra  mortis  tyrannidem  humanum 
corpus  armavit.  Per  triduum  ista  con- 
llictatione  pugnatum  est,  quani  diu 
niors  superatis  malitiae  suge  viribus 
frangeretur.  Quid  solita  impatientia, 
homo  religiose,  homo  Christi,  desperas 
et  deficis.  Tridui  moram  non  fers,  sol- 
licitudinem  ac  desperationem  tuam 
novis  precibus  confiteris?  Hoc  te  fac- 
turura  esse  illo  die  Spiritus  sanctus  ve- 
ueranda  voce  significat,  cum  perDavid 
dicit  :  ^stimati  sumus  sicut  oves  occi- 
iionis.  Exurge,  quare  ohdormis  Domine  ? 
exurge  ei  ne  disperdas  usque  in  fincm. 
Quare  faciem  Uiarn  avertis?  oblimceris 
inopiam  nostram,  et  tribulationem  :  quo- 
niam  humiliata  est  in  pulvere  anima  nos" 
tra,  hccsit  in  terra  venter  noster.  Exurge, 
Domine ,  opem  fer  nobis ,  et  libera  nos 
propter  nomen  tuum. 

Ecce  post  tridunm  lucidior  solito 
dies  oritur,  et  reddita  soli  praeteriti  lu- 
minis  gratia.  Omnipotens  Deus  Christus 
splendidioribus  solis  radiis  adoratur. 
Exultat  salutare  numen,  et  triumphales 
currus  ejus  justorum  ac  sanctorum 
turba  comitatur.  Tunc  elato  gaudio  cla- 
mat  elata  mortalitas  :  Ubi  est  mors  acu- 
leus  tuus'f  Tunc  praecurrens  salutare 
Duraeu  aperiri  sibi  coelestes  januas  prae- 
cipit.  Aperite,  aperite,  et  immortalia 
claustra  convellite.  Christus  Deus  cal- 
eata  morte  ad  coelum,  horninem  quem 
gusceperat  revocat.  Hoc  a  venerando 
propheta  sancta  voce  prsecanitur,  et  ex 
ore  prophetico  vox  jubentis  auditur; 
ait  enim  Spiritus  sanctus  ,  ut  nobis  po- 
tentiara  Christi  jubentis  ostenderet  ; 
ToUite  portas,  principes,  vestras,  et  extoh 
lite  vos  portas  (^temales,  et  introibit  rex 
rJori(s.  Hoc  angelis  nescientibus  impe- 


ratur,  neque  enim  scire  potuerunt, 
quando  verbum  Dei  descendit  ad  tei- 
rain,  ideo  et  ipsi  soilicita  interrogationc 
respondent :  Quisest  istc  rex  glorioe 'i Qni- 
bus  quserentibus  perspicuaCliristus  nu- 
minis  sui  majestate  respondit :  Dominus 
forlis  et  polens,  Dominus  potens  in  proeUo, 
Cognoscitur  statim  a  custodibus  cali 
fiiius  Dei,  et  quicquid  illos  ante  fefellil, 
agnoscunt.  Vident  prostrati  hostis  exu- 
vias,  et  recordati  primae  dispositioni* 
ordinem,  etiam  ipsi  cum  ascendentibus 
iterata  pariter  voce  conclaraant  :  Tol- 
lite  portas  qui  prceestis  illis,  et  extollitt 
vos  portce  ceternoe,  et  introibit  rex  glorias* 
Reverso  filio  proraissa  pater  regni 
sceptra  restituit ,  et  sellam  regni  aequa 
potestate  concedit,  ut  iraperet  [ut 
regnet]  ut  teneat,  ut  perpetua  numiuis 
sui  raajestate  dominetur, 

Audi  quid  de  illo  Danielem  Spiritus 
sanctus  jusserit  dicere  :  Fidebam  in  visu 
nocte,  et  ecce  in  nuhibus  coeli  quasi  filitt^ 
hommis  verdens,  venit  usque  adVeterem 
dicrum,  et  stetit  in  conspectu  ejus ,  etqwi 
assistebant  obtulerunt  eum.  Et  data  est 
eipotestas  regia,  et  omnes  reges  terroe  el 
regnum  et  omnis  claritas  servivit  ei.  Et 
potestas  ejus  oeterna,  quce  non  auferetur^ 
et  regnum  ejus  non  corrumpetur.  Haec 
eadera  nobis  sancta  revelatione  raon- 
strantur  :  inveniraus  enira  in  Apoca- 
lypsi  ita  esse  perscriptura :  El  conversua 
respexi,  ut  viderem  vocem,  quoe  mecum 
loquebatur,  et  vidi  septem  candelabra 
aurea,  et  in  medio  candelabrorum  simi- 
lem  filio  hominis  vestitum  podere,  et 
erat  prcecinctus  supra  mammas  zona  au^ 
rea,  Caput  autem  ejus  et  capilli  erant 
albi,  velut  lana  alba  ut  nix,  oculi  ejm 
ut  fiamma  ignis ,  et  pedes  ejus  similes 
aurichalco ,  sicut  de  fomace  ignea,et  vox 
ejus,  ut  sonus  aquarum  multarumf  el 
hahehat  in  dextera  sua  septem  stellas,  et 
ex  ore  ejus  gladius,  ex  utroque  acutus, 
et  facies  ejus  splendehat  ut  sol  in  virlute 
sua.  Et  cum  vidissem,  cecidi  ad  pedes  ejus 
tanquam  mortuus.  Et  imposuit  dexteram 
suam  super  me  dicens :  Noli  timere,  ego 
sum  primu^ ,  et  novissimu^,  et  vivus,  qui 
fueram  mortuus ,  et  ecce  sum  vicens  in 
scecula  sceculorum,  et  haheo  claves  mortis, 
et  inferorum ,  Post  resurrectionem  etiam, 


^3-i  JULII  FIRMICI  MATERNI 

eum  discipulis  suis  daret  ccrta  man- 


data,  immortaliuin  mandatorum  ordi- 
iiem  ista  lci^e  conclusit  :  Data  cst  viihi 
omnis  potestas  in  coelo  et  in  tcrra.  Ile  ergo 
ct  doccte  omnes  (jcnles ,  baptizantes  eos 
in  nomine  Patris,  ct  FHii,  ct  Spiritus 
tancti ,  docenlcs  eos  ohservare  omnia, 
qucecumque  prcxcepi  vobis.  Quod  aulem 
Deus  pater  parlicipem  eum  regui  fa- 
cieus.  regalis  sella;  ei  concesserit  sedes, 
!ioc  docetur  oraculo  :  Dixit  Dominus 
Domino  meo,  sedc  a  dcxtris  meis^  quo- 
adusque  ponam  inimicos  tuos  subpeda^ 
neuni  pcdum  tuorum.  Virqam  virtutis 
tuce  emittct  Dominus  ex  Sion,  domina- 
beris  in  medio  inimicorum  tuorum.  Te- 
cum  principimn  in  die  virtutis  tuae  in 
claritate  sanctorum,  et  cx  utero  ante 
luciferum  genui  te.  Juravit  Dominus , 
nec  pcenilehit  eum. 

Hi  suiit  iuimici  Dei ,  sacratissimi 
Imperatores,  qui  veritatis  ordinem 
coutraria  lege  conturbant,  qui  perversae 
cupiditatis  instinctu  sacrilega  vota  con- 
cipiunt,  qui  profanoe  mentis  furore  aut 
lignumsemperveneranturautlapidem. 


CVPUT  XIX. 

Digressio  :  cur  Deus  homo  faclus  sit. 

In  isto  loco  positi  ordinem  dcbemus 
ianctaj  disposiiionis  aperire  :  ut  iiuic- 
(juid  nobis  iiivcstigantibus  sanctum  Dei 
verbum  proplictica  Iradidit  disciplina, 
ad  refutandas  profani  erroris  maculas 
specialitcr  cxplicctur,  ne....  sicut  nos 
diximus,  commeuti  sunt,qui  sacrilegia 
errantibus  trailiderunt.  Sic  a  nobis  ordo 
vcritatis  curiosius  requiratur.Suspensis 
itaque  paululum  caetens  ad  ha}c  expli- 
cnnda,  quoe  vera  sunt,  transferatur  ora- 
tio.  Vos,  doiiiini  linpcralorcs,  sancta- 
rt:m  aurium  vestrarum  iniiii  commodate 
patientiara,  ut  totuin  clementis  vestra?, 
quod  promitlimus ,  explicemus. 

Cur  Deus,  id  est,  lilius  Dei ,  liomo 
pnssus  cst  tieri,  brevi  ac  vera  pietati 
vrstrac  ratione  monstrabitur.  Cum  ho- 
ininein  primum,  id  cst,  Adam,  ad  iina- 
iiincin  suain  Deus  faceret,  certam  ilii 
liiamlatorum  dedit  legein.  Is  per  foemi- 
iiani  5  id  cst;  Evain  dcccptus,  Diaholi 


persuasionibus,  promissac  sibi  glorlaj 
I^erdidit  dignitatem.  Liguuin  erat  i;i 
Paradiso ,  quo  promissorum  a  Deo  pra^- 
miorum  perdidit  gratiam.  De  ^irginis 
terraj  lirno  homo  factus  est  ;  nonduia 
eniin,  ut  ait  scriptura,  supra  terraiii 
pluerat.  Ilic,  contemptis  maudatis  Dei, 
huinanuin  geiius  mortalilatis  laqueis 
afflixit.  Oportebat  hoc  lotum  et  refor- 
mari ,  et  corrigi,  et  reformatio  originis 
debuit  reformare  primordia.  Ex  virginis 
teira;  limo  factus  Adam  pnevaricaliouo 
propria  promissam  perdidit  vitam.  Pcr 
virginem  Mariam  ac  Spiritum  sanctucr 
Cliristus  natus,  et  immortalitatem  ac- 
cepit  et  regnum.  Arborligui  pestiferuiu 
deceptis  pabulum  praibuit :  lignum  cru- 
cis  vitam  immortali  compage  rostituit. 
Contempsit  Adam  ,  obedivit  Deo  Cliris- 
tus.  Sic  divina  dispositione  quicquiJ 
Adam  perdidit,  Christus  invenit. 

>'am  post  multa  tempora  novissimis 
lemporura  spatiis  [id  est,  novissima 
pene  saeculorum  hebdomade]  verbum 
Dei  humano  se  miscuit  corpori,  ut  lio- 
ininem  liberaret ,  ut  uiortem  vinceret, 
ut  fragilitateiii  humani  corporis  cum 
divina  immortalitate  conjungeret.Quid 
enim  faceret  tanta  turba  sanctorum? 
quae  illis  spes  salutis?  quod  meritorum 
praemium  ,  si  sub  una  eademque  con- 
ditione  sortis  ineluctabilibus  mortali- 
tatis  laqueis  etiain  i|  sa  obligata  tenc- 
retur?  ISihil  Abel ,  uihil  Enoch,  nihil 
Xoe,  nihil  Sem,  nihil  Abrahaiii ,  nihil 
Isaac,  uihil  Jacob  de  Dei  sibi  miseri- 
cordia  ac  majcstate  promitlorent :  irent 
etiara  ipsi  post  tantum  fidei  meritui:i 
cuin  csteris  omnibus  paiiter  addictis, 
et  omnes  Dei  sanctos  unuin  inorlis  e\i- 
tiuin  exciperet,  nec  haberet  apud  Deum 
pra^miuin  pictas,  si  una  eademque  oin- 
iies  condilio  mortis  liaurircl.  Sed  Deus 
Abralia;  darius  a  coeli  siderib"js  pro- 
miserat  regnnm:  ideocxgenereAbrah.i; 
desceudens  Maria  virgo  Deum  cdiici- 
j)it,  ut  supradictorum  hominum  sobol<'> 
immortalis  societatis  vinculo  juiigerc- 
tur,  et  sic  huinanuin  gcnus  per  lioini- 
nem  parilcr  et  Deum  a^quata  societatis 
comparalionc  cunjunctuiu,  ad  immor- 
lalitalis  impcriuui  obcdicutiae  merito 
pcrvcnirct. 


DE  ERRORE  PROFAN 
CAPUT  XX. 


AUad  falsx  reli^jionis  symboluin  exculitur: 
TauruSy  etc. 

QuiA  itaque ,  sacratissimi  Imperato- 
rcs,  ciiriosis  auribus  satisfecimus,  re- 
liqua  prosequamur,  ut  vel  sic  polluta- 
rum  aurium  sorcles  purificans  possit 
!«ermo  purgare.  Sequifur  adliuc  aliud 
j^ymbolum ,  quod  pro  magno  miserorum 
liominum  credulis  auribus  traditur : 
Tavpo<;  (JpaxoVTog  ,  xal  ^paxwv  ravpou 
Tca-cvip  (1). 

AliquMndo  nobis  signa,Diabole,ina- 
culati  nominis  prodidisti,  aliquando 
iufame  nomen  propria  voce  confessus 
os.  Scio  qui  fucris  ,  quid  ausus  sis ,  scio 
(juid  fecerit  scelcriim  tuorum  raalitiosa 
persuasio.  Hoc  erat,  quod  Evae,  quum 
eara  perderes,  magnopere  poUicebaris, 
cum  ei  diceres  :  Erilis  quasi  dii.  Tunc 
parabas  tibi  ac  tuis  templa,  et  delubra 
fariebas,  ct  venenati  oris  illuviem  ne- 
fariis  caeremoniis  consecrabas.  Serpis 
in  tcraplis,  et  occisarum  hosliarum  mi- 
scro  pasceris  sanguine.  Nec  venenis 
tuis  cruor  defuit,  nec  semiustae  crema- 
torum  corporum  partes,  bumanarum 
te  etiam  victimarum  frequenter  san- 
guine  cruentasti.  Et  satiaris  templi 
cruore,  vel  ara  Carthaginis  rabies  tua, 
et  siccarum  faucium  venena  nutrita 
sunt.  Tq  haec  faciens  hominibus  te  mi- 
seris  prodesse  jactas,  ut  crudelilati; 
tua  perimas,  persuasione  decipias,  pol- 
licitationc  prosternas.  Sic  tuis  prospi- 
cis,  parricida. 

Fugite ,  0  miseri  homines ,  fugite ,  et 
coutagionem  istam  quantacumque  po- 
testis  celeritate  deserite.  Draco  est, 
qui  coiitur.  Laterenon  potest ,  proprie- 
tatem  nominis  sui  ipse  confessus  est. 
Coufessum  reum  poena  consequitur. 
Audite  quid  sanctus  propheta  divina 
instigatione  denunciet.  Oraculum  hoc 
Esaiae  nobis  fides  tradidit,  ait  enim  : 
/n  illa  die  superind^icet  Deus  gladium 
aanclum  et  magnum  j  et  fortem  super 
Draconem,  serpenlem  magnum,  et  tor- 
tuosum,  et  interficiet  Draconem.  Volun- 
las  Dei  perfectio  operis  substantia  est. 


ARUM  RELIGIONUM.  4^-» 

Bene  Draconis  lata  sententia  est :  quic- 
quid  Deus  dixit  factum  est,  morituri 
Draconis  hoc  solatium  est,  ut  exiliu.vi 
suum  frequens  perditorum  turba  coum- 
tetur.  Si  mortis  ejus  dies  quaritur, 
tuncpercussusest,  cum  hominemDeuia 
vidit,  cumque  nobis  Chrisli  numcii 
apparuit.  Post  illum  diem,  qui  serpent  » 
hujusseculusfuerit  institutum,necesM; 
est  ut  cum  serpente  moriatur.  Deos 
istos  quos  colitis  ipse  finxit,ipse  coui- 
posuit.  Si  pertinaces  animi  vestri  in 
isto  errore  permanserint ,  ardebitis 
etiam  vos  pariter  cum  diis  vestris,  ut 
quicquid  autores  vestri  divina  animad- 
versione  meruerunt,  etiam  ad  vestrura 
exitium  hoc  societatis  consortio  trans- 
feratur.  Mihi  credite,  nihil  prsetermisit 
Diabolus ,  quod  hominem  miserura  aut 
debilitaret ,  aut  perderet  :  ideo  sese  in 
omnes  forraas  multiplici  diversitat» 
converlit,  ideo  se  diversi  generis  calli- 
ditate  composuit,  ut  variis  ac  multi- 
plicibus  fraudibus  horaines  irretitOR 
interimeret.  Sacra  sua  perditus  carni- 
fex ,  pro  nefas ,  per  lignum  semper  re- 
novari  disposuit,  ut  quia  sciebat  ita 
fore,ut  ligno  crucis  affixa  vita  hominis 
perpetuae  immortalitatis  corapaginw 
stringeretur,  ideo  perituros  homines  ex 
ligui  imitatione  deciperet. 


(1)  Hoe  est  :  Taurus  draconem  genuit,  el 
tauruni  druco. 


CATUT  XXT. 

Desacris  Phrygiis,Isiacis,  et  Proserpin». 

In  sacrisPhrygiis,  quae  MatrisDeum 
dicunt ,  pcr  annos  singulos  arbor  pinea 
caeditur.  In  Isiacis  sacris  de  pinea  arbore 
ca?ditur  truncus,  hujus  trunci  media 
pars  subtiliter  excavatur.  Illis  de  seg- 
minibus  factum  idolum  Osiridis  sepe- 
litur.  In  Proserpinae  sacris  caesa  arbor 
in  effigiem  virginis  formamque  compo- 
nilur,  et  cura  intra  civitatera  fuerit 
illata,  quadraginta  noctibus  plangitur, 
quadragesima  vero  nocte  comburitur. 
Sod  et  illa  alia  ligna ,  quae  dixi ,  simiiis 
flamma  consumit ;  nam  etiam  post  an- 
num  ipsorum  lignorum  rogum  flamma 
depascitur. 

Errasti,  miser,  et  vehementer  errasti, 
nilul  tibi  Doterit  ignis  iste  prodesso, 


'iSi  JULII  FIRMI 

frustra  tibi  cx  ista  flamma  blaadiris, 
kuQc  ignem  commentis  tuis  semper 
renovans.  Ignis  qui  de  facinoribus  tuis 
exigit  poenas,  perpetua  tormentorum 
continuatione  grassatur.  Divini  ac  li- 
berantis  ligni  ordinem  disce,  ut  sclas 
nulla  tibi  posse  ratione  succurri.  De 
cataclysmohumanum  genus  arca  lignea 
liberavit.Deinde  Abrahara  ligna  unici 
filii  humeris  imponit.  De  .tgypto  rece- 
dentem  populum  Dei  plebem  lignea 
virga  protexit.  Lignum  dulcem  sapo- 
rem  amarae  myrrhae  fontibus  reddidit. 
lignea  virga  ex  spirituali  petra  saluta- 
ris  unda  profertur.  Et,  ut  Amalech  vin- 
ceretur,  circa  virgam  Moyses  expansis 
manibus  extenditur.  Scalae  ligneaj  pa- 
triarcha  incurabentem  angelum  som- 
uiat,  et  per  earadem  alios  ascendere, 
alios  cernit  descendere.  Et  lex  Dei  arcae 
ligoeae  creditur,  ut  his  omnibus,  quasi 
per  gradus  quosdam ,  ad  lignum  crucis 
salus  hominum  perveniret.Quapropter 
lignum  crucis  coeli  sustinetraachinara, 
terrae  fundamenta  corroborat,  affixos 
sibi  homines  ducit  ad  vitam. 

LignumDiaboli  ardet  semper  et  mo- 
ritur,et  ad  ima  tartari  credentes  Lo- 
mines  cum  favillis  suis  ducit.  Illud  etiam 
quale  sit  ratione  tractetur.  Arborem 
suara  Diabolus  consecrans,  intempesta 
nocte  arietem  in  cajsa  arboris  facit  ra- 
dicibus  iraraolari.  Quis  tibi  hoc  scele- 
rate  persuasit?unde  hoc  pestifera  cupi- 
ditate  didicisti?  Seraperne  tc  contra 
Dominum  summum  nefaria  cupiditate 
componis?  ideo  te  de  coelo  severum 
divinitatis  judicium  caduca  humililate 
praecipitat,  ideo  tibi  Dei  sententia  per- 
petua  poena  decernitur,  quod  facino- 
ribus  tuis  per  dies  singulos  novum  sem- 
per  additur  facinus ,  quod  horainera Dei 
fraudulenta  conaris  persuasione  deci- 
pere.  Vide  quid  sibi  ludibriosus  hostis 
invenerit. 

Abrahae  iramolaturo  lilium  jussu  Dei 
aries  supponitur,  et  in  vicinae  arboris 
radicibus  alligatur.  Liberaturus  Dcus 
summus  exyEgyptiorum  tyrannide  ple- 
Jjem  suam,  arietera  nocte  jussit  occidi, 
et  sanguine  ejus  postes  liniri  praicepit. 
Tpsum  a  certo  numero  hominum  per 
iiocluruas  epulas  coufici  jubcl.  ct  sa- 


CI  MATER!xI 

1  crificio  ipsi  Paschae  nomen  imponit. 
!  Sed  hoc  ad  imaginera  futurorum  provi- 
■  dcntia  divinae  majestatis  invenit,  ut 
,  per  signum,  verum  Pascha  nobis  osten- 
deret.  Ideo  cum  de  passione  Domini 
nostri  divino  Spiritu  jubente  Propheta 
praecaneret,  ait  :  Sicul  o^is  ad  vidimam 
ductiis  cst,  et  sicut  afjnus  coram  tondcnle 
se,  sic  non  apeniit  os  siium.  In  humiliiate 
\judicium  ei  sullatum  est.  lS'alivitalem 
\  cjus  quis  enarravit?  quoniam  auferetur 
a  ierra  vita  ejus.  Alius  etiam  Propheta 
liaec  eadem  siraili  respondit  oraculo  : 
Domine,  significa  mihi  el  cognoscam,  tunt 
vidi  mediiationes  eorum.  Ego  sicut  agnxu 
sine  malitia  perductus  sum  ad  vicfimam. 
In  me  cogitavemnt  cogitalum  dicentes  : 
Venite  miitamus  lignum  in  panem  ejus  . 
et  eradamus  a  terra  viam  ejus.  Agnum 
autem  appellari  Dominum  nostrum 
sancta  nobis  revelatione  monstratur. 
In  Apocalypsi  enim  ita  invenimus  ess^c 
perscriptum  :  Et  vidi  in  medio  throni  el 
quaiuor  animalium,et  in  medio  seniorum 
agnum  stanicm ,  quasi  occisum ,  naoer^ 
tem  comua  sepiem,  et  oculos  septem, 
quisunt  seplcm  spiritu^  Dei  missi  per  or- 
bem  terroi.  Et  venit  et  acccpit  librum  de 
dextra  sedeniis  in  ihrono.  Ei  cum  acce- 
pisset  librum,  quaiuor  animalia  et  viginti 
quatuor  seniores  prostraverunt  se  ant£ 
agnum,  habenies  singuli  aureas  cythara» 
plcnas  odoramentis  supplicaiiohum ,  qua 
erant  orationes  sanciorum,  et  cantave- 
runt  novum  canticum  dicentes  :  Dignus 
es  accipere  librum ,  et  aperire  signa  ejus , 
quoniam  occisus  es ,  et  redemisii  nos  Dco 
sanguine  tuo  ex  omni  iribu  et  lingua  et 
populo  et  naiione ,  et  nos  regnum  Deo 
nostro  sacerdotcsque  fecisii ,  et  regnabi- 
mus  super  terram.  Johannes  quoquo 
filium  Dei  agni  noraine  appellat,  ut  et 
ipse  propheticae  pollicitationi  respon- 
deat  :  ait  cnim  in  Evangelio  :  AUero 
die  videt  Johannes  Jesum  venientem  ad 
se  et  ait  :  Ecce  agnus  Dei,  ecce  qui  aufert 
peccata  mundi.  Pro  salute  hominum 
agni  istius  venerandus  sauguis  effan- 
ditur,  ut  sanctos  suos  filius  Dei  profu- 
sione  prctiosi  sanguinis  redimat  :  ut 
qui  Christi  sanguinc  liberantur,  majes- 
tate  prius  iinmorlali  sansuinis  conse- 
crentur. 


DE  ERRORE  PROFANARUM  RELIGIONUM. 


Neminera  apud  idola  profusus  sanguis 
juverit.  Et  ne  cruor  pecudum  miseros 
liomines  aut  decipiat  aut  perdat,  pol- 
luit  sanguis  iste,  non  redimit,  et  per 
varios  casus  homines  prernit  in  mor- 
teiii.  Miseri  sunt ,  qui  profusione  sacri- 
lcgi  sanguinis  cruentantur.  Tauribo- 
liuin  vel  Criobolium  scclerata  te  san- 
{^uinis  labe  perfunclit.  Laventur  itaque 
bordes  istae,  quas  colligis.  Quaere  fontes 
ingenuos  ,quaere  puros  liquores,iit  illic 
to  post  multas  maculas  cum  Spiritu 
sancto  Christi  sanguis  incandidet.  Ut 
autem  miseros  liomines  ad  sanam  men- 
lem  rcvocet  plena  persuasio,  majore 
autoritate  opus  est,utcuratis  ac  sanatis 
mentibus,  nullum  praecedentis  pesti- 
lenliae  vestigium  relinquatur.  Quid  ita- 
«lue  8unt  idola ,  vel  quam  habeant  sub- 
stuntiam,  prophetarum  oraculis,  ac 
divina  voce  monstratum  est,  quse  omnia 
specialiter  dicenda  sunt,  ut  hoc  non 
nostra  temeritate  prolatum ,  sed  divino 
magisterio  nobis  traditum,  et  coelesti 
agnoscatur  voce  signatum. 

Quae  sit  substantia  ejus  sapientiae 
venecanda  voce  monstratur ;  ait  enim 
in  libris  Salomonis  :  Omnia  idola  natio- 
num  cestimaverant  deos ,  quibus  neque 
oculorum  visus  est  ad  videnduniy  neque 


similes  sunt  illis  qui  faciunt  ca.  Si  aili- 
fcx,  qui  ad  ostentationem  ingenii  si- 
mulachrum  aut  sculpsit  aut  fudit,  divina 
maledicli  animadversione  percutltur, 
quid  sperare  debeat  considerandura 
est,  qui,quod  alter  vendidit,  Deum 
dicit? 

Hieremias  eliam  cnm  praecepta  Deo 
jubente  plehi  darct,  hac  populum  ora- 
tione  convenit  :  Dicile  autem  in  corde 
vestro  3  te  oporlet  adorarc  Domine.  An- 
gelus  autem  meus  vobiscum  est,  legem 
autem  exquiram  ab  animabus  vestris. 
Lingua  eorum  poUta  fabro ,  ipsa  etiam 
inaurata  et  inargcntata  falsa  sunt,  et 
non  possunt  loqui :  Et  sicut  virgini  hor' 
tatu  amantis  accepto  auro  fabricati  sunt 
coronas  supra  capita  deorum  suorum. 
Est  autem  quando  subtrahent  sacerdotes 
a  diis  suis  aurum  et  argentum,  et  eroga- 
bunt  illud  in  semetipsos.  Dabunt  etiam 
ex  ipso  et  prostitutis  meretricibus ,  orna- 
huntque  illos  ut  homines  vestimentis, 
Deos  argenteos,  et  aureos ,  et  ligneos. 
Addit  etiam  in  sequentibus,  ut  omnem 
dubitationem  trepidationis  excutiat  : 
Supra  corpus  ejus  et  caput  volitant  noc- 
iuoi  et  hirundines  et  aves  similiter.  Unde 
scietis  quia  non  sunt  dii  :  non  ergo  ii- 
mueritis  eos.  Aurum  est ,  quod  circa  se 


nares  ad  j)ercipiendum  spiritum,  neqiie  [  habcnt  adspeciem,  nisi  aliquis  extorserit 
aures  ad  audiendum ,  neque  digitima-\ceruginem,nonfulgebit.Nequeenimcum 
nuumad  tractandum.  Sedet  pedes  eorum  conflabatur  sentiebat,  pretio  empti  sunt 
pigri  ad  ambulandum.  Homo  enim  fecit  in  quibus  spiritus  non  est,  sine  pedibus 
illos ,  et  qui  spiritum  mutuatus  est  finxit^in  humeris  portantur.  Addit  etiam  ut 
illos.  Nemo  autem  sibi  hominum  poterit  confirmata  mens  fortius  roboretur  : 
Deum  formare  :  cum  sil  enim  mortalis ,   Scientes  itaque  ex  his  quia  non  sunt  dii. 


mortuum  fingit  manibus  iniquis.  Melior 
est  autem  his  quos  coUt,  quoniam  quidem 
ipse  vixit,  illi  numquam.  Quid  amplius 
quaerimus?  sapientia  nos  divina  voce 
convenit,  et  quicquid  in  arcanis  Dei 
viderat  docuit,  et  quod  erat  saluhre 
inonstravit,  ne  fragilis  et  caduca  mor- 
talitas  in  exitium  suum  mortemque 
properaret.  Hoc  idem  in  Psalmis  prae- 
monet  Spiritus  sanctus.  Invenimus 
enim  iu  Psalmo  cxxxiv  ita  esse  per- 
scriptum  :  Idola  gentium,  argenlum  et 
aurum,  opus  manuum  hominum.  Os  ha- 
bent  et  non  loquuntur,  oculos  habent  et 
non  vident,  aures  habent  et  non  audiunt. 
NequQ  enim  est  spiritus  in  ore  ipsorum; 


ne  timueritis  eos.  Et  ut  sacerdotum  eo- 
rum  miserum  dedecus  monstret,  addit : 
/n  domibus  eorum  sacerdoles  sedent  ha- 
bentes  tunicas  scissas,et  capita  ct  barbas 
rasas,  quorum  capila  nuda  sunt.  Rugiunt 
autem  clamanles  contra  Deos  suos,  sicul 
in  gehenna  mortui.  Quod  autem  et  reges 
et  gentes  haec  dc  ipsis  pronunciaturi 
sunt,  is  idem  Propheta  praesaga  vocc 
significat,  ait  enim  :  Scietur  postea, 
quia  falsa  sunt,  gentibus  universis,  ct 
regibus.  Quia  manifestum  esl  quod  nan 
sunt  dii,  et  nuUum  Dei  opus  sit  in  ipsis. 
Regem  regioni  non  suscilabunt ,  nequs 
pluviam  hominibus  dabunt.  Judicium 
quoque  non  discernent ,  nequc  regionem 


fi^6  JULII  FIRMICI  MATERNI 

liherahunt  ab  injuria,  quia  nihil  possunt.  ]  Non  erunt  tibi  dii  alii  absque  me.  Addit 


Et  cum  inciderit  in  domo  deorum  ligneo- 
i-um  et  inauratorum ,  et  inargenlatorum 
ignis,  sacerdotes  illorum  liberabuntur  : 
ipsi  autem  sicul  trabes  in  medio  com- 
tiurentur.  Regi  autem  et  bello  non  resis- 
ient,  quomodo  existimanduin  est ,  vel 
recipiendum ,  quia  sunt  dii  ?  Neque  a 
furibus,  neque  a  latronibus  se  Uberabunt 
dii  ligneiet  aurati,  et  inargentati ,  quibus 
Ui ,  qui  fortessunt,  aurum  et  argentum, 
fjuo  operti  sunt,  aufercnt  illis. 

Tollite,  tollite  securi,  sacratissimi 
Imperatores,  ornamenta  temploram. 
Deos  istos  aut  raonetae  ignis  ,  aut  me- 
tallorum  coquat  flarama.  Donaria  uni- 
versa  ad  utilitatem  vestram  dominium- 
<iue  transferte.  Post  excidia  templorum 
in  raajus  Dei  estis  virtute  provecti. 
Vicistis  hostes,  propagastis  imperiura  : 
et,  ut  virtutibus  vestris  gloria  major 
accederet,  mutato  ac  conterapto  tera- 
porura  ordine,  hyeme,  (quod  nec  fac- 
tum  est  aliquando,  ncc  fiet)  tumentes 
ac  saevientes  undas  calcaslis  Oceani  sub 
remis  vestris.  Incognili  jam  nobis  pene 
maris  unda  contremuit,  et  insperatani 
Imperatoris  faciem  Britannus  expavit. 
Ouid  amplius  vultis?  Virlutibus  vestris 
victa  elementa  ccsserunt. 


CAPLT  XXII. 

Quod  jubeat  Deus  idola  non  fierL 

QuOD  autem  Dcus  jubeat  idola  non 
fieri,  sacrosaiictae  legis  scripta  decla- 
rant.  In  Exodo  enira  sic  mvenimus 
csse  perscriptum  :  Non  facietis  vobis 
dros  argenteos,  nequc  deos  aureos.  Et 
ruTMis  in  eodem  libro,  voccra  Dei  ju- 
beutis  iuvenio  :  Non  fucics  idolum,  ncc 
cujusquam  similitudinem.  Pudorem  mi- 
seris  indicit  Spiritus  sanctus.  quia  cupit 
errantes  revocare,  non  perdere.  Et  ail 
per  Esaiara  :  Confundemini  confusione , 
qui  fiditis  super  sculptilia ,  qui  dicitis  fu- 
tilibus  :  vos  cslis  dii  noslri.  Dat  etiain 
legem ,  quam  consecratus  populus  de- 
Yota  perpctuitate  cuslodiat,  et  ita  man- 
dat  :  Dominum  Deum  tuum  adorabis ,  ct 
»TK»  xoli  servies.  Et  iii  Dcuteronomio  si- 


etiara,  ut  anirais  eorum  niajestatis  sua; 
pondus  insinuet  :  Fidete ,  videte  quia  ego 
sinn,  et  non  est  Deus  prceter  me.  Ego  in- 
terimam ,  et  vivere  faciam,  percutiam  et 
ego  sanabo ,  et  non  est,  qui  eripiat  de  ma- 
nihus  meis.  In  Apocalypsi  etiain  hoc 
idera  sancta  revelatione  monstratur, 
ita  enira  scriptum  est  :  Et  vidi  alium 
angelum  volayitem  medio  coelo,  habentem 
Eiangetium  oetemum ,  ut  annunciarel 
superterramperomnes  nationes  et  tribus, 
et  linguas,  et  poputos ,  dicentem  voce 
magna  :  Metuite  potius  Dominum,  et  dal9 
iUi  clarilatem.  Quoniam  venit  hora  ju- 
diciiejus,  etadorate  eum  quifecit  coelunt 
et  terram,  mare,  et  omnia  quoe  in  cis 
sunt. 

DorainusquoquenosterJesusChristus 
patema  legis  instituta  custodiens,  hoc 
idera  veneranda  constitutione  promul- 
gat,  ait  enira  :  Judi  Israel,  Dominus 
Dcus  tuus  Deus  unus  est ,  et  diliges  Do- 
viinum  Deum  tuum  de  tolo  corde  tuo,  et 
4e  tota  anima  tua ,  et  de  tota  virtute  tua. 
IIoc primnm  est,  et  secundum  simile  huic  : 
Diliges  proximum  tibi  tamquam  te.  In 
his  duobus  pra^ceplis  tota  tex  pendet ,  et 
prophetcp.  Sequitur  autem  hoc  divinum 
venerandumquc  pra?ceplura  imraortalis 
Domini  ac  sancta  conclusio :  addit  enim , 
ut  manifcstius  viam  salutis  ostendat , 
et  ita  loquitur  :^(pc  est  autem  vita  ceter- 
na,  ul  agnoscant  te  sotum  verutn  DeuiUt 
et  quem  misisti  Jesum  Christum, 


CAPUT  XXUI. 

Quid  minetur  Dcus  impiis,  et  idololatrii. 

Sacrorum  mandatorum  ordinera 
scitis .  quid  sequi,  quid  fugere  deheatis, 
veneranda  atque  immortali  voce  didi- 
cistis.  Audite  rursus,  quod  raaneat  con- 
teinnentcs  exitiuin,  quibus  ilios  cala- 
mitatibiis  necessitas  venerandaj  legis 
astrinxerit  :  clausuia  enim  venerando- 
rum  niandatorura  in  ha.'C  verba  colli- 
git  :  Sacrificans  diis  eradicabitur,  prcBl<.^- 
Domi)io  soli.  Si  solura  sacrileguin  hoiiii- 
nein  metuenda  prena  perculeret  :  ^i 
peccanti  soli  minaretur  severitas  lei'» 


DE  ERRORE  PRO? AN 
teraeritate  firmaret :  nunc  etiam  stirpi 
minatur  et  soboli,  et  lioc  agit  ne  qua 
pars  nequissimi  seminis  relinquatur, 
iie  quod  profani  generis  vcstigium  ma- 
neat.  Sacrificans ,  inquit,  diis  eradicn- 
bitur.  Considera  quid  agas,  misera  ac 
luctuosa  persuasio.  Facinus  tuum  plu- 
riraos  perdit,  et  per  omnera  substan- 
tiam  generis  tui  foecunda  poena  divi- 
Uitur.  Cur  autem  contra  sacrificantos 
sic  sseviat,  ordinatae  legis  autoritos  in 
Deuteronomio  mauifesta  signilicatione 
monstratur  :  ita  enira  invenimus  esse 
perscriptura  :  Sacrificaverunt  dmnoniis, 
ct  non  Deo.  Ad  contaminatos  ac  poMutos 
te  spiritusne  transferas,  ab  inferioribus 
ne  speres  auxilium  :  ne  liis  supplices, 
quibus  Dei  gratia  jam  imperare  debes. 
Ecce  doemon  est  quem  colis,  cum  Dei 
et  Cliristi  ejus  nomen  audierit,  con- 
treraiscitj  et  ut  interrogantibus  nobis 
respondeat  trcpidantia  verba,  vix  se 
coUigit  :  adhserens  horaini  laceratur, 
uritur,  vapulat,  et  statira  de  coraraissis 
sceleribus  confitetur.  Ne  hunc  cola^ , 
ne  huic  supplices,  ne  prostratus  huic 
flectas  genua ,  interdicto  venerand.e 
lcgis  juberis.  Rinc  severitatis  poena, 
hinc  animadvorsinnis  metu  metuenda 
sententia.  Quid  Dei  indulgentia  liber- 
taieconcessa  jugura  eligisservitutis?... 
Non  desinit  Deus  suramus  crimen 
hoc  salutari  voce  pulsare ,  sed  miseri- 
cordia  ejus  errantos  homines  corrigere 
frequenti  comminatione  festinat.  Audi 
perEsaiam  Proplietani  vox  divina  quid 
(iicat.  Jdoraverunt  Deos,  quos  fccerunt 
digiti  eorum,  et  curvatus  esthomo,  et 
humiliatus  est  vir,  et  non  laxabo  illis. 
Et  jara  vos  ,  o  profani  homines,  iratum 
numen  alloquitur,  et  adhuc  erroros 
vestros  sacra  convenit  voce;  ait  enim 
in  sequentibus  per  eumdem  Prophe- 
tam  :  lUis  fudistis  libamina,  et  illis  im- 
posuistis  sacrificia.  Super  hoec  non  indi- 
gnabor,  dicit  DQminus?  Adhuc  indigna- 
tionem  suam  salutaris'  Deus  dilatat , 
severitatem  suspendit,si  vos  forsitaii 
peccare  poeniteat  ut,  sacrilegse  voiuu- 
latis  exitiura  aliquo  generc  lelinquatis. 
Ecce  in  ipso  indignationis  impelu  mo- 
derata  rursus  voce,persuadet,  et  ira- 
runi  suaiuiii  comprimit  stimulos,  ait 


ARUM  RELIGIONUM.  437 

enira  per  Hieremiam  prophetara  :  No- 
lile  ambularc  post  Deos  alienos,  nt  ser- 
vialis  eis;  et  ne  adoraveritis ,  ne  incileii^ 
me  in  operibus  manuum  vestrarum,  ud 
disperdendos  vos. 

Quid  liic  ad  sacrilegiura  pronus  aures 
tuas  obstruis?quid  hicobstinati  furoris 
ardore  in  exitiura  mortemque  feslinas? 
Liberum  te  Deus  fecit,  in  tua  manu 
est,  ut  aut  vivas,  aut  pereas.  Quid  te 
per  abrupta  praecipitas?  in  lubrico  ili- 
nere  constitulus  ,  et  in  ipso  lapsu  po- 
situs,  titubantia  aliquando  suspende 
vestigia.  Ecce  sententia  depromitur, 
ecce  pcena  decernitur,  diu  criminibus 
tuis  pepercit  divina  moderatio,  diu 
facinus  tuum  cura  dissimulatione  re- 
spexit,  pervenis  ad  illud  anceps,  ubi 
spes ,  ubi  vota  deficiunt.  Et  ut  mani- 
festius  instruaris,  animadversionis  exi- 
tium  disce.  Super  hac  re  in  Apocalypsi 
totus  ordo  responsi  est ,  ita  enim  scrip- 
tum  est :  Si  quis  adorat  bestiam  et  imn- 
ginem  ejus,  et  accipit  vota  in  frontesna, 
et  in  manu,  bibet  et  ipsc  de  vino  ircp,  D  i, 
mixlo  in  poculo  irop,  ejus.  Et  puniet  igne 
ct  sulphure  sub  oculis  agni ,  et  fumus  de 
tormentis  rorum  in  so?,cula  sceculorum 
ascendet^  piec  habebunt  requiem  die  ac 
nocte ,  qirirumque  adorant  besiiam,  et 
imaginem  ejus. 


CAPUT  XXIV. 

Concludit  vivida  ad  Auguslos  exhortatione, 
iit  quam  rilissime  fana  omnia,  simulatra  et 
supersliliones  deorum  lollant. 

Sed  et  vobis,  sacratissimi  Impera- 
tores,  ad  vindicandum  et  puniendum 
hoc  malum  necessitas  imperatur,  et  hoc 
vobis  Dei  surami  lege  praecipitur,  iit 
severitas  vestra  idololatriae  facinus  om- 
nifariam  persequatur.  Audite  et  coin- 
mendate  sanctis  sensibus  vestris  quid 
de  isto  facinore  Deus  jubeat.  InDeute- 
ronomio  lex  ista  praiscripta  est,  ait 
cnim  :  Quod  sirogaverit  te  frater  tuus^ 
aut  filius  tuus,  niil  ttxor  tua,  quce  esi  in 
sinu  tuo,  aut  amicus  tuus,  qui  est  cequalis 
animce  tuce,  latenler  dicens  ;  Eamus  ct 
scrvinmus  aliis  diis  gentium ,  non  con- 
senties  ei ,  el  non  exaudies  cmih,  ct  non 
39 


-'ioS 


JULII  FIRMICI  MATERNI  DE  ERRORE,  etc 


parcet  oculus  taus  super  eum,  et  non 
coelahis ,  annuncians  annunciahis  de  illo. 
Manus  iua  erit  super  eum  imprimis  in- 
Urficere  eum,  et  manus  omnis  populi 
deinceps.  Lapidahunt  eum  et  morietur, 
quoniam  quoesivit  avertere  te  a  Domino 
tuo.  Nec  filio  jubet  parci,  nec  fratri, 
ct  per  amatam  conjugem  gladium  vin- 


poUicetur,  et  ampliiicationis  maxima) 
argumenta  decernit.  Facile  ilaque  quod 
jubet,  complete  quod  praecipit.  Auspi- 
cia  Yestra  majoribus  cumulata  sunt 
donis,  initio  fidei  positae  divini  favoris 
incrementa  sensistis.  Numquam  vos 
manus  Dei  veneranda  deservit ,  num- 
quam    Yobis    laborantibus    denegavit 


dicem  ducit.  Amicum  quoque  sublimi  jauxilium.   Strati    sunt    adversantium 


severitate  persequitur,  et  ad  discer- 
penda  sacrilegorum  corpora  omnis 
populus  armatur.  Integris  etiam  civi- 
tatibus,  si  in  isto  fuerint  facinore  de- 
prebensae ,  decernuntur  excidia  :  et  ut 
iioc  providentia  Yestra  manifestius 
discat,  constitutae  legis  sententiam  pro- 
feram.  In  eodem  libro  in  integris  civi- 
tatibus  poenam  Dominus  hac  Yoce  con- 
stituit,  ait  enim  :  Aut  siaudieris  in  una 
ex  ci^^Hatihus ,  quas  Dominus  Deus  tuus 
dat  tibi,  inhahitare  illic,  diccntes  :  Eamus 
ct  serviamus  diis  aliis,  quos  non  nostis  : 
inlerficiens  necahis  omnes,  qui  sunt  in 
civitate  ccede  gladii,  el  incendes  ciiitatem 
igni,  et  erit  sine  hahitalore.  Non  cedifica- 
bitur  in  cetcmum.  El  avertetur  Dominus 
ah  indignalione  irce  suas ,  et  dahit  tibi 
miscricordiam ,  et  miserehitur  tui,  et 
rnulliplicahit  te,  si  exaudieris  vocem  Do^ 
mini  Dei  tui,  et  observaveris  prcecepta 
ejus. 
Misericordiae  suae  vobis,  sacratissimi 


cunei,  et  rebellantia  ante  conspectum 
vestrura  semper  arma  ceciderunt.  Missi 
sunt  superbi  sub  jugum  populi ,  et  Per- 
sica  YOta  collapsa  sunt.  Nec  stare  diu 
contra  yos  poterit  malis  suis  armata 
crudelitas.  Dei  virtutem  utrique  di- 
verso  sensistis  eventu.  Vobis  coelestis 
victoriae  corona  collata,  et  felicitate 
vestra  nostra  relevantur  incommoda. 
IIxc  Yobis  Deus  summus,  sacratissimi 
Imperatores ,  pro  fide  vestra  reddidit 
prcemia.  His  yos  interim  remuneratos 
iiisignibus  ad  arcana  venerandae  le^s 
invitat.  Pura  mente ,  devota  conscien- 
tia ,  incorrupto  animo  clementia  vestra 
coclum  semper  aspiciat,  a  Deo  semper 
expectet  auxilium,  Christi  Yeneran- 
dum  numeu  imploret ,  et  pro  salute 
orbis  terrarum  ac  vestra,  salutari  Deo 
spirituales  offerat  victimas.  Sic  vobis 
feliciter  cuncta  provenient,  Yictoria? , 
opulentia,  pax,  copia ,  sanitas  et  trium- 
pbi,ut  divina  majestate  protecti,  or- 


Iinperatores ,  Dcus  sumraus   praemia  Ibem  terrae  felici  gubemetis  imperio. 


IINDEX. 


"ViTA  ET  Passio  sancU  Caecilii  Cypriani 
episcopi  Cartbaginensis  et  marlyris.      v 

CliROiVOLOGLA XIX 

EPISTOLA  CYPRIANI  A  BAPTISMO 
COKSCRIPTA. 

Epistola  I.  Ad  Donatum i 

EPISTOL^  IN  SECESSU  CYPRIANI  TOTO 
BIENNIO  CONSCRIPT^. 

Epislola  II.  Cleri  Romani  ad  clerum 
Carlhaginensem , 6 

IH.  Ad  presbyteros  et  diaconos  Fiomze 
consistentes • •      8 

IV.  Ad  presbyleros  kI  diaconos ibid- 

V.  Ad  presbyteros  ^t  diaconos 9 

VI.  Ad  Rogatianui.i  presbyterum  et 
caeteros  confessorcs JO 

"Vn.  Adclerum i2 

VIII.  Ad  martyres  et  conf essores . . . .    14 

IX.  Ad  clerum dG 

X.  Ad  martyres  et  confessores 17 

Xr.  Ad  plebem 19 

XII.  Ad  clerum 20 

XIII.  Ad  clerum ibtd. 

XIV.  Ad  presbyteros  et  diaconos 
Romae  consistentes 21 

XV.  Ad  Moysen  et  Maximum  et  cae- 
teros  confessores 22 

XVI.  Confessorum  ad  Cyprianum...     23 
XVn.  Ad  presbyteros  et  diaconos. ..     24 

XVIII.  Caldonii  ad  Cyprianum ibid 

XiX.  Respondet  Caldonio 25 

XX.  Celerini  ad  Lucianum ibid. 

XXI.  Lucianus  respondet  Celerino..    26 

XXII.  Ad  clerum  Romse  consistentem    27 

XXIII.  Adclerum 29 

XXIV.  Ad  Moysen  et  Maximum  et 
aeteros  Romse  confessores ibid. 

XXV.  Moyses,  Maximus,  Kicostra- 
tus ,  et  alii  confesscres  respondent 
praecedenti  epistolae 30 

XXVI.  Cyprianus  lapsis 35 

XXVII.  Ad  presbyteros  et  diaconos.. .  3& 

XXVIII.  Ad  presbyleros  et  diaconos 
Romae  consistenles ibid, 

X-vlX.  Presbvleri  et  diacont  Romae 
eonsisicnles  ad  Cyprianum 3o 

XXX.  Cleri  Rornani  ad  Cyprianura. .     S6 

XXXI.  Ad  Clerum  Carthaglncasem..    59 


Pag. 

XXXII.  Ad  clerum  et  plebem hd 

XXXIII.  Ad  clerum  et  plebem 41 

XXXIV.  Adeundem 42 

XXXV.  Ad  clerum 43 

XXXVI.  Ad  clerum ibid. 

XXXVII.  Ad  Caldonium,  Hercula- 
num ,  et  caeteros 44 

XXXVIII.  Caldonii,   Herculani ,   et 
caeterorum  epistola  ad  Cyprianum.    45 

XXXIX.  Ad  plebem ibid. 

EPISTOL^   SCRIPT^   SUB  PONTITICATU 
CORNELII  ET  LUCU. 

XL.  Ad  Cornelium ^8 

I XLI.  Ad  eumdem ibid- 

1 XLII.  Ad  eumdem ^(^ 

I XLIII.  Ad  confessores  Romanos ibid. 

\  XLIV.  Ad  Cornelium 51 

XLV.  Cornelii  ad  Cyprianum ibid. 

XLVI.  Cypriani  ad  Cornelium 5". 

XLVII.  Cornelii  ad  Cyprianum ibid. 

XLVIII.  Cypriani  ad  Cornelium o* 

.  XLIX.  Maximi  et  caeterorum  confes- 

I     sorum  ad  Cyprianum 55 

L.  Cypriani  ad  confessores ibid. 

LI.   Ad  Anlonianum  de  Cornelio  et 
Novaliano 56 

LII.  Ad  Fortunatum  et  alios  coUegas-     6a 

LIII.  AdCornslium «36 

LIV.  Ad  Cornelium  de  Fortunato  et 
Felicissimo ,  si\  e  contra  haereticos.     68 

LV,  Ad  Thibaritanos 78 

LVI.  Ad  Cornelium  in  exilio 82 

LVn.  Ad  Lucium  Papam  Romanum 
reversum  ab  exilio 85 

EPISTOL^  MISCELLANE^  IN  PACK 
ECCLESI^  VARIIS  TEMPORIBUS 
CONSCRIPTi^, 

LVIII.Ad  Fidum 85 

LIX.  Ad  Episcopos  Numidas 86 

LX.  Ad  Euchratium 88 

LXf .  Ad  Pomponium ibid. 

JLXIF.  Ad  Caecilium 90 

;  LXIII.  Ad  Epictetum  et  plebem  Assu- 

{     ritanorum 96 

LXIV.  Ad  Hogalianum 97 

LXV.  Ad  clemra  et  plebem  Furnis 

I     coiuistentem 99 


m 


INDEX. 


EPISTOL^  SCRTPT^  SUB  PONTIFICATU 
STEPHANI  ET  DE  BAPTIZANDIS  H^RE- 
TICIS. 

Epistola  LXVI.  Ad  Sleplianum.  Paj.  dOO 
J.XVII.  Ad  clerum  et  plebes  in  His- 

pania  consistenles d02 

LXVIII.  Ad  Fiorentium  Pupianum..  dOo 
LXIX.  Ad  Januarium  et  cseteros  epi- 

scopos  Numidas d 08 

LXX.  Ad  Quintum dlO 

LXXI.  Ad  Stephanum  Papam dl2 

LXXII.  Ad  Jubaianum dl3 

LXXIII.  Ad  Pompeium d2i 

LXXIV.  FirrBiiiani  episcopi  Caesareae 

Cappadociae  ad  Cyprianum 125 

LXXV.  Ad  Magnum d35 


EPISTOL^  IN  EXILIO  CONSCRIPT.^  , 
ET  SUB  FINEM  VIT^E. 

Fag. 
LXXVI.  Ad  Nemesianum  et  caeteros 
martyras  in  melallo  constitutos. . .  d39 

LXXVII.  Ad  Cyprianum dil 

LXXVIII.  Ad  eumdem d42 

LXXIX.  Ad  Cyprianum d43 

LXXX.  Cypriani  ad  Sergium  et  Ro- 
gatianum  et  cgeteros  confessores  in 

carcere  constitutos ibid. 

LXXXI.  Ad  Successum d43 

LXXXII.  Ad  clerum  et  plebem ibid. 

Epistola  Cornelii  ad  Cyprianum 146 

Epistola  ad  plebem  Carthaginis ibid. 

Epistola  ad  Turasium  presby terum . .  d47 


LIBER  DE  HABITU  VIRGEVUM. 


Caput  I.  Dlsciplina  evangelica  obser- 
vantissime  lenenda  est ,  imprimis- 
que  a  virginibus;  qucCque  vera  vir- 
ginum  ornamenta  sint dSl 

II.  Quomodo  divitiis  utendum ;  quod- 
que  ssecularis  ornatus  mcrclrices 


non  virgines  deceat  Deique  opifi- 
cium  polluat 153, 

III.  De  fugiendis  nuptiis  et  balneis. .  i5G 

IV.  Ad  modestiam  et  pudorem  exhor- 
tatio 157 


LIBER  DE  LAPSIS. 


Caput  I.  Martyrum  et  confessorum 
canit  laudes,  lapsorum  vero  casus 
deflet 159 

II.  Lapsuum  causas  patefacit,  vanas- 
que  sacriiicalorum  aut  lil)elIatico- 
rum  excusationcs  obruil d60 

III.  De  lemeritale  lapsorum,  pacem 


ante  poenitentiam  factam,  exposta- 
lantium 165 

IV.Variaullionisdivinseinlapsisexem- 
pla;  et  quod  Deus  retribuct  iis  ,  qui 
hominum  notiliam  effugiunt dCG 

V.  Ad  agendam  poenitentiam  lapsos 
exhorlatur 167 


LIBER  DE  UNITATE  ECCLESIiE. 


Caput  I.  Origo  et  fons  schismatum  et 
haereseon d7d 

U.  Necessitas  unitatis  in  Ecclesia  va- 
riis  novi  Testamenti  locis  statuitur.  172 

III.  Haereticorum  indolem,  mcnda- 
cia,  odia  depingit.  Quorum  nec 
virtutibus,  ncc  numero  decipi  nos 
debere ;  ad  summum  illos  prsenun- 


liatos  esse ,  et  mox  supplicium  da- 
luros 174 

IV.  Non  mirandum ,  si  ex  confessori- 
bus  aliqui  unitatcm  ecclesioe  scin- 
dant 178 

V.  Fugiendos  hosreticos ;  et  in  unitale 

et  castitate  pcrmunendum 179 


LIBER  DE  ORATIOjVE  D0]>IEVICA. 


Caput  I.  De  adoratione  Christiana ,  ac 
de  habitu  orantis 181 

II.  Exposilio  orationis  Dominicse.  Ac 
primum  de  invocatione  huic  prae- 
lixu 182 


III.  De  prima  petilione 181 

IV.  Dc  secunda  pelitione ibid. 

V.  De  tcrtia  pctitione 185 

Vf .  De  quarta  pelitione J86 

VII.  De  quinta  petitionc 187 


VIII.  De  sexta  petilione. 1«8 

IX.  De  seplima  petitione 189 

X.  De  orandi  necessilate,  juxta  prae- 


INDEX. 

Pag.r 


;i 

Pag. 


ceptum  et  exetnplum  Christi  :  de 
modo  orandi,  ac  de  eleemosyna.  . .  189 
XI.  De  tempore  orandi lOi 


LISER  AD  DEMETRIANIM. 


Pr.t:patio.  Convicianti  respondere 
diu  dedignatus,  tandem  rumpit  Cy- 
prianus  silenlium 193 

Caput  I.  Mundi  mala  et  calamitates 
ob  senectutem  naturae  fieri  primo 
contendit ibid. 

II.  Propter  scelera  sterilitate,  fame, 
lue  confici  genus  humanum 194 

III.  Non  esse  cur  Christianos  vexent 


ethnici ,  quin  potius  cum  els  ratione 
contendant  :  ad  summum  persecu- 
tores  ultionem  manere 196 

IV.  Christianos  ,  etsi  iisdem  malis  af- 
fectos,  cum  gentilibus  aequaliter 
perpeti  nequaquam  verum  esse. . .  19S 

V.  Ad  conversionem  ,  seram  licet , 
gentiles  hortatur 200 


LIBER  DE  IDOLORIBI  VANITATE. 


Caput  I.  Quod  idola  dii  non  sint 2021111.  Quod  per  Christum  salus  cre- 

II.  Quod  Deus  tmus  sit 204  j     dentibus  data  sit 204 


LIRER  DE  MORTALITATE. 


Pr^fatio 20C 

Caput  I.  Praedicta  sunt  queecumque 
patimur  mala ,  et  ideo  forti  animo 
toleranda ,  immo  fidem  habentibus 
cum  gaudio  suscipienda  mors. . . .  ibid. 

II.  Cur  sequalia  cum  gentilibus  sen- 
tiant  Christiani ;  quodque  horum 
vita  vere  certamen  esse  debeat. . . .  207 

III.  Quid  vita  defuncli  per  mortem  lu- 


crentur ;  quomodo  proximornm  fu- 
neribus  superstitum  corda  proben- 
tur  ;  quodque  voluntatem  Dei ,  non 
nostram ,  fieri  optare  debeamus...  210 

IV.  Mortcm    non    esse    perpetuum 
exitium  ,  sed  transitum 2U 

V.  Tractatuin  suum  brevi  et  vivida 
exhortatione  cbncludit 215 


LIBER  DE  OPERE  ET  ELEEMOSYNIS. 


Caput  I.  Dc  necessitate  eleemosynae 
ad  purganda  peccala 214 

II.  De  operandis  eleemosynis  Scrip- 
turarum  testimonia ,  dcque  earum 
efficacia 215 

III.  De  divitum  avarilia,  deque  ipso- 
rum  duritie  et  et  incredulitale 217 

IV.  Parenlum  opulentorum  excusa- 


tiones ,    quominus    eleemosynam 
operentur,  confutat 219 

V.  Avaros  sub  diaboli  persona  rubore 
suffundit ,  Clirislique  rainis  pave- 
facere  conatur 221 

VI.  Sub  finem  sermonis  christianos 
toto  eloquenliae  fervore  horlatur  ad 
faciendam  eleemosynam ........  222 


LIBER  DE  BONO  PATIENTItE. 


Caput  I.  De  patlentia ;  ac  primum 
philosophorum .  et  Christianorum 
comparatio 224 

51.  Dei ,  et  Christi,  et  justorum  om- 
nium  exeniplo  patientia  cons  i-.:i- 


datur ?^A 

III.  De  uUIitatibus  patientise 227 

IV.  Patienliae  laudes;  expectandam- 
quc,  sed  a  Domino,  vindictam.. ..  251 


iiGi 


INDEX. 
LIBER  DE  ZELO  ET  LIVORE. 


Capot  t  Vigilandum  ,  ne  tentator  in- 
caulos  variis  cupiditatibus  ac  proe- 
sertim  zelo  decipiat 232 

II.  De  zeli  origine,  exemplis  ,  cffec- 
tibus  et  malis ,  tum  in  ipso  zelante, 
tum  adversus  proximum 235 


Iir.  De  conterendo  zelo  varli  scriptu- 
rarum  loci 233 

IV.  Multas  esse  Christianorum  coro- 
nas,  et  imprimis  de  livore.  Ad  ze- 
lantetn  reroedia  et  allocutio ^36 


LTBER  DE  EXHORTATIONE  MARTYRII. 

EwsTOLA.  ad  Fortunatum 238  |  Summariura  totius  libri 239 

LIBRI  TRES  TESTLTOMORUM  ADYERSUS  JUD.EOS, 

LIBER  PRIMUS 250 

LIBER  SECUNDUS 2o9 

LIBER  TERTIUS '. 272 

SEXTEXTI^  EPISCOrORL3I  LXXXVII 

DE  aflERETiaS  BAPTIZ.A^DIS 504 

LIBER  DE  SPECTACULIS 313 

LIBER  DE  LAUDE  MARTYRII. 


Pr^fatio.  Excusat  se  auctor  quod  de 
martyrio  loquatur  non  pro  rei  dig- 
nitate,  sed  pro  mediocritate  ingenii.  318 

Caput  I.  Martyrii  laudes  evolvens, 
illud  subeundum  esse  docet ,  et  pro 
Christo ,  et  ipsius  exemplo ,  et 
propter  rei  sublimitatcm  ,  et  quod 
labentes  ma^jnum  dedecus  et  ine- 
-vitabilis  damnatio  maneat 519 

II.  Miraudam  martyrii  virtutem  ex- 
tollit,  quae  omnia  Deo  debita  re- 
mittal ;  quaque  et  tormenta,  et  vox 
sanguinis,  et  ambitionisavaritiae- 
que  clamores  vincuntur  :  onmia 


dicit  bona  a  Deo  manere  eos,  qui 
cuncta  terrena  pro  illius  rcligione 
contempserint 521 

III.  Inferni  supplicia  paradisique  de- 
licias  describens,  aliis  poenas  mina- 
tur,  aliis  vero  mercedes  promiltil : 
simul  docet  martyrium  cunctas 
peccati  abluere  sordes ,  et  in  cceIo 
universos  bealos  a  martyribus  an— 
teiri  

IV.  Concludit,  exhorlando  fratres  ad 
martyrium  optandum,  ipsorumque 
precibus  ,  postquam  palmam  conse- 
cuti  fuerint ,  sese  conmiendat 325 


323 


AJVOXYMI  LIBER  DE  REBAPTISMATE. 


Prctatio 328 

CvPLT  I.  Duo  baptismatum  genera 
dislinguit  ,   baptismum   aquae,   ct 

baptismum  spiritus 329 

II.  Nedum  duplex  baptisma,  spiritus 
nempe  et  aquae ,  simul  accipi  ne- 
cesse  sit  ;  respondet  baptismum 
aqure  huic  soli  prodesse,  in  quo 
possit  Spiritus  saiictus  infundi ;  alias 
vero  p'jrsaepe  cvcnisse,  ut  baptis- 
mum  aqu»e  Spiriius  sanctus  aul  an- 


lecederet ,  aut  sequeretnr 350 

III.  Ex  superiori  capite,  itemcfue  ex 
diversis  cvangelii  locis  concludit 
baptismum  aquae  in  nomine  Christi 
datum ,  absque  Spiritus  sancti  infu- 
sione  ratum  csse ;  unde  nunquam 
iterandum 332 

IV.  Ipsos  apostolos,  et  Petrum  impri- 
mis  aliquando  non  recta  de  Christo 
sensisse ,  sicque  quodammodo  hae- 
rclicQs  iuissei  nec  tamen  ipsis  a 


Chrlsto  bapHsmum  iteratum  esse.. 

V.  Ad  absurdum  rebaptixalores  variis 
argumenlis  deducit,  consequentias 
doctrinae  illorum  premens 

Vt.  Judaeos  et  Ethnicos  solos  bapti- 
randos ,  etsi  jam  Spiritum  sanctum 
acceperint ;  haereticos  autem  nullo 
pacto 

VII.  Baptismi  vices  aliquando  marty- 
rium  gerere,  sed  in  his  tantum  qui 


INDEX. 

Pag. 
555 


555 


556 


4G3 
Pag, 


veram  Christi  doctrinam  teneant 
ad  summum  ipsos  martyras,  cum 
aliquam  tormentorum  laxationera 
invenerint ,  aqua  perfundi  solere . .  357 

VIII.  Varia  propositionis  ex  scrip- 
turis  argumenta 338 

IX.  Quid  intelligendum  his  verbis : 
Baptizabit  vos  Spiritu  sancto  et 
igni. 539 

CONCLUSIO 34 1 


DE  DISCIPLINA  ET  BONO  PUDICITM 342 

AD  NOVATIANU3I  HiERETICUM 547 

DE  ALEATORIBUS 35.«; 

DE  MOIVTIBUS  SUVA  ET  SIOIV 359 

DE  SIIVGULARITATE  CLERICORUM. 


Fr.^fatio 565 

Caput  I.  Prudentiam  et  timorem  cle- 
rico  commendat  :  fugiendumque 
periculum,  ne  in  illud  incidamus..  ibid. 

II.  Mulierem  esse  hominum  perditio- 
nem ,  morlis  portam,  peccati  sti- 
mulum,  viri  perpetuam  tentatio- 
nem 066 

III.  Vehementer  arguuntur,  qui  legi- 
timam  conjugem  ducere  dedignati, 
mulierum  tamen  vinculis  et  contu- 
bernio  alligantur ;  ipsorumque  va- 
ria  refutantur  arp^jimenta 068 

IV.  Quod  si  clericum  sua  non  movet 
sanctitas  et  proximum  peccandi  pe- 
riculum,  sallem  aliis  scandalum  fieri 
ac  peccandi  occasionem  praebere 
tamen  metuat.  Neque  tamen  ideo 
in  ipsa  ecclesia  vilandas  esse  mu- 
lieres,  quod  earum  frequentatio- 
nem  domi  fugere  debemus 370 

V.  Quae  esse  debeat  cum  mulieribus 
vivendi  ratio,  et  qui  in  fortitudine 
sua  confidit,  videat  ne  cadat.  Des- 


cribuntur  Satanae  artificia ,  ad  per- 
dendos  viros  per  femincEis  necessi- 
tudines 375 

VI.  Istorum  audaciam  perstringit  auc- 
lor,  qui  suam  temeritatem  sancto- 
rum  exemplis  propugnare  praesu- 
munt 375 

VII.  Pergit  obstinatos  et  semper  sub 
obtentu  charitatis  excusantes  re- 
fellere;  semperque  legem  Dei  op- 
ponens  ,  exempla  conjugatorum, 
qui  cum  possent  una  vivere ,  sepa- 
ratas  tamen  appetivere  mansiun- 
culas ,  necnon  Judaeorura  et  paga- 
norura  objicit 379 

VIII.  Exemplum  martyrum,  qui  domi 
fcminas  habentes  fornicationis  ca— 
lumniara  marlyrio  confoderaint , 
nihil  malae  causse  patrocinari 582 

IX.  Sequenda  proponit  christianae 
prudentiae  consilia,  el  pro  evange- 
lico  vigore  monet  vitanda  omnino 
mulierum  coutubernia 585 


DE  DUODECm  ABUSIOIVIBUS  SiECULI. 


Caput  I.  De  primo  abusionis  gradu. .  388 

II.  De  secundo  abusionis  gradu ibid. 

III.  De  tertio  abusionis  gradu 589 

J  V.  De  quarto  abusionis  gradu ibid. 

V.  De  quinto  abusionis  gradu 590 

TI.  De  sexto  abusionis  gradu 39i 


VII.  De  septimo  abusionis  gradu. . . .  592 

VIII.  De  octavo  abusionis  gradu 393 

IX.  De  nono  abusionis  gradu ibid. 

X.  De  decimo  abusionis  gradu 394 

XI.  De  undecimo  abusionis  gradu. . .  595 

XII.  De  duodecimo  abusionis  gradu.  596 


GENESIS,  carmen 397 

SODOMA,  carmen 40i 

AD  SENATOREM,  carmen 405 

AD  VIGILIUJM;  DE  JUDiUCA  UVCREDULITATE 408 


(.34  INDEX. 

SA^CTl  CYPRIAM  -l-\TIOCHEM  CO^FESSIO. 


Capct  I.  Cypriani  nalales  et  puerilia : 
adhuc  parvulus  scienliasomnes,  ac 
praesertim  artes  magicas  el  idolola- 
triae  sacra  edocelur 415 

II.  Profeclus  ia  longa  ilinera  Cypria- 
nus,  Argos  et  Artemidcm  devenit, 
omnigenamque  scienliam  et  arlem 
discit 414 

m.  Narrat  se  in  j^^gypto  in  adyia  a'd- 
missum,  onmcs  tenebrarum  prin— 
cipes  qui  sint  novisse  ,  omnia  vi- 
tiorum  raonslra  propriis  liguris 
vidisse tbid. 

IV.  Cbaldaica  arcana  perdocetur  Cy- 
prianus 413 

V.  Cypriani  cum  Diabolo  congressio  : 
hujus  imaginem  describit ibid. 

VI.  Quce  sit  diaboli  poteslas 416 

VII.  Narrat  quomodo  fracta  fueril 
omnis  ipsius  et  deemonioi  um  potes- 


tas ,  adversus    virginem   chrislia- 

nam  Justinam 416 

Vill.  Viclus  ab  innoxia  virgine  Cy- 
prianus,  daemonibus  et  magicis  ar- 
tibus  valedicit,  et  ad  Cbristum  con- 
fugit 418 

IX.  Cypriano  de  salute  desperanti  fi- 
des  ac  robur  redditur  a  fralribus 
chrislianis 410 

X.  Percata  et  scelera  ad  Anliochenos 
confitetur  Cyprianus tl/ul. 

XI.  Pergit  Cyprianus  enarrare  quau 
admiseril  deliclorum  ac  facinuruiu 
monslra ;  num  veniam  pro  tantis 
sperare  queat,  et  ad  hanc  meren- 
dcm  quid  facere  debeat,  exposlulans.  /t'20 

XII.  Eusebii  christiani  ad  Cyprianum 
deprecantem  responsa  ei  consilia..   'i5i; 

XIII.  Conversio  et  poenitentia  Cy- 
piiani :  Justinseautem  consecratio.  4:^ 


OntATIO  CYPRIAM  A^TlOCnEM  mO  MARTYIUBLS ifjiti. 

ORATIO  CYPRIAM  A^TIOCHEM  QL  AAI  SUB  DIE  PASSIOMS  SU/E  DIXIT.  426 

JULII  FIR^IICI  3IATERNI 

DE  ERRORE  PROFANARUM  RELIGIOMM. 


Pr  t:fatio 431 

CvrtT  I.  Dc  cullu  quatuor  elemento- 
rum,  ac  primum  dc  Aqua  et  Osi- 

ride ibid. 

U.  De  Tcrra,  et  magna  Matre  deo- 
rum 4o2 

III.  De  Aere,  Junone  ct  Venere 434 

IV.  De  Ignp.  Ex  indivisionc  animse 
trahitur  de  ipsiusimmortalitate  ar- 
gumentum 455 

V.  De  Libero  ,  Jovis  filio ;  itemque  de 
alio  Libero  Thebai-um  tyranno...  ibid. 

VI.  De  Cerere,  cjusque  filiae  Proscr- 
pinse  raptu.  Ethnicorum  mcndacia 
suh  Solis  pcrsona  arguuntur 437 

VII.  De  Adonide,  Marte,  Vulcano,  et 
Venerc 439 

VIII.  De  Jove,  ipsiusquc  stupris  et 
adulteriis 440 

IX.  De  Serapide 441 

X.  De  Penalibus 44-> 

XI.  De  Vesta,  Palladio  ac  Minerva..  445 

XII.  Delenda  prorsus  busia,  nedum 
dicat  templa ,  dcorum 4.V4 

XIII.  J)c  nominihus  deorum il^id. 

.\!V.  Dc  signis,  symbclis  ac  vcrbis 


mysticis  iniliatorum.  Ac  primnm 
de  isto  :  De  tjmpaiio  nianUucavi , 
de  cymbalo  bibi ,  factus  sum  mys- 
ticus 44.'> 

XV.  De  alio  signo  :  Ave^  sponse  ;  ave^ 
novum  liimen 446 

XVI.  Ahud  elhnicorum  sacramento- 
rum  signum  :  Deus  ex  lapide 447 

XVII.  De  alio  symbolo  :  Sol  bicomiSf 
biformis 449 

XVIII.  Sequitur  aliud  symbolum  : 
CoJi/idite ,  elc ibid. 

XIX.Digressio :  curDeushomofactus 
sit 452 

.XX.  Aliud  falsae  religionis  symbolum 
exculitur  :  Taxirus  ,  etc 453 

XXI.  De  sacris  Phrygiis,  Isiacis,  et 
Proserpinae ibid. 

XXII.  Quod  jubeat  Deus  idola  non 
Heri 45G 

XXIII.  Quid  minetur  Dcus  impiis ,  et 
idololatris ibid. 

XXIV.  Concludit  vivida  ad  Augustos 
exhortatione ,  ut  quam  cilissime 
fana  omnia,  simulacra  et  supersti- 
tiones  deorum  toUant Af)? 


HISIS  l.NDICIS. 


s 


v»"» 


ii^-V-'